Onogošt

Istorijski časopis Osnovne škole ,,Braća Ribar“ Drugo izdanje (No.2)

Nikšić kroz istoriju

Redakcija:Dragana Karadžić, Borjana Karadžić, Maša Pejović Mentor: Biljana Krtolica

SADRŽAJ: Uopšteno o istoriji Nikšića........................................

Oslobodilački ratovi od XVI-XX vijeka......................

Ustanak vojvode Grdana 1597. ..............................

Sukob sa Džin-Alijom............................................

Podizanje turskog grada Nikšića............................

Bitka na Grahovcu..................................................

Bitka na Vučjem dolu..............................................

Nikšić u Balkanskom i Prvom svjetskom ratu 1912-1916..............................................................

Narodni heroji........................................................ Čedomir Ljubo Čupić.............................................

Najpoznatije znamenitosti Nikšića.........................

Saborni hram svetog Vasilija Ostroškog...............

Tvrđava Bedem.....................................................

Carev most............................................................

Dvorac kralja Nikole..............................................

Rimski most na Moštanici.....................................

Vukov most............................................................

Gordin most...........................................................

Most na Duklu........................................................

Crvena stijena.........................................................

Crkva apostola Luke u Župi Nikšićkoj.....................

Manastri Jovan Do..................................................

Spomenik palim borcima pod Trebjesom................

Hotel ,,Trebjesa“......................................................

Hotel ,,Onogošt“.....................................................

Nikšić, grad koji se više od 2000 godina ugnijezdio u pitomom polju, među rijekama, darivan mnogim ljepotama i bogatstvima. Grad kojeg od drevne Anderve, Anagastuma, Onogošta pa sve do današnjih vremena tokovi događaja nemirnog i uzburkanog Balkana nijesu zaobilazili, pišući istoriju i ostavljajući potomcima u nasleđe bogatstvo sjećanja, ostavljajući ponos.

Iliri, Grci, Rimljani, Sloveni darivali su našem Nikšiću najljepše od svojih civilizacija. Ni vjetrovi rata ga nijesu zaobilazili. Gorio je i rušen od ruke zavojevača, ali i oslobađan i ponovo vaskrsavan. Hrabri grad, sa hrabrim ljudima, naš Nikšić. Veliki i ponosan!

UOPŠTENO O ISTORIJI NIKŠIĆA Iako se spominje u dalekoj prošlosti - njegovo staro ime Onogošt, na primjer, izvedeno je od latinskog naziva drevne naseobine Anagastum, koja je postojala negdje među ovim brdima, a istoriografi ga susreću u mnogim dokumentima srednjeg vijeka - Nikšić nije drevni grad. Ne, uprkos činjenici što su se ovdje smjenjivali Iliri, Grci, Rimljani, razna slovenska plemena, Turci i ko sve ne, Nikšić nije drevan. Ustvari, ,,nacrtan” šest godina nakon oslobođenja od Turaka, tačnije 1884. godine, prema programu tadašnje crnogorske države, rukom trogirskog graditelja inženjera dr Sladea. Dotadašnja pogranična tvrđava iznad ratom porušene kasabe i uporište ogromne tuđinske države, što se prostirala od Male Azije dovde, prerasla je tada u svoju suprotnost - u naseobinu mira i rada, u naseobinu neprekidnog i upornog pregalaštva.

Međutim, kontinuitet tada započetog razvoja prekidan je u nekoliko mahova ratovima - balkanskim, svjetskim, da bi, poslije Drugog svjetskog rata i revolucije naroda Jugoslavije nastupilo je doba u kome je mogla biti začeta danas već razvijena industrija čelika, ukroćena snaga voda nikšićkog bazena, što se sada pretvara u električnu energiju, otpočeta eksploatacija boksitne rude, dostignut svjetski kvalitet nikšićkog piva…

Neki dosta sigurni podaci nameću pretpostavku da je ilirskodukljansko stanovništvo bilo osnovalo svoje naselje na mjestu bliskom današnjem jos Nikšiću prije rimskih osvajanja. Taj ilirski lokalitet poznat je iz istorijskih izvora kasnijeg rimskog perioda pod ilirskim nazivom Anderve ili Anderbe. Pomeni današnjeg Nikšića u rimskim pisanim spomenicima sadržani su u dva izvora. Prvi tzv.

Ilinerarium Antonini po svoj prilici potiče iz I vijeka. U njemu je dat popis vojničkih rimskih puteva, s usputnim stanicama. Drugi je Tabula Peutangeriana, karta glavnih rimskih komunikacija.

Gdje se nalazilo staro ilirsko naselje Anderba nije precizno utvđeno.

Već prvi arheološki istraživač Nikšića engleski arheolog A. Dž. Evans, koji je ušao u grad zajedno sa crnogorskom vojskom prilikom oslobođenja Nikšića od Turaka 1877. godine i tom prilikom izvršio naučna istraživanja, postavio je tezu da je nikšićka tvrđava-grad, zatečena kao turski bedem, morala nastati u III-IV vijeku, a da je najstariji ilirsko-rimski lokalitet Anderba morao ležati negdje podalje u pravcu zapada.

