Muziek meester - Inkijkexemplaar - 9789006781083

Muziek Meester!

Michel Hogenes

Vivian Knols

COLOFON

auteurs

MichelHogenes

VivianKnols

redactie

SuzanneLoohuis

opmaakbinnenwerk

ImagoMediabuilders,Amersfoort

ontwerpbinnenwerk

BADEcreatievecommunicatie,Baarn

ontwerpomslag

StudioVlak,Utrecht

fotobeeldomslag

Pexels/AntoniShkraba;

dellamortphotographyenFirefly/ ThiemeMeulenhoff

OverThiemeMeulenhoff

Over ThiemeMeulenhoff   ThiemeMeulenhoff ontwikkelt slimme flexibele leeroplossingen met een persoonlijke aanpak. Voor elk niveau en elke manier van leren. Want niemand is hetzelfde. We combineren onze kennis van content, leerontwerp en technologie, met onze energie voor vernieuwing. Om met en voor onderwijsprofessionals grenzen te verleggen. Zo zijn we samen de motor voor verandering in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs.

ThiemeMeulenhoffontwikkeltzichvaneducatieveuitgeverijtoteenlearningdesigncompany.Webrengencontent,leerontwerpentechnologiesamen.Metonzegroeiendeexpertise,ervaringenleeroplossingenzijnweeen partnervoorscholenbijhetvernieuwenenverbeterenvan onderwijs.Zokunnenwesamenbeterrechtdoenaande verschillentussenlerendenenscholenenervoorzorgen datlerensteedspersoonlijker,effectieverenefficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen.

Samenlerenvernieuwen

www.thiememeulenhoff.nl

www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 978 90 06 78108 3

ISBN9789006781083

Vijfde druk, eerste oplage, 2024

Vijfdedruk,eersteoplage,2024

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2024

©ThiemeMeulenhoff,Amersfoort,2024

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagworden verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze, hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen,of eniganderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie­ en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting­pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaan opgrondvanartikel16BAuteurswet1912j°hetBesluitvan23 augustus1985,Stbl.471enartikel17Auteurswet1912,dientmen dedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoen aanStichtingPublicatie-enReproductierechtenOrganisatie (PRO),Postbus3060,2130KBHoofddorp(www.stichting-pro. nl).Voorhetovernemenvangedeelte(n)uitdezeuitgavein bloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16 Auteurswet)dientmenzichtotdeuitgevertewenden.Voor meerinformatieoverhetgebruikvanmuziek, fi lmenhetmaken vankopieëninhetonderwijsziewww.auteursrechtenonderwijs. nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelen volgensdewettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnog totdeuitgeverwenden.

Deze uitgave is volledig CO2­neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®­keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

DezeuitgaveisvolledigCO2-neutraalgeproduceerd. HetvoordezeuitgavegebruiktepapierisvoorzienvanhetFSC®-keurmerk. Ditbetekentdatdebosbouwopeenverantwoordewijzeheeftplaatsgevonden.

