Feniks katern Cultureel-mentale ontwikkeling

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945 Geschiedenis voor de bovenbouw 3|4 vmb0-bkgt

2

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945 hoofdvraag Hoe veranderde het leven van de mensen in Nederland na 1945?

bron 1

Een katholiek gezin uit Den Haag in 1949.

3000 v. Chr.

1

v. Chr.

500

n. Chr.

3

Oriëntatie

Waarover gaat dit katern?

‘Zo, zo jongeman, we zijn toch geen kattenkwaad aan het uithalen?’ ‘Weet je moeder wel dat je zo’n kort rokje aandoet naar school?’ ‘Waar was jij tijdens de kerkdienst vanochtend?’ Als jongere werd je in de jaren vijftig van de vorige eeuw goed in de gaten gehouden. Je moest luisteren naar wat je ouders, de leraar, de politieagent en de pastoor zeiden. Deze gezagsdragers waren de mensen die je leerden hoe je je moest gedragen. De meeste vrije tijd bracht je thuis door met je ouders en broers en zussen. Want na school ging je meteen naar huis: om huiswerk te maken, te eten en dan samen een spelletje ganzenbord te spelen, een legpuzzel te maken of naar de radio te luisteren.

Sinds de jaren vijftig is er veel veranderd. Gamen, filmpjes kijken, sporten: jij kunt in je vrije tijd veel meer doen dan een jongere net na de oorlog. Ook breng je waarschijnlijk veel tijd door met vrienden. En wie is er niet eens in discussie gegaan met zijn ouders over hoe laat je thuis moet zijn na een feestje? Dit hoefde je vroeger niet te proberen. Jongeren zijn sinds de jaren vijftig mondiger geworden en er wordt meer naar hen geluisterd. Er veranderde meer in gezinnen in Nederland in die tijd. Waarom en hoe Nederland na de Tweede Wereldoorlog is veranderd, leer je in dit katern.

bron 3

Vanaf eind jaren vijftig konden steeds meer gezinnen een televisie betalen. Het toestel kreeg een centrale plek in de kamer. Foto rond 1960.

bron 4

De school is uit! Vrije tijd in de jaren vijftig Als we uit school kwamen, gingen we meestal op straat spelen; touwtje springen, knikkeren en soms ook putten. Veel van de ouders, meestal de moeders, zaten voor de deur op straat en hielden een oogje in het zeil. Soms deden ze wel eens mee, zij draaiden de touwen als we wilden touwtje springen. Ook de optochten in de buurt kan ik mij nog wel herinneren.

Bij gelegenheden als bijvoorbeeld de ‘Dag van de Arbeid’ was er dan een speciale kinderoptocht. Ik ging verkleed als verpleegster.

Verder had je in de Joubertstraat een soort clubhuis.

Daar draaiden ze, voor een cent, allerlei films zoals cowboyfilms. Op zaterdag ging ik nog wel eens naar de Van Swindenbioscoop. Onze buurman was daar de portier. Als de film net was begonnen, dan liet hij ons stiekem naar binnen…

Naar: Anneke vas Dias (1942) over haar jeugd in Amsterdam-Oost, bron: geheugenvanoost.nl

bron 2

Een huiskamer uit de 21ste eeuw. Vader en dochter gezellig samen op de bank.

1000

1500

1600

1700

1800

1900 1950 2000

4

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

Opdrachten 1

Dit weet je al

a Je grootouders hebben het vast wel eens gehad over toen zij jong waren. Bedenk drie dingen die veranderd zijn sinds jouw opa en oma kinderen waren. b De wereld om ons heen verandert voortdurend.

Bedenk twee dingen die nog niet bestonden toen jij kind was.

