Hamot kan Narumdom

Reserbado an gabos na derechos ©2011 Jaime Jesus Uy Borlagdan Pwedeng kopyahon an arin man na parte kan libro basta magpaaram sa may kapot kan derechos. Magsurat sa waterpatterns@yahoo.com Ginawadan kan 2009 Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikol (Rawitdawit) an “Hamot kan Narumdom.”

Ginawadan kan 2009 Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikol (Osipon) an “Pagsarado”

PAMAMAARAM: Sarong Introduksiyon

I

ni daw na mga uran na ini, dulo akong pipaghidaw kan mga kaitong malipot na panahon. Su mga pasko kan sakong kaakian.

Muyahon ko an arog kaining panahon: malumlom, an langit garo solidong malabog na gapo, dai naghihiro; an mga laog kan harong panuon ki mga anino; garo igwang gabat an lambang bagay, garo may pigsasapar na kun anong kamunduan. Muyahon ko an panahon pag-arog kaini, ta garo ini paggutgot kan dati nang lugad. Pag-arog kaini an panahon, pagmati ko piglalabto ako sa tubig kan kapungawan. Iyan an pagmati na daog pa an kaogmahan. Sa kapungawan kaya mong gumadan dawa pa sadiri. Dakol na milagro an nagigibo. Sakuya nalilingawan ko an mga takot ko, sa ibang sabi nagigi akong maisog. Kaya kong hampangon an kinaban na nakasulot kan saiyang pinakamakatakot na maskara.

Ano ini, sa pag hali kan kapungawan o pagpadaba pa lalo kan kamunduan?

An arog kaining uran, kun yaon ka sa sarong lugar na daing gayon muya mong humangos na halawig buda hararom, dangan isipnga an sadiri mo hali digdi sa laoman na dai tatao maglayog.

An uran, simpleng pagtaklob kan dampog sa aldaw, nata arog kaini an dara? An lumlom kan palibot, ano an kinaiba sa banggi? Parehas man kaini ipatos an lambang saro sa mahibog na limpoy, pigtatago.

Magabat sa mata an humiling sa langit na dakol pa an iuran. Para sako arog kaini an pandok kan mga nakaaging kutkuton sa pagrumdom. An trahedya kan pagkawara, iyo baga ini an pinakasimpling dahilan kan kamunduan. Sa ibang sabi an pagrumdom kan mga mamundong nakaagi, na dai na maibabalik, anong klaseng kamunduan an? Ta bako man sana baga mga maogma an narurumduman ta. Arog halimbawa sa kamunduan kan sarong aki na nagkakawat na solo sa laog kan dakulaon na harong. Nata kun narurumduman ko an kamunduan na ini, naoogma ako? Muya kong kuguson an sakong sadiri sa pasilyo kan harong mi kaito. Kuguson ko siya, ipahiling ko saiya an pagkamoot dawa dai niya kaipuhan. Kukuguson ko siya ta muya kong makugos an kamunduan sa unit.

An oryentasyon ko talaga palaog, yaon sa laog ko an sakuyang kawatan, yaon sa laog ko nangyayari an haralawig na iristoryahan.

Pag ikilingan ko an mga ini, saka ko sana namamatean an lawig kan sakong buhay. Matataram kong handa na akong mawara. Tibaad naghahanap

sana akong bagong luksuhan, hali sa buhay na ini. Tibaad pig-aapod na ako kan perpekto kong sadiri na wara digdi.

Kaya baga an gabos kong piggigibo garo anas pamana. Bako naman para sakuya an mga ini kundi sa sakuyang girumdom. Dapat ko nang akoon an kagadanan. Habo ko nang matakot.

Mayo 24, 2007. Pawa.

TAG-INIT NA BANGGI

I

gwang bubon na sa lipot buda diklom kan banggi napapadago. An sakit sa tanog kaini an minapatakdag sa mga maragsip na dahon pasiring sa daga sa tag-init na banggi.

Pig-aagda kan bubon an mga bituon sa langit na trangkilo, pasiring sa daghan niyang tubig na daing hiro-hiro.

Sa tag-init na banggi, hali sa saiyang rarom nagkanta an bubon ki mamunduon, katono an pagdaguso buda pagsibog kan hukol sa mga kuwebang gapo: daing nakakahiling, daing nakakamangno, solamenteng an Kagurangnan sana na kagibo kan bituon, kan hukol buda kamunduan.

Kan nadangog ini kan mga bituon, nangirabo sinda sa rarom buda gayon kan kamunduan kan bubon. Tuminakig su silyab kan saindang mga lawas.

Saro siyang bubon na daing pagbulos, daing paghewas. Anas siya pagtao, na dulo saiyang minapararom, minalubong.

An mga bituon na daing ibang aram kundi maghemate ki pag-omaw buda haralangkaw na lugar, nag-aratak-atak mantang nagpapatahob sa dampog.

May saro sana sainda an totoong nakadangog. Pinasilyab kaini an sadiri sa diklom kan kahewasan sagkod sa mariraw sa marumirom na tubig kan bubon an saiyang naglalaad na lawas.

Sa kaawagan na winagas kan diklom tuminaraka an madalion na silyab kan makintab na sim, an sulog kan salog na sa biglang liwanag garo kiskis ki halas, an mga mata kan isog sa sildang kan bulan, dungan sa sarong hidaling pagliwanag kan bituon. Sarong hudyan na pagbiyo kan pirang ribong taon kaining paglaad sa saro sanang hidaling kimlat. Sa sibot na panahon nahapros kan hudyan na liwanag su tubig na itom.

Kun tururugon na kita kan bangging ini, na dai ta na nahiling su pagparà kan bituon sa ikog kan hidali kaining laad, buda kun dai ta na makukuang magngalas kun nata garo kulang ki sarong bituon an banggi—dai ta nanggad

kuta palapwason na dai maghapot kun nata an bubon na panuon pa sana kasuogma, ngonian anas na sana daga?

AN IKOS

P

uon pagmuklat sagkod pagpiyong, uru-aldaw, sa saiyang ikog, liog, páa, isapar kan kuting an tarom kan ido na nag-ngingipon.

Hingalo saiya an uriyak na minakamang hali sa saiyang rarom pasakat sa ngimot, ta nagagabot, naguguyod kaini an kulog paluwas sa saiyang lawas.

Sa pagtios, nakaka-okod kitang matuod: kun maanan mong maray garo na sana kawat an dulak, ta dawa nagdudulag su ikos, naghahalat ini, an pagtabyon kan saiyang ikog pagtaon, pagtangro sa malumoy niyang lawas sa nag-aadal na kagat. Dawa an pagkamrag niya sa paratao saiyang sakit, palabas na pulugospogos, na pagdurat sa pigdudulagan an katuyohan. Ta ini baga an totoong katalian: an pag-akò kan kamugtakan kan kinaban, an pagpahunod, an pag-utob sa tuklang kan dalan na pig-uusol kan dapat mangyari.

Kaya ngani magayon bagang isipon na an lugar na ini na su pig-aapod tang impyerno. Pagkatapos kaini dai nang titiuson. Gabos na kulog digdi na sasakiton.

Pero namuyahan ta na baga digdi—sa kawaran ki katoninungan—kan kita natuod, nakaokod kitang mamuot.

An hapot ngani, pag natapos na su kagat sa liog, pag nasweto na kan pigpapasakitan an ilusyon na yaon digdi an kaogmahan, pag naipos niya na an sadiri para sa pagbalyo, pano kun subulon siya kan naukdan na pagkamuot pauli sa tinuodan niya nang kulog?

AN MATAKTON

K

an an matakton nagbalong magluwas sa pigtataguan, nasibot su kinaban.

Gabos yaon sa pag-ipos na mahiling. Ta dawa byadi an boot, an mata kan matakton daing patawad. An hiling kaini tarom sa maragsip na papel. An maan, awot sa batak sa paril. Minalakaw ini sa gabos na ibabaw, sa kantil kan sarong tagdong tunog o sa kweba sa tahaw kan saradit na burak. Duwang ruwedang rabas an daing takot niyang mata, idugi an kahewasan kan anyil na langit, idaguso an tago kan mga taklob, itaros an lipod kan mga kudal. An maan niya an nagsalo kan saiyang kurab, an mata niya an suminugpon sa saiyang tikab.

Ta siya an nakakahiling kan makagirabo kaining gayon, padaba siya kan kinaban na kaogmahan an magpahiling. Dai siya nasasakitan magsabot kaining gubot na kadlagan, an kaawagan saiya parasurog kan nalipdan na kapanoan. Ta an takot bagang minahurma saiya iyo an bayaan an kinaban, na sa takot man na ini an kinaban man sana an saiyang pigdudulagan. An siklong ini an saiyang bulawan na laoman. Pero pag an matakton nagbalong magluwas sa saiyang pigtataguan, an kaluyahan niya iubakan ki sagang, saro ining kaaldawan digdi sa daga. Ta sa pag-usol ki mga bulod, an pagbalo an trayumpo. Sabot an kan kinaban—ini an silensiyong sikretong pigheras kan takot buda kan saiyang pigkakatakutan. Kaya sa mga tinampong halawigon na iskala ki piano—saray an mga punaw na sayaw na daing kahingaloan pagpinunan— luway-luway an lakaw kan saiyang bitis, an timak likayon na dai makahaman ki tugtog na mapukaw sa makinigkigon niyang isip.

AN MAISOG

A

n daing takot dai ta na matataram na maisog. Wara na saiya an sarong bangot na kaipuhan nanggad kan maisog. Garo kun sa pairisugan, an daing takot arog kan sira na nag-entra sa pataragalan sa irarom kan tubig. Kun kumportable ka sa sarong bagay dai mo ini kaipuhan tagalon. O kaya si Charlie Chaplin nag-intra sa Charlie Chaplin look-alike contest, dakulon na ehemplo, saro an buot taramon. Daing laban. Dai na matalubo diyan an pagma'wot, dai nang pagpursige, dai nang hiyak-hiyak, dai nang pakiggumulan. Dai man pwedeng maipahiling an orag mo sa bungagan kun dai kang kabungagan. An sarong dai nang takot, sarong kagdaog, dai nang tatakudan an saiyang bungag. Iyo garo ini kun nata pigka-orihan kita kan mga diyos o anghel o kun anong muya mong apudon sainda, ta sinda dai kaipuhan matakot, ta dai ninda kaipuhan maglikay, an lugad sainda karaw-karaw sana, an nakaagi, presente buda mag-abuton, nakalatag na sa hampang ninda, dai na ninda kaipuhan magha'dit. Dai ninda sabot an mga bagay siring kan kadaogan o kagadanan ta dai man sinda kaini madudu' tan. Siring man dai ninda sabot an desididong lakad kan sarong namumuot sa sarong bangin na dai hiling an hugpaan o kun nata may nagagadan sa ngaran kan mga bagay na dai man nahihiling o nakakaputan.

Nadudurat sinda sa kaiisip kun nata nagigibo ta pang magmata dawa aram tang pwedeng ini na an aldaw na kita dagos nang mapiyong.

An isog para sana iyan sa may takot. Ootrohon ko sa sakong sadiri, an maisog para sana sa natatakot. Para ini sa mga dai aram kun ano an masunod. Sa hampang kan madiklom na dalan, kun ano-ano baga an namukna ta na pwede tang sabihon na iyo an nagpagayon dawa purupapano, sa kinaban na itinao sato: pagtubod, paglaom, onra. Mga bagay na ipinangtahob ta sa satong kahubaan laban sa satong mga takot. An kada lakad ta parani digdi siertong sarong pamibi--ta dai na man ki ibang paagi o magiginibo parani digdi. Dai naman na ibang mapapangaputan kundi an magtubod na sasalbaron kita nindang mga daing takot.

AN MGA RIGNOS SA MOLINUHAN

M

ay mga rignos na nagsisimot kan mga nawalat na pasi sa palitadang pigbabaladan. Sa mga kahoy sa palibot, an huni kan saindang mga pag-iriba nagpapataan.

Pataan para sa arog sakong nagmamaan, o para sa mga parabalad na yaon pa sa baladan, gaba an lawas sa marang hinang, sa tanglay kan gabat na pigdadara. Pataan na marot madakop sinda o magadan.

May rawraw sa apat na gomang buminalyo sa tahaw kan palitada, garo hukol sindang durungan minaralataw. An pagpilik-pilik kan saindang mga pakpak garo talibong kan labad-labad; garo paliwanag kan paglayog an silag na bulaw na balukag sa tama kan sildang.

Dangan saro-saro sindang minabalik hali sa tinaguan nindang tugdunan.

Garo warang nangyari. Astang pano na naman an baladan ki mga urumol-umol na balukag, nagkukurukiriki hali sa sarong pasi pasiring sa saro.

Dangog ko sa iba, an isog daa nindang ini sa hampang kan kagadanan mala sa saindang kabungugan. Garo pig-aagi ninda sa pagmati an paghimate. Sa paghiro kan daga o paglaen kan huyop kan paros na minaagi sainda. Dai ka maaano kan dai mo aram. Kun siring, para sain an mga huni? Tibaad iyan an paagi ninda ki pagtaram na “sige sana, mantang dai pa.�

AN KONOSUR SA KADLAGAN

A

no man daw su nangyari ta kasubago sana yaon siya nakalitad sa eroplano pasiring sa sarong kumbensiyon ki mga luto buda pagkaon kan bigla na sanang huni na siya sa sarong kadlagan. Dai man matataram na huminugpa su eroplano ta wara ni gira kaini digdi. Siya sana nanggad sa hampang ki sarong tribo ki mga sanggatos na tawo, huba, gabos nakamaan saiya, naghahalat. May mga kun anong laogan an nasa ibabaw kan lamesa sa may saiya. Saro sa tribo, su lalaking halos puti na su payo, an nagpasabot kan saiyang ngimot buda kamot, mantang pigtuturo su mga nakababaw. Kaonon niya daa.

Sa laog kan sarong mangko, yaon an sarong putaheng kun dai siya nasasala hinugot na mga bitis ki bulaw na kalibubog. Isinalamog ini sa taba kan balugo buda kina‟ganan ki tinarakod-takod na burak ki pulang santan. Garo madalion sana ining pinaagi sa kalayo ta luyos sana su mga tanom. Sa saro naman, mga karabaw na atibagros na prinitos sa lana ki gumamela, kina‟gan ki burak ki tapayas buda tinuktok na dahon ki kamoteng kahoy, pinirisan pa ini ki si‟pon ki kalunggay buda bunay ki lawa. Sa iba naman, pisog ki hubal na abokado, binudbudan ki kininit na dahon ki ba‟gangan, inubayan ki rinumos na ugbos kan mangga, buda binangutan ki malumuton na buhay na gapo.

May dumig sa mata kan konusur mantang saro-saro niyang pigkaag sa ngimot su mga kaonon sa hampang niya. Dai siyang pinalaen,nilinig niya su lambang laogan. Sinimot niya pa su yaon sa saiyang kamot. Dai niya hinidaw su sampulong klase ki kubyertos; dai niya hinanap su napkin na pamunas. Su dila niyang an tarom sa pagpili nagpasu‟lot saiya ki kurbata urualdaw buda makakaon sa mga kwartong pano ki kurtina buda mapasaon na gamit,nalingawan su naukdan na sibilisasyon, nadiskubre gilayon an sarong namit na harayuon na sa panahon. Kaitong an sirbi kaini bako sa pagtana kundi pagnamit kan buhay. Sa harayo, sarong huni ki pitson na rignos an garo pinatahaw kan saralak-salak na ribok sa makahoy, an nagpapaaram sa gabos na para sa saro may mangyayaring pinakaenot na beses.

5-12-2011. Karangahan.

AN PAGGURANG NI SATANAS

G

urang na lawas an saiyang sinu‟lot kan naglakaw sa kinaban, sarong udtong an aldaw nakatangod na sa alimpuro sa sarong mataraom na puntukan.

Daing pirok-pirok an sildang, pipagbaga an tinampo, ipayungko an mga tinanom dawa ba‟gong supang, pabalik sa nababaybay na daga. Sa gabat kan girumdom sa saiyang tu‟lang, bilang an saiyang lambang ti‟mak, an liog muya nang butsan an pamandukon na ya‟ya sa pagkakalag-kalag sa pisog kan pagbasol na winaltak sa daga.

Muya niyang agyaton bako an isog kan langit kundi an masuripot kaining pagkamuot, na kun totoong orog ini kadakula, an siring saiya pwede pa maglaom na mahugasan, pakatapos kan gabos-gabos na saiyang nahaman sa ibong na puro kan karahayan.

Daing koryente sa banwa, kaya gabos nakahuba‟, sa may pinto buda bintana kadaklan nakatambara, nangangapod an tagoy ki huyop na sa alingahot mapasa na lambang oras nagngangana. Sa pag-agi kan gurang an mga maan mga buhing ayam, nakaikog sa luway kan sarong madali nang mautsan. An mga hapot, langaw na nalumay sa nagmamarang ipot: Sain daw hali? Kasuarin hudyan na nagkakan? Makakua daw ki limpoy na hingaluan? Pirang aldaw an nawawalat ba‟go magadan?

An kawa‟ran ki labot nagpadagos siring kan ragit kan aldaw pero nakamaong siyang jacket buda kalo na tao kan pulitiko.

5-24-2011.

PAGLAOM

S

a sarong dai masabutan na pangyari, sarong lalaki an bigla na sanang suminilyab na garo uhot sa tahaw kan kasiributan sa saod. Mantang nasusulo, duminalagan ini pasiring sa sarong poste ki telepono. Pinindot kan nagrarabaraba niyang mga guramoy an numero para sa sarong emergency. Nagring su ibong na linya, dai siyang ibang naginibo kundi an maghalat buda maglaom na igwang sumimbag.

Mayo 16, 2011. Karangahan.

AN GADAN, SARONG ELEHIYA

I

tsura kan nalupos na lobo, dara kan pagsibog kan kun anong nagpapasan sa lawas, su gadan. Garo paghewas kan higot na nagpupugol sa unit na maging garo tambol buda ibabaw kan hinog na kamatis. Ngonian, arog kan kahoy na kinaros su ubod buda laog, anas na sana ini kurodo-kudo kan ubak.

Dati sa kada hangos, an lawas pirming nabubutong paluwas, sa posisyon na garo maladop. Garo may pigmamawot na maabot. Sa hudyan na hangos, puminatod na ini sa puro kan butong pero an pagmawot padagos, sagkod sa masuway ini sa lawas. Suminain na ini? Hain na su pagmawot na maabot su pigaabot? Ta an natada sato su lawas—na, dawa ini, dai tulos naguyod kan diklom na basta na sana mapara. Garo nasa tahaw kan duwang butong pasiring sa magkasuhay na direksiyon. Harong na muyang buhangon kan duwang habo nang magsaro; an neutral na habong may palaenon, surugan—naipit.

Kaya an pighihibian ta ngonian, an pigdudungawan, an pigsasamnohan ki burak buda patente, iyo an winalat kan pagmawot sa pagladop kaini pasiring sa daing kasagkodan, an dai tulos naiba kan pahingalo sa kun ano an nahihiling ta pagpiyong. An pigkakamunduan ta, iyo an patos, an minsan na laogan, o sakayan o lugar kan pinag-iwalan kan duwang orag. An pigkukugos ta, iyo an gubing na simbolo kan hamot na dai ta makugos.

An mundo ta, para sa satong sadiri. Buda an mundo ta bako para sa dai ta pagkaaram, kundi sa dai ta pagkasabot kun nata. Para digdi an gabos tang pagbalo—ini sana an warang makakataram satuya kundi kita pagyaon na duman.

Isipon ta na sana na ining winalat satuyang daing ribok-ribok, mara, buda nagsusuruhayan nang simbolo, an kabaliktadan kan huminali satuya, na ngonian nagngangalas na sa inabtan na buhay buda lugar na dai ta kayang sàwodón. Mas matali na siya satuya. Harayuon na an saiyang pagkaaram. Buda ini an dapat tang rumdumon: para saiya, kita na yaraon digdi sa lugar na may sakit, helang buda kamunduan, an mga dai pa nai-aaki, dai pa nauumayan, dai pa namumukna. Kita, para saiya, an mga gadan.

ANATOMIYA KAN MUNDO (ROMANSA PARA SA TATARAMON)

K

un pwede sanang duwa an ipampuon, muya ko pang taramon na “may pungaw an sarong lawas.” Pero saro sana an kapinunan kaya pupunan ko ki

Makamundo an sarong lawas.

An mundo Tagalog kan kinaban—ati. Sa Bikol, an mundo pagmating tugang kan pungaw. Mamundo, mapungaw, garo dagom sa dagami. Garo piglaen mo an ati sa daga. An buot sabihon kan makamundo sa Tagalog, daing hawong sa pighururunan digdi.

An gadan na lawas sarong pag-otro. Pagtinaram na lawas, gadan iyan: Lawas ni Kristo, lawas kan sarong daraga sa maawot. Hale sa sarong leksiyon sa Basic Journalism. Pero sabi sa Vedas, an makamundo kun Tagalog pwedeng maging multo. Sa Bikol kadaklan sa makamundo halos saro nang multo.

Sa sakuyang payo an harong na kinawatan ko kan ako aki pa arog man giraray kan kun pano ko ini binayaan. Dai naghihiro, garo mga kinaban o mundo o multo an gabat kan kada bagay, dai nahihiro, dai ki makakahiro.

An sarong lawas igwang arog kaining hewas pagkatapos bayaan kan laog.

Minsan mong tinûdan, ngonian garo dai mo na midbid.

An buhok sa abaga, nakasukray man pero dai makuahan ki ogma. Dawa hipid hilingon garo dai na kayang magdara ki parong.

An bitis na garo ulod an kurikot, an kamot na natunong na an paghanap, gari parte na kan katre—sarong lingaw na gamit na nakababaw sa saro man na gamit.

Sarong gadan na itinakod sa saro man na gadan. Mga lawas: dagom sa dagami, ati sa daga.

Garo pidaso ki pasang salming an alinawnawan kan matang kabangâ an muklat; an silyab arog sa tubig na natipon sa sarong láta. An salming, yaon an higos na magpahiling ki pangalas, pero dai kayang magtao ki milagro na mabugtak kaini sa altar. An mata, makagirabo an kawaran ki sadiring kolor; makabutod an rarom kan hiling kaini sa warâ, an pagsulot kaini kan liwanag kan kinaban.

Igwang dinarakulaan na bado, igwang pinagsawaan na kawatan sa lawas. Mga gamit an mga ini. Yaon man an mga harong sa kaakian, na ngonian, arog ngaya kaining tuninong na banggi, aram tang warang naghihiro duman, warang mahiro duman, warang makakahiro duman kundi an mga sadiyuton na gios kan mga bagay, na halos madadangog mo an tanog, mantang pasiring an mga ini sa mas pribadong estado kan pagkagadan.

AN LALAKE SA HIGOD

N

akatukro na naman an lalake sa irarom kan mga puon kan gumamela sa higod kan harong na marambungon an tanom. An matang nakamaan palaog sa sarong bubon, daing pirok, huhunaon na nakahiling sa limpoy na dugmunan kan mga nuknok buda namok. Masusulo na kan nagraraning baga an saiyang ngabil, kulor talong sa hadok kan nikotina, pero garo dai siyang namamate. Baad nalingawan niya nang may ogom siyang sigarilyo. An namamate, iyo an napapaagi, ayam o tawo. Pag-arog kaini, luway-luway niyang ikiling an payo sa direksiyon kan karagnas kan bitis. Dangan garo itok kan pandok kan ilektrik fan na pag nasampot na an sagkodan minaitok pabalik, minakiling siya giraray sa kun anong pigmamaanan sa sirong kan pananom.

Sa ibang aldaw, mahihiling an lalakeng nagtataras ki mga sanga kan alang na kahoy o nagbabayubo kan kama-kama kan ugbos kamote. Huna mo, arog sana satuya, may ogom na sigarilyo, na mas halaba pa an abo kaysa sa supsupan, an aso ipadumig an saiyang mata. Daing girom, garo pirming may hararom na pigrurumdom, an wasiwas kan tigbas sa makunit na bayawas o marurugi, o an maan sa pigtatarangang kalibubog, garo pangiturugan.

Pero mas pirmi ining nakatukro, kairiba an mga pananom. Lalo na ngonian na tagsupang, ogom an sigarilyo buda nakahiling sa sarong mahewason na kaawagan o dagat na garo dai ta nahihiling—dai ta kayang hilingon: an pandok kan Dios na an silya purong kaogmahan.

Pagtugdon kan manok sa bagting kan simbahan sa orasyon, hali sa harong na natatahuban kan rambong kan mga dahon, minaluwas an sarong babaying an pandok garo bilog na buhay nang nakahampang sa sarong maraoton na tanawon: an mata, hubas nang bubon, an buhok, walat na tungkag kan inasyab na paroy, an hapros kan unit ngirhat kan lumoy buda haraphap kan tulak kan gadan na insekto.

Titikwilon kaini an lalaki, arog sa pagpukaw, dangan mabalik sa laog kan harong na bilog na buhay niya nang kagumulan. Sa laog kan harong, mapuon an enot na ilaw. Malumlom ini sa asong hali sa dapog na kuminupot sa ploresent.

Luway-luway na mabuhat su lalaki. Sunod-sunod na an bagting kan sadit na mga kampana, senyal na tapos na su pangadyi. Bago malaog sa pinto, makiling ini

para sa sarong hudyan na hiling sa nagiging diklom nang higod. An mga amay na bituon sa langit nanginot sa sarong magayunon na banggi kan tag-init. Kun dai mo aram kun ano an nahihiling kan lalaki, huhunaon mong garo pigtutuom kaini an bilog nang aldaw hiniling, buda kinaagahan, hihilingon man sana gilayon.

AN LALAKING NAKARUMDOM

K

an nakamaan su lalaki sa mga nag-iitok pababang mga numero, paoro-otro sa mga kahon-kahon, buda sa kaskas daing madakop an hiling kundi saming garo kalag ki laad, namamati niyang garo may kaipuhan siyang rumdumon. Sa sarong kigkig tuminunong su talibong, nagluwas su numero tres (3) sa sarong kahon buda punto singko (.5) sa saro, garo naghingalo, garo nautsan. Ano an

buot sabihon?

Sarong daragang nakakalo an suminirip sa saiyang pigtatanawan buda pigtatawan siyang liyabe. Para sain ini? Naka-ulok ini, nakahiling saiya, pero an enot niyang nahiling iyo su dumig kaini sa pispis na nagparumdom saiya ki sarong basong maliputon na tubig. Hali digdi, buminalyo su hiling kan lalaki sa liyabe, igwa ining dakulaon na letrang K na lawit, buda manlaen-laen na klase buda dakulang mga giriting-giting na kutsara. “Ano na ngani an buot sabihon kan K?” Pig-iisip niya kun sain pigsusurulbong an mga ini; sa isip niya imbis na kasimbagan, nagluwas sana an dakulon na pintuan na pirming sarado.

Hali sa liyabe buminalyo su hiling niya sa kalo kan daraga, naisip niya, na halos garo pagrumdom, na halos garo siya mismo an nagtao kan kalong ito, na garo kan bago pa an kalong ini, kan dai pa lamang ini pigsususo sa payo, an parong kaini garo bako digdi sa kinaban, kundi sarong lugar na dai magiging ini, an kulor hararom buda dai pang supog, pero ngonian, an narumdom niya digdi iyo su mga plasa buda mga bakanteng lote pagkatapos bayaan kan mga baraylihan, naisip niya kun pirang otro ining nilabahan para maging garo bago giraray, pero an paglimpya kaini ngani maging malinig an nagraot lugod kaini.

May muyang hubaon an saiyang mata, pero dai niya marumduman kun pano.

Dai kuta siya magigimata kun dai niya nareparong garo nagsibog su ulok kan babayi. Arog kan nakigtinuhan na dai tinino. Dawa ngani ruluwas pa an ngipon kaini, aram niyang an nahihiling niya sana ngimot na kinidit ngani lumuwas an mga ngipon. “May buot sabihon an ulok na ini, may buot sabihon ini—ano?” Su luway kan pagkua niya kan liyabe hali sa kamot kan daraga garo arog kan duda sa pagrisibi ki udok sa buot na tabang sa sarong lugar na saro siyang dayo. Kan nakua niya na su liyabe, pero dai pa naghahali su babayi, saka niya nareparo su gugom niyang kamot na nakapatong sa saiyang hita. Kan hiniwasan niya su higot

kan saiyang guramoy, yaon duman an sarong gurumos na papel, an kulor arog kan mga nalingawan na dai kaipuhan, talmag kan tubig na pigluwas kan saiyang kamot. May litrato an papel, may mga nakasurat, pero garo sa ibang tataramon ta dai niya masabutan an buot taramon. Dinara niya su saiyang kamot harani sa daraga arog kan pagsalod ki tubig, arog kan aki pa siya pag may pigpapahiling siya sa magurang na sarong bagay na napurot sa dalan na dai niya aram an pangaran. Kinua kan babayi su yaon sa kamot kan lalaki dangan nagpaaram ini sa paagi kan sarong saludo.

