Hoofdstuk 1 Begrips- en plaatsbepaling
als ‘een proces waarbij een persoon, instelling of groep (communicator) een bewustzijnsinhoud (boodschap) tracht over te brengen naar één of meer andere personen, instellingen of groepen (ontvangers) door middel van een kanaal, signalen en tekens.’ Het maakt daarbij niet uit of de zender zijn boodschap met woorden communiceert (verbale communicatie) of met gebaren en gezichtsuitdrukkingen (non-verbale communicatie). Onderscheidend is het criterium dat de zender zijn boodschap maakt met de bedoeling de ander (de ontvanger) iets kenbaar te maken. Of iets communicatie is, wordt hier dus in feite door de intentie van de zender bepaald. gedragsopvatting
De gedragsopvatting hanteert een breed begrip wat betreft communicatie. Zo stelt de veel geciteerde psycholoog Watzlawick kortweg: ‘Alle gedrag is communicatie, men kan niet niet-communiceren.’ Dat wil zeggen dat gedragingen als blozen, ogen knipperen, gezichtsuitdrukking (non-verbaal gedrag), zwijgen en slapen in deze opvatting evengoed als communicatie worden beschouwd. Elk gedrag kan een berichtwaarde voor de ander hebben. Kortom, of iets communicatie is of niet, wordt in de gedragsopvatting in feite door de ontvanger bepaald. Normatief oordeel De centrale vraag is hier of er wel of geen sprake is van communicatie als het de zender niet lukt de boodschap naar de ontvanger over te brengen (wel of niet geslaagde overdracht). De opvatting dat communicatie een geslaagde overdracht van de boodschap inhoudt, komt vooral voor in de literatuur over communicatieve vaardigheden. Wederkerigheid Wederkerigheid betreft de vraag of communicatie een eenrichtings- of een tweerichtingsproces is. De opvatting die communicatie als eenrichtingsproces
lineair proces
(lineair proces) beschouwt, ziet communicatie als de overdracht van informatie van een zender naar een ontvanger. Met name in de studie van de massacommunicatie komt deze opvatting voor. Andere communicatiewetenschappers, zoals Grunig, Rogers en Kincaid,
circulair proces
beschouwen communicatie als een tweerichtingsproces (circulair proces), dus als een uitwisseling van informatie tussen personen. Bij deze tweerichtingsvariant gaat het in feite om de verbinding tussen zender en ontvanger, hun wederzijdse beïnvloeding en de uitwisseling van informatie tussen communicatiepartners op basis van wederzijds respect.
1.2 Benaderingen van communicatie Dat de studie van de communicatie zeer divers is, blijkt uit de verschillende benaderingen die de communicatiewetenschap onderscheidt. Hieronder passeren drie stromingen de revue. 16