Teško je tačno odrediti stepen razvijenosti i karakter same Anderbe u odnosu na ostala naselja. Još nije sigurno utvrđeno je li ona bila isključivo putna stanica, vojno utvrđenje ili neko veće naselje, možda i sjedište municipije.

No, sasvim je sigurno da se, stalno razvijala i uzdizala sve do kasnorimskog perioda, kad je pod udarom varvarskih najezda vjerovatno bila i uništena. Etnička i socijalna struktura stare Anderbe imala je obilježje opštih karakteristika rimske kolonizacije naših krajeva.

O tome kako je nastao Anagastum nema nikakvih vjerodostojnih podataka. Sigurno je, da su u temeljima starog utvrđenja grada Nikšića, nađeni ostaci građevine kasnorimskog doba. U toku gotskih navala na granice Rimske Imperije, Rimljani su vjerovatno za odbranu Anderbe podigli neko manje utvrđenje, nešto dalje u sredini polja i to po svoj prilici baš na kamenoj glavici koja je imala dobar položaj.

Prema tome, osnovi tog utvrđenja su rimski.

U toku daljih borbi, Istočni Goti su posjeli ovo utvrđenje i vjerovatno ga pojačali, davši mu i svoje ime. Time se jedino i može objasniti dvojnost u pogledu građevinskih ostataka i samoga imena Anagastum.

Danas je teško ma šta pouzdano govoriti o tome da li je antički mastum Anagastum poslije povlačenja Gota razvijen i kao naselje i da li je uopšte osim odbrambene imao i neku drugu funkciju.

Krajem VI i početkom VII vijeka Prevalitaniju su zadesili događaji vezani za upade avarsko-slovenskih plemena, da bi se u njoj jednim dužim procesom izvršilo konačno naseljavanje Slovena, kada Anagastum ulazi u istoriju i granice prvih država Južnih Slovena.

Period rane srednjevjekovne dukljansko-zetske državne samostalnosti, koji traje sve do njenog pripajanja Raškoj Stevana Nemanje oko 1183. godine, nesumljivo je bio period velikog poleta i uspona. U zetskoj ranoj državi Vojislavljevića izvršen je i konsolidovan proces slovenske kolonizacije i uspostavljenje ranofeudalnog slovenskog društveno-ekonomskog sistema.

Jedna od najranije pominjanih župa ranog zetskog perioda je i župa Onogošt, koja je u procesu uspona zetske države imala veoma

povoljne uslove, naročito u periodu vladavine Mihaila i kasnije Bodina.

Najstariji pomeni slovenskog Onogošta potiču iz Hronike popa Dukljanina, Barskog rodoslova. Ovaj slovenski spis, potiče iz XII vijeka, važio je kao prvorazredni izvor i osnov za rekonstrukciju jugoslovenske rane srednjovjekovne istorije.

Dukljaninova hronika sadrži podatke o Onogoštu na tri mjesta. Na prvom mjestu ljetopisac nabraja slovenske oblasti u prednemanjićko doba. Na drugom mjestu Dukljanin govori kako je raški župan poslije vizantijske najezde pobjegao kod kralja Prelimira u Onogošt, kako se kralj Prelimir zaljbio u županovu kćerku Prehvalu, uzeo je za ženu i zatim svoga šuraka Radigrada postavio za župana u Onogoštu. Na kraju Dukljanin govori kako je poslije smrti kralja Grubeše njegov brat Dragilo ušao sa svojim ljudima u oblast Podgorje, zauzeo župu Onogošt i ,,mnoge druge župe”.

Slabljenje zetske države drugom polovinom XII vijeka dovelo je i do

gubitka njene samostalnosti. Oko 1183. godine raški župan Stevan Nemanja uspostavio je da potisne posljednjeg zetskog vladara kneza Radoslava, a Zetu, pripoio je Raškoj. Od tada i Gornja Zeta, sa Onogoštom, ostaje u sastavu nemanjićke države oko 200 godina, uglavnom sve do sedamdesetih godina XIV vijeka, kada su ojačani feudalci počeli da osamostaljuju svoje oblasti.

Najstariji istorijski podaci o srednjevjekovnom Onogoštu potiču iz druge polovine XIII vijeka, iz dubrovačkih arhiva. Srednjevjekovni grad

Onogošt, nastao na temeljima starog Anagastuma, bio je obnovljen.

Naselje Onogošt je bilo smješteno ispod grada-tvrđave, koji je Evans u svojoj rekonstrukciji obilježio kao Donji Grad. Od toga naselja nijesu sačuvane nikakve građevine, što potvrđuje inače poznatu tezu da su bile građene od drveta i da su borbama u drugoj polovini XV vijeka uništene u plamenu.

