nieprzewidywalności podjętej aktywności. Wraz z tą logiką działania społecznego pojawiły się w literaturze pojęcia: majsterkowanie(bricolage), aranżowanie itp., i coraz częściej spotykana sytuacja „zawieszenia“ odpowiedzi na to, jak działać, jak projektować działanie w pracy socjalnej. Nie jest ona również obca tym, którzy zajmują się kształceniem do profesji społecznych, prowadząc do rozmaitych rozwiązań, stanowiących swoisty balans między zracjonalizowanym, tj. zapewniającym uprzedni namysł nad działaniem podejściem do kształcenia, a zwątpieniem w możliwość i potrzebę projektowania i uprzedzania czegokolwiek. Ramy czasowe wystąpienia uniemożliwiają dłuższą analizę poruszonych zagadnień. Przyjmijmy więc dla czytelności dalszego toku wywodu, że kształtowanie osoby – przedstawiciela profesji społecznej, dokonywane w procesie kształcenia zawiera również nabywanie kompetencji niezbędnych dla profesjonalnego wywiązywania się z zadań, które lapidarnie określają cztery pytania: co jest przedmiotem mojego działania?, dlaczego mam to czynić (jakie są jego racje)?, po co (jakie cele zamierzam osiągnąć)?, i jak mogę je zrealizować?. Podstawową dla dalszej analizy kategorią pojęciową jest pojęcie działania społecznego, do niego bowiem przygotowujemy w toku kształcenia przedstawicieli profesji społecznych i także sam proces kształcenia jest pewnym typem działania społecznego. Nie analizując szczegółowo tej kwestii i pamiętając, iż ma ona rozległą historię, aby wymienić jedynie koncepcje działania społecznego Parsonsa, Habermasa, Touraina czy Souleta, przyjmijmy, że działanie społeczne będziemy rozumieć jako tworzenie instytucji.3 Tak więc również kształcenie, a zwłaszcza kształtowanie (formowanie) można uznać za taki rodzaj działania jako tworzenia instytucji, rozumianej jako przestrzeń, podlegająca ciągłym zmianom, będąca w trakcie permanentnego kształtowania i rozwoju. Wyodrębnienie trzech kategorii instytucji: realnej (danej), wyobrażonej i symbolicznej, umożliwia wieloaspektową analizę procesów instytucjonalnych oraz zdefiniowanie procesów dynamizujących życie społeczne. „Żywa“ instytucja, to taka, która charakteryzuje się dynamiką, wynikającą ze stałej opozycji między tym co utworzone (institue), a tym co jest w trakcie tworzenia (instituant). Tworzenie instytucji oznacza permanentny ruch, proces, 3
Por. m. in. Les pedagogies institutionnelles, pod. red. J. Ardoino, R. Lourau, Paris 1994.
76