20140329 nrc optimist

Ee

nk

wa r

taa

EEN VOORH

ZATERDAG 29 MAART 2014

Lei

lbi

Du d er ur jl a ge van s c h z a am th e O ap h pti mi Z i n e i d st g bij NR e v C H in g an de

lsb

l ad

‘s Werelds beste ondernemer

ILLUSTRATIE: EMILE NOORDELOOS

Yvon Chouinard doet zaken omdat hij wil surfen. Intussen wordt de wereld beter.

DUURZAAMHEID

LEIDERSCHAP

06 Vijftig

tinten blauw

14

De kunst om vragen te stellen

24

Een beurs voor maatschappelijke waarde

16

Peter Senge: organisaties moeten blijven leren

Colin Wilson, de eerste filosoof van het optimisme

26

Mode met een missie

18

Lisette Thooft: alles van waarde is doelloos

09

12

School voor ontregelaars

ZINGEVING

Ode aan Mona Eltahawy CAÏRO, EGYPTE

140 biologische boeren presenteren:

Getekend voor het leven OP 24 NOVEMBER 2011 WERD DE Egyptisch-Amerikaanse journaliste Mona Eltahawy, een uitgesproken voorstander van de revolutie, een

BOER en LAND

steegje naast het Tahrirplein ingeduwd door mannen van de oproerpolitie.

Ze werd er geslagen en aangerand.

De mannen braken haar linkerarm en rechterhand. ‘De haat tegen vrouwen

kaas

zit diep in de Egyptische maatschappij’, zou ze later schrijven in een veelbesproken opinieartikel over misogynie in de Arabische wereld, in het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy.

Sinds de dag waarop ze aangevallen werd, is ze strijdbaarder dan ooit. Ze liet op haar armen twee tatoeages zetten: een plaatje van de straat van het voorval, en een beeltenis van de Egyptische godin Sekhmet, symbool voor oorlog, wraak en seks. Als journaliste en columniste laat ze geen moment ongebruikt om zich uit te spreken over de échte revolutie die in Egypte moet plaatsvinden. Zoals ze in gesprek met The Optimist zei: ‘We moeten ook de Moebarak uit onze hoofden en slaapkamers te verwijderen. Zonder een sociale en seksuele revolutie zal de politieke revolutie falen.’ | ELLEKE BAL | WWW.MONAELTAHAWY.COM

Schone kleren DEZE MAAND IS HET PRECIES TIEN JAAR

geleden dat er in Ode (de voorloper van The Optimist) een reportage verscheen over de misstanden in de kledingindustrie. Voor dat verhaal belandde ik in India. In T-shirt town Tirupur zag ik hoe de rivier de kleur aanneemt van de mode in Parijs.

In 2004 was het nog erg avant-garde om te zoeken naar ‘schone kleren’, gemaakt van biologisch katoen, geproduceerd in een fabriek met fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en lonen. Ik maak mij geen illusies, maar in tien jaar tijd is er veel veranderd. Tegenwoordig kun je een C&A, H&M of Zara binnenlopen en – soms ongemerkt – kleding kopen die als duurzaam

Correctie

te boek staat. Dat is vooruitgang. En dan hebben we het nog niet eens over voorlopers als modemerk Studio Jux (p. 12).

Dé pionier op dit gebied is Yvon Chouinard, de eigenzinnige grondlegger van Patagonia, het merk voor duurzame buitenkleding. Al veertig jaar leidt hij zijn bedrijf zonder concessies te doen aan het milieu – of aan zijn werknemers, die hij veel vrijheid en een optimale werksfeer biedt. Voor het artikel op pagina 10 spraken we met Chouinard over zijn drijfveren en zijn visie op ondernemerschap. Chouinard is het soort ondernemer dat altijd meer dan tien jaar vooruitloopt op de troepen.

Dit katern is een uitgave van The Optimist. © 2014 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

HOOFDREDACTIE Jurriaan Kamp, Marco Visscher ART DIRECTOR Andrea Mota

REDACTIE

UITGEVER

Elleke Bal, Willemijn Ruissen

Max Christern

COLUMNISTEN

BLADMANAGER EN ADVERTENTIES

Caroline Verboom, caroline@theoptimist.nl tel. 010 221 0313

Harry Starren, Lisette Thooft CORRECTOR

Diana Korpershoek

LIDMAATSCHAP THE OPTIMIST

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

72,50 per jaar, studenten 49,00.

Aanmelden via S.P. Abonneeservice, www.theoptimist.nl/abonneeservice Per post: postbus 105, 2400 AC Alphen aan den Rijn, tel. 0172 476085, theoptimist@spabonneeservice.nl

Hilde Bervoets, Ton Maas, Hielke Schouten JUNIOR DESIGNER/PRODUCTIE

Jacqueline Kinney

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl

MARKETING

MEER INFORMATIE

Willemien Trompert-Lavooij

www.theoptimist.nl/lidmaatschap

In de vorige bijlage (14 december 2013) stond een artikel over verslaving bij leidinggevenden. Bij het artikel verscheen een foto, afkomstig uit het archief van een fotopersbureau, die ten onrechte de indruk kan hebben gewekt dat de mensen die zijn afgebeeld verslaafd zijn. De redactie betreurt het misverstand en biedt verontschuldigingen aan de mensen op de foto.

Proef nu zelf de lekkerste biologische kaas Campina BOER en LAND wordt met aandacht en liefde gemaakt door 140 Nederlandse boerenfamilies.

ZIN IN MEER OPTIMISME?

Maak kennis met onze boeren op Facebook; facebook.com/campinaboerenland

Zes keer per jaar verschijnt ons 100 pagina’s tellende tijdschrift The Optimist, boordevol verhalen en ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan.

Laat je inspireren op: www.theoptimist.nl T H E O P T I M I S T. N L FOTO’S: JEAN-PIERRE JANS/JEANPIERREJANS.NL; NEELTJE KONINGS

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

3

Vooruit PEOPLE.IDEAS.NATURE.CREATIVITY MET EEN VOLUME VAN ANDERHALF MILJOEN KUBIEKE ME-

RECYCLING

Park van vuilnis

BOVENOP DE AFVALBERG VAN HET ARIEL SHARON PARK IS GEEN VUILNIS MEER TE BEKENNEN.

VOEDSEL

Dop je eigen lupines maĂŻs en aardappelen. Peulvruchten zijn daardoor noa, tofu en soja. De nieuwe ideale vegaburger van het land verdreven. Volgens Udo Prins van het NRPW JHZRRQ YDQ HLJHQ ODQG /XSLQH LV HHQ JH /RXLV %RON ,QVWLWXXW GDW LQWHUQDWLRQDDO RQGHU]RHN was dat goed gedijt bij een Hollands klimaat en doet naar duurzame landbouw, heeft deze situatie zelfs kan groeien op zogeheten ‘arme’ bodem, JH]RUJG YRRU HHQ QHJDWLHYH VSLUDDO 'H JURWH JH ]RDOV ]DQG HQ YHHQJURQG ,Q :HVW (XURSD ZRUGW wassen zijn tot in de puntjes veredeld, legt Prins volop geĂŤxperimenteerd met deze onbekende uit. De minder bekende gewassen, waar minder peulvrucht om te kijken of we in aandacht voor is geweest, vormen GH WRHNRPVW PLQGHU DIKDQNH daardoor geen concurrentie lijk kunnen worden van PHHU RPGDW ]H PLQGHU RS VRMD LPSRUW XLW =XLG leveren per hectare. ‘Dat Amerika. Sandra van gaat ten koste van de .DPSHQ YDQ GXXU voedselvariĂŤteit’, ]DDPKHLGVRUJDQL is zijn conclusie. satie Urgenda is Het Louis Bolk heel enthousiast ,QVWLWXXW SUREHHUW RYHU GH OXSLQH met verschillende teelt: ‘Lupine is SURMHFWHQ LQ VD PDNNHOLMN WH YHU menwerking met bouwen, het is ERHUHQ GH YHUHGH goed voor de bodem ling en teelt van en de biodiversiteit, lupine weer op de en nog lekker ook.’ NDDUW WH NULMJHQ 9URH LUPINE BLOEIT IN VERSCHILLENDE KLEUREN. DE PAARSBLAUWE EN WITTE VARIANT /XSLQH LV HHQ SHXO ger werden lupines ook HEBBEN DE BESTE EIGENSCHAPPEN vrucht die op een boon lijkt ZHO YHUERXZG PDDU YRRU VOOR CONSUMPTIE. en prima als vleesvervanger al als bodemverbeteraars of NDQ GLHQHQ =R EHYDW OXSLQH YHHO groenbemesters, omdat ze toen nog eiwitten – nog meer dan andere peulvruchten te bitter waren om te eten. Door veredeling is het zoals bruine bonen, die daarnaast ook vaak een bittere smaakje nu weg. beetje melig zijn. Lupines bevatten daarentegen Een aantal bedrijven in Nederland is al bezig complexe koolhydraten met meer vezels. ‘Dit met de productie en verwerking van lupine. Er geeft de peulvrucht niet alleen een stevige bite, het ZRUGW JHs[SHULPHQWHHUG RS ZHONH PDQLHUHQ OX SDVW RRN EHWHU ELQQHQ GH WUHQG YDQ HHQ HLZLW HQ SLQH JHVFKLNW LV YRRU GH PDUNW 1DDVW GH YOHHVYHU vezelrijk dieet’, stelt Van Kampen. vanger is er ook lactosevrije lupinemelk. En zelfs Behalve voor de mens is lupine ook gezond HHQ OXSLQH LMVMH LV LQ RQWZLNNHOLQJ | WILLEMIJN voor de landbouwdiversiteit. Momenteel bestaat RUISSEN | GA NAAR WWW.THEOPTIMIST.NL/LUPINE VOOR de landbouw in Europa voornamelijk uit graan, MEER INFORMATIE OVER WAAR JE LUPINE KUNT KOPEN.

ter vuilnis en een hoogte van ruim negentig meter was de zogeheten Hiriya Waste Management Facility letterlijk een afvalberg. Vanwege zijn ligging nabij de internationale luchthaven Ben Gurion was deze enorme stortplaats een van de eerste dingen die je te zien kreeg als je bij Tel Aviv landde: een behoorlijk trieste herinnering aan falende ruimtelijke ordening en de uitzichtloosheid van de afvalproblematiek. ‘Mount Hiriya’ werd gesloten nadat het stadsbestuur oordeelde dat de stortplaats een gevaar vormde voor de kwaliteit van het landelijk gebied. De afvalberg werd verstevigd en afgedekt met aarde, om te kunnen dienen als ondergrond voor een nieuw aan te leggen park.

(Q QX LV KHW $ULHO 6KDURQ 3DUN HHQ PDJQHHW YRRU ¿ HW sers en wandelaars. Vanuit de belvedère op de top heb je een fraai uitzicht op de stad en haar omgeving. Aan de YRHW YDQ GH EHUJ LV HHQ ¾JURHQHœ DIYDOYHUZHUNLQJ JHYHV tigd, waar de schadelijke gassen die vroeger uit de berg RSVWHJHQ ZRUGHQ RSJHYDQJHQ HQ JHEUXLNW RP HHQ WH[WLHO fabriek van energie te voorzien. +HW VWDGVEHVWXXU ODDW HU QRJ HHQ DP¿ WKHDWHU HQ FDIpV bouwen, maar ook een afwateringssysteem om een einde te maken aan de hardnekkige overstromingen die zich voordoen na zware regenval. Als de plannen in 2020 zijn voltooid, zal het park met zijn oppervlak van acht vierkante kilometer een van de grootste stadsparken ter wereld zijn. | DANIEL HILLS

ONTWIKKELINGSHULP

JAMIDAH NAMBEJJA (23) IS NAAISTER IN DE FABRIEK DIE MAANDVERBAND PRODUCEERT VOOR DE OEGANDESE MARKT.

VERGEET EXOTISCHE VLEESVERVANGERS ALS QUI-

PINC Conference: dÊ jaarlijkse creatieve inspiratiebron 16 international keynote speakers 13 onverwachte intermezzo’s 450 unieke bezoekers

20 MEI 2014 WWW.PINC.NL

Goed plan ONGESTELD ZIJN IS VOOR ELKE VROUW ONGEMAKKELIJK. MAAR IN OE-

ganda zorgt het maandelijkse euvel er vaak voor dat meisjes soms wel HHQ ZHHN ZHJEOLMYHQ YDQ VFKRRO 'RRU KHW JHEUHN DDQ JRHG PDDQG verband gebruiken meisjes kranten, stukken stof of zelfs grond tijdens hun menstruatie. Doorlekken is slechts een kwestie van tijd, waardoor de schaamte te groot is om naar school te gaan. Plan Nederland wil met het project ‘Een bloedserieuze zaak’ voorkomen dat meisjes deze schaamte ervaren en een leerachterstand oplopen. De organisatie werkt VDPHQ PHW GH ORNDOH PDDQGYHUEDQGIDEULHN $)5,SDGV RP GH PHLVMHV YDQ maandverband te voorzien. +HW GXXU]DPH PDDQGYHUEDQG YDQ $)5,SDGV LV ZDVEDDU HQ JDDW HHQ MDDU PHH 0DDU 3ODQ GRHW PHHU GDQ PDDQGYHUEDQG XLWGHOHQ 'RRU EHWURN ken te zijn bij de productie en de distributie, stimuleert de hulporganisatie ook de werkgelegenheid. Plan koopt het maandverband in en verkoopt het tegen de inkoopprijs aan verkopers in Oeganda.

Daarbij geeft Plan workshops en trainingen aan lokale overheden en scholen om het taboe rondom ongesteldheid te doorbreken. ‘Met alleen het product ben je er niet’, legt Jan Ormel van Plan uit. ‘Er spelen meer barrières een rol bij schoolverzuim tijdens menstruatie, zoals traditie.’ Plan wil tijdens het project duidelijk maken dat sommige tradities niet VWURNHQ PHW GH QDWLRQDOH ZHWJHYLQJ YDQ 2HJDQGD Âľ0HLVMHV PRHWHQ ZH ten dat het recht op onderwijs wettelijk bepaald is’, meent Ormel.

3ODQ NULMJW YRRU GLW SURMHFW HHQ ¿ QDQFLsOH ELMGUDJH YDQ UXLP PLOMRHQ euro van de Nationale Postcode Loterij. Hiermee kan de organisatie de komende vier jaar zo’n 150.000 meisjes in Oeganda helpen. | W.R. | MEER INFORMATIE: WWW.PLANNEDERLAND.NL

T H E O P T I M I S T. N L FOTO’S: DR. AVISHAI TEICHER; STEVEN CASTRO/SHUTTERSTOCK.COM; RICHARD WAINWRIGHT/PLAN AUSTRALIA (OEGANDA)

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

5

Duurzaamheid

PHOTO CAPTION

DE COLORADO RIVER ONTSPRINGT IN DE ROCKY MOUNTAINS EN STROOMT MEER DAN 2300 KILOMETER LANG NAAR MEXICO, WAAR DEZE FOTO GENOMEN IS. ER WORDT ZOVEEL WATER UIT DE RIVIER GENOMEN VOOR IRRIGATIE, DRINKWATERVOORZIENING EN ANDER GEBRUIK DAT ER NIET GENOEG WATER MEER NAAR DE ZEE STROOMT. DAARDOOR ONTSTAAN DROOGTEPROBLEMEN. | Colorado River Delta #2 (detail van het origineel)

IN DE STAD NAPELS IN FLORIDA (VERENIGDE STATEN) ZIJN DEZE KANALEN GEGRAVEN, ZODAT DE BEWONERS VAN DEZE WOONWIJKEN OOK VIA HET WATER TOEGANG HEBBEN TOT HUN HUIS. | VeronaWalk

EEN AQUIFER IS EEN WATERHOUDENDE LAAG IN DE GROND WAARUIT WATER GEWONNEN WORDT. DEZE BRON IN DE INDIASE DEELSTAAT RAJASTHAN DROOGT OP, OMDAT DE AQUIFER DIE ERONDER LIGT, IS AANGETAST. MENSEN MOETEN DE TRAPPEN STEEDS VERDER AFDALEN OM WATER TE HALEN. | Stepwell #4 (detail van het origineel)

Alles is

water Het kronkelt en vertakt, stuwt ons voorwaarts en sluit ons in. Het geeft kleur en structuur aan een landschap. De Canadese fotograaf Edward Burtynsky onderzoekt vanuit de lucht hoe water onze wereld karakter geeft en hoe mensenhanden daar invloed op hebben.