Inhoud

Deauteurs5

Vooraf7

1 Muziekindebasisschool 10

1.1Muziek:eentaal 11

1.2Watziejeenhoorjeindebasisschool? 11

1.3Dezesdomeinenvanmuziekonderwijs 11

1.4Watismuziek? 14

1.5Watmoetjewetenenkunnen? 24

1.6Wiedoetwat? 28

1.7Verdieping 29

2 Develebetekenissenvanmuziek 34

2.1Welkebetekenisheeftmuziekvoorjou? 35

2.2Functiesvanmuziek 38

2.3Betekenisvanmuziekherkennen 39

2.4Verdieping 50

Dedomeinen

3 Zingen 54

3.1Hetbelangvanzingenindebasisschool 55

3.2Hetliedrepertoireopdebasisschool 56

3.3Liedbundelsenanderebronnen 59

3.4Didactiekliedaanleren 60

3.5Liedleiden 68

3.6Canonzingen 71

3.7Meezingen 75

3.8Verdieping 76

4 Luisteren 82

4.1Hetbelangvanluisterenindebasisschool 83

4.2Repertoire 87

4.3Dedidactiekvanhetluisterennaarmuziek 91

4.4Aanboddoorculturelepartners 96

4.5Verdieping 99

5 Spelen 102

5.1Spelenmetinstrumenten 103

5.2Repertoire 106

5.3Dedidactiekvanhetspelen 122

5.4Organisatie 123

5.5Afwisselinginactiviteiten 126

5.6Verdieping 128

6 Componerenenimproviseren 134

6.1Hetbelangvancomponerenenimproviserenindebasisschool 135

6.2Repertoire 139

6.3Dedidactiekvancomponerenenimproviseren 146

6.4Aanboddoorculturelepartners 151

6.5Verdieping 153

7 Lezenennoteren 156

7.1Hetbelangvanlezenennoterenindebasisschool 157

7.2Muzikalegeletterdheid 166

7.3Didactiekvanlezenennoteren 168

7.4Repertoire 174

7.5Verdieping 179

8 Bewegen 184

8.1Hetbelangvanbewegenopmuziekindebasisschool 185

8.2Repertoire 188

8.3Dedidactiekvanhetbewegen 197

8.4Organisatie 197

8.5Verdieping 198

Verdieping

9 Muziekinsamenhang 206

9.1Hetbelangvansamenhang 207

9.2Vierperspectieven 208

9.3Vormenvanvakintegratie 213

9.4Bijdrageaanontwikkeling 216

10 Hetjongekindcentraal 222

10.1Spelalsmotorvoorontwikkeling 223

10.2Muzikaalspel 223

10.3Muziekhoek 226

Literatuur233

Bronnenliedmateriaal239

Illustratieverantwoording241

Register244

Deauteurs

MichelHogenes

isalsdocentmuziekenonderwijspedagogiekverbondenaandepabovanDeHaagseHogeschool.HijwastotvoorkortdocentaandeopleidingDocentMuziekenstudieleidervande MasterKunsteducatiebijCodarts,HogeschoolvoordeKunsten,Rotterdam.Naastzijnbaanop depaboishijalsdocentverbondenaandemastervanLuciaMarthasInstituteforPerformingArts inAmsterdam.

VivianKnols

isdocentmuziekaandeNieuwstePaboinSittardvanFontysHogeschoolenZuydHogeschool. DaarnaastiszijdocentaandeopleidingDocentMuziekvanConservatoriumMaastricht.

Vooraf

MuziekMeester! iseenhandboekvoormuziekonderwijsindebasisschoolenisineersteplaats bedoeldvoorpabostudenten.Hetisechterookinteressantvoorstudentenvandeopleidingen DocentMuziekaanconservatoriaenvoordepost-hboopleiding ‘VakspecialistMuziek’.Kortom vooriedereendiekwalitatiefgoedmuziekonderwijswilgeveninhetbasisonderwijs.Hetboekis gebaseerdopdekennisbasisvandepaboendehuidigekerndoelen.Hetbeschrijftwelkeplek muziekindebasisschoolkaninnemenenhoemuziekopeenpraktischeenverantwoordemanier aankinderenvanviertotenmettwaalfjaarkanwordenaangeboden.Bijhetboekhoorteen onlineleeromgeving,eDition.Hierkunjeallemuziek-enbeeldfragmenten,voorbeeldlessenen artikelenvindenwaarnaarinditboekwordtverwezen.

Externebronnen

Ommuzieklestekunnengevenhebjeeencombinatievankennis,vaardighedenenattitudes nodig.Alleenkennisovermuziekenmuziekonderwijsisnietvoldoendeombekwaamvoorde klastestaan.Inditboekbiedenwejehandvattenomzowelvakinhoudelijk,vakdidactischbekwaamtewordenenditopeenpedagogischverantwoordemaniertedoen.Omdittebereiken hebbenweeengevarieerdaanbodaanactiviteitenenmuziekstromingenin MuziekMeester! opgenomen.Daarvoorhebbenweondermeerverwijzingenopgenomennaardetweemeest gebruiktemethodeninhetNederlandsebasisonderwijs,namelijkEigenwijsNexten123ZINGen zijnerlinkstoegevoegdnaardewebsitevanGehrelsMuziekeducatie.Uiteraardzijnernogmeer recentemethoden,muziekbundelsenanderebronnenwaarweindezeeditienaarhebben verwezen.Voormeersuggestieskunjebovendienterechtopwww.vrijeschoolliederen.nl, www.lkca.nlenwww.meermuziekindeklas.nl.

Naastbovengenoemdebronnenverwijzenweindezevijfdeeditievan MuziekMeester! naar geluidsfragmentenopSpotifyennaarkijk-/luisterfragmentenopYouTube.Dezeplatformszijn vooriedereenkosteloosbeschikbaar.Eenoverzichtvanallekijk-enluisterfragmentenistevinden opeDition.

WickedMusicAssignments

Indezevijfdeeditievan MuziekMeester! zijn ‘WickedMusicAssignments’ opgenomen.Deze assignmentsofteweldeopdrachtenzijngebaseerdophetin2020uitgebrachteboekvanEmiel HeijnenenMelissaBremmer,getiteld WickedArtsAssignments.Deopdrachteninditboekzijn zoalsHeijnenenBremmerzelfschrijvengewaagd,ongebruikelijk,tegendraads,grappig,poëtisch, inspirerend,maatschappelijkbetrokkenofanderszinsuitdagend.Deopdrachtenlijkenophet eerstegezichteenvoudig,maarkunnenenormuitdagen.Indemeestegevallenzijndeopdrachten discipline-overstijgend.Zeweerspiegelenthema’senmanierenvanwerkenindehedendaagse kunstenbiedenkansenenmogelijkhedenomoverjezelf,dekunstenendewereldomonsheente leren.WehebbendeWickedMusicAssignmentsnietals “verplichte” opdrachteninhetboek opgenomen,maaralssuggestiesomopcreatievemaniermetdeinhoudvan MuziekMeester! om tegaan.

Wistjedat?

WIST JE

NaastWickedMusicAssignmentshebbenweindezeeditievan hetboek “Wistjedat’jes” opgenomen.Deinhoudvandeze tekstenisnietzozeeromteleren,maarbevatweetjesover ontwikkelingvankinderen,(muziekp)sychologie,instrumenten, componisten,muziekstijlen,enzovoorts.Hetbetrefthiergeen weetjesdiepersenoodzakelijkzijnomgoedmuziekonderwijs tekunnengeven,maarvormeneenleukeeninteressante aanvullingopdevakinhoudelijke,vakdidactischeenpedagogischeinhoudenvanditboek.

