Wij Mannen

n e n n a m Äł w

lijkheid een gesprek over manne

Aan de liefde van mÄłn leven. Legien Ik hou van jou.

Deze woorden ook via deze weg.

Omdat ik het nooit genoeg kan zeggen.

Omdat ik dit al twintig jaar voel.

En omdat je van mij houdt in al mijn onvolkomenheden.

2

WijMannen, een gesprek over mannelijkheid is een visueel verslag van een persoonlijke zoektocht.

WijMannen is een bundeling van losse verhalen over mannelijkheid. De verhalen zijn deels autobiografisch, andere komen van bijzondere mensen die bereid waren hun verhaal te delen. De verhalen zijn door dertig tekenaars in beelden omgezet. Beelden waarmee ze niet alleen de verhalen vertellen, maar ook de impact voelbaar maken.

‘WijMannen’ is een project van Stijn Schenk.

Tekenwerk: Abe Borst (p.95,96) – Alan van den Hoven (p.11,13,14,82,91,93,94) – Amanda van Laar (p.28,30) – Amanda Majoor (p.2,3,4,11,15-19) – Ben Westervoorde (p.60,66-69) – Bettina Haarbosch (p.92) – Bob op ’t Land (p.28,31,44,47) – Els Deckers (p.27) – Ez Silva (p.21,23,24) – Falco Verholen (p.5,54-56) – Feli Nicolaes (p.92) – Floor Koens (p.10,32,40-44,49-52,57,59,91,92) – Frits Jonker (p.13,14) – Gemma Plum (p.82-90) – Gijs Kast (p.7,8,9) – Jan Klinkhamer (p.60,70-72,76-80) ) – Joos Jonges (p.53) – Joss Lopez (p.91) – Liza Mennes (p.28,29) – Marcel Ruijter (p.73-75) – Marloes Dekkers (p.95,96) – Marloes Messemaker (p.10,26,32,35-41,44-46,49-52,92 en achterpagina) – Mas Hab (p.60-65,73,76-80) – Menno Wittebrood (p.21,22) – Nekouhai (p.97) – Rosanne van Leusden (p.32-34) – Ruben Gringhuis (cover en p.11,12) – Saverio Wielkens (p.21,25) – Stephanie Engelenburg (p.44,48) – Tom van der Linden (p.58,59,91) en Wilbert van der Steen (p.6,7,20,21,91,92)

Cover: Ruben Gringhuis Achterzijde: Marloes Messemaker Tekst: Stijn Schenk Vormgeving: Jan Klinkhamer Redactie ondersteuning: Hannah Mars en Anneke Noordbeek Met dank aan: Legien Warsosemito-Schenk, het bestuur van Stichting in Lijn en alle bijzondere betrokkenen.

Drukwerk: Printerface Initiatief: Stichting in Lijn Productie: Real Comics Mogelijk gemaakt door:

3

Een gesprek over mannelÄłkheid Wij Mannen is een verzameling van verhalen die we meestal voor onszelf houden. Verhalen over onze verlangens, angsten, boosheid en onbegrip. Verhalen die we liever verzwijgen.

Bang voor het oordeel van een ander. Bang dat het een eigen leven gaat leiden. Bang dat het nooit meer weg zal gaan als we het ruimte geven. Maar ik geloof dat openheid onszelf en anderen kan helpen. Vandaar deze bijzondere bundeling.

Met verhalen en ervaringen omtrent: Kwetsbaarheid pagina 7 tot 25 Intimiteit pagina 26 tot 53 Daderschap pagina 54 tot 80 Blinde vlekken pagina 81 tot 96

3 4

WÄł Mannen in CC Amstel De afgelopen twee jaar heeft dit project mij en mijn relatie tot de mensen om mij heen veranderd. Het is een proces geweest waarin ik deels ben opgetrokken met de bijzondere en inspirerende theatermaker Rikkert van Huisstede. Ook hij onderzoekt wat het betekent om man te zijn.

Waar ik samenwerk met tekenaars, werkt hij, vanuit zijn collectief Boys Won’t Be Boys, samen met podiumkunstenaars. Samen werkten wij aan vijftien uur bijzonder open en intiem theater. Tijdens vijf avonden bevroegen we elkaar en het publiek over mannelijkheid, kwetsbaarheid, intimiteit, daderschap en blinde vlekken. Theatermakers, tekenaars en buurtbewoners wisselden elkaar af op het podium met open en kwetsbare stukken. De avonden waren geprogrammeerd in samenwerking met CC Amstel, waarbij Loulou Sjerps als drijvende kracht de identiteit en passie van dit bijzondere theater in Amsterdam Zuid heeft ingebracht.