6

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

DE THJORSÁ (STIER) IS DE LANGSTE RIVIER VAN IJSLAND EN STROOMT ZUIDWAARTS NAAR DE ATLANTISCHE OCEAAN. DEZE FOTO IS EEN VOORBEELD VAN ONAANGETASTE SCHOONHEID. | Thjorsá River #1

RIJSTVELDEN IN DE CHINESE PROVINCIE YUNNAN, DIE DOOR MIDDEL VAN EEN INGENIEUS IRRIGATIESYSTEEM ONDER WATER ZIJN GEZET. | Rice Terraces #2

T H E O P T I M I S T. N L FOTO’S: © EDWARD BURTYNSKY, BESCHIKBAAR GESTELD DOOR NICHOLAS METIVIER GALLERY (TORONTO), HOWARD GREENBERG GALLERY, EN BRYCE WOLKOWITZ GALLERY (NEW YORK)

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

7

Duurzaamheid

Morgen: staan we op voor duurzaamheid

Een beurs om lief te hebben Ontwerp Essential: KĂśhler Wilms

Auping maakt zich dagelijks sterk voor het milieu en het individu. We zetten in op een circulaire bedrijfsvoering met hergebruik van materialen, minimale verspilling van resources ĂŠn we zorgen voor optimale werkomstandigheden voor medewerkers en stakeholders. Op dit moment investeren we dan ook in een duurzame centrale productielocatie te Deventer. We kunnen daarom met trots zeggen dat onze Auping bedden duurzaamheid ademen. Zo heeft de Auping Essential het Cradle to Cradle Silver certiďŹ caat gekregen. Dat zorgt bij ons voor een comfortabele nachtrust, zodat we morgen weer energiek kunnen werken aan een meer duurzame wereld.

aan het einde van het jaar zo’n duizend initiatieven op de MAEX staan vermeld.

Een daarvan is Corgo sos, een kledingzaak in een Haagse migrantenwijk. De kleding is tweedehands, maar hangt netjes gewassen en gestreken aan rekken of ligt keurig opgevouwen in kasten. Dat is het werk van zes vrouwelijke vrijwilligers, die hier de kans krijgen om te ontsnappen aan hun sociale isolement. Er is een ruimte in de winkel voor advies aan vrouwen die bijvoorbeeld thuis SUREOHPHQ KHEEHQ RI ÂżQDQFLHHO DDQ GH JURQG ]LWWHQ De zaken lopen op zich goed, maar Corgo sos zou wel wat meer willen opknappen. Dat komt er niet van, want ze Een nieuwe index voor sociale initiatieven moet maatschappelijk rendement zitten er antikraak. Dat scheelt geld, maar je kunt zo opeens te horen krijgen dat je eruit moet. Dat zou niet voor zichtbaar maken. het eerst zijn. ‘Het geeft een enorme toestand’, zegt MargĂ´t Scholten, die de zaak anderhalf jaar geleden opzette wordt bediend, maar omvat ook de vrijwilligers. Immers, met haar zus. ‘Het kost geld, tijd en energie. Je rijdt zĂł tig ET VERTROUWEN IN DE BEURS IS ONGEKEND laag. Veel beleggers hebben de waarde van volgens Max Neef behoort participatie eveneens tot de keer met je vrijwilligers heen en weer.’ hun investeringen zien verdampen. Een negen behoeften.

Daarom hoopt Scholten dat een notering aan de MAEX nieuw initiatief wil inzichtelijk maken dat De MAEX kan nuttig zijn wanneer een buurtinitiatief een vastgoedontwikkelaar of woningcorporatie ertoe aanwaarde draait om meer dan geld. Met de Maatschappelij- of wijkonderneming geld, materialen of inzet nodig heeft zet om Corgo sos op weg te helpen met een vaste, betaalke Exchange (MAEX) moet de sociale impact van buurti- RP GRRU WH JDDQ RI WH JURHLHQ (HQ RIÂżFLsOH DDQYUDDJ ELM bare ruimte. Want Scholten wil en kan best huur betalen: nitiatieven en wijkondernemingen zichtbaar worden. een fonds kost meestal veel tijd en moeite. Of je vult een niet de hoge huur van een winkelpand op een A-locatie, Bedenker van de MAEX is Kracht in NL, katalysa- vragenlijst in van tientallen pagina’s die eigenlijk is be- maar er zijn wel mogelijkheden. ‘Wij hebben een contor van de participatiesamenleving. Kracht in NL wilde doeld voor grote organisaties. ‘Daar zit je als vrijwilliger cept waarmee we geld verdienen en ons handje niet steeds een index waardoor ‘de onzichtbare krachten in de maat- helemaal niet op te wachten’, meent Van der Werf. ‘Dat hoeven op te houden’, zegt Scholten met zelfvertrouwen. schappij’ kunnen worden gesteund. Het resultaat: een in- gaat veel te ver voor mensen die soms maar een paar dui- ‘Ik hoop dat de MAEX dat in beeld zal brengen.’ dex die niet als ranglijst wordt gepresenteerd, maar die zend euro nodig hebben.’ Laetitia Smits van Oyen, verbonden aan de TU Delft, – in de woorden van Bart van der Werf, mede-oprichter Daarentegen komt de MAEX tot stand door eenvou- heeft bij de totstandkoming van de MAEX advies gegevan Innovation Booster, die het plan uitvoerde – ‘gewoon dige enquĂŞtes. Voor de testfase had Kracht in NL dertig ven. ‘De afgelopen jaren telde maatschappelijk rendeinitiatieven benaderd; binnen drie dagen waren vrijwel ment niet mee, omdat het onmeetbaar was’, zegt ze. ‘De laat zien wat je doet en wie je helpt’.

De basis voor de MAEX is het werk van Manfred alle vragenlijsten keurig ingevuld weer teruggestuurd. MAEX is een heel erg goed initiatief om dat te verandeMax Neef, een Chileense econoom die negen menselijke ‘Daaruit blijkt enthousiasme’, concludeert Silvia de ren.’ | MARCO VISSCHER EHKRHIWHQ LGHQWLÂżFHHUGH ZDDURQGHU EHJULS YULMKHLG HQ Ronde Bresser, mede-oprichter van Kracht in NL. Vanaf ontspanning. Via de MAEX wordt zichtbaar in hoeverre 1 april gaat de MAEX officieel van start. Dan kunnen Dit is een initiatief van Kracht in NL. The Optimist werkt samen met deze initiatieven voldoen aan deze behoeften. Een belangrijke overheden op alle niveaus, grotere bedrijven en fondsen community om sociale innovatoren aan te graadmeter daarbij is het bereik. Dat bereik wordt niet al- daar terecht om te bepalen welk van deze initiatieven ze moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl leen opgevat als het aantal mensen dat met een initiatief zouden willen steunen. De Ronde Bresser verwacht dat

H

www.auping.nl T H E O P T I M I S T. N L ILLUSTRATIE: EMILE NOORDELOOS

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

9

Duurzaamheid

De beste ondernemer ter wereld‌

LINDA KOHANOV (ZIE FOTO LINKS ONDER) GELOOFT DAT MENSEN BETERE LEIDERS WORDEN DOOR DE OMGANG MET PAARDEN.

‌is een man die helemaal geen ondernemer wil zijn. Yvon Chouinard van Patagonia doet zaken om te voorzien in Êchte behoeften van Êchte mensen die, zoals hijzelf, gewoon graag van de natuur genieten. Daarin doet hij geen enkele concessie. DOOR JURRIAAN KAMP

O

NLANGS VIEL DE MEEST RECENTE CATALOGUS

van sportkledingbedrijf Patagonia in mijn brievenbus. Zelfs in dit digitale tijdperk waarin je alles online kunt bestellen, is die catalogus het openen waard. Er staan altijd de meest fantastische foto’s van bergklimmers en surfers in. Terwijl ik door de pagina’s bladerde, vielen mijn ogen op een paar schoenen met zolen waaronder metalen strips waren gemonteerd. ‘Aluminium geeft sportvissers de beste grip op de gladde stenen in een snelstromende rivier’, stond in het bijschrift.

Ik moest glimlachen en mijn gedachten gingen terug naar mijn eerste ontmoeting met Yvon Chouinard, de oprichter en op zijn 75ste nog steeds topman van Patagonia.

Ik liep die dag, ruim drie jaar geleden, zijn werkkamer binnen op het hoofdkantoor in Ventura, aan de kust van CaliforniĂŤ. In de kamer stond geen bureau met een computer en papieren. Er zat wel een man aan een grote tafel gebogen over een paar schoenen terwijl hij met een schroevendraaier een strip aluminium aan de zolen probeerde te bevestigen. Toen ik vroeg wat hij aan het doen was, antwoordde Chouinard, zelf een enthousiast visser, dat hij had begrepen dat aluminium een goede grip gaf op gladde stenen‌ Het verhaal over de schoenen is illustratief voor het ondernemerschap van Yvon Chouinard. ‘Patagonia is een experiment’, zegt hij. Het doel van dat experiment is om te voorzien in de behoeften van mensen die, zoals Chouinard zelf, willen genieten van een actief buitenleven. Zulke mensen hebben goede spullen nodig.

Die behoeften maakten van Chouinard een ondernemer tegen wil en dank.

De oprichting van Patagonia in 1972 was uit nood geboren. Chouinard had een Brits rugbyshirt gekocht. Die shirts zijn traditioneel bijzonder stevig geweven, en dat kwam de bergklimmer goed van pas. Zijn vrienden waren jaloers op het shirt, en samen met zijn klimvriendin en intussen echtgenote Malinda Pennoyer besloot Chouinard de shirts zelf te gaan maken. Patagonia was een feit.

Ruim veertig jaar later bedraagt de jaaromzet van het bedrijf meer dan vierhonderd miljoen dollar. Malinda en Yvon zijn nog steeds de enige eigenaren. Zo moet het ook blijven, vinden zij. Chouinard: ‘Ik geloof niet in beursgenoteerde ondernemingen. Die moeten we afschaffen.

Ondernemingen die misbruik maken van hun beperkte aansprakelijkheid moeten worden opgeheven.’

En dat misbruik is in zijn visie onvermijdelijk. Op zijn kantoor vertelt hij daar gepassioneerd over. ‘Alle aandacht LV JHULFKW RS KHW ÂżQDQFLsOH UHVXOWDDWÂś EHJLQW KLM Âľ'LH EHdrijven worden gedwongen jaarlijks met vijftien procent te groeien. Alles gaat om winstmaximalisatie en kostenbesparing. Om dat te realiseren, heb je eerst wat ontslagen nodig. Het volgende jaar moet je weer vijftien procent groeien en je moet weer wat meer mensen ontslaan. Het is een nietsontziende manier van zakendoen. Elke beursgenoteerde onderneming ligt op een zelfmoordkoers.’ Dit kantoormoment is voor Yvon Chouinard en zijn personeel slechts een bijzaak in een leven dat gaat over het genieten van de natuur. De oceaan is een paar straten verderop en wacht altijd geduldig op bezoek. Het leven gaat over leven. Ook daarom was Patagonia een van de eerste Amerikaanse bedrijven die een kindercrèche op het hoofdkantoor inrichtte en zwangerschapsverlof aanbod voor vrouwen ĂŠn mannen.

Ondernemen is voorzien in behoeften, zo luidt de visie van Chouinard. Echte behoeften. Dus maak je geen wegwerpspullen of dingen die mensen niet echt nodig hebben.

Nee, je zoekt voortdurend naar de beste kwaliteit en de meest verantwoordelijke productiewijze. En op die weg moet je altijd waakzaam en eerlijk zijn.

Het gaat niet alleen om mensen, vindt Chouinard. ‘Je moet de gezondheid van de planeet ook meenemen in de kosten van zakendoen’, stelt hij. ‘Dat zijn geen externe kosten. Maar de meeste mensen denken dat wij geen deel van de natuur zijn. Wij zijn een speciale soort die afstamt van Adam en Eva, en de natuurwetten zijn op ons niet van toepassing. Veel grote zoogdieren worden met uitsterven bedreigd. Wij zijn een groot zoogdier!’ Patagonia geeft jaarlijks ĂŠĂŠn procent van de omzet – of tien procent van de winst als dat meer is – weg aan P LOLHXRUJDQLVDWLHV &KRXLQDUG Âľ'DW LV JHHQ ÂżODQWURSLH Het is een onderdeel van onze bedrijfsvoering. Hoe goed en verantwoordelijk wij ook proberen te ondernemen, we blijven wel vervuilers. Wij verbruiken natuurlijke grondstoffen. Wij kunnen nooit een volledig duurzaam bedrijf zijn, maar we hebben ons verplicht om het maximaal te proberen.’ Die pogingen gaan ver. Een paar jaar geleden lanceerde Patagonia het Common Threads-programma.

Patagonia adverteerde in landelijke Amerikaanse media met grote pagina’s waarop klanten werden afgebeeld met

YVON CHOUINARD: ‘WIJ KUNNEN NOOIT EEN VOLLEDIG DUURZAAM BEDRIJF ZIJN, MAAR WE HEBBEN ONS VERPLICHT OM HET MAXIMAAL TE PROBEREN.’

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

kleren die zij twintig jaar geleden hadden gekocht en nog steeds gebruikten. Op andere advertenties stond een foto van een nieuw jack met de slogan ‘Koop dit jack niet!’.

De boodschap: koop geen nieuwe Patagonia-kleren als je ze niet echt nodig hebt.

Het bedrijf biedt de ongelimiteerde service om kleren te herstellen. Als je te dicht bij het kampvuur hebt gezeWHQ PHW MH ÀHHFHWUXL UHSDUHHUW 3DWDJRQLD GH VFKDGH YRRU HHQ EHSHUNW EHGUDJ $OV MH WRFK HHQ QLHXZH WUXL ZLO NXQ je je oude verkopen op de Common Threads eBay webVLWH $OV GH WUXL HLQGHOLMN LV YHUVOHWHQ QHHPW 3DWDJRQLD hem gewoon terug. Fleece wordt verwerkt voor nieuwe Patagonia-kleren. Wollen en katoenen kleren worden verwerkt tot nieuwe vezels.

Chouinard: ‘We sluiten de cirkel. We nemen de verantwoordelijkheid voor onze producten van creatie WRW KHUFUHDWLH $OV MH GLH JDUDQWLH JHHIW PRHW MH HU DOles aan doen om te voorkomen dat kleren te snel bij je WHUXJNRPHQ 'XV ]RUJHQ ZLM YRRU GH EHVWH NZDOLWHLW VWRI knopen en ritsen.’ Het groeiende succes van Patagonia betekent dat de QRQ SURÂżWRUJDQLVDWLH YDQ &KRXLQDUG GH EHVFKLNNLQJ KHHIW RYHU VWHHGV PHHU PLGGHOHQ RP PLOLHXDFWLYLVPH WH ÂżQDQcieren. Op basis van de ĂŠĂŠnprocentsnorm werd in 2012 ELMQD PLOMRHQ GROODU ZHJJHYHQ DDQ PLOLHXRUJDQLVDWLHV (HQ EHODQJULMN EHGUDJ YRRU ppQ EHGULMI HHQ GUXSSHO RS een gloeiende plaat ten opzichte van de noodzaak.