Kan paghali kan daraga, napahiling su lalaki sa iba pang itoon duman buda sa paggibo nindang ribok sa paagi kan pagbukas-sara kan saindang mga ngimot.

Maluwayon an saindang mga hiro, garo arog kan mga pakapangudtong hapon na dai nang ibang gibuhon kundi an maghingalo. Narumduman niya su gabat na yaon sa kamot niya, su lyabeng tinao saiya kan daraga. Pigparahiling niya ini, pero dai niya na marumduman kun anong pinto an kaya kaining buksan—baad ngani wara man. Dangan, garo huyop na hali sa harayuon, nagpuon su pagkadangog niya kan sarong katoninungan.

Huna niya ngani nabungog siya, ta kan hiniling niya gilayon su palibot, yaon man gilayon su mga naggigibong ribok hali sa saindang mga ngimot, pero dai nang ribok na nadadangog. Nahihiling niya an palibot niya pero garo ini nasa sarong salming na laoman. Garo ulok kan mga munyika, buda suriyaw kan mga ritrato.

Sa ngalas buda taranta, luminuwas siya hali sa saiyang pigtutukawan. Nahiling niya giraray su daraga buda su kalo kaining pagalon na an kulor, luwas pa an ngipon kaini pero may kadungan nang buka-sara kan ngimot, arog kan nahihiling niya sa palibot. Pigtuturo kaini su hinalean niya, buda su mga iba pang nakatakod sa likod niya, na an mga laog nakahiling saiya arog sa hiling kan mga bayong na dating buhi, naghahalat. Buka-sara an mga ngimot kaining garo may pigkakaon na dipisil masapa, buda pighihiling siya. Pero mala sa nadadangog niyang katoninungan dai niya madangog an ribok na piggigibo ninda. Buda kalat-kalat an lalaki ta pigkakalag-kalag niya kun sain hali an tanog na nagbungog saiya. Dai naghahali su daraga sa hampang niya, buda an mata kaini arog naman sa gabos na yaon duman na nakahiling saiya, buka-sara an ngimot sa ribok na dai niya madangog.

Mala sa nararawrawan siya kan nakakalong daraga sa paghanap kan pighahalean kan tanog na nagbungog saiya, tinao niya digdi su liyabeng tinao kaini saiya kasubago, pighuhuna na ini an kaipuhan kaini saiya. Dangan binayaan niya ining nakatindog duman pigmamaanan su liyabeng nasa kamot kaini na garo may narumduman na importanteng memorya katakod digdi.

Nagparalakaw siya dara an katoninungan na yaon sa saiyang talinga, pigsususog kun sain ini hale. Gabos na naaagihan niya arog sa hinalean niya, garo nasa laog kan kahon na salming. Haloy siya sa irarom kan aldaw, pati man kan mga bituon, kun minsan ngani uran, kun minsan ragit kan init. Pero nangalagkalag siya ta sa kada lakad niya, nagrarani an tanog kan katoninungan. Sagkod sa dai na siyang

mahiling na rumdom niya, sagkod sa makaabot siya kun sain nagpupuon na an pagyumok kan daga. Dai na su mga linya buda hipid na tuntungan, dai naman su mga laogan na pano ki bintana buda pantaklob. Abrido an gabos na yaon digdi, daing pugol, nagsusupay sa manlaen-laen na direksiyon.

Hinuba niya su nakasulot sa saiyang bitis buda itinungtong niya ini sa mayumok na daga na pano ki matarom na buhok, kuminanta ini sa mensahe kan lindok. Sa inutan igwang rarom na gibo kan nag-aarakbuyan na mga limpoy buda sanga, digdi niya tinapok su saiyang mata, sa hulog na daing hugpaan. Dangan niya nasusog su hinalean kan tanog kan katoninungan: may sarong kaawagan, duman may nagkapirang baka na nagsasabsab kan mahibog na awot, sa huruharayo may sarong aki sa irarom kan saro sa mga limpoy an naghahayop sa linukot na langkoy ki sarong mahamison na giromdom manungod sa gabos na panahon. Sa gayon kan aki, sa kaogmahan kaini sa sadiri, sa katoninungan niyang dai kayang dutduton kan kinaban, hali sa sadit niyang lawas an laad kan kamurawayan na minagatong sa pwersa kan kagabsan.

Sa puntong ini, muya ko kamong agdahon sa kaitaasan, sa mismong dungawan kan mga bituon na minabua sato sa pangiturugan, na iyo sana an aram kong lugar na pinakamagayon pagtanawan kan mga masunod na pangyari, mantang su lalaking naglalaog sa lugar na itong pighahalean kan nadadangog niyang katuninungan, na nagbungog saiya kan gabos na ribok na piggigibo kan nalingawan niya nang kinaban, arog an berdeng bayong na nagsasalak sa berdeng kadlagan sa pag-uli kaini sa ginikanan.

AN LALAKING MUYANG LUMAYOG

I

gwa daang sarong lalaking muyang lumayog. Tolong banggi siyang nag-isip na daing katurog, buda dawa sa pagkaturog naiisip niya an paglayog pero daing kasimbagan. Sa pang-apat na banggi tinaram saiya kan Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, na an bathala kan mga bayong igwang harong sa gurang na Piling marambong sa ika-tolong liko kan salog kan Baranghawon. Tibaad makatabang daa kun inio dumanon niya. Kaya insigida pagmuklat, daing duwa-duwang sinungko niya su rona.

Kan matuparan niya su kahoy na pighahanap, nag-apod siya sa puon kan Pili: “Bayong, bayong, muya kong libuton an kinaban, muya kong lumayog pero dai akong aram. Bayong, bayong...”

Nagpahiling su Bathala kan mga Bayong buda nagtaram: “Dai taka kaan mapapaonrahan, sagkod an samong tataramon kaya mong itaram.”

“Pano ko man an mauukudan?”

“Lingawan mo an boses na saimong aram.”

“Pano man, dai ko ngani marumduman kun pano ko ini naukudan.”

“Sa puon kan Piling ini, makukua mo an sakuyang mga ati. Ngonian kun muya mo talagang mahiling an kinaban, kaipuhan mong lumayog, kun muya mo talagang lumayog, an tataramon kan bayong kaipuhan mong manuodan— pagkinaon mo an mga ipot sa pamitsan kaining Pili, aabtan ka ki nganang pirot buda mangingiturog ka, pagmata mo dai mo na masasawod an taramon na kinadakulaan mo. Ngonian, kaya mo daw halunon an naghali sa sakong lubot?”

Bilog niyang buhay paglayog sana an muya niya, an buhay kan hayop na naglalakaw haloy niya nang tinalikudan, buda sa pangiturugan nabuhay.

Pigtatawan siya ki paagi na mahaman an pangiturugan na ini, sa isip niya ano na sana an diit na pait para sa namit kan daing sagkodan na langit.

Arog kan taramon kan Bayong, kinaon niya su ipot, napirot siya, nangiturog. Sa pangiturugan, natuparan niya giraray su Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, “Mala ako an nagdara saimo digdi, tatawan taka pang tsansa na bâguhon an saimong disisyon.”

Inagda kan Bantay su lalaki sa sarong lamesang may duwang kopita, may kutsilyo, buda bunga ki Pili.

“Pag ininum mo an laog kan kopitang ini, papaliwuyon ka na garo ka naglilihi, an duwang namit sana kan bunga kan Pili an makakahali kan saimong pagliwoy.

Manatok an lantahon, masapog an ilog. Pagmata mo mananamitan mo an hamis kan tataramon kan tawo.”

“Pag ininum mo man an yaon digdi, garo ginusgos ki langaton an dila mo, bubuahon ka kan gatol kaini, sagkod sa ika na mismo an magiris kan dila mo, gamit ining kutsilyo.”

Sa tarom kan kutsilyo may nakasurat sa bulawan, pero an taramon dai niya masabutan.

“Muya ko sanang lumayog, buda mahiling an kinaban, dai akong pakiaram kun dai na ako makataram. Muya ko sanang lumayog...”

Ginawgaw saiya kan Bantay su kopita. Naglaad su lukas kan kutsilyong garo ngarakngak.

Pagmuklat dai na siyang boses. Pag nagtataram siya, an nagluluwas katoninungan. Imbes kamunduan, namatean niya an nganang ogma, ta nagrarani na siya sa pagkahaman kan saiyang mawot.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya...

Sa puon kan Pili, sa likod kan rambong, mga tanog kan pakpak, na gari palakpak pagkatapos makadangog ki paulok na pwertehon.

Pebrero 1, 2009. Karangahan

AN LUBONG

I

to an enot na kagadanan na saiyang sinapar. Mantang pighihiling an kalot na luway-luway natatahuban ki dugi, garo may pagkaising dungan nagsusupang sa saiyang payo. Sa hapin kan kamunduan na iyo an pagmateng kagdaog sa saiyang laog sa ngonian, nagbubutwa an sarong ha‟dit para sa nasabing nagbubuskad na pagkaisi. Dai nakapangipos an hubal niyang hutok sa pagdaguso kan ba‟gong pagkaaram, kaya garo nasingkog su dalagan kan saiyang pagsabot sa kalot. Ugaring orog na naglabaw-labaw an gabat sa daghan kaya su sa payo garo napalimanlimanan.

Duwa sana sindang itoon duman. Siya buda si ama niya na iyo an nagpili kan lubungan duman sa higod sa likod kan saindang harong. Kinaipuhan lubungon tulos an nakapatos sa tamong, dawa tuda na an uran buda naghahagong na an paros. Dai na kayang pahaluyon.

Siya ngani pirang otro tinaraman kan saiyang ina na dai na magluluwas ta maraot saiya, ugaring pinirit niyang maghiro gamit an saklay kan kaitong lolohon niya.

Dipisil su mga enot na pagbalo sa ayudang bitis dulo na bilog na buhay mong natuod kang tumindog sa duwa. Ugaring mala ta ma‟wot niya nanggad na mahiling an paglubong, nagpursa siya. Pakatapos ki pirang tumba, tigaya, lapanak, nakaukod na siya magsarig sa ba‟gong bitis.

Nakakalot na si ama niya kan nakaabot siya sa higod. Muya pa man kuta kan saiyang ama na ta‟wan ki seremonyal na lawig an paglubong ugaring nagbabalinghaw na an panahon. Hinakbot niya su nakapatos sa tamong dangan hinulid sa ma-sarong tuhod na kalot. Ba‟go niya puruton su pala, nganing isulit su kinalot na daga, pinasikrapan niya su aki na aram niyang warang ibang kayang hilingon sa kinaban ngonian kundi itong kinaag niya sa kalot. Puon ngonian, kaipuhan na patuodon kan ama an saiyang pagrumdom na ito na an itsura kan saiyang aki, sarong nakasarig sa saklay. Ini na an ba‟go niyang pagkanitawo; an saklay parte na kan saiyang lawas, panugpon sa nawara.

Kan wara na su kalot. Nagpuon na magtalikod su aki. Muya kuta kan ama na kahurunon ini ki diit, ta‟wan ki diit na sarig sa paagi kan kugos o dawa pagduot ba‟go sinda maglaog sa harong, ugaring sa pangyaring ito, dai niya sabot kun ano an pigsasapar kaini, kaya bilang ngohod sa pagsakit, dai na sana siya

naggirom. Pati pagtabang kaini sa paglakaw pighiling kan ama na garo kasa‟lan, ta garo ini pag-otro kan aram na man sana. Kaya minaanan niya sana ining nagdidiit-diit kan pagpatukal-tukal kan kada lakad kan bitis buda kahoy.

Sa kada ragubdob kan langit, maparangkal an mga sim na nahuhuklab sa mga atop, maragi‟nit an mga nagigisi buda minalayap pasiring sa kun sain, makiling saiya an saiyang aki na garo nakakarumdom ki sarong makangirhat na pangyari.

Sa pandok kaini an gabat kan pigpapa‟san buda an ba‟gong tagas na naukdan.

Digdi minatango sana an ama, pasabot na pumadagos sana siya. An madu‟gi niyang kamot nakalaylay sa gilid kan saiyang pantalon, gadan, warang maginibo.

Sa kada pagtango kan ama minapadagos an aki, sagkod sa dai na ini nagkiling dawa pigpapaksing na kan paros an palibot. Digdi, su ama na sana an padagos na nagmaan. Dai niya mahali an mata sa gira sa dugi kan linakawan kan aki kun sain an kapades na bitis nawawara. Nagbalik saiya an aldaw kan enoton na nakaukod su aki niya maglakaw. Pero pinugol niya an makusugon na kaluyahan na nag-uugbos sa saiyang daghan. Bako pa ini an panahon kan pagmarati kan sakit. Dai niya pa ngani aram kun ano pa an dara kan dulo pang nagdidiklom na langit.

Hunyo 1, 2011. Karangahan.

AN PANDOK KAN DIYOS "Dai ka na makarani" sabi kan Kagurangnan, "Hubaa an saimong sandalyas, ta an natiti'makan mo banal na daga." Dangan nagtaram an Kagurangnan, "Ako an Kagurangnan kan saimong ama, an Kagurangnan ni Abraham, an Kaurangnan ni Isaak buda an Kagurangnan ni Hakob." Digdi, tinahuban ni Moyses an saiyang pandok, ta takot siyang maghiling sa pandok kan Kagurangnan.

I

yo an an apod kan bulod na ito. Sa mga kangalasan na yaon sa tahaw kaini, wara daang tultol na tawong suminakat digdi an nagbabang dai nabua.

Pwedeng bako insigida kundi diit-diit sa mga aldaw pakalugsot. Saro ako sa mga nakasakat digdi. Sa enot, para sakuya anas sana osipon an mga pagkabua kan mga nagtukad sa Pandok kan Diyos. Sa paglibot-libot sa kinaban dakol na akong mga kangalasan na nahiling, nadangog, naparong, nahapros , natanaan: bugsok na mga tawo, hinghing kan mga nephelim, burak sa paraiso kan pagmukna, bungo ni San Juan kan aki pa ini, asul na dugo ki tawo, buda iba pa, pero gabos ini naging ordinaryo sa mga nasapar ko sa Pandok kan Diyos. Ni habo kong isurat digdi an mga girabo buda kigkig na yaon duman ta an mismong diskripsiyon kan mga ini garo naulakitan kan birtud kan saindang pigti‟tino. Garo an pagsawod sainda, pag-agda kan saindang kapangyarihan na magpahiling gilayon. Sagkod ngonian dai pa akong katurog, igwa sana piyong sa diklom.

La‟bason pa sa hutok an girumdom kan gabos na garo minalugsot pa sana ako kasuogma. An mga itoon duman garo na uministar sa sakuyang pirok, nagkakawat sa sakong alinawnawan na garo tagdo sa tubig na dai napapara. An namating kaogmahan na dai dapat mantang nagkakarigos sa maimbong na burabod kan pula, an marangis na busay kan…may mga nakaistar duman, sierto na ako ngonian na bako mga tawo, mga ano sinda…an banggi kan siram sa lugar na itong garo daing kara‟tan, gabos siram buda mga daghan na bulanon, mga lindok na sain paghali-hali o daing pinaghalian. Sisay an dai mamumuot? Sisay an dai mama‟wot na dai na humali? Ugaring iyan an kautoban. Pakalugsot sa Pandok kan Diyos, aram kong dai na akong mapapadumanan. An kinaban na sakong babalikan, sa isog kan sakong mga nagkataranaan, aram kong dai ko na mananamitan. Dangan na nagtundag an pagbasol. Kun nata pa ako nagsakat, nagdunong sa mga patanid. Sa kawa‟ran ki kusog na tanoson an inabtan, suminunod na su nganang kamunduan. Pairarom ki pairarom sagkod masampot an unod kan dagit. Napukaw ini buda ruminampahog, kuminargang kikilat sa sakong kamot buda malsok. Pero sa gabos an kuminastigo sakong dulo iyo an

dai malikayan na paglaom! Pirang beses akong nagbalo, pignigaran an kasyertohan kan mga namamatean buda naglamuâ€&#x;taw man gilayon sa kahibabawan kan buhay: nag-agom, nagtrabaho, nag-intra sa mga paturutaralibong na kawat kan sibilisasyon. Sa hudyan gabos ko man sana ini rinumpag na daing pagkauraw, garo nagrumpag ki harong-harong na baybay, garo nagpasa ki gading-gading na kuron. May mga nakulugan ako, pero dai akong namati ni tagdo ki pagbasol. Mas halangkaw an mga boses na nadadangog ko kaysa sa hinghing kan konsensiya. Nagpadagos akong arog kaini, pigmamaanan an gabos sa paagi kan sarong malabog na salming. Naatas su sakong mga amigo, binayaan ako kan mga kadugo, igwa ako dating ayam na kakurukairiba sa pagsaro pero dai ko na namangnohan kun naglayas ini o nagadan sa punaw. Nakamaan sana ako sa piggigibo ko, dai ko magkapurugulan. Dai ko mapugulan an sadiri na dai magkaon kan sadiring ati, siring man dai ko mapugulan an sadiri na dai magtipon ki ihi buda ikarigos ini sa sadiri. Garo ako pagkaisi na nakalaom sa sarong lansang na lawas na nakaprograma na para sa karaotan. Garo wara na akong maray na magiginibuhan kundi an magadan. Pero an paglaom na ini, dai pigbubutsan an pulso kan sakong daghan. Iyo na daw ini an pigtataram nindang pagkabua? An diputang paglaom na ini, tuda an taram na bako pa, bako pa.

Mayo 16, 2011. Karangahan.

PALABAS PAG ABRIL

I

gwa akong naduman na palabas ki mga tawong nagsasakat sa halangkaw na lugar. Duman sa itaas tulo an naghahalat, sa may lamesang may nakaluwag na nakalasong kintab.

Halawig an linya kan mga masakat, sulot an kolor kan dampog buda nagbubururak an saindang tikab. Pano ki ngipon an saindang mga pandok, pero su mga halaba an buhok, nagdudurugo an ngabil buda sa pisngi buda palibot kan mata hinabas an kolor kan bulalangaw.

Nagngangaw-ngaw an hayop na nakalaom sa itom na kahon. Masaga an mga pinidasong aldaw sa baso-basong naglalataw. Nagiging malipot na hangos an rabas kan tulong nag-iitok na tabak sa hawlang nagkikiling-kiling. Su dai naaabot kan paros naghihibi an unit, muya nang humali, kaso may nakaulang sa agihan na isog na nagtago sa tapis na kurtina.

An lambang parasakat ihahatod sa halangkaw na lamisa kan sarong an pandok pano ki ginurutan, malungsi an buhok, buda garo naghihiro sa tubig. Duman hihilingon kan parasakat an daga mantang gagakudan kan tulong bantay an saiyang liog ki lasong may kintab. Dawa garo ayam, maogma siya sa hampang kan paragibong kikilat. Sa kamot ming naghihiling an tanog kan uran. Garo katukal kan bugkos sa saiyang liog, kukuahon kan mga bantay an saiyang kamot.

Maburutungan sinda, pero dai niya itatao. Bubutungon man an kamot kan naghatod saiya. Pagdai natangkas pwede na sindang lumusad pabalik samuyang parahiling kan palabas.

BROWN OUT

B

rownout sa dakulang harong. Kasubaâ€&#x;go pa. Ngani makatipid, gabos yaon sa sala, nakapalibot sa saro sanang kandila sa lamesa. Su ama an haranihon digdi ta nagbabasa ini ki peryodiko. Su ina sa kataning niya nagkakawat sa saiyang cell phone. Su duwa nindang aki yaon nakalapiga sa paril, su matua pigbibilog su saiyang robot-robot,mantang su ngohod, pigbabaduan su saiyang gading-gading. Paros sana hali sa luwas an naggigibong tanog buda an napapaaging mga lunadan. Sa laog kan harong garo pati boses nawaâ€&#x;ran ki elektresidad. Ata kun dai sinda maghiro, huna mo parte sinda kan tukawan. Arog kaan kagadan an ritrato.

Biglang napakiling an aking ngohod sa saiyang likod. Pakatapos, hinadukan kaini su saiyang gading-gading dangan ihinulid sa ginibo niyang huruhigdaan. Dai niya nilingawan na ini o tamungan. Minaanan niya saro-saro su saiyang pamilya: an ama buda an peryodiko kaini, an ina buda an saiyang cell phone, buda an matua niyang tugang buda an saiyang robot. Dai ni saro sainda an makakamalisya. Buminuhat su aki buda luway-luway na naglakaw pasiring sa diklom.

5-7-2011. Pawa.

PAMAHAW SA CHADES TAPSILOGAN

M

inabalik ako digdi na sarong tawong raot na an buot. Dai ko na rumdom kun ano su itsura ko kan hudyan na nagkaon digdi. Mas aki gayod, mas mataba o maniwang. Dai ko na man tanda su hudyan kong kinakan. Lechonsisi garo, o porksisi.

Ngonian, agang malumlom, tadtaod pa sana su enot na sildang, yaon ako sa saro sa mga lamesa sa luwas. Garo hali sa gera, sarong suldados na nagbalik sa kawatan. Makaulok isipon na an kaogmahan, yaon nugad sa mga lugar na bakong maogma. Arog kan lugar na ini. Sa gabos na mga tawong nagdigdi buda naghali, garo dai ining pagkaaram sa tataramon na “permanente�. Dai ining nakaagi, gabos nag-aagi sana digdi. Mga platong napapasa, natutukalan. Dawa su mga ritrato sa lanob. Su mga nagsirbi sakuya, buda su iba pang yaon duman kaito, su kadsadiri na sana an natada. Pero dawa na ngani ining nakahiling sa harayo, sa likod kan kahang may bagting, bako na arog kaito. Aram kong dai niya na ako midbid, saro sana ako sa mga hidaling pandok na nag-agi sa saiyang payo.

Pero yaon na ako giraray digdi. Garo nagbalik sa sarong kamidbid, pigkukumpara su samong mga lugad, su samuyang pinagbago. Mas garo naging daing laog su itsura mo. Ika man, mas garo duminakol su puti sa saimong payo.

BABAYI SA KAUNAN

S

a sarong maliwanag na kaonan, natata'naw ko an sarong babayi, ta dai malilikayan. Ubakon an saiyang paglaad, garo muya niyang higupon an gabos na maan na yaon sa laog buda luwas kan kaonan. Nakilingan ko siya saktong pig-uuruitaas an duwa niyang kamot na garo nanggana sa lotto o natugaan ki mahamis, buda dawa dai ko madangog an saiyang pigtataram, mala sa salming buda rayo ko sa pigtata'naw, aram kong naggagasod siyang "Yes, yes, yes!"

Kun ano an tinaram para mag-arog siya kaini, wara akong pakiaram, an rason kun nata ko tina'wan an ta'nawon na ini ki hawong iyo an ta makusog an pagmati kong may sarong tawong daing pagkaisi na pigpapabakal niya na an saiyang sadiri. Ta sa irarom kan garo "wara sanang" reaksiyon kan nakapalipot saiya--may importanteng pighuhurunan su duwa sa gilid niya, su sa huruharayo mas nagkakaon kaysa nagdadangog, su garo nakahimate sa saiyang wala taros an hiling saiya--yaon an uyam o pwede nganing dagit sa "ngana" niyang ugot o kun iroromantisays ta "pasyon" para sa kun anong bagay , na syempre dai ko man maaaraman ta dai man akong pakilabot.

Sa kumersiyo kan sosyalisasyon na pig-uutob sa lugar na ini, kaomaw-omaw an gibo kan mga pag-iriba kan babayi sa kaonan: bako maray na magpadayaw ki nganang emosyon, mas maray nang magsagin na daing namamate kaysa mahiling, igwang pigtutugutan na bolyum ki boses na pigdidikta an katanosan buda an polisya kan matarom na maan, igwang mga hiro na pinadad mismo kan itsura kan desenteng bado; sa siring kaining basehan su gibo kan babayi, sarong kasusupgan--o nagkakanigong bansagan na kapay, turos, o durat. Sa kinaban ko, simple sana an sintensiya ko saiya--padayawon sana. Pero sisay man an bako?

Gabos man halos na nagdigdi muyang mati'no, buda igibo ninda ini sa manlaenlaen na paagi: higot na pagbado, sa pagsabon ki tapayas, sa pagkulintas kan saindang PSP, sa pagbitbit ki dakulon na binakalan. Yaman o materyal na kapasidad bilang poder an pigmimidbid kan galang buda omaw. Pero pwede kong igilid an sakong pagkauyam, o lingawan an kantidad kan saiyang gubing o kwentahon an sukol kan saiyang buhok kontra sa presyo kan rebond, buda basahon an saiyang "ugot" o "pasyon" bilang sarong karahayan, sarong kurahaw ki buhing kaogmahan o selebrasyon kan mismong buhay.

5-11-2011

SAYUMA

H

aloy ngona inagi-agihan kan lalake sa estante kan mga basahon an sadit na librong ito bago niya dinara sa kahera. Bako man siya parabasa, pero pag nagpapamall talaga sinda kan saiyang agom, garo may kun anong minabutong saiya pasiring sa mga tindahan ki libro. Taon na man baga an nakaagi. Ngonian, sigurado siyang nakua niya na kun ano ito.

Joana Bantong. Iyan an nakasurat sa patos mantang naghahalat siya sa linya.

Mga osipon. Dai siya masasala na iyo na ito su haloy niya nang pighanap. Midbid niya an lumang litratong ginamit sa patos. Sarong track oval sa sarong unibersidad. Aram niyang amay ining aga, dawa dai niya adalan an laba kan mga anino kan mga bagay duman. Aram niya an partikular na agang ito sa litrato.

Yaon siya duman.

Linukuban siya ki biglang takig sa kaskas kan pakasabot. Sa kaskas kan koneksiyon. Sa kaskas garo siya pigbubungkal sa saiyang natindugan. Garo pioton an palibot niya, sa paglinaw kan haloyon nang pignigaran. Nagkukurahaw an saiyang mga paa. Muyang rumabas. Dumalagan na makaskas. Dumalagan sana. Garo nalingwan na punaw sa kaskas, buda ngonian natipon an paghidaw.

Garo dai niya kayanon an kamugtakan kan pangangaipo.

Ikim su libro puminugtas siya sa linya buda duminalagan. Dai niya na nadangog su beep kan sensor sa pinto kan tindahan, dai niya na nadangog su pasiwik kan sekyu na naka-ikog saiya. An nahihiling niya sana su palibot na pigbubura kan kaskas. An riraw sana su sarong giromdom na dara kaitong ngaran. Buda an lipot kan paros sa saiyang pandok.

Arog kan agang ito. Arog kan aga ngonian.

Haloy ngonang minaanan kan babayi an lalaking nagdadalagan sa track bago ini nagrani sa hudyan. Tamang-tama papundo naman su lalaki kan siya nakaabot sa gilid kan pigdadalaganan.

Hiniling siya kan lalaking garo nahiling an pinakadakulang kigkig na nag-abot sa buhay kaini. Aram kan babayi an buot sabihon kan pandok na ito, kaya dali-dali niyang ginabot sa saiyang bulsa an sarong papel buda ginawgaw ini sa lalaki.

Hiniling ini kan lalaki buda huminiling sa daga.

An kamot kan aga yaon sa bulaw na buhok kan babayi; an hidyaw kan amay na mga kahoy nagtatakig sa salming kan saiyang mata; an presyo kan saiyang presensiya sa hampang kan rinani, nagsisingil ki paglaom—baad su pinakamakusog na nag-abot sa buhay kaini.

Sa ibang lugar, sarong gios sana baga ini kan kinaban, pero an silensiyong ito na uminagi sa dalan, garo pinalaen kan panahon, arog kan sikretong sibugan sa puro kan mapagal na aldaw. Pinadaba buda habo ipaaram.

Aram kan lalaki na naghahalat an katoninungan buda an nakaunat na kamot ki sarong bukas na pinto o sarong sukduhan. Kaya nagtaram siya sa hudyan kan makulog nang daing giroman.

Aram mong dai na. Aram mong igwa na. Aram mong dai na pwede. Magibo sana kitang karatan. Magibo sana kitang karaotan sa hipid nang kinaban. Bayaan ta na.

Bayaan ta na na an distansiya an magi tang relasyon. Bayaan ta na na an satong pagkasuhay an gumibong milagro nganing an duwang dalan magtuparan gilayon dawa parayo, sa paagi sana kan kamâwotan o pagkamuot kun muya mong siring kaan apudon. Dai taka pig-uulang na maglaom, kun kaipuhan mong gibuhon an. Baad mananggad baga duman sa espasyong padagos tang lilikayan na magkalaog, apisar kan mga bangging babaribíhon kan satong mga mata, an mga librong babasahon ta ngani mangiturog, an mga ulok na pepekeon ta sa hampang kan iba, baad lamang may umugbos na katanosan o hustisya para sa mga siring satong kinawatan kan kapaladan.

