Polskie drogi do wolności. Znani i nieznani bohaterowie powiatu grodziskiego

E I K S L O P I G O R D DO I C Ĺš O N L WO Znani i nieznani bohaterowie powiatu grodziskiego

OPRACOWANIE TEKSTÓW: ŁUKASZ NOWACKI I PIOTR STRZEMIECZNY

E I K S L O P I G O R D DO I C Ś O N L WO Znani i nieznani Znani i nieznani bohaterowie bohaterowie powiatu powiatu grodziskiego grodziskiego

1

Spis treści Wstęp 4 Adam Bień 12 Mateusz Chełmoński 18 Zygmunt Dąbrowski 24 Edmund Dłużyński 28 Rodzina Dreszerów 30 August Emil Fieldorf „Nil” 34 Jan Górski 40 Franciszek Jan Jachieć 44 Bolesław Kopp–Kowalski 50 Piotr Krupiński 52 Wincenty Odyniec 56 Leopold Okulicki 60 Jan Pajkert 66 Ignacy Radlicki 70 Stanisław Rembek 72 Stefan Rogiński 76 Józef Rybicki 78 Jan Siwiec 82 Jan Skotnicki 84 Hipolit Szczerkowski 88 Kazimierz Szosland 92 Rodzina Szonertów 94 Stanisław Tworkowski 98 Jan Wężowski 104 Erwin Alojzy Wolanek 106 Tadeusz Zieliński 110

2

Wstęp

3

Widok na dworzec PKP w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

4

W II połowie XIX w.

Grodzisk przeżywał okres dynamicznego rozwoju wynikającego z uruchomienia Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (ze stacją w Grodzisku).

P

owiat grodziski powstał w roku 1867 w wyniku przeprowadzonej przez zaborcze władze rosyjskie reformy administracyjnej. Wchodzący w skład Guberni Warszawskiej obejmował swym zasięgiem pięć miast: Grodzisk, Mszczonów, Wiskitki, Błonie i Nadarzyn oraz jedenaście gmin: Grodzisk, Guzów, Helenów, Kaski, Młochów, Pass, Piekary, Radzików, Radziejowice, Skuły i Żyrardów.

Rola stolicy powiatu przypadła Grodziskowi ze względu na centralne usytuowanie ośrodka położonego w pobliżu ważnych szlaków komunikacyjnych, a także obecność w mieście stacji kolejowej, poczty i telegrafu. Pomimo pozbawienia Grodziska praw miejskich i przemianowania go na osadę miejską w 1870 roku, większość urzędów powiatowych pozostała na miejscu. Nie zmienił się także kształt powiatu, który otrzymał nazwę błońskiego.

Powiat grodziski w obecnych granicach utworzono

5

w 1999 r. Współcześnie powiat z siedzibą w Grodzisku Mazowieckim tworzy sześć gmin o zróżnicowanym charakterze i nieco odmiennej historii: Żabia Wola, Milanówek, Podkowa Leśna, Baranów, Jaktorów i Grodzisk Mazowiecki.

GRODZISK NA DROGACH ROZWOJU W II połowie XIX wieku Grodzisk przeżywał okres dynamicznego rozwoju wynikającego z uruchomienia Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (ze stacją w Grodzisku), zmagając się jednocześnie ze skutkami represji ze strony władz zaborczych, które w odwecie za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym pozbawiły ośrodek praw miejskich. W tym okresie Grodzisk cieszył się zasłużoną renomą popularnego podwarszawskiego uzdrowiska oraz słynącego w okolicy ośrodka przemysłowego. Spełniający od chwili nadania praw miejskich w 1522 roku funkcję centrum administracyjnego i handlowego dla okolicznych wsi i majątków Grodzisk liczył pod koniec XIX wieku 2814 obywateli, zajmując stosunkowo niewielki obszar, na którym znajdowało się nie więcej niż 70 domów, w większości zbudowanych z drewna. Wśród miejscowej ludności przeważali wyznawcy judaizmu, stanowiący ponad trzy czwarte ogólnej liczby mieszkańców, dzielący życie z ludnością katolicką oraz przedstawicielami innych wyznań – prawosławnymi, ewangelikami, a nieco później także mariawitami. O ile wśród mieszczan najwięcej było rzemieślników i kupców, o tyle na przedmieściach dominowali pracownicy fabryk. Na terenie wsi i majątków okalających Grodzisk głównym źródłem utrzymania było rolnictwo.

KU NIEPODLEGŁEJ Chociaż Grodzisk nie znalazł się bezpośrednio w ogniu walk, jego mieszkańcy dali wiele dowodów swego patriotyzmu, biorąc udział w obu powstaniach narodowych. W czasie powstania listopadowego w Grodzisku mieścił się szpital żołnierzy polskich cierpiących na cholerę. Wielu spośród chorych zmarło wówczas w Grodzisku i zostało pochowanych poza obrębem miasta, na wytyczonych cmentarzach. Wiosną i latem 1831 r. mieszczanie brali udział w pracach fortyfikacyjnych twierdzy Modlin oraz w przygotowaniach do obrony Warszawy. Epilogiem wydarzeń powstańczych stało się zajęcie miasta przez wojsko rosyjskie, które nastąpiło 17 sierpnia 1831 r. O wiele bardziej dramatyczny przebieg miały wydarzenia rozgrywające się w latach 1863 – 1864, podczas powstania styczniowego. Leżące już wówczas na linii kolejowej miasto, stanowiące ważny punkt strategiczny, stało się w okresie powstania areną potyczek zbrojnych oraz zapleczem konspiratorów, z których wielu było kolejarzami. Jeszcze przed wybuchem powstania w Grodzisku i okolicach dochodziło do manifestacji patriotycznych z udziałem miejscowej ludności.

6

Po rozpoczęciu działań zbrojnych w pobliżu Grodziska ulokowany został magazyn broni, w którą zaopatrywali się powstańcy należący do oddziału „Dzieci Warszawy” dowodzonego przez majora Ludwika Żychlińskiego. Ten właśnie oddział 1 listopada 1863 r. wziął udział w zwycięskim starciu ze stacjonującymi w Grodzisku Kozakami. Poza walką prowadzono również liczne akcje dywersyjne polegające między innymi na niszczeniu torów Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w pobliżu miasta. Dzięki zorganizowanej na tutejszej stacji kolejowej siatce spiskowej, w którą zaangażowani byli zaprzysiężeni przez władze powstańcze pracownicy kolei, powstańcy mogli kontrolować ruch pociągów, wykorzystując również linię kolejową do transportu broni, leków, poczty i utrzymywania łączności. Po upadku powstania mieszkańców spotkały dotkliwe represje ze strony władz carskich. W 1870 r. Grodzisk został pozbawiony praw miejskich i zdegradowany do rangi osady. Na zesłanie w głąb Rosji powędrowało po usłyszeniu wyroku skazującego wielu mieszczan, w tym burmistrz miasta Jan Wolfram. Zarówno w trakcie powstania, jak i po jego zakończeniu na terenie Parku Jordanowickiego (dziś Park im. Skarbków) wykonywano wyroki śmierci na powstańcach polskich.