In de beleving van Yvon Chouinard lijkt het succes van Patagonia niet te compenseren voor de teleurstelling over de ramkoers waarop mensheid en planeet liggen. Hij is even stil. In zijn ogen zie ik nog steeds passie branden. Âľ:H PRHWHQ DQJVW SUREHUHQÂś VWHOW KLM YDVW Âľ'DW ZHUNWH voor Hitler tenslotte ook. We moeten mensen zo bang PDNHQ GDW ]LM GH DDUGH NXQQHQ YHUOLH]HQ GDW ]LM HLQGHOLMN gemotiveerd raken om er iets aan te doen. Het is tijd voor propaganda. Zo doen de Republikeinen dat ook met hun “binnenlandse veiligheidâ€?. De terroristen hebben gewonnen. Die lachen zich rot nu wij miljarden uitgeven om een volgende aanval te voorkomen. Angst is een goede PRWLYDWRU (Q DQGHUV GDQ GH DQJVW YRRU WHUURULVPH LV GH vrees voor de toekomst van de planeet volledig gegrond.’ Volgens Chouinard is het probleem dat de boodschappers van de toekomst van mens en milieu te veel hoop ELHGHQ =LM VFKHWVHQ GH DDQ]ZHOOHQGH GRHPVFHQDULRÂśV maar eindigen hun analyse steevast met een reeks van maatregelen die het onheil nog zouden kunnen afwenGHQ Âľ'DW ZHUNW GXV QLHWÂś YLQGW &KRXLQDUG Âľ5HOLJLHX]H fanaten hebben dat beter begrepen. Aan vrienden die naar An inconvenient truth YDQ $O *RUH JLQJHQ NLMNHQ YURHJ ik eens of zij hun gloeilampen al hadden verwisseld voor spaarlampen. Nee dus. En dit betreft milieuactivisten!’ Zelfs heel dichtbij huis is het probleem zichtbaar. Boven de parkeerplaats bij het hoofdkantoor van Patagonia staan rijen zonnepanelen opgesteld; in totaal ]RÂśQ YLMIKRQGHUG VWXNV ZDDUPHH LQ YLMIWLHQ SURFHQW YDQ het energieverbruik van het kantoor wordt voorzien. En onder die tekenen van vooruitgang staan opmerkelijk veel benzineslurpende SUV’s van het personeel geparkeerd. De baas ziet dat ook met weemoed en voegt toe: Âľ$OV MH KLHU URQGNLMNW ORSHQ GH PHHVWH PHQVHQ LQ VSLMNHUbroeken. Maar die spijkerbroeken zijn niet gemaakt van biologisch katoen.’ De man die nooit dacht dat hij aan de top van een milMRHQHQEHGULMI ]RX VWDDQ HQ YRRU ZLH RQGHUQHPHQ GLHQW RP ]LMQ HLJHQ KREE\ÂśV WH ÂżQDQFLHUHQ HQ GLH YDQ DQGHUHQ WH YHUJHPDNNHOLMNHQ EDODQFHHUW WXVVHQ ELWWHUKHLG EHUXVWLQJ brandende passie en een gezonde dosis zelfrelativering. Âľ-H YHUOLHVW MH GURPHQÂś ]HJW KLM Âľ-H YHUOLHVW MH YHUVWDQG Maar ik kijk niet naar het verleden en slechts zelden naar de toekomst. Ik houd me bezig met wat we nu kunnen doen. Ik ben dankbaar voor mijn goede gezondheid en dat ik bijvoorbeeld nog steeds dagelijks surf.’ Dan kijkt hij een beetje ondeugend omhoog. ‘Op mijn leeftijd koop ik zelfs geen groene bananen meer.’ T H E O P T I M I S T. N L

FOTO: BEN BAKER/REDUX/HOLLANDSE HOOGTE

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 0 14

Duurzaamheid

Mode met een missie Twee jonge ondernemende vrouwen in Amsterdam zetten met Studio Jux een sterk voorbeeld neer van een duurzaam modemerk.

DOOR WILLEMIJN RUISSEN

R

AJENDRA PARIYAR IS 28 JAAR OUD, WOONT

in Nepal en is kleermaker. Na de basisschool heeft hij leren naaien van zijn opa. Inmiddels heeft hij een zoontje, voor wie hij hard werkt om hem een mooie toekomst te bieden. Wilt u een handgestikt kledingstuk van Rajendra kopen? Dan moet u bij Studio Jux zijn, een Nederlands duurzaam kledingmerk met een eigen fabriek in Nepal. Met behulp van het label aan de binnenkant kunt u opzoeken wie de Nepalese kleermaker is die uw kledingstuk heeft genaaid.

Studio Jux noemt dit handshakes, omdat de drager zo kennismaakt met de kleermaker. Medeoprichter Carlien Helmink, die de zakelijke kant van het bedrijf doet, legt het belang daarvan uit: ‘Het werk dat de kleermakers doen, is vakmanschap. Daar verdienen ze credit voor.’ Met Jitske Lundgren heeft Helmink in 2008 het merk Studio Jux opgezet. Lundgren (33) heeft vier jaar in Nepal gewoond om het werk op hun fabriek Be Suited te begeleiden. Momenteel werkt het jonge ondernemersduo (Helmink is 30) in hun kantoor in Amsterdam, waar het team van Studio Jux hard aan het werk is om de collectie af te krijgen voor een beurs in Berlijn. Er heerst een sfeer van georganiseerde chaos. In een rustige ruimte vertelt Helmink waarom duurzaamheid zo belangrijk is voor het kledingmerk. ‘Het rare aan mode is dat het mooi moet zijn, maar dat de manier waarop het nu tot stand komt helemaal niet mooi is’, zegt ze.

Inmiddels is de kleding van Studio Jux te koop in tachtig winkels, verspreid over zestien landen. Het merk wordt verkocht in uiteenlopende (internet)winkels – van veganistische boetiekjes tot Wehkamp. De omzet van het bedrijf blijft groeien en Studio Jux valt vaak in de prijzen.

Eind vorig jaar wonnen ze de ASN Bank Wereldprijs, en daarmee 10.000 euro startkapitaal. Met dat geld hebben ze een stichting opgericht die andere modemerken en producenten gaat helpen te verduurzamen.

Jurylid Rudolf Scheffers, die vanuit Oxfam Novib betrokken was bij de verduurzaming van de cacaoindustrie, is vanaf de eerste kennismaking enthousiast over Studio Jux. ‘Wat ons direct opviel, is dat ze op een heel bewuste manier omgaan met hun bedrijf en de uitbreiding daarvan. Ze behandelen hun personeel op een andere manier dan in die delen van de wereld gebruikelijk is en ze denken goed na over de grondstoffen die ze gebruiken.’ Een belangrijk punt voor de jury was of het bedrijf ook buiten de eigen productie bezig is met het verbeteren van de kledingindustrie. Studio Jux bleek zich daarin ook betrokken op te stellen. Zo was Helmink een van de sprekers tijdens de presentatie van het verbetertraject voor de kledingindustrie van Lilianne Ploumen, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Mode loopt op het gebied van duurzaamheid ver achWHU RS SURGXFWHQ ]RDOV NRIÂżH HQ FDFDR ZDDUYDQ LQPLGdels vrijwel elk merk een fairtrade-keurmerk nastreeft.

In de mode komt de duurzaamheidsbeweging langzaam

12

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 0 14

voor hen kunnen produceren. Helmink: ‘Het is heel gemakkelijk om een fabriek te vinden die op grote schaal snel en veel kan produceren.

Een fabriek vinden die actief bezig is met het welzijn van mens en milieu is lastiger.’ In Nepal geeft Studio Jux aan leveranciers advies over hoe ze hun productie kunnen verduurzamen.

En daar blijft het niet bij, vertelt Helmink. Om duurzaam produceren in ontwikkelingslanden gemakkelijker te maken – voor henzelf, maar juist ook voor andere partijen in de kledingbranche – is Stichting studiojux.org opgezet. Een medewerker van de stichting is in Nepal aan het werk om de vernieuwde fabriek ef¿FLsQWHU WH PDNHQ HQ DDQ WH SDVVHQ ]RGDW GLH RRN YRRU andere merken kan produceren. Deze fabriek krijgt een voorbeeldfunctie. De kleermakers krijgen een vast salaris in plaats van een stukloon en ze hebben recht op een ziektekostenverzekering — zaken die in reguliere fabrieken in Nepal niet gebruikelijk zijn.

Ook gaat de stichting trainingen geven in hoe Aziatische bedrijven beter kunnen samenwerken met westerse opdrachtgevers. Managementlessen, computervaardigheden en Engels staan op het programma. ‘Basisvaardigheden als werken met Excel vinden ze in Nepal heel moeilijk, terwijl Excel heel belangrijk is om goede prijsberekeningen te doen.’ Ook culturele verschillen zijn soms lastig. Helmink refereert aan een discussie over rompertjes in de fabriek.

De naden van de babypakjes waren scheef gestikt. ‘Wij waren niet tevreden, het zag er niet uit. De kleermakers waren verbaasd, want dat zien die baby’s toch niet?’ Helmink vindt het een goede zaak dat de overheid steeds meer aandacht heeft voor de kledingindustrie. Afgelopen jaar werd er hard opgetreden door minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

De minister bracht een aantal kledingmerken negatief in de publiciteit door kenbaar te maken dat ze verkeerd te werk gaan. Helmink: ‘Het was blijkbaar nodig, maar ik vind het wel erg dat het zo ver heeft moeten komen. Ik hoop dat de overheid in de toekomst wat meer gaat stimuleren en de bedrijven die een stap in de goede richting zetten, op weg gaat helpen.’ Rudolf Scheffers noemt de kledingindustrie conservatief. Hij hoopt daarom dat het prijzengeld van 10.000 euro door de stichting goed wordt besteed. ‘In de cacaoindustrie zag je ook dat een klein lokaal merk – Tony’s Chocolonely – veel heeft betekend voor de verduurzaming van de hele sector. Studio Jux zou zomaar hetzelfde effect kunnen hebben in de kledingindustrie.’ JITSKE LUNDGREN (LINKS) EN CARLIEN HELMINK, OPRICHTERS VAN STUDIO JUX

op gang. Steeds meer grote ketens, zoals H&M en C&A, nemen kledingstukken van biologisch katoen op in hun collectie. Bovendien is er vorig jaar veel media-aandacht geweest voor de kledingindustrie in Bangladesh, toen een fabriek instortte en ruim duizend arbeiders omkwamen.

Toch is de te verkrijgen duurzame mode nog schaars.

Een onderzoek in het Marktbulletin Detailhandel Damesmode 2012 onder 1300 vrouwen wees uit dat 68 procent van de vrouwen milieubewust en sociaal verantwoord geproduceerde mode belangrijk vindt. Tegelijkertijd blijkt nog geen 5 procent van de modewinkels in Nederland in 2011 meer dan een tiende van de omzet uit duurzame collecties te halen.

Duurzame kleding produceren is meer dan een lap biologisch katoen tot een T-shirt naaien. Aan elk aspect in de productieketen moet aandacht worden besteed. Niet alleen moet het katoen biologisch verbouwd en verwerkt zijn, ook andere materialen, zoals wol en zijde, moeten op een mens- en milieuvriendelijke manier zijn geproduceerd.

Zo wordt het zijde dat Studio Jux gebruikt niet gemaakt door de zijderups (die daarvoor meestal sterft), maar van houtpulp. Deze stof heeft hetzelfde gevoel en dezelfde glans, maar is minder kwetsbaar. Studio Jux laat niets aan het toeval over; zelfs het polyester van de labeltjes is gerecycled materiaal. Vervolgens moet het verfproces schoon zijn: zonder chemicaliĂŤn die schadelijk zijn voor de gezondheid. Tot slot krijgen de kleermakers een goed salaris en werken ze onder fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden.

Het duurzaam produceren is sinds 2008 erg veranderd.

Waar het in de beginperiode nog moeilijk was om goed duurzaam katoen te vinden, is er nu meer aanbod. De uitdagingen verschuiven naar een ander niveau. Zo zou Studio Jux graag pailletten – platte, glimmende kraaltjes van plastic – gebruiken in de collectie. Maar pailletten zijn er alleen nog van polyester, dus dat doen ze niet. ‘Dat is natuurlijk een probleem van een hele andere orde dan die van een aantal jaar geleden’, lacht Helmink.

Het succes bleef niet onopgemerkt. Studio Jux krijgt steeds vaker de vraag van modemerken of ze kleding

Kijken, kijken, kopen Interesse in duurzame mode? Tips voor tijdens het winkelen.

Interesse in duurzame mode? Tips voor tijdens het winkelen.

1

12

Talking dress is een nieuwe ‘shop- en inspiratiegids’ voor eerlijke kleding en lifestyle, ontwikkeld door Marieke Eyskoot. De app toont winkels met duurzame (mode)producten door heel Nederland. Gratis te downloaden voor iPhone en Android.

3

DE LEIDERS DIE WE NODIG HEBBEN, ZIJN VOLGENS LEONTINE VAN HOOFT (INZET) AUTHENTIEK, DIENEND EN VERBINDEND. ZE NOEMT DE LIBERIAANSE PRESIDENT EN NOBELPRIJSWINNAAR ELLEN JOHNSON-SIRLEAF ALS VOORBEELD.

2

Let bij het kopen van kleding op keurmerken. Voorbeelden zijn Global Organic Textile Standard, Demeter en het Europees Ecolabel. Dit zijn milieukenmerken die het gebruik van een bepaald percentage natuurlijke vezels garanderen.

Voor arbeidsomstandigheden zijn (nog) geen keurmerken maar wel gedragscodes, zoals van de Fair Wear Foundation (FWF). Zo’n 90 internationale kledingbedrijven hebben zich bij de FWF aangesloten. Meer informatie: www.fairwear.org

3

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 0 14

13

Leiderschap

‘Wat zeg je?’

We moeten ophouden met altijd maar stellig onze mening verkondigen.

Leer de kunst van het bescheiden verzoek, en verbeter zo uw relaties.

DOOR EDGAR SCHEIN

V

ORIG JAAR STOND IK VOL BEWONDERING TE

kijken naar een groepje paddenstoelen dat na HHQ ¿NVH UHJHQEXL XLW GH JURQG ZDV JHVFKRWHQ WRHQ HHQ GDPH GLH KDDU KRQG XLWOLHW EHVORRW RP PH RS OXLGH WRRQ LHWV PHH WH GHOHQ µ6RPPLJH GDDUYDQ ]LMQ JLIWLJ ZHHW X ¶ ,N DQWZRRUGGH GDW LN GDW ZLVW ZDDURS ]H YHUYROJGH µ6RPPLJH ]LMQ ]HOIV GRGHOLMN ¶ :DW PH WURI ZDV GDW KDDU EHKRHIWH RP PH WRH WH VSUHNHQ KHW PH QLHW DOOHHQ ODVWLJ PDDNWH RP RS HHQ SRVLWLHYH PDQLHU WH UHDJHUHQ PDDU PH RRN NZHWVWH ,N UHDOLVHHUGH PH GDW GH WRRQ HQ GH VWHOOLJKHLG YDQ KDDU RSPHUNLQJ GH

14

YRUPLQJ YDQ HHQ SRVLWLHYH UHODWLH EHOHPPHUGHQ HQ YHUGHUH FRPPXQLFDWLH RQWPRHGLJGHQ $O KDG ]H PLVVFKLHQ GH LQWHQWLH RP PH WH KHOSHQ LN YRQG KDDU DDQSDN ZHLQLJ EHKXOS]DDP HQ KDG OLHYHU JH]LHQ GDW ]H PH LQ HHUVWH LQVWDQWLH ± RI DQGHUV QD PLMQ EHYHVWLJHQGH DQWZRRUG ± HHQ YUDDJ KDG JHVWHOG LQ SODDWV YDQ PH QRJ PHHU WH YHUWHOOHQ :DDURP LV KHW ]R EHODQJULMN RP WH OHUHQ EHWHUH YUDJHQ WH VWHOOHQ YUDJHQ GLH EHKXOS]DDP ]LMQ ELM KHW YRUPHQ YDQ SRVLWLHYH UHODWLHV" 2PGDW ZH LQ GH]H VWHHGV FRPSOH[HUH ZHUHOG YRO FXOWXXUYHUVFKLOOHQ HQ DIKDQNHOLMNKHLGVUHODWLHV QLHW NXQQHQ VDPHQZHUNHQ PHW PHQVHQ PHW HHQ DQGHUH

DFKWHUJURQG DOV ZH QLHW EHVHIIHQ GDW GH DQGHU PLVVFKLHQ LHWV ZHHW ZDW ZH JRHG NXQQHQ JHEUXLNHQ 1LHW DOOH YUDJHQ ]LMQ RYHULJHQV JHOLMNZDDUGLJ ,N EHQ HUYDQ RYHUWXLJG JHUDDNW GDW ZH EHKRHIWH KHEEHQ DDQ HHQ VSHFL¿HNH PDQLHU YDQ YUDJHQ VWHOOHQ GLH LN µEHVFKHLGHQ YHU]RHNHQ¶ humble inquiry QRHP HQ GLH DOV YROJW NDQ ZRUGHQ JHGH¿QLHHUG Iemand bescheiden verzoeken is de kunst om iemand uit te horen, om vragen te stellen waarop je het antwoord niet al kent, om een relatie aan te gaan op basis van nieuwsgierigheid en belangstelling voor de ander.

