Buitenspelen in het zonnetje

De vorige uitgave Buitenspel in het zonnetje is jarenlang de vraagbaak geweest voor leerkrachten die het buitenspelen wilden verbeteren. Deze nieuwe uitgave is geactualiseerd volgens de nieuwste inzichten. Het boek is niet alleen geschikt als studieboek voor pabo-studenten en studenten aan pedagogische opleidingen, maar ook als informatiebron voor leerkrachten en medewerkers in de kinderopvang.

Pedagogiek & Didactiek

Buitenspelen in het zonnetje behandelt de kenmerken van buitenspelen en de waarde die het heeft voor de ontwikkeling van kinderen.

Ook komt aan de orde waarom goed buitenspelen op school en in de kinderopvang onmisbaar is geworden. Het boek geeft handreikingen om het speelaanbod en de begeleiding te verbeteren.

P&D

Buitenspelen in het zonnetje De speelplaats als krachtige leeromgeving

Buitenspelen in het zonnetje

Spelen is voor jonge kinderen een kernactiviteit en een intense ervaring. Het is hun manier om zich te verbinden met de omringende wereld, om te leren en om zich te ontwikkelen.

Buitenspelen is belangrijk, niet alleen omdat het kinderen unieke speel- en ontdekmogelijkheden biedt, maar ook omdat er essentiĂŤle ontwikkelingsaspecten worden aangesproken.

P&D Pedagogiek & Didactiek

Buitenspelen in het zonnetje

Met dit boek wordt buitenspelen niet alleen een activiteit waar iedereen van geniet, maar vervult het tevens een zinvolle rol in de brede ontwikkeling van kinderen.

Greet Caminada Yvonne Leenders

Buitenspelen in het zonnetje De speelplaats als krachtige leeromgeving

Greet Caminada Yvonne Leenders

9006952537_bw.indb 1

14-02-12 08:36

COLOFON redactie Bataille Tekst Etc., Utrecht art direction Ineke de Graaff, Amsterdam opmaak binnenwerk Imago Mediabuilders, Amersfoort ontwerp omslag en binnenwerk Studio Fraaj, Rotterdam beeld omslag Studio Fraaj, Rotterdam foto’s Studio Gemini, Paul Ridderhof, Abcoude

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Onderwijs Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 16 ISBN 978 90 06 95253 7 Eerste druk, eerste oplage, 2012 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

002-002_127931_CORR.indd 1

20-02-12 10:58

Woord vooraf Spelen is voor jonge kinderen een kernactiviteit en een intense ervaring. Het is hun manier om zich te verbinden met de omringende wereld en om zich te ontwikkelen. Buitenspelen neemt een belangrijke plaats in in het dagrooster van leerkrachten in de onderbouw van de basisschool. Niet alleen omdat buitenspelen kinderen unieke speel- en ontdekkingsmogelijkheden biedt, maar ook omdat het essentiële ontwikkelingsaspecten aanspreekt.

In dit boek bespreken we de kenmerken van buitenspelen en de waarde die het heeft voor de ontwikkeling van kinderen. We gaan na waarom goed buitenspelen op school en in de kinderopvang onmisbaar is geworden. Buitenspelen is niet alleen een activiteit waar vrijwel ieder kind van geniet, maar ook een activiteit die de brede ontwikkeling van kinderen stimuleert.

De vorige uitgave Buitenspel in het zonnetje (1996) is jarenlang de vraagbaak geweest voor leerkrachten die het buitenspelen voor hun kinderen wilden verbeteren. Deze nieuwe uitgave Buitenspelen in het zonnetje is geschikt voor een ruimere doelgroep: pabostudenten en studenten aan pedagogische opleidingen kunnen dit boek als studieboek gebruiken. Leerkrachten, leidsters in de kinderopvang, buitenschoolse en tussenschoolse opvang en buurthuiswerkers kunnen het boek gebruiken om hun speelaanbod en begeleiding te verbeteren.

We danken iedereen die heeft meegewerkt en meegedacht om dit boek tot hét complete boek over buitenspelen te maken. Zo mochten we foto’s maken bij: ❍❍ Basisschool ’t Spectrum in Amersfoort. ❍❍ De Vrije School in Amersfoort. ❍❍ HDO De Toverfluit, onderdeel van KDV Panta Rhei in Amersfoort. ❍❍ Basisschool De Brug in Westervoort. ❍❍ Basisschool NSV2 in Nijmegen.

We willen alle kinderen, leerkrachten en ouders bedanken voor hun medewerking.

Graag benadrukken wij hierbij dat de foto’s in dit boek een illustratief doel hebben. De afgebeelde personen hebben niets te maken met de in de tekst verbeelde of beschreven situaties.

Ook de mensen die hebben meegelezen en de conceptteksten van stimulerende feedback hebben voorzien, danken we hartelijk. Het gaat hierbij om: Aleid Beets Kessens, Daniëlle Nielander, Marijke Bertu, Bea Klaus en Lyëtte Wullems-Reijmer.

9006952537_bw.indb 3

14-02-12 08:36

Tot slot wensen we iedereen veel leesplezier en hopen dat het lezen van dit boek leidt tot een verbetering van de buitenspeelsituatie van veel kinderen.

Greet Caminada Yvonne Leenders Voorjaar 2012

4

9006952537_bw.indb 4

14-02-12 08:36

Inhoud Woord vooraf 3 Inleiding 8 Belang van buitenspelen voor jonge kinderen 11 1.1 Kenmerken van buitenspelen 12 1.1.1 Buitenspelen biedt kinderen meer vrijheid 12 1.1.2 Buitenspelen biedt kinderen andere uitdagingen 14 1.2 Andere rol van leerkracht 17 1.3 Belang van buitenspelen 18 1.4 Interactiedriehoek 20 1.4.1 Kind 21 1.4.2 Materiële omgeving 21 1.4.3 Andere kinderen 21 1.4.4 Leerkracht 22 1.5 Interactiedriehoek in de praktijk 22 Samenvatting en vooruitblik 24

Het jonge kind in ontwikkeling 25 2.1 Ontwikkeling door spel 26 2.1.1 Ontwikkeling door interactie 27 2.1.2 Welbevinden en betrokkenheid 28 2.1.3 Evenwichtige ontwikkeling 34 2.2 Kinderen verschillen van elkaar 35 2.2.1 Jongens en meisjes 36 2.2.2 Verschillende typen kinderen 38 2.2.3 Allochtone kinderen 40 2.2.4 Kinderen in risicosituaties 44 2.2.5 Kinderen met lichamelijke problemen 49 Samenvatting en vooruitblik 54