Na przełomie XIX i XX wieku Grodzisk doczekał się przejawów wzmożonej aktywności na polu społecznym, oświatowym i politycznym. Właśnie tu od 1900 r. odbywały się sąsiedzkie zjazdy właścicieli ziemskich, które zaowocowały powołaniem do życia organizacji rolniczych: Grodziskiego Towarzystwa Rolniczego i jednego z pierwszych na terenie Królestwa Polskiego chłopskiego kółka rolniczego. W 1912 r. otwarto w Grodzisku filię Syndykatu Rolniczego.

W 1906 r. zrzeszenie nauczycieli szkół średnich, wobec zamykania placówek w Warszawie, przy pomocy obywateli grodziskich uruchomiło siedmioklasową szkołę realną w Czerwonym Dworze. Była to pierwsza szkoła realna na wsi, oferująca uczniom internat i chlubiąca się znakomitą kadrą nauczycielską.

Pierwotnie koedukacyjne, a następnie tylko męskie gimnazjum przetrwało do 1914 roku, wypuszczając w świat zacny zastęp maturzystów. W 1899 r. działalność zainicjowało Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”. Pod wpływem Macierzy Polskiej powstał w tym czasie chór robotniczy złożony z osób należących do Związku Robotników Chrześcijańskich. Konspiracyjną aktywność o charakterze niepodległościowym prowadzili rekrutujący się z grona miejscowych robotników członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej, zawiązanej w Grodzisku w 1905 roku. W 1906 roku powołane zostało w Grodzisku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, krzewiące wśród swoich zwolenników nie tylko kulturę fizyczną, ale także idee patriotyczne. Pracownicy tutejszych fabryk niesieni hasłami rewolucji z lat 1905 – 1907 występowali publicznie

7

w obronie praw proletariatu, demonstrując przy okazji swą niechęć do władz carskich. Poczynając od 1 mają poprzez kolejne miesiące 1905 r., strajkowali pracownicy wszystkich grodziskich fabryk, zaś 25 grudnia tegoż roku odbyła się manifestacja rewolucyjna, podczas której doszło do interwencji zbrojnej żołnierzy rosyjskich, brutalnie pacyfikujących sunący ulicami Grodziska tłum.

Po wybuchu I wojny światowej na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego powstawały komitety obywatelskie powoływane w celu niesienia pomocy ludności dotkniętej skutkami konfliktu. Na terenie Grodziska i okolic działał Komitet Obywatelski Powiatu Błońskiego, organizujący wsparcie żywnościowe i materialne oraz zapewniający opiekę sanitarną poszkodowanym przez wojnę.

Kolejny egzamin z patriotyzmu mieszkańcy Grodziska zdawali w obliczu zagrożenia dla dopiero co odzyskanej niepodległości w czasie wojny z bolszewikami w 1920 r. W Obywatelskim Komitecie Obrony Państwa (OKOP), który miał także swoją sekcję powiatową, aktywnie działali przedstawiciele Grodziska z OSP czy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W samym mieście urządzono tzw. „dom etapowy” dla ewakuowanej z zagrożonych terenów ludności, na stacji kolejowej istniał punkt odżywczo-sanitarny obsługiwany przez Służbę Narodową Kobiet, w którym nie tylko przygotowywano paczki dla żołnierzy i środki opatrunkowe wysyłane na front, ale także prowadzono kuchnię dla żołnierzy i uchodźców. Od dnia uruchomienia punktu żywnościowego – 28 lipca 1920 r. do 9 września wydano 43 548 porcji gorącej zupy. Po zakończeniu działalności punkt został zamieniony na kantynę. Poza tym grodziska sekcja pomocy żołnierzom wysyłała dary do szpitala garnizonowego w Modlinie, a sekcja werbunkowa poza działalnością agitacyjną przyjęła w szeregi armii niemałe grono ochotników, głównie uczniów gimnazjów, seminariów nauczycielskich i harcerzy, dla których po wojnie i demobilizacji utworzono bursę.

Warto wymienić nazwiska związanych z Grodziskiem uczestników wojny z bolszewikami, takich jak Hipolit Szczerkowski, nauczyciel i społecznik, pisarze Janusz Meissner i Stanisław Rembek, a także Edmund Dłużyński, Henryk Gepert Stanisław Kucharski, Jan Wężowski, Jan Siwiec czy zasiadający w Obywatelskim Komitecie Obrony Państwa Zygmunt Szonert, Bronisław Korewa i Piotr Krupiński.

Na cmentarzu parafialnym w Grodzisku znaleźć można groby uczestników działań na rzecz odzyskania niepodległości: członków rodzin Czapskich i Cabanowskich, Kałagate i Urtate, Kazimierza Szoslanda, dra Mateusza Chełmońskiego, Bonisława Kopp-Kowalskiego czy zmarłych tutaj w 1920 r. mjr. Jana Górskiego i pięciu bezimiennych żołnierzy Wojska Polskiego. Łukasz Nowacki

8

W niniejszej publikacji przyjrzymy się wybranym sylwetkom osób powiązanych z powiatem grodziskim, które brały udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

Spojrzymy na postaci, które w Grodzisku Mazowieckim, Milanówku czy Podkowie Leśnej mieszkały, ukrywały się, rodziły się, umierały i tworzyły. Niektórzy z nich znajdowali się tu przypadkiem, przyjeżdżali na krótki czas. Inni znaleźli tu swoją „oazę”, wciągnęli się w życie miast. Pisarz Stanisław Rembek spędził w Grodzisku Mazowieckim czas okupacji nazistowskiej. Jan Skotnicki mieszkał w Podkowie Leśnej, ale w Grodzisku otwierał Ognisko Plastyczne działające do dziś. Kazimierza Szoslanda zamordowano w okolicach Grodziska, a w samym centrum miasta ukrywał się Leopold Okulicki. Historia Grodziska Mazowieckiego, Milanówka, Podkowy i innych miast ościennych jest bogata i warta odkrywania.