Carski dvor se nalazio na mjestu kule-konaka nikšićkih kapetana iz turskog vremena-Mušovića. Zapaženo je da je čitav ovaj kompleks bio

ograđen debelim i jakim zidovima, što sve upućuje na zaključak da su to ostaci nekadašnjeg carskog dvorca u Onogoštu. Dvor je, vjerovatno, uz popravke, preuzet za mitropolitsku rezidenciju, ali nije isključena mogućnost da se uz dvor nalazila u bloku ostalih zgrada i veća crkva. Inače je sasvim karakterističan i naziv starog rejona-Popi, koji je mogao nastati i u kasnije vrijeme možda u doba mitropolitskog sjedišta u Onogoštu. Župa Onogošt, formirana već u zetskom periodu kao potpuno nova slovenska organizacija, bila je u svemu skoro uređena kao klasična organizacija srednjevjekovnog srpskog feudalizma. Zauzimala je i nekoliko pribrdskih sela: Župu, Lukovo, Riđane, Orlinu i dr. Župa Onogošt je prolazila kroz sve faze društveno-ekonomskog i socijalnog razvitka srednjevjekovnog feudalnog perioda, sve dok se sredinom XV vijeka na njenoj teritoriji nijesu počela formirati plemena, kao rezultat seosko-katunske dominacije. Najviši stupanj svoje organizacije župa je dobila u XIII i XV vijeku, kada je feudalni sistem dostigao svoj vrhunac.

Pleme Nikšići su se spustili iz sjevero-istočnih sela i potpuno ovladali okolnom teritorijom Onogošta. Njihova prevlast i uticaj potvrđuje se i činjenicom što se Onogošt počinje nazivati njihovim imenom.

U istorijskim izvorima za Onogošt je prvi put upotrebljeno ime Nikšić početkom XVI vijek i to u jednom kotorskom dokumentu iz 1518. i drugom, iz 1526.

OSLOBODILAČKI RATOVI OD XVI-XX VIJEKA Najveće autonomne privilegije imali su upravo Crna Gora i neka brdska i hercegovačka plemena u njenom neposrednom susjedstvu.

U ljeto 1465. godine Turci su osvojili najveći dio Hercegovine, pretvorili je u vilajet ,,Hersek“ i priključili bosanskom sandžaku. U januaru 1470. osnovan je zaseban hercegovački sandžak pa je njegova teritorija podjeljena na tri vilajeta. Sedam godina kasnije spominju se u obalsti Onogošta nahije: Rudine, Riđani, Nikšić, Piva i Banjani.

O položaju Nikšića i njegovog stanovništva na početku i sredinom XVII vijeka sačuvano je malo izvora. Jedno je sigurno: stanovništvo Nikšića je bilo neraspoloženo prema novoj vlasti. To nezadovoljstvo je narastalo svakim danom, pod Turskim pritiskom.

USTANAK VOJVODE GRDANA 1597.

Krajem XVI vijeka zapadne hrišćanske držve čine pokušaje da se udruženim snagama odupru daljoj turskoj ekspanziji u Evropi. U tim pokušajima jako se angažovala i rimska kurja. Godine 1597. došlo je do otvorenog antiturskog pokreta na jednom relativno širokom području hercegavačkih i brdskih plemena. U istorijskoj nauci je poznat pod imenom ,,ustanak nikšićkog vojvode Grdana“.

Ubrzo poslije ustanka vojvode Grdana počeli su da krstare razni agenti i emisari rimske kurije, bečkog, španskog i drugih dvorova zadapnih država, ujedinjenih mišlju o borbi protiv Turske. Glavne ličnosti su bili pećki patrijarh Jovan i nikšićki vojvoda Grdan.

Krajem 1606. godine nikšićki ustanički prvak poslao je svoje izaslanike-kaluđera Damjana Ljubibratića i Jeremiju Bosanca- u Napulj sa pismom u kome izaražava spremnost da se ,,pobuni protiv Turaka“. Kad je nešto kasnije postalo izvjesno da španski dvor odustaje od neposredne akcije na Balkanu, nikšićki vojvoda prihvata ponudu za saradnju sa Jovanom Renezijem.

U martu 1608. godine sastala se u Manastiru Kosjerevo skupština, na kojoj je izražena spremnost da se pruži podrška Savojskom vladaru.

Krajem godine održan je jedan sabor u Manastiru Morača, sa kojega je savojskom vojvodi upućeno pismo sa potpisom vojvode Grdana. Iz jednog izvora zaključuje se da je tada na području Nikšića 12000 ljudi pod oružjem čekalo da stupi u otvorenu akciju. Savojski vladar nije bio u stanju da Nikšićkom prvaku pruži išta osim golih obećanja.

Vojvoda Grdan je uvijek prihvatao ponudu koju su mu pokazivali sa zapada. Vojvoda Grdan je umro 1612. godine. Njegovom smrću nestala je ličnost za koju je vezan krupan napor širenja ideje o oslobođenju naših naroda od Turaka.