De speelplaats als krachtige leeromgeving 55 3.1 Indeling van de speelplaats in zones 56 3.1.1 Vlekkenplan 58 3.1.2 Algemene inrichting 64 3.2 Natuur op de speelplaats 67 3.2.1 Speelgroen met onverharde ondergrond 67 3.2.2 Klassentuintjes 67 3.2.3 Vruchtdragende struiken en bomen 68 3.2.4 Ontdektuinen 68 3.3 Speelmaterialen 70

5

9006952537_bw.indb 5

14-02-12 08:36

3.3.1 Vaste speelmaterialen 71 3.3.2 Losse grote speelmaterialen 75 3.3.3 Kleine speelmaterialen 78 3.3.4 Kosteloze speelmaterialen 80 3.3.5 Buitenberging 82 3.4 Veiligheid en uitdaging 83 3.4.1 Fysieke veiligheid 83 3.4.2 Psychische veiligheid 85 3.5 Buitenspelen geïntegreerd in het onderwijs 86 3.5.1 Thema’s uit de klas uitbreiden naar de speelplaats 86 3.5.2 Rollenspel 87 3.5.3 Van binnen naar buiten 88 3.5.4 Van buiten naar binnen 90 3.6 Veranderen van de speelplaats 91 3.6.1 Kleine veranderingen 91 3.6.2 Grote veranderingen 92 3.6.3 De speelplaats herinrichten 93 3.7 Het financiële plaatje 95 3.8 Vandalisme 96 3.8.1 Zorg dat de speelplaats er verzorgd uitziet 97 3.8.2 Betrek buurtbewoners bij de speelplaats 97 3.8.3 Zorg dat er geen fietsen en brommers op het terrein kunnen komen 97 3.8.4 Zorg voor buitenverlichting 97 Samenvatting en vooruitblik 98

Buitenspelen met andere kinderen 99 4.1 Betekenis van samenspel 100 4.2 Bij elkaar spelen en samenspel 103 4.3 Onderlinge verhoudingen 105 4.3.1 Wel of niet erbij horen 106 4.3.2 Leiders en zwarte schapen 108 4.4 Handreikingen voor goed samenspel 111 4.4.1 Een leeromgeving die uitnodigt tot samenspel 111 4.4.2 Intensiveren en begeleiden van sociale relaties 112 4.4.3 Vergroten van gevoelens van zekerheid en weerstand tegen frustraties 114 Samenvatting en vooruitblik 116

De leerkracht 117 5.1 Relatie tussen handelingsgericht werken en buitenspelen 120 5.2 Doelgericht buitenspelen 120 5.3 Observeren op de speelplaats 125 5.3.1 Wat wil je weten? 125 5.3.2 Waar let je op? 126 5.4 Spelstimulering 130 5.4.1 Hoe stimuleer je buitenspelen? 132

6

9006952537_bw.indb 6

14-02-12 08:36

5.4.2 Kinderen in risicosituaties 135 5.4.3 Stimuleren tot brede ontwikkeling 142 5.4.4 Regels en procedures 149 5.5 Buitenspelen evalueren 152 5.5.1 Evalueren met de kinderen 152 5.5.2 Reflectie op het spel van de kinderen 154 5.5.3 Zelfevaluatie 155 5.5.4 Evaluatie met collega’s van de onderbouw 156 Samenvatting en vooruitblik 157

Buitenspelen in breder verband 158 6.1 Samenwerkingspartners 159 6.2 Buitenspelen en het schoolteam 161 6.2.1 Visie op buitenspelen 163 6.2.2 Beleid voor buitenspelen 163 6.2.3 Organisatie van buitenspelen 163 6.3 Buitenspelen en ouders 165 6.3.1 Kennismakingsgesprek of aanmeldings­gesprek 166 6.3.2 Schoolgids 166 6.3.3 Schoolkrant 166 6.3.4 Ouderavond 166 6.3.5 Huis-aan-huisblad 167 6.4 Hoe verder na groep 2? 168 Samenvatting 169

Literatuur 170 Over de auteurs 174 Register 175 Bijlagen op de website Op de website www.thiememeulenhoff.nl staan vijf additionele bijlagen waarin concrete spelsuggesties, extra informatie en een scorelijst zijn opgenomen: 1 Lijst groepspelletjes 4 Kinderdoos 2 Aftelversjes 5 Scores noteren.

3 Informatie over ballen Bron: Caminada , G. (2012.). Buitenspelen. Suggesties voor buitenspelactiviteiten met jonge kinderen. Zwolle, Kommee.

U kunt deze bijlagen downloaden door naar de website te gaan: naar www.thiememeulenhoff.nl. ❍❍ Typ in het zoekscherm dat verschijnt de titel Buitenspelen in het zonnetje en klik op ‘ok’. ❍❍ De titel verschijnt op scherm (dit kan even duren). Rechts vind je de te downloaden pdf’s. ❍❍ Ga

7

9006952537_bw.indb 7

14-02-12 08:36

Inleiding De eerste uitgave van Buitenspel in het zonnetje verscheen in 1996. In deze nieuwe uitgave hebben we actuele kennis en inzichten over de ontwikkelingswaarde van buitenspel voor jonge kinderen verwerkt. Op het gebied van hersenontwikkeling bij jonge kinderen en de gevolgen daarvan voor de ontwikkeling van de motoriek heeft de wetenschap immers niet stilgezeten. In verschillende landen wordt de waarde van buitenspelen voor jonge kinderen inmiddels onderkend, onderzocht en onder de aandacht gebracht. Nieuw is ook de aandacht voor actuele maatschappelijke problemen, zoals overgewicht en motorische achterstanden bij opgroeiende kinderen.

Het resultaat is een ingrijpend gewijzigd, compact boek met veel belangrijke informatie. Iemand die de waarde van buitenspelen voor jonge kinderen beter wil leren kennen en de speelplaats als een krachtige leeromgeving wil gebruiken, vindt er veel van zijn gading. Onder een krachtige leeromgeving verstaan we in dit boek een rijk ingerichte speelplaats met een stimulerende begeleiding. Een rijk ingerichte speelplaats is een buitenruimte waar kinderen betrokken kunnen spelen en al hun competenties kunnen ontwikkelen, omdat de inrichting en de materialen aansluiten bij hun ontwikkelingsniveau en interesses en uitnodigen tot samenspel.