2

Bekijk: bron 1

3

Lees: Waarover gaat dit katern?

a Op de foto zie je dat er een kolenkachel in de woon­ kamer staat. Veel huizen werden in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog met een kolenkachel verwarmd. Het was heel veel werk om de kachel brandend te houden en het gaf veel stof. Hoe verwarmen wij nu onze huizen? b Geloof speelde voor de mensen een belangrijke rol in de jaren veertig en vijftig. Welk geloof heeft het gezin op de foto? Leg uit waaraan je dat kunt zien. c Wat deden de mensen vroeger in hun vrije tijd? d Een belangrijke uitvinding veranderde het gezinsleven vanaf de jaren zestig sterk. Welke uitvinding is dat en welk gevolg heeft deze gehad? e Nederland is sinds 1945 enorm veranderd. Leg uit hoe je dit kunt zien op bron 1, 2 en 3. Ga in je antwoord in op (1) het interieur van de woonkamer, (2) de kleding van de mensen op de foto en (3) de technische apparaten in huis. a Tot de jaren zestig luisterde je als jongere goed naar de ‘gezagsdragers.’ Leg uit wat het woord gezagsdragers betekent. b Noem drie gezagsdragers uit de jaren vijftig. c Wie heeft er volgens jou tegenwoordig gezag in Nederland?

4

Lees: bron 4

Nederland is vanaf 1945 enorm veranderd. Ook het leven van kinderen en jongeren ziet er heel anders uit dan vroeger.

Stel dat jij een brief schrijft aan Anneke waarin je haar uitlegt hoe Nederland voor jongeren in zestig jaar veranderd is. Ga als volgt te werk.

• Schrijf op wat jij als kind deed wanneer je vrij was van school; • Schrijf op wat jij nu het liefst doet in je vrije tijd; • Geef aan wat er veranderd is. Wat had de jonge Anneke nog niet wat kinderen/jongeren van nu wel hebben?

• Zijn er ook nog dingen die hetzelfde zijn gebleven?

Verwerk deze vragen in een brief van minimaal 150 woorden en lever de brief in bij je docent.

5

Bekijk de voorkant van het boek, lees de hoofdvraag en blader door het boek

Dit thema gaat het over de cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945. Cultuur is wat mensen doen en hoe zij leven: hoe verdienen ze hun geld, wat zijn hun eetgewoontes, welke voorwerpen gebruiken zij, welke muziek luisteren zij? Mentaliteit is hoe mensen denken over de wereld om hen heen: wat vinden zij normaal, wat vinden zij belangrijk, waar geloven zij in? a Het leven van mensen in Nederland is veranderd tussen 1945 en nu. Blader door het boek en noem drie culturele veranderingen. b De mensen in Nederland denken nu anders over veel onderwerpen dan direct na de Tweede Wereldoorlog.

Blader door het boek en noem drie mentale veranderingen. c Zoek bij elke culturele en mentale ontwikkeling die je gekozen hebt een afbeelding en leg uit waarom je deze afbeelding gekozen hebt. d Maak een tijdbalk van 1945 tot 2005. Zorg dat elke vijf jaar een centimeter is op de balk. e Kijk bij elke afbeelding, uit welk jaar deze komt en zet het bronnummer en het jaartal in de tijdbalk. f In welke periode vinden de belangrijke veranderingen plaats als je uitgaat van de bronnen die jij koos? g Lees de hoofdvraag in de oriëntatie. Geef een voorlopig antwoord op basis van culturele en mentale veranderingen die je gekozen hebt.

6

Het belang van dit onderwerp

a Hoe verschilt de opvoeding die jouw ouders kregen van de opvoeding die jouw ouders jou gaven? (Je mag de hulp in van je ouders inschakelen.) b Hoe verklaar je dit verschil? c Wat vind jij goed aan de manier waarop jouw ouders jou opvoeden? d Wat vind jij er minder goed aan? Leg je antwoord uit. e Hoe wil jij zelf als ouder zijn?

Onthouden 2a, 2c, 3a, 3b, 4a, 5d, 5e, 5f Begrijpen 6d Toepassen 1a, 1b, 2b, 2e, 3c, 4b, 5a, 5b, 5c, 6b, 6c, 6e Analyseren 2d, 6a

5

1 Paragraaftitel

1 deelvraag ...?