TAKOĐE SE MORAJU POMENUTI USPJESI ORUŽANE BORBE NIKŠIĆANA U MOREJSKOM RATU 1684-1699. GODINE.

Sukob sa Džin-Alijom U aprilu 1690. godine krenuo je hercegovački paša Džin-Alija, sa 3000 vojnika ka Nikšiću. Ulazeći, na teritoriji Nikšića trupe Džin-Alije nijesu naišle na otpor. Prošle su nesmetano kroz klanac Dugu. Čim su prednji djelovi Džin-Alijine vojske stupili u Gornje Polje, stanovništvo okolnih sela se okupilo. Formiran je odred od 800 ljudi i bez ikakvog čekanja zametnut je boj sa turskom vojskom. Bitka je trajala puna 4 sata. Na kraju turska vojska je počela da se koleba. Na kraju bitke 80 nikšićana sa straže u Dugi udarilo je na tursku vojsku s leđa i to je riješilo bitku. Zajedno sa Džin-Alijom bilo je zarobljeno još 40 Turaka.

U bici je poginulo 400 turskih vojnika.

Zarobljeni Džin-Alija nudio je za otkup 3000 cekina, 3 rasna konja i 3 sablje. Nikšićanima novac nije bio potreban koliko trofeji slave. DžinAlija je odveden u Kotor. Odatle je odveden u Veneciju, na poklon mletačkom senatu.

PODIZANJE TURSKOG GRADA NIKŠIĆA Poslije zaključenja mira u Karlovcima Turci čine napore da zavedu potpuni red u Hercegovini, da smire stanovništvo koje im je u Morejskom ratu zadalo mnogo briga. Otomanske vlasti su znale da stari metodi zastrašivanja mogu imati samo trenutan efekat.

Potrebno je bilo izgraditi sasvim drugačiji sistem borbe i pritiska. Zato turske vlasti počinju sa podizanjem utvrđenja u Hercegovini. Po zaključenju mira u Karlovcima za hercegočkog sandžak-bega je postavljen Redžep Šejić. Redžep- paša donosi odluku da podigne grad Nikšić.

Neposredno po podizanju grada nastanio je u njemu muslimane iz Novog Irisna. Nikšićki grad se dijelio na mahale: Grudska mahala, Piperska mahala, mahala Ferizovića, Spuška mahala, Podgorička mahala, mahala Saferagića. U gradu je živjelo i oko 40 hrišćanskih porodica. Nikšić je za vrijeme turske vladavine predstavljao važno trgovačko sjedište. Imao je jako razvijene trgovačke veze sa primorskim gradovima. Zemljišni posjed je bio razdijeljen na čitluke.

Među nikšićkim posjednicima čitluka ističu se begovi Mušovići i Šajinagići.

BITKA NA GRAHOVCU Bitka na Grahovcu se odigrala od 28. aprila do 1. maja 1858. godine, kada je vojvoda Mirko Petrović, stariji brat knjaza Danila, predvodivši vojsku od 7500 vojnika dobio ključnu bitku protiv Osmanske vojske kod Grahovca. Značajan arsenal vojne opreme ostao je u rukama Crnogoraca, koji su bili iskorišteni u ratovima za nezavisnost. Bitka na Grahovcu je jedna od najznačajnijih crnogorskih pobjeda u XIX vijeku, koja je imala velikog uticaja i na dalja politička dešavanja. Ovom pobjedom Crna Gora je dobila veliko teritorijalno proširenje, a Evropa je sve ozbiljnije gledala na Crnu Goru i njenu borbu za nezavisnost.

BITKA NA VUČJEM DOLU U crnogorsko-turskom ratu 1876-78, crnogorski Sjeverni odred jačine 17 crnogorskih i 11 hercegovačkih bataljona i 4 topa, poslije neuspjeha na Bišini, povukao se iz rejona Nevesinja i prikupio 27. jula uveče u selu Vrbici s predstražama između Vučjeg dola i Bileće. Toga dana knjaz Nikola je rasporedio sve snage u 4 brigade, a rezervu od 6 bataljona zadržao pod svojom neposrednom komandom.

Turske snage (24 bataljona i 12 topa) pod Muhtar-pašom nastupile su za Sjevernim odredom i stigle u Bileću 27. jula 1876.

Turci su 28. jula sa 16 bataljona i 12 topova krenuli pravcem Bileća Vučji do – Ubli; u prethodnici su se nalazila 4 bataljona i 2 topa pod Selim-pašom; za njima su nastupali 5 bataljona i 3 topa pod Osmanpašom, sa zadatkom da prije Vučjeg dola skrenu ka Golom brdu i Vardaru radi zaštite lijevog boka glavnine; glavnina jačine 9 bataljona i 7 topova nastupala je pod neposrednom komandom Muhtar-paše, a ispred nje bašibozuk (oko 1000 ljudi).