5

6

Kwetsbaarheid Ik voel dat de openheid die ik de laatste jaren toon mij meer rust geeft.

Ik ben minder snel van slag wanneer iemand over mij oordeelt. Minder geneigd mijn eigen mening in te slikken of de ander te overschreeuwen. Door mijn kwetsbaarheid meer te tonen hoef ik die minder te verstoppen. De energie die daar in ging zitten kan ik nu anders gebruiken. Het bijzondere is dat ik nu voel dat mijn ‘niet weten’ een kracht is geworden, juist door het te uiten. Dat is eng en onzeker, want wat zullen anderen wel denken… Maar kwetsbaar zijn doe ik niet voor een ander. Dat ben voor mezelf, om los te kunnen laten wat me tegenhoudt.

Stijn Hulp vragen kan voelen als falen. Maar niemand kan alles alleen, en eenzaamheid en stilte verergeren problemen alleen maar. Het project Gouden Mannen brengt mannen in Amsterdam samen om in gesprek te gaan. Dit project is de inspiratie voor twee pagina’s over hoe kwetsbaarheid rust kan brengen. Het tweede deel van dit verhaal is te vinden op pagina 20.

Artiest: Wilbert vander Steen De expositie Rise-Collapse is een visuele vertaling van gesprekken met drie mannen.

Gescheiden, ziek, werkloos en dakloos viel hun zelfbeeld aan diggelen. Rise-Collapse toont de val en het verlies, maar ook de ruimte die daardoor ontstaat. Het niet voldoen aan het ideaalbeeld van de succesvolle man gaf de mogelijkheid om opnieuw te beginnen met het bouwen aan jezelf. Vrij van de druk om aan het perfecte plaatje te voldoen.

Artiest: Gijs Kast 7

8

9

Floor en Marloes zijn twee kunstenaars die actief en van nabij betrokken zijn geweest bij dit project. Net als mijn vrouw Legien, die aan meerdere onderdelen meedacht en -schreef. Het was waardevol om in mijn zoektocht naar mannelijkheid ook vrouwen om mij heen te hebben die erop konden reflecteren.

Marloes en Floor vertrouwde ik veel van mijn persoonlijke vragen toe. Bij het zoeken naar een passende stijl werd prachtig duidelijk hoe moeilijk dat is: hoe teken je iemand die zware gedachten heeft, zonder dat het uitzichtloos gaat voelen? Welke beelden, lijnen, kleuren en compositie werken? En welke woorden kiezen we om daar duiding aan te geven? Het was een zoektocht die ons allemaal confronteerde met onze kwaliteiten en gebreken.

Artiesten: Floor Koens, Marloes Messemaker

Een beeld van mannelijkheid als proces van groei en regressie, en een viering van de kracht van het herpakken. Mannelijkheid als een tocht die we allemaal moeten afleggen.

Dertien tekenaars maakten voor “The Journey We Are On� beelden die samen het verhaal vormen van een persoonlijke zoektocht. Het verhaal is online in zijn geheel te vinden. In deze uitgaven is een aantal werken hieruit opgenomen.

Artiest: Ruben Gringhuis

Het is moeilijk om het verdriet en de pijn van anderen echt mee te voelen. Kunst kan daarbij helpen. Wanneer een kunstenaar zijn pijn opzoekt en dat teruggeeft, kan er magie ontstaan. Dat is wat er voor mij gebeurt in dit verhaal. De lezer wordt meegenomen in de leegte van een depressie.

Artiest: Alan van den Hoven Letters: Frits Jonker

Depressie en een gevoel van uitzichtloosheid kunnen zich manifesteren in woede.

Wanneer de ander daar doorheen prikt en ruimte biedt voor kwetsbaarheid, kan boosheid plaatsmaken voor heling. Wanneer dit gebeurt in wederzijdse openheid, ontstaat er ruimte voor groei. Dit verhaal is gebaseerd op een bijzonder gesprek met een huismeester uit Amsterdam-Zuid.

Artiest: Amanda Majoor

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Mannen wordt van jongs af aan geleerd dat zij het zelf moeten kunnen: niet huilen, niet zeuren.