Publikacja nosi znamiona leksykonu postaci związanych z regionem. Jest to też swoisty przewodnik po ziemi grodziskiej, nawiązujący do znakomitej historii miast, ukazujący miejsca zamieszkania, pracy, konspiracji, w końcu pochówku.

W niektórych wypadkach wskazanie dokładnej lokalizacji, ze względu na brak należytej dokumentacji, nie było możliwe. Takim przykładem będzie miejsce zamieszkania Stanisława Rembeka – tutaj źródła wskazują ulicę Plantową w Grodzisku i Grodziską w Milanówku. Obie leżą blisko siebie, a zresztą w czasach okupacji nie był to ani Grodzisk Mazowiecki, ani Milanówek, Rembek mieszkał wtedy w Chrzanowie Małym. W sytuacjach, gdy nierealne było dokładne umiejscowienie bohatera książki, wskazywaliśmy jedynie ulicę.

Piotr Strzemieczny

9

10

B

B

Adam Bień (1899 – 1998)

11

Adam Bień (1899 – 1998).

Urodził się w 1899 w Ossali, dożył blisko stu lat, zmarł w 1998 roku w Warszawie.

M

ąż stanu, adwokat, sędzia, jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej. Działał jako adwokat i animator teatrów ludowych, podczas II wojny światowej pełnił funkcję pierwszego zastępcy Delegata Rządu na Kraj (1943), był też ministrem w Krajowej Radzie Ministrów (1944), walczył również w powstaniu warszawskim. Po wojnie, tak jak Leopold Okulicki, został pojmany przez NKWD i brał udział w procesie szesnastu. W przeciwieństwie do „Niedźwiadka”, Adamowi Bieniowi udało się wydostać z Moskwy. Z Milanówkiem Bień związany był od 1929 roku, zamieszkał najpierw na Grudowie, a następnie w Willi Uzarówka przy ulicy Podgórnej 38 (dziś willa nosi numer 70, 72). Pod Grodziskiem mieszkał aż do emerytury, kiedy w 1975 roku wrócił w swoje rodzinne strony do Ossali.

Co ciekawe, w Milanówku bardzo aktywnie działała żona Adama Bienia, Zofia, która pracowała jako nauczycielka w szkołach podstawowych w Milanówku, Żyrardowie i Brwinowie.

12

Adam Bień. Fotografia ze zbiorów NAC

Adam Bień. Fotografia ze zbiorów NAC

13

Willa. Ul. Podgรณrna 70, Milanรณwek.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

14

Willa. Ul. Podgรณrna 70, Milanรณwek.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

15

16

C

C

Mateusz Chełmoński (1892 – 1981)

17

Kwatera nagrobna Mateusza Chełmońskiego na cmentarzu w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

18

Mateusz Chełmoński (1892 – 1981).

Bratanek sławnego malarza Józefa Chełmońskiego w życiu wybrał zupełnie inną drogę, zamiast sztuki interesował się medycyną i to jako lekarz pomagał przez lata mieszkańcom Grodziska i okolic.

M

ieszkał w pobliskiej Adamowiźnie, tam znajdziemy jego dworek w stylu klasycystycznym (dziś w rękach prywatnych, niedostępny do zwiedzania). Mateusz Chełmoński z wojskiem miał styczność od maja 1915 roku, kiedy, mieszkając w Charkowie, został wcielony do armii rosyjskiej. W 1919 r. dołączył do pułku strzelców admirała Aleksandra Kołczaka, ochraniając kolej transsyberyjską, a w listopadzie tego samego roku został przeniesiony do Oddziału CzołowoOpatrunkowego. Po kapitulacji Syberyjskiego Zgrupowania Polskiego trafił do rosyjskiej niewoli, w której przebywał do 1922 roku (podczas bitwy warszawskiej był transportowany do Mińska i tam włączono go do Czerwonej Armii w Bobrujsku).

Od 1922 roku mieszkał w Adamowiźnie, lecząc mieszkańców Grodziska oraz zarządzając przychodnią przeciwgruźliczą w Otwocku.

Podczas II wojny światowej służył w pułku Strzelców Kaniowskich, pracował w szpitalach frontowych, trafił do niewoli w Radomiu, w październiku 1939 roku wrócił do siebie na wieś. W czasie okupacji dbał o edukację mieszkańców Adamowizny, otwierając pierwszą (wówczas prowizoryczną) szkołę podstawową.

Tę, w oficjalnej wersji, zainaugurowano dwanaście lat po zakończeniu wojny, w styczniu 1957 roku.

19

20

D

D

Zygmunt Dąbrowski (1904 – 1944) Edmund Dłużyński (1901 – 1991) Rodzina Dreszerów

21

22

Willa Basieล ka (ul. Mickiewicza 3), Milanรณwek.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

23

Zygmunt Dąbrowski (1904 – 1944).

Harcerz drużyny im. Romualda Traugutta, ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.

W

czasie okupacji niemieckiej był jednym z najbardziej aktywnych organizatorów Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Milanówku i w powiecie błońskim.

Od listopada 1942 r. pełnił funkcję zastępcy komendanta obwodu „Bażant” Armii Krajowej, mając siedzibę w Milanówku w Willi Basieńka (ul. Mickiewicza 3).

Odznaczony „Medalem Pamiątkowym” za udział w wojnie polsko-bolszewickiej, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Wojska (czterokrotnie). Zginął w 1944 roku w centrum Milanówka, przy samej furtce Willi Leontynówka (ul. Krakowska 13), podczas tragicznej akcji odbicia komendanta Obwodu Armii Krajowej „Bażant”, majora Alojzego Mizery ps. „Siwy”. Kapitan został pochowany na cmentarzu w Milanówku.

24

Willa Leontynรณwka (ul. Krakowska 13), Milanรณwek.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

25

26

Willa Leontynรณwka (ul. Krakowska 13), Milanรณwek.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

27

Edmund Dłużyński (1901 – 1991).

Urodził się w Łodzi, a kiedy został żołnierzem, walczył zarówno w wojnie polsko-bolszewickiej, jak i w kampanii wrześniowej 1939 roku.

P

odczas pierwszej wojny dwukrotnie zdobywał Wilno, bronił stolicy, walczył w armii generała Lucjana Żeligowskiego.

