Feniks werkboek 1 havo/vwo - preview

Werkboek 1 HAVO / VWO Naam Klas

Ontdek het verleden, begrijp het heden.

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficienter wordt.

Samen leren vernieuwen.

Inhoud 0 De tijd indelen 4 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN

www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 86011 5 3e druk, 1e oplage, 2019

1 Jagers worden boeren 6

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2019 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieen in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

3000 v. Chr.

1.1 Oriëntatie: Een volgeschreven tablet 6 1.2 Sporen van de eerste mensen 8 1.3 Van kamp naar kamp 12 1.4 De landbouwrevolutie 16 1.5 Machtige staten 20 1.6 Priesters en mummies 24 1.7 Machtige steden tussen rivieren 28 1.8 Afsluiting 32 1.9 Keuzestof 36 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN

2 De Griekse wereld 40

2.1 Oriëntatie De eerste Olympische Spelen 40 2.2 De Griekse stadstaten en hun koloniën 42 2.3 Democratie en andere vormen van bestuur 45 2.4 Van mythe naar wetenschap 50 2.5 Oorlogen om vrijheid en macht 54 2.6 Alexander de Grote en het hellenisme 58 2.7 Strijd en orde in het oude China 62 2.8 Afsluiting 66 2.9 Keuzestof 70

voor Christus

1

Christus

TIJD VAN STEDEN EN STATEN

TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN

3 Imperium Romanum 76

5 Koningen, kastelen en kruistochten 148

5.1 Oriëntatie Een burcht in Turkije 148 5.2 Normandiërs veroveren Engeland 150 5.3 God wil het! 154 5.4 De kruistochten 159 5.5 De Honderdjarige Oorlog 162 5.6 Centralisatie in Frankrijk 167 5.7 Het Mongoolse Rijk 171 5.8 Afsluiting 176 5.9 Keuzestof 181

3.1 Oriëntatie: Vechten en verleiden 76 3.2 Geboren om te heersen 79 3.3 Leven aan de noordgrens 83 3.4 Koningstijd, republiek, keizertijd 89 3.5 Een rijk, twee keizers 94 3.6 Romeinen, joden en christenen 99 3.7 De zijderoute 103 3.8 Afsluiting 107 3.9 Keuzestof: Weg met de Romeinen! 111

TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS

TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS

4 Geloof en geweld 116

TIJD VAN STEDEN EN STATEN

4.1 Oriëntatie Een gelovige krijgsheer 116 4.2 Het Rijk van de Franken 119 4.3 Een agrarische samenleving 124 4.4 De verspreiding van het christendom over Europa 128 4.5 De islam: een nieuw, snel groeiend geloof 132 4.6 Het rijk van de Karolingen valt uiteen 137 4.7 Het Rijk van de Rus 140 4.8 Afsluiting 143 4.9 Keuzestof 146

500

1000

6 Utrecht als middeleeuwse stad 186

6.1 Oriëntatie Bisschop, burgers en bedrijvigheid 186 6.2 Van nederzetting tot bisschopsstad 188 6.3 Geloven in de middeleeuwse stad 193 6.4 Strijd om de macht 197 6.5 De stad bloeit op 201 6.6 De stad als ‘menseneter’ 205 6.7 Tulum, exporthaven van de Maya’s 208 6.8 Afsluiting 212 6.9 Keuzestof 216

Illustratieverantwoording 220

1500

1600

1700

1800

1900

2000

5 Koningen, kastelen en kruistochten – Oriëntatie Koningen, kastelen en kruistochten

5 Koningen, kastelen en kruistochten 5.1 Oriëntatie Koningen, kastelen en kruistochten • Hoe ontwikkelden Frankrijk en Engeland zich tot nationale staten?

• Wat waren de oorzaken en gevolgen van de kruistochten?

Wat weet je al?

1

Kies de juiste optie.

In middeleeuws Europa waren verschillende koningen en hoge edellieden / kerkvaders aan de macht. Zij heersten over hun domein / leen en gaven daarvan af en toe een stuk te leen aan een horige / leenman in ruil voor bepaalde diensten. Het systeem waarbij een stuk land in leen wordt gegeven in ruil voor bepaalde diensten noemen we feodalisme / autarkie.

2

Kies de juiste optie.