Pero imbes ini an maitaram, sarong ulok an pinirit kan lalaki buda an mga tataramon na ini: Joana, isurat mo na sana ako buda an labà kan huron na magigibo ta kuta sa mas angay na panahon. Baad lamang ngapit dunuhon ako kan saimong mga libro sagkod masabutan kong daing sala satuya kundi ining gigibuhon kong pagsayuma.

Pakataram kan lalaki, nagpuon nang mag-untol an lawas kaini para sa saro naman na dalagan. Pero laen kasubâgong paturutalibong sana siya sa oval, an dalagan niya ngonian mas totoo. Ta may muya ining bayaan.

Sagkod dai nawawara sa gilid kan bilog na track an itsura kan lalaki, dai ibinaba kan babayi, na Joana an ngaran, su saiyang kamot. Kan pakabalik niya sa bulsa kan papel, dangan sana nagbalik sa totoong linaw an palibot. Garo sa bilog niyang pagtindog sa hampang kan lalaki, pulinas an gabos, buda su lalaki sana an riraw. Arog kan pag nagdadalagan na makaskas an sarong may pigbubukod.

Ngonian, nareparo niyang naglumlom su langit, buda mas hidyaw an mga dahon sa abong palibot. Inakò kan babayi sa sarong ulok, pakapunas kan dumig sa gilid

kan saiyang mata, an katotoohan窶馬a ini an panahon niya para magsﾃ｡kit.

Dangan siya nagpadagos pasiring sa gapong dalan.

Oktubre 2, 2010. Pawa.

PAGSIBLAGAN

N

akatalikod na siya kaito (su lalaki). Nakahiling na sa dalan pasiring sa siya sana an nakakaaram. Buda duman sa saiyang padumanan, tibaad may naghahalat, ta ininutan na siya kan saiyang kaogmahan na makaabot duman.

Su saiyang kahampang (su babayi) nakahiling sana sa talikod niya. An kawaran ki pakiaram pinamati saiya kan kinaban. Naghahanap kuta siyang tabang—mas dulo pa kaiyan, naghahanap siyang katanosan—pero dawa ngani kamot niya dai siya tinubod na dawa hapruson an likod na nagpupuon nang rumayo.

Sa likod kan kampanaryo, pigtatamong kan maluway na aldaw an itom kan mga kahoy. An mga traysikol, sa gabat, nagsasagyad an lubutan sa daga, nagkakamang na pauli. Gabos naghahali, sagkod an matada sana saiya, siya.

"Kun pwede niya sana kutang suluton an gayon kan saiyang kalag—imbes ining lawas na kinaaatian mo—tibaad mamumutan mo man siya."

Pero nagtalikod naman su nabayaan. Inda ngani kun su ngimot niya an nagtaram kaini, ta pirit niya ining pigtatahuban, sa pagpuon kan takig na nagyuyugyog sa saiyang daghan. Sa totoo, dai ako mangalas na an mga taramon na ini, sinawod mismo kan kamunduan na iyo man an suminugo sa mga alang na dahon na tambunan an mga dalan na aagihan kan daing herak.

AN DALAN KAN SINAYUMAHAN

H

unaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.

Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang masampot tulos an sarong sirungan.

Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot.

An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an saiyang tanda, puros tunok.

Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya an silyab.

Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris.

Pigsususog niya sa batak sa paril an pasa sa saiyang laog.

Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pag tagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios.

An muyang lingawan dulo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa puon.

BALOS

“K

un arog man sana kaini an pag-ibahan ta, maray pang magpakayô na ako sa iba!” sabi kan babayi mantang pigbibistidahan kan pan-eskwela su aki

niya.

“Sige na ta ginibo ko na an!” Nawara su lalaki sa kwarto sa paglagapak kan pinto.

Kinabanggihan sa kaunan. Nagkakaon su lalaki kairiba su aki niya, kan luminaog su babayi. Minaabot pa sana ini hali sa kun sain na lakaw. Tuminangad su lalaki hali sa saiyang pigkakaon. Hiniling niya ining malaen ta garo iyo ini an pighahagad kan sitwasyon. Pero an totoo pigsasaro-saro niya an itsura kan saiyang agom. Yaon na gabos duman an istorya kan maghapon kaini.

Tuminindog su lalaki buda inubo su aki ninda pasiring sa sala. Dangan buminalik ini sa saiyang pigkakaunan.

“Sain ka hali?”

Daing taram-taram na ruminani su babayi buda isinângat su saro niyang páa sa lamisa sa hampang kan lalake. Sa nakaburikat na diklom sa irarom kan palda kan agom niya an misteryong tuomon niya na.

“Huyan parunga, an luminaog-luwas diyan kasubago bako saimo! Pero aram mo naman an, bako? Aram mo kun sisay? Bai na, ta dawa ako dai ko midbid.”

Uminulok ini mantang pigbaba su saiyang bitis hali sa lamisa.

Umininom su lalaki ki tubig.

“Aram mo kun sisay tinira ko? Su pamangkin mong nakiistar digdi dati.”

Nagpadagos su lalaki sa pagkakan. “Ako nakaenot saiya.”

Haloy na hiniling kan babayi su lalaki. Baad pighahalat niyang hilingon siya kaini giraray nganing maliudan niya ini o masampilong. Pero padagos na su lalaki magkaon na garo ini sana an nasa lamisa.

Sa kahaluyan napatukaw naman su babayi, nagkuang plato buda nagluwag man.

Su pinakûlaw na pakó garo daing natok; su kusido garo daing alsum. Sa haloy na panahon, kan banggi sanang ito nagkapareho su saindang pig-iisip: Talagang

ginibo niya na, hirak man ako. Pagkatapos kaito mga tanog na sana kan mga kubyertos na nagtatamĂ sa porselana. Buda sa harayo su urulukan sa telebisyon na pighihiling kan aki ninda.

PAGSARADO

I

gwang mga babaying pigsasamba窶馬a nagsasamba man sa iba. An pigsasamba ninda iba man an muya. Ining pagsamba ninda an minataong sakit sainda gabos.

Ini an makangalas na mekanismo kan kinaban; dai mo masabutan kun dapat makamateng panhinayang. Ta ini an minapanamit kan buhay; an pagngalas digdi an minapaaskad kan satong luha; an minapahewas kan banggi.

Igwang babaying bako man kagayunan, pero an pandok niyang ining dai naaagihan ki panduwang hiling an garo minapararumon saiya. Saro siyang pyanong nakahipid an dakulon na magayon na kanta sa tahaw kan mga martilyo buda kuwerdas. Instrumento siyang dai nakikiblit.

Igawang paghalat an pandok niya pag minahiling siya pasiring sa mga hararayo o harararom na mga bagay, arog kan langit o puro kan bulod sa lipod kan mga harong.

Igwa man na lalakeng naghahanap, nangangalagkalag sa mamundong kaawagan. Dai niya aram kun tatao na siya magpadaba. Pero aram niyang handa na siya magtao. Kun makua niya an saiyang hanap, an bulos kan saiyang daghan garo burabod na dai mahuhubas.

Kan nagkatuparan ining duwang kamunduan, magayon bagang isipon na sa ibang lugar may napuling na tahong, na sa pag-agi kan panahon mamuta ki perlas.

Su lalaki tulos nagpauran kan saiyang laog: mga burak, sarong dosenang puting rosas kan saiyang malinig na pagmawot, dai mabilang na paorootrong hiling kan sarong nag-aataman.

Su babayi, sa hampang kan mahamot buda malipot na paros puminiyong sa pagsapar sa siram kan pigsasamba. Dai niya aram an dapat gibuhon. Muya niyang dai na matapos an pag-atang, pero muya niya man na pumiyong sana. Sa sikreto niyang diklom, an pandok kan naglalaad na totoong pigpapadaba.

Sa daghan kan syudad, igwang harong na an pagkasuanoy arog sa pangaran kan kadsadiri, an langkaw arog sa estado kan nag-iistar digdi sa

sosyodad. Sa búhos kaining atop, apat na salóg hali sa daga, nakatukaw, nakatanaw sa daing laog na bangging langit an totoong padaba kan babayi.

Naghahalat siya, pero an pandok niya garo na nakahigda, nagpapahingalo sa kun sain na katrangkiluhan sa dampog. Turutadtaod, an sagyad sa lansang na hagyanan kan mga paabot na bitis kan saiyang mga pag-iriba dara an alak buda aso— pero dai siya makiling, dai matatanyog hali sa saiyang pagkátangad. Arog baga siya kaini nagiging diyos sa mata kan babaying nagpapadaba saiya: garo masiramon an saiyang pagkáwarà, garo makadúraton hâbason an saiyang pagreparo, ta garo siya bituon na pirming dai digdi, harayuon. Para sa saiyang pigpapadaba, saro sana an babayi sa mga pag-iriba kaini na pigbubugtak sa saiyang pamitsan an mga dara-darang bulong sa mga naliliptan nindang mga laman.

Arog kan dati gigibuhon nindang aga an bangging ini sa paghudong sa mga lawas nindang lanog sa pangangaipo.

Arog kan dati sa sadit na kinaban na ini sa ibabaw kan mga turog o gadan, kan mga nag-uutnga o nauutsan, kan mga naglalayog o nagkakamang, an hiling kan lalaki sa babayi, an hiling kan babayi sa nakatangad niyang padaba, minagibong trayanggulong lugad sa panahon. Tama sanang isipon na sa ibang lugar, may ayam na naghahayàsa diklom.

Pagdai sinda digdi, an banggi kaining lalaking nagpapalis kan saiyang laog, buda ining babaying nakapiyong, parehong daing hungok. An mata ninda nakapuntok sa puting kisame. Buda ano an nahihiling ninda duman? Bakong su lalawgon kan tunay nindang pigpapadaba?

Kun mahihiling ta sana an saindang imahinasyon sa kawâran, tibaad an mga kulor kaini arog kan mga kalayo kan pigmumukna pa sana an gabos.

Sa tampi kan mga bangin nakakalakaw sinda sa paros.

Panô an langit kan banggi ki ngaran na pig-aapod hali sa mga gubot na higdaan.

An mga ilaw malumlom sa dai pa nasisimbag na mga hagadon.

Siyempre hinapot na man kan lalaki, pagkatapos kan saiyang mga pamîbî, bago niya ipiyong an saiyang mga mata, kun sisay daw an pig-iisip kan babayi sa mga oras na arog kaini. Pero ibang klase minasimbag an buhay sa arog kaining mga kahaputan. Naaraman niya na dai kayang gumibong perlas an napuling na tahong kan sarong buyóng na maaga, sa harong na nakadûngaw sa puso kan syudad, inatang kan babayi su hubâ niyang pagmawot sa saiyang totoong pigpapadaba. Su lalaki, sa gilid kan saiyang piyong na mata sa harayo, sa dai niya masabutan, sa nagsasaralakan na kulog, ngalas, buda supog sa sadiri, sa natatânaw na pribadong palabas, buminungkaras hali sa otik na katurog, sa sarong paril ki mga turog na lûyong, pasiring sa daing laog na sala, sa sopa, kinagat su ngabil sa haldat na hali sa saiyang laog.

Dai siya nagluha, pero sa mata niyang piniyong ki higuton, pig-aarog an pagmate kan mga gadan o an kadikluman kan kahewasan kan dai pa namumukna an liwanag, napiga su gari mga bituon sa diklom kan saiyang payo.

Totoong minawot niya nang lumukso sa bintana, humugpa kuta sa sarong kinaban ki pagkalingaw. Sa bukas na bintana kun sain an bandalang ilaw kan siyudad riraw na helang, paorootro niyang hinulog an sadiri.

Su babayi man na burak na binuka na an sadiri sa pigsasambang kalayo, rinusò an sadiri sa namumùtan. Pero napasâ an salming na sandalyas sa pagpirit kan dai hustong bitis, kan isikwal siya, ulukan, kuspaan kan pigsasamba.

Bakong kan nangyayari ini magayon isipon na sa ibang lugar, tibaad sa sarong bar na maasohon buda parong alak, may poeta buda an saiyang gitara, pig-aawit an kulog kan kinaban sa mga diwit na nabungog sa kaogmahan kan tag-init.

Dangan nangyari an sarong banggi, sa sadit na kadlagan sa mahewason na unibersidad na pig-eeskwelahan kan tulong ini. Mantang nagseselebrar an mga estudyante kan kaaldawan kan saindang eskwelahan, yaon an lalaki, an babayi, buda an padaba kaini sa irarom kan gurang na mga akasya, nakaturukaw palibot sa amak ki mga sanga buda alang na dahon.

An tugtog kan banda buda suriyaw kan mga nag-oorogmang mga tawo, pighahatod sainda kan paros kan banggi, pero dai sinda ki nadadangog. An malinaw sa saindang mga talinga iyo an saindang dai paggirom; an kawâran nindang maitataram. An lanit kan haluyon nang pagmawot na maging maogma.

Kan dai na makatios, tuminindog su padaba kan babayi, dangan nagtaram na mapasiring siya duman sa mga nag-oorogmang mga tawo, hahampangon niya na su saiyang pigpapadaba, dawa kulgan siya kaini ki pagsayuma, dawa ipasupog siya kaini, dawa maati ini saiya, sa puso niyang yaon sa salang lawas, hahampangon niya na ini ta para saiya ubos na an saiyang sisibugan, dai na siyang ibang aram na dulagan kundi ini.

Arog sa bituon na hinalon na kan liwanag kan mag-agahon, suminalak an padaba kan babayi sa mga ilaw buda tanog. Sa saiyang natutukawan maluwayon na pigrarabnot kan babayi an mga awot sa saiyang hampang, mantang nagwawagas an silyab kan kalayo sa nagdudumig niyang mata.

Nata dai pagduwahon an kulog na namamati kan lalaking nakahiling ngonian saiya? Nata dai niya saparon an pagmati kan awot na pigrurunot kan kamot kan saiyang pigpapadaba? Kun sa kada luha kaining hinibi na bako man para saiya dulo niyang nasasabutan an pagsusog kaini sa namumùtan, iyo man an padagos kaining pagrayo saiya.

Bago pa rumarom an lugad buda banggi, inagda na kan lalaki su babaying mag-uli. May balak na ini. Tibaad sa paaging ito, kumiling saiya su babayi.

Lunad sa taksing pig-uumbasan an pag-abot kan mag-agahon, nagtugot su babayi na dawa sain siya darahon. Pareho sinda warang taramon; sa bukas na bintana kan lunadan piyong pareho an saindang mga mata sa malipot na maagang paros kan syudad, buda sa banaag kan mga ilaw buda neon.

Sa piot na kwartong pig-aarkila kan lalaki, sa higdaan niyang maharaphap sa alpog sa bihira niyang paghigda digdi, ihinigda niya su babayi.

Sa diklom kan piyong kan babayi na habo nang imuklat, namati niya an pagpasyar kan ngabil kan lalaki sa saiyang pandok. Kan nakaantos ini sa saiyang ngimot, sinabat niya ini kan buka niyang hadok, sa diklom nahihiling niya su mga dumog buda maating dalan na saindang niralaog pasiring sa lugar na ini. Naisip niya man su yumok kan salóg sa harong kan saiyang pigpapadaba. Naisip niya, buda, mantang naiisip niya ini, minahigot an saiyang kugos sa lalaki, su bangging inatang niya su saiyang sadiri sa saiyang padaba, na dawa nananamitan niya an digwa sa ngimot kaini, na dawa luyuson na ini sa alak na ngana, itinamong niya an saiyang sadiri sa malipot kaning lawas. Pero naisip niya man, buda namamati ngonian an duon na nakapurupot sa saiyang lawas. Duon na luway-luway pigrurunot an saiyang kaluyahan. Yaon siya sa tampi kan baybayon, pig-iisip kun rusuon niya an lawod na pigbubukag kan darakulaon na hukol. Ta an kamot kan lalaki tubig na nagdadaruydoy sa korte kan saiyang lawas, garo siya dugî na pighuhurma kan sarong paramasetera, pigpaparumdom saiya an rarom buda tukadon kan saiyang porma.

Nahihiling kan lalaki an sadiring nagkakamang hali sa hararumon na kalot pasiring sa liwanag na garo sana mata ki dagom. Haluyon na siya sa diklom, nata dai niya hidalión an pagsampot sa dawa pasaring na liwanag?

Ugaring kan nasampot niya an puon kan biruli kan pantalon kan babayi, bigla ining muminuklat, buda sa hiling saiya kaini, manggad nang punduhon an dawa anong isog kan dagat. Ruminasay su lalaki sa abaga kan babayi, pighahangos su parong kan liog kaini, naghahagad na dispensa. Narumduman niyang bako man siya an muya kan babaying maggibo kaini saiya.

Sa luwas, naggigios na an siyudad. Sa maalpog na kama nakahigda sana sinda duman, nakahiling sa kisame. Ano an pighihiling mo, sabi kan babayi.

Kan nagi-ulok su lalaki, hinapot siya kan babayi kun nata. Dai ako tuod na mahiling ka sa arog kaini, ta sa kwartong ini, buda sa dakol pang iba, pirmi kang yaon, digdi, diyan, tinuro niya su kisame. Kun sa pagbukod mo saiya, sabi kan lalaki, kun pwede sanang kumiling ka sa likodan mo.

Nag-ulok na man su babayi, buda nagsabi, sisay man an muyang madipisilan?

Sa sadit na kwarto, mantang naglalaog sa mga páwang kan lawanit su mga enot na sildang kan aldaw, nagluwas sindang duwa. Magayunon na aldaw.

Sa bulawan na sildang na minatama sa saindang pig-aagihan, nakakuang gayon su babayi sa mûrit buda waerak kan mga dalan. Diiton pa sana an mata, mala digdi, garo sinda su enot na lalaki buda babaying naglakaw sa paraiso. Tinao kan babayi su saiyang kamot, buda naglakaw sinda digdi sa piot na kinaban, na sa dakol na banggi nindang pagsakat sa harong sa puso kan siyudad, sainda sanang pigdudukuan.

Sa saindang duwa, may kudal na narumpag; sa kun sain an duwang kadlagan na nasuway sa pag-inutan na makapanô ki kaawagan sa hudyan nagtagbuan pagkatapos mapanô ki rambong an kinaban. Dawa aram kan babayi na masusog man giraray siya sa tunay niyang pigpapadaba sagkod sa raoton siya

kaini, runuton ki paoro-otro, ipanao sa mga punaw—pagmati niya hararayuon pa an bagay na ini, muya niya sana munang namiton su gayon kan agang ini.

Arog man kaini su lalaki; para saiya, ini na ngona, dawa aram niya an mamamatean na pait kan mag-abuton na mga banggi—pâno niya pa hahampangon an kwarto, pâno niya pa hihigdaan an kamang nungka nang magiging arog kan dati—basta sa agang ini, sa hampang kan kinaban, natutubong niya an kamot kan saiyang padaba. An pag-akò sa laog niya, iyo an kusog na isarado an bintana dawa nakasîrip an haloy nang pig-mamâwot na mahiling na bituon.

An kada lakad niya parani sa uulian kan babayi, iyo man an lakad niya parayo sa talimon kan nagbuburukadan na mga kamunduan na garo kaipuhan na dai dapat na kasagkodan.

DUWANG BANGGING KUGOS I. inamit ninda an bangging garo kurtinang paiplian kan daragang masanli kan saiyang bestidang pangkaturog. Digdi sa makahoy na parte kan unibersidad, sinda na sana an natadang nakatukaw sa mga tambayan kan mga estudyante. Sa banaag kan bandalang patenteng bumbilya sa kanto kan faculty center, magkakugos sinda, dawa maalingahot an banggi sa uran na pirming garo paabot pero dai nagtatakdag.

Dai sinda nagtataram, magkakugos sa kahoy na bangkong pahingaloan kan sarong organisasyon. Ata garo sinda an nagmukna kan katoninungan kan palibot. An solamenteng naggigibong tanog iyo an paminsan-minsan na awtong nag-aagi sa tinampo sa puro kan kakahoyan. Piniyong ninda an saindang mga mata, buda arog sa butang pigkakapkap an kinaban, hinanap ninda sa diklom an dalan kan saindang mga lawas. Sa lambang laog ninda, sa saindang mga rarom kun sain an perpekto nindang mga sadiri nakalaom, nagkakamang pasakat an pagmawot na makigsaro. An maisugpon an saindang mga tampi, an puro kan saindang mga lawas, an hampas kun sain an dalagan sa pagtambak ki buwelo sa mga pĂĄa, ilulukso digdi sa hudyan na tuntungan pasiring sa solar kan mga nakakalataw. Sa saindang mga takyag, nagtutulay an hukol kan nagbabalinghaw na dagat, sagkod sa tampi kan saindang mga guramoy. Muyang anodon an kakugos pasiring sa lawod kan saindang rarom.

Ata kun ibubugtak sinda sa sarong vacuum, o sa laogan na dai kayang dunuhon kan paglungas kan oras, kan pagrupo kan saindang mga tĂťlang o pagkagaba kan saindang laman sa ogot na pagmawot, daing sagkodan an kugos na ini, an pagbutong na ini kan kakugos. Ta nuarin mo makukuang mailaog sa sadiri mo, an saro na pigkukua ka man para mailaog sa sadiri niya? Itsura ninda an halas na pigbubukod an ikog, na kun madakop, kun makagat, ini an simbolo kan kagabsan, an talimon kan Kagurangnan, an Kundalini, an perpeksiyon na nagbubugkos sa kagubutan; an gamot na nagtatakod sa mikrobyo sa mga bituon.

Pero dai sinda sa laogan na ini. Dai pa, yaon pa sinda sa laoman kan saindang mga lawas, na bubuhian sana sinda sa oras kan kagadanan. Kaya sa tahaw kan kaawagan na panahon an kagdaog, an kugos na ini an solamenteng saindang magiginibo, an sagkodan kan saindang makakayanan, an pirang dangaw lataw sa natitĂŽmakan, an paglayog kan mga daing pakpak. Pero mala ta tunay an namit kaini, gurano man kadiit, ootrohon ninda, dawa pa aram na dai

G

man kaya, an pagbalo. Bubusulon sinda kan ilusyon na may nabâgo sa kada balô, na nadudugangan an rani kan nungka dai maaabot.

Kaya nagbalik sinda sa lugar kun sain enot sindang nagduotan. Pirmi sindang mabalik digdi kun muya nindang sarama an paghanap kaitong dai pa naaabot. Ginibo ninda an gabos na posibleng abrasa kan mga kamot. Kada pagotro kan pagbalo, sarong tîmak sa tangga sa hagyanan na an puro, an pinakaitaas, dalan pababa, pabalik sa puon. Hali digdi, an kamot kan lalaki nagluway-luway pasakat sa takyag kan kakugos. Nakasampot ini digdi bako sa paghapros kundi duon na paggusgos. Garo bulawan su unit kan babaying pigpapasilyab, garo alang na kahoy na pigpapagkutan, garo suanoy na lamparang pigpapaluwas an genie. Lalong nahigot su piyong kan babayi, su kapot niya sa takyag kan kakugos arog sa nahuhulog. Sa kipot niyang ngimot nagpirit an sarong naipit na utnga; an duwa niyang hita pirit niyang pipagtagbo.

Gamit an sarong kamot, inuyon kan lalaki su payo kan babayi pasiring sa saiyang liog, buda sa maribok na hangos sinângab niya su parong kan buhok buda alimpuro kaini. Naparong niya duman an sangaw kan lawas kan kakugos, nagsasalak sa hamot kan syampung ginamit. Naisip niya su itsura kan babayi mantang nagkakarigos; napagugom siya sa buhok kaini. An mainit na hangos kan babayi nagtatablada sa liog na nakadukot sa dungo buda ngabil niya. An maaskad na hinang na nagsasalak sa kulon na ihinaplas digdi kan lalaki garo maharang na alak sa saiyang ngabil. Sinusog niya kan saiyang ngabil an burabod na pighahalean kan nagdadalnay na hinang. Ginuyod niya an mayumok niyang ngabil sa nagpupurupulsong ugat-jugular, buda ikinurit kan saiyang dila duman an sarong dumog na dalan. Naghihigot an gugom na nagputos sa saiyang buhok.

Luway-luway binutong kan lalaki parayo su payo na sakat-baba sa saiyang liog sagkod sa garo na ini nakatangad. Nagmuklat su lalaki. Nadudungawan niya su pandok kan kakugos, nagkakarigos ini sa banaag kan patente, dumog an ngimot sa lana kan saiyang hinang. Nagsusuway-suway an ngabil sa kada hararom na pagsurop sa mga hangos. Garo ini usang nauutusan sa lîtag. An bukang ini garo kwebang an laog anas tubig, maragkot an namit sa tubò kan lumot. Ininum niya an kaluyahan na ini, an saindang mga ngipon nagbubungguan sa enot. Dangan hali sa saindang mga laoman, nagsabatan su mga dila, matâbang na mga kasugpon kan saindang mga guramoy na an solamenteng mâwot iyo an dumuot.

Duotan an gabos na ibabaw kan lambang saro: kun hurop-huropon, bako man baga orog an siram kan pagmating ini sa satuyang mga ngimot, pero an katunayan na laogon ka buda ilaog mo an tagong parteng ini, na mala sa pakaaati kaini kun iisipon, kaipuhan ining itago, igwang siram sa isog o dawa kusog ki buot na pumasuklob sa pagmâwot na saparon an bagay na ini, kaysa sa masupog sa kinaban. Orog sa gabos, magayunon bagang lenggwahe an sarong hadok. Sa pagsayaw kan sayaw kan nagsisigayan na halas kan dila sa laog kan duwang kwartong pinagsaro, naitataram kan naghahadukan na mamunduon an kinaban, sa pagrupog kan mga pangangaipo kan lawas buda daghan. Naitataram man ninda na anong gayon kan kinaban pagnagkakatuparan na an duwang kamunduan. Kaya ngani sa piyong tang mga mata, mantang piggigibo ini,

mamamate mo an pagtalibong kan gabos, ta oras na namate tang dai na kita kabilang digdi sa dagang panuon ki pagsakit, nakakatalingkas kita sa lubid kan grabidad, arog sa mga satelayt na nagpapataw-pataw sa kahewasan, igwang sadiring pagtaririk, sa sadiri, perpekto.

Pero tuminipwas su babayi. Sa b창gong muklat nindang mata, nagtatararirik pa an mga kakahuyan buda mga ilaw sa palibot. Uminulok su babayi, dangan hinapros su pisngi kan kahampang arog sa kabayong pigpapatunong kan saiyang sakay sa tahaw kan ogot na pagrabas. Sa mata kan lalaki an kahaputan sa mata kan sarong maisog na hayop sa laog kan laoman.

Initaas kan babayi su saiyang relo, dangan duminalagan ini pasiring sa direksiyon kan mga kwadradong ilaw sa itaas kan mga anino.

Tadtaod, pagpiyong ninda, nakahigda sa magkasuway na kama, malulula sinda kan nagtatalibong pang diklom.

II. Dangan sa hudyan, pasiring sa sulnupan, giraray sinurop hali sa kinaban an liwanag. Sa unibersidad, sa makahoy kaining parte, nagbururak na ki liwanag su mga poste. May makangalas na ogmang namate an lalake kan nadakop niya an tanawon na ini. Bakong para sa nagkapira ngani satuya pwede kitang maghagad pag nasuwertehan ta an durungan na pagpatente kan mga poste.

Pero pwedeng dai aram kan lalaki an superstisyon na ini, o dai sana siyang maisip na ihagad, kaya hiniling niya sana an paglataw kan taraytayan na matalimon na liwanag sa harayo. Turutadtaod pa maabot na su pighahalat niya.

Hali sa diklom na nilaogan kaini kan sarong banggi, nagluwas su babayi ikim an nakalukot na banig. Pigkalag-kalag kaini an palibot, arog sa dayong minasampot pa sana sa b창gong lugar. Aram kan lalaki na hali digdi sa natutukawan niya, dai siya tulos mahihiling kan babayi sa lipod kan taraytayan na mga tent kan mga tambayan. Nakakua siyang gayon, buda hali sa gayon na ito nangungutok na ogma, sa itsura kan babayi na luway-luway na nagpapaso sa sadit na dalan pasiring sa saiyang natutukawan. Pwede niya naman kutang sabaton na ini, ipaaram na yaon na siya, pero muya niya sanang hilingon an katagbuan, mantang nagsosolo ini digdi sa makatakot na kakahoyan. Ngonian na banggi namate niya an kaduratan kan para-lupig mantang pig-aabangan an saiyang lulupigan. Sa pagpugol kan pagpusngak kan ngarak-ngak sa sadiring karaw, garo pigbibiribid su gabos na yaon sa baba kan saiyang tulak. Haranihon na su babayi sa natutukawan niya kan bigla ining tuminunong sa tahaw kan dalan, dangan nagkalat-kalat. Namalisyahan na daw siya kan pigtataguan?

Tuminindog na su lalaki pasiring sa dalan. Ngonian na banggi saro siyang hayop na makinit sa paon.