W okresie międzywojennym otworzył warsztat ślusarski, który prężnie działał na potrzeby Armii Krajowej w czasie okupacji.

Wcześniej walczył w kampanii wrześniowej, a mieszkając w Grodzisku Mazowieckim, pomagał ukrywającym się w mieście Żydom. Pochowany został na cmentarzu w Grodzisku w rodzinnej mogile.

28

Grób Edmunda Dłużyńskiego w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

29

Rudolf Dreszer (w ล rodku), rok 1929.

Fotografia ze zbiorรณw NAC

30

Rodzina Dreszerów.

Rodzina Dreszerów również była związana z rejonem Grodziska Mazowieckiego.

Urodzili się tutaj Rudolf Eugeniusz (1891) i Juliusz (1892), a nieopodal, w Mszczonowie, na świat przyszedł Zygmunt (1888).

T

ylko Gustaw Orlicz-Dreszer wyróżnia się z całego rodzeństwa, w metryce ma wpisane miejsce urodzenia Jadów (pod Wołominem). Związek Dreszerów z Grodziskiem, a dokładniej Opypami, gdzie prawdopodobnie mieszkała rodzina, był krótki. Wszyscy wyprowadzili się do Częstochowy w 1900 roku.

Gustaw Orlicz-Dreszer walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w Wilnie, na Polesiu, pod Beresteczkiem i Brodami. Julian Dreszer należał do 11 pułku ułanów Legionowych i 201 Ochotniczego pułku szwoleżerów. Co ciekawe, dowodził nim brat, Rudolf Dreszer. Służył jako adiutant pułku i dowódca szwadronu. Walczył na Wołyniu.

31

32

August Emil Fieldorf „Nil” (1895 – 1953)

33

August Emil Fieldorf „Nil”.

Fotografia ze zbiorów NAC

34

August Emil Fieldorf „Nil” (1895 – 1953).

Polski generał. Zastępca Komendanta Głównego AK. Jego kariera wojskowa rozpoczęła się w wieku 19 lat jako żołnierza Legionów Polskich.

P

o wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w randze dowódcy kompanii brał udział m.in. w wyzwalaniu Żytomierza i w wyprawie kijowskiej. Czynnie uczestniczył w II wojnie światowej, był zastępcą dowódcy Armii Krajowej, gen. Leopolda Okulickiego.

Ukrywał się w Milanówku, gdzie 7 marca 1945 roku został aresztowany przez NKWD pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki i nierozpoznany wywieziony do obozu pracy na Uralu, skąd powrócił dopiero w październiku 1947 roku. W roku 1950 został ponownie aresztowany, torturowany w więzieniu na Rakowieckiej i skazany na karę śmierci, którą wykonano. Odznaczony dwukrotnie orderem Virtuti Militari (srebrnym i złotym) oraz pośmiertnie orderem Orła Białego.

35

36

Willa Stefania w Milanรณwku.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

37

38

G

G

Jan Górski (1894 – 1920)

39

Jan Górski (1894 – 1920).

Jeden z najmłodszych bohaterów tej publikacji. Żył zaledwie dwadzieścia sześć lat.

W 40

alczył w wojnie polsko-bolszewickiej w oddziałach 41 Suwalskiego Pułku Piechoty. Zginął w bitwie pod Borkowem, broniąc Warszawy od zachodniej strony.

Pochowany został w Grodzisku Mazowieckim. Nie należy go mylić z Janem Górskim, cichociemnym, który w 1943 roku lądował w Grodzisku Mazowieckim po transporcie z Anglii (1905 – 1944).

Grรณb Jana Gรณrskiego w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

41

42

J

J

Franciszek Jan Jachieć (1889 – 1965)

43

Franciszek Jan Jachieฤ .

Fotografia ze zbiorรณw NAC

44

Franciszek Jan Jachieć (1889 – 1965).

Wojskowy z Krakowa, były piłkarz tamtejszej Cracovii, w końcu wiceprezes PZPN.

O

d 1936 roku milanowianin, gdzie zamieszkał przy Wspólnej 15 (obecnie ulica Wspólna 4). Willa Pod Dębem powstała w roku 1912, kiedy Franciszek Jachieć był już na piłkarskiej emeryturze (zakończył grę w Cracovii w 1910 roku), sędziował i zapewne nie przypuszczał, że dwa lata później wstąpi do Legionów Polskich. W wojsku pozostał do 1945 roku, aż do zakończenia II wojny światowej.

Miało być inaczej, bo po latach walk w Legionach Polskich i dowództwie 9 kompanii 1 pułku piechoty Legionów podczas wojny polsko-bolszewickiej, w 1935 roku podpułkownik przeszedł w stan spoczynku. Jednak wybuch II wojny światowej zmusił go do udziału w kampanii wrześniowej (dowodził Armią „Pomorze”), a następnie wszedł w struktury operacyjne wojsk Armii Krajowej.

Od 1945 do 1949 roku przebywał w Zabrzu, z którego wrócił do Milanówka w 1950 roku. Z miastem związany był do śmierci w 1965 roku.

45

46

Willa „Pod Dębem”, ul. Wspólna 4 w Milanówku.

Fot. GeoTropiciel

47

48

K

K

Bolesław Kopp–Kowalski (1886 – 1944) Piotr Krupiński (1867 – 1935)

49

Bolesław Kopp–Kowalski (1886 – 1944).

Urodził się w 1886 roku na Ukrainie, zmarł w Grodzisku Mazowieckim, gdzie mieszkał od 1925 roku, i tu został pochowany na miejskim cmentarzu.

W

cześniejsza kariera wojskowa Kopp-Kowalskiego liczyła walki w armii carskiej, a potem w Legionach.

Po I wojnie światowej zamieszkał na Suwalszczyźnie, później na Wołyniu, Włodzimierzu i w końcu w Rawie Mazowieckiej, gdzie pełnił funkcję starosty. Po przeprowadzce do Grodziska Mazowieckiego pracował w Urzędzie Skarbowym. Mieszkał w „Kniaziówce” (1925 – 1932), przy ulicy Żurawiej (1932 – 1942) i Nadarzyńskiej. Jego syn, Wincenty Kopp-Kowalski, walczył podczas II wojny światowej w Armii Krajowej, Grupie Kampinos, a drugi syn, Bolesław, został ranny w okolicy dzisiejszych Stawów Goliana i rozstrzelany w Lasach Młochowskich.

