Een gesprek tussen generaties
javaanse vrouwen
Een Legien Warsosemito productie In samenwerking met Stijn Schenk, Monique Koosman, Jessica Warsosemito en drie generaties Javaanse vrouwen. Deze uitgave is een uitvloeisel van een 4-tal bijeenkomsten in Rotterdamse Bibliotheken en maakt onderdeel uit van Verhalen van de stad: Het koloniaal- en slavernijverleden van Rotterdam. Mede mogelijk gemaakt door de subsidieregeling Ons koloniaal en slavernijverleden en de stad van nu van Gemeente Rotterdam. rotterdam.nl/koloniaalen-slavernijverleden.
Beeldverhaal Tekenwerk: Floor Koens Kleur: Marloes Dekkers Tekst: Legien Warsosemito, Monique Koosman, Floor Koens en Stijn Schenk Gedicht: Jessica Warsosemito Productie: Real Comics Illustraties Dubbel portret: Naomi King Batik: Sabine Bolk Vrouwen beeld: Ez Silva Teksten Duiding: Legien Warsosemito Generationele overdracht: Ivory Tokromo Gedichten: Jessica Warsosemito Vormgeving Tiara Spalburg (Atelier Monday) Onderdeel van Verhalen van de Stad - Het koloniaal- en slavernijverleden van Rotterdam
Met dank aan en in samenwerking met:
Javaanse Vrouwen Een impressie van drie bijzondere ontmoetingen in Rotterdamse bibliotheken.
Voorwoord
Lief en verlegen, dat was ik. Een muurbloem. Mooi om te zien en stil. Zo was dat mij geleerd. Zo hebben we dat generaties lang gedaan. Dat was wat ik deed. Toen ik in mijn tienerjaren slachtoffer werd van geweld, en mijn wereld leek in te storten, bleef ik stil. Ik wist niet hoe ik mijn stem kon gebruiken.. hoe ik mij uit kon spreken. Het gevolg was dat in de jaren die volgden alle pijn, verdriet en eenzaamheid zich naar binnen keerden. Lang heb ik zo vastgezeten, gevangen in slachtofferschap. Tot het moment dat ik voelde dat ik meer uit het leven wilde halen. Dat het genoeg was. Ik was klaar met zwijgen, klaar met de eenzaamheid. Ik wilde praten maar ik wist niet hoe. Maar met hulp van de juiste mensen heb ik mijn stem gevonden... stap voor stap. Eerst met mijn meest dierbare naasten. Daarna ook breder met familie en bekenden. En daarna in het openbaar; in het publieke debat, de politiek en de media. En dat heeft mijn blikveld geopend. Want elke keer als ik zichtbaar was geweest waren er vrouwen die naar mij uitreikten. Die mij lieten weten dat ik ook over hun ervaring sprak. Dat mijn woorden ook hen een stem hadden gegeven. Nu was ik een wilde roos. Zo sprak ik door de jaren ook veel Javaanse vrouwen. Die net als ik, eerder, zoekende waren naar een manier om zich te laten horen. En zo ontstond het idee voor ‘Javaanse Vrouwen’ waarin ik samen met Monique Koosman actief met Javaanse vrouwen in gesprek ben gegaan. We identificeerden drie thema’s waar wij bijeenkomsten over organiseerden: Identiteit, Trauma en Intimiteit. De bijeenkomsten in verschillende bibliotheken in Rotterdam waren magisch. We voelden hoe wij als Javaanse vrouwen elkaar kracht gaven, hoe het erkennen en bevragen van elkaar ons versterkte. De herkenning in elkaars verhalen, denkbeelden en emoties was diep ontroerend en diep helend. In deze uitgave nemen we jou, de lezer, kort mee op deze ontdekkingsreis. Wij hopen hiermee bij te dragen aan een open gesprek, maar meer dan dat, hopen wij Javaanse vrouwen te inspireren om ook de moeilijke gesprekken aan te gaan. En je eigen stem te vinden, je te laten horen en je ruimte in te nemen.