Titel

6

4

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

Protesteren en emanciperen

deelvraag Hoe veranderde de manier waarop mensen dachten over relaties, huwelijk en gezin vanaf de jaren zestig?

Moeder en echtgenote In een huwelijk in de jaren vijftig van de vorige eeuw waren de rollen duidelijk: de man werkte en bracht het geld binnen, de vrouw deed het hele huishouden en verzorgde de kinderen. Meisjes werden van jongs af aan voorbereid op deze taak. Na de basisschool gingen de meeste meisjes naar de huishoudschool. Hier leerden zij de belangrijke vaardigheden voor een huisvrouw, zoals koken en wassen. Dat een meisje een beroepsopleiding volgde of ging studeren was volgens de meeste mensen niet nodig: wanneer zij zou trouwen, zorgde de man immers voor het inkomen. De vrouwen die werkten, werden vaak ontslagen of namen ontslag zodra ze gingen trouwen.

De man was de baas van het gezin. Tot 1956 stond er namelijk in de wet dat vrouwen ‘handelingsonbekwaam’ waren. Dit wil zeggen dat een getrouwde man voor zijn vrouw alle beslissingen moest nemen. Een vrouw mocht ook geen eigen bankrekening hebben en moest dus altijd aan haar man om geld vragen. Omdat zij geen eigen keuzes mocht maken, was ze afhankelijk van haar echtgenoot. Vrouwen die slecht behandeld werden door hun man, hadden vaak geen andere keuze dan bij hem te blijven. Zij hadden geen geld om een eigen bestaan op te bouwen. Bovendien werd scheiden als een grote schande gezien.

Toch waren veel vrouwen waarschijnlijk tevreden met hun positie. Als meisje al kregen ze te horen dat het opvoeden van kinderen hun belangrijkste taak was.

Met de grote gezinnen van vroeger, met soms wel tien kinderen, had de moeder hier de handen vol aan.

En zeker arbeidersvrouwen, die voordat ze trouwden vervelende baantjes hadden gehad, waren blij dat ze niet hoefden te werken.

De tweede feministische golf In de jaren zestig van de twintigste eeuw kwam een aantal vrouwen in opstand tegen hun achtergestelde positie: feministen. Zij vonden dat vrouwen dezelfde rechten en kansen moesten krijgen als mannen. Deze groep vrouwen hoorde bij de tweede feministische golf.

Deze feministen wilden de traditionele rolverdeling doorbreken. Vrouwen moesten dezelfde opleiding kunnen volgen als mannen en hetzelfde werk kunnen doen. Mannen op hun beurt moesten zich volgens hen

bron 1

Het traditionele beeld van de huisvrouw. Omslag van de Libelle uit 1958.

meer gaan bezighouden met het huishouden en de opvoeding van de kinderen. Ook zetten zij zich in voor meer en goedkopere kinderopvang, zodat ouders allebei konden blijven werken als zij kinderen kregen.

Belangrijk in de strijd voor gelijke rechten was de komst van de pil in 1962. Voor vrouwen betekende dit namelijk dat ze alleen zwanger werden als ze dat zelf wilden. Tot de jaren 1960 gebruikten weinig mensen voorbehoeds­ middelen. Ze waren moeilijk te verkrijgen en de Kerk verbood het gebruik ervan. Voor veilige seks was de vrouw vaak afhankelijk van de man; als hij geen voorbehoeds­middel wilde gebruiken, moest zij dat maar accepteren. Dolle Mina, een actiegroep van vrouwen, vond dat elke vrouw de pil moest kunnen krijgen. Maar zij ging nog verder: zij eiste het recht op een abortus voor vrouwen die ongewenst zwanger waren.

7

4 Protesteren en emanciperen

bron 2

Met ludieke acties probeerden leden van Dolle Mina aandacht te krijgen voor hun standpunten, in dit geval over abortus.

Foto uit 1970.

Gelijke kansen Vanaf de jaren zestig verbeterde de positie van de vrouw.

Dit kwam doordat het denken over huwelijk, gezin, werk en opleiding veranderde.