Wanneer je je eigen rol als begeleider bij het buitenspelen tegen het licht wilt houden, vind je in dit boek informatie en argumenten voor een bewuste aanpak. Want ook buitenspelen heeft als doel dat het kind zich optimaal moet kunnen ontwikkelen. Hiervoor zijn een goed ingerichte speel-leeromgeving en een adequate begeleiding nodig.

De eerste uitgave van Buitenspel in het zonnetje was voornamelijk gericht op de onderbouw van de basisschool. Omdat primair onderwijs, kinderopvang, buurthuiswerk en tussen- en buitenschoolse opvang (TSO en BSO) hun uitgangspunten en begeleiding steeds meer op elkaar afstemmen, is de herziene editie ook zeer geschikt voor een breder publiek. Het boek vormt voor de verschillende instellingen een goede basis om buitenspel pedagogisch, educatief en organisatorisch op elkaar af te stemmen. Ook voor gemeenschappelijke begeleiding van jonge kinderen in risicosituaties op de speelplaats legt het boek een stevige grondslag.

We zijn blij dat de belangstelling voor buitenspelen sterk is toegenomen en dat het inmiddels een serieus onderwerp is, waar geen begeleider van jonge kinderen meer onderuit kan. We hopen dan ook dat dit boek handvatten biedt aan (aankomende) leerkrachten en leidsters van jonge kinderen die de enorme waarde van buitenspelen inzien. Zij kunnen hun kinderen dan rijk buitenspel aanbieden, zowel wat betreft aanbod als begeleiding.

Buitenspelen in het zonnetje is overzichtelijk ingedeeld, zodat de lezer snel informatie kan vinden over het onderwerp dat zij zoekt. Het boek bestaat uit zes hoofdstukken.

8

9006952537_bw.indb 8

14-02-12 08:36

Hoofdstuk 1 Belang van buitenspelen voor jonge kinderen We laten de specifieke kenmerken van buitenspelen zien en daarmee ook het belang om jonge kinderen hier ervaringen mee op te laten doen. We geven aan waarom buitenspelen op school, de tussen- en buitenschoolse opvang en de kinderopvang steeds belangrijker wordt. We gaan hierbij uit van een aantal basisfactoren die van grote invloed zijn op de kwaliteit en het verloop van begeleide buitenspeelsituaties: ❍❍ het kind in ontwikkeling; ❍❍ de buitenspeelomgeving; ❍❍ de groeps- of klasgenoten; ❍❍ de begeleider of leerkracht.

We hebben deze elementen ondergebracht in een interactiedriehoek, die we in dit hoofdstuk bespreken.

Hoofdstuk 2 Het jonge kind in ontwikkeling In dit hoofdstuk staat de ontwikkeling van het kind centraal, omdat het onderwijs uiteindelijk bedoeld is een optimale ontwikkeling van het kind te stimuleren. Er zijn algemene ontwikkelingslijnen die iedere leerkracht in het achterhoofd moet hebben. Maar ieder kind heeft ook een eigen aanleg en een eigen ontwikkelingsachtergrond; ieder kind is uniek. Kinderen verschillen onderling in leeftijd, ontwikkelingsniveau, interesse, tempo, sekse, karakter en ervaringen. Dit heeft gevolgen voor: ❍❍ de sociale contacten die kinderen hebben met andere kinderen; ❍❍ de steun, bescherming en stimulans die kinderen van de leerkracht nodig hebben; ❍❍ de manier waarop kinderen materialen en ruimte gebruiken.

Voor opvoeders is het – ook bij het buitenspelen – de opgave om ieder kind het aanbod en de begeleiding te geven die aansluit bij zijn interesses en niveau en hem helpt de volgende stap te zetten in zijn ontwikkeling.

Hoofdstuk 3 De speelplaats als krachtige leeromgeving In dit hoofdstuk bespreken we de materiële omgeving. Het inrichten van een rijke speelplaats is niet gemakkelijk, omdat deze aan een aantal ogenschijnlijk tegengestelde eisen moet voldoen. Een goede speelplaats moet: ❍❍ veiligheid bieden en uitdagend zijn; ❍❍ zucht naar avontuur bevredigen en geconcentreerd spel mogelijk maken; ❍❍ structuur bieden en veranderbaar zijn.

Hoe dan ook moet de speelplaats de plek zijn waar kinderen rijke ervaringen uit de eerste hand kunnen opdoen. In dit hoofdstuk behandelen we richtlijnen voor de inrichting van een goede en rijke speelplaats.

9

9006952537_bw.indb 9

14-02-12 08:36

Hoofdstuk 4 Buitenspelen met andere kinderen In dit hoofdstuk bespreken we de rol van de groeps- of klasgenoten. Kinderen leren veel van elkaar. Al spelend met elkaar leren ze hun eigen mogelijkheden kennen en nemen ze gedrag en vaardigheden van elkaar over. Het jonge kind is volop bezig zijn sociale vaardigheden te ontwikkelen en buiten wordt er voortdurend een appel gedaan op die vaardigheden. Dit roept vragen op als: ❍❍ Wat is de meerwaarde van samen spelen? ❍❍ Welke posities kan een kind innemen bij het samenspel? ❍❍ Hoe stimuleer je als leerkracht goed samenspel?

Hoofdstuk 5 De leerkracht Dit hoofdstuk behandelt de rol van de leerkracht of begeleider. De kwaliteit van het onderwijs staat of valt met de leerkracht; ook op de speelplaats. Zij zorgt voor een rijke speel-leeromgeving, waarin kinderen een breed scala aan ervaringen kunnen opdoen. Maar zij begeleidt ook sociale processen en eventueel conflicten. Ze biedt veiligheid en is beschikbaar. Ze observeert wat er op de speelplaats gebeurt en probeert te begrijpen wat onderliggende motieven zijn. Ze plant nieuwe zinvolle activiteiten. Hierbij gebruikt ze haar kennis van de verschillende ontwikkelingsdomeinen als leidraad. Voor kinderen in risicosituaties heeft ze extra aandacht. Al met al is dit een complexe rol, die het nodige vereist: ❍❍ veel kennis over de ontwikkelingsgebieden; ❍❍ didactische vaardigheden om spel te kunnen stimuleren; ❍❍ invoelend vermogen om kinderen te kunnen begrijpen; ❍❍ creativiteit om steeds weer uitdagende speelsituaties aan te kunnen bieden.