Werkenmet MuziekMeester!

Devolgordewaarinjedehoofdstukkenvanditboekbestudeertisafhankelijkvandemanier waaropjouwopleidingwerkt:eenopleidingdievraaggestuurdwerktkanopeentotaalandere maniermet MuziekMeester! omgaandaneenopleidingdiehetonderwijsinthema’saanbiedtof eenopleidingwaarineenvakgerichtebenaderingwordtnagestreefd.

Overdevolgordevandehoofdstukkenisechterzekernagedacht,startendmeteenkennismaking methetvak,gevolgddooreenhoofdstukoverdevelebetekenissenvanmuziek.Daarnavolgend dezesdomeinenwaarinhetvakisonderverdeeld.Hetboekeindigtmettweeverdiepingshoofdstukken: ‘Muziekinsamenhang’ en ‘Hetjongekindcentraal’ .

Allehoofdstukkenhebbeneenverdiepingsparagraafgekregen.Ditgeldtechternietvoordetwee verdiepingshoofdstukken: ‘muziekinsamenhang’ en ‘hetjongekindcentraal’ .

Wehopendat MuziekMeester! jehandvattenbiedtomindepraktijkboeiendemuzieklessente ontwerpenenuittevoerendiekindereninspireren,enthousiasmerenendeliefdevoormuziek bijbrengen.Wehopendatjijhierzelfookveelplezieraanzalbelevenenwijeenstukjevande passiediewijvoormuziekenonderwijshebbenaanjoukunnenoverbrengen.

MichelHogenes&VivianKnols

1 Muziekindebasisschool

Aanhetwoord

SandroMeertens,leerkrachtgroep3/4KindcentrumZIEZO!,Maastricht Iedereochtendstartiksamenmet dekindereninmijnklasactiefmet muziek.Weluisterennaarmuziek, zingenliedjesenbewegenopallerlei muzieksoorten,zoalspopmuzieken klassiekemuziek.Dekinderenluisterennaarhoedeklankenelkaar opvolgenenhoedemuziekisopgebouwd.Aanheteindvandedag speelikbluesopmijngitaar.De kinderenmogendanimproviseren

ophetritmeenbeschrijvenhun geluksmomentenvandedag.Op dezemanierzijnzebezigmettaal enritme.Zelerennieuwewoorden gebruiken,ophetjuistemoment reagerenenhunideepassendte makenindetijd.Ditzijnallemaal cognitieveactiviteitendiehetbrein prikkelen.Inmijnklasstartenen eindigendedagenaltijdswingend. Muziekisonwijsleuk!

1.1 Muziek:eentaal

Kinderenmakenomtecommunicerennietalleengebruikvangesprokentaal,maarookvanbijvoorbeeldbeeldtaal,muziekendans(Edwards,Gandini&Forman,2012).LorisMalaguzzi,de grondleggervanhetReggioEmilia-concept,spreektoverdehonderdtalenvankinderen.Metaldie talenkunnenzijhungedachtenengevoelensuiten.

Deontwikkelingvandegesprokentaalwaseenvandebelangrijkstefactorendiehetontstaanvan dedenkendemensmetzijnschijnbaaronbeperkteverbeeldingskracht,nieuwsgierigheidencreërendvermogenheeftbeïnvloed.Mensenhebbenzoalsgezegdnaastgesprokentaalnogeenander vocaalenauditiefcommunicatiesysteem,namelijkmuziek.Mithen(2005),maarookWallin, MerkerenBrown(2000)stellendattaalenmuziekeengezamenlijkeoorsprongindeevolutievan demenshebben.Muziekmakeniseentypischmenselijkeactiviteitdiebijallevolkenoverdehele wereldtevindenis.Destudienaardemuzikaleevolutielaatnietalleeneenevolutievande mensachtigestembandenendemanierwaaropmensenmetelkaarcontactmakenenafstemmen zien,maarbiedtookinzichtinondermeermelodieenritmeinspraak,dezinsbouwvantaal, ouder-kindcommunicatiedoormiddelvangeluidenzelfexpressie(Smits&Hogenes,2021).

1.2 Watziejeenhoorjeindebasisschool?

Alsjerondlooptindebasisschoolziejeenhoorjedatkinderenopveelverschillendemanieren metmuziekbezigzijn.KinderentonenelkaardelaatstenieuwemovesdiezeopTikTokhebben gezienenbijdejongstekinderenstartdedagmethetzingenvaneenstandaardliedrepertoire.In groep6staatdeblazersklas,eenmuziekleswaarinkinderenblaasinstrumentenlerenspelen,ophet programmaengroep8rondthetproject ‘Plasticsoep’ afmeteenpresentatieindeaulawaarbij muziekwordtgemaaktmetplasticafval.Indevrijeruimtekunnenkinderenervoorkiezenomnaar huneigenmuziekteluisterenofomeigenmuziektemakenopdecomputer.

1.3 Dezesdomeinenvanmuziekonderwijs

Inhetmuziekonderwijsbrengenweallemuzikaleactiviteitenonderinzesdomeinen:

■ zingen;

■ luisteren;

■ spelen;

■ componerenenimproviseren;

■ lezenennoteren;

■ bewegen.