Nahiling kan babayi su anino hali sa saro sa mga tambayan, tuminindog ini sa tahaw kan saiyang aagihan. Dawa dai niya pa mamidbidan, ta sa tama kan banaag sa llikod kaini an itsura purong diklom, aram niyang iyo na ini su naghahalat saiya. An aninong ini, garo baga ini pinaknit na retaso hali sa kagabsan kan diklom kan kakahoyan. Aki kan diklom kun sain an gabos na dai niya mahurop-hurop na gayon kan namarakmakan na lugar, ginibong konkreto.

Ta kan tuminunong siya sa tahaw kan dalan buda nangalagkalag, ruminuso baga saiya an dai masabutan na gayon na ini, na naikumpara niya sana sa sarong suanoy na rona. Sa kawat kan patente buda diklom an mga tambayan garo mga payag kan sarong mauswag na balangay. An mga kahoy na dai niya aram kun pira na an edad garo siya mismo an nagtanom. Ini an kakahoyan sa mga osipon saiya kan saiyang mga iloy sa pagpakaturog saiya. An kahadean kan nag-iiristar sa lipod, an mga dai nahihiling. An kakahoyan na ini na anas kagubutan ginibong solido kan paghurukawong kan sanga, pagsarabod kan gamot; garo baga an pelikula sa laog kan saiyang daghan pigpapalabas sa telon sa hampang niya. Kan nasabutan niya ini, pinangruluya baga su saiyang tuhod sa takot sa sobrang kagayunan. Kaya siya napatunong. Pero ngonian na buminalik na su saiyang kusog, kan naubatan na siya sa halipot niyang pagkabuyong, buminuskad sa pandok niya an sarong ulok. Ulok na kun huru-harani sana su lalaki pwedeng napasibog ini. Ta su ulok pwedeng batakon an ordinaryong salming sa paghurma kaini. Ta ini su ulok kan mga dai nahihiling na sa orog kagayon matirindog an barahibo mo sa luong. Ta ngonian na banggi, isinanli kan babayi su saiyang elemento. Ngonian na banggi siya an engkantada sa kakahoyan na ini. Buda an aninong ito na daing patabing nagsabat saiya— an saiyang kukursunadahon.

Imbes ranihon su lalaki na pirang lakad na man sana hali sa natitindugan niya, pinasunod niya ini sa sarong apod na garo may pigkakawikaw na tursido sa puro kan saiyang murông panturô. Dangan luminiko sa maawot na gilid kan dalan pasiring sa kakahoyan. Nakigkig kan dai niya pigpinsar na gibo kan babayi, garo su lalaki sirang nabanwit sa ngimot, daing laban na nagpabutong sa naghuhukol na murô kan babayi. Marambong an diklom sa kakahuyan, an solamenteng nagtuturô saiya kan agihan iyo an naglalaad na unit kan babayi sa kadikluman. Sa okod kan lalaki sa pinunduhan ninda pagkatapos kan dakol na pasikot-sikot sa nakabalandrang gamot buda sanga, iyo na ito su tahaw kan kakahoyan. Sa irarom kan sarong marambungon na akasya, naghanap su babayi, gamit an malamting liwanag kan mga patenteng nakasagom sa dahon, ki daga na daing nag-uuruldot na gamot. Kan nakakua, biniklad niya digdi su daradarang banig, nagkalat-kalat sa palibot dangan saro-sarong tinangkas su saiyang sapatos, bestida, sagkod putos. Sa kadikluman, luminiwanag siyang garo tore ki asin. Garo siya aparisyon, sarong milagro digdi sa kinaban ki maharaphap buda alang na kahoy. Huminigda siya sa banig, garo agang luway-luway na nagsusuklob sa turog na kinaban. Mantang piggigibo ini kan babayi, daing hirôhiro su lalaki sa saiyang natitindugan. Garo sa isip niya nagdudungan an pagkasabot buda dai pagkasabot sa mga nangyayari. Garo siya su nagbabalinghaw na torong pinatadong kan sarong boses na mahamison. Kan inabot saiya kan babayi su takyag niyang naglalaad, nagkatararag su saiyang sulot. Dawa ngani an dadakupon niya magaroon nang nakalitad, garo pa madakop ki maulamon na bayong su pagdiit-diit kan lalaki pasiring sa banig. Sa nag-aagdang ibabaw kan babayi, winagas kan lalaki an lawas niyang silo. Sa piyong niyang mata, yaon siya sa lugar na patos ki yelo, mapution na lugar, nagsisilyab sa linig an mga bulod. Nahigot sinda, arog kan mga bagay pag ikaag sa tamang lugar. Marurumduman sa itsura ninda ngonian su mga platong hipidon an pagkataluntong, mga bloke ki sementong masarigon an

pagkakasugpon, o mga librong dasokon an pagkataraytay sa estante. Pero, bakong arog sa mga bagay na ini, naghihiro sinda, bakong dungan arog sa martsa kundi magkauyon arog kan duwang boses na an saro halangkaw ki sarong iskala. Mantang an duwang braso kan lalaki nakatadok sa dagang garo poste, nakakulambitay man su sa babayi sa abaga kaining garo mayumukon na kurtina. Sa pagsabatan kan hiling kan duwa nindang pusod, su hita kan babayi pakpak kan agila sa pinakahalangkaw kaining layog, mantang su sa lalaki nakadukong kamelyo sa pagsurop kan owasis. An saro sainda dagat, an saro sainda barko, an saro sainda bagyo, an saro man kahoy na itarasan ki dahon.

Arado buda daga, huyop buda bintana. Nugad pareho. Sa mga nag-aaraging awto sa harayong tinampo, sinda an mga lansaderang nagpapagkot kan krudo, sinda an nagkakaragatan na mga giriting-giting sa mga gear kan makina.

Kadaklan kan mga tawong nasapar na an arog kaining pagmati an minaapod kan bagay na ini bilang konsumasyon kan pagkamoot. Sa arog kaining dipinisyon, ini na an orog na paagi ngani makaputan an sarong daing lawas, sarong abstraktong konsepto kan pagpadaba. Garo ini pagkaag ki hagyanan sa paros ngani pumudo ki bituon. Igwa ugaring na ilusyon sa puon kan hagyanan.

Pagminaanan mo an puro kaini hali digdi, garo durudiretso sa bagay na pigaabot. Pero pag nasa puro ka na, an bituon dulo pang minarayo kaysa kan pighihiling mo ini hali sa baba. Sa puro baga an pinakamakulog na parte, ta mahapot ka, ano na ngonian? Kun may pagkamoot, tunay na konsumasyon ini kan pagkamoot, pero kun wara, konsumasyon sana ini. Tunay na maray na ehemplo ki kamunduan an itsura kaining yaon sa puro kan hagyanan, pig-aabot an dai man maaabot, pero orog pa diyan, bakong an itsurang ini an dipinisyon ta bilang sarong tawo? An bituon sarong paon sa banwit. An hagyanan an otik na paglataw para sa sarong minuknang daing pakpak.

Ini gayod an naiisip kan duwa mantang magkatubay sa banig, nakamaan na ngonian sa pulang langit kan syudad. An kunswelo sana pagkatapos kan gibong ini iyo an kalinawan. Turutadtaod pa, tuminanog na su alarm kan relo kan babayi. Dungan sa pagpasâ kan ilusyon dara kan sagugurang na osipon. Sa hudyan, naisip niya, pagkatapos kan gabos, an nawalat sana saiya iyo an sadiri.

Daing taramon na nagtindog su duwa. Mantang piglulukot kan babayi su dara niyang banig, daing hirĂ´-hirong nakatindog su lalaki, pighihiling bako siya kundi an hinalean kan waragas na ilaw na dawa puropano nagtataong malumlom na liwanag digdi sa makahoy. Nata dai niya ini hilingon, ngonian na napatos na giraray ki bado su laad na nagbutong saiya pasiring digdi sa diklom. Igwang ulok na nagisĂŹ sa pandok kan lalaki, hali su liwanag sa sarong patente sa building sa harayo. Nata dai siya magi-ulok, na kun kasubago an huna niya kaini sarong syudad na puros kristal?

Sa luwas kan kakahoyan, nagtunong su lalaki buda babayi sa lugar kun sain kuta sinda masabatan. Nakaduko su lalaki sa saiyang sapatos na hurulkas na su sintas, su babayi man sa bestida niyang madahunon. May nag-aging awto sa tinampo sa uro-inutan. Napahiling su babayi sa direksiyon kan agrutong pero an nahiling niya duman iyo su pagpirok kan pulang mata sa tore sa harayo.

Nagtanog giraray su saiyang relo. Isinuksok kan lalaki su duwa niyang kamot sa

saiyang bulsa, pinakaray kan babayi su saiyang buhok na naghuhulog sa tahaw kan saiyang pandok. Napahiling saiya su lalaki, hiniling kan babayi su paghiling saiyang ini. Nagi-ulok sinda parehas. Buda mantang nag-uulok sinda nagsabatan su saindang mga takyag sa saro pang kugos. Sa kun sain sa kakahoyan may kahoy na nagbutas na kan hudyan niyang dahon, pagkaaga, mapuon na an paglapa kaini. Dai napupundo an ulok kan duwa, garo pagbuhi kan gabos na napurnadang ngarakngak. Nagtanog giraray su relo kan babayi. Lalo sindang nag ulâ-ulâ ki ulok, sagkod sa matumba sinda sa mabatirison na dalan, magkaturusok kan mapanas na gapo. Nagkukulog na an panga ninda sa ulok, nagtatanglay na an saindang tulak, pero dai ninda matunong su pag-ulok. Binaratikal kan lalaki su mahewas niyang sapatos, ginurubot kan babayi su pinakaray na buhok, buda nag-ulok pa sinda. Nag-ulok pa sinda na dawa nalipudan na kan diklom an lambang saro pasiring sa magkasuway nindang uulian, nadadangog pa an magkasuway nindang ulok. Sagkod sa maparà ini buda an mawalat digdi sa lugar na binayaan nindang duwa iyo an kamunduan na wara man ki nagsasapar.

SA SUNDUAN

N

akua na saiya an gabos mantang su babayi nagpupuon pa sana maghanap ki kamugtakan.

Yaon su lalaki sa de-ridang tukawan, su bitis kan babayi dai pa lamang nalalapakan.

Dakulon na dalan an nagsurunduan sa saindang kayaonan. An mga sagkodan dai nahihiling, pararom an mga inutan.

NagtĂŽnĂşhan su saindang mga maan. Taramon kan lalaki: kun uusulon mo ako sa mga padumanan, iheheras ko saimo an sakong mga naukdan. Magkakaigwa kang giromdom na dai nagsapar ki mundo; magkakaigwa kang tali na dai nagsapar ki sakit.

Pero arog kan iba, nagpadagos su babayi. Nag-ulok man ngani ini, pero sa buotbuot niya: Muya kong inumon an paha na nagpapasakit sa saimong mata; muya kong muoton an pungaw na nagpapadagos kan saimong pulso, an pagkamuot na nagpapahalat digdi saimo!

Enero 24, 2010. Pawa.

SA NATAD

P

akámata buda mahiling an bagong lalang sa saiyang atubangan, huna niya nakadungaw siya sa tubig. Pero dai man ki tubig; itinao na saiya su pighahagad niya kan boses sa panganoron. Dai ining kaagid sa mga pig-aataman niyang mga hayop sa natad, kundi mas kaarog siya. Inapod niya ining BABAYI, buot sabihon hali ini saiya.

Igwa na siyang kairiba; dai nang mga banggi kan ori pag an lambang ataman niyang hayop magkapades na nawawara sa diklom. Igwa na siyang kairiba.

Laen sa pagmangno niya sa saiyang mga ataman na piggigiyahan niya kun sain maduman, mati niyang nagkakanigong buhian sana an babayi sa kun ano an muya kaining gibuhon. Pighihiling niya sana ini sa harayo; ini sana kaogmahan na para saiya. Pero bilang matua sa lugar na ito, ilinibot niya man su babayi sa natad. Itinuro niya su gabos na apod sa mga hayop buda tinanom. Buda mala natanaan niya na an gabos na namit, pinatana niya sana sa babayi su masiram buda pwedeng karaonon na prutas buda dahon—may nalingawan siyang iunabi.

Nag-ogma sinda sa lambang saro, saksi diyan an mismong tataramon na pigheras-herasan ninda sa magdamlag na huron sa irarom kan mga bituon.

Daing iba para sainda kundi sinda, duman sa lugar kun sain gabos madali buda magayon.

Kaya sarong aldaw, kan itinangro saiya kan babayi an dai dapat na bunga sa kahoy na rimuranon—daing pagkaaram, solamenteng sa kamawotan kaining iuli an nakukuang pagmakulog—inako niya ini, dawa hudong, ta dai niya kayang raoton sa pagsayuma an enot na pagpahiling kan babayi ki pagpadaba.

Mantang naglalakaw sinda paluwas sa enkantadong natad na saindang minundagan kun sain gabos makulor buda maogma, pasiring sa mara buda marumirom na rona kun sain may kagadanan buda pagsakit, pinahiling niya sa babayi na dai siyang pagbasol na iuli sa boses sa langit an buhay na daing kasagkodan, na dai siya nauraw sa nawara nindang ulian. Sa hampang kan daga na kaipuhan nindang bungkalon, sa kadlagan na kaipuhan nindang pagaruon, nagibo niya pa, sa pagparà sa hadit kan babayi, na umulok buda sabihon na „magayon an mabuhay‟. Ta sa pagkamuot baga nakaukod sinda, arog satuyang

nakaukod sainda, kun pano magbilog ki paglaom, naukdan nindang hanapan na sana ki gayon, kaysa basulon, an mga dai na kayang salbaron.

KAHOY

T

inaram ko sa babayi:

Sa payo ko igwang kahoy na an dahon an bilang kan kun pirang otro takang pigrurumdom.

Nagiulok siya. Garo hali sa daga may kuminanap na lindok sa saiyang tabay, pasakat sa taklob niyang tiklop. Kuminiling siya sa luwas kan balkon, ta garo nawaran ki paros sa laog, ta tibaad itugâ kan dugo sa saiyang pisngi an dugà na nagdumig sa saiyang tagò. Muya niyang isipon kong pighihiling niya su mga bituon; muya kong mahiling niya na pighihiling niya an sarong pagkapasâ kan mahewason na liwanag na habo magsararô.

An pagrarom kan banggi sinukol ko sa pagnganâ kan bulan. Nugad saro ako sa mga naghahalat kan pirot, nakatanaw sa bintana, pigmamate an dai paghiro kan kagayonan. Ta sa irarom kan patenteng nalingawan kan nangiturog nang igwang buhay, sa mga tuog naghihiro an kamunduan.

Arog kan saiyang ulok, na garo danaw na sarong beses sana kutawon ngani humukol na daing katapusan, na tinahuban niya kan likod kan saiyang kamot, bako para pahaluhon kundi irayo sa huna niya dai makakasabot. Pero muya kong aramon an buot niyang taramon.

Muya kong aramon na kasubago niya pa muyang lumuwas, dumalagan sa banggi, parabason an pirak sa nagraraba-raba niyang unit.

NAKAKAPABURAK DAW AN MARTILYO

“N

akakapaburak daw an martilyo?”

“Ano man na hapot an...”

Alas-onse na kan banggi. Naglugom giraray sa silensiyo su sala pakataram kan duwa. Naglalakop an mga maan. Su saro paluwas; su saro sa ibaba kan mga kuko niya.

Naghahagong an kawaran ki tanog.

Garo baga dakulaon na lukso an kaipuhan gibuhon, su pagbuhat kan babayi sa saiyang tukawan. Sa paghiro niya sa espasyo naglakop su hangot kan saiyang unit, garo hamot na pigkakaon na kan pagal, garo parong kan awot na linubak ki mga timak.

Pigsundan kan lalaki su saiyang luway pasiring sa kwartong malumlom. An gayad kan bed sheet nagsisirip sa paglaog kan ilaw sa medyo bukang pinto.

Sa may pintuan kan kwarto nagpundo su babayi.

“Pagal na ako. Ika, bahala ka na. Dai akong kairiba. Kun muya mong lumuwas, pakisara na sana kan pinto. Kun muya mong lumaog, bukas an pinto ko.”

Pakataram, suminalak na ini sa diklom kan kwarto.

Sa silensiyo, maiisip mo an hewas kan banggi. Kun ano an piggigiribo kan mga tawo sa oras na arog kaini sa mga walat na patente sa lambang bintana. An mga plasa buda an burak na dai na ki naghihiling; an kampanaryong may labod ki ilaw na walat pa kan pasko; an mga tinampo; mga eskinita; an oras, sisay man nagmamawot kan mga kaini?

Hinalat kan babayi an simbag sa tanog kan pinto. An pakahigda niyang huba dara kan makapangyarihan niyang intwisyon. Kan su lanob na kahampang niya ginurot kan liwanag na naglalaog, naglinog an lawas niya hali sa pagbuswak kan tubig kan saiyang lamuyò. Sa saiyang talinga, may hangos na garo nagpapaaram.

Sinimbag niya ini.

“Noy, kulugón mo akong maray, muya kong maghibi.”

“Dai taka papahangoson, papaburorakon taka, ne.�

PELIKULA

B

ako sanang sarong kulog an saindang inagihan makasagkod sana digdi.

An magtuparan sinda sa hudyan.

Nagmamaan sana ako sa mga ulang na itinuruklang, ako su hininang.

Gurano karayo na kuta an naabtan kun susurugpunon su lakad kan saindang pagsiblag buda pagsungko?

Pero madali an lingawan ta su saindang mga tinaralikudan, su saindang mga ginaradan an laog, naotro su kulog sa pagkadaog: nagtuparan sinda sa hudyan.

Sa hudyan, daing sala an panahon kun napundo ini—sinda an kagibo. Tugot an mga usol na sinda punduhon sa arog kaining tunong.

Ta warang daing kasagkodan; an mga momento, dawa pa kagayon, urog na su mga magayon, daing edad na siring kaan.

Digdi sana.

Kaya sa pagladop kan aldaw sa nagdudurusong bulod sa harayo, an paaram na pasabot kan kurtinang diklom. Subol kitang magtubong kan pagrumdom na sa puon pagsakit ngona bago an ogma. Hilinga sinda.

KAY CAREN

P

ag naghahali ka, muya kong basahon an pinakasadista kong mga tula; muya kong magduman sa plasa, maanan ki haloy an higot na magpiriday sagkod mag-ararat an sakong mata; muya kong magbakal ki burak, muya kong pagamuton giraray ini sa daga, muya kong ibalik an aldaw na inio pasupang pa sana.

Pebrero 5, 2010. Tabaco City.

AGDA Padaba, sa Lunes, sa enot nanggad na serena pagkaaga, susulangon ta an pasuhot kan makina, gibuhon, aro-aro, buda malakaw kita paduman sa mga lugar kan mga daing maginibo, su mga pataw-pataw, warang padumanan. Su mga weyting shed, plaza, inuman, lama'wan, litadan na dati tang dinugi kan kita daing dai pa. Dai pang mga balu'bagi, dai pang listahan ki mga isipon buda iposon, dai pang mga tukador na kaipuhan pangaranan ngani matuom. Itiwala ta ngona an gabat kan uru-aldaw na mga kandado sa satong mga katuwang, buda sinda na man ngona an mag-aramo-amo. Urawan dai pa nauubos an tag-init buda may hamot pa an ilang-ilang pagkabanggi, marabas man daw kita sa irarom kan aldaw na daing pandok buda ngaran, magngarakngak na makusog sa bilog na banwaan, magturo, magma'wot kan mga bagay na dai kayang presyohan.

5-18-2011. Pawa.

SURAT

P

adaba, naubos ko na saimo an gabos na similiya; dai nang kagayunan sa kinaban na dai ko pa inuyon sa saimong katawohan. Dai na akong rawitdawit na maiaatang saimo na dai ko ootrohon an sadiri ko.

Anong pagkamuot an satuya? Arog sa tinanom na naghahagad pang pagpadaba sa daga dawa yar창ya na ini sa kahinugan buda rambong?

Makagirabong isipon na dai ka, garo sarong pagbasang-basang, garo arog kan sarong astronaut na nakapatod sa saiyang lunadan pan-bituon pataw-pataw sa daing purong diklom. Tama na taramon na natuod na ako saimo kaya siring kaini an sakong paglapag? Sala daw na mamatean ko ini?

Arog kan sarong pangiturugan huna ko dai nang iba sa luwas mo. Huna ko masunod na kaini kagadanan.

Muya ko naman kutang makamati ki pag-aling hali sa iba, pero dai ko aram kun makakapades sinda kan pag-aling mo.

Nugad sierto ako sa paghuna na nasala sana su satong pagkatuparan, na igwang duwang tawo sa kun sain na iyo dapat an para satuya, pero nugad man dai akong duda na inaki sana akong suhay saimo para maukdan kong hanapon ka, na an gabos tang pagmawot na makatupar ki pagkamuot para sana usulon kita na magtagbuan sa tahaw.

Maluya akong magbilang ki taon, matapo an utak ko sa pagrumdom, pero aram kong naggurang akong kairiba ka, aram kong nagsakit ako, nakulugan, nalugad, nagsiriblagan, narahay, buda naogmang maray.

Buda kun igwa talagang hewas na masuhay satuya, na dai ko kayang panuan, masibog akong sarong lakad. Kun harani pa an, saro pa. Saro pa kun kaipuhan.

Dawa pira, sagkod sa mataram mong harayo na kita. Sagkod sa tama na an hewas para m창woton mo gilayon na otrohon an satuyang buhay.

Pebrero 3, 2009. Karangahan.

KASUARIN

K

asuarin hudyan nagsabatan an maan mo buda an sarong estranghero, dangan sinimbag niya an mamundo mong kamawotan. Kasuarin ka hudyan tinawan kan sarong dai mo midbid ki ulok ki sarong bilog na buhay na pagibahan? Sain sa dai pa nag-aabot na panahon kamo nagkatuparan? Dai na ini pigpipisar sa laba kan oras kan saimong namamatean, ta garo ini natapos na bago pa man nagpuon, pero bilog na buhay mo nang sasarayon sa saimong daghan an kasiguruhan na pinagsuway sana kamo kan sarabod-sabod na dalan buda panahon ngani sana pagtagbuon kamo sa hudyan.

MAAN

K

aito, kan an dai manigaran na liwanag kan malinig tang kamawotan minabulos hali sa bintana kan satuyang mga mata, kaya tang makapamuot dawa sana sa hiling. Iyan su nangyari kan sarong babayi an nasusog ko su hiling apisar kan samok kan sarong aldaw sa saudan. Nagbabakal siya kaitong mangga sa sarong karita, nagtutukaw ako sa bagasan, kan nagkapades su samuyang mga mata. An enot na hiling pirming sarong kawat; an pangaduwa, imbitasyon.

Pirming magayon an ulok kan tawo, pero pag an mata an minangarakngak, garo mas hararom an ogma. Dakol daa an natataram sa silensiyo, dulo na pag an mata an naggibong dalan. Ito an mga enot kong isog; an nagtaram sakuya na haman na ako para sa kadlagan. Su pirik-pitik kan sakong daghan kaito su mga takot ko na sana ngonian an nakakagibo. Ano an lugar kan takot kaitong nagraragit an udto buda pano an saimong payo kan mga namit na dai mo aram kun matutuparan mo pa otro?

Mayo 20, 2010. Makati Med., Makati.

SAIMO, PARASURAT

S

aimo parasurat, kun hain ka man na panahon, enoton mo an pagtubong sa panurat bago an pagpatindog kan estanteng laagan kan mga pagmidbid sa orag. Magsurat para sa kagayunan bako para sa pagtango kan mga parareparo.

Isurat an mga hinghing buda pasabot kan mga dai nakakasawod, bako kan mga pigduduno kan harababaw an pag-isip. Dai nanggad mag-uyon kun daing pagsabot, baad ipusak kan sulog sa para pasang gapo. Maghapot, dai magpadara, dawa na sa sadiring purbado nang burda. Pirming magpudo ki preskong bunga hali sa natad kan imahinasyon. Dai maghadok sa bitis kan mga higante, an mga makusog an boses, kundi solamenteng sa mga daing tanog na nagtataram. Dai nanggad magsagin-sagin. Ta an para saginon arog sa harong na sa luwas marmol, pero an laog maharaphap na gapo. Iluwas mo sana an gabos na yaon saimo pero dai ka magkantang bako mo man boses.

An pagsurat dapat paggibo hali sa wara, kun igwa man, dapat gabaon ngona, sagkod sa dai na mamidbidan, bako sa pagpalabo kundi para makagibo ki bâgo, sarong bâgong tugdok na reyalidad. Sarong bâgong paraiso kun sain mapasyar an hutok na garo bâgong mukna.

Manungod sa pagmati, pwede mong isurat an saimong pagmate, basta bakong nakapiyong, ta garo ka kaan naglakaw pasiring sa lanob na may taklob an mata. An pagtugâ ki pagmate arog sa pagtulay sa paras na tuomon mo na.

Ugaring, digdi may kairiba ka; dai ka maghidali, ipahiling mo an mga tungtungan ngani maisugpon kan nagsusunod saimo an dipisil na dalan. Dai magsibot, wara ka dapat na maluktusan, kun dai, mabubulot an naglalapag saimo sa dai mo naiturong kalot o patibong. Ipahiling mo saiya an dalan kan saimong daghan, pero dai mo siya pagbayaan. Maawot an dalan, pano ki mga baralawbagaw na dai kaipuhan, warang koneksiyon, kaya kun dai mo imumundâ an agihan baad tumunong na sana siya sa tahaw, dangan bumalik sa kapinunan.

ARS POETA 1. not, may minabuswak na pagmati sa tahaw kan sarong enot garo daing hawong buda ordinaryong momento. Dangan mamamangnohan mo na an oras garo nagpundo. Ano an pagmating ini? Garo kurab na minagugom kan tikab, gabat na minapugol sa hangos, pero masiram, minadusong lindok sagkod sa magigimatang ikinabuhay. Garo girabo, iyugyog kaini an bilog na lawas. Kun dai mapugulan, bakong harayong padalaganon ka kaining huba. Pagasudon sagkod mapaas o mapatod an ugat sa liog buda luong. Lampas pa sa dakula kan lawas an pagmating laog. Garo an Baliting isinuso sa saiyang minabusing pisog.

Sa estadong ini, napapahiling na sana ako sa dakulaon na langit, sa sadiyuton kong sadiri. Garo ako su pagmati sa laog ko na pigmamawot an kahewasan na nasa itaas: an mabuhian. Sa halipot na oras na ini, ipamati sakuya an sakong kawarang kasagkodan. Arog daw kaini an kamurawayan? An pirming mamatean an pagmating ini?

Dangan, dara-dara ini sa buot, an mortal na mata makakasapar ki diyosnon na pagmaan. Hali sa mga bagay maluwas an mga buot sabihon buda simbulo arog sa mga halas na naghihiluno. Sa kamot kan tataramon popormahon kan pagmati an kamugtakan arog sa pagporma kan bĂĄga sa lukas kan tabak. Matuparan an tataramon buda an dati dai mataram. Intindihon tang dakulaon an pagrugaring kan dai masawod, pero sa paglakaw kan Parapangaran pasiring sa lugar sa luwas kan tataramon, luway-luway nahahawanan buda naliliwanagan ining madiklom na kadlagan.

Kaya sa pagmati na nagpukaw sa kalag ngani magi ining instrumento kan pagtaong itsura sa mga daing pangaran, sa paagi kan tataramon, namamarka sa papel an mga simbolo (i.e. letra) kan nahiling sa paagi kan naumayan na mata.

Sa paoro-otrong pagtais buda pagbalo, pagraot buda pagmukna giraray, masasarĂ an tula hali sa gurubot na mga buot taramon, arog sa pagsirne kan saralakan na basud buda batiris, sa pagpatindog kan mga pundasyon. Buda arog sa pagkurit kan lalawgon kan sarong dai pa nahiling, kun gurano kaharani an ritratong nahaman sa katotoohan, an totoong pandok kaining yaon sa lambang daghan, maulok.

E

2.