Succes wordt verondersteld en falen is geen optie.

Dat zorgt ervoor dat twijfel en verdriet vaak in stilte gedragen worden. Pas wanneer we die stilte doorbreken krijgen we weer ruimte voor onszelf en onze omgeving.

Artiest: Wilbert vander Steen

De afstand die we voelen tot de mensen om ons heen is een weerspiegeling van de afstand die we voelen tot onszelf. Deze prent vangt een gevoel van leegte: ondanks dat we alles hebben dat ons gelukkig zou moeten maken.

Artiest: Menno Wittebrood

Beelden uit een drieluik waarin je ziet hoe ik na jaren begreep dat mijn roep om connectie mijn vrouw blokkeerde. Dat haar keuze om zich emotioneel sterker met mij te verbinden bij haar vandaan moest komen. Het beeld toont dat afstand nemen de manier was om dichterbij te komen.

Artiest: Ez Silva Niets voelde kwetsbaarder dan te zeggen dat zij de vrijheid heeft om haar eigen keuzes te maken en dat ik haar daarin zou respecteren, onvoorwaardelijk. Toen ik dat deed voelde ik pas hoeveel ik daarvóór van haar verwachtte. Mij daaraan overgeven was verpletterend.

Tegelijkertijd gaf het de ruimte om op eigen benen te staan en te kijken wie ik ben geworden in de twintig jaar dat we samen waren.

Artiest: Saverio Wielkens

21

22

23

24

Intimiteit Liefde, lichamelijkheid en verbinding zijn voor mij eerste levensbehoeften. Maar in het uiten van mijn behoeften ging het vaak mis. De woorden die ik erover sprak werden meer dan eens uitgelegd als een roep om meer tijd in bed. En als we hadden gevreeĂŤn dan werd aangenomen dat er was voldaan aan mijn behoefte aan intimitiet.

Maar zo simpel is het niet. Wat intimiteit is, wat het betekent en hoe we het kunnen versterken is een zoektocht waar ik in het verleden niet de tijd en energie aan heb besteed die het nodig had. Mijn klagen en vragen heb ik omgezet in een actieve nieuwsgierigheid, en ik ben de nuance van mijn behoeftes gaan bevragen en uiten. Ik ben meer aandacht en zorg gaan besteden aan mijn eigen lijf en dat van mijn partner, en wij zijn opener gaan praten over onze gevoelens en onze behoeften.

In de zoektocht hebben we hulp en inspiratie gezocht in zowel de wetenschappelijke als de spirituele wereld.

Intimiteit is nu iets waar we iedere dag bij stil staan, aan werken en met volle teugen van genieten.

Stijn

26

Artiest: Els Deckers

27

De behoefte aan verbinding is universeel. Ieder mens heeft behoefte aan momenten waarin je een ander ontmoet. Momenten waarin je gezien wordt en je verbonden voelt. Maar een connectie kan niet worden afgedwongen: het ontstaat wanneer mensen elkaar vinden vanuit vrije wil. Om weer vanuit vrije keuze connectie te kunnen maken was het nodig om mijn partner de ruimte te geven om te kiezen en moest het dus ook een optie zijn om die verbinding niet aan te gaan.

Artiest: Liza Mennes

Intimiteit is niet statisch, geen eindhalte die je kan bereiken. Het kan er zijn in een moment tussen mensen, of niet: het is veranderlijk. Intimiteit is iets waar je samen aan moet werken. Het vraagt aandacht, tijd, liefde en afstelling. Het is iets waar we tijd voor zijn gaan maken, niet eenmalig maar iedere dag weer.

Artiest: Amanda Van Laar

De zoektocht naar meer verdieping, meer connectie en meer intimiteit werd een zoektocht naar onszelf.

Artiest: Bob Op ’t Land

28

31

Het beeld dat dat mannen seks het liefst snel en zonder betekenis afwerken is mij een doorn in het oog.

Seksualiteit is ingewikkeld, diep en belangrijk. Dat geld voor mannen en voor vrouwen. Dit verhaal laat zien hoe seks, intimiteit, liefde en levenslust vervlochten zijn, ook voor mannen.

Artiest: Rosanne van Leusden Het mannelijk geslacht is zowel het trotse middelpunt van iedere man als een bron van grote schaamte en onzekerheid. Gedachten en angsten hierover staan voor veel mannen echt genieten in de weg. Daarom besloot deze tekenares om mannen (van Amsterdam Zuid) aan te spreken en hen te eren in al hun vormen en maten.