'H PRWLYDWLH RP KHW EHVFKHLGHQ YHU]RHN YHUGHU XLW WH ZHUNHQ ZHUG LQJHJHYHQ GRRU GH HUYDULQJ GLH LN GH DIJHORSHQ YLMIWLJ MDDU KHE RSJHGDDQ PHW DGYLHVZHUN LQ DOOHUOHL VRRUWHQ RUJDQLVDWLHV 0HW QDPH LQ ULVLFRYROOH EHGULMIVWDNNHQ ZDDU YHLOLJKHLG FUXFLDDO LV KHE LN JHOHHUG GDW JRHGH UHODWLHV HQ EHWURXZEDUH FRPPXQLFDWLH YDQ GRRUVODJJHYHQG EHODQJ ]LMQ %LM RQGHU]RHN QDDU UDPSHQ ]RDOV YOLHJWXLJRQJHOXNNHQ RQJHYDOOHQ PHW FKHPLVFKH IDEULHNHQ HQ NHUQFHQWUDOHV GH YHURQJHOXNWH VSDFHVKXWWOHV &KDOOHQJHU HQ &ROXPELD HQ GH OHNNHQGH ROLHEURQ YDQ %3 LQ GH *ROI YDQ 0H[LFR LV WHONHQV ZHHU JHEOHNHQ GDW ODJHU SHUVRQHHO RYHU LQIRUPDWLH EHVFKLNWH GLH KHW RQJHYDO KDG NXQQHQ YRRUNRPHQ RI GLH RS ]LMQ PLQVW GH JHYROJHQ KDG NXQQHQ EHSHUNHQ 0DDU GDW GLH LQIRUPDWLH RIZHO QLHW ZDV JHPHOG DDQ VXSHULHXUHQ RIZHO WHU]LMGH ZDV JHVFKRYHQ $OV LN PHW WRSPDQDJHUV VSUHHN EHQDGUXNNHQ GLH DOWLMG KRH]HHU ]H RSHQVWDDQ YRRU LQIRUPDWLH GLH ]H NULMJHQ YDQ KXQ RQGHUJHVFKLNWHQ 0DDU DOV LN YHUYROJHQV VSUHHN PHW RQGHUJHVFKLNWHQ LQ GH]HOIGH RUJDQLVDWLH YHUWHOOHQ GLH PH GDW ]H RIZHO EDQJ ]LMQ RP PHW VOHFKW QLHXZV QDDU KXQ EDDV WH VWDSSHQ RIZHO HHQ SRJLQJ GDDUWRH KDGGHQ JHGDDQ PDDU GDDUELM QXO RS KHW UHNHVW KDGGHQ JHNUHJHQ HQ YHUYROJHQV GH FRQFOXVLH KDGGHQ JHWURNNHQ GDW KXQ EHPRHLHQLV QLHW RS SULMV ZHUG JHVWHOG 2QWKXWVHQG YDDN NR]HQ ]LM OLHYHU YRRU ULVNDQWH DOWHUQDWLHYHQ GDQ RP PHW VOHFKW QLHXZV ELM KXQ EDDV DDQ WH NORSSHQ

+HW YLHO PH RS GDW LQ JHHQ YDQ GH]H JHYDOOHQ VSUDNH ZDV YDQ HHQ NOLPDDW ZDDULQ ODJHU SHUVRQHHO ]LFK YHLOLJ JHQRHJ YRHOGH RP KHLNHOH ]DNHQ DDQ GH RUGH WH VWHOOHQ HQ LQIRUPDWLH WH YHUVWUHNNHQ GLH GH NDQV RS RQJHYDOOHQ ]RX NXQQHQ UHGXFHUHQ +RH VFKHS MH HHQ NOLPDDW ZDDULQ PHQVHQ KXQ PRQG RSHQGRHQ HQ KXQ PHHUGHUHQ ]HOIV DDQVSUHNHQ RS IRXWHQ GLH ]H RS KHW SXQW VWDDQ WH PDNHQ"

+HW DQWZRRUG RS GLH YUDDJ VWDDW KDDNV RS HQNHOH EHODQJULMNH DVSHFWHQ YDQ RQ]H FXOWXXU ZH PRHWHQ RQV EHNZDPHQ LQ KHW VWHOOHQ YDQ YUDJHQ HQ GH PRHG KHEEHQ PLQGHU VWHOOLJ RYHU WH NRPHQ RQGDQNV RQ]H FXOWXXU ZDDULQ GH ZDDUGH YDQ LHWV PHW VWHOOLJKHLG ]HJJHQ ZRUGW RYHUVFKDW +HW KHHIW PH DOWLMG JHVWRRUG GDW ]HOIV DOOHGDDJVH JHVSUHNNHQ ZRUGHQ EHSDDOG GRRU ZDW ZH beweren en niet GRRU ZDW ZH vragen 9UDJHQ ZRUGHQ DOV YDQ]HOIVSUHNHQG EHVFKRXZG PDDU PRJHQ JHHQ YRRUQDPH URO VSHOHQ LQ KHW PHQVHOLMN GUDPD 0LMQ HLJHQ HUYDULQJ PHW OHVJHYHQ HQ DGYLHVZHUN KHHIW PH HFKWHU JHOHHUG GDW ]RZHO ELM KHW YRUPHQ YDQ UHODWLHV DOV ELM KHW RSORVVHQ YDQ SUREOHPHQ KHW VWHOOHQ YDQ GH MXLVWH YUDJHQ FUXFLDDO LV (Q KHW ]LMQ GH OHLGHUV GLH ]LFK PRHWHQ EHNZDPHQ LQ GH NXQVW YDQ KHW EHVFKHLGHQ YHU]RHN DOV HHUVWH VWDS QDDU HHQ NOLPDDW YDQ RSHQKHLG :H YLQGHQ KHW QRUPDDO GDW VWHOOLJ ]LMQ PHHU ZDDUGHULQJ NULMJW GDQ YUDJHQ VWHOOHQ +HW VWHOOHQ YDQ GH juiste YUDJHQ ZRUGW ZHOLVZDDU RS SULMV JHVWHOG PDDU GDW JHOGW QLHW YRRU YUDJHQ VWHOOHQ LQ KHW DOJHPHHQ :LH LHWV YUDDJW WRRQW ]LFK]HOI RQZHWHQG HQ ]ZDN 'LQJHQ ZHWHQ VWDDW KRRJ LQ DDQ]LHQ HQ DQGHUHQ PHHGHOHQ ZDW ZH ZHWHQ LV ELMQD HHQ DXWRPDWLVPH RPGDW ZH KHW HLJHQOLMN DOWLMG GRHQ :H KHEEHQ YRRUDO GH QHLJLQJ RP VWHOOLJ WH ]LMQ DOV ZH RQV PRQGLJHU YRHOHQ RPGDW LHPDQG RQV HHQ YUDDJ VWHOW RI DOV ZH RQV LQ HHQ IRUPHOH PDFKWVSRVLWLH EHYLQGHQ 2RLW YURHJ LN HHQ JURHS PDQDJHPHQWVWXGHQWHQ ZDW KHW YRRU KHQ ]RX EHWHNHQHQ RP DDQJHVWHOG WH ZRUGHQ DOV PDQDJHU =RQGHU EOLNNHQ RI EOR]HQ OXLGGH KHW DQWZRRUG µ'DW EHWHNHQW GDW LN DQGHUHQ NDQ YHUWHOOHQ ZDW ]H PRHWHQ GRHQ ¶ 'H JHYDDUOLMNH DDQQDPH GLH YHUVFKROHQ OLJW LQ GLH XLWVSUDDN LV GDW LHPDQG ]RGUD KLM LV DDQJHVWHOG PHWHHQ ZHHW ZDW KLM PRHW GRHQ +HW LGHH GDW HHQ PDQDJHU HHQ RQGHUJHVFKLNWH ]RX DDQVSUHNHQ PHW GH YUDDJ ZDW WH GRHQ ZRUGW

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 0 14

ILLUSTRATIE: CENSUUR/CENSUUR.COM

beschouwd als blijk van onvermogen om de rol van leidinggevende te vervullen. Als manager word je geacht te weten wat er moet gebeuren, of die indruk te wekken.

Vanwege de ons omringende cultuur van stelligheid vinden we het lastig om te vragen, zeker op bescheiden toon. Wat is er dan zo mis met stelligheid? Het korte antwoord is sociologisch. Stelligheid is neerbuigend ten opzichte van de ander. Het impliceert dat de ander niet al weet wat je hem vertelt, terwijl dat wel zou moeten.

Als mij iets wordt verteld waar ik niet om gevraagd heb, blijkt vaak dat ik het al wist en vraag ik me af waarom de andere persoon aannam dat dat niet zo was. Als mij iets wordt verteld wat ik al weet, word ik ongeduldig en voel ik me soms zelfs gekwetst. Het feit dat de andere persoon zegt ‘Maar ik probeerde alleen te helpen – misschien had je er niet aan gedacht’, doet daar weinig aan af.

Vragen daarentegen maakt de andere partij in de conversatie tijdelijk mondiger en maakt jezelf tijdelijk kwetsbaar. Het impliceert dat de ander iets weet wat jij nodig heb of graag wilt weten. Je betrekt de ander bij jouw situatie en geeft hem ruimte; zo stel je de ander in staat je te helpen of te kwetsen, en open je daarmee de deur naar de vorming van een relatie. Als je er niet op uit bent om te communiceren of een relatie met de ander aan te gaan, is stelligheid prima. Maar als de conversatie mede ten doel heeft om de communicatie te verbeteren en een relatie te vormen, dan is stelligheid riskanter dan vragen stellen.

Om uit te monden in een relatie, moet een conversatie sociologisch gelijkwaardig en evenwichtig zijn. Als je een relatie wilt opbouwen, moet je er eerst in investeren.

Met het bescheiden verzoek doe je dat door het schenken van aandacht. Met je vraag laat je de ander weten: ‘Ik ben bereid naar je te luisteren en maak mezelf kwetsbaar.’

Die investering verdien je terug als datgene wat de ander vertelt iets is wat je nog niet wist en waar je behoefte aan had. Dan waardeer je het feit dat je iets nieuws hebt gehoord en kan zich een relatie ontwikkelen door de wederkerigheid van vragen en antwoorden.

Het bescheiden verzoek is met name van belang voor mensen in leidinggevende posities omdat de kunst van het vragen stellen lastiger wordt naarmate je status stijgt. In onze cultuur is het belangrijk dat een leider kennis van zaken heeft, richting geeft en waarden formuleert – allemaal zaken die hem eerder geneigd maken tot stellig beweren dan tot het stellen van vragen. Toch hebben juist leiders het meest behoefte aan het bescheiden verzoek, omdat het voor complexe en samenhangende taken noodzakelijk is dat er positieve vertrouwensrelaties ontstaan met ondergeschikten, ter bevordering van de opwaartse communicatie. Zonder goede opwaartse communicatie kan een organisatie immers noch effectief, noch veilig zijn.

Ieder van ons komt van tijd tot tijd in een situatie terecht die vraagt om innovatie en het nemen van risico’s.

Sommigen van ons hebben een formele leidersrol, anderen krijgen af en toe door omstandigheden de leiding. De echte uitdaging bestaat eruit om op zulke momenten niet te vervallen in stelligheid, maar om met het bescheiden verzoek het voortouw te nemen.

Dit is een vertaald en bewerkt fragment uit Humble inquiry; the gentle art of asking instead of t elling (Berret-Koehler) door EDGAR SCHEIN , emeritus hoogleraar organisatieontwikkeling.

Het bescheiden verzoek in de praktijk De telefoonrekening van de vakgroep is te hoog.

Hoe pak je dat aan?

TOEN IK AAN HET HOOFD STOND VAN EEN VAKGROEP met vijftien docenten, kreeg ik eens een memo van de faculteitsvoorzitter met de mededeling dat de telefoonkosten de spuigaten uit liepen. Aan mij de taak om uit te vinden waar het probleem zat en er iets aan te doen. Ik ontving een lijst met alle gesprekken van elke faculteitsmedewerker; klaarblijkelijk bedoeld om me te helpen de probleemgevallen op te sporen en hen tot de orde te roepen. Ik had de volgende opties: Optie 1 Met elke docent de lijst met zijn of haar gesprekken doornemen en vaststellen welke terecht waren en welke niet.

Optie 2 De lijst doorzoeken naar zaken die verdacht leken en vervolgens selectief faculteitsleden om een verklaring vragen.

Optie 3 (een bescheiden verzoek) Ik vroeg mijn secretaresse om elk van de docenten de lijst van zijn of haar gesprekken toe te sturen, met daarbij een memo waarin werd uitgelegd dat de voorzitter zich zorgen maakte over de te hoge rekening.

Vervolgens werd hen gevraagd om de lijst door te nemen en na te gaan of er gesprekken in stonden die daar niet thuishoorden.

De enigszins directieve toon ten spijt, vroeg ik hen om me te helpen het probleem van de voorzitter op te lossen. De gekozen aanpak leidde ertoe dat diverse docenten me lieten weten dat ze hadden ontdekt dat enkele studenten lange buitenlandse gesprekken hadden gevoerd die voor eigen rekening hadden moeten zijn. Het gaf me een goed gevoel dat ze daar zelf mee kwamen en ik er niet naar hoefde te vragen. | E.S.

Uniek aanbod voor lezers van NRC! Een gezond, gelukkig en geslaagd leven leiden in een wereld die beter is dan u denkt.

Onmogelijk? Lees onze Gids voor Optimisme en laat u overtuigen.

Dit boek is samengesteld door de redactie van The Optimist en niet verkrijgbaar in de (online) boekhandel!

DIT BESTEL RENDE INSPIRE OOR BOEK V

15, â‚S T H SLEC OSTEN DK ERZEN

-INCL. V

Ook leuk om cadeau te doen.

Bestel hier: www.theoptimist.nl/NRC

Leiderschap

‘Stimuleer mensen in teams te werken’

PETER SENGE: ‘ALS JE WERKELIJK DUURZAAM WILT GROEIEN, MOET JE DE MANIER VAN DENKEN VERANDEREN, EN DAT KUN JE NIET MET DWANG DOEN.’

Organisatiedeskundige Peter Senge meent dat succesvolle organisaties zich onderscheiden door sneller te leren dan de concurrent. ‘Mensen gaan alleen anders denken als gevolg van nieuwe ervaringen en nieuwe relaties.’ DOOR ELLEKE BAL

W

EET JE’, VERZUCHT PETER SENGE INEENS,

‘ik heb altijd al gedacht dat het hele idee van managementopleidingen en MBA’s zot is.’ Hij is even stil en begint te lachen. De Amerikaanse organisatiedeskundige werkt nota bene zelf voor een befaamde school die elk jaar honderGHQ PDQDJHUV DĂ€HYHUW 'H RUJDQLVDWLH GLH KLM RSULFKWWH GH 6RFLHW\ IRU 2UJDQL]DWLRQDO /HDUQLQJ 6R/ LV YHUERQGHQ aan de tempel van de managementcultuur: de prestigieuze MIT Sloan School of Management van het Massachusetts ,QVWLWXWH RI 7HFKQRORJ\ LQ &DPEULGJH LQ GH 96 (Q WRFK vindt hij het managementonderwijs maar niks. ‘Het grootste probleem van Amerika is altijd geweest dat het bedrijfsleven zich alleen maar richt op het maken van winst. Het motto van de managementopleidingen is daarom geworden: train jonge mensen om winst te genereren.’ Dit eenzijdige streven naar winst leidt tot scheve UHODWLHV LQ RUJDQLVDWLHV ]HJW 6HQJH (Q RUJDQLVDWLHV ]LMQ ‘ zijn specialiteit. Al zijn hele leven lang bestudeert hij orJDQLVDWLHV HQ GH FRQWH[W ZDDULQ ]H EHVWDDQ DOV HHQ ELRORRJ die de leefomgeving van een mier onderzoekt.