Hoofdstuk 6 Buitenspelen in breder verband In hoofdstuk 6 komt buitenspelen in breder verband aan de orde: Hoe kunnen de verschillende instellingen voor educatie, zorg en opvang samenwerken op het gebied van buitenspelen? ❍❍ Wat is de visie van de school op buitenspelen en hoe is buitenspelen schoolbreed georganiseerd? ❍❍ Hoe vindt communicatie met de ouders plaats en hoe worden ouders bij het buitenspelen betrokken? ❍❍ Wat is het beleid op het gebied van onderhoud en vernieuwing van de speelplaats? ❍❍

Achter in het boek zijn een literatuurlijst en een trefwoordenregister opgenomen.

Gebruikte terminologie In de tekst hebben we zoveel mogelijk gekozen voor sekseneutrale termen.

Waar dit niet mogelijk was, hebben we gekozen voor de vrouwelijke vorm.

Uiteraard is dit boek bedoeld voor vrouwen én mannen; waar ‘zij’ staat, is ook ‘hij’ bedoeld. Het boek is bedoeld voor leerkrachten, leidsters en begeleiders. Waar ‘leerkrachten’ staat, bedoelen we deze hele groep.

9006952537_bw.indb 10

14-02-12 08:36

1

Belang van buitenspelen voor jonge kinderen

‘Wat er ook speelt in een land, laten het vooral de kinderen zijn.’ Loesje Spelen is voor het jonge kind een levensbehoefte en een intense ervaring. Het is zijn manier om zich te verbinden met de omringende wereld en deze te leren kennen. Het is ook zijn manier om zich te ontwikkelen (zie hoofdstuk 2). Jonge kinderen ontwikkelen zich door te spelen en buitenspelen biedt daarbij unieke mogelijkheden.

In dit hoofdstuk bekijken we de kenmerken van buitenspelen (par. 1.1) en gaan kort in op de speciale rol die de leerkracht op het speelterrein speelt (par. 1.2).

Vervolgens gaan we in paragraaf 1.3 na, waarom goed buitenspelen op school, TSO, BSO, speelzaal en kinderopvang onmisbaar is.

Ten slotte bespreken we het interactiemodel dat ten grondslag ligt aan dit boek (par. 1.4) en geven een voorbeeld van het gebruik ervan in de praktijk (par. 1.5).

11

9006952537_bw.indb 11

14-02-12 08:36

1.1 Kenmerken van buitenspelen De leefomgeving van jonge kinderen is ook hun leeromgeving. Hoe rijker deze omgeving is, des te meer ontwikkelingsmogelijkheden het kind heeft.

Opvoeders zorgen bijvoorbeeld binnenshuis voor een rijk ingerichte speelleerruimte, waar kinderen veel ervaringen kunnen opdoen. Men vergeet wel eens dat de buitenruimte ook een krachtige leeromgeving kan zijn wanneer die met dezelfde zorg is ingericht. En ook hier kan de begeleider zorgen voor een warme, veilige en toch uitdagende speelomgeving. Buitenspelen heeft namelijk andere kenmerken dan spel binnen en vormt daardoor een onmisbaar onderdeel van het ontwikkelingsaanbod. Buitenspelen biedt kinderen ten opzichte van spelen binnen: ❍❍ op verschillende manieren meer vrijheid; ❍❍ andere uitdagingen.

1.1.1 Buitenspelen biedt kinderen meer vrijheid Spelen met takken Op de speelplaats zijn tuinlieden aan het werk geweest. Ze zijn koffie gaan drinken, maar hebben de gesnoeide takken en ander afval laten liggen. De groep van juf Monica stormt naar buiten. Yousef, Gordon en Joe rennen onmiddellijk op de takken af, pakken er een paar mooie uit en schreeuwen: ‘Wij zijn voor niemand bang!’ Al schreeuwend en zwaaiend met hun tak rennen ze over de speelplaats.

Koen zegt tegen Sun dat hij een indianenhuis gaat maken. Samen vertrekken ze met wat takken naar de zandbak, waar ze de takken rechtop in het zand proberen te steken. Dat vraagt heel wat inspanning en overleg. Angelique, Nina en Dana zitten op hun hurken bij het afval en zoeken er heel zorgvuldig bloemetjes, besjes en blaadjes uit. Ze willen een tuintje gaan maken in de zandbak. Voor wat andere kinderen is het nog niet duidelijk. Ze lopen wat rond de takken en het afval om te kijken wat ze ermee kunnen en willen doen.

En juf Monica? Ze is wat overrompeld door de situatie en besluit vanuit de gedachte safety first eerst afspraken te maken met de drie helden, zodat zij geen andere kinderen bezeren. Daarna wil ze wat lappen pakken voor de wigwam van Koen en Sun en daarna zal ze het materiaal eens verder verkennen op speelmogelijkheden.

Inmiddels is haar eerste actie al niet meer nodig. Yousef heeft zich als leider ontpopt van de drie helden. Hij heeft het spel al omgebogen naar marcherende soldaten met geweren.

12

9006952537_bw.indb 12

14-02-12 08:36

Ruimte en materialen Over het algemeen is buiten de keuze van materialen vrijer en wisselen kinderen buiten makkelijker van activiteit. Al spelend gebruiken ze de hele ruimte. Zoals we in de casus Spelen met takken zien, kan buiten ook restmateriaal worden ingezet om nieuwe spelimpulsen te creëren. Hetzelfde geldt voor afgedankte materialen, zoals meubelkussens, gordijnen en overbodige verpakkingsmaterialen (zie par. 3.3.4) Eigenlijk wordt vrijwel alles wat kinderen buiten vinden, gebruikt in hun spel: takjes, steentjes, stokjes, papiertjes.

Iedere vondst kan het spel rijker maken.

Geluidsvolume en snelheid Buiten worden er weinig tot geen grenzen gesteld aan stemvolume. Vanaf 1 januari 2010 tellen kinderstemmen officieel niet meer mee bij het vaststellen van geluidsoverlast. Ook is het gebruik van muziekinstrumenten en materialen die geluid maken buiten meestal toegestaan. Op de speelplaats kan een carnavalsoptocht worden gehouden, of een parade van versierde fietsen met bellende berijders. De speelplaats buiten is de enige plaats op school waar kinderen (binnen bepaalde grenzen) onbeperkt kunnen hardlopen, fietsen, steppen, rolschaatsen of rijden met karren. Hier kunnen wedstrijdjes worden gehouden met de stopwatch, onder het gejuich van de kijkers.