• Huwelijk: Een huwelijk werd voor steeds meer mensen een keuze. Het was niet meer nodig om te trouwen om met iemand samen te kunnen leven. Ook het aantal echtscheidingen nam vanaf de jaren zestig toe, omdat vrouwen minder afhankelijk werden van hun man. Zo was het voor gescheiden vrouwen sinds 1965 mogelijk om een bijstandsuitkering aan te vragen.

Hierdoor was geld vaak geen motief meer om bij een man te blijven.

• Gezin: Door de pil kregen vrouwen minder kinderen.

Vroeger moest een vrouw trouwen als zij kinderen wilde, nu werden vrouwen ook bewust ongehuwd moeder. Veel vrouwen begonnen later aan kinderen om eerst carrière te kunnen maken.

• Werk: Steeds meer vrouwen gingen werken. Dit kon omdat vrouwen minder en later kinderen kregen en er meer mogelijkheden kwamen voor kinderopvang.

Voor de jaren zestig werd er vaak een beetje neer­ gekeken op een vrouw die haar kinderen naar de kinderopvang bracht: ‘Waarom kan zij haar eigen kind niet opvoeden?’ De meeste mensen vinden het nu belangrijk dat ouders hun kind naar de crèche kunnen brengen zodat zij beiden kunnen werken.

• Opleiding: Vrouwen gingen een steeds hogere opleiding volgen. Vroeger waren er speciale jongensen meisjesscholen en konden alleen jongens uit rijkere gezinnen verder studeren. Sinds de Mammoetwet van 1968 werd er geen onderscheid meer gemaakt tussen jongens en meisjes. Hierdoor haalden meisjes hun achterstand in het onderwijs in. Sterker nog: meisjes doen het nu zelfs beter dan jongens. feminist Iemand die streeft naar gelijke rechten voor mannen en vrouwen.

8

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

bron 3

Meisjes doen het beter op school, jongens verdienen later meer Meisjes volgen gemiddeld een hogere opleiding dan jongens. Eenmaal op de arbeidsmarkt lijken de rollen omgekeerd: jongens verdienen later meer en bereiken een hogere functie dan meisjes, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Hoewel meisjes en jongens het op de basisschool over het algemeen nog even goed doen, nemen meisjes vanaf de middelbare school een voorsprong.

Zij volgen vaker een havo- of vwo-opleiding dan jongens en starten vaker aan een opleiding in het hoger onderwijs. Bovendien studeren ze sneller af.

Eenmaal aan het werk halen mannen de achterstand weer in. Van de jonge mannen werkt 71 procent fulltime tegenover 37 procent van de vrouwen.

Hierdoor is hun gemiddeld inkomen per jaar 21.000 euro hoger.

Hiermee is de basis gelegd voor de verschillen in carrièrekansen tussen mannen en vrouwen. Mensen met een parttime baan werken minder vaak als manager dan mensen die fulltime werken. Moeders die fulltime werken, hebben vrijwel even vaak een managersfunctie als vaders die fulltime aan de slag zijn.

bron 4

Ikram, een Marokkaanse vrouw van 27 jaar, over het zoeken naar werk: ‘Ik heb heel veel dingen geprobeerd om vooruit te komen. Maar je komt veel gesloten deuren tegen.

Het is heel raar. Ze zeggen: “Kom werken!” Maar waar? Zelfs de winkels willen je niet! Dan moet de hoofddoek af. Wat je op televisie ziet, moet je niet geloven. Op school voeren wij toneelstukjes op van “jij bent de dokter en jij gaat naar de apotheek”. Ik leer hoe ik op straat moet praten, maar niet hoe je met de gemeente moet praten of een brief moet schrijven. Bij iets formeels dan schaam ik me voor mijn taal. Dan ben ik bang dat ik dat niets kan zeggen of niet wat ik wil.’

Naar: L. Köhler, Emancipatie anders bekeken, 2008 (www.dare.uva.nl).