50

Grób Bolesława Kopp–Kowalskiego w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

51

Grรณb Piotra Krupiล skiego w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

52

Piotr Krupiński (1867 – 1935).

Grodziszczanin, społecznik, nauczyciel, kierownik pierwszej szkoły powszechnej w mieście.

W

czasie walk polsko-bolszewickich był skarbnikiem w Powiatowym Obywatelskim Komitecie Obrony Państwa. Na terenie Grodziska sekcja ewakuacyjna utworzyła dom etapowy, a sekcja pomocy zapewniała na stacji kolejowej punkt odżywczo-sanitarny. Pochowano go w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Grodzisku.

W mieście znajdziemy również jego ulicę.

53

54

O

O

Wincenty Odyniec (1865 – 1952) Leopold Okulicki (1898 – 1946)

55

Wincenty Odyniec (1865 – 1952).

Urodził się w Litwinkowie (ówczesna gubernia mińska). Od osiemnastego roku życia związany był z wojskiem, najpierw w armii Imperium Rosyjskiego, walcząc w latach 1904 – 1905 w wojnie rosyjsko-japońskiej, a później, od 1918 roku, już w Wojsku Polskim.

W 56

Willi Grażyna, przy ulicy Granicznej 31A – 33, mieszkał przez trzydzieści jeden lat Wincenty Odyniec, od 1923 r. generał, podczas wojny polsko-bolszewickiej dowódca 17 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej. Z Milanówkiem związał się dopiero na emeryturze, po 1921 roku i mieszkał w nim, w Willi Grażyna, do śmierci w 1952 r. Jego grób znajduje się w Milanówku.

Ulica Graniczna w Milanรณwku.

Fot. GeoTropiciel

57

58

Ulica Graniczna w Milanรณwku.

Fot. GeoTropiciel

59

Leopold Okulicki (1898 – 1946).

Związek Leopolda Okulickiego z Grodziskiem był krótki, ale godny odnotowania. To w domu przy ulicy Przejazdowej „Niedźwiadek” przebywał przez kilka tygodni w marcu 1945 roku, tuż przed aresztowaniem przez NKWD.

Grodzisk Mazowiecki, ul. Przejazdowa, kwatera Okulickiego.

Fot. GeoTropiciel

60

U

rodzony 12 listopada 1898 r. w Bratucicach, zmarł w więzieniu w Moskwie na Łubiance. Podczas swojego długiego i bogatego życiorysu wojennego walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, w czasie której był wielokrotnie ranny. Brał też udział w kampanii wrześniowej, walczył na Bliskim Wschodzie, przebywał w Iranie, szkolił się we Włoszech i czynnie uczestniczył w powstaniu warszawskim.

Był ostatnim komendantem głównym Armii Krajowej. Po aresztowaniu przez NKWD w Pruszkowie został wywieziony do Moskwy, gdzie był sądzony w procesie szesnastu Przywódców Państwa Podziemnego. Zmarł w szpitalu więziennym na Butrykach w Moskwie w grudniu 1946 roku, choć tę informację podano dopiero blisko dekadę później, na wniosek rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

Kwatera generała Leopolda Okulickiego mieściła się przy ul. Przejazdowej 8.

Dziś w Parku im. Skarbków, na skrzyżowaniu ulic Okulickiego i 3 Maja, znajduje się głaz pamięci.

Ul. Fiderkiewicza 16, willa Stefania w Milanówku.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

61

Leopold Okulicki.

Domena Publiczna

62

Leopold Okulicki z generaล em Andersem.

Fotografia ze zbiorรณw NAC

63

64

P

P

Jan Pajkert (1887 – 1964)

65

Grรณb Jana Pajkerta w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. GeoTropiciel

66

Jan Pajkert (1887 – 1964).

Urodził się w Radomiu. Seminarium Duchowne ukończył w Sandomierzu.

Lata związane z wojnami, w których uczestniczył (I i II Wojna Światowa, wojna polsko-bolszewicka), spędził w wojsku.

P

oczątkowo służył w 75 Dywizji Strzeleckiej, następnie został naczelnym kapelanem żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych.

Od 1925 roku związany był z Lublinem aż do 1934 roku, kiedy to otrzymał funkcję szambelana papieskiego. Na kilka miesięcy przed rozpoczęciem II wojny światowej przeszedł w stan spoczynku i powrócił do Lublina. Wybuch II wojny zmusił go do przeprowadzki do Warszawy. Podczas powstania warszawskiego został przetransportowany do obozu przejściowego w Pruszkowie (Durchgangslager), skąd uciekł do Grodziska Mazowieckiego. W Grodzisku zamieszkał na stałe, żyjąc i pracując w kaplicy przy okolicznym szpitalu. Zmarł 24 października 1964 roku. Jego nagrobek znajdziemy na lokalnym cmentarzu.

67

68

R

R

Ignacy Radlicki (1892 – 1967) Stanisław Rembek (1901 – 1985) Stefan Rogiński Józef Rybicki (1901 – 1986)

69

Ignacy Radlicki (1892 – 1967).

Urodził się pod Rawą Mazowiecką, w Emilianowie. W 1914 roku, w wieku dwudziestu dwóch lat, Ignacy Radlicki przeniósł się do Milanówka.

Jego dom – Willę Radlicę – znajdziemy przy ulicy Okólnej 11, stoi do dziś.

N

ależy zaznaczyć, że nieprawdą są informacje, które znajdziemy w Internecie i lokalnych książkach historycznych: Ignacy Radlicki nie mieszkał w Willi Walerii u zbiegu obecnych ulic Krasińskiego i Spacerowej 22.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej walczył w 1 pułku piechoty Legionów w Jabłonnej pod Warszawą, następnie pełnił funkcję adiutanta 2 batalionu 4 pułku strzelców podhalańskich. Po zakończeniu wojny uczestniczył także w III powstaniu śląskim.

Losy Ignacego Radlickiego są niesamowicie burzliwe. Podczas II wojny światowej, stale pracując jako adwokat, walczył w kampanii wrześniowej. W 1940 roku został aresztowany przez gestapo podczas akcji AB, umieszczony na Pawiaku i do maja 1941 roku więziony w obozie koncentracyjnym AuschwitzBirkenau. Po zwolnieniu z obozu walczył w powstaniu warszawskim. Po upadku powstania udało mu się uciec do Milanówka, gdzie odnalazł swoje osierocone dzieci (żonę naziści zabili podczas jego pobytu w więzieniu). W 1945 roku został aresztowany przez NKWD i najpierw był przetrzymywany na ulicy Koszykowej, potem w Rembertowie i Rawiczu. Po wypuszczeniu w listopadzie 1945 roku wrócił do Milanówka, skąd po krótkim pobycie przeniósł się z rodziną do stolicy.