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

Kinderen kunnen buiten inspelen op onverwachte situaties en ervaringen opdoen met nieuwe materialen, waarbij minder grenzen worden gesteld dan binnen zou gebeuren. De ruimere mogelijkheden zien we op verschillende gebieden: ❍❍ ruimte en materialen; ❍❍ geluidsvolume en snelheid; ❍❍ onafhankelijkheid van leerkracht; ❍❍ contact met andere kinderen; ❍❍ veranderende speelsituaties.

Onafhankelijkheid van leerkracht Leerkrachten gaan ervan uit dat kinderen het buiten zelf wel redden en geven hen daar meer ruimte voor eigen initiatieven. Kinderen zelf voelen minder de behoefte aan de verwachtingen van volwassenen te voldoen. Ze zijn buiten meer zichzelf en gedragen zich vrijer. Ze wanen zich onbespied en zijn meer zichzelf dan binnen. Dit biedt begeleiders overigens goede mogelijkheden voor betrouwbare observaties (zie par. 5.3).

Contact met andere kinderen Buiten hebben kinderen volop gelegenheid sociale contacten aan te gaan, rollen uit te proberen en machtsverhoudingen af te tasten. Ze gaan vriendschappen aan of bouwen die uit en leren al spelend veel van elkaar. Nadat ze hebben geleerd hoe ze samen met anderen conflicten op kunnen lossen, zijn

13

9006952537_bw.indb 13

14-02-12 08:36

ze meestal in staat hun problemen zelfstandig onderling op te lossen. Ze stellen hun eigen regels op en leren rekening te houden met elkaar.

Hier schuilt wel een addertje onder het gras, want kinderen reageren bij conflicten vaak primair of ze gedragen zich zoals ze thuis geleerd hebben. Die manieren liggen niet altijd in het verlengde van de pedagogische doelstellingen van de school of instelling. Coaching door volwassenen naar een gewenste aanpak van conflicten is van belang, anders gaat het recht van de sterkste gelden. Ook pesten en intimidatie kunnen door deze grotere vrijheid gemakkelijker voorkomen en vragen een actieve houding van de begeleiders.

Veranderende speelsituaties Buitenspelen is niet voorspelbaar en veranderlijk. Een groepje kinderen dat begint met het doel een diepe kuil te graven, kan dit doel verschuiven naar het graven van een brede sloot en eindigen bij een spelletje verspringen. Kinderen moeten flexibel zijn om met die wisselende situaties om te kunnen gaan, maar ze worden door nieuwe situaties ook uitgedaagd en veranderen zelf regelmatig al spelend het spel. Nieuwe initiatieven en creativiteit krijgen hierdoor alle ruimte.

1.1.2 Buitenspelen biedt kinderen andere uitdagingen Buiten vallen veel beperkingen van het klaslokaal weg, waardoor kinderen andere ervaringen opdoen en specifieke ontwikkelingsbehoeften kunnen bevredigen. Ook deze andere uitdagingen zijn er op verschillende terreinen: ❍❍ ruimte en materialen; ❍❍ exploratiemogelijkheden; ❍❍ minder begrenzing; ❍❍ verwerking indrukken uit het dagelijks leven; ❍❍ spannend, avontuurlijk en risicovol spel; ❍❍ natuurlijke elementen; ❍❍ gezondheid; ❍❍ ruimtelijk inzicht.

Ruimte en materialen Buitenruimte en -materialen lokken uit om durf, uithoudingsvermogen, doorzettingsvermogen en ondernemingslust te gebruiken. Kinderen gaan spontaan lichamelijke uitdagingen aan, zoals klimmen, klauteren, rennen en duikelen.

Het kind ervaart aan den lijve afstanden, hoogteverschillen en snelheden. Het leert zich bewegen tussen rijdende voorwerpen, lopend of zelf sturend en manoeuvrerend. Dit zijn de eerste ervaringen als verkeersdeelnemer. Kinderen moeten snelheden inschatten en daarop anticiperen. Het kind leert zijn lichaam en zijn mogelijkheden kennen en wordt vaardiger. Dit geeft een gevoel van zelfvertrouwen.

14

9006952537_bw.indb 14

14-02-12 08:36

Exploratiemogelijkheden

1.1 Buiten kunnen de kinderen experimenteren met natuurlijke materialen.

Minder begrenzing

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

De buitensituatie biedt andere mogelijkheden voor exploratie. Een goed ingerichte buitenruimte heeft een keur aan natuurlijke materialen waarmee het kind kan experimenteren. Ongevormde materialen, zoals zand, gras, aarde, water, (geschaafd) hout, struiken, plantjes en steen, hebben allemaal hun eigen kenmerken die worden verkend, gebruikt en veranderd. Het kind leert al spelend de kenmerken van het materiaal en zijn toepassingsmogelijkheden. Hoe kun je een gang maken in een berg zand? Hoe zorg je dat het water naar de kuil stroomt die je hebt gegraven? Hoe kun je die zware houten stronk verplaatsen? Waarmee kun je die zandtaart versieren?

De buitenruimte is minder begrensd dan het klaslokaal en lokt daardoor uit tot meer bewegen en meer gevarieerde bewegingsvormen. Dit kan zonder materialen door gewoon te rennen, huppelen of hinkelen. We zien beweging dan vaak in een groepje plaatsvinden, gewoon om het plezier van het bewegen. Maar het kan ook met een bal, springtouw, paardentoom, loopklossen, fietsen of karren.

Verwerking indrukken uit dagelijks leven Het kind kan opgedane indrukken uit het dagelijks leven verwerken. We zien op de speelplaats vaak nagespeelde gebeurtenissen uit de thuissituatie (vaderen-moedertje), tv-series, nieuwsuitzendingen of schokkende gebeurtenissen uit de omgeving. Ook ingrijpende gebeurtenissen, zoals een ziekenhuisopname, tandartsbezoek of het overlijden van de kat, worden buiten vaak nagespeeld.

Het kind kan zich zo bevrijden van gevoelens van onmacht en afhankelijkheid en weer grip krijgen op zijn situatie. Het kan zich uitleven en ontladen.