Naar: Meisjes doen het beter op school, jongens zijn vaker economisch zelfstandig (2015) Bron: www.nrccarrière.nl.

Is de emancipatie van vrouwen klaar?

De positie van de vrouw is vanaf de jaren zestig beter geworden. Veel mensen vinden echter dat de emancipatie nog lang niet klaar is. Mannen verdienen nog vaak meer dan hun vrouwelijke collega’s die hetzelfde werk doen. Ook zijn het vooral mannen die de topfuncties binnen bedrijven en de overheid bekleden.

Nog steeds kiezen meer moeders dan vaders ervoor om parttime te gaan werken als er kinderen komen. Ook zijn er veel groepen in Nederland die nog een traditionele opvatting hebben over huwelijk en gezin. Zo laten veel christelijke en allochtone vrouwen bij het maken van keuzes zich vaak leiden door wat de partner of de familie wil. Ook blijven zij gemiddeld vaker thuis voor de opvoeding van de kinderen.

Aan de andere kant zijn er ook veel mannen die juist graag meer voor hun kinderen willen zorgen. Een grote groep mensen wil daarom meer mogelijkheden om een baan te combineren met de zorg voor kinderen. Meer mogelijkheden voor vrouwen én mannen.

bron 5

De maatschappelijke ladder voor mannen en vrouwen.

De emancipatie van homoseksuelen Homoseksualiteit, de liefde tussen twee mensen van hetzelfde geslacht, was tot ver in de twintigste eeuw een taboe: er werd niet over gepraat, omdat het verkeerd was. Altijd was vanuit de kerk verkondigd dat seks iets was tussen een man en een vrouw die samen kinderen wilden krijgen. Daarom vonden veel mensen dat homoseksualiteit onnatuurlijk was of zelfs een ziekte.

Homo’s werden naar dokters en psychiaters gestuurd om te ‘genezen’ van hun seksuele voorkeur. Maar weinig mensen durfden dus voor hun seksuele voorkeur uit te komen. Vaak werden zij namelijk ook door hun ouders

9

4 Meer gelijkheid voor vrouwen

bron 6

Man vertelt over zijn homoseksualiteit: ’Er is mij verteld dat ik geen homo was. Ik was achter gebleven in de pubertijd. Dat kwam door de oorlog.

Ik was veel te vroeg op eigen benen gezet. Dat zei mijn psychiater. Ik was in behandeling. En hij heeft mij verplicht met een meisje naar bed gestuurd.

Zij [...] had zich als proefkonijn opgeworpen. Toen ik achteraf zei dat ik het helemaal niet leuk vond, werd mij gezegd: “Dan moet je het maar vaker doen, dan ga je het vanzelf leuk vinden.” Ik ben later met dit meisje getrouwd en ben 29 jaar getrouwd geweest.’

Bron: Bert Meijerman in het KRO-programma Wat zou jij doen?

(2005).

verstoten als die erachter kwamen dat hun zoon of dochter ‘van de verkeerde kant’ was.

Jongeren gingen tijdens de seksuele revolutie van de jaren zestig makkelijker praten over seksualiteit. Ook over homoseksualiteit werd niet langer gezwegen.

Door de komst van de pil in 1962 werd seks niet langer automatisch gekoppeld aan het krijgen van kinderen.

Hiermee verdween een belangrijk bezwaar tegen seks tussen mensen van hetzelfde geslacht. Ook onder de gelovigen in Nederland groeide de acceptatie van homoseksualiteit. Steeds meer mannen en vrouwen durfden uit te komen voor hun homoseksuele gevoelens.

De Nederlandse Vereniging voor Homofielen COC zette zich in voor de emancipatie van deze groep. Hun grootste succes behaalde zij in 1971 met de afschaffing van artikel 248 bis. Deze wet verbood seks met iemand van hetzelfde geslacht die jonger is dan 21 jaar.

In 2001 had Nederland een primeur. In Amsterdam

bron 7

Twee homoseksuele jongeren demonstreren voor de afschaffing van artikel 248bis.

werden de eerste homohuwelijken ter wereld gesloten.