Sa sakuyang mga tula, sa kada letra kan kada tataramon, sa mga hayakpit na pasilyo kan kada paultanan buda espasyo, bako sana an buot kong taramon

an yaon. Nagtutubod akong an kada gibo kasugpon kan nakaagi, an kada gibo nahaman sa pagsurugpon kan mga nakaagi. Yaon digdi an gabos na sakit, ogma, hadit, dagit na sinapar sa kinaban—mga makulog na tataramon na tinaram buda dinangog; mga babaying hinibian, pati man su pinahibi; mga banal na pagmati kaurubay su pangongorag, ugop-ugop; su hinalat na haluyon sa tangâ€&#x;ga kan hagyanan, na kan pag-abot daing dara kundi kulog; an mga nakataning o naisip mantang naghihiling kan pagsulnop; an pagtios kan pirot buda tanglay kan lawas sa irarom kan dai napapagal na ilaw kan syudad, muya mo nang umuli sa saimong higdaan, pero kan paghulid mo sa pagal na sadiri, dai ka pipakaturog kan pagbasol; an mga halipot na ulok na daing pugol, su mga sinamaan mo kaini, sa kamunduan ngonian, may minadugang pang kulog sa dati nang pigmamati; an dagit buda hiyak-hiyak sa mga kaiwal buda daing ilaw na dalan; an kagadanan na minatukaw sa pamitisan kan katre, pagmadiklom na an kwarto; an daing kasagkodan na paghidaw sa mga dai na maibabalik, pagbasol sa mga dai na maootro; an mga sadit na bagay na napupurot sa paglakaw-lakaw, pagsaro-saro; an pagpadaba kan magurang, tugang, ka-amigo, ilusyon, na kan kairiba pa, nagkakarapsaw sana sa nagsusupak na tubig sa busay, pero ngonian na nasa disyerto na kan sarong tukawan, sarong plato, sarong bumbilya sa itaas kan sarong lamesa, ngana an paha kan daghan—gabos ini, yaon sa likod kan sakuyang pigtataram, dai nahuhurmahan ki mga tataramon, dai maipuntariya, pero kun sa pagbasa kan sakong mga gibo, may masabat kamong layas na pagmating dai nindo masawod, na mapapatanaw kamo sa luwas kan bintana, mapapahiling sa kinaban na binura na kan diklom, pasiring sa sarong ogis na ploresent na patente, sa harayo na sa usol-butong kan huyop, itago-iluwas kan itom na mga dahon kan kun anong kahoy na lingaw na an pangaran, dangan sa daghan nindo mamamatean an pagbuskad kan sarong burak na an kulor mapaiton, an parong arog sa laog kan haloy nakasaradong baul, iyo na ito ini.

MANIPESTO

P

âno maggibong tula?

Ipunan baga an ki sarong blankong papel, sarong espasyo, sarong puting kahaputan. Saro man na mahewas na tanuman kun sain pangiturugan, sakit o kaogmahan an pisog, tataramon an bunga.

Igwang mga beses na garo arog sa mekaniko, importantehon an mga instrumento kan paghigot; may mga beses man na arog sa mga buyong, an boses tinandan sana kan banging bulanon. Arin man digdi, mapuon an laban o lâyaban sa enot na buswak ki tataramon, surugpon man o magsaro. Basta mapuon nanggad. Pwedeng sa enot na lakad mahuros tulos an tula arog kan bulos kan paroy sa sákong luho, o garo ihi kan paradurugon sa mga babaying may koryente an bulî.

Masakit man o mahalnas, an tula mahampang sa kinaban na daing gira ki pagbasol. Yaon ini bako ta nabuyo o napiritan, kundi haman na ini, dati pa sa ibang nainot na lugar.

An tula kun siring paghipno kan nagkapiridasong kagayunan sa laog ta.

Lambang sinapar pidaso, dakula man o sadit, sa sarong napasang katotoohan.

Kaya ngani pigtataram man kun minsan na an pagtula pag-aki.

An pagtula, an pagmukna ki kagayunan, an pagirumdom satuya na pidaso kita ni Kagurangnan na iyo an kagmukna kan gabos na kagayunan. Kita mga sadit na kagurangnan na kayang makamukna ki sadit na kagayunan. Hali sa dai, nagkaigwa. O kaya kun sususugon tang tanos, igwa nang kaigwahan, ugaring ini yaon sa estado na dai pa pig-aabot kan pangaran, dangan sa pagpirit o natural na pagkamukna naaapod ta an lambang pidaso, sagkod sa mahaman an mga tataramon bilang sarong ngaran o apod.

An tula nahaman sa kamawotan tang makagibo ki kagayunan. Hali sa kinaban pigtutugâ kan tula an gabos gamit an dila kan sarong aki buda kan rimuranon. An dila kan aki taros sa mga lanob, mantang an sa rimuranon makinurikuton, pigtatao an kagat na nakapatos sa hamis.

Salming. An tula baga saro man na salming kun sain an kinaban pigoomaw an saiyang sadiri. Mala kaitsura kan kinaban, siya daw an kinaban?

An tula sarong kamawotan kan dai mapangaranan na kinaban na matawan siyang ngaran. An tula an dai nahahaman na ngaran kan kinaban na sinawod bako sa katotoohan kundi sa pagkamuot. An tula an apod ta sa kinaban pero dai midbid kan kinaban an ngaran na ini. Ini an ngaran na tinao ta—an ngaran na nasawod ta sa ngalas, ogma, takot sa hampang kan kagayunan kan kinaban.

An ngaran na dai kayang dĂťtan an pigngangaranan. An tula an kaging kan satong kalag sa hampang kan dai masabutan na kagayunan. An tula an desperasyon ta na madakop, mapugulan sa pagpara, sa girumdom an sarong dai mapangaranan na kagayunan.

An tula an pinangaran ta sa dai mapangaranan na kinaban. An sildang sa tinampo sarong agang anyil an langit, pagbalo tang maisaray sa satong daghan an giromdom kan kagayunan kan kinaban. Ta kulang an tataramon na “magayon� ta buta ini buda mangmang. Ta daing kamugtakan an pangaran na ini. Ta an gayon kan kinaban dai kayang panindugan kan gadan na tataramon na ini.

Kaya ibuhian ta an tula para lapagon an kinaban sa misteryoso kaining kamunduan, buda hagadon na ipahiling kaini an saiyang dakol na kagayunan, biyo sa sarong insidente. Ini baga an tula, an lugar kun sain hinuba kan kinaban an saiyang misteryo buda nagpamaan.

Kaya ta ibuksan an satuyang daghan, an mahigos na mundagan kan tula, nganing maukdan ta lamang kun pano pagaruon an kinaban nganing ituga kaini an maulamon niyang ngaran.

RABURAB KAN LUYONG 1. aroro an kinaban ta, Padaba. Mantang an tubig kan kinaban naglalangkaw, an pagkanitawo ta naghihibabaw. Napapakuspa ako, uru-aldaw an satong mga langang balwarte na kan mga propeta kan sagin buda mga matinis na anghel na pandok pirak. An gabos iubos an maghapon ninda sa pagbutla sa mga istasyon kan baratong kaogmahan. An TV an maogmang helang, an legal na mahabas, an manlalansing buhi kan konspirasiya kan mga hagas. Ibugtak ini sa hampang ta para lamoson kita sa hudong, badaton kita ki sagmaw buda hangaw.

P

Mantang pigbubuyungaw an mga librohan, piggigibong kasilyasan an mga eskwelahan, pigkakarayuan an mga institusyon, an mga galeriya, an mga silensiyong museyo, pigpupurupilsi ta an bulitas sa buto kan itom na kahon sa sala, pig-uutob ta an hiro kan lapnad na liwanag.

Subtle na maray an doom na pigkakalot ta, ta dai ta hiling an kalot. Kaitong mga panahon, an mga kamagurangan ta nagrabas sa panahon buda sinilyaban an gabos na maagihan nindang bako sinda an kagibo, linupigan buda rinaodas an gabos na bako nindang ina o tugang, kinarne su mga bako ninda kakolor, kadila o kabandera窶馬gonian, gabos kita nagpapamburukod pabugsok sa hampas kan modernong panahon, mga sablok, mga mantok. Nagngangararakngak na lasngag, bangag sa mga presenteng adiksiyon. Daing pagpugol an bultok tang mga kamot sa pagraot sa sato man sanang minukna kan kita ubat pa. Mga nakabuhi sa toril kan mga sugo buda relehiyon, iramog ta sa satuyang lawas an ati kan mga hayop, isungkal ta kan satong ngislo an tinimak-timakan kan Pilato tang bitis sa ibang panahon kan satong pugol na moralidad.

An dulom kan eclipse na dai naghihiro yaon sa tangod ta ngonian. Pero an mga mata ta sa pigkukumbulsiyon sa tama kan mga maisog na ilusyon. Isangat kita sa langkaw-droga kan paglataw kan sarong nahuhungkang, na garo naglalayap an pagmati dawa natatakdag.

Ayko! Kagadanan sana an diyos na kaya tang patotoohan, tubudan, luhudan!

Rarabason ta an kinaban, sarong rawog ki ayam na paslo buda namamagat mantang an hubang lawas kan kasaysayan naghihingagdan.

2.

Muya ko sanang magparataram, Padaba. Sa mga bangging arog kaining mauran.

Kita sanang duwa, mantang su satong mga pag-iriba lawas na nagkaurungman kan osipunon na bintana.

Muya kong agyaton an ala-syeteng aga, na masubol na naman samuya gabos pasiring sa pamitsan kan prominenteng makina buda an mga invisible niyang mga latigo.

Dai na ako napapahibi sa uyam na nag-anab kan sakong pagmati. Ilinunad ko na an natatada kong kalag sa marabas kong pangaturugan na luwas-laog sa tulong panahon, kaito, ngonian, mag-abuton. Arog sa sarong Jumper na buhing nagbabyahe sa paagi kan mga ritrato.

Nakabuhi na ako, Padaba. Hali sa labtok, kinanap ko an gamot kan paroy pasakat sa saiyang buswak. Sa sakong muklat, ako an puon na nabuhay sa pagsilo ki burabod sa huyop, ako an pisog na tuminambo sa sarong tasang gapo.

Matindog ako sa tahaw kan satong kadikloman, dara an sakong ugop-ugop, pagkamuot, orag-orag, papasilyabon ko an sakong lawas, sarong mongheng may protesta, sarong bukid ki uhot na warang manganganog, sa pagrumdom saimo.

Enero 7, 2010. Pawa, Tabaco City.

PERIKO

P

arrot sa ingles.

Sarong bayong na sa enot na dangog garo nagtataram pero kun gagamiton mo an saimong hutok, marereyalisar mong ngangangarog man sana ini ki tanog.

Pagtinaraman mo ining “Magayon ka” ootrohon niya sana an tinaram mo. Dai pang periko na tinaraman kaan an nagsimbag ki “Salamat.” Ipaputol ko an bitis ko kun igwa. Kun dai ka nagtutubod sakuya, baluang haputa an periko ki “Magayon ako?” ta an isisimbag kaan mismo su hapot mo. Siring sa kamelyon na kayang isulot an kulor kan saiyang palibot para makadulag sa saiyang mga predator, an periko sa buhi, nangangarog man ki tanog, bako ugaring para makadulag kundi mangagda ki kapades. Saro ining pangalas, pasali kan saiyang kapasidad na mangarog para makakuang agom. Sa laog kan hawla, dakula an ugma kan mga nag-aataman na periko pagnakakasawod na ini ki nagkapirang tataramon. Napataram daa ninda an saindang ataman. Yahoo. Pero iyo ngani an pakatapos kan ngalas, masasabutan mo sa hudyan na an bayong naini dai man ki nasasabutan sa saiyang pigtatararam, an huni niya daing pinagkaiba sa atot na dai mo maaraman kun anong tataramon.

Nadadagka ako ngonian. Nangangandam sa pagdakol kan mga periko.

Laen na pating mga lahi ini. Gabos buhi. Parasadpasad na sa bilog na banwa sa pagpanali kan saindang mga huni. Enot ko ining nareyalisar kan sarong aldaw namarapara ako sa sarong mall para manaod. Sa pasilyo kan mga timotimoon, nakadangog akong sarong periko na pig-apod su saiyang aki “Jessie, come here to mommy now—mommy angry now.” Mga san ribong beses niya itong inorootrto sagkod sa magdurugo su talinga ko buda kinaipuhan kong bumalyo ki ibang pasilyo. An makangalas duman ta su ibang iritoon garo dai sana ki

nadangog, garo baga ako sana su napulnga. Duman ko nataram na ako palan su iba, ta sinda gabos mga periko man. An nalaogan ko sarong mall kan mga periko. Sa ideya na napapalibutan ako ki mga periko, dai akong duwa-duwang buminuklos paluwas.

Puon kaito pirmi na ako naghihimati para sa mga periko. Pigsusukol ko kun gurano na sinda kadakol. Buda sigon sa mga datos na nakua ko, nasakop na ninda an bilog na banwa. Sarong hapon ngani hali sa trabaho napaagi ako sa sarong fastfood buda duman hinunihan ako ki sarong periko na “Good morning ser, may I take your order?” Kan sinimbag ko siya sa tataramon na aram kong aram niya dati, huminuni man gilayon siya ki “Ser, your order? Please may I take?” Muya ko kutang taramon saiya na allergic na ako sa sairing kaan na tanog pero baad i-usip niya ako sa nakaputing perikong de badil sa may pintuan na paglaog ko ngani hinunihan man aki ki “Good morning ser to you, welcome to us...”

Pag-abot ko sa harong yaon su pamilya ko sa hampang kan telebisyon. “Dad, where na yung mga Jollibee namin?” Yudiputa. Nalingawan kong pati mga aki ko palan periko man. “Dad, naman! You are always.” Ito su agom ko. Muya ko kutang taramon sainda na “Dai ako nakabakal sa Jollibee ta ngana na an takot ko sa mga periko” pero baad pagtinaram ko an turukaon ninda ako. Kaya suminakat na sana ako pasiring sa kwarto. Sa hagyanan nadadangog ko an turukisan ninda mantang nagpapan-agawan kan telepono para mag-order kan muya ninda sa fastfood kan mga periko.

Dai naghaloy nawaran na akong kahuron digdi sa banwang sinakop nang plos kan mga periko. May mga beses na pagnaghuhuruni sinda sa kakanan, irinuman, opisina, gasolinahan, kubeta, booksale garo dai ko na mapugulan an sadiri kong maghuyaw buda burusngalan an saindang mga ngimot. Maray sana ngani ta pirming may banyo o bakanteng kwarto akong nadadalaganan bâgo dagos akong mapanô. Kaya naisip kong dai na sana magtaram. An pamilya ko, mga kaamigo, mga katrabaho huna sako raot na an payo ta dai na ako nagkakaálo.

Sagkod ngonian yaon ako digdi sa sadit na kwarto na pinagdarhan ninda sako dakol nang taon an nakalihis. Uru-aldaw may nagbibisita sako na dai ko mga midbid. Sa taramon nindang periko pigpapa-arog ninda ako. Garo hayop na pigtutûran magtaram. Pero pakatapos na dai ninda ako mapasunod, minabalyo sinda sa ibang mga kulungan. Pirang bulan man may arog kaini, tapos diit-diit nawara. Sagkod dai na ki nakarumdom na yaon pa ako digdi, apisar garo sa nagbabahog sako.

Ngonian na namamate ko nang parani na an sakong kagadanan, sinurat ko ini.

Matâwan sana lamang na diit na dignidad an sakong giromdom, buda baad saro naman na balos sa nangyari sako. Na ako si Romeo Boton, tawo, linaom kan mga periko, pero nungka naghuning siring sainda.

Ining mga hudyan na aldaw na ini, pigsusoysoy ko an kada natatada sakong mga aldaw sa pagkanta ki sarong kanta na naukdan ko pa sa sakuyang ina, na naukdan niya man sa saiyang magurang, na naukdan man ninda sa saindang magurang, pabalik pa sa diklom kan giromdom sagkod sa dai na ki mariraw na kamugtakan, sarong kanta na ako na sana an nakakakanta. Ipaputol ko pa an sakong bitis kun igwa pang iba. Minalataw ini sa ibabaw kan ribok kan sarong banwang periko. Daing padumanan, daing talingang mauulian.

"Turog na aki kong bugtong Ta ibakal takang payong Siring saimo kagayon Gamiton kun maoranon Dai ka magparahibi Ta magayonon kan aki Si nanay mo ay ma-uli May darang kurokawali."

12-10-2010. Nawara buda sinurat gilayon sa Pawa.

AN BURABOD

I

gwa daang burabod sa tahaw kan kadlagan na nahaharungan kan mga rimuranon na talapang. Mala nasa rona ninda an solamenteng burabod ki tubig kun sain an ibang mga hayop nag-iinom, sinda an nauutob sa bilog na kadlagan.

Sa totoo, dai man baga ki may sadiri kaini, ugaring sindari ini kaining mga naghahade-hade. Ngonian, mala mga kadsadiri kan sarong importantehon na produkto, may poder sindang magmando, sa patakot na huhudungon ninda an burabod kan saindang rimuranon na dila.

Kaya su mga hayop, dawa su mga darakula, leyon, upon, musang, dai nakakaaser sa mga kuluguhon. Iyo na ito su pagluwas kan mga sugo na an dapat sana daang kaonon sa kadlagan su arog kan pigkakaon ninda, namok, layug-layug buda langaw; an dapat sanang paghururon sa kadlagan sa tataramon na Kokak.

Bako man ngani pagmakasadiri daa an mâwot kan mga katalapangan, kundi an pagsararuon an kakadlaganan na nagtatalibong an buhay sa burabod ninda. Kaya sa bâgong sistema, su agila nagkaon ki diwit, mantang su halas nag-kakanta ki Kokak. Magayunon sa pagdangog kan mga kabakab, pero dai ito naghaloy.

Naniwang su orig kan anas sana insekto, buda nabilot su salampati kan anas sana Kokak. Pero dai sindang naginibo kundi an umutob ta mas dai ninda matios an saindang pahĂ .

Sarong aldaw, sarong ayam an napaagi sa burabod. Garo dayo ini duman ta dai ngani kaini hinade su talapang na nakabantay sa magapo—ta sainda baga, an talapang kapantay man kan iba. Sinita ini kan talapang na dai lamang daa ini nagpatabi saiya. Nagpatabi su ayam buda naghagad ki dispensa. Dai nauyunan kan talapang ta Batok an ginamit niyang pakihuron, muya kan talapang su opisyal na Kokak an gamiton. Nangalas su ayam ta sainda dai man ki arog kaining kabuahan. Kan tinaram niya ito sa talapang, sabi kaini, iba daa digdi, digdi daa, sararo an gabos na hayop, buda mala iyan saindang mga talapang buda sa Kokak, kaya dapat sumunod man daa siya kun muya niyang maka-inom.

Nagsayuma su ayam; pinawara siya kan talapang.

Daing naginibo su ayam kundi maghanap na sanang lukohan sa sarong limpoy buda ikaturog na sana an paha. Pero sa ngana niyang kamawotan na makainom ki tubig, nagpara kamaskamas siyang garo na mauutsan. Sa ngana niya garong

paha, su kamas-kamas niya naging bulot, dangan, kalot, dangan bubon.

Kan nakaabot ito sa ibang hayop, saro-saro sinda naghingowa. Su manok, turuwang-tuwang sa pagkayas; su kino ginamit su saindang ngimot; sinuag-suag kan damulag su saiyang natindugan. Dawa sain nagkaigwang bubon, dawa sain nagkaigwang tubig.

Sa pagtalingkas kan gabos sa tahaw na burabod nag-awit an mga bayong sa sadiri nindang huni, nagwawaratihan an mga ukay sa sainda man paagi, nagsabsab giraray ki awot an baka, buda apwera kan mga talapang na naibalik sa dati kun sisay talaga sinda, nag-ogma an kadlagan, nag-ogma an gabos buda nag-ogma pa.

Agosto 3, 2010. Karangahan Blvd., Bombon, Tabaco City.

SENTRO

H

aloy ko nang namamate na ako an sentro kan gabos, buda kamo buda an gabos na nahihiling ko nag-iitok sako.

Yaon kamo ngonian, nag-aagi sa hampang ko, o yaon sa likod ko nagsusunod sa sakong anino, o nagliliod o nagtitino, mala kaipuhan mamate kong igwa akong kairiba, buda an kinaban sarong mahewason buda kumplikadong lugar.

Pero namamate ko na, dawa garo dai kamong paki-aram sakuya, dawa garo kun tratuhon nindo ako dai nag-e-exist, na garo igwa man kamong sikretong maogmang kinaban na dudumanan, ako man giraray an sentro kan saindong kinaban.

An naaabot sana kan sakuyang mata an totoong yaon. Sa puro kan bulod, an likod kadikluman kan paghalat na makrear. Kaya sa sakuyang paglibot an palibot napapara, naglalataw sa pagligid kan sakuyang paghiling.

Kami sana kan Nagmukna sakuya an yaon digdi sa kinaban. Kami sanang duwa an magkarelasyon. Kamo, mga aging padaba buda pagmati na pinadara Niya sakuya ngani dai ako mamundo. Ngani bukagon an sakong katoninungan, ngani rapakon an sakong daghan, ngani raoton ako, dangan mamati ko an kamunduan kan kahewasan, an lipot kan lugar na ini, buda m창woton ko an sarong ulian. An daing hinayang o takot na talikudan an ilusyon kan planetang ini, an ubakan an sakuyang puso kan hilaw na pagkamuot, ngani maipaluwas an pagkamuot na nagmukna kan liwanag sa tahaw kan kahewasan. *

*

*

Dangan ako man saro sanang ilusyon sa saimong kinaban. Sa saimong kahewasan, ginibo sana ako ngani busulon ka, paogmahon ka o pahibion, buhian an hayop o kadayon an masupgon na aki hali sa saimong daghan. Ta arog sakuya, ika sana buda an saimong Kagmukna an totoong may relasyon, kaming nasa palibot mo, mga lawas sanang aso.

An hewas kaining palibot simbolo kan rayo mo sa Kagurangnan, an

kagayunan na nakukua mo hali sa hewas na ini senyal na madidipisilan ka sa pagsusog kan dalan pauli sa tunay mong harong. Magayon an kinaban pagtawo ka, pero sa kalag, daing namit an lugar na ini.

Nata mamundo an banggi? Mala pagmakaturog na an lawas, na maogmahon digdi sa daga, naghihidaw an kalag para sa saiyang uulian sa daing kasagkodan.

Muya mong mahiling an tunay na itsura kan kinaban? An istura kaining nahihiling kan mapungaw tang mga kalag?

Ipiyong mo an saimong mata.

Agosto 30, 2007. M-13 DBPMCF, 4 kan KH. nakahiling sa dagat sa Natunawan.

DARAMLAGON I. ata na an mga diyos sa altar kan sala. An lalawgon kaini kahon ki plos na liwanag buda naghihirirong ritrato. Yaon na man an bilog na pamilya sa atubangan, nakatukaw sa mayumok na sopa sa pag-utob digdi. An mga pandok ninda ramog kan anyil na banaag hali digdi, an mata ninda, daing hirô-hirong tubig. Mala rugado sa paghanap sa irarom kan aldaw, ipunan na ninda an relihiyon kan paghingalo buda paglíngâ.

Lingaon an mga ama na pinaduko sa mga papel sa lamesa, an lubot pinabaga sa tukawan na alpumbra; lingaon an mga ina na arog sa mga ama, nakalaom sa kahon puon aga sagkod hapon, sa pag-utob sa apod kan saindang mga pangiturugan; lingaon an mga aki na arog sa saindang mga magurang isapar an kamang kan mga oras, nakahampang sa mga blankong lanob, ngani sanang dumakulang arog sa saindang mga magurang; lingaon ining mga yaon digdi sa mga harong sa mag-inibungan kaining halipot na tinampo digdi sa subdivision na Deca. Sa bagting kan microwave, madangadang an sarong hararom na mangko ki pinaputok na mais—an aso kaini naglalakop na insenso.

Sa luwas, sa mayumok na paros kan banggi, nagdudungan sa tabyon kan kurtina an anyil na liwanag sa mga bintana kan parades na harong: senyal na nalíngâ na an saindang mga pagrumdom. Pagrumdom bako sana sa agrangay buda sakit, kundi pati sa mga pag-awit kan saindang irarom—an saindang kalag.

An banggi nagagadan, pano ki kaluyahan sindang dai digdi minagumulan. Pigootro ko sana ining tinaram mo, Dylan.

An totoong oras, alas-otso kan banggi. Tadtaod na su pagsulit kan mga kotse sa lambang garahe. Tadtaod naman su mga lagatik kan disiplinadong mga kubyertos sa mga porselana. Sa mga natad kan kada harong, nagbabatad sa ogis na liwanag hali sa mga poste an mga matunukon na tinanom. Sa mga dahon ninda, sa saga kan banaag, daing tùnog na nakakatinir. Hababa an mga kudal kan harong, pero daog pa an sarong batalyon na hudiyo sa kadakúlan ki garod buda mapanas na alambre. Sa kada trangkahan pa an laoman kan mga tandayagan na ayam. Kun saro kang soldados, an kada harong, kampo; kun saro kang preso, an kada harong, Alcatraz. Sa luwas kan mga maisog na kudal na ini, iyo an hipidon na tinampong midbid digdi sa apod na First Street. Para sa mga enot na pamilyang, enot na nagkaigwang kwarta para makabakal ki sadit na daga digdi, sa enot na subdivision sa banwa. Sinda an mga harong sa printera kan

M

subdivision, sa may arko, sa may ngaràngáan kan gabos, ipaisi sa gabos na an nakaistar digdi an mga enot.

Kun ano an yaon sa baba, kabaliktadan kan mga yaon sa itaas. Kun suriaw an yaon sa daga, dulom an yaon sa kalangitan. An mamundong emperyo kan kahewasan, an solamenteng kadlagan na dai pa nadudutdot kan tali kan tawo.

Sa ibabaw kan gabos, nakalukdo ining itom na kapa kan mga bituon, ining marumirom na mga patente kan mga lingaw nang panahon. An nagkapirang ini ngonian sa kalangitan, sinda su pinalad na dai naparâ kan nag-aarik-arik na silyab kan garo pirming ágang syudad. Sa saindang yaraon digdi ngonian, minabisa ako, minataong galang.

Sa otik na langit naglalataw an pulang bituon na puro kan lansang na tore.

Pigbubutong kaini an mga panas kan mga sungay na aluminyo sa itaas kan mga atop pasiring saiya ngani maisabwag an ebanghelyo kan mga naghihirirong mga ritrato. Pero dawa kagdaog na paghilingon an matang ini sa halangkaw na diklom, igwa pa man giraray ining mas halangkaw na diyos na pig-uutob. Buda kun maghimate kang maray, bako sana magdangog, mapabatî saimo an pwersang ini. Kun maghimatî kang maray, pagtinahuban mo an an talinga kan saimong lawas, dangan bukahon an talinga mong pirming wagas buda nakasugpon sa saimong kapinunan buda kan kagabsan, madadangog mong gari tanog na ordinaryo, an sarong nagsusuway hali sa saralak-salak na ribok, an sarong hágong. Sa kama-kamadang tanog kan sarong momento, ini nakalubong.

Sa pagtalibong kan mga magneto sa sadit na dinamo sa gabos na kagamitan, hali sa kurdon na iyo an mga kamot ninda na pigsusûsô sa mga saksakan, hali sa mga alambreng biribid, palaog buda paluwas sa mga kontador, pasiring sa mga higanteng bateriyang nakasabit sa mga poste, nakatakod sa tulong higot na linya.

Kun hihilingon an kabarayan, an tulong ini saro sana sa sarabod-sabod, burobiriribid na ugat na nakagamot gabos sa sentro buda kapinunan kan hagong, an totoong kagurangnan na minapahiling sa paagi kan anyil na banaag.

An hágong na ini halos garo sarong tataramon. Tataramon na parehas magayon buda makatakot. Bako dipisil sabúton an gayon kan mga liwanag, an ogmang dulot kan anyil na kalag hali sa utoban na kahon kan naguurukay-ukay na mga litrato, pero kaipuhan rumdumon na an hagong nagkakamang sa mga alambreng pinatos ki mahibog na goma ngani laomon an pwersa kaini sa saro sanang dalagan. Garo pàno hayop an pwersang ini: maulamon, layas, buda maisog, pero kayang pagaroon. Sa piot na mga agihan, garo ini kabayong tinahuban an gilid kan mata ngani umutob sa haplit kan tumagiktik.

Sa sibilisasyon tang ini, sarong takot an ginibo ta para sa satong sadiri.

Dawa bako ini madali mareparo, yaon ini. Kada sain ka bumirik, yaon an mga laoman na ini nakakanap o nakakutay sa gilid kan satuyang mga langag o sa mga dalan, garo mga gadan na ugat sa ibabaw, pero sa laog kan mahìbog na patos, an pwersang masulugon. Garo panô ki dagit: nangongorag. Kaya an iagihan kaini minabururak, minaburuswak ki liwanag, tanog, andar, buhay.

II. Sa ordinaryong aldaw tapos na an istoryang ini. Ta marárom sana an

banggi dangan saro-sarong mapapalsok an mga ilaw sa lambang harong. Pero bako sa bangging ini. Mapuon ining istorya sa lugar harayuon digdi. Kay Roger Climaco na ngonian pigkakapkap an nag-riring na cellphone sa irarom kan saiyang ulunan. Sa liwanag kan LCD, mahihiling an mata niyang halos piriyong pa sa narawrawan na katurog. Pagkabasa niya kan mensahe, buminuhat siya sa nahihigdaan, duminuman sa may pintuan, dangan isinùlot su pantalon na nakasàbit duman. Sa ilaw na hali sa mga bintana, nariraw ni Roger an nakatamungon na kataning niya sa katre. Hinadukan niya ini, binugnot su murô na nakapasak sa ngimot, dangan kinabig su pintuan, dangan lagatik kan lock.