Naomi King
generationele overdracht
Als nazaat van Javaanse contractarbeiders en als iemand die ook met belemmerende overtuigingen uit het koloniale verleden kampt, voel ik sterk de behoefte om de wetenschap van generationele overdracht van trauma en onderdrukking te belichten en mijn eigen weg van heling te delen. De gevolgen van het slavernijverleden op de nazaten van de tot slaaf gemaakte zijn onmiskenbaar. De traumatische ervaringen van onze voorouders hebben zich diep genesteld in onze collectieve psyché, waardoor ze van generatie op generatie zijn doorgegeven. Maar de wetenschap heeft ons ook hoop gegeven door te wijzen op de mogelijkheid van genezing en groei. Generationele overdracht van trauma is een fenomeen waarbij de emotionele en psychologische effecten van traumatische gebeurtenissen worden doorgegeven aan volgende generaties. Hoewel de directe slavernij misschien tot het verleden behoort, dragen wij, de nazaten, nog steeds de emotionele littekens met ons mee. Deze overgedragen trauma’s kunnen zich manifesteren als depressie, angst, stress en vooral het algemeen gevoel van onzekerheid over onze plaats in de wereld. Maar het goede nieuws is dat wetenschappers ook hebben ontdekt dat veerkracht en mentale weerbaarheid kunnen worden ontwikkeld. Het kweken van mentale weerbaarheid is een krachtig instrument om de gevolgen van generaties van onderdrukking te overwinnen. Door bewust te werken aan onze emotionele veerkracht, kunnen we de negatieve spiraal doorbreken en een positieve impact hebben op onszelf en toekomstige generaties. Het begint allemaal met het erkennen van de pijn en de belemmerende overtuigingen die we hebben geërfd. Als nazaten hebben we soms het gevoel dat we gedoemd zijn om te lijden onder de last van ons verleden, dat we altijd in de schaduw van de geschiedenis zullen leven. Maar dit is zeker niet de waarheid. Hoe wil je dat onze nazaten over 150 jaar naar ons kijken? We hebben de kracht om ons eigen verhaal te herschrijven en onze toekomst te bepalen! Door middel van therapie, meditatie en zelfreflectie kunnen we leren omgaan met onze emotionele bagage. We kunnen leren hoe we onze gedachten en gevoelens kunnen begrijpen en transformeren. Dit is geen makkelijke reis, maar het is een reis die de moeite waard is. Het zal ons in staat stellen om veerkrachtiger en sterker te worden, niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze kinderen en kleinkinderen. Het is van cruciaal belang om te beseffen dat we niet alleen staan in deze strijd. De erkenning van elkaars pijn en het besef dat we allemaal met onze eigen belemmerende overtuigingen worstelen, creëert een gevoel van gemeenschap en solidariteit.
Samen kunnen we de weg effenen voor positieve verandering en vooruitgang. Door onze verschillende afkomst te omarmen en te erkennen dat we allemaal verbonden zijn door een duister verleden, kunnen we eenheid vormen en de weg verlichten voor de volgende generaties. Door het tonen van begrip en empathie voor elkaar, ongeacht onze achtergrond, kunnen we gezamenlijk werken aan een toekomst waarin we de belemmerende overtuigingen uit het verleden elimineren en ruimte creëren voor de verdere ontwikkeling van ons nageslacht. De weg naar heling en ontwikkeling begint met onszelf. We dienen onszelf te bevrijden van de negatieve overtuigingen, van onszelf en van anderen. Wanneer we deze overtuigingen achterwege laten maken we de weg vrij om het geloof in onze eigen kracht en potentieel te kunnen omarmen. Hierdoor geven we onze kinderen en kleinkinderen een erfenis vol hoop en mogelijkheden. Terwijl we de 150e herdenking van de afschaffing van de slavernij vieren, herinnert deze mijlpaal ons aan het gedeelde verleden dat ons heeft gevormd, maar ook aan onze collectieve kracht om te helen en te groeien. Het biedt ons een unieke kans om vooruit te kijken, om te werken en te streven naar een toekomst waarin elke individu de vrijheid heeft om zijn volledige potentieel te bereiken. Samen kunnen we de last van het verleden verlichten en smeden we een pad naar een stralende toekomst voor ons nageslacht. Nu staan we op en tonen we de wereld dat we sterker zijn dan onze geschiedenis. Dit is wat de toekomst nodig heeft: de onverwoestbare eenheid en veerkracht van mensen die samenwerken om het duistere verleden te overwinnen en te bouwen aan een wereld van gelijkheid, begrip en liefde.