Dit was een grote stap, want nu konden homoparen bijvoorbeeld ook kinderen adopteren. Een gezin met twee moeders of twee vaders was mogelijk geworden.

Homoseksuelen hebben op steeds meer gebieden dezelfde rechten als heteroseksuelen, maar toch is niet iedereen blij met deze ontwikkeling. Vooral streng gelovige christenen en moslims keuren seks tussen mensen van hetzelfde geslacht af. Ook zijn homo­ seksuele mannen en lesbische vrouwen regelmatig het slachtoffer van geweld en bedreigingen. Veel Nederlanders vinden daarom dat de homo-emancipatie nog lang niet klaar is. emancipatie Het streven naar gelijke rechten en kansen voor een groep die achtergesteld is. homoseksualiteit Seksuele aantrekkingskracht tussen mensen van hetzelfde geslacht.

bron 8

Foto van het allereerste homohuwelijk ter wereld in Amsterdam in 2001.

10

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

4 1 a

b

c d e f

Opdrachten Dit weet je al

Deze opdracht maak je met zijn tweeën Schrijf eerst voor jezelf het woord emancipatie in het midden van een bladzijde in je schrift. Schrijf vervolgens zoveel mogelijk woorden op die met het woord emancipatie te maken hebben en verbind deze woorden met dit woord.

Bekijk het woordweb van je buurman. Welke woorden heeft hij of zij wel opgeschreven en jij niet? Vul elkaars woordweb aan.

In dit hoofdstuk lees je over hoe vrouwen en homoseksuelen gediscrimineerd werden en hoe zij zich ingezet hebben voor de emancipatie van hun groep.

Op welke manier denken jullie dat vrouwen vroeger gediscrimineerd werden?

Op welke manier denken jullie dat homoseksuelen vroeger gediscrimineerd werden?

Worden vrouwen tegenwoordig nog gediscrimineerd?

Worden homoseksuelen tegenwoordig nog gediscrimineerd?

2

Lees: Moeder en echtgenote

a Welke taak had de man in de jaren vijftig in het gezin? b Welke taak had de vrouw toen in het gezin? c Op welke twee manieren droeg het onderwijs bij aan de rolverdeling tussen man en vrouw?

1 Veel vrouwen hadden een lagere/zelfde/hogere opleiding dan mannen.

2 Veel meisjes gingen naar de . . . , waar ze dingen leerden die van nut waren voor hun rol als moeder en echtgenote.

3

Bekijk: bron 1

a Waar is de vrouw op de bron mee bezig? b Wat heeft de man gedaan voor hij thuiskwam? c Leg uit dat deze omslag goed past bij de rolverdeling tussen man en vrouw in de jaren vijftig.

4

Lees: Moeder en echtgenote

5

Lees: bron 9 en bron 10: brieven aan Margriet Je oefent: standplaatsgebondenheid

Het ideaal voor de vrouw was het moederschap. Noem nog twee redenen uit de tekst waarom vrouwen niet werkten.

a Waarom heeft de vrouw in bron 9 een brief geschreven aan Margriet?

b Welk advies geeft Margriet? c Waarom heeft de vrouw in bron 10 een brief geschreven aan Margriet? d Welk advies geeft Margriet? e Welk antwoord zou Margriet nu waarschijnlijk geven aan deze twee vrouwen? f Het verschil komt doordat we nu andere waarden hebben dan in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw.

Zijn de volgende waarden van toepassing op toen of op nu?

1 Iedereen moet zich kunnen ontwikkelen.

2 Mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig.

3 Vrouwen en mannen hebben andere taken.

4 Het huwelijk is heilig. bron 9

Bedrogen en mishandeld Uw man bedriegt U, mishandelt U, verwaarloost U en de kinderen… kortom: hij maakt Uw hele leven kapot. Ik zou nu voor eens en altijd ophouden hem verwijten te maken. [...] Als ik U was, zou ik mij geheel concentreren op het verzorgen van het huis en het welzijn van de kinderen.