Spannend, avontuurlijk en risicovol spel De speelplaats biedt mogelijkheden voor spannend, avontuurlijk en risicovol spel. Vooral jongens hebben hier vaak behoefte aan en zoeken naar mogelijkheden hun grenzen te verleggen. Ze gaan nieuwe uitdagingen aan en met

15

9006952537_bw.indb 15

14-02-12 08:36

vallen en opstaan worden ze steeds competenter. Bij de inrichting van de speelplaats moet dan ook gezocht worden naar een evenwicht tussen veiligheid (geen onnodige risico’s) en aanvaardbare risico’s die de kinderen uitdagen en waarvan ze kunnen leren. Maar ook veilige spelletjes als vangertje, verstoppertje, meidenpakkertje of indiaantje kunnen spannend en een beetje eng zijn, en daardoor voldoen aan de zucht naar avontuur.

Natuurlijke elementen Buiten komen kinderen in contact met natuurlijke elementen, zoals frisse lucht, temperatuurverschillen, zon, wind, regen, vorst, ijs en sneeuw. Met bomen die hun blad verliezen, takken, steentjes, bloemetjes en ‘vliegertjes’, waarmee ze nieuw spel kunnen bedenken. Ze ondergaan ervaringen met zon en schaduw. Kleine diertjes, zoals mieren, wormen, pissebedden en spinnen in hun web, nodigen uit tot nader onderzoek. De seizoenen krijgen buiten echt betekenis, zeker als er bij de aanleg van de speelplaats rekening wordt gehouden met diversiteit in beplanting (zie par. 3.2) De aanwezigheid van dit soort elementen heeft op kinderen vaak zo’n uitdagende uitwerking dat verdere aansporingen tot nader onderzoek overbodig zijn. Maar een leerkracht kan ook heel bewust de aandacht hierop richten.

Verkennen van de seizoenen Juf Marjolein heeft dit jaar extra aandacht voor de seizoenen. Ze begint in de lente en verkent met de kinderen eerst de speelplaats: waaraan kun je zien, horen, voelen of ruiken dat het lente is? Het fototoestel is mee en om de beurt mogen de kinderen foto’s maken van de dingen die te zien zijn: knoppen in de struik, blaadjes aan een boom, krokussen in het tuintje, de zon die op de speelplaats schijnt en lange schaduwen maakt, kinderen met open jas.

Met vergrootglazen bestuderen de kinderen de knoppen.

Binnen worden alle indrukken besproken en maken een paar kinderen tekeningen van de vogels, die ze wel hoorden maar niet zagen, en van het zwoele windje dat ze voelden. De foto’s en tekeningen bundelt Marjolein in een lenteboek. Hierin komen ook foto’s van de lentetafel in de klas, met de bak met kikkervisjes en de bakjes met sterrenkers. Na het lenteboek volgen soortgelijke boeken van de andere seizoenen. Steeds kijken de kinderen weer terug naar de vorige boeken om de verschillen te zien en te ervaren dat ze zelf steeds groter worden.

Gezondheid Door het spel op de speelplaats worden de kinderen gezonder. Ze vergroten hun motorische vaardigheden, ontwikkelen hun balans, verbeteren hun lichamelijke conditie en bouwen weerstand op. Bewegingsspel stimuleert de spierontwikkeling, vergroot het volume van de longen en traint het hart. En het is een onmisbaar onderdeel in de strijd tegen overgewicht.

16

9006952537_bw.indb 16

14-02-12 08:36

Ruimtelijk inzicht

1.2 Al spelend zien kinderen de omgeving vanuit verschillende perspectieven.

1.2  Andere rol van leerkracht

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

Door te bewegen in een grote ruimte krijgen kinderen meer ruimtelijk inzicht. Ze leren afstanden inschatten en ervaren begrippen als ver weg, dichtbij, hoog, laag, erachter, eromheen, linkerkant en rechts in de hoek. Ze kunnen dezelfde omgeving vanuit verschillend perspectief waarnemen. Al doende krijgen kinderen meer lichaamsbewustzijn. Dit is goed voor hun zelfvertrouwen, maar legt ook de basis voor het aanleren van allerlei motorische vaardigheden.

In de verhalen van de leerkrachten Marjolein en Monica in de twee voorgaande casussen is te zien dat de rol van de leerkracht buiten gedeeltelijk anders is dan in de klas. Ook buiten zijn plannen en organiseren van belang, maar het is vooral belangrijk goed in je achterhoofd te hebben, welke ontwikkelingslijnen kinderen doormaken en vervolgens veel te improviseren om ieder kind te ondersteunen en te stimuleren in zijn ontwikkeling.

De leerkracht als duizendpoot De groep van Carla gaat buitenspelen; de kinderen die hun jas aanhebben gaan alvast naar buiten. Een paar kinderen zoeken knikkerpotten, want het is knikkertijd. Anderen gaan naar het heuveltje, de zandbak, de speelbosjes, het klimrek of de duikelrekken. Mirjam vraagt om het straatkrijt. Ze is helemaal gek van cijfers schrijven en Carla heeft haar zojuist beloofd dat ze buiten verder mag schrijven. Carla houdt nog een oogje op de laatste kinderen die elkaar helpen met het aantrekken van hun jassen. Als iedereen klaar is, loopt ze naar de buitenberging, waar een groepje kinderen staat te wachten op de karren en het kleine speelgoed, zoals scheppen, emmertjes en bezems. Vandaag is er ook vraag naar de oude meubelkussens en de gordijnen, omdat

17

9006952537_bw.indb 17

14-02-12 08:36

een paar kinderen een huis willen bouwen. Carla suggereert dat ze straks maar even met elkaar moeten overleggen of ze ook materialen uit de poppenhoek nodig hebben om het huis in te richten.

Ze kijkt wie er aan de beurt is voor de nieuwe kar die erg in trek is, en deelt vervolgens ook de andere karren uit. Carla stuurt het proces van verdelen een beetje bij, zodat Ivar in de laadbak van een van de karren mee kan rijden. Ze maakt zich wat zorgen om hem; hij is erg stil en ernstig en heeft weinig contact met de andere kinderen. Zijn interesse in de karren kan een eerste stap zijn naar meer samenspel met de anderen. Ze zal daar verder een oogje op houden.