Op 22 mei komt Senge (spreek uit: Sendji) naar NeGHUODQG ZDDU KLM WLMGHQV HHQ ]RJHKHWHQ Next Level Leadership-evenement in Driebergen zal spreken over organisatieverandering. The Optimist kijkt alvast voorXLW QDDU KHW EH]RHN YDQ GH H[SHUW GLH QLHW DOOHHQ HHQ YHUDQGHULQJ LQ KHW PDQDJHPHQWRQGHUZLMV EHSOHLW PDDU een heel nieuw denken over de organisaties in onze saPHQOHYLQJ GLH ZH YROJHQV KHP DOV G\QDPLVFKH V\VWHPHQ moeten beschouwen. Âľ=RÂśQ V\VWHHP LV DOV HHQ IDPLOLHÂś ]HJW KLM Âľ(HQ FRPSOH[ geheel van relaties en verbanden. Om problemen op te ORVVHQ PRHW MH HHUVW UHODWLHV WXVVHQ GH RQGHUOLQJH IDPLOLHOHGHQ YHUEHWHUHQ Âś (Q GDW NDQ YROJHQV 6HQJH DOOHHQ DOV LHdereen goed in z’n vel zit. Organisaties zouden er volgens Senge dus altijd voor moeten zorgen dat de creativiteit van de personeelsleden optimaal benut wordt. ‘Het vermogen om sneller te leren dan de concurrent is misschien wel de HQLJH YRRUVSURQJ GLH MH RS GH DQGHUHQ NXQW KRXGHQÂś ]HJW KLM GDDURYHU 6HQJH VSUHHNW JUDDJ VQHO HQ YHHO LQ SHUIHFWH YRO]LQQHQ DDQ ppQ VWXN GRRU Âľ,N SUREHHU DO PLMQ KHOH OHYHQ ODQJ HHQ EHWHUH OXLVWHUDDU WH ZRUGHQÂś JULQQLNW KLM %LM 6HQJH OLJW GH QDGUXN DOWLMG RS OHUHQ RS MH]HOI

16

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

constant aanpassen aan een veranderende organisatie en RS KHW DĂ€HUHQ YDQ RXGH JHZRRQWHV +LM PDDNW YHHO JHEUXLN YDQ KHW EHJULS ÂľOHUHQGH RUJDQLVDWLHÂś HQ RPVFKULMIW LQ ]LMQ werk allerlei beperkingen die voorkomen dat organisaWLHV NXQQHQ ÂľOHUHQÂś (HQ YRRUEHHOG GDDUYDQ LV KHW Âľ,N EHQ mijn-positie-syndroom’: wanneer je mensen vraagt naar KXQ ZHUN EHVFKULMYHQ ]LM YDDN GH WDNHQ GLH ]LM XLWYRHUHQ in plaats van hun bijdrage aan het doel van de organisatie als geheel. Alleen wanneer een bedrijfsdoel authentiek en waardevol is – en dus niet alleen maar ‘winst maken’ is – blijven alle medewerkers in een organisatie zich ontwikkelen. Omdat zij dat zelf willen en niet omdat hen dat ZRUGW RSJHGUDJHQ Âľ,HGHUHHQ ZLO ZDDUGHYRO ZHUN GRHQÂś daar is Senge van overtuigd.

U bent opgeleid als ruimtevaartingenieur aan de Universiteit van Stanford in CaliforniĂŤ. Hoe maakte u de overstap van techniek naar systeemdenken?

‘Dat is veel logischer dan het op het eerste gezicht lijkt.

De enige reden waarom ik me als student specialiseerde LQ WHFKQLHN ZDV GDW KHW HHQ KHOH JRHGH SOHN ZDV RP V\VWHPHQ WH OHUHQ EHJULMSHQ 9HHO YDQ GH EDVLVJHUHHGVFKDSSHQ en -methodes die we vandaag de dag nog steeds gebruiken ¹ ]RDOV GH DDQVWXULQJ YDQ WHDPV RI SORHJHQ HQ GH PDQLHren waarop we risico’s beperken – vinden hun oorsprong in de manier waarop technici zo’n 250 jaar geleden naar complexe industriÍle systemen begonnen te kijken. Deze WHFKQLFL JLQJHQ ]LFK EH]LJKRXGHQ PHW ZHUNSURFHVVHQ RSWLPDOLVDWLHPHWKRGHQ HQ LQVWUXPHQWHQ YRRU ULVLFREHKHHU en dit soort instrumenten wordt ook gebruikt om organiVDWLHV WH FRQWUROHUHQ (HQ EHGULMI ZHUG PDFKLQH ¹ ]RDOV tijdens het industriÍle tijdperk. Maar aan dat denken komt langzaam een einde. Bedrijven zijn namelijk levende orJDQLVPHQ JHHQ PDFKLQHV ¾ U wist dus als tiener al dat u in systemen geïnteresseerd was. Hoe is die interesse ontstaan?

dat alles vernietigde wat Los Angeles zo’n prachtige plek had gemaakt.’ ¾:DW PH UDDNWH ZDV KRH RQJHEUHLGHOG JURHL NDQ ]LMQ hoe het een enorm opportunistisch economisch gekkenKXLV ZRUGW ZDDULQ QLHPDQG QRJ GHQNW DDQ KHW JURWHUH geheel en de langere termijn. Tegen de tijd dat ik zestien ZHUG ]DJ LN HHQ JURRW SUREOHHP LQ GH ZHUHOG ZH ZDUHQ HHQ NUDFKW DDQ KHW FUHsUHQ GLH HHQ RQJHORRÀLMN RQWZULFKtende werking had op sociale en natuurlijke systemen.

0DDU ZH ]DJHQ GH FRQVHTXHQWLHV YDQ RQ]H DFWLHV QLHW noch de onderlinge afhankelijkheden.’ Een natuurlijke reactie op ongebreidelde groei zou zijn deze te stoppen en duidelijke grenzen te stellen. In plaats daarvan bepleit u in uw theorieÍn om mensen nog meer ruimte te geven om te groeien.

‘Die twee dingen lijken op het oog misschien onverenigEDDU PDDU MH NXQW JHHQ GUDPDWLVFK DQGHUH ZHUHOG FUHsUHQ DOV GH PDQLHU YDQ GHQNHQ YDQ PHQVHQ QLHW YHUDQGHUW 6WHO iemand komt met het idee dat elk product in elke winkel ter wereld duurzaam geproduceerd zou moeten zijn. Dat LV HHQ JRHG XLWJDQJVSXQW 0DDU KHW LV WRWDDO QLHW KDDOEDDU omdat het te veel afwijkt van de manier van denken die de huidige maatschappij domineert.’ Âľ$OV MH ZHUNHOLMN GXXU]DDP ZLOW JURHLHQ PRHW MH GH PDQLHU YDQ GHQNHQ YHUDQGHUHQ HQ GDW NXQ MH QLHW PHW dwang doen. Mensen gaan alleen anders denken als gevolg van nieuwe ervaringen en nieuwe relaties. Ze moeten zich verbonden voelen met mensen en dingen waarmee ze voorheen geen band voelden.’

Âľ,N EHQ RSJHJURHLG LQ /RV $QJHOHV ZDW KDOYHUZHJH GH YRrige eeuw een paradijs was. Ik herinner me dat ik als klein Veel mensen denken dat managers in grote organisaties nog kind achterin de auto van mijn ouders zat en alleen maar niet klaar zijn voor deze taak. Ze zouden zich gemiddeld gelimoen- en citroenboomgaarden zag. Maar tien jaar later nomen niet kunnen vinden in de ideeĂŤn van duurzame groei waren ze allemaal verdwenen en vervangen door winkel- en het betrekken van ieder individu in hun organisatie.

FHQWUD (U ZDV HHQ UD]HQGVQHO PRGHUQLVDWLHSURFHV JDDQGH Âľ(U EHVWDDQ YRRURRUGHOHQ RYHU GH PDQDJHPHQWFXOWXXU LQ

het algemeen, en helaas hebben deze een feitelijke basis. Heel gemakkelijk ontstaat een managementcultuur die volledig om cijfers en commerciĂŤle resultaten draait in plaats van om mensen, producten, diensten, klanten, gemeenschappen, het hart van de onderneming en hoe je deze stukjes met elkaar verbindt om mensen te dienen.’ ‘Dit is de afgelopen dertig tot vijftig jaar een groot probleem geworden omdat zoveel mensen naar managementscholen gaan. Vroeger kwamen mensen pas in managementposities nadat ze opgegroeid waren binnen een organisatie. Ze ontwikkelden eerst een gevoel voor de organisatie en kregen dan uiteindelijk meer leidinggevende verantwoordelijkheden. Ik heb het hele concept van MBA’s en managementopleidingen altijd al een slecht idee gevonden. Managementscholen zeggen in feite dat je een manager kunt worden zonder de essentie te begrijpen van wat een bedrijf doet. En dat zorgt voor onverbondenheid.’ ‘Slechts enkele managementscholen pakken het anders aan. Team Academy uit Finland is een goed voorbeeld. Op deze school beginnen jonge mensen met het curriculum en binnen een week proberen ze samen een bedrijf te starten. Ze leren al doende, doordat ze het bedrijf uitbouwen. Ze hebben geen colleges en professoren, maar coaches. Uit een onderzoek blijkt dat ongeveer dertig procent van de bedrijven die studenten van Team Academy het eerste jaar hebben opgezet, tien jaar later nog steeds bestaat. Dat is een verbazingwekkend cijfer.

MBA’s halen dat nooit.’ Tegenwoordig heeft iedereen zijn mond vol van leiderschap.

Hebben we daadwerkelijk meer en betere leiders nodig om

leider zijn�. Dat is overduidelijk een domme fout. En ten tweede: leiderschap is van nature erg paradoxaal. Het is persoonlijk, omdat het op een bepaald niveau draait om individuen die over de moed, helderheid en eigen ideeen beschikken die nodig zijn om het initiatief te nemen.

Het paradoxale deel is dat het ook onlosmakelijk iets collectiefs is. Telkens wanneer je een voorbeeld ziet van goed leiderschap, zijn er meer mensen bij betrokken, niet slechts ĂŠĂŠn.’ ‘Ik zie leiderschap als het vermogen van een gemeenschap om haar eigen toekomst vorm te geven. Dit betekent dat leiderschap altijd iets collectiefs is. Daarin schuilt ons culturele probleem met het concept van leiderschap: de westerse geest denkt erg in termen van ‘of/of’, in tegenstelling tot de oosterse geest. Het is voor ons moeilijk om tegelijkertijd het individuele en het collectieve element te herkennen. In andere culturen zijn mensen minder bezig met de vraag of het A of B is. Maar westerlingen willen dit precies weten.’ Heeft u een goed voorbeeld van dit type collectief leiderschap?

‘Je ziet het in bedrijven die echt innovatief zijn. Neem Google. Dit bedrijf heeft een cultuur waarin elk individu echt wordt aangemoedigd om iets te doen dat hem of haar raakt. Je mag bij Google tot wel twintig procent van je werkweek besteden aan een project waar je zeer gepassioneerd over bent. En dat creĂŤert een cultuur waarin van mensen verwacht wordt dat ze de leiding nemen. Om zo’n project van de grond te krijgen, hebben deze individuen de hulp nodig van anderen in de organisatie. Daar heb je het dus: zowel individueel als collectief.’

zogeheten ‘lerende organisaties’ te krijgen?

‘Leiderschap is nodig, het is praktisch, maar er kleven twee problemen aan ons idee van het woord “leiderschap�. Ten eerste verwarren we “de baas zijn� met “de

Wie is Peter Senge • •

Peter Michael Senge (1947) is een Amerikaanse organisatiedeskundige.

Hij werkte onder meer voor grote bedrijven als Ford, Shell, Chrysler, Harley-Davidson en Hanover Insurance.

•

Senge is de oprichter van de Society for Organizational Learning (SoL), verbonden aan de business school van MIT in Cambridge.

•

Hij is vooral bekend van De vijfde discipline. Dat boek maakte hem in Amerika bij verschijning in 1990 in ĂŠĂŠn klap tot een nieuwe goeroe van het bedrijfsleven. Hij propageert in zijn werk het systeemdenken, dat hij koppelt aan de ‘lerende organisatie’.

mensen veel vaker te stimuleren teams te vormen. Een team is een uitdagende en zeer moeilijke sociale omgeving. Het is gemakkelijk om teams te romantiseren, maar ze zijn echt zwaar. Mensen verschillen en zijn het voortdurend met elkaar oneens. Ze hebben hun eigen starre ideeĂŤn. Door in teams te werken, ontwikkel je je dus. Mensen moeten de hele tijd hun ideeĂŤn bijstellen, en van deze nieuwe ervaringen leren ze. Dit heb ik altijd gezien als een van de krachtigste ontwikkelingsprocessen.

Daarnaast moet de organisatie mensen helpen de voor hen vereiste vaardigheden te ontwikkelen door in het team te werken; ze zouden mij bijvoorbeeld kunnen helpen beter te leren luisteren. Dit alles is zeer waardevol voor de werknemer, die blijft leren en ontdekken, maar ook voor de organisatie en, uiteindelijk misschien zelfs voor de wereld.’ Peter Senge spreekt op donderdag 22 mei op landgoed De Horst, in Driebergen, tijdens een evenement voor leiders, coaches en iedereen die mensen en

Hoe kunnen organisaties dit idee dat ze een verschil kunnen

organisaties in transformatie begeleidt. Ga voor meer

maken, overbrengen op hun werknemers?

informatie en aanmelden naar www.heteerstehuis.nl

‘Organisaties kunnen een grote impact hebben door T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

17

Leiderschap

zijn ook niet echt een universiteit.’ Het is iets nieuws, een opleidingssysteem dat erop gericht is om op zo kort mogelijke termijn sociale verbeteringen mogelijk te maken.

Dat wil niet zeggen dat de singulariteit geen rol speelt.

In 2005 schreef futurist Ray Kurzweil de bestseller De singulariteit is nabij (pas in 2011 vertaald bij uitgeverij De Wereld), over de exponentiĂŤle groei van technologie en hoe die in de toekomst sneller zal verlopen dan voor ons mensen beheersbaar is. Het komt erop neer, betoogt Kurzweil in zijn boek, dat computerkracht zich steeds sneller zal verdubbelen en dat de kunstmatige intelligentie van machines die van het menselijk brein zal overstijgen.

Hoe moeten we omgaan met een intelligentie die ons al dan niet welgezind is? Zullen we ons bewustzijn loskoppelen van ons lichaam en uploaden naar een apparaat? +HW NOLQNW DOV VFLHQFHÂżFWLRQ HQ GDW LV KHW RRN RS GLW PRment. Maar Peter Diamandis, oprichter van de stichting XPRIZE en medeauteur van Abundance: the future is better than you think, las Kurzweils boek en besloot dat we een manier moeten vinden om gebruik te maken van die groei. Niet zozeer om te begrijpen wat er gebeurt wanneer de singulariteit zich aandient, maar om te overwegen hoe we die technologieĂŤn nog voor die tijd kunnen toepassen.

Samen hebben ze Singularity University opgericht. ‘Er was geen plek op de hele wereld’, blikt Diamandis in een e-mail terug op die beslissing, ‘die mij of wie dan ook een overzicht kon geven van exponentiĂŤle technologieĂŤn.’

School voor

ontregelaars

INGULARITY UNIVERSITY BENADERT EDUCATIE OP

Een nieuw soort universiteit zet studenten op de grootste problemen die de wereld kent. Maak kennis met Singularity University. The Optimist bericht vanuit Silicon Valley. DOOR NATHAN HURST ASON DUNN IS ALTIJD AL IN DE BAN VAN DE RUIMTE

geweest. Deze ‘ruimtegek’, zoals hij zichzelf noemt, met een masters in ruimtetechniek begon al tijdens zijn opleiding een eigen non-profitorganisatie om studenten te helpen ruimtemissies te plannen. Maar hij kon wel wat extra zakelijk inzicht gebruiken. Daarom volgde hij aan Singularity University in Silicon Valley een interdisciplinair postbachelorstudieprogramma dat elke zomer tien weken lang wordt gehouden.

Dat was in 2010. Inmiddels staat Made in Space, zoals Dunns bedrijf heet, klaar om de eerste 3D-printer de ruimte in te sturen. Dit jaar wordt het apparaat aan boord van een SpaceX-raket in een baan om de aarde gebracht om zijn werk te gaan doen in het Internationale Ruimtestation ISS. In een tijd waarin iedereen het over 3D-printers heeft en de techniek enorm in opkomst is, klinkt zo’n prestatie misschien niet erg opzienbarend. Maar het is een belangrijke en innovatieve oplossing voor een oud – en nijpend – probleem voor iedereen die zich buiten de grenzen der aarde waagt. In het ISS moet alles wat de bemanning maar nodig kan hebben, tegen hoge kosten worden aangevoerd in enorme draagraketten. Een 3D-printer aan boord zou betekenen dat alles wat je nodig hebt, op afroep kan worden geprint. Het enige wat getransporteerd hoeft te worden, zijn de grondstoffen. ‘Misschien lijkt het nogal logisch dat je een 3D-printer meeneemt de ruimte in’, zegt Dunn, een slanke man van 28 met een dikke bos achterover gekamd bruin haar. ‘En als je je dat eenmaal realiseert, is het echt heel zinnig.