Uit: Margriet weet raad, 1954.

bron 10

Jaloerse man U zegt nu wel dat uw man jaloers is op uw baan, maar dat is het niet alleen. Hij voelt zich ook aangetast in zijn eigenwaarde. U verdient meer, u hebt wat bereikt en hij niet. Hij is bang voor het oordeel van de kinderen en omgeving. Het zou het beste zijn als u de moed had uw werk op te geven.

Uit: Margriet weet raad, 1966.

6

Lees: Moeder en echtgenote

a Getrouwde vrouwen waren tot 1956 handelingsonbekwaam. Wat betekent dit?

A Vrouwen mochten zich alleen bemoeien met het huishouden.

B Vrouwen mochten zich alleen bemoeien met de opvoeding van de kinderen.

C Vrouwen mochten niet stemmen tijdens verkiezingen.

D Vrouwen mochten geen belangrijke (financiële) beslissingen nemen.

11

4 Meer gelijkheid voor vrouwen

b Voor ongehuwde vrouwen gold deze regel niet. Wie zal tot op het moment dat vrouwen trouwden de beslissingen voor hen hebben genomen?

7

Lees: De tweede feministische golf Je oefent: continuïteit en verandering

a Wat zijn feministen? b In de tekst wordt er gesproken over een tweede feministische golf. Dit geeft aan dat er ook voor de jaren zestig al feministen waren. Zoek online naar informatie over de eerste feministische golf. Waar zetten de vrouwen van de eerste feministische golf zich voor in? c Noem een verschil en een overeenkomst tussen de feministen van de eerste en van de tweede feministische golf.

Doe het zo: Een verschil is dat…

Een overeenkomst is dat…

8

Lees: Baas in eigen buik en bekijk bron 2

a Waarom vonden feministen zoals de Dolle Mina’s het belangrijk dat alle vrouwen de pil moesten kunnen krijgen? b Wat hebben de vrouwen op de foto op hun buik geschreven? c Wat bedoelen de vrouwen daarmee? d Leg uit dat de actie van bron 2 een ludieke actie is.

9

Lees: Gelijke kansen

a Bekijk de tabel met de veranderingen op het gebied van huwelijk, gezin, werk en opleiding. Teken de tabel na in je schrift. Neem de dikgedrukte woorden over en schrijf de cijfers waar geen verandering achter staat in de vakken. Vul dan de ontbrekende veranderingen in. b Leg uit hoe de Mammoetwet ervoor zorgde dat de positie van vrouwen en meisjes verbeterde.

10 Lees: Is de emancipatie voltooid? en bron 3

a Geef van de volgende uitspraken aan of ze passen bij de jaren vijftig, bij deze tijd of bij beide.

• Meisjes volgen een hogere opleiding dan jongens.

• Jongens verdienen later meer geld dan meisjes.

• Meisjes worden later minder vaak manager dan jongens.

• Jongens volgen een hogere opleiding dan meisjes. b Tot welke verandering heeft de invoering van de Mammoetwet in 1968 geleid? c Hoewel meisjes even goed of soms zelfs beter opgeleid zijn dan jongens, zijn het hogere salaris en de betere banen later meestal voor de jongens. Hoe komt dit volgens de auteur? d Wat is volgens jou de reden dat vrouwen vaker parttime werken?

Tabel bij opdracht 9

Vroeger

Huwelijk 1 Trouwen is verplicht.

2 Een man en vrouw trouwen zo snel mogelijk.

3

Nu 1 2 3 Het aantal echtscheidingen is hoog.

Gezin 1 Kinderen krijgen mag alleen binnen 1 het huwelijk.

2 2 Gezinnen met weinig kinderen komen veel voor.

3 Vrouwen zijn vroeg moeder.

Werk 1 Bijna geen enkele getrouwde vrouw 1 werkt buitenshuis.

2 2 Werkende ouders brengen hun kind(eren) naar de kinderopvang.

Opleiding 1 Er zijn aparte jongens- en 1 meisjesscholen.