Wiljijmetmuziekaandeslaginjouwgroep?Houddanrekeningmetdezezesdomeinen.Door meerderedomeinenaantebieden,laatjekinderenervarenwatdemogelijkhedenvanmuziekzijn, watzijerzelfmeekunnendoenenwaarnaarhunvoorkeuruitgaat.Indevolgendeparagrafen bekijkenwedezesdomeinenwatbeter.Deechteverkenningvolgtindehoofdstukken3toten met8.

1Muziekindebasisschool

1.3.1 Zingen

Overalwordtgezongen:instadions,indeauto,onderdedouche,opschool.Zingenisdemeest natuurlijkemuzikaleuiting,wantjehebtjestemaltijdbijje.Jongekinderenzingenspontaanals begeleidingbijhunspel.Hetzingengaatvaakgepaardmetbewegen.Ouderekinderenzingen dikwijlsmetveelenthousiasme,maarsomsookmetwatminderinteresse.Demanierwaaropje eenliedpresenteertendekwaliteitvanhetlied,maarookdekeuzevanhetliedkunnenhierbijeen groterolspelen.

Indebasisschoolgebruikjevoorjongeenouderekindereneenverschillendliedrepertoire.Veel liedjeszijnspeciaalvoorkinderengeschreven.Sommigeliedjeszijnbedoeldvooreenbepaalde gelegenheid,zoalsdeKinderboekenweekofKoningsdag.

1.3.2 Luisteren

Iedereenluistertweleensnaarmuziek,bijvoorbeeldindetrein,indewachtkamerbijdetandarts, tijdenshetmakenvanhuiswerkentijdenshetsporten.Koptelefoons(‘oortjes’)ziejeoveralop straat.Kinderenkiezenhuneigenmuziekomnaarteluisterenen/ofluisterennaarmuziekvan bijvoorbeeldouders,vriendenendeleerkracht.Dieleerkrachtneemtkinderenmisschienwelmee naareeneducatiefconcert,zodatzeookeenliveluisterervaringkunnenopdoen.Erzijntalvan kinderconcertenwaarbijkinderenkunnenmeebewegenen(zachtjes)mogenmeezingen.En sommigeoudersnemenhunkinderenmeenaarfestivals,waarhetdragenvangehoorbescherming overigenssteedsvakeralsvanzelfsprekendwordtbeschouwd.

Wistjedat …

Frequenteoflangdurigeblootstellingaanhardgeluid,bijvoorbeelddoorhetbezoekenvanconcerten,desportschoolofdoorhetgebruikvanpersoonlijkemuziekspelers,kanschadelijkzijnvoor hetgehoor.Deschadeisonomkeerbaarenheeftgroteimpactopdekwaliteitvanlevenvan mensen.Dedriemeestvoorkomendevormenvangehoorschadezijngehoorverlies,tinnitus (oorsuizen)enhyperacusis(overgevoeligheidvoorgeluid).Gehoorschadekanleidentotconcentratieproblemen,slaapproblemen,angstendepressieeninvloedhebbenopleerprestatiesensocialeparticipatie.DeGezondheidsraadadviseertomhetmaximalegeluidsniveauvanversterkte muziekteverlagenvan103dB(A)naar100dB(A),incombinatiemetgehoorbescherming(Gezondheidsraad,2022).

Inhetmuziekonderwijsgaathetbijhetluisterenomhetontwikkelenvanhetmuzikaalgehooren hetmuzikaalgeheugen.Bijdeontwikkelingvanhetmuzikaalgehoormoetenkinderenbegrippen leren,zoalshoog-laagenlangzaam-snel,waardoorzemuzikaleaspectenenvormenkunnenervaren,belevenenbenoemen.Bijhetherkennenenonthoudenvandieaspectenenvormeninde muziekspeelthetmuzikaalgeheugeneenbelangrijkerol.

1.3.3 Spelen

Vanjongsafaanzijnkinderenbezigmethetonderzoekenvangeluiden. ‘Watgebeurteralsikhet doosjehagelslagheenenweerschud?Hoeklinkthetalsikmetmijnhandenopdetafelsla?Wat veranderteralsikmetmeerkrachtopdemondharmonicablaas?’ Hetexperimenterenmetmaterialeneninstrumentengeeftkinderenderuimteomverschillendeklankeigenschappenteontdekkenendezebewusttegebruikeninhunspel.Voorbeeldenzijnhardenzacht,langenkorten hoogenlaag.Alskinderenietsouderworden,willenzevaak ‘echte’ muziekmaken.Hetspelenvan eenritmischebegeleidingbijeenliedofeenakkoordbegeleidingmetbehulpvanboomwhackers daagtkinderenuitomsamentespelen,omopelkaartereagerenbinnendecontextvanhetlied.

1.3.4 Componerenenimproviseren

Behalvevoorhetspelenvandooranderenbedachtemuziekishetbelangrijkkinderenruimtete gevenomzelfmuziektebedenkenenteontwerpen.Binnenkunstzinnigeoriëntatie,waarvan muzieksamenmetbeeldendevorming,dansendramadeeluitmaakt,staathetstimulerenvande verbeeldingcentraal.