Maar het heeft bijna vier jaar gekost om de mensen die erover gaan, te overtuigen.’ Het apparaat aan het werk krijgen, was ook allesbehalve

18

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

simpel. Het Made in Space-team had maar liefst rekening te houden met tweehonderd veiligheidsregels en honderden technici die elk detail beoordeelden. Zelf heeft het team vijf uur gewichtloosheid ondergaan – telkens twintig seconden achter elkaar – in paraboolvluchten waarbij tijdens een vrije val de omstandigheden in het ISS werden nagebootst.

Hoewel thuisprinters nog maar kort in de schijnwerpers staan, bestaan grote, dure, industriĂŤle 3D-printers al tientallen jaren. Maar ĂŠĂŠn ding hebben ze gemeen: een plateau waarop het te printen voorwerp ontstaat naarmate het in dunne laagjes gesmolten plastic door de printkop wordt opgebouwd. Om zo’n apparaat geschikt te maken voor gewichtloosheid, stond Made in Space voor een aantal unieke ontwerpproblemen. Het plateau en andere beweegbare onderdelen moesten technisch zo worden uitgevoerd dat ze ook functioneerden op hun kant, ondersteboven of zonder enig waarneembaar ‘boven’ of ‘onder’. In de FRDWLQJ YDQ GH SULQWHU ]LW ÂżMQPD]LJ PHWDDOJDDV ]RDOV ELM magnetrondeuren, om te voorkomen dat er straling uit ontsnapt. Zelfs de hitte was een probleem: in zero zwaartekracht stijgt hete lucht niet op, dus moest Made in Space een netwerk van ventilatoren inbouwen om oververhitting van het apparaat te ondervangen.

Het werk van Made in Space is spannend en spectaculair, vol met de nieuwste technologische snufjes. Het zou een grote stap naar permanente ruimtekolonisatie kunnen betekenen. Maar kan het de wereld veranderen?

Bij Singularity University geloven ze van wel. Dat is wat ze vragen van elke student, van elk idee dat er wordt geboren en van elke start-up die vanuit het hoofdkwartier ten zuiden van San Francisco zijn vleugels uitslaat. De opdracht van het opleidingsinstituut: verbeter het leven van

een miljard of meer mensen binnen de komende tien jaar.

Sinds haar oprichting in 2009 is de universiteit ondergebracht in het Ames-onderzoekscentrum van de NASA in Moffett Field, CaliforniĂŤ. Naast de skeletachtige constructies van de voormalige luchtschiphangars en met uitzicht op de Baai van San Francisco ligt de kleine campus van Singularity: niet meer dan een paar gebouwen, waaronder een achthoekige collegezaal met tachtig zitplaatsen, een administratiegebouw dat ook onderdak biedt aan een aantal start-ups, en een studentenhuis waarin meer NASA-stagiairs dan studenten verblijven. Maar de bescheiden fysieke aanwezigheid van de universiteit staat in schril contrast tot haar meer dan immense doelstellingen. ‘Ons ideaal was een incubator waarin kennis rechtstreeks tot projecten leidt’, vertelt Gabriel Baldinucci, hoofd strategie. We zitten achterin een grote vergaderzaal waar een van de lectoren een groep bedrijfsdirecteuren toespreekt. ‘Want kennisvergaring dient niet alleen de individuele ontwikkeling’, vervolgt hij, ‘maar is een drijvende kracht voor veranderingen in de wereld. We hebben gaandeweg een experimentele manier ontwikkeld om de

drie front en: een tien weken durend postbachelorstudieprogramma, een weekprogramma voor het bedrijfsleven en een permanente incubator voor start-ups.

Maar ze breiden nog steeds uit, bieden topconferenties in binnen- en buitenland, programma’s voor ondernemingen en, met ingang van dit jaar, zelfs startkapitaal voor bedrijven. Het doel is in alle gevallen hetzelfde: zet exponentiÍle technologie maximaal in op de wereldwijde uitdagingen.

Bij exponentiĂŤle technologie, legt Baldinucci uit, groeit de kwaliteit/prijsverhouding met een snelheid van steeds versnellende opbrengsten. Zie de Wet van Moore, die simpel gezegd stelt dat de processorcapaciteit ongeveer elke twee jaar verdubbelt. Dat is een voorspelling die al veertig jaar min of meer gerechtvaardigd is gebleken. De explosie aan computercapaciteit, die heeft geleid tot betaalbare laptops en telefoons die meer aankunnen dan een kamervullende computer in de jaren tachtig, hebben we intelligentste, meest gepassioneerde mensen aan te trek- te danken aan de Wet van Moore en de bedrijven die zich ken, ze de krachtigste technologieĂŤn aan te leren en ze op erdoor lieten inspireren. de grootste wereldproblemen te zetten.’ Maar de Wet van Moore is nog maar het begin. Veel Baldinucci – de enige man in pak bij het programma andere industrieĂŤn maken een exponentiĂŤle groei door, en voor bedrijfsdirecteuren – doelt op de ‘grote mondiale niet alleen omdat ze afhankelijk zijn van computercapauitdagingen’ zoals Singularity University die heeft op- citeit. Zonnecellen, dataoverdracht en batterijopslag, om gesteld. Dat zijn acht terreinen die de urgentste behoef- er maar een paar te noemen. ‘Het gaat uiteindelijk niet ten van de mensheid vertegenwoordigen: voedsel, water, om geĂŻntegreerde circuits’, zegt Baldinucci. ‘De Wet van energie, veiligheid, gezondheidszorg, onderwijs, armoede Moore was maar ĂŠĂŠn minuscuul voorbeeld van een groen milieu. Door de toepassing van exponentiĂŤle technolo- ter verschijnsel dat we zien in de technologische vooruitgie – technologie die exponentieel groeit ten opzichte van gang.’ De studenten van Singularity University staan klaar haar prijs/kwaliteitscurve – en interdisciplinair denken om om in die exponentiĂŤle stroomversnelling te springen.

Bij elke cursus voor ondernemers spreekt David Rodie uitdagingen aan te pakken, hopen de Singularity University-projecten hun doelstelling te bereiken om binnen berts, hoofd van het postbachelorprogramma, in zijn tien jaar een miljard mensen verder te helpen. Ze noemen basiscollege over ontregeling. Dat woord heeft tegenwoordig een magische klank; start-ups die bedrijfstakken het ‘10^9+ uitdaging’.

Singularity doet niet erg aan een traditionele universi- opnieuw proberen uit te vinden met een niche voor zichWHLW GHQNHQ ZDW KHW ODVWLJ PDDNW WH GHÂżQLsUHQ ZDW KHW GDQ zelf, praten over het ontregelen van de uitgeversmarkt of wel is. En de naam helpt ook niet echt. De kopstukken de handel of de gezondheidszorg. Maar Roberts legt verzeggen gekscherend: ‘We heten Singularity University, volgens niet alleen uit wat ontregelen inhoudt, maar ook maar het gaat ons eigenlijk niet om de singulariteit en we hoe je het aanpakt. ‘Heel vaak’, doceert hij geduldig, ‘is T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

19

Column Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.nl

het een kwestie van prijs, van laag instappen op de markt.

Henry Ford ontregelde de auto-industrie met zijn montageband.’ Ineens werden auto’s goedkoop, voor iedereen bereikbaar. Later, toen Honda en Toyota erbij kwamen, ZHUGHQ ]H XLWJHODFKHQ RPGDW ]H JRHGNRSH Ă€XWNDUUHWMHV zouden produceren. Maar de mensen kochten ze. Daarna kwamen Kia en Hyundai, en ook nu weer zien we dat de markt ontregeld wordt door Tata en andere fabrikanten. ‘Het is geen lolletje om het lijdend voorwerp van ontregeling te zijn’, zegt Robert.

Het concept ‘ontregeling’ maakt dankbaar gebruik van exponentiĂŤle technologie. Elk product dat lineair in kwaliteit toeneemt (in verhouding tot de prijs) wordt onvermijdelijk overtroffen door een exponentiĂŤle groeicurve; het is al gedateerd voor de makers het goed en wel doorhebben.

Maar die ontwikkeling is zelden zo zichtbaar als ze bij auto’s is verlopen. En zelfs in dat voorbeeld gaat het in feite niet echt om de auto-industrie, maar om de transportindustrie. Koppel je een computer aan een auto, dan treedt de Wet van Moore in werking. Wat zit er nu aan te komen? Singularity University stimuleert studenten om vooruit te kijken naar waar die technologieÍn in de toekomst zullen staan – en dan iets te maken dat dåårop inhaakt.

De studenten besteden de eerste vijf weken van de zomercursus aan workshops en colleges van Roberts en andere sprekers. Ze nemen kennis op uit vakgebieden ZDDUPHH ]H QLHW SHU GHÂżQLWLH YHUWURXZG ]LMQ LQ GH KRRS dat samenwerking vanuit kruisbestuiving inzichten oplevert.

Brad Templeton is een van de docenten. De rest van het jaar werkt hij aan allerlei projecten – waaronder de zelfrijdende auto van Google. Templeton komt naar Singularity University om de studenten college te geven over internet, digitale beveiliging, software en nog veel meer. Hij is niet echt hoogleraar – zijn titel is ‘trajectleider computing en netwerken’ – maar voor deze universiteit komt het er aardig dicht bij. Buiten zijn traject maken de studenten nog kennis met kunstmatige intelligentie en robotica, biotechnologie, nanotechnologie, energie, design en legio andere onderwerpen. ‘Ons doel is de studenten inzicht geven in een breed spectrum aan technologische disciplines die razendsnel veranderen’, zegt Templeton. We hebben zelfs een convergentietraject uitgestippeld waarbij je probeert te bedenken wat er kan gebeuren als je je voorstelt wat de

ontwikkelingen in de energiewereld zijn en tegelijkertijd wat er in de robotica gaande is, of de geneeskunde, of een van al die andere terreinen‌ Als ze daarmee aan de slag gaan, dan krijg je te zien waar heel veel geweldige spullen in de wereld vandaan komen.’ Daarna, in de tweede helft van de zomer, splitsen de studenten zich op in groepjes van drie of vier en reviseren hun studieproject. Het doel: een prototype waaruit aan het eind van de cursus weer een afgerond idee voor een startup moet rollen. Om de studenten te helpen experimenteren, biedt de universiteit niet alleen een ‘innovatielab’ dat barstensvol staat met de nieuwste technologische snufjes – van 3D-printers tot drones, van robots tot microcontrollers – maar ook afspraken met TechShop en NASA. ‘Tegen het eind van de zomer heeft iedereen een transformerende ervaring gehad’, weet Marianne Ryan, hoofd leiderschap. ‘Allemaal willen ze aan hun teamproject blijven werken om er een levensvatbare start-up van te maken. Wij zeggen tegen de studenten: “Je leven gaat veranderen, maar dat wil je waarschijnlijk nu nog niet geloven. Ik zou er voor de zekerheid maar niet op rekenen dat je in het najaar gaat doen wat je oorspronkelijk van plan was.â€?’ Op dat punt komt SU-Labs om de hoek kijken. Dat is de poot van Singularity University die de oprichting van start-ups versneld van de grond krijgt en in 2012 is gestart om de studenten te helpen hun ideeĂŤn concreet te maken. ‘Hoe geweldig de ideeĂŤn ook zijn, als we ze niet in de markt kunnen zetten, kunnen we niet de impact in de wereld hebben die we willen’, zegt Ryan.

Daarom heeft Singularity in een lange gang op de eerste verdieping van het administratiegebouw haar labprogramma opgezet. Daar hebben start-ups toegang tot een indrukwekkend netwerk, waaronder grote bedrijven, inYHVWHHUGHUV RQGHUQHPHUV HQ DQGHUH XLWYLQGHUV GLH ÂżQDQciering en expertise kunnen leveren. ‘Bedrijven, organisaties en de producten en diensten die ze creĂŤren, zijn de kanalen waarlangs je de samenleving verder helpt en waarmee je in wisselwerking staat’, zegt Sandy Miller, directeur startende ondernemingen bij SU-Labs. ‘Labs geeft je het startpunt voor die impact.’ Made in Space zit er, met een paar ruimtes die uitpuilen van de gereedschappen, onderdelen en 3D-printers.

Ook Aerospace zit er, dat met drones en kunstmatige intelligentie werkt. Zelfs Coca-Cola en Lowe’s hebben er een kantoor, als onderdeel van Singularity’s nieuwe

Singularity in Nederland IN YURI VAN GEEST WEET DE SINGULARITY UNIVERSITY ZICH VERZEKERD VAN EEN ENTHOUSIASTE

ambassadeur in Nederland. ‘De nummer ĂŠĂŠn ambassadeur in de wereld’, voegt hijzelf trots toe. Want als het gaat om het aantal studenten dat vanuit hier is gegaan (zo’n tachtig, op een totaal van tweeduizend), loopt ‘zijn’ Nederland voorop op andere landen. En hij heeft serieuze partners en sponsors binnengehaald, waaronder Deloitte en Vodafone. De door hem georganiseerde evenementen – met onder meer medeoprichter Peter Diamandis in Koninklijk Theater CarrĂŠ – werden ook nog eens goed bezocht. Van Geest glundert.

Met de Nederlandse afdeling schrijft hij onder meer toelatingswedstrijden uit, waarbij de winnaar in de zomer naar de Singularity University in Silicon Valley mag. (De opdracht dit jaar luidde om het onderwijs te ontregelen via exponentiĂŤle technologie.)

Ervaring leert dat de typische kanshebber meerdere studies heeft afgerond, met hoge cijfers natuurlijk, en ten minste ĂŠĂŠn bedrijfje heeft opgezet. Want briljant en ondernemend: dat is de combinatie die past bij een opleidingsinstituut waar je wordt aangemoedigd de wereld te veranderen. | MARCO VISSCHER | MEER INFORMATIE: WWW.SINGULARITYUNIVERSITY.NL

20

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

De zoete oorlog van het minnen

bedrijfsinnovatieprogramma. De andere vierentwintig bedrijven van Labs zijn voor een deel elders gevestigd.

Zeker niet alle projecten ontpoppen zich tot een onderneming. De projecten die wel worden uitgevoerd, zullen heus niet allemaal de wereld veranderen. Sommige van de opgezette bedrijven zijn nog in een beginstadium. Maar Blue Oak Resources, ook een project van de lichting 2010, ontvangt nu in een tweede succesvolle investeringsronde kapitaal om kostbare mineralen te herwinnen uit e-afval. Matternet, van de lichting 2011, heeft de opkomst van de drone aangegrepen om een onbemand luchtvaartuignetwerk te ontwikkelen waarbij gps wordt gebruikt om medicijnen en andere goederen naar afgelegen gebieden te brengen.

S

EEN VRIENDIN BEKLAAGT ZICH OMDAT ZIJ VER-

INGULARITY UNIVERSITY IS NOG JONG. ALS HET STRE-

ven is dat hun ideeÍn binnen tien jaar 1 miljard mensen ten goede komen, hebben ze nog een lange weg te gaan en niet zo heel veel jaren om dat te bereiken. Maar toch, dankzij het talent dat Singularity aantrekt en de saPHQZHUNLQJ GLH HU ZRUGW JHVWLPXOHHUG ]LW HU ÀLQN YDDUW achter de ideeÍn.

De oogst van 2013 bestaat uit achttien projecten, waaronder een goedkoop, op een dvd-speler gebaseerd apparaat dat werkt als een centrifuge, om bloedtests mee uit te voeren, en LifeStock, rundvlees dat in vitro is gekweekt uit een weefselmonster. Dit synthetische vlees richt zich op een van de mondiale problemen – voedsel – terwijl het team achter het diagnostische instrument, de Blubox, die impact hoopt te hebben op de wereldgezondheid. Ondertussen is een groep die Silicon Organic heet bezig rijstafval te vergassen om recycleerbare siliconen te produceren voor het gebruik in zonnecellen.

Maar hoe zit het met Made in Space? Wat heeft dat te maken met de grote mondiale uitdagingen? Van alles, zegt Sandy Miller van SU-Labs. Veel van wat Made in Space aandraagt – robuustheid, veiligheid, draagbaarheid – kan ook op aarde nuttig zijn, waardoor 3D-printen (op zich al een exponentiĂŤle technologie) helemaal naar het eind van de aanvoerketen kan opschuiven, waar bevoorrading ook vaak een probleem is. Maar, voegt Miller eraan toe, de toekomst van onze soort als geheel hangt misschien ooit af van ons vermogen om de ruimte in te gaan. ‘We moeten de mensheid ondersteunen’, zegt Dunn.