Maar eerst wil ze meespelen in de zandbak. Ilonka zit daar stilletjes op de rand en Carla is bang dat ze zich niet goed ontwikkelt. Ze observeert haar in verschillende situaties, om na te gaan waaraan het schort. Misschien is er een mogelijkheid haar aan het spelen te krijgen met de kinderen die er nu zijn; dat zijn juist twee heel sociale meiden. Terwijl ze naar de zandbak loopt, ziet ze een paar kinderen de ‘vlindertjes’ uit de esdoorn omhoog gooien en weer vangen. Het schiet door haar hoofd dat hiermee leuke dingen te doen zijn; ze wil hier nog even over nadenken.

We zien in de casus een leerkracht die plant, organiseert, observeert, individuele begeleiding en spelsuggesties geeft en spel stimuleert. Gedeeltelijk heeft zij dit voorbereid en gedeeltelijk reageert ze op wat ze waarneemt op dit moment en op basis van eerdere observaties. Gedeeltelijk zit het in haar hoofd, maar gedeeltelijk maakt ze ook aantekeningen; voor zichzelf, maar ook voor haar duopartner. Bij duobanen moet er in de overdracht van informatie ook aandacht zijn voor buitenspelen. Kinderen in risicosituaties, nieuwe thema’s, conflicten en andere noemenswaardige zaken moeten dan besproken worden. Het wordt zo wel duidelijk dat de begeleiding van jonge kinderen bij het buitenspelen veel van de competenties van een leerkracht vraagt.

1.3 Belang van buitenspelen Kleuters brengen gemiddeld een derde deel van hun onderwijstijd op de speelplaats door. Daarnaast maakt een groep kinderen gebruik van een speelplaats bij kinderopvang, TSO of BSO. Dat is gunstig, omdat kinderen in de thuissituatie steeds minder buiten kunnen, mogen en willen spelen. Te druk verkeer, te weinig speelruimte, te veel aanbod op tv, video, pc-programma’s en games zorgen ervoor dat jonge kinderen in de thuissituatie nog maar weinig buiten zijn. Vooral computers, met hun eindeloze hoeveelheid spelletjes, zijn geduchte concurrenten van het buitenspelen als het om de aantrekkelijkheid ervan gaat. In het themanummer Peuters, kleuters en de media van het tijdschrift De wereld van het jonge kind wordt dit onderwerp uitgebreid besproken (Peuters, kleuters en de media, 2011).

18

9006952537_bw.indb 18

14-02-12 08:36

De lichamelijke conditie en (senso)motorische ontwikkeling van veel kinderen is op dit moment alarmerend. Mede door gebrek aan beweging is het percentage jonge kinderen met overgewicht dramatisch toegenomen. In 1980 was zeven procent van de achtjarige meisjes te dik (overgewicht) en 0,6 procent veel te dik (obesitas). In 2003 waren deze percentages gestegen naar respectievelijk 25 en 5,7 procent. Onder de achtjarige jongens liggen de percentages lager, maar was de stijging groter: van vier naar zeventien procent voor overgewicht en van 0,1 naar 4,3 procent voor obesitas (Elling, 2007). Bij het verschijnen van dit boek (begin 2012) zullen deze percentages nog hoger liggen.

Het gaat hier niet om een tijdelijk probleem. Mensen die als jong kind te dik zijn, blijven gewoonlijk hun leven lang kampen met overgewicht. Met alle nadelige gevolgen voor hun gezondheid en levensverwachting. Ook hebben kinderen met overgewicht gewoonlijk een negatiever zelfbeeld en worden ze vaker gepest.

Kinderen krijgen minder motorische oefening dan vroeger en jongeren die aan sport gaan doen, lopen vaak serieuze blessures op omdat ze motorisch niet voldoende ontwikkeld zijn. De politiek maakt zich hier ook zorgen over en heeft het idee gelanceerd om kinderen valtrainingen te geven. De kern van het probleem wordt daarmee natuurlijk niet opgelost: hoe zorgen we ervoor dat kinderen zich op alle vlakken, dus ook motorisch, gezond ontwikkelen en goed in hun lijf komen te zitten? Actief spelen op de speelplaats is hierbij heel belangrijk (zie hoofdstuk 2).

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

Bovendien hebben jonge kinderen een speelgelegenheid in de directe omgeving van hun woonhuis nodig waar ze veilig naar toe kunnen lopen. Deze zijn er te weinig of ze zijn lang niet optimaal. Zelfs de tocht van huis naar school maken de meeste kinderen onder begeleiding van een volwassene en vaak zelfs in de auto. Deze kinderen noemen we wel de ‘achterbankgeneratie’, omdat ze overal met de auto naartoe gebracht en weer opgehaald worden (Karsten, 2002). Hierdoor zijn kinderen nauwelijks in staat op een spontane manier hun omgeving te verkennen en te onderzoeken. Dit is nadelig voor hen, omdat ze tijdens hun wandeling naar school ruimtelijke vaardigheden ontwikkelen. Ze krijgen ook meer inzicht in de structuur van hun buurt en komen al wandelend allerlei dingen tegen die hun aandacht trekken en die ze kunnen ontdekken. Een hond, een scootmobiel, een losliggende tegel, een overhangende tak. Er zijn zoveel dingen die hun nieuwsgierigheid kunnen opwekken, vragen kunnen oproepen en ontdekt moeten worden. Omdat deze spontane kennismakingen met de ‘echte wereld’ voor veel kinderen geminimaliseerd zijn, wordt de speelplaats bij school en buitenschoolse opvang steeds belangrijker. Voor veel kinderen is het de enige plek waar ze buitenervaringen opdoen.

19

9006952537_bw.indb 19

14-02-12 08:36

1.3 Spontane motorische oefeningen.

1.4 Interactiedriehoek Buitenspelen is dus een wezenlijk onderdeel voor de ontwikkeling van opgroeiende kinderen. Om in beeld te brengen hoe de factoren die invloed hebben op de kwaliteit van het buitenspelen op elkaar inwerken, gebruiken we de interactiedriehoek (figuur 1.4). De interactiedriehoek is een weergave van onze visie op ontwikkeling. De driehoek bestaat uit de volgende elementen: ❍❍ kind, ❍❍ materiële omgeving, ❍❍ andere kinderen, ❍❍ leerkracht.

20

9006952537_bw.indb 20

14-02-12 08:36

Kinderen – met hun eigen aanleg en sociale context – worden gevormd door de omgang met hun omgeving, inclusief materialen, en de interacties met andere kinderen. De leerkracht of begeleider speelt in dit hele proces een cruciale rol door het geven van begeleiding en stimulering.