I choose to enjoy the journey, the destination is just a result. Vanaf nu omarmen we onze verschillende afkomst en gaan voort als één. Wij eren de erfenis van onze voorouders door ons gezamenlijk in te spannen voor een betere toekomst. Een toekomst waarin we belemmerende overtuigingen achter ons laten en ruimte creëren voor groei, kansen en wederzijds respect. We staan wederom voor een keerpunt in de geschiedenis en de weg die we nu bewandelen, zal bepalend zijn voor de toekomst van ons nageslacht. Samen kunnen we een verlichtend voorbeeld zijn voor de wereld, waarin onze diversiteit een kracht is die ons verenigt in plaats van verdeelt. De toekomst is niet alleen van ons, maar ook van de generaties die na ons komen. Laten we samen de weg verlichten en bouwen aan een wereld waarin elke stem wordt gehoord, elke droom wordt nagejaagd en waarin de erfenis van het verleden wordt overtroffen door de glorie van een gedeelde en hoopvolle toekomst.
Ivory Tokromo, Soulpreneur
Helende kunsten
Gebeurtenissen laten herinneringen, emoties en gevoelens in ons achter die bewust en onbewust door blijven werken in ons leven. Dat geldt voor hen die deze gebeurtenissen meemaken, maar ook voor de generaties die volgen. Ik zag dit in mijzelf gebeuren, in mijn patronen, gewoontes, en gedragingen. Sommige mooi en andere belemmerend.
En dus ben ik daar jaren geleden actief mee aan de slag gegaan. Op zoek naar mijn manier om het verleden een plek te geven en mij persoonlijk te ontwikkelen. Ik ben anderen gaan helpen, gaan spreken en heb mijzelf tot een prioriteit gemaakt. Het is een pad van zelfonderzoek en heling geworden, waarbij ik het gesprek met velen aan ben gegaan. Ieder kan hierin een eigen unieke vorm vinden. In dit project hebben we veel vrouwen samengebracht die op eigen, unieke en verschillende manieren hun stem hebben gevonden. Zo werken Naomi King en Ez Silva als beeldende kunstenaars aan beelden waarin zij krachtige vrouwen centraal zetten. Sabine Bolk doet dit in batik waar ze spiritualiteit en intuïtie en symboliek samenbrengt in nieuwe ontwerpen. Voor deze uitgave maakte ze een speciaal batikontwerp dat intimiteit, plezier en (creatie)kracht samenbrengt. Jessica Warsosemito schreef drie prachtige gedichten. Ivory Tokromo schreef een filosofische/historische beschouwing. Ference WongsokarioNojotaroeno hielp bezoekers van de derde bijeenkomst met een meditatie als middel voor zelfonderzoek en ontwikkeling. En Floor Koens tekende een impressie van de bijeenkomsten op in een gelijnd beeldverhaal. Waarna Marloes Dekkers via kleur het beeldverhaal emotioneel verder invulling gaf. En uiteindelijk is alles samengebracht in de vormgeving door de visueel artiest Tiara Spalburg. En zo zit de wereld vol met moois, wat ons verbindt en versterkt. Met uitingen en presentaties waar onze paden kunnen kruisen. Laat je in deze pagina’s dan ook vooral inspireren en wellicht ontmoeten we elkaar elders weer. Legien
Het spel
Een poëtische reflectie van Jessica Warsosemito op een door gamelan ondersteunde meditatie van Ference WongsokarioNojotaroeno.