Hij wijst erop dat een vertrek van deze planeet iets is wat uiteindelijk iedereen aangaat: ‘De ruimte koloniseren is waarschijnlijk een van de belangrijkste dingen die de mensheid ooit zal doen.’ Dat idee wordt in steeds bredere kring omarmd, zozeer zelfs dat Singularity University UXLPWHYHUNHQQLQJ RIÂżFLHXV WRW HHQ VRRUW QHJHQGH XLWGDging heeft verklaard. Ze stelt Made in Space als voorbeeld van een wereldveranderend idee dat nu eens niet in een Harvard-studentenhuis of een Stanford-garage is geboren, maar op Singularity University. ‘Als je geĂŻnteresseerd bent in Pinterest-ideeĂŤn voor placemats, kun je op veel plekken in Silicon Valley terecht. Daar kom je niet voor naar Singularity University’, zegt Baldinucci. ‘Wij zijn ambitieus. Wij zijn gepassioneerd. Als we bij die twee dingen de juiste mensen weten te verzamelen, denk ik dat we de nodige impact op de wereld kunnen hebben.’ Samenvattend komt Baldinucci, die alweer in de startblokken staat voor een volgende bespreking, tot de kern van waar Singularity University voor staat: ‘Wij zijn een gemeenschap van mensen met de boodschap dat de mensheid niet is verdoemd. We hebben het potentieel om voor iedereen een betere wereld te scheppen.’

In liefde en oorlog is alles geoorloofd.

liefd is geworden ‘net nu het niet uitkomt’. Op een man die eigenlijk absoluut haar type niet is.

Ook dat nog. Een foute man, dat zag ze meteen.

Maar ja. Aan het einde van de avond was er geen houden meer aan, en had ze ja gezegd op zijn vraag binnenkort ‘wat te gaan eten’. Want hij is ontzettend geestig.

Dat ze valt op foute mannen maakt haar niet uniek. Foute mannen zijn nu eenmaal leuker dan goede mannen. Goede mannen zijn vaak saai. Vaders in de dop.

Het probleem is vooral dat verliefdheid tijd kost en verwarring schept. Ze raakt uit ritme.

Ze besteedt ongebruikelijk veel tijd aan haar uiterlijk. Ze zegt afspraken met vriendinnen af; ze wil vooral bij hem zijn. En als hij er niet is, denkt ze hem bij zich. Ernstig verliefd. ‘Ik ga er ook van liegen’, vertrouwt ze me

toe. Smoesjes om ergens niet naar toe te hoeven, leugens om te ontsnappen aan toezeggingen: het gaat haar plotseling moeiteloos af. Er is een hoger belang in het geding – en dat belang is ze zelf. ‘Ik word er fout door’, geeft ze toe. ‘Maar ik moet me er echt toe zetten. Normaal, dat weet je, lieg ik niet.’ Als ik haar vertel dat verliefdheid een chemische reactie in de hersenen is, klaart ze op.

Het komt goed uit. We zijn even niet toerekeningsvatbaar. Ons geweten is niet thuis. We zijn gevallen, gestruikeld en ‘onszelf niet meer’. We zijn vrijgesteld van verantwoordelijkheid. In liefde en oorlog is alles geoorloofd, zeiden we LQ GH MDUHQ ]HYHQWLJ WRHQ Ă€RZHUSRZHU HQ 9LHWnam het tijdsbeeld bepaalden.

Onlangs vertrok een vriendin bij haar man.

Met achterlating van alles en iedereen. In het midden van haar leven had zij een ander

ontmoet. Ik moest naar adem happen toen ik het hoorde. Zij waren zo’n stel dat zelfs cynici doet verzuchten: zie je, het kan wel.

Ik moest aan mijn vriendin denken. Die van de foute man. Zij had het uitgemaakt. Want met foute mannen kun je niet zo heel lang leven.

Het was goed geweest, maar, zei ze heel beslist: ‘Het kan beter.’ En op samenzwerende toon: ‘In deze fase is alleen het beste goed genoeg.’ Toen ik haar vertelde van mijn vriend die door zijn vrouw zo onverhoeds was verlaten, was er maar ĂŠĂŠn conclusie mogelijk: de gedroomde man bestaat. Ik zie ze nu vaak lopen op zaterdag op de markt, stevig gearmd. Zo heb je eer van je werk.

De ex-vrouw van mijn vriend zie ik zelden. Ze heeft, vertelde ze me glunderend, een geestige – beetje foute – man ontmoet. Daar was ze aan toe.

FOTO: RAYMOND DE VRIES

GROEN LICHT VOOR SLIMMERE ZONNECELTECHNOLOGIE Bekijk het verhaal op abnamro.com/dsm SolarExcel ontwikkelde de techniek om meer rendement uit zonnepanelen te halen. DSM was de juiste partner om dit naar de markt te brengen. Mede dankzij onze kennis van duurzame energie ĂŠn uitgebreide ervaring in M&A trajecten werd deze fusie tot een succesvol einde gebracht. Hierdoor kan de zonne-energiemarkt een belangrijke sprong vooruit maken.

Leiderschap Het project Deel&Ulrum is een prachtig voorbeeld van ‘nieuw organiseren’, van organiseren van onderop, gewoon aan de keukentafel met een paar mensen en wat goede ideeën. De mens is namelijk van nature creatief en vindingrijk, mits er niet te veel voor hem wordt geregeld en hij zich betrokken voelt. Maar die betrokkenheid hadden we weggemanaged, door middel van regels, protocollen, hiërarchieën, functieomschrijvingen, afdelingen, instanties en ga zo maar door. Tijdens de verschillende crises van de afgelopen decennia hebben we pijnlijk onGHUYRQGHQ GDW GLW QLHW PHHU ZHUNW +HW LV QLHW ÀH[LEHO JHnoeg, en mensen kunnen hun creativiteit er niet in kwijt.

Vandaar dat het tijd is voor nieuw organiseren, dat dus eigenlijk gewoon ouderwets goed organiseren is.

We hebben nu te maken met een terugtredende overheid, verdampende geldstromen en een tanend geloof in de maakbare samenleving, maar eigenlijk is dat alleen maar goed. We hebben sinds de jaren zeventig de burger iets te veel uit handen genomen, waardoor hij heeft verleerd om het zelf op te lossen. Door de crisis komt deze natuurlijke zelfredzaamheid weer een beetje terug en zie je overal voorbeelden van nieuw organiseren opbloeien.

Wat daarbij vooral opvalt, is de natuurlijke kracht van kleine leefgemeenschappen, zoals dorpen.

Een ander goed voorbeeld daarvan is Wijk aan Zee, het duindorp onder de rook van Hoogovens dat zich in 1999 uitriep tot Cultureel Dorp van Europa. Met die actie, die de nodige publiciteit genereerde, slaagden de Wijk Aan Zeeërs erin om de geplande aanleg van een slibdepot te blokkeren. Maar uiteindelijk werd het veel groter dan dat, en werd het een Europese beweging om het dorp als leefgemeenschap op de kaart te zetten. Initiatiefnemer Bert Kisjes: ‘Wat wij doen, willen ze zo graag in Brussel, maar daar lukt het niet. Dit is echt Europa van onderop.’

Europa van onderop. Het zal politici als muziek in de oren klinken. Toch waarschuwt de kersverse hoogleraar

Samenlevingsopbouw Justus Uitermark voor al te groot optimisme. Naast de vele positieve voorbeelden van burgerkracht staan evenzoveel verhalen van sportverenigingen, bewonersorganisaties en sociale bewegingen die moeite hebben om vrijwilligers te vinden, schrijft hij in een scherp artikel op nieuworganiseren.nu. Ook dreigt de overheid burgerinitiatieven te vermalen in de ambtelijke molen of toch weer uit handen van de burger te nemen.

Uitermark geeft het voorbeeld van een initiatief in een Utrechtse achterstandswijk, waar bewoners zich met veel creativiteit en energie hadden ingezet voor een speelpleintje. Uiteindelijk ging de lokale welzijnsorganisatie echter met de eer strijken.

‘Ook een huiswerkklasje wordt na aanvankelijk enthousiasme een ambtelijk moeras in gezogen. Het klasje moet verhuizen en na klachten dat de kinderen dan een gevaarlijke weg moeten oversteken, wordt de initiatiefneemster gevraagd als klaar-over te fungeren.’

Een advies aan de overheid geeft Uitermark ook. Hij neemt Wikipedia als lichtend voorbeeld, de online-encyclopedie die volledig door vrijwilligers wordt gemaakt.

De Wikipedia Foundation inspireert niet, organiseert geen netwerkbijeenkomsten, werft geen deskundigen.

Dat is allemaal niet nodig, ‘want de mensen die bijdragen leveren aan de encyclopedie, doen dat uit zichzelf en worden door elkaar en door de inhoud van hun werk geïnspireerd. Wat de Foundation wél doet, is zorg dragen voor het werven van donateurs en het onderhouden van een materiële en juridische infrastructuur in de vorm van servers en stichtingen. Zo wordt een platform geboden voor zelforganisatie.’

Volgens Uitermark zou de overheid hetzelfde moeten doen: faciliteren en mogelijk maken. Zij zou ‘een infrastructuur moeten aanbieden in de vorm van gebouwen en ondersteunende professionals waarmee burgers vervolgens zelf hun initiatieven kunnen ontwikkelen.’ De

De mens is van nature creatief en vindingrijk, mits er niet te veel voor hem wordt geregeld en hij zich betrokken voelt. overheid zou ook vooral niet te veel barrières moeten opleggen, in de vorm van regels en vergunningen.

In de gemeente Zaanstad hebben ze dat goed begrepen.

In de zomer van 2013 organiseerden een aantal wijkmanagers daar een zogenoemde ‘ontregelavond’, waar burgers met hun voorbeelden van regelzucht van de gemeente terecht konden. Het was een avond vol energie en vooral wederzijds begrip. Iedereen begrijpt dat als je een evenement organiseert waar 100.000 mensen op af komen, je bepaalde zaken moet regelen, zoals verkeersregelaars en EHBO’ers. Maar is het ook nodig om elk jaar weer een volledige vergunning aan te vragen, of kun je je beperken tot de dingen die dit jaar anders zijn dan vorige jaren?

Iedereen begrijpt ook dat als je een schommel in de openbare ruimte zet, waar de gemeente juridisch verantwoordelijk voor is, dat je dan afspraken moet maken.

Maar misschien kun je volstaan met een bordje dat gebruik voor eigen risico is. Wat is er nu mooier dan regelvrij schommelen? is initiatiefnemer van het platform nieuworganiseren.nu. Op de site meer voorbeelden van nieuw organiseren. Lees daar ook over drie evenementen, in Hengelo (17 april), Eindhoven (15 mei) en Den Haag (7 oktober). Leden van The Optimist ontvangen 10 euro korting op de toegangsprijs.

BEN KUIKEN

‘NIETS DOEN IS GEEN OPTIE’

Lessen uit

Werkt u steeds harder, terwijl er minder uit uw handen komt? Heeft u voortdurend het gevoel dat u er alleen voor staat?

Compenseert u dit gevoel geregeld met bijvoorbeeld drank, drugs, eten of gokken?

Dan heeft u ook gemerkt dat u steeds iets minder fit aan de start verschijnt. Zo doorgaan is geen optie, dat brengt u alleen maar verder uit balans.

Ulrum

Executive Health Centers biedt individuele, intensieve, kortdurende trajecten op maat.

Wij helpen u de controle en balans terug te vinden. Zodat u weer zelf kunt kiezen waaraan u uw kostbare tijd en aandacht wijdt. Bijvoorbeeld de dingen waar u energie en inspiratie uit haalt. Want die zijn meestal als eerste geschrapt uit uw agenda.

Gemeenten moeten meer overlaten aan hun burgers. Heel goed, maar is de overheid daar klaar voor? Inspiratie uit de dorpen. DOOR BEN KUIKEN

U

LRUM IS EEN DORP IN HET UITERSTE NOORDEN

van Groningen. Het is landelijk bekend geworden door de afscheiding van 1834, maar veel meer heeft het dorp niet om zich op te laten voorstaan. Ja, een prachtig oud kerkje, het hoge Groningse land en natuurlijk ook de nabijheid van het Lauwersmeer.

Maar met de toeristen die hier in de zomer op afkomen, bouw je geen levendige dorpsgemeenschap op. Er wonen nu zo’n 1500 mensen in het dorp. Dit aantal loopt al een aantal jaren gestaag terug. Door deze ontvolking zien steeds meer winkeliers zich gedwongen om hun winkels te sluiten, wat de leegloop alleen maar verder versterkt.

22

Gelukkig beschikt het dorp over een actieve bewonersvereniging, Stichting 2034, die de gebeurtenissen van 1834 aangrijpt om het dorp weer op de kaart te zetten.

De stichting onderneemt tal van activiteiten, organiseert workshops en bedenkt plannetjes om de leegloop tegen te gaan. Zo ontstond aan de keukentafel van een van de bewoners het plan voor Deel&Ulrum (spreek uit: Delen Ollerom), een project waarbij experts en ondernemers van buiten worden uitgenodigd om een week in het dorp te logeren. Het dorp heeft daartoe een aantal leegstaande panden opgekocht en die ingericht als woon-werkruimte.

Iedereen die denkt een bijdrage te kunnen leveren aan het tegengaan van de leegloop is welkom.

EXECUTIVE HEALTH CENTERS

EXECUTIVE HEALTH CENTERS IS 24/7 BEREIKBAAR VIA +31(0)85 48 85 290 EN INFO@EXECUTIVEHEALTHCENTERS.NL. MEER INFORMATIE VINDT U OOK OP WWW.EXECUTIVEHEALTHCENTERS.NL

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

Maatwerk betekent in ons geval overigens niet dat u het altijd kunt krijgen zoals u het hebben wilt. Wel dat we alles doen om de discrete, intensieve steun die we bieden volledig af te stemmen op uw persoonlijke situatie. Een oplossing die even uniek is als uzelf en zorgt dat u niet struikelt in het zicht van de finish, maar ongeschonden de eindstreep haalt.

FOTO: ROBERT RIZZO/HOLLANDSEHOOGTE.COM

Zingeving

Een filosoof van het optimisme Ter nagedachtenis aan Colin Wilson, 1931-2013.

P

ESSIMISME DRUKT ALS EEN OMGEVALLEN BOOM

op de moderne samenleving en op de een of andere manier moeten we een bulldozer vinden en hem verwijderen.’ Met deze woorden vatte de Britse schrijver Colin Wilson mooi zijn levenswerk samen. Wilson, die zichzelf omschreef als ‘de eerste optimistische filosoof in de geschiedenis van Europa’, overleed eind vorig jaar op 82-jarige leeftijd, op de dag dat ook Nelson Mandela stierf.

Wilson – met wie ik meermaals had gemaild om hem te bezoeken voor een interview – was nooit meer volledig hersteld van een ingrijpende rugoperatie die hij in 2011 had ondergaan. Zodoende kreeg het eerste tijdschrift dat is gewijd aan optimisme, nooit de kans om de eerste filosoof van het optimisme te ontmoeten. Daarom grijpen we op de volgende pagina’s terug op de gesprekken die journalist Brad Spurgeon met hem had en publiceerde in zijn boek Colin Wilson: philosopher of optimism.

Op zijn zestiende was Wilson gestopt met school. Hij werkte als ambtenaar en worstelde met depressies voordat hij een schrijver probeerde te worden. In 1956 verscheen zijn eerste boek, The outsider, over de psyche van de buitenstaander en zijn interactie met de samenleving. Daarmee werd de 24-jarige Wilson naar bekendheid gekatapulteerd. Hij werd een van de meest controversiĂŤle intellectuelen van zijn land.

De wortels van het boek liggen in Wilsons fascinatie als tiener voor de Romantici van de vroege negentiende eeuw, zoals William Blake, Lord Byron, William Wordsworth en John Keats. Wilson noemde hen ‘outsiders’, mensen die het gevoel hadden dat de wereld niet voor hen was en dat ze iets beters moesten vinden. Hij ontdekte dat ze allemaal hetzelfde zeiden: er bestaat een prachtige wereld die de meeste mensen nooit eerder opgemerkt hebben.

Dat botste met het heersende pessimisme dat de overhand nam in de twintigste eeuw, ironisch genoeg de periode waarin de wereld ongekende vooruitgang boekte. We konden in ons leven een vluchtig moment van ‘intense gelukzaligheid’ ervaren, maar ontwaakten vervolgens met de ontdekking dat de echte wereld lang niet zo verheven is. Met andere woorden: het leven werd verondersteld een trieste aangelegenheid te zijn. Existentialisten zoals Jean-Paul Sartre verkenden dit pessimistische wereldbeeld.