70

Willa Radlica w Milanówku.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

Willę Walerię nadal znajdziemy w Milanówku. W 2010 roku w Walerii odkryto wykonane przez Jana Szczepkowskiego popiersie Radlickiego, który był jeszcze posłem na sejm ostatniej kadencji II RP. Zmarł 5 maja 1967 roku w Warszawie.

71

Stanisław Rembek (1901 – 1985).

Jeden z najbardziej niedocenionych i nieznanych pisarzy polskich. Historia życia Stanisława Rembeka wiąże się także z Grodziskiem Mazowieckim, ponieważ spędził tu czas okupacji, mieszkając w domu między Grodziskiem Mazowieckim a Milanówkiem.

R

óżne są wersje co do ulicy, przy której mieszkał. Jedno źródło podaje ulicę Plantową (Rembek o niej wspomina w Dzienniku okupacyjnym), drugie źródło podaje ul. Grodziską w Milanówku.

Prawdą jest, że Rembek wraz z żoną i dziećmi żył w Chrzanowie Małym, wsi na pograniczu obu miasteczek, dlatego jeździł zarówno do Grodziska, jak i do Milanówka. W Dzienniku okupacyjnym, który może stanowić dobre źródło wiedzy o obu miastach, znajdziemy wspomnienia Haeberlego, piekarza Bojewskiego (tak, od tej piekarni, która już nie istnieje, tak jak i nie istnieje już budynek z 1885 roku), Stefana Kisielewskiego oraz opisy zwykłego życia podczas okupacji, mieszkańców małych miasteczek pod Warszawą – Grodziska Mazowieckiego i Milanówka. To opis prozy życia, codziennych obowiązków w trudnych realiach.

72

Stanisław Rembek. Materiały prasowe

Wiemy o Stanisławie Rembeku, że jako młody, osiemnastoletni chłopak uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej w 10 Kaniowskim Pułku Artylerii Polowej.

Wiemy, że brał udział jako żołnierz w obronie Warszawy w 1939 roku, a następnie po wojnie przeprowadził się do stolicy. Wiemy też, że jego książki były najpierw zakazane, a potem zapomniane. Takim przykładem są "Dzienniki. Rok 1920 i okolice", które Rembek napisał jeszcze przed okupacją, a zostały wydane przez wydawnictwo Agawa dopiero w roku 1997.

73

Ulica Grodziska w Milanรณwku.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

74

Ulica Plantowa w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

75

Willa Kniaziew w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

76

Stefan Rogiński.

Wojskowy, polityk, uczestnik dwóch wojen światowych i III powstania śląskiego (do którego został oddelegowany jako oficer artylerii). Podczas wojny polsko-bolszewickiej walczył w 8 Pułku artylerii polowej.

Z

wiązek z Grodziskiem w jego życiu rozpoczął się w 1938 roku, kiedy wraz z żoną Michaliną zakupił od rodziny Kniaziewów willę usytuowaną na przedmieściach. Położona w malowniczej scenerii, z lasem, polami i stawem zabytkowa dziś willa (pochodząca z 1911 roku) pełniła funkcję schroniska dla osób prześladowanych podczas drugiej wojny światowej. To w Willi Kniaziew mogli znaleźć pomoc uciekinierzy z Dulag 121 w Pruszkowie (obóz przejściowy, Durchgangslager 121 Pruszków). W Grodzisku Mazowieckim Rogiński mieszkał aż do śmierci. Jego dom, „Kniaziówka”, mieści się przy ulicy Suwalskiej 15.

77

Józef Rybicki (1901 – 1986).

Urodził się na Ukrainie w Kołomyi, zmarł w Warszawie, pochowany został na miejscowym cmentarzu w Milanówku, w którym spędził pierwsze lata wolności po osądzeniu w I procesie WiN.

J

ózef Rybicki, jak większość rówieśników, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Walczył w Małopolskich Oddziałach Armii Ochotniczej. W sierpniu 1920 roku podczas bitwy pod Rakobutami został ranny. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Wilnie, gdzie studiował filologię klasyczną na tamtejszym Uniwersytecie Stefana Batorego. Po ukończeniu studiów rozpoczął karierę akademicką, którą zakończył w 1930 r. z tytułem doktora. W okresie międzywojennym pracował jako nauczyciel w Wilnie, pełnił obowiązki dyrektora w Nowogródku, aż wreszcie został dyrektorem państwowego gimnazjum w Tomaszowie Lubelskim. To właśnie tam w 1939 roku zastała go II wojna światowa.

Rybicki należał do wielu organizacji, takich jak Służba Zwycięstwu Polski, Tajna Organizacja Wojskowa oraz Armia Krajowa, w której uczestniczył w powstaniu warszawskim. Po wojnie działał w konspiracji antykomunistycznej i Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, wojskowej formacji utworzonej w maju 1945 roku.

78

Grupa polskich żołnierzy w okopie (wojna polsko-bolszewicka).

Fotografia ze zbiorów NAC

Był członkiem założycielem organizacji konspiracyjnej Wolność i Niezawisłość, i z tego powodu został pojmany w 1945 roku, a następnie sądzony w 1947 roku przez komunistyczne władze. Wyszedł na wolność dopiero w 1954 roku.

Od 1976 działał aktywnie w Komitecie Obrony Robotników. Od 1957 roku był mieszkańcem Milanówka.

79

80

S

S

Jan Siwiec (1891 – 1961) Jan Skotnicki (1876 – 1968) Hipolit Szczerkowski (1895 – 1960) Kazimierz Szosland (1891 – 1944) Rodzina Szonertów

81

Jan Siwiec (1891 – 1961).

Związany z ziemią żyrardowską i grodziską. Urodził się w Wólce Brzozokalskiej, mieszkał w Adamowie, ale przebywał także w Willi Niespodzianka.

U

częszczał do gimnazjum w Grodzisku Mazowieckim. Jego udział w wojnie polsko-bolszewickiej był dobrowolny, walczył w obronie twierdzy Modlin. Po wojnie dołączył ponownie jako ochotnik do armii walczącej w III powstaniu śląskim.