Artiest: Marloes Messemaker Een olifant in de kamer‌ Porno en wilde fantasieÍn. Bijna iedereen kijkt porno en fantaseert, en iedereen heeft ermee te maken.

Tegelijkertijd hebben we het er toch liever niet over. Of je nu voor of tegen porno bent, het bestaat, en we moeten ons er toch toe verhouden. Openheid is een goede eerste stap.

Artiesten: Floor Koens en Marloes Messemaker

De zoektocht naar meer verdieping, meer connectie en meer intimiteit werd een zoektocht naar onszelf waarbij we hulp vonden in The Wheel of Consent Artiest: Floor Koens

32

Veertig procent van alle data die rondgaan op het internet is porno gerelateerd. En het zijn niet alleen mannen die kijken: een kwart van de bezoekers is vrouw. Porno raakt ons allemaal: de acteurs, de kijkers, hun partner en het beeld dat we hebben van seksualiteit.

Toch praten we er zelden over, niet met elkaar en al helemaal niet met onze kinderen.

Maar als zo veel mensen ernaar kijken en als het zo’n groot deel is van wat de wereld bezighoudt, dan moeten we het er toch over hebben.

40

Toen ik besloot mijn dame inzicht te geven in mijn pornogebruik was het wel even spanend. Zelf worstelde ik er al even mee.

Zij wist wel dat ik porno keek maar wat, hoe vaak en waarom was allemaal niet eerder besproken.

Het gesprek ging boven verwachting goed.

Toen ik vertelde over mijn fantasieĂŤn bleek dat die er gewoon mochten zijn. Het bleek dat zij eigenlijk veel opener stond voor onderzoek dan ik had gedacht.

Ik was een paar jaar eerder al naar Mail en Female geweest om speeltjes en boeken te kopen. Ik had van alles aangeschaft maar met gĂŞne. Waardoor het de jaren erna was verstoft. Het was altijd een drempel gebleven, maar de openheid van het gesprek opende ook de deur naar andere gesprekken. We pakten de boeken weer uit de kast en begonnen meer te experimenteren.

Ik ben weer naar de erotische winkel gegaan en heb nieuwe boeken gekocht. Het werd allemaal normaler en veiliger. En wij zijn de boeken gaan lezen. Er is zo veel inspiratie beschikbaar. En het brengt ons zo veel. Onze ontdekkingen daarin delen we graag met jullie in dit magazine.

Artiesten: Marloes Messemaker en Floor Koens

41

THE WHEEL OF CONSENT

WE INVITE YOU TO ALSO EXPERIENCE THIS WONDERFUL LITTLE TOOL IN A 4 X 5 MINUTE GAME

It has increased our connection in Life and Love.

When it turns out right you might want to do this for longer than 20 minutes ;)

It works wonders inside and outside of the bedroom.

This game is all about communication and works on a physical, emotional and mental level. It’s important to listen to yourself and express all that comes up. Any requests can be answered with a yes or a no.

The Wheel asked of us to be honest to ourselves and the other. It challenges us to express our likes and dislikes. Clearly communicating these yes’s and no’s to be able to share what we are longing to receive.

By practicing your no’s you find out what your true yes’s are.

WHAT ABOUT YOU? What are your deepest longings?

What do you need?

Before you start we would like to share some of the things the wheel has taught us.

The direction of a touch was not always the same as the direction of the gift. When I touch, this could be a gift for me (I TAKE) or for the other (I SERVE).

When there was no consent, we found ourselves in the shadow sides at the outer circle. Fear of the shadow side kept us away from fully exploring the inner circle.

We discovered that when we dared to open our hearts and practice we were able to experience more fulfillment in taking, serving, allowing and accepting.

YOU ARE DOING

OF OTH ERS

HE

AC TIO N

EP T

YO U.. ..?ʼʼ

SE

AC TIO NT OB EN E

ʻʼYE S, IW

E

T AD O LE OW S RA SH

THEY ARE DOING 42

SID ER AD LO

TE

T OM FR IT EF N BE

W

C AC

FR SHAD EE O

E ID

ILL ʻʼW

-ITʼS FOR YOU -

-ITʼS FOR THEM -

MA Y.ʼʼ

RECIEVING A GIFT

ʻʼM A

LF SE UR YO IT EF

.ʼʼ ILL

?ʼʼ I....