‘Verbeeldingskrachtishetmenselijkvermogenomdingenvoortestellendie(nog)nietbestaan. Hetisdebasisvancreativiteit.Allekunstvakkendragenbijaanhetontwikkelenvandieverbeeldingskracht:bijlerarenenbijleerlingen.’ (10voordeleraar,2021)

Bijhetontwerpenvanmuziekonderscheidjeimproviserenencomponeren.Improviserenishetop hetzelfdemomentbedenkenenspelenvanmuziek.Hierbijgeldenvaakweinigtotgeenafspraken. Kinderenzingenbijvoorbeeldeennieuwetekstopeenbestaandemelodieofspeleneenritmische improvisatietijdenseen battle metelkaar.Bijcomponerenishethandigomdemuziekdiede kinderenzelfbedenkentenoteren,zodatzedezedaarnanogeenskunnenuitvoeren.

1.3.5 Lezenennoteren

Alskinderenhunzelfbedachtemuziekwillennoteren,kunnenzezelfbepalenwelkemaniervoor henhetprettigstwerkt.Zebedenkenhuneigentekensenmakeneigenafspraken.Dezevormvan noteren,diejeinhetbasisonderwijsveeltegenkomt,heetgrafischenotatie.Eenvoudigegrafische symbolenzoalsstippenkunnenaangevendatdeklankenkortklinkenendatjesnelmoetspelenals

Boomwhackers

zedichtbijelkaarstaan.Metdekleurenvandeboomwhackerskunnendekinderenaangevenwie wanneeraandebeurtisinhetmuziekstuk.Hetexperimenterenmetgrafischenotatieiseengoede voorbereidingophetwerkenmettraditionelenotatie.

Traditioneelnotenschriftiseenexactemaniervannoteren,dieanderenopdezelfdemanierbegrijpen.Jeweetopwelketoonhetliedbegint,watdemaatsoortisenhoelanghetliedduurt. Kinderendieeenmelodie-instrumentbespelen,kunnendezenotatiegebruikenomdeliedjesdie zezingenophuninstrumentuittevoeren.

1.3.6 Bewegen

Jongekinderenhebbeneenenormebewegingsdrang.Zebewegenvanzelfmeealszemuziek horenofmaken.Jekuntbewegenechterookinzettenalsbewustehandeling.

Voorbeeld

Ingroep5zijndekinderenbezigmetmuziekuitanderelanden.Zeluisterennaar ‘SypSimeon’ vanBorisRubaschkin,muziekuitRusland.Indezemuziekissprake vaneenveranderingintempo.Dekinderenlatenmethunbewegingenziendatze detempoveranderinginditmuziekstukherkennenenkunnenvolgen.

Natuurlijkdenkjebijbewegenenmuziekookaandansen:hetuitvoerenvanbewegingenofpasjes diejevantevorenafspreektofophetmomentzelfbedenkt.Indebasisschoolwordtbewegen steedsmeergestimuleerd.Jezietkinderenjoggenbijhetoefenenvandetafelsendoordeklas rennennaardekaartjes ‘Yes’ en ‘No’ diezijnopgehangenvoordelesEngels.Diverseonderzoeken hebbenaangetoondaandatbewegentijdenshetlereneenpositieveinvloedheeftopdehersenactiviteit.Hierdoorkunnenkinderenzichbeterconcentrerenenneemtdetaakgerichtheidtoe. Bovendienversterktbewegenhetzelfvertrouwenvankinderen(wij-leren.nl,2023).

1.4 Watismuziek?

Dezesdomeinen(zingen,luisteren,spelen,componerenenimproviseren,lezenennoterenen bewegen)gevenaanwatjeallemaalkuntdoenmetmuziek.Maarwatismuziekeigenlijkprecies? Wanneernoemjeietsalleen ‘geluid’ enwanneerishetmuziek?Hiervoorzijndrieaspectenvan muziekessentieel:klank,vormenbetekenis.

Dedriekernwoordenklank,vormenbetekeniskunjeweergegeveninhetklank-vorm-betekenismodel,hetKVB-model.Ditmodelcombineertdeessentievanmuziek(dekernklank,vormen betekenis)metdezesdomeinen(zingen,luisteren,spelen,componerenenimproviseren,lezenen noteren,bewegen).Debuitenringverteltietsoverdemanierwaaropjeklank,vormenbetekenis vanmuziekinmuzikaleactiviteitenkuntopnemen.HetKVB-modelhelptjeomhetvakmuziekin

debasisschoolinhoudtegeven.Jeziethetterugindeopbouwvandelessen,inthematische projectenenindeleerlijnen. MuziekMeester! isgebaseerdophetKVB-model.

lepsne luisteren zingen bewegen lezenen notere n componerenen improviseren klankvorm betekenis

Hetklank-vorm-betekenismodel(Smit&VanderLei,1983)

1.4.1 Klank

klank

zingen bewegen lezenen notere n componerenen improviseren vorm betekenis lepsne luisteren zinge beteke

Muziekiseenklinkendfenomeen.Alsjeovermuziekpraat,gebruikjebegrippendieietszeggen overhoedemuziekklinkt.Bijvoorbeeldlaag,hoog,hard,zacht,langzaamofsnel.Het ‘Wilhelmus’ klinktalseenblaasorkesthetspeeltandersdanalshetwordtgezongendooreenstadionvol supporters.En ‘Langzalzeleven’ klinktopeenpianoandersdanopeengitaar.Invaktaalzeggen wedatmuziekkanvariëreninklankduur,klankhoogte,klanksterkteenklankkleur.

Debegrippenrondhetaspectklankdieeenrolspelenindebasisschoolvindjeindetabelhierna.