De zachte ritmische klanken zweven in de ruimte Steeds hoger naar boven waar de vogels vliegen Daar waar de wolken gezamenlijk drijven Steeds verder van ons vandaan De klanken klinken steeds harder Alsof ze achterna worden gezeten De melodie wordt steeds intenser Totdat het hoogtepunt wordt bereikt Dan dalen de klanken weer af naar beneden Al heupwiegend en dwarrelend naar het eind Een gelukzalig gevoel van tevredenheid volgt Afwachtend naar een volgend spel Jessica
Sabine Bolk
identiteit | de overtochten
Geluk komt naar mensen die lachen Die onbekende paden overwinnen Die varen over vele zeeën Hun toekomst onbevreesd tegemoet Naar het beloofde land Waar ook de felle zon schijnt Waar sawa’s zijn verruild voor plantages En de kruidnagels voor suikerriet Velen hebben de overtocht niet overleefd Het merendeel is gebleven Met opgeheven hoofden hebben zij in stilte gestreden Geassimileerd en mijmerend aan wat is geweest Een tweede of zelfs derde overtocht Naar weer een beloofde land Vrijwillig of toch onder enige dwang De warme zon voor het koude kikkerland Opnieuw zijn wij reizigers Onderdrukt met vele gevoelens Met passie om te overleven Vasthoudend aan wat is geweest Het verleden heeft ons gevormd Door vele generaties in jou Met vele omwegen naar het nu Mag jij zijn wie je écht bent De Javaanse adat zit in je hart en bloed Vergeef elkaar en gun elkaar de ruimte Opdat we het Javaan zijn niet vergeten Grijp je kansen en leef zonder oordelen jouw mooiste leven
Jessica
Inspiratie pagina’s
Angel Acos Werkte vanuit het ’Inequality Project’ aan de ‘Contemplating 400 Years of Inequality Experience’ om gemeenschappen te ondersteunen bij het begrijpen van structurele ongelijkheid. Verder onderzoekt hij de ontwikkeling van groepsprocessen voor collectieve genezing. Resmaa Menakem Spreekt onder andere over ‘Somatic abolitionism’; de individuele en gemeenschappelijke inspanning om lichamen te bevrijden van langdurige slavernij en raciaal trauma.
Inspirerende denkers
Bell Hooks Iconische Amerikaanse auteur, poëet, professor en gedreven activist. En een van de moeders van het intersectioneel feminisme.
Sará King Werkt met ‘The Science of Social Justice’-framework en de ‘Systems Based Awareness Map’ (SBAM) om het welzijn van “collectieve zenuwstelsels’ en ons vermogen om intergenerationeel trauma te onderzoeken.
Kimberlé Crenshaw In haar werk geeft zij inzicht in hoe vormen van ongelijkheid vaak samenwerken en elkaar verergeren.
Suriname museum Het Suriname museum opent in 2024 zijn deuren en beoogt het platform te worden voor gesprekken, kunstexposities, theater, muziek, cultuur, kennisdeling, vermaak en debat over alle onderwerpen die betrekking hebben op de relaties tussen Nederland en Suriname. www.surinamemuseum.nl
social media De Indische Bibliotheek Indische kwestie | Indisch platform 2.0 Stichji - Stichting Herdenking Javaanse Immigratie Markoesa Stichting Barr
Leuke pagina’s om eens een kijkje te nemen!
musea
Museum Sofiahof Het museum voor de culturele en historische erfenis van Nederlands-Indië. Het museum verbeeldt een gedeeld verleden en onderzoekt de betekenis daarvan voor het heden en de toekomst. www.museumsophiahof.nl
Amsterdams Archief @adams.archief Dewi @lusunl Ez @ezsilva_ Ference @beingsadar Ivory @i.am.ivory Jessica @jesswarso Legien @legien.metoo.coach Monique @touchofmo Naomi @naomiking010 Ryan @ryan.djojokarso Sabine @sabinebolk Suleigha @suleigha_winkel Tiara @atelier.monday
auteurs Reinier Kromopawiro
Auteur van SiMBAH, Geschiedenis van de Javanen van Suriname. Naast het schrijven zet hij zich in voor informatie en educatie over geschiedenis, taal en cultuur van de Javanen van Suriname.