W

TA ST HE YW AN T

TA Y

YO S, ʻYE

AC TO RS HE OT

L AL

O

U

AC TIO NT OB EN

KE

E RV

R TO RA

RS HE OT FIT

DE SI

DO SHADO -G

R DE OO

OW ALL

GIVING A GIFT

PE SHA RP DO ET

E SID

W

W

E

SE

TA K

E RV

T

O A LL

W

EP C AC

ROUND 1 & 2 Ask the other to do something that you would love.

Ask: ‘Will you..?’ If the answer is yes; they Serve (give the gift) and you Accept (receive the gift). Then after 5 minutes you switch roles ROUND 3 & 4 Now ask the other for permission for something you would love to do. Ask: ‘May I...?’ If the answer is yes; you Take (receive the gift) and the other Allows (gives the gift). Then after 5 minutes you switch roles.

For who ACCEPTS: If the other gives a big Yes to serve you, you are fully allowed to enjoy and receive the gift.

For who SERVES: Feel if the request feels right for you to do. Don’t give more than you feel good about.

For who ALLOWS: Allowing is very different from tollerating. You should only allow if there is a big Yes to the request.

For who TAKES: After a big Yes from the other you are allowed to Take and fully enjoy this.

The amazing thing is that wherever you are in the circle: Serving, Taking, Accepting or Allowing, all can be extremely pleasurable.

Enjoy and be loving.

- Thanks to Mariëlle Spronck, Wilrieke Sophia, Art of Loving and Puja Love for inspiring us. The Wheel of Consent is a concept of Betty Martin.

With Love, Stijn & Legien Schenk ARTWORK BY FLOOR KOENS

43

Als ik jongerenwerkers vroeg welke seksuele voorlichting nodig is, kreeg ik vaak hetzelfde antwoord: mannen begrijpen het lijf van vrouwen niet, en vrouwen kennen hun eigen lijf meestal niet.

Omdat blijkbaar iedereen daar nog hulp bij kan gebruiken hebben we samen met Ellen Laan en Stichting Seksueel Welzijn gevisualiseerd hoe vrouwelijke opwinding werkt. De versie met meer expliciete beelden en uitleg is online te vinden en in de folder ‘Vrouw&Genot’.

Artiest: Marloes Messemaker Wat belangrijk is in de liefde en helemaal in de lichamelijke liefde is dat we onszelf kennen, zodat we onze partner kunnen sturen. Om betere minnaars te worden hebben mannen sturing nodig van hun partner.

De enige manier om die sturing te kunnen geven is als vrouwen eerst zelf onderzoeken wat goed voelt.

Artiest: Bob op ’t Land Met alle aandacht voor seks kan uit beeld verdwijnen dat het gaat om prachtige liefdevolle zaken, dat we het niet over viezigheid hebben maar over mensen die meer in contact komen met zichzelf en met elkaar. In dit beeld wordt het opbloeien van een vrouw gevierd.

Artiest: Stephanie Engelenburg Hoe zorg je dat je in bed durft te zeggen wat je fijn vindt, wat kan je vooraf afspreken zonder de verwondering en fijne spanning weg te halen? We wensen elkaar smakelijk eten, slaap lekker en een goede reis. Maar de aanvang van seks… daar hebben we geen woorden voor. Ellen Laan, Stella Bergsma en Legien Warsosemito gingen hierover in gesprek en dagen je uit om je eigen idee te formuleren.

Artiesten: Floor Koens en Marloes Messemake 44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

Daderschap Mijzelf bevragen betekende dat ik ook moet kijken naar daderschap.

De pijn die ik anderen heb aangedaan erkennen en doorvoelen. Dit voor mezelf onder ogen komen is lastig. Ik ken in iedere situatie mijn beweegredenen, geloof in mijn goede intenties, ken de nuances en zie de rol van de ander.

Maar het feit blijft dat ik mensen heb gekwetst. Ook mensen om wie ik geef en van wie ik hou. Ik heb dingen stukgemaakt en ik heb met mijn gedrag grenzen van anderen overschreden. Om die patronen te doorbreken was het belangrijk om mijn excuses aan te bieden zonder daarvoor iets terug te vragen, maar dat blijft lastig.

Stijn

Dadergedrag komt lang niet altijd voort uit kwade intenties. Vaak is het een gevolg van onwetendheid, een blinde vlek of het niet serieus nemen van de ander.