Klank:begrippen

Klankduur MaatPuls,hoofd-ennevenaccent,maat,maatsoorten, tweedeligendriedelig,maatstrepen,opmaat RitmeNotenvorm,notenwaarde,rusten,puntachterde noot,waardestreep,verbindingsboog TempoTempoaanduiding,metronoom,tempowisselingen ArticulatieStaccato,legato,fraseringsboog

Klankhoogte Toonhoogteverschillen

Samenklankenmelodieën

Klanksterkte

Klankkleur Instrumentenenmaterialen

Notenbalk,notennamen,g-sleutel,toonladder,stokrichting,f-sleutel

Intervallen(octaaf,tertsenkwint),bourdon,akkoord, glissando,halvetonen,heletonen,voortekens,kruizenenmollen

Dynamiek,Italiaansetermen,tekensvoorcrescendo endecrescendo,accenttekens

Snaar-,blaas-,slag-,elektrische,elektronischeinstrumenten,schoolinstrumenten

StemSopraan,alt,tenor,bas

Ensemblesenorkesten

Symfonieorkest,harmonie,fanfare,popband,big band,trio,kwartet,koor

Hiernakrijgjebijenkelebegrippeneenvoorbeeldvanhoejeermeeaandeslagkuntinjeklas.

Klankduur:articulatie,staccatoenlegato

Articulatieisdemanierwaaroptonenwordengespeeld:staccato(losvanelkaarenkort)oflegato (gebonden).

Voorbeeld

Inde ‘PizzicatoPolka’ vanLéoDelibeszijnbeidemanierenvanarticulerenduidelijktehoren.

Dekinderenvangroep3krijgeneengrootvelpapier,eenkwasteneenpotjeverf.

Terwijlzeluisterennaarde ‘PizzicatoPolka’ bewegenzehunkwastophetpapier. Bijstaccatoschilderenzepuntenenstippenenbijlegatosierlijkelijnen.Methun notatielatenzezienwatzehoren.

Inhoofdstuk4leesjemeeroverdedidactiekvanhetluisterennaarmuziek.

Klankhoogte:samenklank,interval,akkoord

Hetsamenklinkenvantweetonennoemjeeeninterval.Wanneererdrieofmeertonensamenklinken,spreekjevaneenakkoord.

Voorbeeld

Dekinderenvangroep8hebbenhetlied ‘Eveningrise’ lerenzingenengaanhetnu voorzienvaneenakkoordbegeleidingoptafelbellen.ViaMusicationopYouTube kijkenzenaardemeespeelpartituurdiestapvoorstapnieuwetonentoevoegtaan debegeleiding.Zoontstaanakkoordendiedoordetafelbellenzorgenvooreen helderklinkende,rijkebegeleiding.

Eveningrise

Inhoofdstuk7leesjemeeroverdedidactiekrondhetwerkenmetmeespeelpartituren.

Tafelbellen

Klanksterkte:dynamiek,crescendoendecrescendo

Onderdynamiekverstaanwedeverschilleninklanksterkte.HetItaliaansewoord ‘crescendo’ betekentgeleidelijksterkerwordenendaarhoortdittekenbij: ‘Decrescendo’ betekenthettegenovergestelde,dusgeleidelijkzachterworden.Hettekenisdanookomgedraaid:

Voorbeeld

Dekinderenvangroep1-2zijnnaardedierentuingeweestenhebbenkrokodillen gezien.Metjemuziekactiviteitwiljehierbijaansluiten.Jeleertdekinderenhetlied Dekrokodil.Zebeeldendebekvandekrokodiluitmethunarmen,diezeeerst rechtnaarvorenopelkaarhouden.Alszehetliedgeleidelijkhardergaanzingenen hetspannendwordt,gaandearmenlosvanelkaarenopentdebekvandekrokodil.Voorjonge kinderenisdetermcrescendonognietrelevant,maarhetbewegenvankleinnaargrootpastwel bijhunontwikkeling.

Dekrokodil

Inhoofdstuk3leesjemeeroverdedidactiekvanhetaanlerenvaneenlied.

Klankkleur:instrumentenenmaterialen

Somswordtaaneenklassiekebezetting(bijvoorbeeldeensymfonieorkest)eenbijzonderitem toegevoegd.

Voorbeeld

Eenmooivoorbeeldis ‘TheTypewriter’ vanLeroyAnderson.Detitelverklapthetal:hetstukgaat overeentypemachine.Sterkernog,detypemachinespeeltsolo.

Laatkinderenuitjeklaskijkennaarhet filmpje.Vraagzedeeerstekeermeetedoen metdetypist.Daarnabekijkenzehet filmpjenogeenkeerenbeantwoordende vraag ‘Welkegeluidenhorenbijdedriehandelingendiedetypiststeedsopnieuw uitvoert?’ Bedenksamenmetdekindereneen bodysound bijdezegeluidenenspeel meemethet filmpje.Omkinderenbewusttelatenervarendatinditfragmentsprakeisvan herhaling,kunjedevolgendelesgebruiken.

GanaarMuziekMeester!onlinevoordevoorbeeldles ‘Typewriter’ .

Hierinmaaktdenotatiedevormvanhetmuziekstukzichtbaarennodigtdekinderenuitommee tespelenmetdepulsopdeaangewezenplekken.

Inhoofdstuk5leesjemeeroverdedidactiekvanhetspelen,onderanderemetbodysounds.