Crnogorsko-hercegovačke predstraže izložene dejstvu artiljerijske vatre povukle su se na Kokot, Kovčeg i Golo brdo. Brigade iz logora u selu Vrbici krenule su ka položajima Vardar - Kovčeg i izbile kolonom na desno krilo pod serdarom Jolem Piletićem, na centar pod serdarom Bajom Boškovićem i na lijevo krilo pod vojvodom Petrom Vukotićem, za njim vojvoda Peko Pavlović, a knjaz Nikola sa 6 bataljona na Kokot.

U međuvremenu, Turska prethodnica se pod vatrom crnogorskohercegovačkih predstraža razvila u streljački dio, zauzela Kovčeg i produžila prema Kokotu, a snage pod Osman-pašom su preko Radmilovića Dubrave (dio sela Baljaka) produžile pokret prema Vardaru. Za to vreme Sjeverni odred izbio je na položaje Vardar i Kokot i kad su se Turci približili na 1000-1500 m krenuo im u susret.

Mada bez podrške artiljerije, koja je bila upućena u Uble, lijevo krilo Sjevernog odreda je u snažnom naletu razbilo bašibozuk koji je u bjekstvu u prolazu, kroz redove nizama, načeo njihov moral.

Sjeverni odred je zauzeo na juriš Kovčeg, likvidirao tursku artiljerijsku posadu i zaplijenio topove; tu je poginuo Selim-paša; desno krilo Sjevernog odreda razbilo je, za to vrijeme, kolonu pod Osman-pašom, zaplijenilo topove, zarobilo cio bataljon Turaka i Osman-pašu. Muhtar-paša uspio je da razvije za borbu samo dio glavnine, koju su odmah napali već razvijeni crnogorski bataljoni i natjerali je da većim dijelom baci oružje i u panici pobjegne prema Bileći. Razbijene turske snage gonio je Sjeverni odred do utvrđenja u Bileći, iz kojeg je Muhtar-paša, sjutradan, odstupio prema Trebinju.

U bici su Turci imali 4000 poginulih i ranjenih; među poginulim sem Selim-paše nalazila su se 3 miralaja (pukovnika), 3 potpukovnika i 168 nižih oficira; zaplijenjeno je oko 3000 pušaka, 21 zastava, i dr.

Sjeverni odred imao je 70 poginulih i 118 ranjenih.

NIKŠIĆ U BALKANSKOM I PRVOM SVJETSKOM RATU Crna Gora je sve više počela da zapada u ekonomsku i političku krizu. Krajem prve decenije XX vijeka Balkan i Evropu počeli su da potresaju događaju koji su nagovješatavali bliskost velike svjetske političke krize.

Na početku XX vijeka to će početi drastično da se manifestuje. Sve mjere koje je preduzimao kralj Nikola i njegova vlada da takvo stanje izmjene ili ublaže imale su samo privremen karakter; kriza je imala dublje korijene, ona je izvirala iz društvenog bića Crne Gore.

Crnogorski vladajući krugovi, na čelu sa kraljem Nikolom, počeli su da čine pokušaje kako bi ta zbivanja iskoristili da pažnju svoje javnosti odvrate od krupnih unutrašnjih nesuglasica.

Ruska vlada je vršila pritisak na vlade balkanskih država da preuzmu korake za hitno obrazovanje balkanskog saveza.

Po namjerama petrogradskog kabineta, taj savez je trebalo da posluži Rusiji ne toliko protiv Turske koliko kao činilac za dalje sprečavanje austro-njemačkog prodora na istok. Italijansko-turski sukob ubrzao je napore za sklapanje balkanskog saveza. Ugovor o savezu sklopljen je uoči samog rata 1912. kao pojedinačni savez između Srbije i Bugraske, Crne Gore i Srbije, Bugarske i Crne Gore i Grčke i Bugarske. Vladajući krugovi na Cetinju su smatrali da u predstojećem ratu sa Turskom Crna Gora treba da riješi sva pitanja.

Još 1908. Crnogorska valda je donijela Uredbu o ustrojstvu crnogorske vojske. Pripremajući se za predstojeće događaje crnogorska vlada je u maju 1910. godine donijela odluku o formiranju 4 crnogorske devizije. Tako je cjelokupna crnogorska teritorija bila izdjeljena na 4 devizijska i 11 brigadnih okruga, 52 bataljonska i 322 četna područja. Pod zidinama Skadra brigade Nikšićke devizije imale su sledeće gubitke: nikšićka-1120, vučedolska-434 i durmitorska-590.

Početkom mjeseca juna 1914. prebjegao je u Crnu Goru i došao u Nikšić jedan od učesnika atentata u Sarajevu Mehmed Mehmedbašić.

Po naređenju sa Cetinja, Mehmedbašić je stavljen u pritvor, ali je kasnije pobjegao iz nikšićkog zatvora.