Deze prenten zijn gemaakt op basis van een column over situaties waarin mannen ‘vaak’ ongemerkt dader zijn Artiest: Falco Verholen

We gaan over grenzen...

Wanneer we de pijn van vrouwen niet serieus nemen maar erop reageren alsof het een persoonlijke aanval is.

54

Wanneer we mediabeelden van vrouwen reproduceren, verwachten dat ze voor de kinderen zorgt, het huishouden doet, er voor haar partner is en de gezamenlijke sociale contacten onderhoudt. Dat ze óók werkt en belezen is en kritisch en scherp, en mooi en meegaand en rustig en geïnteresseerd. Benaderbaar en open en altijd vrolijk. En sexy en gewillig maar niet te...

Wanneer vrouwen zich moeten verhouden tot de porno die we kijken.

En wanneer we verwachten dat vrouwen het leuk vinden om aangesproken te worden. Altijd want anders… anders zal er wel iets mis zijn met haar.

55

Artiest: Falco Verholen In mijn relaties hebben we daderschap altijd met de deken der liefde bedekt. Mijn afwezigheid, mijn triggers en mijn onrust werden besproken wanneer ik te ver ging. Om daarna weer weg te knuffelen, als mijn dame niet meer boos was. Zolang ze niet boos werd dan was het goed. Maar dat was het natuurlijk niet. Mijn gedrag was soms schadelijk of ik er op gewezen werd of niet. Het was mijn onrust en daarmee aan mij om hiermee aan de slag te gaan.

Ons samenzijn en de veiligheid daarin is een belangrijke voorwaarde geweest om me daarvoor open te stellen.

56

Artiest: Floor Koens

In mijn onderzoek naar daders en hun beweegredenen kwam ik vaak argumenten tegen die ik herkende. Ik dacht erover om deze verhalen te laten verbeelden maar de verhalen op zich brachten de oplossingen ervan niet dichterbij.

Omdat ik zoveel herkende besloot ik om niet naar anderen te kijken, maar naar mezelf. Met enige regelmaat zijn er mensen die boos op mij worden. En meer dan eens heeft dat geresulteerd in een breuk.

Jaren heb ik de oorzaak daarvan gezocht in eigenschappen van de ander en misverstanden in de communicatie. In deze beelden heb ik dat niet gedaan. Voor deze beelden ben ik op zoek gegaan naar mijn aandeel en het proces in mijzelf.

Artiest: Tom van der Linden

Als ik word aangevallen schrik ik. De oorzaak daargelaten begrijp ik de heftigheid van de ander vaak niet. Er ontstaat een chaos in mijn hoofd. Een wervelwind van gedachten waar ik geen greep op krijg.

58

Ik wil dan vluchten. Afleiding zoeken in televisie, sociale media, seks of het Amsterdamse nachtleven. Nieuwe mensen ontmoeten die mij wel waarderen en de kritiek naar de achtergrond schuiven.

En als het aanhoudt, als de kritiek niet langzaam uitsterft.. dan zit ik vol emoties. Dan probeer ik de ander aan te spreken op zijn aandeel. Word ik boos als de ander niet in staat is mijn kant van het verhaal te zien. Mijn onmacht vindt zijn weg naar buiten in woede en verdriet.

Maar niets van dit alles werkt.

Het vergroot vooral de afstand.

Soms is het moment er niet om het op te lossen, te ontkennen of te negeren. Soms moet ik mijn ego uitzetten. En dan moet ik stil zijn. Stil zijn, luisteren en het binnen laten komen, om de rust terug te brengen en daarna weer samen te kunnen kijken hoe we verder kunnen.

59

In de zoektocht naar daderverhalen hebben we ons afgevraagd of je met het vertellen van deze verhalen een dader niet te veel ver-excuseert. We hebben ervoor gekozen om toch ook deze verhalen te vertellen omdat toenadering pas mogelijk is als je ook de andere kant hoort. De tekenares heeft de vrijheid gekregen het verhaal van een man naar eigen inzicht om te zetten in een beeldverhaal.

Daarnaast heeft zij een tekening gemaakt van de piramide van geweld.