1.4.2

Vorm

componerenen improviseren klank betekenis ingen

ekenis

Destructuurindemuziek,devorm,wordtvooralbepaalddoordevormprincipesherhaling, contrastenvariatie.Ineenpopsongishetrefreineensteedsterugkerendonderdeel.Maardie herhalingwordtafgewisseldmetandereprincipes.Decouplettenlijkenbijvoorbeeldweleen herhaling,maarzijndatniet.Detekstisanders,somskomtereentweedestembijofveranderter ietskleinsmaarblijfthetcoupletwelherkenbaar.Ditnoemenweeenvariatie.Debridgeensolo’ s zijnniettevergelijkenmethetcoupletofhetrefrein.Diezijnéchtandersenjenoemtzedaarom eencontrast.

Eengoedvoorbeeldis ‘DancingQueen’ vanABBA.

Nahetintrometeendeelvanhetrefrein(Youcandance,youcanjive)hoorjetwee coupletten(Fridaynightsandthelightsarelow en Anybodycouldbethatguy). Daarnavolgenhetvolledigerefrein(Youarethedancingqueen)envervolgenséén couplet(You’reateaser,youturn ’ emon),hetrefrein(Youarethedancingqueen) eneenuittroookwelendinggenoemd.

Debegrippenoverdevormvanmuziekdieeenrolspelenindebasisschoolvindjeindetabel hierna.

Vorm:begrippen

Vormprincipes

Vormeenheden

Vormtechnieken

Compositievormen

Herhaling,contrast,variatie

Motief,thema,muzikalezin

Echo,imitatie,stapelen,ostinaat

Canon,rondo,variatievorm,blues,popsong

Herhaling,contrastenvariatiezijnprincipesdiejenietalleenindemuziektegenkomt.Hieronder ziejeeenserieportrettenvanMarilynMonroe,gemaaktdoorAndyWarhol.Ditiseenvoorbeeld vanvariatie.DeafbeeldingvanMarilynMonroeblijftherkenbaar,ookalveranderendekleuren.

DeGlorietteinhetparkvanSchlossSchönbrunninWenenlaatherhaling,contrasténvariatiezien. Hetgebouwbestaatuitdriedelen,hetmiddelstedeelishetcontrastmethetlinker-enhet rechterdeel.IndeweerspiegelinginhetwaterherkenjedeGloriette,maardieisniethetzelfdeals hetbouwwerkzelf.Hetiseenvariatie.Overandereeenheden,techniekenencompositievormen leesjeindevolgendehoofdstukken.

DeGlorietteinWenen

1.4.3 Betekenis

lene luisteren zingen bewegen n klankvorm

leps e e notere co po n n i prov se en betekenis

Muziekdoetietsmetmensen.Zoverandertmuziekjestemmingenlaatjemisschiendansen, huilenoflachen.Muziekkanjezonderwoordenietsvertellenoverbijvoorbeeldmensenofdieren. Muziekkanjeactiveren(denkaansportenmetmuziek)enmuziekkanstructuuraanbrengeninje dag(bijvoorbeelddoordedagteopenenenafterondenmetvasteliedjes).Muziekloktjeeen winkelbinnenofsteltjegerustindewachtkamerbijdedokter.Muziekisoveralomonsheen.De betekenisvanmuziekisdanookheeldivers.Watmuziekmetjoudoet,kanvooreenanderheel anderszijn.

Debegrippenoverdebetekenisvanmuziekdieeenrolspelenindebasisschoolvindjeindetabel hierna.

Betekenis:begrippen

Uitbeelden GeluidenenbewegingenGeluidenenbewegingenuitdenatuur, uitdeomgeving,vanmachines

Mensen,dieren,karaktersen sprookjesfiguren

Historische figuren,heksen,tovenaars, karaktertekeningvandieren

GebeurtenissenenverhalenOorlogen,persoonlijkebelevenissen, sprookjes,jacht

Stemmingen,gevoelensen sfeer

Eigenbetekenisgeving

Verschillende functies

Praktischeenpsychologische functies

Vrolijkheid,angst,dreiging,sentiment, macht,verdriet

Associaties,fantasieën,eigengevoelens

1.Emotioneleexpressie

2.Esthetischgenieten

3.Entertainment

4.Communicatie

5.Symbolischerepresentatie

6.Fysiekerespons

7.Versterkenvanconformiteitmetsocialenormen

8.Valideringvansocialeinstitutiesen (religieuze)rituelen

9.Bijdrageaandecontinuïteitvancultuur

10.Bijdrageaandeintegratievande samenleving

Inhoofdstuk2leesjevanuitverschillendeperspectievenmeeroverhetonderdeel ‘betekenis’ en krijgjeconcretevoorbeeldenbijdebegrippenuitdetabel.

Eenhuisrijkaangeluid

AWickedMusicAssignment

Eensoundscapeiseenmuzikaalschilderij.Maakineengroepjemetdrieofvierstudenteneen soundscapevangeluidendiejeinenomjehuisopneemtmetjetelefoon.Desoundscapemag maximaaldrieminutenduren.

■ Luisterterinspiratienaardefragmenten ‘SoftRain’ , ‘Soundscape’ vanArminvanBurenen ‘SeveralSpeciesofSmallFurryAnimalsGatheredTogetherinaCave’ vanPinkFloyd.