In de Middeleeuwen was bijna iedereen in Europa christen / monnik. De paus was de abt / bisschop van Rome en was in Europa een machtig man. In de 7e / 9e eeuw was in het Midden-Oosten een andere godsdienst opgekomen, de islam. De islamitische samenleving / jaartelling begint bij de vlucht van Mohammed van Mekka naar Medina.

Die gebeurtenis wordt de hedsjra / jihad genoemd.

Tijdbalk 3

Bekijk de tijdbalk. Kleur de Tijd van steden en staten.

4

Zet streepjes bij de jaartallen 1066, 1099, 1337, 1453 en zet de volgende gebeurtenissen bij de juiste jaartallen: verovering Engeland – begin Honderdjarige Oorlog – einde Honderdjarige Oorlog – verovering Jeruzalem door kruisvaarders

Burchten en kastelen Lees: Pierre vertelt. Gebruik bron 1.

5

Op de afbeelding staat een middeleeuwse burcht. Wat zijn de kenmerken van zo’n laatmiddeleeuws kasteel? Gebruik minimaal drie woorden uit de tekst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Waarom was het kasteel van Mamure zo gewild bij de Byzantijnen, kruisvaarders en Seldjoeken, denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1000

1100

1200

148

5 Koningen, kastelen en kruistochten – Oriëntatie Koningen, kastelen en kruistochten

Oriënteren op het hoofdstuk Lees: Waar gaat dit hoofdstuk over?

7

In de linker kolom staat waar iedere alinea over gaat. In de rechterkolom staan vier belangrijke kernwoorden uit iedere alinea. Welk woord hoort er niet bij?

De staten Frankrijk en Engeland zijn ontstaan in de Middeleeuwen.

koninkrijken / vergroten / kruistocht / koning / oorlogen

Binnen hun rijk trokken koningen de macht naar zich toe.

ruzie / adel / geestelijken / moslims / kerk

Na een oproep van de paus gingen koningen en ridders op paus / rechtbanken / kruistocht / Jeruzalem / kruistocht naar Jeruzalem. moslims Gebruik bron 2 en 3.

8 Vergelijk bron 2 en 3. Noem twee verschillen en twee overeenkomsten. verschillen

overeenkomsten

Het belang van koninkrijken en kruistochten Lees: Waarom is de geschiedenis van koninkrijken en kruistochten belangrijk?

9

Haal op wat je weet over Frankrijk en Engeland en zet de volgende begrippen rond het juiste land. koninkrijk – president – Londen – grens met Duitsland – Middellandse Zee – grens met Ierland – Parijs – eiland

Engeland

Frankrijk

10 Welke van de begrippen uit opdracht 9 voeren terug op de Middeleeuwen denk je?

Kies die begrippen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: Waarom is de geschiedenis van koninkrijken en kruistochten belangrijk? Lees bron W1.

11

Schrijf een korte reactie naar de krant. Waarom vind jij het wel/niet goed dat de paus vergiffenis vraagt voor de kruistochten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1300

1400

149

1500

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.2 Normandiërs veroveren Engeland

Bron W1

Paus vraagt vergiffenis In een ceremonie zonder weerga zal de paus zondagmorgen vergiffenis vragen voor de zonden die de leden van de katholieke kerk hebben begaan.[…]

De excuses betreffen misdaden die in dienst van de verspreiding van het christendom zijn begaan. Door vergiffenis te vragen voor de schade die in naam van de kerk is aangericht, hoopt de paus zijn hoogste doel dichterbij te brengen: de toekomstige eenheid binnen de christelijke kerken en uitbanning van elke vorm van religieus geweld. De zonden, die de paus morgen zal belijden, heeft hij de afgelopen tien jaar al eens aangestipt: intolerantie en geweld tegen afvalligen, religieuze oorlogen; de kruistochten en de kerkelijke rechtbanken.

Naar: de Volkskrant, 11 Maart 2000

Onthouden: 1, 2, 3, 4, 5, 9 Begrijpen: 6, 7, 10, Analyseren: 8 Evalueren: 11

5.2 Normandiërs veroveren Engeland • Hoe veroverden de Normandiërs Engeland?

• Wat waren de gevolgen van de verovering van Engeland?

Slag bij Hastings Lees: Ridder Robert wint een veldslag. Lees: De slag bij Hastings.

12 Zet de plaatsnamen op de juiste plek op het kaartje.

Engeland – Parijs – Normandië – Frankrijk – Hastings – Het Kanaal – Londen.