Podczas II wojny światowej brał czynny udział w Delegaturze Rządu na Kraj, nie zapominając o lokalnych aktywnościach, m.in. udzielał się w Radzie Głównej Opieki w Grodzisku.

W czasach PRL prezesował Związkowi Plantatorów Roślin Oleistych, należał też do grodziskiego PTTK, w 1959 roku otrzymał Krzyż Zasług PRL. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Kuklówce.

82

Zniszczenia wojenne Grodziska Mazowieckiego, rok 1915.

Domena Publiczna

83

Jan Skotnicki (trzeci od prawej).

Fotografia ze zbiorรณw NAC

84

Jan Skotnicki (1876 – 1968).

Wybitna postać ze świata sztuki mocno związana z Podkową Leśną, w której mieszkał, oraz z Grodziskiem Mazowieckim, w którym pracował.

J

an Skotnicki urodził się w Bobrownikach na Lubelszczyźnie, a kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu oraz na ASP w Krakowie, będąc uczniem Jacka Malczewskiego, Leona Wyczółkowskiego czy Józefa Mehoffera, czołowych przedstawicieli symbolizmu (Malczewski) i Młodej Polski (pozostali artyści). Studiował w Paryżu. W 1920 r. walczył na froncie bolszewickim jako zwykły kanonier w I pułku artylerii polowej.

Po odzyskaniu niepodległości Skotnicki pełnił funkcję dyrektora departamentu w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był też świadkiem zabójstwa prezydenta Gabriela Narutowicza w Zachęcie 16 grudnia 1922 r.

W nowej, powojennej rzeczywistości, ze względu na swoją polityczną przeszłość, artysta nie mógł się odnaleźć. Wiemy, że większość jego prac stworzonych w Zakopanem i Warszawie została spalona.

W 1947 roku skupił się na pracy pedagogicznej wśród grodziskiej młodzieży, otwierając Ognisko Plastyczne (w którym do 1955 r. wykładał historię sztuki).

Mieszkał w Podkowie Leśnej przy ulicy Bukowej 19.

85

86

Dom w Podkowie Leśnej przy ulicy Bukowej 19.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

87

Hipolit Szczerkowski (1895 – 1960).

Grodziski nauczyciel, pedagog, animator życia kulturalnego w regionie. Mieszkał przy obecnej ulicy 11 Listopada, w okolicy byłej piekarni Bojewskich (obu budynków już nie ma).

W

alczył w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W latach dwudziestych zainicjował budowę jednego z pierwszych szybowców w Polsce. W młodości piastował funkcję dowódcy grodziskiej straży.

W grodziskich szkołach uczył gimnastyki, zakładał PTTK w Grodzisku Mazowieckim i stowarzyszenie sceniczne „Muza”, które następnie, w 1933 roku, przeobraziło się w Zespół artystyczny „Studio”. Podczas II wojny światowej finansowo wspierał działania konspiracyjne, a po jej zakończeniu fundował stypendia młodym grodziszczankom i grodziszczanom.

W Grodzisku znajdziemy jego ulicę (przynależną do Osiedla Bairda) oraz grób rodzinny.

88

Grodziskie Towarzystwo Ogniowe, 1906 r.

Zdjęcie ze zbiorów Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki

89

90

Okolice domu Szczerkowskiego.

Fot. Anna Zagrodzka

91

Kazimierz Szosland (1891 – 1944).

Urodzony pod Kaliszem, od młodości związany z wojskiem. Dwukrotny uczestnik Igrzysk Olimpijskich w jeździectwie (w 1924 roku w Paryżu i w 1928 w Amsterdamie).

K

arierę wojskową rozpoczął w 1915 roku, wstępując do kawalerii armii Imperium Rosyjskiego. Trzy lata później, w 1918 roku, ochotniczo wstąpił do 3 szwadronu 2 puł. Grochowskich im. gen. J. Dwernickiego, a podczas wojny polsko-bolszewickiej walczył za Polskę w 2 Pułku Ułanów Grochowskich. Efektem jego dokonań było odznaczenie Krzyżem Walecznych i stopień podporucznika.

Po wojnie rozwinęła się jego sportowa pasja, jaką było jeździectwo, które rozwijał w Grudziądzu w Centrum Wyszkolenia Kawalerii.

Kiedy wybuchła II wojna światowa, miał za zadanie przetransportować konie z Grudziądza do Sarn. Niestety bombardowanie Góry Kalwarii wybiło większość koni, a sam Szosland postanowił się przedrzeć do Węgier. W okolicach Lwowa został pojmany przez Sowietów. Uciekł z niewoli i osiadł pod Grodziskiem Mazowieckim, gdzie prowadził konspiracyjne działania w ZWZ-AK polegające na dostarczaniu żywności partyzantom.

92

Kazimierz Szosland.

Fotografia ze zbiorów NAC

Szosland zginął w kwietniu 1944 roku w lesie pod Grodziskiem Mazowieckim (prawdopodobnie Adamowizna); istnieje kilka wersji co do jego śmierci. Jedna podaje, że Kazimierz Szosland został zabity w zasadzce zastawionej przez Niemców. Inna – że zginął z rąk komunistycznych partyzantów. Jeszcze inna, że zabił go jeden z kolaborujących sąsiadów. Jego śmierć chyba na zawsze zostanie tajemnicą. Został pochowany na cmentarzu w Grodzisku Mazowieckim.

93

Willa Szonertรณwka w Grodzisku Mazowieckim.

Fot. Agnieszka Strzemieczna-Karolak

94

Rodzina Szonertów.

Ważna z historycznego punktu rodzina Grodziska Mazowieckiego. Zygmunt Szonert (1873 – 1945) był burmistrzem miasta, prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej i Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

S

zonert, 8 lipca 1920 roku brał udział w zwołanym w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie posiedzeniu Komitetu Obywatelskiego „dla wszystkich spraw związanych z formowaniem Armii Ochotniczej i obroną Państwa”.

Do własności rodzinnej należała willa Szonertówka, dziś zrewitalizowana i prywatna, znajdująca się u zbiegu ulic Okulickiego i 3 Maja. Aż dziwne, że w Grodzisku nie ma ulicy jego imienia.

95

96

T

T

Stanisław Tworkowski (1901 – 1999)

97

Stanisław Tworkowski (1901 – 1999).

Polski duchowny. W Milanówku zamieszkał w wieku pięćdziesięciu ośmiu lat, na początku jako rezydent, później od 1971 do 1983 roku jako proboszcz parafii św. Jadwigi.