2 2 Meisjes zijn net zo goed (en soms zelfs beter) opgeleid dan jongens.

12

11 Lees: bron 4

a Ikram noemt twee redenen die haar zoektocht naar werk lastiger maken. Welke? b Sommige politici vinden dat werkgevers verplicht moeten worden om meer vrouwen en allochtonen aan te nemen. Vind je dit een goed idee? Geef een argument bij jouw mening.

Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945

d Op welke manier gingen mensen anders denken over relaties?

Vroeger: Nu:

16 Verdieping

a Waartegen demonstreren de twee mensen op de foto? b Deze demonstratie in 1969 was tien jaar eerder nog ondenkbaar geweest. Leg uit waarom.

Deze opdracht maak je in een groepje van drie of vier.

Jullie gaan een filmpje maken over de veranderingen voor vrouwen in de twintigste eeuw. In het filmpje komen in ieder geval de volgende punten aan de orde: • het rollenpatroon in de jaren vijftig • de tweede feministische golf a Bespreek eerst de volgende vragen met elkaar.

• Wordt het een serieus of een grappig filmpje?

• Wat is de kern van het verhaal?

• Welke rollen zijn er?

• Wat is de titel van het stuk?

• Waar speelt het stuk zich af? b Bedenk samen het script. In het script schrijven jullie precies op wat de personages zeggen. Schrijf ook bij elke scène op waar die zich afspeelt. Bedenk hoe je dat duidelijk kunt maken aan het publiek. c Maak een rolverdeling. Houdt er rekening mee dat ook iemand de rol van cameraman op zich neemt. c Oefen de scenes een aantal keren. d Neem de scenes op met een camera en stuur het resultaat naar jullie docent.

14 Bekijk: bron 8

17 Bekijk bron 5 en lees het onderschrift

12 Lees: De emancipatie van homoseksuelen en bron 6

a Waarom was de man in bron 6 in behandeling bij de psychiater? b Wat was, volgens de psychiater, de oorzaak van zijn ‘ziekte’? c Voor welke behandeling koos de psychiater? d Wanneer vond deze behandeling plaats?

A In de jaren dertig B In de jaren vijftig C In de jaren zestig e Leg je antwoord bij d uit. f Veel homoseksuele mannen trouwden met een vrouw.

Waarom?

13 Bekijk: bron 7

a Nederland is het eerste land waarin homoseksuele mannen en lesbische vrouwen kunnen trouwen.

Waarom is dit een belangrijke stap in de emancipatie van homoseksuelen? b Na Nederland volgden er meer landen waar het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht werd toegestaan. Zoek op in hoeveel landen homoseksuelen nu ook mogen trouwen. c Er zijn ook veel landen waar homoseksualiteit strafbaar is. In hoeveel landen kunnen homoseksuelen in de gevangenis belanden voor hun seksuele voorkeur? d Is met het homohuwelijk de emancipatie van homoseksuelen voltooid? Leg je antwoord uit.

15 Vat samen

a Neem de deelvraag over in je schrift. b Op welke manier gingen mensen anders denken over het huwelijk? Doe het zo: Vroeger: Nu: c Op welke manier gingen mensen anders denken over het gezin?

Vroeger: Nu:

Havo-opdracht

a Bekijk de cartoon. Wat is de boodschap die de maker van de cartoon wil overbrengen? b Bedenk twee redenen waarom het voor vrouwen moeilijker is om hogerop te komen in de samenleving.

Onthouden 1a, 1b, 1d, 1e, 1f, 1g, 2, 4, 5a, 5b, 5c, 5d, 6a, 7a, 7b, 8b, 10b, 10c, 12a, 12b, 12c, 13b, 13c, 14a, 15a Begrijpen 1c, 3, 5f, 8a, 8c, 8d, 9, 10a, 11a, 13a, 13d, 14b,14c, 14d, 15b, 15c, 17a Toepassen 5e, 6b, 10d, 11b, 12d, 12e, 16, 17b Analyseren 7c, 12f