Po objavi rata crnogorska vrhovna komanda formirala je Hercegovački odred, koji je imao zadatak da drži front od Šćepan polja do Trnovog ždrijela u dužini od 130 km i da se stara o sprečavanju eventualnog prodora austrougarskih trupa u Nikšić. Na početku, komandant Hercegaovačkog odreda bio je serdar Janko Vukotić, a kasnije vojvoda Đuro Petrović.

Crnogorski vladajući krugovu su ubrzo postali svjesni velike odgovornosti pred istorijom za kapitulaciju Crne Gore i njene oružane sile, pa su još za vrijeme rata, a naročito neposredno poslije ujedinjavanja, pokušali da krivicu za ovaj čin ili zbace sa sebe ili bar podijele sa drugima. Narod Crne Gore i njegova vojska osudili su akt kapitulacije.

Narodni heroji Nikšić je, iako ne formalno, grad heroj. Jer kako bi se drugačije zvao grad iz kojeg je čuveni Ljubo Čupić, čiji je prkosni osmjeh okupatoru pred strijeljanje, postao simbol otpora u okupiranoj Evropi, te slika koja ne blijedi vremenskim trajanjem. Oni su Nikšiću dali slobodu, Nikšić im je uzvratio imenima škola, ulica i bulevara. Napomenućemo samo dio narodnih heroja. Prvo, Nikšićanin je legendarni komandant Sava Kovačević, koji je postao nezaobilazna ličnost gotovo svih partizanskih filmova, a njegovim herojskim podvizima, poput susreta oči u oči sa okupatorskim tenkovima, svijet se divio. Nikšićanin je i čuveni Ratko Vujović Čoče. Tu je Joka Baletić, poznata po izreci „bolja Joka Baletić, no sva divizija Stanišić“. Ordenje narodnih heroja nosili su i Luka Simonović, Vojo Deretić, Ratko Žarić, braća Labudović, Vučinić i Višnjić, Jagoš Kontić, Nikola Kovečević, Milija Nikčević, Radoje Čizmović, Gojko Garčević, Radoje Mijušković, kao i mnogi drugi. Nikšić je prepoznatljiv i po velikom broju žena-narodnih heroja, kao što su Olga Golović, Mileva Lajović Lalatović, Milica Vučinić...

Nikšićani su i poznate istorijske ličnosti Crne Gore, Šako Petrović, Novak Ramov Jovović, Novica Cerović, pop Milo Jovović, a i želja kralja Nikole I Petrovića Njegoša je bila da bude sahranjen na Petrovoj glavici u centru grada, gdje se nalazi Saborni hram Svetog Vasilija Ostroškog, pored, kako je rekao, najvećeg hercegovačkog i najvećeg crnogorskog junaka Stojana Kovačevića i Novaka Ramova.

Međutim, ta želja mu nije ispunjena.

ČEDOMIR LJUBO ČUPIĆ

Čedomir Ljubo Čupić (Sjedinjene Američke Države, 1913 — Petrova glavica, kod Nikšića, 9. maj 1942), student prava, politički čete u komesar Nikšićkom NOP odredu i narodni heroj Jugoslavije. Njegovo hrabro držanje i pobjedonosni osmjeh na gubilištu je ovjekovječen fotografijom, koja je postala simbol otpora i obišla je svijet.

Najpoznatije znamenitosti Nikšića -Saborni hram svetog Vasilija Ostroškog -Tvrđava Bedem -Carev most -Dvorac kralja Nikole -Rimski most na Moštanici -Vukov most -Gordin most -Most na Duklu -Crvena stijena -Crkva apostola Luke u Župi nikšićkoj -Manastir Jovan Do -Spomenik palim borcima pod Trebjesom -Hotel „Trebjesa“ -Hotel „Onogošt“

Saborni hram svetog Vasilija Ostroškog Ubrzo nakon oslobođenja Nikšića od Turaka 1877. godine, počinje proces njegove velike obnova. Tako je po želji knjaza Nikole, inženjer dr Josip Slade 1883. godine napravio urbanistički plan razvoja novog grada. Dr Slade je projektovao knjažev dvorac, a u njegovoj blizini, na prostoru Petrove glavice, planom je utvrđeno mjesto za sabornu crkvu.

Crkva je podignuta u čast poginulih crnogorskih i hercegovačkih boraca u oslobodilačkim ratovima protiv Turaka, koji su trajali od 1875. do 1880. godine. Imena ovih junaka upisana su na spomen pločama, koje se nalaze u unutrašnjosti hrama.

Saborna crkva je podignuta prema projektu, koji je uradio ruski arhitekta Mihailo Mihailovič Preobraženski, a gradnja se odvijala uz veliku pomoć Ruske pravoslavne crkve i carske porodice Romanov.

Gradnja ovog zdanja je otpočela 17. jula 1895. godine, kada je postavljen kamen-temeljac, i trajala je sve do 10. avgusta 1899. godine.