■ Neemmetjetelefoongeluidsfragmentenopdieinteressantzijnomineensoundscapete verwerken.Maakdefragmentenniettekort.Meteen digitalaudioeditor (eengeluidsbewerkingsprogramma)of audioworkstation (eenprogrammaommuziekteproduceren)kunje fragmenteneenvoudigbewerken(zoalstrimmen –‘bijsnijden’–,verhogen,verlagen,versnellen, vertragen)ensamenvoegentoteencompositie.

■ GebruikvoordesoundscapeAudacity(digitalaudioeditor)ofGarageBand(digitalaudio workstation).

■ Zorgvooreenmooieopbouwwaarindespanningtoeneemt,toteenhoogtepuntkomten uiteindelijkweerafneemt.Uiteraardkunjedesoundscapeookophethoogtepuntlateneindigen.

■ Presenteerdesoundscapesaanelkaar.

Audacity

1.5 Watmoetjewetenenkunnen?

Dekennisbasismuziekvandepabo’shanteertdevolgendede finitievanmuziek:

‘Muziekisinvormgezetteklankdiebetekenisheeftvoormensen.’ (Wolf,1986)

Dezedefinitiemaaktduidelijkdatmuziekmeerisdanalleenklank.Muziekheeftaltijdeenvormen betekenisvoormensen.

1.5.1 Kerndoelen

Dekerndoelenvormenhetwettelijkkadervoordeonderwijsinhoudinhetprimair onderwijs(ziedeQR-codehiernaast).Kerndoelenlatenophoofdlijnenzienwat belangrijkwordtgevondenomkinderenmeetegeveninhetbasisonderwijs.Het gaatomeenglobalebeschrijvingvanbelangrijkeonderwijsinhouden.Muziekvalt netalsbeeldendevorming,taalenspelenbewegingonderhetleergebiedkunstzinnigeoriëntatie. Ditleergebiedkentdriekerndoelendiedecontourenschetsenvanhetaanbodenwaarbinnen scholenzelfaccentverschillenkunnenaanbrengen,afgestemdopdeeigenbehoeftenenwensen. Dehuidigedriekerndoelenvoorkunstzinnigeoriëntatie,diesinds2006wordengehanteerd,zijn:

‘Kerndoel54:Deleerlingenlerenbeelden,muziek,taal,spelenbewegingtegebruiken,omer gevoelensenervaringenmeeuittedrukkenenomermeetecommuniceren.

Kerndoel55:Deleerlingenlerenopeigenwerkendatvananderentereflecteren.

Kerndoel56:Deleerlingenverwervenenigekennisoverenkrijgenwaarderingvooraspectenvan cultureelerfgoed.’ (SLO,2006)

1.5.2 Lesdoelen

Alsjeeenmuzieklesontwerpt,denkjenaoverdedoelendiejemetdeleswiltbereikenenover hoedielesaansluitbijhetgroterekadervandekerndoelen.Bijhetformulerenvanvakspecifieke lesdoelengebruikjehetKVB-model.Demuzikaleinhoudisgebaseerdopklank,vormenbetekenis. Hetmuzikalegedragvindjeindebuitenstering.Hiernaleesjetweevoorbeeldenvaneenlesmet eenvakspecifieklesdoel.

Voorbeeld

Deinhoudvanhetdoelbestaatuithetlied ‘Wellesnietes’ endebijbehorendeklankaspecten,zoals hoogte,duurensterkte.Hetgedragvaltonderhetdomein ‘zingen’,maarookonder ‘luisteren’.De kinderenmoetenimmerssamenenmeteenopnamezingenenditbetekentdatzedehoogtevan hunstemmoetenafstemmen,netalshettempoendesterkte.Deorganisatorischecomponentvan hetdoelziejeterugbij ‘wisselzang’

Muziek Meester!

is een handboek voor muziekonderwijs in de basisschool en is in eerste plaats bedoeld voor pabostudenten.

Het is echter ook interessant voor studenten van de opleidingen Docent Muziek en voor de post-hbo opleiding Vakspecialist Muziek. Kortom: voor iedereen die goed muziekonderwijs wil geven in het basisonderwijs.

Het boek is gebaseerd op de kennisbasis van de pabo en de huidige kerndoelen. Het beschrijft welke plek muziek in de basisschool kan innemen en hoe muziek op een praktische en verantwoorde  manier aan kinderen van vier tot en met twaalf jaar kan worden aangeboden.

In deze vijfde editie komen zes muzikale domeinen aan bod: zingen, luisteren, spelen, componeren en improviseren, lezen en noteren én bewegen . Er is een apart hoofdstuk over de vele betekenissen van muziek en een hoofdstuk over het jonge kind. Ontwikkelingen binnen het curriculum van de basisschool en de pabo vragen naar meer samenhang tussen de verschillende vak- en vormingsgebieden. Daarom is er een nieuw hoofdstuk over muziek in samenhang toegevoegd.

Deze nieuwe uitgave wordt geleverd met een inlogcode voor de digitale leeromgeving eDition met materiaal voor studenten. Hier vind je onder meer luister- en kijkvoorbeelden, maar ook links naar (digitale) methoden.

Muziek Meester!  biedt een stevige basis en mogelijkheden tot verdieping. Het is een inspiratiebron voor iedereen die met muziek in de basisschool aan de slag wil gaan en goede en motiverende muzieklessen wil geven.