Leerkracht

Materiële omgeving

Andere kinderen

1.4 De interactiedriehoek.

1.4.1 Kind In het hart van de interactiedriehoek staat het kind, omdat daar alles om draait: ❍ Hoe kunnen we dit kind, met al zijn specifieke interesses, kenmerken en kwaliteiten, verder helpen in zijn ontwikkeling? ❍ Wat zijn zijn basisbehoeften en hoe kunnen we daaraan voldoen? ❍ Hoe zorgen we ervoor dat het kind lekker in zijn vel zit en met overgave kan spelen, waardoor zijn ontwikkeling wordt gestimuleerd? ❍ Hoe laten we het kind veel verschillende ervaringen opdoen, zodat het zich breed kan ontwikkelen?

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

Kind

1.4.2 Materiële omgeving In de linkerpunt van de driehoek staat de materiële omgeving, omdat het kind in interactie gaat met zijn speelomgeving en deze onderzoekt, ervaart en verandert. De speelomgeving buiten bestaat uit de inrichting en aankleding van de speelplaats, met daarnaast de vaste speelobjecten en -toestellen en de grote en kleine losse materialen.

1.4.3 Andere kinderen In de rechterpunt van de interactiedriehoek zien we de andere kinderen, omdat deze een onmisbare stimulans en uitdaging vormen voor het kind. Kan het kind aanvankelijk slechts alléén spelen, langzaamaan leert het door te kijken naar en te spelen naast andere kinderen ook echt mét kinderen samen te spelen. Door

21

9006952537_bw.indb 21

14-02-12 08:36

dit samenspel leert het kind plannetjes te maken en die uit te voeren, het gaat met behulp van taal zijn wensen duidelijk maken en het gaat nadoen wat het anderen ziet doen. Spel met anderen stimuleert het kind en houdt zijn aandacht langer gevangen. Het kind moet op situaties anticiperen en reageren.

1.4.4 Leerkracht In de bovenste punt van de interactiedriehoek staat ten slotte de begeleider of leerkracht. Deze heeft namelijk een enorme invloed op alle andere factoren.

Ze heeft om te beginnen een rijke speelomgeving ingericht, en daardoor heeft ze voorwaarden geschapen voor het spel van de kinderen. Ze is betrokken bij het proces dat nu ontstaat en observeert of de kinderen hierdoor uitgelokt worden en of er sprake is van intensief en betrokken spel. Ze uit haar waardering over hun spel. Ze gaat na welke interpretaties ze uit de observaties kan halen, om zo uiteindelijk een vernieuwd stimulerend spelaanbod en adequate begeleiding te kunnen bieden.

1.5 Interactiedriehoek in de prak-

tijk

We kunnen de interactiedriehoek zien als het onderliggende raamwerk van dit boek. Het is ook een goed instrument om je eigen situatie te analyseren.

Zeker als er problemen zijn, is het goed om na te gaan: ❍❍ Waarom komt dit kind niet tot spelen? ❍❍ Wat vindt dit kind buiten (niet) leuk om te doen? ❍❍ Wat heeft dit kind nodig? ❍❍ Door welke activiteiten kan het zich ontplooien? ❍❍ Welke omgeving en/of materialen heeft het nodig en hoe kan ik door mijn begeleiding het spel optimaliseren en tegemoetkomen aan de behoeften van dit kind?

In de volgende casus geven we een voorbeeld van het gebruik van de interactiedriehoek.

Analyseren met de interactiedriehoek Marijke heeft in haar groep 2 een groepje druktemakers: vier jongens die buiten altijd aan het rennen zijn. Regelmatig gaat het er zo wild aan toe dat ze andere kinderen ondersteboven lopen, met huilpartijen tot gevolg. Zelf rennen ze zich zo in het zweet dat ze klam weer naar binnen gaan. Marijke heeft de neiging dit ‘uitzinnig’ gedrag te verbieden, maar ze besluit de situatie eens met behulp van de interactiedriehoek te bekijken.

22

9006952537_bw.indb 22

14-02-12 08:36

Kind De kinderen zijn alle vier jongens. Marijke heeft gelezen dat jongens meer testosteron aanmaken en daardoor behoefte hebben aan meer beweging. In ieder geval hebben deze jongens dat duidelijk (figuur 1.5)! Op zichzelf is bewegen heel goed voor de ontwikkeling, dus dat zou ze niet moeten afremmen. Tenzij het te ver gaat en de kinderen zichzelf doldraaien.

Andere kinderen De vier jongens stimuleren elkaar dus in hun beweeglijk gedrag, maar Marijke heeft niet het idee dat er een de gangmaker is en dat de anderen door hem gek worden gemaakt. Ze hebben er alle vier behoefte aan. Een deel van de andere kinderen zal meeprofiteren van oplossingen, omdat ze ook behoefte hebben aan uitbundiger spel. Maar ze moet er wel voor zorgen dat de kinderen die minder behoefte hebben aan zulk uitbundig gedrag, ook een rustig gedeelte op de speelplaats hebben.

1 Belang van buitenspelenvoor jonge kinderen

Omgeving en materialen De speelplaats biedt niet echt veel mogelijkheden voor uitbundig motorisch gedrag van deze energieke knullen, dus moeten ze wel rennen. Eigenlijk realiseert Marijke zich nu dat de speelplaats nogal ‘vrouwelijk’ is ingericht en deze jongens dus wel wat te kort zullen komen. Ze wil dit in een teamvergadering inbrengen en brainstormen over oplossingen. Zelf denkt ze in eerste instantie aan een klimmuur die ze laatst bij een collega heeft gezien, en het afscheiden van een deel van de speelplaats om te voetballen, met een paar doelen. Misschien hebben haar collega’s nog andere ideeën.

Leerkracht Haar eigen begeleiding zal deels bestaan uit het realiseren van alternatieve mogelijkheden. Daarnaast wil ze goed observeren wanneer er echt sprake is van behoefte aan bewegen en wanneer het omslaat in ‘gek doen’. Het probleem van het bezweet raken lost Marijke op door de kinderen die zo actief zijn, zonder jas te laten buitenspelen tot het moment dat ze moegespeeld zijn. Verder heeft ze niet het idee dat ze zelf erg overgevoelig is voor druk gedrag, hoewel ze wel weet dat vrouwen hier gewoonlijk meer moeite mee hebben dan mannen.

Op deze manier kun je veel van de vragen en problemen waar je mee zit, analyseren en mede met behulp van de informatie in dit boek oplossen.

23

9006952537_bw.indb 23

14-02-12 08:36