Turutadtaod, sarong agrutong kan rebolusyon kan motor an nagpabungkaras sa kasubagong kataning ni Roger. Pigkapkap kaini su kabanga kan kama. Kan nahiling niyang magsaro na sana siya, inukupar niya na su bilog na higdaan. Pero dai na siya mangingiturog. Nakatutok an hiling niya sa bulaw na jacket ni Roger na an reflectorized na mga letrang “ALECO” naglalaad sa diklom. Buminuhat siya, dangan suminìrip sa bintana. An saiyang halabang buhok nagubulaw sa sága kan liwanag hali sa mga poste. Pigmamaanan niya su gírâ kan dumog na rida kan motor ni Roger sa tinampo mantang luway-luway ining nagmamara. Garo pigbuburâ an dalan niya pauli. Sa kataning na natad, nagpuon na naman su pagarual kan mágadan nang ayam, dali-dali siyang nagdapâ sa kama buda nagkurubong ki tamong, kinuguson niya su taô saiyang munyika kan ama.

Sarong lugar na may brown-out an dinuman ni Roger. Yaon na duman su nagkapira niyang mga pag-iriba kan nag-abot siya. Pigbabarabâ kan mga ini hali sa saindang service vehicle su mga hagyanan buda mga gear sa pagsakat sa poste. Bakong arog sa ibang aldaw na dai narawrawan su saindang katurog, sirilensyuhon an mga pag-iriba niya. Daing taramon o paulok an kada hiro ninda.

Saro sana an buot taramon kan mga ini: tapuson na an trabaho ngani makabalik na sa paghingalô. Iyo man daa ini an pagkalaen ni Roger sa saiyang mga pagiriba. Dawa daa paburubalintukon mo, dai lamang daa nahahali an ulok kaini.

Nag-radyo su team leader ninda, pigtataram sa ibong na linya na na-ipos na ninda an mga gamit pansakat, handa na sindang sakaton an poste, pighahalat na sana an senyal hali sa parapalsok kan koriyente. Diit pang oras, kan nag-ohô na su nasa base, tinangúan na kan team leader ninda si Roger na pwede nang sakaton.

"Barabluyon daw kamo, maray pa digdi na sana ako mapaparos-paros sa taas." ulok-ulok kaini, diretso sakrang sa hagyanan na nakahurandig sa duwangpulong piyeng poste.

"Dali-dalion mo sana, Ger, ngani makauli na kita." Parumdom kan saro nindang pag-iriba.

Nangurus muna si Roger dangan suminakat na ini. Kan nasagkod na kaini su puro kan hagyanan, binalo niya kan tester su primary lines. Kan sigurado na siyang gadan an mga ini, pinunan niya na su saiyang trabaho.

Sa Control Room kan ALECO, mga pirang oras na an nakakaagi, sarong matarumon na silyab an buminaralda sa sararado nang bintana. Sarong kotse an

nagparada buda hali digdi sarong naka-unipormeng empleyado an luminuwas.

Duminiretso ini sa kwarto kun sain yaon su mga switch. Tinaraman kaini su namungawmungawan na nagbabatay duman na i-on na su switch ta tapos na su trabaho. Sabi kan nagbabantay dai pang abiso su team na nakaduty, dapat su mga nagtatrabaho mismo an magdigdi ngani magpaandar, idinuon kaini na iyo an patakaran. Sarong halipot na pasuway an nangyari. Kan nahiling kan empleyado na dai niya ini mapapatubod, uminapod ini sa cellphone dangan may pinakahuron sa nagbabantay. Sarong engineer an yaon sa ibong na linya. Garo na sana tandô su nagabantay sa katatángô. Binalik kaini sa empleyado su telepono pakatapos kan huron. Dai na ini nakaribok na puminaluway-luway pasiring sa Control Room. Duman, sarong berdeng boton an dinuonan kaini.

Daing nakahirô sa mga pag-iriba ni Roger kan bigla na sana siyang suminilyab na garong uhot.

III. Diklom. Halos mamate mo sa lambang harong an sarabay na kigkig kan mga dai tuod sa diklom, an mga balinghaw, su mga muda. Turutadtaod pa an mga kamas-kamas, sa pagkapkap kan sulong-sulong kun hain su mga kandila o flashlight. Dai naghaloy sa kada bintana kan mga harong mahihiling an bulaw na liwanag kan mga kandila. May mga itom na itsurang nakasilag sa mga kurtina, sa huyop kan paros, garo an mga ini nagbabayle.

Sa mga luong kan kahoy nagkakawat an huyop. An sagitsit kan mga dahon garo malipot na awit, nanunuyátuyâ. Pero sa laog kan mga kongkretong kahon na an mga luhô selyado ki salming, nabibilog an sarong hurno. Kan dai na matagalan su alingahot, saro sarong nagburukas su mga pinto. Sa diklom madadangog an mga boses ki tawo, an pinakahalangkaw na layap kan sarong ngarakngak bago ini bumagsak, tanog kan mga windchimes, lagatak kan skrin na pinto. Sa patos kan diklom, nagkahirilingan su mga magkataraning. Nagtukalan ki agrangay manungod sa alangaang buda diklom, natino man su gayon kan mga bituon na garo iruluwa pa sana hali sa itom na halunan.

Tibaad namati kan mga aki na haloy pa bago makakabalik an ilaw kaya sa mga magurang ninda nagpaararam sinda pasiring sa tinampo. Sa diklom an mga ikik kan mga lansang na gate na pigbubuksan. Sa tinampo, nagkurit sinda ki kahon na may ikis sa laog gamit an tipak kan pasang masetera.

Su mga soltero, hunto sa irarom kan Talisay nag-urumol-úmol palibot sa sarong gitara. Tadtaod pa, an mga pagsalakan kan boses buda kwerdas. Dai man ki bago o makangalas sa kanta pero sa bangging ini na napula an mga radyo, an mga TV, buda plaka, ini sana an kanta. Garo aram man pati kan gitara ining bago niyang importansiya. Kaya sa kahoy niyang lawas, itais na maray an mga nota bago ibuhian.

Sa tanog na ini na nagpipinaw-pinaw sa huyop-huyop, an mga bituon garo mapuluton an pagkimlat. An mga daragang nagsusukray sa luklukon kan harong, nagpaluway-luway pasiring sa balkon. Digdi sa harong harani sa puon kan Talisay su mga ibang daraga nakidagos, dawa an paaram ninda sa kagharong maki-istoryahan sa daraga niya, aram na kaini an tunay na obheto. Ta dawa su

kagharong, napaakboy baga sa abaga kan saiyang agom. Ta sisay man an makakapugol sa gayon na naglulunad sa paros.

Dangan sa saro sa harong may nagluwas ki lamesa buda mga tukawan.

Digdi su mga ama nag-urumpukan. Kadaklan sainda may boteng dara, an iba bitbit su tadang isira, su iba su maaluguog nang sinapnang mais na titimotimoon kuta kasubago sa hampang kan telebisyon.

Su mga ina yaon man duman nagturukaw sa paragilid kan kahon na ikinurit kan saindang mga aki. Su mga aki nindang daraga nagsurusog sainda.

Mantang nagrararom an banggi, nagturuwang su mga soltero na kamadahon su mga alang na sanga na nasa gilid kan tinampo. Pagkahipid, pinagkutan ninda an mga ini. Garo mga apong kaito pa sana nakahiling ki kalayong nagparalakpakan su gabos, naggarasod ki pag-uyon. Buda dai pa ngani natutunong su palakpakan kan su pawara nang bulan nagsirang sa likod kan itom na mga harong. Kan nahiling ini kan mga soltero, nagrani sinda sa may kalayo, nagturukaw sa mga gapo sa gilid kan tinampo. Sarong ama an nakitukaw sainda, sinubli su gitara buda pinùnan an sarong suanoy na kansion. Kan pagsagkod kan tono sa mga lamesa kan mga ama, napano su banggi ki boses na nagkakanta. Sa banaag kan kalayo maririraw an mga mata kan mga solterong napapaduman sa mga nakatukaw na daraga, na dawa narereparo na, dai makahiling na tanos.

Mantang nagrarani an katapusan kan kanta, dai namamatunong su mga soltero sa saindang natutukawan. Ugot an hiringhingan kaini, garo may mga màwot gibuhon na dai magibo-gibo. Dai nahaluyan, may dai na makatios an tuminindog, luminakaw pasiring sa lamesa kan mga ama, dangan hinampang an saro sa mga nakatukaw duman buda nagtaram, “Pwede tabing isayaw an aki mo, Dr. Monteagudo?”

Naghirilingan su mga yaraon duman. Buda dai lamang nakadulag sa tarom kan pandangog kan mga ina buda mga daraga ninda sa harayo ang tinaram na ini. Kiriling-kiling an mga ini sa sarong daragang yaon duman, na sa dalagan kan mga hiro-hiro iyo su aki kan Dr. Monteagudo.

Natunong su tugtog kan gitara. Tuminindog si Dr. Monteagudo, sadit sanang lalaki, na an lungsi dara kan haloy na pagkatuod sa kwartong luom. Pero igwang enerhiya an saiyang mata na garo dulot kan haloy na pagmaan sa dagat.

“Narumduman ko su sagugurang mga padi...” an taramon kaini sa mga pag-iriba. “Ramon, kun okay lang saimo na testingon ko an aki mo?”

“Aw, sige sana Dok, nag-uurogma kita digdi...” sabi kan Ramon.

Nagtango su duktor, nag-inom sa kapot niyang baso.

“Noy, ika si Boggie bako? Aki ni pading Ramon, hali sa maray na pamilya kan mga Buenavista...ini, kaogmahan sana ano? Hazel, nene, mari tabi digdi.”

Sa harayo su mga tiripon kan mga babayi, may pig-uusol na sarong daragita. Dai naghaloy, nagpasiring man giraray ini sa lamesa kan mga ama, dawa ngani tuda an kiling-kiling kaini sa hinalian niya. Makangalas, pero totoo, na bakong arog sa ordinaryong sitwasyon na kaagid kaini, kun sain an mga makakahiling siertong masupon buda makantyaw, sa bangging ini, dara gayod kan pagkabigla sa nangyari, daing ni saro na maka-sugot o makataram ki dawa sarong supon.

“Ano tabi ito, daddy?”

“Ini si Boogie, diyan sa Unit 11, aki ni Engineer Buenavista, pighahagad an permiso kong makisayaw saimo...tatao ka mag-pantomina?”

Bago sumimbag, kuminiling gilayon ini sa mga umpok kan mga ina. “Iyo tabi, daddy.”

“Sain ka man naka-ukod?”

“Sa P.E. mi tabi, sa folk dance...”

“Maray, tukawi muna duman nene sa may ki Mama mo. Ngonian, noy, itutugot ko an aki kong makisayaw saimo, kun...” Sa tampi kan tataramon na ini, sinaro-saro niyang hiniling su mga kahampang sa lamesa. “...madaog mo ako sa tigsikan...”

Laen-laen su reaksiyon kan yaraon duman. Su mga ama, uruyunon, lalo na si Mr. Buenavista, na tuminaram na magayunon su naisip kan duktor, su iba nabigla, napapakol sa lamesa, su iba labi an kamawotan na makahiling na pasali na mata sana an nagngarkngak.

“Halat muna padi, ta may magayunon akong pandugang diyan! Su padihon kong taga-Pili, pinabalunan akong sarong galon na tuba—halat muna ta kwaon ko sa harong. Pwertehon ito ngonian, nganing an ambience talagang suanoy!”

“Tatao man palan kaan si padi, huna ko sa numero sana matibay.” Sugot kan saro. Urulukan.

Pero sa lado kan mga huben baliktad su sitwasyon. Su mga solterong nakatukaw sa mga gapo, pagkadangog kan taramon na ini kan duktor, ruminuluyos na garong alang na natong. Ni dai ninda aram kun ano an tigsik.

Kaya baton-abaga sana an simbag ninda kay Boogie kan kinilingan sinda kaini.

“Ano tabi an tigsik?” Kagaw-payong hapot ni Boogie sa mga ama.

“Patiribayan kan isip, noy. Ipunan sa taramon na „tigsik ko an sarong bagay,‟ dangan itataram mo su paliwanag kaini. Sa marawit-dawit na paagi.”

Unabi kan saro duman.

“A, garo sa mga politiko?”

“Medyo. Kaso dapat an tanog sa hudyan pareparehas, buda an sàwod kan kada linya parehas an bilang.” Simbag kan saro pa.

“Ano kaya? Punan ta na?” Ini si Dr. Monteagudo.

Tuminango sana si Boogie. Yaon na man su ama niya, ubo-ubo an mapasaon na galon na panô ki puting likido.

Tinigisan ni Ramon su baso ni Dr. Monteagudo. Tiniya kan duktor su diit sa daga.

“Para sa mga apo.”

Initaas niya su sadiyot na basong garo páding nagsasakramento.

“Tigsik ko ining sarong soltero muyang ibayle an daraga ko kan hinagadan kong diit na gibo aw, naghapot pa sako kun pàno?”

Sabay tangad sa basong kapot-kapot. Paralakpakan su mga yaon duman, orog na sa lamesa kan mga ama. Ngonian, gabos na hiling yaon na kay Boogie.

Pero an hiling ni Boogie yaon sa garo súkang alak na nagbubulos sa basong garo haluyon mapanô dawa hababawon. Na-alibadbadan su soltero kan ginawgaw na ini saiya kan duktor.

Pero gabos man sana ini sagin. Dai ninda aram na bako sanang aram niya kun ano an tigsik, kundi ini an uru-aldaw niyang pigkakabuahan. Duwa sanang tawo apwera saiya an nakakaaram kaini. Si Hazel na halos kada pag-uli hali sa eskwelahan nakakarisibing tipigon na papel na may maingaton na pagkasurat na rawitdawit; buda si duktor Monteagudo mismo na iyo an pirming nakakabutbot sa tukador kan daraga. Hilingon kan duktor su mapasinabuton na hiling kan sultero kay Hazel, buda an pagtángô kan saiyang daraga.

Initaas ni Boogie su baso arog kan ginibo kan duktor. Ininaan niya man ini ki diit.

“Para sa bulan” taramon niya.

“Tinigsik ko an diklom kan banggi Buda an mga daraga digdi Pero saro sana an bituon Siya su daragang buot sayawon.”

Dangan tinangad niya an nasa baso saka ibinugtak na nakatiulob sa lamesa.

Tulong tawo sana an enot na nagpalakpak. Si Ramon, su ina ni Boogie, buda si Hazel na halos daing tanog. Su iba garo namungnan. Si Dr. Monteagudo an puminangenot sainda. Kasunod kaini su rampahog na paralakpakan.

“Maorag, maorag” taramon kan namumula nang duktor. “Sa totoo kaan, noy, natitintiran akong haputon ka kun ngonian ka pa sana talaga naka-tigsik. Ta garo baga haluyon mo nang pig-gigibo ini.” Nanrulungsi si Hazel kan kinilingan ini kan saiyang ama. Aram niya-- an taramon kaini sa sadiri.

“Ta duman sa ginikanan ko, noy,” padagos kaini, kanayon pigtitigisan gilayon su sadit na baso, “sa isla kan Cagraray, sagkod ngonian, tuda pa an tirigsikan—iyo mga padi, orog na kun pista—ay maruluwas na diyan an pahâ sa alak. Makikitigsik sana ngani makatàlab.”

“Garo gibo mo an duman padi, ano?” taramon kan saro sa mga itoon.

“Aw, iyo, pirmis. Soltero pa sana ako—halos arog kaini ki Boogie—su lolohon ko pàno, konsehal sa barangay, prumotor, buda gurangan na sa rawitdawit—bueno, ipadagos ta.”

Inulaan giraray ki diit kan duktor su sya-syaton niyang baso.

“Para sa pagkamoot.” Initaas su baso.

“Tigsik ko ining birhen na tuba mukna sa panahon na halaba pahalaton an saimong paha

ngani kaining siram makatana.”

Simbag man kan soltero, paghuraw kan gasod buda paralakpakan: “Tigsik ko ining landay na tuba hinalat ki maray su paha siram dai lugod ki nakatana orog pahaluyon, naging suka.”

Kan napatunong na su para dangog, dulo na sa lado kan mga soltero, sa dai mapugulan na garasudan, urulukan, buda paralakpakan, suminimbag su gurang: “Tigsik ko kamong mga kaakian maisog, may sadiring kadunungan ginikanan dai nanggad lingawan orag nindo hali samong gurangan.”

Sugpon kan aki: “Orag kan gurang samong pigrorokyaw marhay nindong gibo dai mi lingaw kaso sa ngonian dapat sanang saro an oragon digdi sa sato.”

Ulok na mahamison an simbag ni Monteagudo, initaas su saiyang baso, dangan nagtaram: “Maestro, entradahan mo na—Hazel, baba, mari digdi. Bàgo pa ako mabuyongon, mapahunod na ako.”

Nagpuon na su pantomina. Nagrani naman si Hazel sa saiyang ama.

“Pahilinga daw sakuya, nini, an saimong tibay sa pagbayli. Agom, kita man na duwa! Kita gabos, mari na!”

Kaya sa tahaw kan tinampo, su mga residente kan 1st street nagbarayle, buda nagkanta kan Pantomina. Su ibang mga daraga, nagduruman sa lamesa kan mga ama, buda pigkaràganan ki inumon su mga baso. Ini, pigheras ninda sa mga solterong nakatukaw sa mga gapo. Su iba sainda, naagdang magbayle. Sagkod solamenteng su naggigitara na sana an nátadâ kadurog an instrumentong solamenteng padaba niya. An mga tataramon na ining hali saiya, maduonon na naglakop sa paros: “Herak man, herak man, lalaking isikwal...”

Mantang nangyayari ini, su mga kaakian nagkaraputan sa sarong talimon sa tahaw kan kahon na saindang ikinurit, ngani an ekis yaon sa sentro kan saindang bilog. Sa irarom kan sildang kan bulan, garo sinda mga lawas na gibo sa pirak. Mala sa banaag na naghahali sa mga malamti nindang mga unit.

Igwa man sindang sadiring kanta. Sarong kantang naukudan ninda sa sarong tambay, sabi daa bua, sa saindang eskwelahan. Manungod ini sa bulan na pigkaon kan sarong tandayag. Sa boses nindang pagdurungan garo mga huni ki

diwit, pigbugaw ninda an maitom na dampog ngani dai matakluban an bulan.

Pagnatatakluban man, minagasod sindang “Suuu!” arog kan pagbugaw ki bayong. Pagminaluwas naman an bulan minakanta sinda gilayon.

Nagrarom pa su banggi; nagrarom man su mapasaon na galon kan puting likido. Sa tahaw kan kalayo nagpuon an sayaw patalibong digdi. Nagharaya su mga yaon duman, naggarasod na garong mga buang ayam. Dangan nagpuon su durugdugan ki alak. Su sayaw naging maringsal na burukudan patalimon sa ngonian nagraraba-raba nang kalayo. An nagbubulaw na dila kan plasma nagsasagkod na sa langit ngani tunawon an nagkapirang bituon, dangan tumagdo sa daga na mapulot na dugos. Sa init na ini sa luwas buda sa laog, sarong daraga an puminuon ki sarong paghuba kan saiyang sulot na uminulakit sa gabos na nagpaparadagpadag sa sulo. Sa amak sinalya su dakul na gubing, buda an banggi nakaukod maghiling. Sa banaag kan kalayo an mga hikol-hikol kan bronseng lawas na ipakintab kan nagsalakan na tuba buda hinang. Sa pagkawara kan saindang mga sadiri dai ninda nareparo su mga aking sarosarong nagbugnot ki nagkakalayong sanga hali sa amak dangan naglaog sa saindang lambang harong.

IV. Sa sarong awto na padangadang sa dalan na garo pista sa gadan sa mga nakapagkot na kandila: “Grabe palan padi su nangyari kay Climaco ano?”

“Diputa. Anong grabe, ngana.”

“Totoo daw itong uru-iristorya na bako man daa su sa control Room ta an nagpaandar? Sabi daa may nagduman na empleyado...”

“Nya iyo baga...su tawohan man sana ni boss Louie. May bisita daa su hayup, importante daa, nag-iirinuman garo, nagbibidyo-oke, dai na nakahalat.”

“Pinaandar? Nata dai niya aram na nasa operasyon su 426?

“Dai man gayod nataraman.”

“Tinaraman daa, sabi kan sa control room. Kundi nantig pinakahuron kay engineer. Dai na garo nakasuway. Pero diputa, tawo baga ito...”

“Ngonian sana ngani...garo makauragon magluwas.”

“Sayang man kan dilensiya padi...hehehe. Ika, ano, mabirik na kita?”

“Ano ka, sayangon mo su ginasolina ko digdi...bata dai ta na ini maluluwas sa masunod-- mabago nang gwardiya sa istasyon, papahalion na si Boragay, natiktikan na garo...”

“Hirak man su pamilya ni Climaco ano?”

“Dai man ki agom...soltero.”

“Sabi daa may aki ito...”

“Sabi daa...pero dai man baga ito nag-iistorya, masikretohon baga an parot na ito.”

“Iyo, ni dai nganing nakakaaram kun hain nakaistar...”

“Nya pano su gadan, sain lalamayan?”

“Inda, pero nasa morge na garo...dai pa daa ki naggagawad...”

“Putang pangyari ano...nagadan na ngani problema pa su mapalubong...”

Sa ibang lugar, sa harong ni Roger Climaco, kaitong Roger Climaco, ALECO Line-man, tolong taon sa serbisyo, 29 anyos, dai aram kun sain gikan, dai aram kun may pamilya, dai aram kun hali sain; nag-haya gilayon su ayam, pero su nakatamungon sa kama, dai na natakot ta turugon na ini, surusupsop an muro, nangingiturugan kan dudumanon ninda sa aga kan ama.

MARAOT

A

n maraot sa lambang saro gurano na kabuskad? Kun arog ini sa awot na nakikigsusuan sa mga tinanom sa higod, tinunaw na kaini an mga nagbubururak na tanom. An higod anas na awot.

Enot sa gabos, nagsusupay na an dagit sa lambang saro. Dagit na dai masabutan kaya napapasipara, pero orog an distroso kaini.

Kasubagong aga dai ako pigtitino kan agom ko. Garo may dagit siyang yaon na sa inutan niya, dai niya sana masawod sakuya. Sa arog kaining bungkaras o pagsabat niya sakuya, su taramon ta ngani bagang "agang-aga", nadagit na man ako. Namundo na agang-aga, raot na su aldaw ming duwa.

Nagpamahaw kami parehong garo daing kahampang. Ito su pinakasilensiyong pamahaw na nasapar ko—pwera kun solo-solo sana talaga ako. Nakahiling ako sa TV, nag-uulok sa makaolok, pero sa laog ko an mga nagbabaralintok na mga kahaputan—sain na paduman? Raot na an samong pag-ibahan?

An maraot na yaon satuya, gurano na kalakop? Yaon sana daw ini sa mga may kriminal na tindensiya? Sa mga paragadan, mahabas, paralupig? Sa presohan sana ini natitipon?

Digdi sana sa harong, lakop an maraot. Laen su nagkukusit na isira na bako man saiya, su dagit kan maysadiri, manipestasyon man ito kan maraot. Su nagsusulsol na ka‟gan ki hudong su mga isira, ngani, arog sa kino, magadan su para-kusit (An ideya daw na ini para sa epekto kan solusyon o may salak na pagbalos, dagit? Arog kan pagwaltak ki bomba sa sarong lugar na may saro o sampulong kalaban, pero milyon an magagadan; kahugakan na saro-saruon an kakontraryo o pagpadusa sa mga nandamay?). Su ideya mismo na paglaen-laen kan mga isira sa sarong harong sarong maraot na gibo na an resulta iyo an mas dakol pang karautan: ororihan, paghabas, pagkasablok, pagkadagit.

Dagiton na an kinaban. Ngana na an alta presyon. Garo kita mga hinogon na bunga, minapurak an lapa tang duga, iyo an dagit.

Maitatakod ta daw ini sa nganang pagtios? Literal na pagtios? Pagkidit sagkod dai na káya, kayâ minabuswak nang garo aneurysm?

Ako namamate ko man an nganang dagit na yaon sakuya. Sa mga bagay, sa mga kairiba. Garo an dagit palipat-lipat sanang kâganan. Pero dai ini minahali sagkod daing nararaot. Iyo garo an túyo kaini, an manraot.

Habo ko na man kutang madagit. Habo ko nang makamating maraot. Kun mabutsan ko na gayod an pag-alsa kan sadiri sa otik na trono, mawawara na an dagit ko. Pagnakaokod na akong magpahibaba sa iba. Pagdai ko na pig-isip na ako an sentro kan gabos, dai na ako maaagrabyado, dai na akong rason para mag-orag-orag.

MANILA MALL 1. n pagbuswak iyo ini: pagbinalo mong laogon kan saimong hutok an buhay ki ribo-ribong dai mo midbid. Papasibugon ka kan meditasyon pakurikot sa mamundo mong sadiri.

A

Pero apisar kan takot na mawara o mabutsan mo an pagkaisi pag suminabat ka, mapuon an saimong pagmalisya.

2.

Namumuyahan sana kan mga yaraon digdi an lugar na ini, an baha ki mga pandok, mala ta nakatutok sinda sa mga bagay—an makulor buda makintab nindang para-arat. Pero kun rusuon mo an sarong rawog ki mga tawong dai kang ideya kun pano nabubuhay, dai mo kakayanon an misteryo. At least, ako dai ko kaya. Dai ko matios an mga taluntong kan kompleksidad. Naggagasod an saindang manlaen-laen na intensiyon sa paagi kan paoro-otrong mall music, na kun daing takot mong seryosohon na dangogon, dai ini mapupugulan kan saimong sistema, raraudason kaini an kudal kan saimong katadungan.

An tanog kan ribo-ribong ngimot na nagtataram. Garo ini huyop na

nagdadaguso sa sarong mahewason na kweba, mantang nagpipiot an kweba kan saimong halunan; sarong lawas na hinaman ki ribo-ribong kamawotan na magluwas kan saindang namamatean, mantang nalalmos an saimong intwisyon kan padangadang na mga data.

3.

Malipot buda hipid na kinaban, mga lugar kun sain pirming handa an sakuyang mga armas. Dai digding pagkamuot sa luwas kan satuyang lawas buda pagkatawo; nagtiripon sana kita digdi para sa satuyang lambang sadiri. An mga ulok kan nagtitindang daga buda harong sa harayo buda berdeng subdibisyon, puon sana alas-diyes kan aga sagkod sa pagpalsok kan mga ilaw tadtaod na matangâ. Dai kitang lalaoman digding imbong kan sarong tawo, ta duwang klase digdi an manikin: su gadan buda su buhay na gadan. Pareho ulok ki sarong istatwa: magayon pero daing kamugtakan.

4.

An pagbuswak arog kaini, an burak sa saimong hutok nag-uubak kan saiyang kahubalan, dangan an malumoy na mga ngabil na pahingurag an mata, mamaan.

Mayo 20, 2010. Megamall. Syudad kan Mandaluyong.

KAIPUHAN KO AN SARONG DAGAT

A

no daw kun maubos na an gabos na dagat. Gabos na ini maraot, magmara buda maging daga. Pano na daw kun mâwoton ta, sa tahaw kan satuyang pagkauyam sa pauro-otrong bagay, na magtukaw sa tampi kan baybayon? Tibaad, dara kan tali kan tawo, mágibo sindang artipisyal na dagat buda baybay. O kaya kun may mawalat man ngayang dagat, an entrance kaini milyones o kaya sasadirihon na sana kan nakakua, o nakaenot.

Anong klaseng kinaban na daw iyan, pag naging arog na kaan? Dai ka nang mahihiling na mahewas na tubig kun sain an paros daing pundo. An tanog kan hukol na paabot buda pahali sa baybayon. An pagdurukutan kan kalangitan, kabubuldan, buda dagat. Sain na daw papahangoson an isip pagnalalamos na?

Kaipuhan kong magpadagat dulo na sa mga panahon na ini. Muya kong itapok sa hukol an isip kong karapsaw, buda pakawaton sa mahewas na tubig sagkod mapagal, buda magpahingalo. Muya kong ihiling an sakuyang pagmaan sa kawâran, ta an bulod o dampog sa lawod, dai na namamaanan. Muya kong butsan an pagreparo, buda maghiling sana sa harayo.

Ta an mga aldaw kun minsan nakakalaom naman arog kan mga kahon kan mga opisina sagkod sa harong, garo matanglay naman pag para libot-libuton.

Magayon maglakaw na daing puntiriya sa gilid kan baybay, mantang pighehemate an pampakaturog na kumpas kan hukol.

An dagat sa sarong nagmuklat buda nagpiyong sa hampang kan mga kudal buda lanob, sarong bukas na pintuan. Sarong berdeng bagay pagnauuyam na sa pagmaan. Sarong burad sa tahaw kan pirang oras na pagduko sa gibuhon.

Sarong hararumon na hangos pagkatapos kan haloy na pagrirop sa aso buda dugî.

Kaipuhan ko an sarong dagat, dawa takot ako sa rarom buda itsura kan mga korales buda itom na mga tinanom sa tubig. Kaipuhan ko an paghiling sa palibot kan sarong dagat, buda matíon an paros na mainit sa sakuyang pandok.