Osveštavanje crkve je pomjereno za sljedeću godinu, jer je bilo planirano da se 3. avgusta 1900. godine na taj način obilježi 40 godina od dolaska na vlast knjaza Nikole. Međutim, zbog iznenadne smrti italijanskog kralja Umberta, osveštavanje je obavljeno 15. avgusta uz prisustvo velikog broja važnih zvanica.

Zanimljivo je da unutrašnjost crkve nikada nije oslikana, iako je kralj Nikola pokušavao da za ovaj posao angažuje velikog srpskog slikara Uroša Predića.

Ako se nađete u Nikšiću, do saborne crkve možete doći kada od Skvera krenete Vučedolskom ulicom. Na kraju ove ulice nailazite na trg, koji je dobio ime po vojvodi Šaku Petroviću, prvom guverneru Nikšića po oslobođenju od Turaka i vođi Narodne strane (klubaši) u crnogorskom parlamentu. Na trgu se nalazi skulptura Presvete Bogorodica, a iza se uzdiže 34 metra visok hram, do kojeg se dolazi dugim stepeništem.

Tvrđava Bedem Očuvani ostaci Onogošta nalaze se na kamenitom brežuljku u jugoistočnom dijelu Nikšićkog polja. Anderba, Anderva, Anagastum, Onogošt, sve su imena jednog istog, još nedovoljno istraženog lokaliteta. Grad ima dvije cjeline: u ravnici – ostaci Donjeg grada sa pet kula i sistem Gornjeg grada sa šest. Čitav grad je opasan bedemima. Tvrđava poznata pod imenom Onogošt podignuta je na grebenu stjenovite, strme glavice koja se izdiže nad poljem 20-25m.

Bila je dugačka 214 m, a u srednjem dijelu, gdje je najprostranija, široka oko 30m.

Nikšićki Bedem, tvrđava koja ponosno stoji nad gradom u sebi krije dugu istoriju ovog kraja.

Dio Bedema je danas obnovljen, kamenom sa područja Crkvica i iz potopljenih kuća sa Krupca i Slanog jezera. Pored toga što je kulturno-istorijska znamenitost, Bedem služi i kao ljetnja pozornica.

Carev most na Zeti u Nikšiću Kada pođete u Nikšić, starim putem iz Podgorice, dolazite do jednog od najljepših mostova u Crnoj Gori, Carevog mosta.

Izgrađen da premosti rijeku Zetu, u donjem dijelu Nikšićkog polja, ovaj most sa svojih 18 okana i dužinom od 269 metara, svojom izuzetnom ljepotom se izdvaja iz okolne ravnice.

Ideju o gradnji mosta dao je sam kralj Nikola, jer je izgradnja jednog takvog objekta značila mnogo za razvoj samog Nikšića i nikšićkog kraja.

Zadatak projektovanja mosta povjeren je inženjeru iz Zadra, Josipu Slade, koji je i ranije učestvovao u izgradnji objekata u Crnoj Gori, kao što su čuvene Lovćenske serpentine i Zetski dom na Cetinju.

Kamen temeljac je položio Vojvoda Božo Petrović, 23. maja 1894. godine, kada je započeta izgradnja ovog, u to doba najvećeg građevinskog poduhvata u Crnoj Gori.

Most od tesanog kamena gradili su brojni zidari i kamenoresci iz Boke i čitave Crne Gore, pod budnim okom Miloša Lepetića. Čak je i vojska bila angažovana na izgradnji mosta, u vidu obaveznog rada bez ikakve nadoknade.

Izgradnju mosta velikim dijelom je pomogla Rusija, koja je kao pomoć slala žito, korišćeno za isplatu dnevnica radnicima na mostu.

Most je završen nakon šest mjeseci rada, i po tragovima u starim zapisima, kralj Nikola je naredio da se most pozlati, tako što je u svaki stub uzidan po jedan zlatnik.

Most je otvoren 20. oktobra 1894. godine, kada je kralj Nikola predložio, zbog nesebične pomoći Rusije, da se most nazove Most Cara Aleksandra III. Narod je ovaj naziv skratio u jednostavniji oblik – Carev most.

Ovaj grandiozni objekat doprinio je usponu i razvoju nikšićkog kraja poboljšavanjem trgovačkih veza sa jugom Crne Gore, a prvo vozilo koje je prešlo ovaj most, bile su poštanske kočije.

DVORAC KRALJA NIKOLE Kraljevski dvorac Nikole I u Nikšiću je jedna od najljepših rezidencija, koja je izgrađena dinastijom Petrovića Njegoša tokom njene vladavine u Crnoj Gori. Dvorac se nalazi u centru Nikšića blizu gradskog parka i nedaleko od hrama svetog Vasilija Ostoškog.

Sada u bivšem kraljevskom dvorcu Nikole I se nalazi gradski kulturni centar, u okviru kojeg su arhiva, biblioteka i muzej lokalnog folklora, gde je predstavljena sveobuhvatna istorijska izložba, posvećena opštini Nikšić.

