negocjować sposób prowadzenia profesjonalnej relacji z reżyserem. Taka strategia może zabezpieczyć artystów przed zatraceniem się w twórczym procesie. I wreszcie trzecia strategia – jeśli aktor radykalnie nie zgadza się z przyjętymi warunkami pracy, może odejść. Pisze pan w artykule Towards the Polski Theatre in the Underground, że praca z wybitnymi reżyserami umożliwiła emancypację twórczą i zwiększenie świadomości pracowniczej członków zespołu TP. W jaki sposób do tego doszło? Reżyserzy dali aktorom i nam wszystkim należącym do tzw. działu artystycznego TP możliwość rozwoju siebie jako ludzi i jako artystów. Dopiero pogłębienie wiedzy o sobie pozwoliło członkom zespołu wykształcić świadomość pracowniczą. Praca m.in. z Lupą, Garbaczewskim, Strzępką, Pęcikiewicz, Borczuchem, Rubinem, Brzykiem czy Twarkowskim dała aktorom poczucie wolności i sprawstwa, które pozwoliło im świadomie działać w obrębie instytucji. Aktorzy, jak pisał Diderot, bywają leniwi, więc potrzebują impulsów budzących ich teatralną i polityczną uważność. Reżyserzy stworzyli również warunki do wspólnej pracy, przyczyniając się do skonsolidowania zespołu TP– bez nich by go nie było. Utworzenie przez aktorów Komisji Zakładowej OZZ Inicjatywa Pracownicza – drugiego związku zawodowego w TP – było wynikiem procesu dochodzenia do emancypacji pracowniczej, na który wpłynęła współpraca z artystami teatru. Czy do zespołu TPwP należą pracownicy techniczni TP? W Poskromieniu… pracują wspaniałe garderobiana i charakteryzatorka z Teatru Polskiego. Z jedną z nich przez dziesięć lat w TP nie rozmawiałem prawie wcale. Czasem wymienialiśmy pozdrowienia na papierosie. Nie było do tego okazji – wydawała się introwertyczną, skupioną na pracy osobą. Teraz gadamy dużo. Podczas pracy w TPwP dowiedziałem się, że była jedną z pierwszych osób z zespołu technicznego, które zapisały się do Inicjatywy Pracowniczej. Bardzo mnie to ucieszyło, bo boleśnie odczułem, że po dziesięciu latach wspólnej pracy niewiele osób spośród zespołu technicznego ujęło się za teatrem podczas protestów… ale jakoś to rozumiem, mogli się bać, że stracą pracę. W TP istniał antagonizm między pracownikami technicznymi a artystycznymi?
124 |
Tak, choć nie wynikał on z tego, że zespół artystyczny izolował się od pozostałych pracowników. Daniel Mariański, jeden z montażystów ze Sceny im. Jerzego Grzegorzewskiego, został zaproszony przez Lupę do skomponowania muzyki do Poczekalni.0. Nieoczekiwanie zaraz potem odszedł z teatru, mówiąc, że członkowie zespołu technicznego mieli mu za złe „kolegowanie się” z artystami. Jako pracownicy działu artystycznego rozmawialiśmy z pracownikami technicznymi, starając się zażegnać ten antagonizm. Prowadziliśmy inicjatywy edukacyjne, którym mogli przysłuchiwać się, żeby zrozumieć inny, nowy sposób myślenia o teatrze. Różnice ideologiczne, szczególnie przywiązanie części pracowników technicznych do ludowego katolicyzmu, utrudniały nam komunikację. Poza tym obawa o utratę miejsca pracy, przyzwyczajenia pracownicze, silne, działające w kontrze do dyrekcji Mieszkowskiego kierownictwo zakładowej Solidarności – to najpoważniejsze przeszkody w zasypywaniu tych od lat kopanych rowów między pracownikami technicznymi a artystycznymi. Zresztą, jak pokazała przyszłość, ten podział idący między profesjami teatralnymi był nie do końca najważniejszy. Po stronie tzw. tradycji, teatru mieszczańskiego, rozrywki, niedotykania ważnych i bolesnych kwestii opowiedziało się – często bardzo gwałtownie – kilkoro aktorów, jakby czekali na moment, żeby – parafrazując frazę Żeromskiego – dać „zabliźnić się ranom błoną podłości”. Wybrali wyparcie, trwanie i regres sztuki teatru i samych siebie jako artystów. W rozmowach z zespołem dawnego TP powraca metafora ściętego lasu. Jak doświadczenie protestu, które było punktem wyjścia do powstania TPwP, i ciążący nad nim mit wycinki koresponduje z trudem budowania nowej instytucji? Wspólnoty są fundowane na wspólnych doświadczeniach, ale nie możemy poddać się temu mitowi wycinki. Z protestem wiązały się dramaty osobiste i zawodowe – przenosiny do innych miast, konieczność szukania nowych szkół dla dzieci, układania życia na nowo. Musieliśmy nabrać dystansu, przepracować te bolesne doświadczenia. Nie można traktować traumatycznego przeżycia jako podstawy budowania tożsamości zespołowej. Tworzymy nową instytucję z potrzeby, żeby pójść dalej, i z radości wspólnej pracy artystycznej.