Pagnagtúga an Mayon, pagnabuhay liwat an mga gadan, buda kaonon kita gabos, pagnabatak an gabos na daga sa kinaban, magayon gayod sa sarong arko magpataw-pataw na daing katapusan.

Marso 24, 2007 Karangahan.

PAGPAHURAW

N

amalisyahan kong ako an sentro mala sa uran. Pirmi an. Garo pagdulo-dulo.

Ngonian na aga rinuso ko su uran hali sa klase. Tagisti pa sana pagsangkay ko sa motor. Sa katahawan kan dalagan dangan buminagtak. Dai ko na namati su polo ko, anas na sana tubig pasabat sa paros.

Pag-abot sa harong saka man tuminunong. Nagpamahaw ako dangan nag-ipos kan pangaduwang trabaho. Nanghinayang ako para sa Martes, ta pigsusukol ko an aldaw sa sulot kong pantrabaho. Pagmati ko ngonian Miyerkules, pakasanli ko ki bagong polo.

Handa na ako para sa luwas—pero kasubagohon pa ito, ta nakasagkod sana ako sa pinto, kan huni na naman su uran, huni na naman tuda an sungô-sungô.

Garo an nagpapa-uran, dai ko aram kun muya sana akong karawan o dagit sakô. * Hinapot ko na kaito kun ano daw humuba na sana ako. Lumakaw sa mga danaw buda sa tagisting palalay. Ta aram kong bako man uran, bako man an uran an may kasâlan na takot akong madumog. Bako helang, bako sangaw kan daga, bako kikilat o dalugdog.

Kundi ining hipid kong sulot, ining balat kong sapatos, an medyas kong puti, an papeles kong ikim, an itsura ko sa salming, an buhok kong kurong, an eyeliner kong itom. An gayon na madalion raoton.

Ako an sentro kan kalwag-uyam, an pasakit na an kagibo man sana ako. Ako na kan mga marang harong hipidan sarong oripon buda disipulo. Kagadanan kan kalag an pagmuda kan dampog, pakig-iwal sa Kagurangnan an pagribok manungod sa dumog. An hubang burak an nagsugo sa uran, an daing supog na gapo an nagbubuot kun nuarin mahuraw.

Bae na pagpalaom sa mukna mo man sanang kahon. Balua, asi balua na pumauran ka, dangan mo matataram na sindang mga nagsisirirong an garo bua.

Hunyo 29, 2010. Tabaco City Hall.

ADAL SA SARONG PAGTANGAD

N

ugad dai niya aram kun kakayanon niya an kamunduan. Sa sarong bulanon na banggi, riraw an gabos arog pag-aldaw, kaipuhan niya kaan magtukaw sa luwas. Balon an sarong baso buda tugtog sa MP3. Matangad siya kaan, dangog an pinaka makapasa-daghan na tanog, arog kan mga kanta kan The Sundays buda mumuoton niya an ta'nawon: an bulan, an bituon, an manipis na dampog, an Mayon, isalak sa gabat sa daghan na dai na masusog kun sain nagbuburabod.

Malunad an saiyang pagkaisi sa tugtog. Dangan pagdai niya na kaya, dawa baluon niyang tioson, makua siyang panurat buda ikukurit an pangangaipo.

Naisip niya na man na sa pagsurat nugad sa hampang mismo kan gayon, nawawara an kabanga kan pagsapar, an musika nagigi na sanang panhapin, buda an alak minaaluguog. Pero makauraw palihison an hinghing kan sadiri. An mga rawitdawit na haman na pagyaon sa nangangaturugan na pagkaisi, napipidaso buda mina-ibang itsura pagminukna gilayon bilang tataramon.

Igadan ko na naman an sakong sadiri sa sarong tangad sa bulan; sa sarong mamundong kanta, ibuhang an daghan.

AY KU MADER, DAI KA NINDA MIDBID

"M

as muya ko nang gadanon kan Mayon, kaysa magadan sa gutom (sa evacuation center)"

Sikat ka na naman mader. Dawa gurang na, may nakakatîno pa man palan. Asi tânawa sa pamitsan mo, mga nagtatangad saimong mga taga-Manila, bako bakasyunista ha, mga showbis reporters. Dangog ko igwa pang mga foren‟gers.

Ano na naman ginibo mo, mader ta sikat-sikat ka naman? Muya mo pang takluban su kaso kan Ampatuan.

Biyong pinawarara kami sa samuyang bukid na ika man sana nagpataba, sa mga pananom ming ika man sana nagpadába, nagparambong. Makaulok adi? Sinda pa an nagtatalitalian, sindang pigsusukol an gayon mo sa harayo kaysa samuyang pirmi kang kadurog.

Nata nadudurat sinda? Garo man su dai ninda aram na arog ka talaga kaan. Para pinahiling mo kun ano an nasa laog mo. Ano pa man an bâo? Kalayo, gapo, dugî? Kan rinaodas mo su Kagsawa, ikang maimunon na batala, bakong pinahiling mo sana kun sisay an diyos, na ika sana an permanente, na ika sana an dai kayang tanyugon, na an kongreto o lansang na pag-uswag kaya mong buraon na arog sana kaan? Ngonian, na oosnan mo na naman an samuyang kadagaan, kisay salà na iturukdok ninda an saindang mga nagsisirilyab na syudad sa palibot mo? Ika an nakakaaram kan saimong solar, gibuha an saimong muya.

Yaon kami digdi mala saimo, ina mi. Inagda mo kami sa kuna kan saimong katabaan, kaya kami nagrambong na arog kaini. Kan inako kan samuyang kamagurangan an yaman, inako naman ninda an buhì mong libog na daing pigsasanto an orgasmo. Arog ngonian, nanunugâ ka kun sisay ka, pigbabalangibo mo sa bilog na rona an malâtom na bandera kan saimong ubod, kan saimong ugali. Sa saimong pagkikig, sa saimong pag-utnga, sa pagdalnay kan nagraraba-raba mong matris, bânuha an samuyang kadagaan na linaspag kan malipot ming mga aparato, pilaâ an samong banwaan na binuruhang kan mga diyos na tawo.

MAGAYON FESTIVAL SU NIGHT OF THE LIVING DEAD

M

agayon festival su night of the living dead kaito kan na feel niyang magkadilakad sa gilidar kan road widening kan Karangahan Bulevels.

Super chenelin sparkle su mga stars of the night sa Imeldific niyang mga brilyanteng 100 carats na jafake na naglaylayar sa saiyang neck na jinekwat niya sa friendship niyang pokahontil. Need niya nang mag sabitar ki kun ano-ano sa saiyang nyawas ngani may I attract an mga mola na huna rica an sa tunay puritang shokla. Sabagay dipisil ever na maka-nyada, kaya may I gamitar na ki mga desperate measures an Thunder Cats na bekla. One time nag Lydia de Vega siya hali sa plaza pasiring sa saiyang home for the aged kan pig buko juice siya kan boylet na tini way kan Mary Walter na jokla.

May I emotar si manay mo mantang super blowing in the wind an wavy hair niya sa summer breeze, buda nagjujurukdag an mga deding na leaves kan akasyels sa saiyang Havayanas.

Wa tawo sa global warming, kaya you and me against the world an drama kan lola mong juper tigangar na.

Buda mala hadabar sa nyada an manay mo, huni na naman siya rampa ever dawa wa datung. Pagpagkotar niyang yosi nailawan kan nyutane niyang lightels an fez kan sarong minola na naka jambay sa saradong store. May I approach an namamagat na baklita. Dai niya ma-sight na maray su feature presentation kan lalakels pero sa juit na ilawar hali sa lamp post office of the city mayor, Winnona Ryder an karatula kan Adonis. Kaya boka tulos si mama mo ki indecent proposal sa jumbay. Dispwes kaan, may I disappear su kyuwa sa darkness.

The next day, huringhuding sa city of love an na-sight na dedsu sa nyarong vacant lottery. Brutal ever daa su pagka dedsu, grabe daa su dagitar kan killer whale. Jinigbas daa su neckril, halos jarong dangaw na sana bago ma-disconnect su head & shoulders anti dandruff shampoo. Buda sa ngushpak daa kan deding nakasalamog sa jupga, may nakasusuar na pekeng diamond necklush. Ay Japan!

AN TANDAYAG SA IRAROM KAN TULAY KAN TAYHI

P

agmatanga, dulo na pagdaing bulan, buda an mga bituon nalilipudan ki kun anong itom na mag-abuton, pipataanan an mga solong naglalakaw na dai na pag-agihan an tulay kan Tayhi.

Ta arog kan tulong personang dai na nakabalyo sa ibong na pampang ta uminagi digdi, baad masabatan mo an Tandayag sa tulay kan Tayhi.

Saro sa tulo iyo an Pamayo kan lugar na sa sadiri niyang pataan iyo an suminuway. Pakatìmak pa sana kan botas kaini sa tabla kan tulay, buda buminuyog-buyog ini sa gabat buda sa kalumaan naman kan tukod na yakal, diretso lukso su tandayag hali sa sirong kan tulay kan Tayhi.

An pandok kaini hinat pagilid sa talinga mala sa tambasakan na ngimot na an ngipon mga parasupsop na linta. Saro sana an mata kaining bulakog, na kadakula ki bola. Sa laog kan matang ini an saradiyot pang mga mata na an pagpirirok garo layog kan mga napulot na insekto. An unit kan pandok kaini kolor ki laman na nalalapâ na sa pakalugom sa tubig tâbang. Pero an lawas kaini iyo su sa maitumon na mantok, na may sarong dakulaon na agat na iyo an panggadan.

Sa saralak kaining boses kan gurang na babayi, ikos, buda uwak, hinapot kaini su Pamayo kan lugar: “Ano an pinaka-dakulang kabaliktadan sa kinaban?”

An tono kan taramon kaini arog sa Kagurangnan kan sinugo su Liwanag buda Diklom na magsuhay ngani makagibo ki Aga buda Banggi.

Sa ngalas buda kigkig, nawaltak su isog kan Pamayo, buda luhay-luhay na nagsimbag: “An totoong may pagmakulog sa banwaan, dai sa kapangyarihan…”

“Ika an kabaliktadan na ini?” hapot kan Tandayag; an agat niya dinûdò sa pandok kan Pamayo.

“Iyo tabi”. Nagtatakig kaining simbag.

Su saradiyot na mata sa dakulang mata kan Tandayag gabos puminuntok sa Pamayo. Hiniriling kaini su tahaw kan saiyang lawas—sa puso. Pirang nakaagi pa , durungan na puminiyong su mga mata, pagmuklat gabos na ini pula. Napasibog su Pamayo sa isog kan itsura. Minabirik na kuta ini padulag, kan hali sa saiyang likod, sinipit su liog niya kan agat kan Tandayag. Nahulog su payo kan Pamayo sa salog na garo natakdag na niyog.

Sunod na banggi, sarong negosyante an nabanggihan sa pag-uli hali sa saiyang tindahan. Pagtîmak kan makintab niyang balat sa tabla kan tulay, sinabat siya kan luminuksong Tandayag sa sirong, buda an kahaputan: “Ano an pinakadakulang kabaliktadan sa kinaban?”

Takot na nagsimbag ini: “An mga maray an buot, dai nagyayaman.”

“Ika an kabaliktadan na ini?”

“Iyo tabi.” Duwang beses kaining tinaram. Pero kan hiniling kan mga mata su tahaw kan lawas niya, nagmuklat ining itom, kaya arog sa Pamayo natakdag na garong niyog sa salog su saiyang payo.

Nagkapirang maliwanag na banggi an uminagi, kan igwang sarong bua an napaagi sa tulay. Dai ining bado ta tapos pa sana ining lupigan kan mga nagiirinuman na tambay sa may looban. Pagtimak kan bitis kaini sa tulay, uminabot su Tandayag.

Pero bago pa ini makahapot, bago pa ngani mapahiling kaini an makatakot na sadiri, nagparagasod na su bua: “An pinakadakulang kabaliktadan sa kinaban iyo ini: An pwede sanang kumulog satuya iyo an satong mga padaba! Iyan an pinaka-dakulang kabaliktadan. Dai na ki naghihibi sa sakuyang harong. Dai na ki napupunaw sa sakuyang harong. Yaon na sinda sa langit. An mga „baba ko kinulog ko, ta padaba ko sinda, kaya sinalbar ko sinda. Iyan an pinaka-dakulang kabaliktadan sa kinaban. Ako an pinakadakulang kabaliktadan sa kinaban!”

Su mga mata kan Tandayag puminuntok sa tahaw kan duwang dudong luyos.

Turutadtaod pa muminuklat ining liwanag na garo naging aldaw. Luminaog an liwanag na ini sa lawas kan nabuang babayi. Sagkod sa mawalat sa Tandayag iyo an maragsip na arikurong kan mantok.

Nadangog na sana an boses kaini na garo hali sa harayuon.

“Puon ngonyan, sagkod may matuparan ka man na arog satuya, masuksok ka sa lawas na binayaan ko, mamaan ka gamit an mga mata ko, magadan ka gamit an sakong agat, buda maharong ka sa sirong kan tulay na ini kun sain ko tinapos su sakong sadiri, kun sain nagpuon ini gabos, ta dai ko maako an kabaliktadan kan kinaban.�

Sagkod ngonyan, dawa hinalon na kan maliwanag na ilaw kan syudad an tulay kan Tayhi, madadangog pa daa kan mga nakaistar harani sa salog, an bigla na sanang suriyaw, buda tanog kan natatakdag na niyog sa tubig. Dulo na sa mga banging daing bulan buda an mga bituon itahuban kan diklom kan sarong magabuton.

BULANON NA BANGGI

B

ulanon ngonian na banggi, anong mga suanoy na pagmate an napupukaw sa moderno tang daghan? Sa kagubutan kan makabâgong panahon, minakamang hali sa sarabod tang pulso buda puso an tinanom kan satong kalag na dawa sa ano pang panahon pirming kapareho kan arog kan sa nagkairinot satuya. An pagmate kan gayon na ini, an pagmating ini, bakong kaituhon pa ining panahon, kan bulan pa sana an totoong liwanag sa banggi?

Kun may mata an bulan, buda halimbawa piyong ini puon pa kaito, dai niya ngaya aram an pag-andar kan panahon, dai niya ngaya namamangnohan an pagbago kan kinaban sa baba, padagos sana siyang nagpapahiling, nagmamantinar kan saiyang pagpahiling, matataram tang siya an dai nagbabago.

Siya buda an mga bituon sa langit an mga sagugurang na danay na nakabantay satuya, dawa pa magbâgo an kinaban. Padagos sinda, dai natatanyog. Garo mga musikero na paoro-otro an kanta— na dawa su nasa ibaba kan entablado, nauyam na, naghali na, wara na, buda may bago nang nagdadangog, nauyam pa ini, huminali, sagkod igwa na naman na iba—sa liwanag buda gayon kan pigtutugtog ninda, sa duop ninda sa sadiri, mga anino sana kita sa diklom sa sagkodan kan saindang liwanag. Ano man kita sainda? Sinda na dawa dai ta mangnohon, gabos satuya. Ta ano kita pag dai sinda?

Gayod, dai ta basta-basta pag-apodon na hababaw an satong mga iloy sa pagtangad sa bulan. Ta kitang nasusuriaw sa liwanag na kita man sana an may kagibo, dai makakasabot kan mga dai ta pigmamangno. An ayam na nag-aarual sa maliwanagon na banggi mala sa bulan, dai pagpahaluhon— dai kitang laban sa mga pangadyi na dai ta kayang sâwodon.

AROG KAINI AN MUYA KONG HARONG

N

gonian nagtitios kita sa mga posporong harong. Dawa mansiyon, an mga nasa inutan ta iyo an matunukon na duda kan kahampang na mga pagtaraning. Pag banggi na, kaipuhan mong sĂŽripon an mga bitoon sa paultanan kan mga durukutan na atop. O kaya, pig-uukod na sana an banggi sa luwas, kun ano an nangyayari, kun anong mga bagay an yaraon sa langit, ta nasa laog kita kan mga luom na kwarto, sa mga harong na ruluomon, digdi sa luomon na syudad.

Arog kaini an muya kong harong: An prentira igwang tânawon na dai kayang abuton an sagkodan. Arog kan sarong harayuon na isla o su linya kan langit buda dagat. Pwede man plos na mga kahewasan ki mga berdeng tanuman buda bulod o mga kakahuyan, basta nahihiling an langit, dulo na pagbanggi, an bulan. Su pwede ka bagang magtukaw-tukaw sa prentirang ini kan harong, pwedeng gibo sa kahoy, sarong balkon na kahoy, sarong banggi o kada banggi, sa paghuruhingalo, pagkatapos kan sarong halawig na aldaw, magtukaw-tukaw digdi maghigop-higop ki limonada o magtangad-tangad ki serbesa. Magayunon hilingon an banggi na garo ka nasa luwas, na garo mo kairiba an kadlagan, pero nasa proteksiyon kan saimong solar. Anong mga katotoohan daw an madadakop sa paros. Magayunon gayod buhian an isip sa pagreparo sa kun ano an nangyayari sa diklom, o dakupon an paggios kan bulan buda bituon.

AN LIOG KAN BOTE NA AN LAOG LUWAYLUWAY NAGRARASAY

B

anggi, bangin na kasugpon an liog kan bote na an laog luwayluway nagrarasay, nag-uunay sa pagsaray kan sadiri sa sakuyang bakanteng tanke, bodega buda bangketa, pyesta kan kada pyesang pinasa, pinasadit, pinadiit, pinaduot sa sugot, na maggutgot, maghugot, maghulbot ki bulot, sumûlot ki pan-kalot, magdúlot ki dulo-dulo, sa linuho kan luha buda paha, nasâsâ sa kahahalhal sa mga halâ-halâ, halawig na linawig sa lawod, sagkod an lalawgon sa gogon buda balagon, binalangibog an labog, sa hibog kan kulog sa kulonkugon buda pugon, sa pagsusog kan puon buda pundasyon na koneksiyon kan punda sa puntal sa kwartong makanto, maengkanto buda maengkwentro, nanenerno sa hurno kan impyerno sa pagdangdang kan karne kan karnero o karne norte, dawa anong korte buda kurtina, basta tinina kan tinta kan kinanta kinatapusan, kinaluwasan, sa luwas na wagas an banggi na bangin buda kasugpon an liog kan bote na an laog luwayluway nagrarasay...

Nobyembre 22, 2010 , 11:05 kan banggi

KINSE 15.: Trahedya a an wara sana an pighahanap, an yaon naghihingowang mawara ngani hanapon.

Patawara, kun mas namutan ko an saimong pagkawara kaysa saimo.

T

1/18/2012. Tayhi

14.: Ta Dai a dai ki tuminagdo kaito satuya, iuuka ko an pakawara mo sa gabos na pelikula, istorya, ritrato na igwa.

T

1/16/2012. Tayhi

13.: Sumpa arong sumpa: hihidawon mo sana an mga wara. Dawa pirang otro an pagbaya, dai mananara. Daing rason na hanapon an yaon sagkod dai napapara.Sarong sumpa.

S

Disyembre 12, 2011. Karangahan

12. : Pagmukna ki Mito un ritrato ka na sana o sarong ngaran, buda an lawas mo nabibilog na sana kan mga osipon, naglalakaw ka sa kinaban mala sa pagtubod. An mga nagkawaralat mo nagtutubod na nahiling ka ninda, nakairibanan, nakaputan, o nakahuron. Yaon siring sainda, arog kan gapo na ini o an burak na an.

K

11.: Pagmukna ki Multo gwa daw talaga? Igwa daw talagang posibilidad na dai magsamba. Kaining mga multo, kaining relihiyon kan kapu'ngawan. An paghigot kan tikab, sa kada pagkaaram. Sa kasiguraduhan na igwa nang nawara. Na an nawalat na gira, mas totoo na kaysa sa naggibong gira.

I

10.: Saud kan Aram n sisay na muya magtaram-surat, magleksiyon, magsilot manungod sa buhay, katotoohan, katanosan, kaipuhan maglugom ngona sa katawohan. Tumindog ki haloy sa tahaw kan saudan, aramon an presyo kan bagas, kun sain pigbabakal an mga nagpapasiram sa kaonon, masidan an nagpapatoron sa kanto kataning kan naka-orange na traffic enforcer, an mga pandok na dai mo midbid pero aram mong pag-iriba, dangogon an totoong tingog kan tawo, makisu'suan, makiduotan, makisa'gidan sa mga lawas na minabilog kan banwaan. Dangan sana.

A

9. agayon kuta an daing kudal na kinaban, ugaring nangingiturugan kita kun iisipon tang plos kamarayan an kinaban. Halimbawa nagtanom ka ki burak, turutadtaod kukuspaan o titi'makan. Dangan mataram pag saimong sinita, "kasuarin naging maraot maglutab o maglakaw? Buhi baga an satong rona."

M

Magayon kuta an daing kudal na kinaban, ugaring kaipuhan-- dulo na kun an kadaklan igamit na armas buda sagang an katalingkasan.

8. anidad daw o totoong pangangaipo, na kun malaom ka sa sarong lugar o estado--bako man ngani su garong preso kundi an rehas pwedeng oras o obligasyon--buda nakalingaw kang magbalon ki babasahon, na pirmi mo man nganing gibo, ngani sana masapar an rabas kan oras buda silensiyo o an makapatal na huringhuding kan duwang kataning o ta mala dai sanang makuang kamugtakan sa saimong hampang, magsurat na sana buda basahon an sadiri?

B

Nobyembre 24, 2010, 11:44 kan aga

7. aogmahan siring sa pagtukaw sa tahaw kan sarong silensiyohon na music room, panuon ki instrumentong nakasaray, buda nagdadangog sa musika na dai pa nahahaman pero padangadang.

K

Agosto 29, 2010, 1:25 kan udto

6. akaulok isipon na an makakatao sana sato ki daing sukol na kulog, iyo man sana su mga pinadaba tang daing sagkudan. Garo baga pagtinaram ta sa mga tawong ini na: "Nakulugan mo akong maray." Katimbang na man sana an kan "Padabaon takang maray.

M

Agosto 28, 2010, 7:45 kan banggi

5.: Parasikad-sikad ahiling ko su sarong para-sikad-sikad na nalunadan ko kan aki pa ako.

Sagkod ngonian, iyo man giraray an gibo niya. Puti sana ugaring an buhok niya. An sĂĄkit na pigdadara niya, dai ko sigurado kun su saiyang karga o su lawas niyang diit-diit nahuhubasan ki kusog.

N

Kan su aki pa ako an saiyang kakusugan, makusog an boses niyang nakikigsuhay sa mga kakawat niya sa paturon. Sa witing syid natatandaanan ko siya ta tinuro siya sako kan sakuyang ina. Sabi ni Mama: Iyan su binayadan kong mag hatodsundo saimo sa eskwelahan, pero winaldas su binayad ko sa paturon." Matarom su tono ni Mama, kaya tuminadok sa giromdom ko an mga tataramon niyang ito.

Dai ko na nalingawan su pamandukon na ito. Sarong pandok na nagpaparumdom sako pirmi na dai kita dapat basta-basta nagtutubod sa mga tawo sa kinaban--na dakol an pwedeng mambua satuya. Baad siya kaito an edad ko man ngonian. Nasa kakusugan. Hiniling niya sana kaming nag-agi, kan hiling na garo daing midbid na kaluyahan. Sa ugot niya sa pakig-iwal, nalingawan niyang dapat palan siyang masupog samuya sa ginibo niyang kabuahan.

Ngonian, nahiling ko siya sa parehong pasyon pero ngonian sa pagpedal kan saiyang sikad-sikad. Nakaduko siya sa tinampo, na garo nasasakitan sa gabat kan saiyang payo. An saiyang hiling balda sa semento. Ano man daw na mga hurophurop an pig-aalitan niya sa saiyang hutok? May kun anong kamunduan an saiyang pandok, halos arog kan mga rebulto kan nakapakong Hesus. Kairiba daw sa kamunduan na iyan an pagbasol kan mga nagibo niya kan enot? Naghahanap daw siyang luho sa panahon para makabalik buda tanuson an saiyang mga gibo?

O nasa punto na siya kan pag-akò, na dai nang puntariya an pagbasol ta kapaladan niya na an saiyang kabuahan buda an pagsakitan an hatod kaini sa hudyan?

Hapon na pati kaito, kan nahiling ko an saiyang paggurang. Ano daw kun pigtatapos niya na sana an talimon kan saiyang buhay: harong, tinampo, saod, harong. Paoro-otro sagkod sa dai nang dalan?

Agosto 17, 2010, 7:17 kan banggi

4. ain maray saparon an sarong gayon? Sa itaas kan harong nindo, harayo sa gabos. Kaipuhan mong mahiling an hewas, bako an mandiriit-diit. An gayon na nagbubuswak sa tikab mo, nagsususog sa tanawon--buda nata dai ka maghibi? Kun talagang tawo ka? Mantang an kadaklan sa saindang katurog daing pakaaram na anong gayon, anong gayon kaining binayaan nindang kinaban. Sarong katoninungan na minukna kan saindang kapagalan na magmawot kan salâ. Huni baga, an kapahingaloan na pighahanap mo, ikang nakamusmos an pandok sa pag hingowa. Huni baga, rogadong kalag, an trangkilong dai kayang itao kan dawa anong ulunan. Nagrarabas an silensiyo sa tinampo, mantang an mga simbolong winalat ta daing mamugtakan an buot

S

taramon, ata kun kaya sanang mas magadan pa, ginibo na. Ta naglalakaw an ginhawa na sinayumahan ta sa pagkaturog. Nagtataram na "Huy, bako man kita mga daing kasagkudan, ano ta nagpaparasayang kang oras para maglรกom na may aga pa." Ngonian na daa an saimong puturo. Dai nang aga.

Agosto 17, 2010, 6:58 kan banggi

3. uya mong makagibong makatakot?

Gumibo kang sarong lugar: Harong. Kawatan. Tagbuan.

Panuon mo ini ki girumdom.

Dangan bayaan mo.

M

Agosto 9, 2010, 11:13 kan aga

2. ingowahon mong mahanapan ki gayon an dawa anong lugar. Ini ngayang kwartong ini, na dai pa napinturahan, an kudal sa luwas kan bintana na garo dai lamang ki muyang maghiling, ta yaon ini para tahuban an pahubas nang salog buda an mga harong na iyo an guminadan kaini sa gilid--ano an kinaiba kaini sa sanktwaryo mo na iyo an pighihidaw mo ngonian na dumanan? Dai man bagang ligtas na lugar. Gabos na lugar pagrugaring kan ngonian, ngonian na pano ki posibilidad--kun sain naghahalat sana an oras kan pagpundo kan saimong puso o an ika sanggatos mong kamundagan.

H

hapon, Agosto 7, 2010. BUTC.

A

1. n minapakanos kan kinaban nugad, su mga tawong dulo an pipirit na isuso sa sadiri ninda an sarong ideya ki kagayunan na dinikta kan iba.

sulnop, Agosto 7, 2010. Saod.

SIBILISASYON

K

aitong panahon na nagdudurog pa kita kairiba buda kaarog kan mga hayop inapod ta an kinaban na paraiso.

Daing tahob, an mga lawas ta plos arog sa mga gapo. Buhi an mga pagmawot para sa katotoohan na daing supog.

Ini an mga panahon kun sain an mga hagadon tunay na kaipuhan. Dai ta pigmamawot an mga bituon ta satuya wara iyan na kamugtakan.

Dai ta kaipuhan hamanon an satong kaonon ta an pigkakaon ta sana su haman na kan daga.

Wara ki nagkukudal, ta sa lati, sa lawod dai man ki nagpapagal. Wara ki nagsasadiri ta pati an satong sadiri sa pagkamuot kan gabos libri.

Ano ta kan uminabot su mga tawong buminutwa sa sagkodan kan kinaban, madalion ta nalingawan na an buhay ta pano nang kaogmahan.

AGI-AGI

G

aro pagnaghali ka sa haluyon mo nang pigtitindugan, igwang kamunduan.

Planetang nasa pinakaharayo niya sa aldaw—sa saiyang reperensiya—sa pighahalian kan saiyang grabidad—an minapatalibong saiya.

Naghahagad kitang pagkabuhi. Pero an nangyayari pagkapugtas hali sa inulnan.

Nata may kamunduan? Mala nararayo kita sa kun sain kita may pagkabuhi.

Dawa ining oras na ining napupungaw ka sa naka-agi, pag-abot kan aldaw kapupungawan mo.

BERANDA

S

arong beranda, nasirip ko sa ibabaw kan suruon-suon na mga kudal, kun sain dai ko aram kun pinalsok na su patente o tuyong dai na pigpatentehan, rirawon an lumlom sa pulang langit na dinigtaan ki pirak kan pabĂ­log na bulan.

Narumduman ko na igwa man akong mga totoong namatean sa lugar na ini.

Mga nakaaging nasa iba nang lado kan reyalidad, nakadungaw hali duman, sa sakuyang presente, nangungumusta.