RIMSKI MOST NA MOŠTANICI Jedan od najstarijih rimskih mostova ne samo u Nikšiću nego u Crnoj Gori je most na Moštanici, poznat u narodu kao Rimski most.

Poseban u svojoj ljepoti osvaja sa proporcionalnim svodovima, širokim stubovima i velikim otvorima... Rađen je od obrađenog kamena. Nalazi se na starom putu koji ide iz Nikšića preko Grahova, za Trebinje. Preživio je mnoge istorijske trenutke i onako lijep, ponosan, potvrđuje da su Rimljani bili izuzetni i precizni graditelji.

VUKOV MOST Preko ovoga mosta vodili su putni pravci prema Risnu i Trebinju, a podaci o tome koje je tačno godine podignut ne postoje. To je tako sve bilo do 1807. godine kada su ga prilikom napada na grad Onogošt porušili Crnogorci sa Petrom I i 1000 Rusa pod komandom potpukovnika Zabjelina. Nakon toga prelasci preko rijeke Zete za lokalno stanovnoštvo bili su otežani i opasni. Ono što je posebno interesantno je da je upravo te 1807. godine kada je srušen Begov most uzvodno uz rijeku Zetu, nikšićki trgovac Hadži Ismail Lekić na rijeci Zeti (Duklo) finansirao izgradnju drugog mosta sa osam lukova i s pravom se može reći da je upravo rušenje Begovog mosta bio jedan od osnovnih razloga zbog čega se ovaj trgovac odlučio da sagradi novi most.

Trebalo je da prođe gotovo osamdeset godina da se ovaj most obnovi a za njegovu obnovu založio se kralj Nikola prilikom jedne posjete Nikšiću krajem marta 1888. godine kada je naredio da se tokom ljeta iste godine na mjestu Begova mosta izgradi novi i da se po njegovoj želji nazove Vukov most po poznatom crnogorskom junaku Vuku Mićinoviću.

Vukovim mostom danas se ne odvija saobraćaj jer je pored njega početkom osamdesetih godina XX vijeka izgrađen novi most u sklopu izgradnje puta Nikšić - Trebinje. Na mostu su primjetna oštećenja posebno kada je u pitanju kamena ograda

GORDIN MOST Suprotan veličanstvenom Carevom mostu je mali, kameni, zapušten most na rijeci Bistrici, poznat kao Gordin most. Most je 1902. godine podigla Gorda Filipović iz Dobrskog sela, koja se pamti po dobroti i velikim, ljudskim djelima. Krajem XIX i početkom XX vijeka, držala je jednu gostionicu u Nikšiću i tako pomagala sirotinju.

MOST NA DUKLU Izgrađen je 1804. g. Podigao ga je ktitor nikšićke džamije Hadži Ismail Lekić,po kome i nosi ime. Izgrađen je na jednoj od najvažnijih prilaznih saobraćajnih raskrsnica, ali se vremenom pokazalo da nije dovoljan,pa je uporedo sa njim izgrađen novi betonski most veće širine.

U Nikšićkom polju je još jedan broj kamenih mostova, koji zaslužuju brigu i pažnju: Brezovački most preko Zete,most preko Rastovca u Gornjem polju,most preko Sušice kod Gornjepoljskog vira…

CRVENA STIJENA Crvena stijena je arheološko nalazište iz doba paleolita, koje se nalazi nedaleko od sela Petrovići (opšina Nikšić), blizu granice Crne Gore i Bosne i Hercegovine.

Pećina je otkrivena 1954. godine i smatra se nalazištem sa najdebljim kulturnim slojem (od musterijena do bronzanog doba),

najbogatijom stratigrafskom raslojenošću na Balkanskom poluostrvu i izuzetno očuvanim ostacima materijalne kulture, koji pružaju dobar uvid u razvoj paleolitskih kultura.

To je plitka pećina. Nalazi se na lijevoj obali Trebišnjice, 700 m iznad nivoa mora. Ulaz joj je širok oko 24 metra, a dubina do zadnjeg zida iznosi 15 metara.

Crvena stijena je bila naseljena još u paleolitu. Najstariji kameni artefakti su stari oko 180.000 godina, a nalazi o postojanju pračovjeka preko 100.000 godina. Rezultati dobijeni u istraživanjima pokazali su postojanje 31 kulturnog sloja. Razna oruđa (diskovi, rezači, šiljci, strugači itd.) većinom su pravljena od kamena, a manje od kosti i roga. Naseljavanje ljudi teklo je u nekoliko etapa. Zajednice koje su nastanjivale Crvenu stijenu, su se bavile lovom i ribolovom, živjele polunomadskim životom i kretale su se u hordama.

CRKVA APOSTOLA LUKE U ŽUPI NIKŠIĆKOJ

MANASTIR JOVAN DO

SPOMENIK PALIM BORCIMA

HOTEL ,,TREBJESA“

HOTEL ,,ONOGOŠT“