0

500 1.000 km

150

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.2 Normandiërs veroveren Engeland

13 Wat zijn de oorzaak, het verloop en het gevolg van de slag bij Hastings? Vul het schema in.

Oorzaak à . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verloop à . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gevolg à . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gebruik bron 5.

14 De Engelsen en de Normandiërs bereidden zich heel anders voor op de strijd. Vul de ontbrekende woorden in.

De Engelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en . . . . . . . . . . . . . . . . . . , terwijl de Normandiërs hun . . . . . . . . . . . . . . . . . ...................

15 Wat is een maliënkolder? Zoek het eventueel op.  Een beschermend vest van ijzeren ringetjes  Een mantel met het familiewapen erop  Een metalen helm zonder vizier  Een riem om een lans aan vast te maken 16 Volgens de schrijver van bron 5 voelde Willem zich vrolijk en zelfverzekerd voor de slag bij Hastings. Welke zin uit bron 5 wijst hierop? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 De bron is geschreven door de monnik Willem van Malmesbury, na de verovering van Engeland. Was hij blij dat Engeland door de Normandiërs was veroverd, denk je? Leg je antwoord uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gebruik bron 4.

18 Waarom liet bisschop Odo dit enorme tapijt maken denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.2 NormandiÍrs veroveren Engeland

19 Hier zie je enkele stukken van het tapijt van Bayeux. In het verhaal erbij ontbreken een paar woorden. Vul die in.

De Engelse koning Edward is gestorven. Graaf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . van Wessex is nu koning geworden. Maar hertog Willem van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . beweert dat hij zelf koning moet worden.

Willem stelt een groot leger samen en vaart met zijn soldaten naar Engeland. Bij de plaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . komen de legers van Willem en Harold elkaar tegen.

De legers stormen op elkaar af. Er wordt hard gevochten.

De soldaten vechten met verschillende wapens, zoals ................................,.................... . . . . . . . . . . . . en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Een van de doden is koning Harold. Hij krijgt een pijl in zijn oog en valt dood neer. Als Harolds soldaten dit zien, vluchten ze. De koning is dood!

De . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hebben de slag verloren. Willem kan nu koning worden.

152

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.2 Normandiërs veroveren Engeland

Koning Willem Lees: Willem en zijn leenmannen. Lees: Ridder Robert wint een veldslag.

20 Zoek het juiste antwoord bij de juiste vraag. Trek een lijn.

Op welke manier beloonde Willem de Normandische strijders?

Hij werd graaf van Leicester en kreeg 91 stukken land.

Omdat hij wilde dat ze zijn leenmannen werden en dus trouw aan hem bleven.

Welke beloning kreeg Robert de Beaumont?

Waarom liet Willem de Normandiërs in Engeland een eed zweren?

Hij nam land af van de Engelse adel en gaf dat aan de Normandische strijders.

Gebruik bron 6.

21 Welke twee maatregelen nam Willem volgens de schrijver van bron 6? Kies het juiste antwoord.  Heersen over het volk en kastelen bouwen.  Belasting heffen en kastelen bouwen.  Kastelen bouwen en het arme volk kwellen.  Belasting heffen en het arme volk kwellen.

22 Vindt de schrijver van de bron Willem een goede koning? Licht je antwoord toe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gebruik bron 6 en bron 7 23 Bij welk zinsdeel uit bron 6 is bron 7 een illustratie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Centralisatie Lees: Centraal bestuur.

24 ‘Aan het eind van de 12e eeuw was Engeland een staat met een centrale regering.’

Welk voorbeeld in de tekst ondersteunt deze uitspraak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25 Omschrijf het begrip centralisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Willem in conflict met de kerk Lees: Moord op bisschop Becket.

26 Hier vind je koning Hendrik II en aartsbisschop Thomas Becket. Lees de tekst nog eens door en schrijf in de tekstballonnen wat ze gezegd konden hebben. Maak dan de strip af.

153

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.3 God wil het!

Binnen twee jaar na zijn dood werd Thomas Becket door de paus heilig verklaard. Hij werd gezien als een martelaar, iemand die sterft voor zijn geloof. Om zijn relieken te bewaren liet de kerk wel 45 kistjes maken, zoals bron 8.

Gebruik bron 8.

27 Zoek op wat relieken zijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28 Waarom liet de kerk zoveel dezelfde soort reliekkistjes maken, denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Samenvatten 29 Lees de paragraaf nog eens door en vul de tekst aan.