U

rodził się w Zalesiu koło Ostrołęki i to z Ostrołęką był związany aż do 1915 roku, gdzie wstępując do harcerstwa, rozpoczęła się jego długoletnia wojenna misja. Brał udział w walkach o odzyskanie niepodległości w 1918 roku. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, uczestnicząc w bitwie warszawskiej 1920 roku w roli sanitariusza w Armii Ochotniczej. W 1926 roku otrzymał świadczenia kapłańskie.

Od 1939 roku pełnił funkcję kapelana wojskowego, bronił Warszawy, pomagał w szpitalach jako sanitariusz. Podczas powstania warszawskiego również był kapelanem, tym razem oddziałów powstańczych Zgrupowania „Północ”.

Po wojnie pracował jako wikary w warszawskich parafiach i rozpoczął swoją misję, wspierając „ruch ochrony dzieci poczętych”.

Ksiądz Tworkowski „zasłynął” również z książki Polska bez Żydów, w której stawiał tezę, by Żydzi wyjechali do swojej ojczyzny. Miał antysemickie i narodowe poglądy, był ważną postacią Stronnictwa Narodowego.

W ostatnich latach swojego życia Stanisław Tworkowski mieszkał w Otrębusach.

Dożył dziewięćdziesięciu ośmiu lat.

98

Plan osiedla „Letnisko Milanówek”, op. Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych „Ruch” i Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości w Milanówku. Plan ze zbiorów Biblioteki Narodowej

99

100

Kościół św. Jadwigi w Milanówku, gdzie posługę kapłańską pełnił ks. Stanisław Tworkowski.

Fot.GeoTropiciel

101

102

Jan Wężowski (1896 – 1995) Erwin Alojzy Wolanek (1893 – 1973)

103

Ulica Przemysłowa w Grodzisku Mazowiecki, 2020 r.

Fot. GeoTropiciel

Fot. GeoTropiciel

104

Jan Wężowski (1896 – 1995).

Urodził się w Zuskowie (powiat Sochaczew).

Mieszkał w Błoniu, Kraśniczej Woli, a wreszcie w Grodzisku Mazowieckim.

W

1918 roku wstąpił do V pułku Legionów Piłsudskiego.

Po zakończeniu wojny z Bolszewikam Jan Wężowski zamieszkał w 1921 r. znów w Grodzisku Mazowieckim przy ul. Przemysłowej.

105

106

Willa Niespodzianka, 1969. Fot. S. Deptuszewski.

Zdjęcie ze zbiorów Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki

Erwin Alojzy Wolanek (1893 – 1973).

Urodził się w Winnikach pod Lwowem, a zamieszkał w Grodzisku Mazowieckim dopiero w 1946 roku.

W

cześniej, w latach 1919 – 1920, walczył w wojnie polskobolszewickiej. Najpierw w Baonie Szturmowym Brygady Lwowskiej, następnie IX Brygadzie Piechoty, by w październiku dołączyć do 6 Pułku Piechoty.

W maju 1920 roku wsławił się uratowaniem II kompanii, gdy na czele garstki żołnierzy obrzucił granatami i ostrzelał z karabinu maszynowego bolszewicki samochód pancerny.

Podczas II wojny światowej podpułkownik Wolanek brał udział w kampanii wrześniowej, 27 września został pojmany i całą wojnę spędził w Oflagach w Prenzlau i Colditz.

Po wojnie zamieszkał w Grodzisku Mazowieckim, gdzie żył aż do śmierci w 1973 roku. Przez ten czas pracował w przemyśle farmaceutycznym. Został pochowany na cmentarzu w Grodzisku.

107

108

Z

Z

Tadeusz Zieliński (1898 – 1992)

109

Tadeusz Zieliński (1898 – 1992).

Urodził się w majątku Winiary koło Warki w powiecie grójeckim.

B

rał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919 – 1920, w trakcie której walczył m.in. na Łotwie oraz w bitwie nad Berezyną. Za męstwo odznaczono go Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Niepodległości. Uczestniczył w kampanii wrześniowej i w II wojnie światowej. Po jej zakończeniu został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa. W 1947 roku Tadeusza Zielińskiego skazano na karę śmierci, którą po zastosowaniu amnestii zmieniono na piętnaście lat więzienia. Ze względu na stan zdrowia na mocy amnestii, zwolniono go warunkowo. Zamieszkał z rodziną w Podkowie Leśnej. Zmarł 11 stycznia 1992 roku.

110

W areszcie przy Rakowieckiej więziony był od 1946 roku Tadeusz Zieliński. Fot. Grażyna Rutowska.

Fotografia ze zbiorów NAC

111

Polskie drogi do wolności. Znani i nieznani bohaterowie powiatu grodziskiego Copyright © Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja / Wydawnictwo Taurus Edukacja i Kultura, 2020 Copyright © Łukasz Nowacki, Piotr Strzemieczny Redakcja: Bożena Strzemieczna Korekta: Wydawnictwo Taurus Edukacja i Kultura Oprawa graficzna, skład, łamanie: Joanna Szumacher Drukarnia: Nigrablanka.pl

Opracowanie zbiorowe tekstu: Łukasz Nowacki, Piotr Strzemieczny Konsultacje merytoryczne: Łukasz Nowacki, Janusz Sobieraj W projekcie udział wzięli: członkowie Stowarzyszenia Nowa Kultura i Edukacja, pracownicy Biblioteki Publicznej w Grodzisku Mazowieckim, harcerze V Grodziskiego Szczepu ZHP im. Obwodu AK Bażant pod kierunkiem dh hm. Joanny Kowalewskiej i dh hm. Janusza Sobieraja (Jakub Barciński, Igor Dmowski, Wiktoria Dybisz, Justyna Dziekańska, Agnieszka Głowala, Zuzanna Konopka, Maria Kopyść, Magdalena Lewandowska, Hubert Majewski, Klaudia Malinowska, Zofia Nowakowska, Stanisław Pyliński, Inga Stępkowska, Kinga Szpilarska) ISBN: 978-83-64854-15-6 Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja Ul. Kościuszki 41 m 3, 05-825 Grodzisk Mazowiecki www.nkie.pl Wydawnictwo Taurus Edukacja i Kultura Ul. Orzeszkowej 24, 05-827 Grodzisk Mazowiecki www.wychowanie.pl

Projekt "Polskie drogi do wolności. Znani i nieznani bohaterowie powiatu grodziskiego" dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Koalicje dla Niepodległej”.

112