Mayo 21, 2010. Concepcion, Marikina.

HILING SA SARONG MALUMLOM NA HAPON

K

un mahiling mo sana kuta an gabos pirmi sa mata kan nagrurumdom, tibaad makakakuang gayon.

Kun mahiling mo sana— bakong an ilaw sa sala ngonian na mauran an hapon na pipagdagka ka sa katâbangan kan tanawon, pwedeng maging arog man kan hiniribian mong mga aldaw sa kaakian na yaon na sana sa giromdom?

Kadaklan pâno sa nagtatao satuyang pungaw dulot man sana kan sadiri tang kahugakan na maghiling. Minaralapwas sana an kada oras na dai kitang nakukua o nauukdan.

Sa sarong tânaw, makua ta kuta an kapahingaloan sa pagigi tang yaon digdi, pwedeng ngonian na sana, buda an daing kasagkodan naghahalat na satuya.

Ikaogma ta lamang kuta an pagmati na, iyo luway-luway na kitang napaparâ, pero bukas pa an paglaom na pwede ta pang pûnan na maging gilayon.

Pebrero 7, 2009. Tayhi.

HAPON

M

ay mga pagmata bagang magayon, dawa bakong aga nangyayari. Iyo, popular tang litrato kan sarong magayon na pagbangon iyo an ĂĄtabon na maray, abo pa an palibot sa pagsuhay kan diklom hali sa mga bagay sa pag-abot man kan sildang. Pero igwang mga pagmata na bako aga nangyayari.

Buminalyo sa sakuyang pagrumdom an sarong garo harayuon nang girumdom kan sarong garo haluyon nang panahon. Kaitong nagpupuon pa sana kami kan sakuyang agom. Sa samuyang sadit sanang harong. Sarong hapon ito, arog kan nangyayari sa luwas kaining kwarto, sa luwas kaining bilding. Sarong hapon ito, na minamata pa sana kami hali sa pagkaturog sa udto. An hudyan na tarom kan pasulnop nang sildang piggigiris an mga dahon kan bintana. Sa mga suksok kan mga tinanom, nagpupuon na an diklom. Pero minamata pa sana kami, panuon pa an payo mi kan gabat kan halĂŽpot na katurog. An pandok kan sakong padaba, an hurubag niyang mata, an gira kan maharaphap na banig sa saiyang pisngi, saro bagang simpleng ogma. An saiyang tulak pano kan paabot ming aki. Duman sa mga simpleng panahon na ito kaito.

Mala sa mga hapon na arog kaito, namumutan ko an sadit kong ginikanan. Kun may hamot an pagrumdom, kaparong kaini an iba pang mga hapon kan sakong kahubalan. Kun kasuarin magian an buhay, klaro an mga muya buda habo, buda diit sana an dalan na pilian. Bakong arog ngonian na wara ako sa sakuyang sadit na harong, buda an sakuyang agom yaon sa kun sain man. Panahon sana daw an nawara? Mga panahon sana daw an nagbago? Kun aram ta sana an mga magarabuton, nata pa kita mabangon hali sa banig, nata taka pa babânohon, padaba, para magsubong? Padagos na sana kuta kitang naghigda duman sa sadit tang teritoryo sa kinaban, mantang natutunaw an mga islang yelo, o may mga bombang pig-iigo sa magkaralaban. Inani ta na sana kuta an mga marang bituon sa satuyang mga mata, naghaman ki mga pirak na gira kan liwoy sa gilid kan satuyang ngimot.

AN SALMING

A

no an pagmati kan salming na dai nahihiling, nalaom sa sarong kwartong an lyabe kan pinto nawara na sa kalingawan?

Yaon sana ini duman, kaiririba an mga supog na bagay na dai man kayang hilingon an sadiri, kontento sa saindang katonongan.

Yaon sana ini duman sa madiklom na gilid nalalangkag sa kawaran ki paghagad saiya ki katotoohan.

Luway-luway siyang pigkakaon kan batak gibo kan girumdom na sa kakusugan kan saiyang sirbi, siya an bantog na sĂŽripan kan sadiri. Orgulyo niya an saiyang katanosan, dignidad niya na dai siya makaotik dawa muyahon niya.

Ngonian, sa saiyang pandok an mga gurit kan antigong pinto na dai niya na tanda kun gurano kahaloy tuminalikod saiya.

An pinto na dai man ki tali na maghapot manungod sa saiyang sadiri, an tabla ki kahoy na dai man ki kalag para magka sadiri. Warang diyos o kapangyarihan an makakapasawod sa pinto na ini na pigbabalik kan salming an saiyang itsura sa kinaban!

Ano an kamugtakan kan salming na wara man ki mataram na kaya niyang magpahiling?

Enero 24, 2010. Pawa.

PARA SA MGA NAWARANG OBRA

A

rog kan aking nagadan an nawarang obra. Dai pa nahiling kan kinaban; an kinaban kan nawarang obra dai pa nĂĄhiling .

Nadiskwido sa salang pagsaray o tuyong bigla na sanang napara, dai na kaipuhan osipon kun pano hinanap, pano hinidaw.

Pasain na an mga ini? Dawa an matris-isip na nagmukna, nagbados, naghaman, naghulpot, dai na masusog dawa sa pagmati buda pagrumdom.

An mga taramon na tinukdol sa kawaran nai-uli sa kawaran. Bakong garo magayon na okasyon? Iyo sana an, dai ta na masasapar gilayon an ogma pagkairiba ini. An pigtatao kaini satuyang kamugtakan, pagdai na sinda garo nawawara naman. Apirmasyon kan pagigi tang yaon—pagnapara na, garo dai man kita nagin.

May nagbabasa daw kan nawawarang obra sa balyo kan nasasapar na reyalidad? Ano an mataram na hale sa kamot ko an obrang wara na? Ano an mataram na igwa akong kamot na nagtubong ki panurat para hamanon su obra?

Pano matutukar an ideya na an obra yaon na pataw-pataw sa kawaran?

An obrang nahaman, nawara, yaon na sa lugar kun sain an gabos na dai na nakua yaon. An sarayan kan mga bagay na nawara. Arog kan isog o kaakian.

Wara nang mataram na naging satuya an mga ini. Dawa pagrumdom. Arog kan buhay tang diit-diit naaatas. Sagkod sa dai na marumduman kun an lawas tang ini yaon talaga digdi.

TAPOS NA AN ISTORYANG INI

T

apos na an istoryang ini. Saro sana an padumanan—sa katapusan. Gabos na paghiro pagrani pasiring sa hudyan, sa ultimo, sa naghahalat na nakaagi, na mangyayari pa sana.

Dai ta pag-isipon na nagbubuka sa hampang ta an gabos na ini arog kan preskong burak o tûnog na dai pa nahihiro. Isipon ta na pighahampang ta sana an kun ano an natapos na, an naistorya na sa puon kan kahoy, an aram na.

Tibaad sabihon mong ika an mágibo kan saimong istorya. Ika sana an aktor, an tagahiro, an tawo-tawo, nagdadalagan an istorya sa kusog na dai mo man kayang suhayon. Mismong an saimong pagsuhay, o dawa ngani pag-uyon sa puwersang ini pag-akto na sana kan dapat mangyari.

Aram mo na an istoryang ini, nahiling mo na ngani an katapusan. Piglilingâ mo sana an sadiri sa lingaw. Para sa “gayon” kan kinaban, sa “siram” kan buhay.

Rumdumon mo, ta kun dai tatahuban ka kan nganang kamunduan sa saimong dai pagka-aram. Huhunaon mong ika an nagdara sa sadiri mo digdi sa pasakit.

Babasulon mo an dai paglataw kan dalan pasiring sa mas maray na kamugtakan.

Dai na man na ibang dalan kundi ining biniklad satuya. An mga panas buda halnas, an gian buda ginhawa sa agihan dai man maluluktusan.

Ata dawa pa taramon mong mahaman kang sadiri mong tinampo, an pag mawot mong maghaman, an saimong pagtaram kaining kamawotan, pagsusog mo sana kan saimong piglalakawan.

An dalan, an istorya, dai na mabago. Saro sana an satong magiginibo: an bâgohon an dalagan kan satong pamayo. Sa pagbuntog sa kasakitan kita nakukulugan. Sa kamaangan manungod sa buhay na totoo, kita nagagadan.

Magmaan dai magdasmag. Maanan an isip, an lawas na nagmamati kan sakit, dai magladop sa kasakitan. Maanan an puso na nagmamawot, dai magdusmog sa pigmamawot. Maanan siring man an mga lawas, an mga isip na nagsasayaw sa kumpas kan kinaban. Maanan an diit-diit kan mga ining pag-uli sa ati. Maanan

mo an kulog, maanan mo an ogma, an siram na minatugdon sa pagmati, kinabuhay, isip. Maanan mo sana, dai mo pagpakupuon, pagpaduoton saimo, dai paglunudon an sadiri sa pigsasapar kan nakapatos saimo. Ta ini an suklob na mabuta sa saimong pagmaan. An maparabas saimo sa dalan na pano ki bulot na daing mata. An maturo saimo ki kapatalan nganing sa katapusan, dawa naampos mo na an kasagkodan kan istorya, papalapagon ka man giraray kaini sa mga dai man mabubukod.

PAGMATA

“R

umdumon mo ako bilang saro na gimata.”

Gotama Budda

Pagnagadan ka, dai mo pag-isipon na malalaom ka sa saimong lawas, o maghuna na saro ining piyong na may pagka-isi, na maririraw mo pa an salming kan taul haranihon sa saimong dungo buda an mga dumog na pandok na minadungaw duman.

Dai ka matakot sa atake kan hadit na dai mo na maigigios an saimong kalamias o maidadalagan an saimong bitis o an klastropobya. An mga bagay na ini gabos masaradit.

Dai na pagpirita ta dai mo man kayang hurop-hurupon an katotoohan na an saimong mga takot mapapara, insigida pakabringka kan bumba kan saimong pulso, pakakidit kan mga balbula kan saimong puso buda payo.

Pagluminakad ka na parayo sa saimong tuminunong na daghan pasiring sa ibong na kinaban, dai mo ngani dapat isipon na igwang diklom. Ta bako ini katurog kun sain mangangaturugan ka pa manungod sa kinaban sa itom na telon kan saimong dai pagka-isi.

Ta bako ini paghingalo, an muya ko ngani, isipon mong saro ining pagmata.

Arog kan pagmata kan kahoy sa laog na iyo an minaraot sa pisog; arog kan hinangos na nalaom sa subo, na nabubuhian sa pagputok.

Orog pa sa superstisyon sa ikaduwang buhay o kamurawayan, an pagmate na minaturo pasiring sa sarong estado kan satong kahamanan, sarong perpeksiyon na yaon na satuya, dai pa haman, saro pa sanang pangapudan. Sarong imbitasyon na kan inutob iyo an kagmukna kan mga tawong orog satuya, sarong tangga parani sa Kagurangnan, digdi pa sana sa daga.

Pagmuklat mo sa aldaw na an, sasaparon mo an kun papangaranan: Kawaraan. Ta iyo ini an kun ano an wara sa kagabsan. An gayon sa luwas kan tataramon na “gayon”, an dai duman, an nungka. An sukduhan na mápano, an matao kan satong kabilugan.

Hunyo 27, 2010. Daraga.

DAPAT MASABUTAN TA NA SA KAGADANAN

D

apat masabutan ta na sa kagadanan an mga bitin na reyalisasyonkahaputan manungod sa katotoohan na pigtuturo sato kan mga gadan na bagay.

An mga naghahalat na bagay. Kuta masakop ta buda mahigop an dipisilon sawodon nindang simbolo. Maipaliwanag ta na an kamunduan na pig-uulakit ninda satuya. Anong kamunduan ini na garo yaon naman sa buot ta?

Nakikigtinuhan.

Kuta iyan an mahaman ta sa kagadanan, ta an satong mga kahaputan an dai minabilog satuya.

Marso 22, 2008. Pawa.

KAN MGA DAGAT BUDA BAYBAYON

H

una mo kaito dagat an muya mo; an piggigibo mo palan an mamuot sa sarong ta'nawon. Yaon palan duman su kaogmahan, sa paghiling. Huna mo dagat an muya mo, muya mo sana palan ini sa harayo. Ta paglinadop mo na an pagkadagat, pag yaon na sa hampang mo su bagay na nagigigbo kan dagat, pwede palan na bako ini an muya mo. Sa harayo sana ngani palan ini asul, nugad sana palan ngani may hukol na garo dampog, harayuon palan an pigkakaturugan kan mga perlas, buda iba palan talaga an pagmati pag totoo na an posibilidad kan pagkabutod o pumatawpataw na daing sagkodan.

Nakakalugad an reyalidad kaini, ngonian sa reyalidad man kan mga unit.

Nugad, an punaw yaon sana sa mata, buda sa daghan na pagnakakabuhi garo kayang kaonon an bilog na kina'ban. Ngonian sa tampi kan pagkamuklat, sa pampang kan pagkasabot, yaon an baybay. Pino na an pagmaan mo, yaon palan ika digdi para sa tampi, sa makadurat na buhang ba'go an mahewas na daing kasigurohan, huna mo-- pero sagkod sana palan digdi an pagkamuot mo.

Septyembre 2, 2011. Karangahan.

PAGBASOL SA SARONG GIRUMDOM

R

umdom ko an mga hapon na yaon kita sa sopa buda magkadukutan an satong kamot. Sa sopa ito, na ngonian dai ko na sierto an burda pero aram ko an kalumaan buda pagkalaspag. An satong katuninongan pigsusuysoy an kwarto kan saimong pagkadaraga. Sa kun sain may salming, may olor na dai natakupan, may nagsisiâ€&#x;rip na telang katakod kan pan irarom na tahob. Sa saimong tukador an mga sikreto mong pangangaipo sa paghampang na tanos sa mata kan kinaban. Sa mga puropinto an sarayan kan saimong mga panaklob sa kahamanan mong ngonian sakong pighuhurma, buda pigbabalo na man na makaputan digdi sa sibilidad kan saimong lawas: an saimong mga kamot.

Dai ko aram kun pano kita uminabot sa siring kaitong intensidad. Kasugpon pa garo kan bangging sa diklom kan sakong paghiling, nahadukan taka sa kabuyungan. Ah, ito garo su kinaagahan kan bangging kabuahan, an disenteng pagsungko kan pagkabanggi hayop, pagkaaga tawo. Pagrahay o pagbalo na maghirahay, o pagsukol kan nawara, pagkapkap kan mga natada, pagpunpon kan mga rukdog. Ito garo su hudyan kong bisita saimo.

Sa mga nagkaerenot na aldaw, ginibo mo baga akong sarayan kan kintab kan saimong hibi. Sa banggi ko linawig mo an hamot na naburo sa saimong dai nagkakaalong daghan. Pinadaba ko an sakuyang katungdan, pero minaâ€&#x;wot ko an saimong kamunduan. Nadagka ako sa paghuna kan namit kan laman na nagmumukna kan banal mong mga takig buda alimpasay. Dai mo aram kun pano taka hagadon sa itom na langit, ipangapudan sa mga butang bituon. Saro sanang panahon na masadiri takang bilog o garo manungod, katakod kan rumirom kan saimong kaakian, na yaon ako kan enot mong kulog buda pagburad kan enot mong ogma.

Dai ko aram kun pano kita uminabot sa siring kaining intensidad. Kan bangging binuhian kan alak an layas na mga duso, uminibabaw ako saimo sa pinakahibabaw na paagi: lawas susog sa sarong lawas. Halos rapsak, halos garing muda. An daghan mo naging laoman ki mga nabukag na bayong, sa irarom kan sakong daing puntiriyang gabat. Aram kong sabot mo an sakong duon, pairarom sa tahaw kan saimong pagkalawas. Muya kong basulon an saimong hamot na sa madiklom na kwarto namamagat an paglakop. Ini baga an nagdagka buda nagdara sa sakong butwa-lugom na agimadmad sa mga lugar kun hain bukas ka.

Yaon kita kaito sa sarong higdaan, sa rani na pwedeng magurang mo sana an nakagibo, na sa paghaloy-haloy ina mo na sana an may tugot na gumibo, na sa kahaluyan pa dawa ini dai na mataros an mga kudal kan saimong naggugurang na malisya. Dai ka kaito nagbalikwas kan rinani takang siring kaito, dai ka nagdulag o luminikay sa dai mamatunong na kalamias. Kun ano man huminigda ka kaitong gari gadan na kangalasan sa irarom kan hisdal. Muya kong hunaon sagkod ngonian na bukas ka kaito, na posibleng makukumbinsi na kuta kan lawas an kalag na abuton an sarong estado ki pag-ako o baad paghalat sa dawa anong pwedeng mangyari. An iningatan mong lipod mahuhuba mo na kuta kan bangging ito? Ika sana an makakasimbag, sagkod ngonian. Ta kan bangging itong garong nagkakanigo nang rumasay sa kagubutan, ika an nagtindog na katanosan. Ika an nagpugol sakuya buda sa saimong sadiri na humuros sa sarong kahidalian. Sa historya kan gabos na kamarayan, kalinawan, kalinigan, hinugot mo an kusog na tumaram na “Dai—sala ini.” Inda kun makusog ka o bako ka sanang buyong, pero iyan an rason kun nata an daing kudal mong ngabil, iksan, pu‟son, daghan, liog buda ngipon na tinuyo kong garo pag-anab, dai ko nakua.

Kinikilitan ako kan batalang inapod mo sa puro kan kalibungan; matanos an diyos na suminurog sa kamarayan buda nagkakanigo.

Kinaputan ko an saimong kamot sa sopang ito, maghapon. Baad ngani naghadukan kita o inaram taka giraray sa paagi kan hapros—dai ko na tanda—pero ito na su tampi kan pakasabot, ta pakatapos kaito dai nang otro.

Ubat buda oripon gilayon kan tarom kan katanosan, mati ko an ngalas kan ginibo kong mga isog kan nakaaging banggi. Dai ko mahali sa isip an sugot kan irony: naghahalat ka na daw ngonian ki pagdaguso, hali sa saimong pinasuko? Ngonian sana ugaring nag-abot an siring na kahaputan. Ta kaito baga dai pang lugar sa satuyang isip an mga arog kaan na isipon. Kan mga panahon na itong siguradohon kitang igwa pang ibang aldaw na nagkakanigo sa pagbasol. Igwa pang panahon para gumurang.

LUNES NA DAING KASAGKODAN

L

unes man baga ito, arog kan Lunes na ini. Lunes na hudyan kong nahiling si Papa. Naabutan ko siya kaito sa liya-liya, sa salang ini na pag-arog kaining pahapon na, daing tawo, daing ribok. Dai ko aram kun gura‟no na siya kahaloy duman. Siya sana buda an nakapalsok na TV. Dai ko aram kun turog siya o nagpipiyong sana. Huna ko su dati niya naman sanang dunong kaya haluyon siya magbuhat sa pakatukaw—pirang otro na daa siya inapod ni Mama, pinasundo na ngani sako. Ito palan sa paghali niya dai na siya makakauli. Dai na siya makakabalik sa pakatukaw na ini sa liya-liya—dai na maootro an ritratong ito kan Lunes na ito. Muya kong basulon an ragit kan init buda an anyil na langit sa paglansi sako na maray an kina‟ban, na garo warang maraot na pwedeng mangyari sa arog kaini kagayon na aldaw. Siguro an mga tawong nakakahiling kan mag-abuton sana an mga dai nakakatana ki pagbasol. Magatol daa mabasol wati-wati kan iba, ugaring nata ta garo mas muya ko pa an humigda sa basol o dawa umugom ki basol kaysa magbasol? Dapat daa mabuhay na daing pagbasol, daing pagkauraw, pataan kan iba. May nakakataram baya kaan, pusuanon garo o nahiling na an mag-abuton. Kun igwa man na konsolasyon, huni an naaraman ko sa pagbasol: mas madali pagbasulan an mga dipisil na bagay na dai mo nagibo: itinukal su pamilya sa pagkamoot, nakagadan ki tawo, binua su amigo. Masakit itong mga bagay na madali man sana kuta, kaso dai nagibo: sarong kugos, apat na tataramon, diit na panahon.

Oktubre 21, 2011. Karangahan.

PAGPADIOSMABALOS

N

agkakanigo bagang taramon kong hinabas sakuya kan kamatean ko an kakusugan kan sakuyang pagkabuhay. Kasuarin nagpuon?— Kan 1999— 2010 na ngonian. Padagos akong naglalaom sa tahaw kan mga taon sa kada pagtukal kan mga an na baad lamang umabot na an pighahalat kong aldaw kan sakuyang pagkarahay. Pero dai nangyari. Yaon pa man giraray; dai pa man giraray ako nakakabuhi sa sakuyang pagsakit. Ugaring, kun ootrohon ko an buhay ko, sa tahaw kan paglaom buda pagbasol sa buhay na nata arog kaini an inabtan ko, pipilion ko pa man gilayon an maglaom. Dai garo kakayanon kan sakuyang ginhawa an sampulong taon na paglugo-lugo. Buda sakuya, nganangana na ako kaan kun nagimata na ngani ako sa kada aga, magigibo ko pang maghagad ki mas maray pa. An mga tawong nagngungurob-ngurob na kulang pa an nakua ninda sa buhay an mga tawong nagkaparilibutan ki kaogmahan pero dai sinda tatao magmati. Mga tipak sinda ki matagason na gapo sa tahaw ki sarong mahamuton na hardin na daing kasagkudan. An trahedya ninda iyo an saindang daing hungok na pagmawot. Pagmawot na daing makakatapar kan punaw; punaw na dágit an manipestasyon. Sa dágit ninda napapa-isip sindang pig-oorihan sinda kan kinaban. Huna mo baga pigpapabayadan sainda an lambang partikulo ki oksehinang isurop kan saindang bagà, sarong paghangos na dai sa buot buda gratitud. Para sainda may katungdan an kagabsan na paogmahon sinda bilang tawo. Tama an maghanap na kamugtakan, pero bako an mag-giti-giti kun padagos na daing namit an saimong pagkabuhay. Baad ika an may problema. An buhay dawa burak igwa man iyan na tunok buda híras. Dai ta pagpatuodon an sadiri na su híras buda tunok sana an namamate buda narurumduman ta sa sarong burak. An marindihon na kaogmahan sa sarong burak dai kayang otrohon kan saimong kamot dawa ini magbulawan. Magtubod ka sakuyang igwa ka pirming makukuang rason sa aro-aldaw para magtaram na masuwerte ka pa man sa iba, na mas may ngana pang kulog kaysa sa namamatean mo.

Hunyo 10, 2010. Karangahan.

SARONG PAGSULNOP

G

abos nang bagay igwang kulor-abong limpoy, mantang nakahiling ako sa luwas, digdi sa sakuyang lamesa sa tindahan. Sarabat-sabat an mga makaskas na awto buda babloy na mga sikad-sikad, garo pagkusog buda pagluway ki sarong tugtog. Daing patod an andar sa tinampo.

Sa balyo kaini an mga harong na sa bintana mahihiling mo an laog na diklom. Garo an mga ini gadan na pandok ki estatwa, an mata nakahiling sa kahewasan pero daing nahihiling. An mga "maogmang" kolor kan bandala buda pula dai nang kapangyarihan na paliwanagon an mga unit kan harong na ini sa arog kaining oras.

Gabos, dawa an silyab kan kolor, luway-luway nang pigkukugos kan diklom. Sa mga suksok sa masetas sa printera kan mga harong na ini, an diklom nagkakamang paluwas.

Sa langit iyo an kawat na antugan kan aldaw buda dampog. Nanggagana an mga dampog, kaya an sildang garo tuog na kamot kan nabobotod sa maitom na dagat. Sa likod kan mga dampog nakasirip an sarong marhay na panahon, buda an asul na langit. Halos garo bagong aga.

An mga dampog garo mga bulod na kinugos ki alopoop sa sarong banal na kadagatan. Halos nahihiling ko an kalag kong naglalawod sa tahaw kan pasilyo kan malumlom na mga kabubuldan sa langit. Madiklom na asul kan misteryo an kulor kan kada bulod na kadiit-diit mabago an itsura.

Ano daw kun tumindog ako sa puro kan saro sa mga bulod na ini, daing ibang gibo kundi an maanan an paglaen-laen kaining itsura. Tibaad makakuang katoninungan.

Sa paabot na diklom, an dahon sa Pili, na hali digdi sa pighihilingan ko, naipit kan duwang mansion, nagduduruko na, pero sige pa an kiri-kiri sa sampilong kan luway-luway na huyop-huyop.

Mabanggi na, uruli na kamo, sabi kan mga hidaling hiro. Nag-aarabot na an mga naka-istar sa mga harong. Nag-aaragi na su mga paralibot sa mga

junkshop. Mga estudyante sa taplod kan mga dyip buda tricycle.

Tadtaod, mailaw na an mga bintana. Maluwas na an mga bituon (kun maruso ining mahibog na dampog pasiring sa ibang tangod). Mabanggi na naman. Nakua ko an katrangkiluhan sa dungan na paglataw kan tulong karatula ki Mekeni na nakapako sa gate na gaba.

Marso 15, 2007.Pawa.

URAN SA TAG-INIT

I

ni su enot na uran sa tag-init. Dakulon an nainot pero sa kusog kaini, garo ini an epitomahe kan Pag-uran. Ini an simbag kan tubig sa sildang, kan takig sa ragit.

Garo haloyon hinarok ining tubig sa itaas. Garo bilog na tag-init may naghahalat na dagat sa tangod ta, pighahaman an sadiri sa pasensiya.

Kasubagong hapon, diit-diit na naglulumlom an panganoron, dawa su init ngana pa an ragit. Dakulon an nagtaram na dagit, na dai pa minauran. Ta sa alingahot dai na makahiro an kadaklan.

Kan nagrarani su banggi, nag-agi su nagkapirang malipot na huyop. Sa langit, may paggios sa dasok na abong dampog. Garo may mabagsak na kinaban. Literal. Garo rupog ki itom na bayong.

Kan nagdidiklom na, nagwaltak su pasaro-sarong tagisti. Garo pugol ki sarong disiplina. Garo arog sa pagpuon kan mga enot na kadyot pag may pagkamuot an pagdurog. Mantang naghahaloy nagkakaskas, nagkukusog.

Nagiging mas duon. Dangan su tanog kan paghugpa. Sa palibot, tanog kan atop, kan daga, kan tubig sa tubig. Tambol su kinaban na hinigot kan alangaang dangan tinugtog kan dumog. Sagkod dai nang ibang magiginibo kundi an magdangog.

Mayo 8, 2007. Karangahan.

URAN SA BANGGI

M

akusugon na uran, pigrurumpag an langit kan kikilat buda dalugdog, sa pagsayaw kan kadikluman, sa pagpamati kan saiyang ogma, sa pagselebrar kan saiya man na karakter.

Satuya, paradara ining kamunduan pag naiisip ta su mga padaba na yaon pa sa luwas, sa daing muyang sumabat na wagawa na ini. Puwera na sana kun kaipuhanon nang maray na umuli; pero kun makakahalat man sana, masirong nanggad sa mga media agua kan mga saradong tindahan o mga halatan. Tibaad mala sarong banggi nadumog na man kita sa uran na arog kaini, kaya nadadagka kita sa pinto sa paghalat sa mga kabarkada, kailusyon, tugang, magurang, agom na dai pa, na nalaom sa luwas, sa hewas na pwedeng warang magtao saindang pagmakulog, pagpadaba. Naghahadit kun yaon na daw an mga ini sa proteksiyon kan saindang mga harong, kun igwa daw sindang mahibog na tamong, buda halos nagbabasol, na yaon kita ngonian sa imbong kan apat tang lanob buda atop na lata, pighihimate an ribok kun sain yaon sinda duman sa habo tang madumanan.

Pero turutadtaod, mahuraw ining uran. Dara man an satuyang paglaom na makakauli na sinda sa saindang mga harong. Pero sindang daing mga harong, sindang warang naghahadit, warang nagpapadaba, sindang solamenteng langit an sirungan, pag-higda ta sa satong mayumok na katurugan, pagpalsok na an ilaw, sa satong madiklom na mga pangiturugan, nakikimaherak kitang masirungan man lamang kan saro sainda buda kan saindang kaisugan.

Hulyo 29, 2007. Karangahan.

MANUGOD SA KAGSURAT

S

i Jaime Jesus U. Borlagdan an legal na ngaran ni Jimple Borlagdan. Kagsurat siya ki tulong koleksiyon ki tula buda rawitdawit: Maynila: Libro ng Pobya (1999), Que Lugar Este (2009), buda Suralista (2010).

Tulong beses siyang ginawadan kan Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikol para sa saiyang mga rawitdawit, buda saro para sa saiyang osipon. Iginawad man saiya an 2009 Parasurat kan Taon kan Tomas Arejola Foundation.

An “Hamot kan Narumdom� an pang-apat niyang libro.

Yaon siya namumuhay sa Syudad kan Tabaco sa Albay, kairiba an saiyang agom buda aki.