Artiest: Mas Hab

Geweld tegen vrouwen komt overal en in alle lagen van de bevolking voor. Naar aanleiding van een gesprek met Gabi van Driem is een verhaal over seksuele intimidatie en geweld op de Amsterdamse Zuidas gemaakt. Het verhaal laat zien hoe dit escaleert, en hoe machtsrelaties het aanspreken van de daders bijna onmogelijk maakt. Gabi van Driem is advocaat en oprichter van de Rechtswinkel Amsterdam, het Amsterdamse Vrouwengezondheidscentrum en de Stichting Vrouw en Media en Vrouwen tegen Verkrachting.

Artiest: Ben Westervoorde

‘Seksuele’ intimidatie in de publieke ruimte is een last die voornamelijk door vrouwen, en de Lgtbq-gemeenschap gevoeld wordt.

De Amsterdamse Factsheet Straatintimidatie laat zien hoe vaak en in welke vormen dit voorkomt. Dit verhaal is een oproep aan mannen om zich actief uit te spreken tegen straatintimidatie en zich in te zetten voor het voorkomen ervan.

Artiest: Jan Klinkhamer 60

Meestal denken we bij daders aan mensen die fysiek geweld gebruiken en grote strafbare feiten plegen. Maar daderschap kent vele vormen. Het kleine geweld werkt daarbij het grote geweld in de hand.

In het mannenwerk wordt om dit bespreekbaar te maken gewerkt met de piramide van geweld. Het is een model waarin verschillende vormen van geweld tegen vrouwen naar zwaarte in een piramide geplaatst worden. Mannen noemen of schrijven per laag welke gedrag zij in zichzelf of hun omgeving herkennen. Hier gaan zij vervolgens met elkaar over in gesprek. Deze gesprekken vinden plaats in een veilige omgeving om zo schaduwkanten te bespreken en te confronteren. Met de ambitie om zo gezondere gedragingen te stimuleren. Een van de drijvende krachten in dit werk is Emancipator, de Nederlandse organisatie voor mannen en emancipatie.

61

66

67

68

69

Last van straatintimidatie

percentage van vrouwen per jaar

70

71

72

In de nadagen van #metoo hoorde ik vaak de vraag WAT MOGEN WE NOG WEL DOEN ALS MAN? In de zomer van 2019 kwam hier een helder antwoord op: in mei van dat jaar stuurde de Minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus een brief naar de Tweede Kamer over de ‘Nieuwe strafbaarstellingen van seks tegen de wil en seksuele intimidatie’.

De minister vroeg daarop het maatschappelijke veld om feedback. Mijn partner Legien Warsosemito-Schenk heeft in dit debat zowel vanuit het actiegroep van Amnesty International als vanuit haar praktijk als ervaringsdeskundige en MeToo Coaching een actieve rol gespeeld.

Artiest: Marcel Ruijter

Ook in het huidige systeem zijn er mogelijkheden voor slachtoffers van seksueel geweld om juridische stappen te ondernemen. In dit beeldverhaal volg je mijn vrouw, die in 2014 besloot aangifte te doen van seksueel misbruik waar zij twintig jaar eerder slachtoffer van was geworden.

Onze ervaringen met politie en justitie waren zeer positief. Met dit verhaal hopen we te laten zien dat rechtsvervolging mogelijk is, en dat seksueel geweld niet altijd onbestraft blijft.

Artiesten: Jan Klinkhamer (lijn en kleur) Mas Hab (storyboard) Legien Warsosemito-Schenk (tekst)

73

74

75

76

77

78

79

80

Blinde vlekken In mijn zoektocht naar mannelijkheid kwam ik een aantal zaken tegen waar ik zelf niet direct mee te maken heb maar die mij wel diep hebben geraakt. Omdat dit magazine mij de mogelijkheid geeft om mensen te bereiken, heb ik een aantal tekenaars gevraagd om die intieme verhalen en persoonlijke ervaringen in beeld te brengen. Het zijn verhalen van stil verdriet, waarin zwijgen en wegstoppen geadviseerd of afgedwongen werden. Het confronteert mij met mijn bevoorrechte positie als witte heteroman in Nederland. En het vervult mij met ontzag voor de veerkracht van de mensen over wie het gaat.

Stijn

Real Comics Al een aantal jaar verdiep ik mij met tekenaars in verhalen die moeilijk te delen zijn. Vaak zijn het blinde vlekken voor de omgeving, die van grote invloed zijn op de mensen waar het over gaat. Zo verschenen er eerder boeken over geestelijke gezondheid, geweld tegen vrouwen en Indische wortels. Deze en veel andere verhalen zijn te vinden op ISSUU/Thegraphicstory.