In . . . . . . . . . . vond bij Hastings een grote veldslag plaats. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . van Normandië veroverde Engeland en werd koning. Hij verdeelde het land dat hij had veroverd onder zijn Normandische ridders. De koning was nu . . . . . . . . . . . . . en de ridders waren zijn leenmannen. Overal bouwden zij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en kathedralen. De Engelsen moesten veel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . betalen.

De koningen die na Willem aan de macht waren, bevonden zich vaak in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Daar bezaten zij ook land. De koning kon best af en toe afwezig zijn, want het bestuur in Engeland was goed georganiseerd. Er was bijvoorbeeld een centrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In de 12e eeuw breidde koning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zijn macht uit ten koste van de kerk. Hij stelde koninklijke . . . . . . . . . . in voor alle vrije mannen. Zo maakte hij van Engeland een centraal geregeerde staat.

Maar de koning stond niet boven de wet. Dat werd vastgelegd in de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onthouden: 12, 14, 19, 20, 21, 27, 29 Begrijpen: 15, 16, 22, 23, 24, 25, 28 Toepassen: 13 Analyseren: 17, 18 Evalueren: 26

5.3 God wil het!

• Wat waren de oorzaak en het verloop van de eerste kruistocht?

Wat weet je al?

30 Kies de juiste optie.

1 Jezus stierf in Jeruzalem / Constantinopel, een heilige stad voor de christenen, moslims en joden.

2 Christenen reisden vaak naar heilige plaatsen om te betalen / boeten voor hun zonden.

3 Daarmee dachten ze een grotere kans te maken om in de hemel / hel te komen.

4 Deze pelgrimstochten werden aangemoedigd door de bisschop / paus, de leider van de kerk.

154

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.8 Afsluiting

De zwarte dood Lees: De Zwarte Dood.

109 Kies het goede woord.

Rond 1340 rukte een ziekte / leger op vanuit de Mongoolse steppe. De naam hiervan is de Zwarte Dood / Gouden Horde. De oorzaak is een bacterie / pest. Toen dit gebeurde bestond het Mongoolse Rijk uit drie / vier delen. Ook Europa / Amerika werd sterk getroffen. De wereldgeschiedenis werd hierdoor veranderd / gecentraliseerd.

Er stierven wel 10 / 100 miljoen mensen.

Onthouden: 94, 95, 98, 102, 109 Begrijpen: 96, 97, 99, 100, 105, 106 Toepassen: 101, 103 Analyseren: 104, 107 Evalueren: 108

5.8 Afsluiting Mensen in de tijd 110 Trek een lijn tussen de jaartallen en de gebeurtenissen die bij elkaar horen.

1066

Seldjoeken veroveren Jeruzalem

1071 Verovering Jeruzalem door de kruisvaarders 1095 Het Mongoolse Rijk valt in vier delen uiteen.

1099

Magna Carta wordt getekend

1187

Val van de laatste kruisvaarderstaat

1204

Slag bij Crécy

1206 Kruisvaarders veroveren Constantinopel 1215

Tenmoedjin wordt Dzjengis Khan

1291

Begin Honderdjarige Oorlog

1291

Jeanne d’Arc terechtgesteld

1337

Slag bij Hastings

1346 Paus Urbanus II roept op tot een kruistocht 1431 Einde Honderdjarige Oorlog / Einde Byzantijnse Rijk 1453

Saladin verovert Jeruzalem

176

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.8 Afsluiting

Personen 111 In dit hoofdstuk ben je een aantal afbeeldingen van belangrijke personen tegengekomen. Hier zie je hun portretten nog een keer. Wie is wie? Schrijf de juiste naam erbij. Kies uit: Thomas Becket – koning Lodewijk XI – Willem van Normandië – Jeanne d’Arc – paus Urbanus II

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

............................

............................

112 Karel VII en vooral Lodewijk XI deden hun best om het bestuur van Frankrijk te centraliseren. Lees paragraaf 5.6 nog eens door en schrijf in het schema op welke maatregelen Karel en Lodewijk namen om van Frankrijk een bestuurlijke eenheid te maken.

Karel VII

Lodewijk XI

177

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.8 Afsluiting

Mensen in hun land 113 Hier zie je vijf omschrijvingen van belangrijke plaatsen in de Tijd van steden en staten.

Vul de puzzel in. Welk woord lees je van boven naar beneden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 2 3 4 5

Hoofdstad van het Mongoolse Rijk.