Reggie Baay
Historicus en schrijver met een indrukwekkend oeuvre. Waarschijnlijk het bekendst vanwege zijn baanbrekende boek ‘De njai; Het concubinaat in Nederlands-Indië’. Een studie over de geschiedenis van de Indische ‘oermoeder’, de inheemse concubine van de Europeaan in het koloniale Nederlands-Indië.
Dido Michielsen
Anton de Kom
Inspiratie pagina’s Een schrijfster die van binnenuit vertelt over de koloniale samenleving en die haar inheemse en Indische voormoeders een stem geeft. Het bekendst van haar boeken ‘Lichter dan ik’ en ‘Engel en kinnari’. www.didomichielsen.nl
uitgeverij
Een invloedrijk schrijver van onder andere ‘Wij Slaven van Suriname’ en ‘Vandaag Vrij Altijd Vrij’. Veel Javanen in Suriname zagen in Anton de Kom de incarnatie van Gusti Amat, een legendarische vorst uit de negentiende eeuw.
Real Comics Diverse beeldverhalen over mensen met wortels in Nederlands-Indië. www.issuu.com/thegraphicstory
onderzoek, educatie & gemeenschappen Brandy Sanmoeradi Transcultureel archivaris en erfgoedspecialist. www.stichtingmonumentum.nl Kenniscentrum TGG Het Kenniscentrum TGG (Transgenerationeel Georganiseerd Geweld) streeft ernaar om het bestaan en het functioneren van Transgenerationeel Georganiseerd Geweld uit de schaduw te halen.
www.verhalenoverleven.org
www.kenniscentrumtgg.nl Nationaal Archief Het Nationaal Archief geeft alle burgers toegang tot informatie die zij nodig hebben. o.a Javaanse contractarbeiders in Suriname 1890-1930. www.nationaalarchief.sr Digital Collections Universiteit Leiden Portaal dat toegang geeft tot de collecties en archieven van Universiteit Leiden. www.digitalcollections. universiteitleiden.nl
Verhalen Over Leven Deze Stichting zet zich in om verborgen verhalen en geschiedenissen van (koloniale) migranten en hun nazaten zichtbaar te maken in educatieve en erfgoedprojecten.
Tracing your Roots Dit initiatief geeft jongeren met wortels in Indië/Indonesië de kans antwoorden te vinden op vragen over hun afkomst en identiteit. Ze nemen een duik in archieven, volgen college over hun eigen geschiedenis en interviewen hun (groot)ouders over hun familiegeschiedenis. www.cultureelerfgoed.nl Kartini Een inspiratiebron voor feministen. Een te downloaden les over de Javaanse auteur: Raden Adjeng Kartini. www.f-site.nu/kartini
Inspiratie pagina’s
bedankt! Met dank aan de vele mensen die ons inspireren en steunen in deze ontdekkingsreis: Anneke, Jozua, Juno, Kian, Lestarie, Mia-Lynn, Onin, Ramona, Samin, Yuni. Speciale dank aan deze mensen die hebben bijgedragen aan de realisatie van dit project: Aarti, Aisha, Loes, Marijke, Ruben, Sarah, Tonio en de medewerkers op de achtergrond van Bibliotheek Rotterdam. Bijzonder dank aan Stijn Schenk, voor zijn tomeloze inzet en steun. Heel veel lobi voor mijn sisters Jessica en Monique.
Vind je het leuk om iets te delen, heb je vragen of ideeën voel je vrij om ons een email te sturen op javaanse.vrouwen@gmail.com
Een Legien Warsosemito productie In samenwerking met Monique Koosman, kunstenaars en Javaanse vrouwen