Deze eerdere uitgaven: Mensen, Wortels in Nederlands-IndiĂŤ en Verhalen van Vrouwen zouden, net als deze uitgaven, niet mogelijk geweest zijn zonder de steun van het Bank GiroLoterij Fonds.

81

Mensen hebben lichamelijke eigenschappen op basis waarvan ze ingedeeld worden als man of als vrouw.

De helft was, zo dacht ik, man en de andere helft vrouw. Dat is een van de weinige onveranderlijke zekerheden waarmee ik ben opgegroeid. Maar in de loop van dit project heb ik deze zekerheid los moeten laten. Een half tot twee procent van de mensen wordt namelijk geboren met een lichaam dat niet past binnen het hokje man of vrouw. Het gaat daarbij om mensen met een andere combinatie van chromosomen, hormonen, interne of externe primaire geslachtskenmerken. Deze mensen noemen we intersekse personen. En als je denkt: waarom hoor ik daar dan nooit iets over? Dat komt doordat veel intersekse personen het niet van zichzelf weten of hen van kinds af aan verteld wordt dat het beter is om er maar niet over te praten. Met alle schadelijke gevolgen van dien.

Artiest: Gemma Plum

Op wie wij vallen en van wie wij houden is nog steeds een bron van veroordeling en uitsluiting. De Pride Walk is een evenement dat hier aandacht voor vraagt. Het is een dag waarop Amsterdam de vrijheid van liefde viert.

Acht ‘Visual Reporters’ maakten beelden van de gewone mensen die aanwezig waren op deze dag.

Artiesten: Visual Report - Pride Walk 2019

Als jonge trans man met een islamitische achtergrond heeft Alan een hoop ingrediënten die het leven lastig maken. Zoekend naar een manier om zijn gevoel te tonen tekent hij beelden vol verdriet, liefde en hoop.

Zijn werk is zowel confronterend als troostend.

Artiest: Alan van den Hoven

82

83

84

85

86

87

88

89

90

Pride Walk Amsterdam In dit magazine is homoseksualiteit maar beperkt aan bod gekomen. Maar wanneer we het over mannelijkheid hebben kunnen we seksuele geaardheid niet onbenoemd laten.

Mannelijkheid wordt nog vaak afgemeten aan de mate waarin iemand niet vrouwelijk is. Hoe minder vrouwelijk het gedrag, het uiterlijk en de gevoelsbeleving is, hoe hoger de status die de man toebedeeld krijgt.

Tekenwerk van Alan Verholen, Floor Koens, Tom van der Linden, Tom van der Linden, Alan van den Hoven, Wilbert van der Steen, Joss Lopez

Een vreemde negatieve definitie die er mede voor zorgt dat mannen die liefde voor andere mannen uiten nog steeds worden bespot, afgewezen en slachtoffer worden van geweld.

91

Tekenwerk van Feli Nicolaes, Marloes Messemaker, Floor Koens, Wilbert van der Steen, Bettina Haarbosch, Feli Nicolaes

92

93

94

Artiest: Abe Borst

kleur: Marloes Dekkers

95

96

Ik ben iedereen die betrokken is geweest bij dit project mijn diepe dankbaarheid verschuldigd.

Ik respecteer eenieder en ik hoop met deze uitgave bij te dragen aan meer respect en liefde voor elkaar.

Ik besef ook dat delen van deze uitgave tegen de overtuiging en het geloof van mensen in kan gaan. En ook dat respecteer ik.

Ik ben u de lezer dankbaak voor de aandacht.

97

98

99

Wij Mannen is een zoektocht waarin ik met kunstenaars in beeldverhalen lastige onderwerpen bespreekbaar probeer te maken.

Deze uitgave is de afsluiting van een proces van vijf jaar.

Het proces begon met een serie beeldverhalen over geestelijke gezondheid. Daarna volgden verhalen waarin de impact van verschillende vormen van geweld tegen vrouwen voelbaar werden.

En nu is het dus tijd om naar mannen en mannelijkheid te kijken, vanuit de vraag hoe mannen gelukkiger kunnen zijn en daarmee beter voor zichzelf en anderen.

Twee jaar ben ik hier vol ingedoken door zowel naar buiten als naar binnen te kijken. Samen met 29 tekenaars heb ik elementen uit deze zoektocht gevisualiseerd.

We hopen hiermee te raken, te vermaken en misschien zelfs te inspireren.