Voor christenen de belangrijkste stad op aarde.

Veroverd met behulp van Jeanne d’Arc in 1429.

Door de kruisvaarders geplunderd in 1204.

Hier vond in 1066 een slag plaats tussen de Engelsen en Normandiërs.

1 2 3 4

5

114 Teken de route van de verovering van Engeland door de Normandiërs en de route van de eerste kruistocht. Vul de juiste plaatsnamen in.

nt

isc he

Oc eaa n

dzee Noor

la At

Zee Zwarte

Mi dd

0

250

ella nds e

500 km

178

Zee

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.9 Keuzestof

121 Is deze uitspraak (bron W25) van toepassing op de Honderdjarige Oorlog? Licht je antwoord toe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122 Is deze uitspraak (bron W25) van toepassing op de kruistochten? Licht je antwoord toe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onthouden: 110, 111, 112, 113, 115, 116 Begrijpen: 114, 117, 121, 122 Toepassen: 118, 119 Analyseren: 120

5.9 Keuzestof Keuzestof A – Moordmysterie • Door wie is aartsbisschop Thomas Beckett vermoord?

Er is iets vreselijks gebeurd. Aartsbisschop Thomas Becket is vermoord in de kathedraal van Canterbury! Het land is in rep en roer. Maar wie heeft de moord gepleegd?

Je gaat op onderzoek uit. Verschillende mensen uit de omgeving van Thomas Becket zijn verhoord. Jij gaat uitzoeken wie van hen de aartsbisschop heeft vermoord. Beantwoord eerst de vragen. Deze vragen helpen je bij het zoeken naar een oplossing.

Lees: Hendrik II en Thomas Becket. Gebruik bron 33-40.

123 Schrijf de namen van de personen die zijn verhoord in de tabel.

124 Lees van elke persoon wat hij heeft gezegd. Zet dan achter de naam een kruisje in de goede kolom. Bij sommige personen kun je in meer kolommen een kruisje zetten.

181

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.9 Keuzestof

Naam

Is blij dat Thomas dood is

Vindt het erg dat Thomas dood is

Zegt dingen die niets met de dood van Thomas te maken hebben

125 Streep de namen van de mensen door die waarschijnlijk niets te maken hebben met de dood van Thomas Becket. Wie blijven er over? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

126 Schrijf van die mensen op waarom ze blij zijn dat Thomas Becket dood is. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

127 Trek een conclusie over hoe, door wie en waarom Thomas Becket vermoord is. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

182

5 Koningen, kastelen en kruistochten – 5.9 Keuzestof

Keuzestof B – Richard Leeuwenhart en Saladin • Welke rol speelden Richard Leeuwenhart en Saladin in de derde kruistocht?

Bron W26 Waargebeurd? Richard Leeuwenhart stoot een duivelse Saladin van zijn paard.

128 Het verloop van de derde kruistocht is mede bepaald door de daden en gedachten van Richard Leeuwenhart en Saladin. Je gaat je daarom inleven in de spannende levens van deze vechtersbazen. Lees de teksten en bekijk de bronnen in het leesboek en bron W26-W28.

De bedoeling van deze opdracht is, dat je in de grafiek noteert hoe positief of negatief de gevoelens van Richard Leeuwenhart en Saladin waren bij de beschreven gebeurtenissen.

Gebruik voor de gevoelens van Richard Leeuwenhart de kleur rood. Gebruik voor de gevoelens van Saladin de kleur groen.

Bestudeer de onderstaande gebeurtenissen. Geef bij elk jaartal met een punt aan wat het gevoel van Richard of Saladin zal zijn geweest.

–5 betekent: heel negatief +5 betekent: heel positief Verbind de punten, zodat er twee grafieklijnen ontstaan. +5 +4 +3 +2 +1 0 –1 –2 –3 –4

1170

1175

1180

1185

1190

1195

–5 Richard Leeuwenhart (1157-1199) Saladin (1138-1193) A 1169 Saladin volgt zijn oom op als vizier van het leger van de Abbasiden. Zij standplaats is Egypte. Daar moet hij vechten om aan de macht te blijven.

B 1170 Saladin trekt zich terug uit een campagne om Jeruzalem te veroveren.

C 1171 Saladin heerst over Egypte, omdat de kalief van Egypte is gestorven. Wel is hij in naam ondergeschikt aan Nur ad-Din, de kalief van de Abbasiden.

183

1200