Dat botste met hoe Wilson het leven bezag. ‘Sartres indruk was: het leven is zinloos, alles is puur geluk, het leven is een nutteloze passie’, zei Wilson in een interview in 1998. ‘Mijn basisgevoel is altijd het tegenovergestelde geweest: dat de mensheid op de drempel staat van een evolutionaire sprong naar een hoger niveau.’ Vanuit deze overtuiging onderzocht Wilson in zijn

24

COLIN WILSON KWAM TIJDENS ZIJN TIENERJAREN DICHT BIJ HET IDEE OM ZELFMOORD TE PLEGEN, MAAR ONTWIKKELDE ZICH UITEINDELIJK TOT EEN FILOSOOF VAN OPTIMISM E.

=RDOV 6DUWUH ]HL GH PHQV LV ÂľHHQ QXWWHOR]H SDVVLHÂś ([LV tentialisme is somber. De grondtoon is pessimistisch. De donkere wolken hangen boven het landschap.

Toen ik als jonge tiener leed aan totaal nihilisme, was het me glashelder dat er een of andere grote koerswijziJLQJ QRGLJ ZDV :H PRHVWHQ KHW SHVVLPLVPH DFKWHU RQV laten. Ik realiseerde me dat het echte probleem niet zozeer oprecht pessimisme was, maar een soort oppervlakkig zelfmedelijden: hoe durft het leven me zo te behandelen?

De existentialisten veranderden dat romantische gevoel in iets veel intellectuelers en tastbaarders. Daardoor was het gemakkelijker aan te vallen.

Ken je het belang van intentionaliteit? Edmund Husserl had ontdekt dat wanneer je naar iets kijkt, het object niet als vanzelf door je ogen naar binnen gaat en zich in je hersenen nestelt. Nee, je moet je perceptie schieten als een pijl. En als je de boog niet strak genoeg aanspant, als je je moe voelt of lui, dan valt de pijl slechts aan je voeten. Dan lijkt alles dof en saai. DĂĄt veroorzaakte de wanhoop van de romantici. Het is als het oppervlakkig lezen van een stukje in de krant, zonder concentratie. De logische conclusie is dat hoe meer intentionaliteit je op dingen richt, hoe meer je ziet. Het was als het afzetten van een bril met donker getinte glazen en je ineens realiseren dat de zon schijnt.

Dit leek me de fundamentele oplossing voor het probleem van pessimistisch existentialisme. Ze hadden een UHGHOLMN VLPSHOH IRXW JHPDDNW LQ KXQ ¿ ORVR¿ VFK GHQNHQ Hun fout was dat ze niet doorhadden dat deze mistroostigheid – die zij zagen als vanzelfsprekend en gerechtvaardigd – slechts te maken had met intentionaliteit. Ze projecteerden het op de wereld. Het was hun eigen geest die dingen donker kleurde.

0DUN 7ZDLQ ]HJW GDDURYHU Âľ:HUN LV GDWJHQH ZDW MH geneigd bent te doen; spel is datgene wat je niet geneigd EHQW WH GRHQ Âś 'DW EHWHNHQW GDW MH MH OHYHQ YROOHGLJ NXQW veranderen. Je kunt je leven interessant en fascinerend Fragment uit maken door slechts je houding ten opzichte ervan te verColin Wilson: philosopher of optimism anderen. Dat is een belangrijke ontdekking die Sartre en Camus nooit deden omdat zij het als vanzelfsprekend accepteerden dat de wereld zo vreselijk is. ,N ZLOGH SUREHUHQ HHQ Âż ORVRÂż H WH FUHsUHQ GLH gestoeld was op een volledig nieuw fundament.

ET KLOPT DAT IK IN MIJN TIENERJAREN DICHT :DDU LQ KHW YHUOHGHQ RSWLPLVPH DOV UHGHOLMN RS bij zelfmoord ben gekomen. Maar vergeet pervlakkig werd gezien, wilde ik aantonen dat niet dat iedereen die zichzelf aan de haren het feitelijk juist de pessimisten zijn die allerlei uit het moeras moet trekken, een optimist redeneerfouten in hun werk laten sluipen. Zodra wordt, om te overleven. Maar ik werd bovenal een opti- je deze fouten niet langer toelaat, is wat overmist omdat ik vanaf mijn tiende gefascineerd was door blijft: een volstrekt optimistisch perspectief. wetenschap. Een oom gaf me The marvels and mysteries De sleutel hiervoor ligt in mijn boek Beyond of science toen ik tien was. Dat was een openbaring! Een the occult. Daarin vertel ik over de zeven nijaar later kreeg ik een scheikundeset. Het leek me dat we- veaus van bewustzijn. Het draait erom dat ons tenschap het menselijke bestaan volledig zou veranderen. normale menselijke niveau – het niveau dat we Natuurlijk duurde het niet lang voordat ik de science- als vanzelfsprekend accepteren, als de norm – het ¿ FWLRQERHNHQ YDQ + * :HOOV RQWGHNWH +LM ZDV GH HHUVWH vierde niveau van bewustzijn is. Lager dan dat JURWH LQYORHG RS PLMQ JHHVW 2RN :HOOV JHORRIGH GDW KHW wordt het bewustzijn alsmaar doffer. Niveau 3 menselijke ras uiteindelijk met behulp van wetenschap al LV ZDW 6DUWUH ¾ZDOJLQJœ QRHPGH 'H RQGHU zijn problemen zou oplossen. Tegen mijn twaalfde of der- ste helft van Niveau 4 is keihard werken. tiende was ik volkomen optimistisch, omdat ik het gevoel Maar dan, ongeveer halverwege Niveau 4, had dat de wetenschap ons uiteindelijk zou veranderen in begin je dat gevoel te krijgen dat we vrij zijn, PHQ OLNH JRGV GH WLWHO YDQ HHQ ERHN YDQ :HOOV UHG

dat inspanning wordt beloond. Hier voel je een Vervolgens ging ik door de gebruikelijke periode van golf van optimisme. Redelijk plotseling raak je tienerleed en verwarring. Daardoor werd ik een nihilist. gemotiveerd en gedreven. Daarna lijken de obstaIk had het gevoel dat alles een illusie was. Langzaam ont- kels zomaar te verdwijnen. Je begin een groeiende JURHLGH LN GDW =RDOV 1LHW]VFKH ]HL Âľ,N FUHsHUGH PLMQ Âż overtuiging te krijgen dat alles goed komt.

ORVRÂż H XLW PLMQ YHUODQJHQ QDDU JH]RQGKHLG Âś (Q ]R EHQ LN Het is moeilijk om jezelf van het pessimistische een optimist geworden. niveau naar het optimistische niveau te werken, Nietzsche behoorde tot de existentialisten. Hun bena- voorbij Niveau 4. Maar wanneer je daar eenmaal dering was eerder intellectueel dan emotioneel. Hun visie bent, is het niet erg moeilijk om daar te blijven of op de wereld? Het leven is zinloos, de dood is zinloos. zelfs verder te stijgen. Niveau 5 is de piekervaring. (science)fictionboeken, zoals The mind parasites, het menselijke potentieel en bewustzijn, waarmee zijn controversiĂŤle status onder literaire critici groeide.

Wilson moest een groot deel van zijn leven zijn standpunten verdedigen. ‘De meeste mensen hebben nog steeds niet door wat er de afgelopen twee eeuwen gebeurd is in de westerse cultuur’, zei hij eens, ‘of hoe de lange, defaitistische curve die ontstond in de vroege negentiende eeuw nog steeds onze manier van denken vertroebelt en verruiming van ons bewustzijn verhindert.’ Hij betoogde dat mensen de unieke capaciteit hebben toegang te krijgen tot een staat van transcendentie die geĂŻnspireerd kan worden door kunst, muziek en meditatie. ‘Je ziet dat iets binnen jezelf verandert en dat je door gerichte concentratie werkelijk dingen kunt die je voorheen nooit kon. Het is een fascinerende gewaarwording om je plotseling te realiseren dat de geest zelf het antwoord biedt op al deze problemen’, zei hij.

In de achtenvijftig jaar sinds de publicatie van The outsider schreef Wilson meer dan honderd boeken.

In 2006 vatte hij de kern van zijn oeuvre als volgt samen: ‘Kijk, jullie moeten stoppen met zwelgen in zelfmedelijden. Op de een of andere manier moeten jullie, buitenstaanders, stoppen de zielige buitenstaanders te spelen die zeggen dat ze niks te maken willen hebben met deze waardeloze materiĂŤle wereld, want als jullie niks doen aan deze waardeloze materiĂŤle wereld, doet niemand het. Jullie zelf moeten de touwtjes in handen nemen en de leiders worden van de geest.’ De krachten van het optimisme hebben een inspirerende leider verloren. Met dankbaarheid kennen we hem de titel toe die hij ambieerde: de eerste filosoof van het optimisme. | JURRIAAN KAMP

H

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

Hier krijg je dat plotselinge gevoel van ÂľDEVXUG JRHG QLHXZVÂś (Q DOV MH HHQPDDO RS GDW QLYHDX ]LW ontdek je dat het vrij gemakkelijk vast te houden is, omdat optimisme doorgaans zichzelf in stand houdt. Niveau LV ZDW LN ÂľYDNDQWLHEHZXVW]LMQÂś RI ÂľOHQWHPRUJHQEHZXVW ]LMQÂś QRHP RPGDW MH KHW NULMJW ZDQQHHU MH RS YDNDQWLH gaat op een lenteochtend en over een landweggetje rijdt PHW KHW JHYRHO Âľ0LMQ JRG ZDW LV DOOHV PRRL Âś Er is geen enkele reden waarom mensen, als ze eenmaal begrijpen hoe ze het moeten doen, niet in staat zouden zijn deze mentale toestand de hele dag vast te houden. Ik kwam daar achter toen ik zestien of zeventien was. Ik had destijds een baan in een laboratorium waarin ik me verveelde. Elke ochtend werd ik met pijn in mijn buik wakker bij de gedachte dat ik naar mijn werk moest.

7RHQ RQWGHNWH LN GH %KDJDYDG *LWD LQ HHQ ERHNZLQNHO Ik volgde de instructies die daar in staan. Ik ging om half ]HYHQ œV RFKWHQGV LQ NOHHUPDNHUV]LW RS GH YORHU YDQ PLMQ slaapkamer zitten en concentreerde me. Zo trainde ik mijn geest een half uur lang. En ik kreeg er energie van – zoveel dat ik me de rest van de dag opgewekt voelde.

Ik had mijn accu weer opgeladen. Met de jaren ontdekte ik dat je deze toestand van geconcentreerde energie de hele dag kunt vasthouden.

Het lijkt me overduidelijk dat de mensheid zoveel tegenslagen heeft gekend dat ze als soort kwetsbaar is geworden. Dat klopt vandaag de dag waarschijnlijk meer dan ooit, omdat we door onze technologische wereld van onze wortels zijn afgesneden. Ik denk dat we naar onze wortels zullen terugkeren. Ik denk dat de mensen ergens in de komende honderd MDDU LQJULMSHQG ]XOOHQ YHUDQGHUHQ :H ]XOOHQ KHW ELM zondere vermogen ontwikkelen om altijd contact WH KRXGHQ PHW GH UHDOLWHLW :LOOLDP -DPHV EHWRRJGH eens dat mensen over allerlei verborgen krachten EHVFKLNNHQ GLH ]H QRRLW JHEUXLNHQ :H YHUNHUHQ DO lemaal in dezelfde toestand als iemand met een fysieke zenuwaandoening; het enige verschil LV GDW GLH RIÂż FLHHO ]LHN LV HQ ZLM QLHW +HW SUR bleem is een routineuze inferioriteit ten opzichte van ons volledige potentieel. Hoe we onszelf zien, bepaalt wat we denken te kunnen bereiken. Ik ben ervan overtuigd dat we ons nog lang niet realiseren hoeveel kracht we hebben.

Dit is een bewerkt fragment uit Colin Wilson: philosopher of optimism, door Brad Spurgeon (uitgeverij Michael Butterworth Books, 2006).

T H E O P T I M I S T. N L ILLUSTRATIE: WHANWHANAI/ISTOCKPHOTO.COM

FOTO: MARK KAUFFMAN/GETTY IMAGES

Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 014

25

Column

Greenpeace en de Postcode Loterij

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder andere Wie domme dingen doet, wordt wijs. www.lisettethooft.nl

Alles van waarde is doelloos Een levensveranderend idee komt meestal zomaar in je op, onder de douche, onder het hardlopen, onder de afwas.

wat je al weet van jezelf, wat je kunt bedenken als antwoord op de vraag van een loopbaancoach.

Een levensveranderend idee komt meestal zomaar in je op, onder de douche, onder het hardlopen, onder de afwas. Dat komt voort uit het leven zelf, niet uit je prefrontale cortex. Doelloos leven wint terrein, merk ik tot mijn grote vreugde.

Filosoof RenĂŠ ten Bos pleitte begin dit jaar in de Volkskrant voor minder doelgerichtheid.

Politiek en bedrijfsleven lijden volgens hem aan ‘resultatitis’. Het voornaamste resultaat van al die resultaatgerichte managers is dat medewerkers geen verantwoordelijkheid meer kunnen nemen. Bovendien: alles van waarde is doelloos: schoonheid, spel, kunst‌ 7HQ %RV YHUZLMVW QDDU GH &KLQHVH Âż ORVRÂż H waarin gesteld wordt dat je beter kunt meegaan met de stroom van de werkelijkheid. ‘Voor Chinezen is de werkelijkheid zelf productief, die produceert zelf effecten. Die moet je niet willen tegenwerken, je moet meegaan met de

stroom en hier en daar een zetje geven.’ Ook consultant Joost Kampen, auteur van het boek Verwaarloosde organisaties, wijst op resultaatgericht management. De focus op targets, zegt hij, leidt tot verwaarlozing van de organisatie als geheel. Want het maakt leidinggevenden blind voor kwaliteiten zoals klantvriendelijkheid of creativiteit.

Het grappige is dat het zo spiritueel is, die afkeer van doelgerichtheid. Wat zeg ik: het is diep religieus. Het is de kern van het christelijk geloof: niet mijn wil maar Uw wil geschiede. God IS natuurlijk die werkelijkheid die effecten produceert.

Antroposofen bidden tot hun ‘hemelse vriend’, hun beschermengel of gids, met een gebed dat eindigt met: â€˜â€Śzodat ik uit de deining van het lotsvuur tevoorschijn kom als een betere lotsdrager, en steeds beter leer mijzelf te vervullen met uw werelddoelen.’ Prachtig gebed, ik zeg het elke dag hardop, staand voor mijn raam op het Oosten. En ik ben zo benieuwd wat die doelen zullen zijn.

Foto: Solvin Zankl / Greenpeace

IK HEB ALTIJD AL EEN HEKEL GEHAD AAN DIE

plannen waar coaches en loopbaandeskundigen zo dol op zijn: wat wil je zijn over vijf of tien jaar?

Hoe ziet je leven er dan uit? Mijn antwoord is dan: hoe kan ik dat nou weten? Geen van de dingen die ik nu doe, had ik me vijf jaar geleden kunnen voorstellen. Laat staan tien jaar geleden.

Ik ben getrouwd (ik die vast van plan was als juffrouw te sterven); ik schrijf een roman (wat net zo moeilijk is als ik altijd had gevreesd); ik ben voorzitter van de Stichting Kring voor 0\WKRVR¿ H WHUZLMO LN JHHQ QRHPHQVZDDUGLJH leiderschapskwaliteiten bezit); ik ben coach geworden (als ik íets zeker wist, was het dat ik dat niet in me had); ik heb samen met anderen een Spiritueel CafÊ opgezet (ik die altijd maar achter mijn scherm zat, op het asociale af)‌ Nou ja, zo kan ik nog wel even doorgaan.

Doelen bereiken? Maar welke doelen dan? Als je een creatief leven wilt leiden vol avontuur en ontwikkeling, kun je beter niet al te veel vertrouwen op

ROZE BRIL

Keuzestress Er is tegenwoordig zoveel keuze. Gaan we daaraan ten onder?

ZET VIERENTWINTIG POTJES JAM OP EEN TAFEL IN EEN SU-

permarkt en je trekt meer interesse dan wanneer je daar zes potjes uitstalt. Maar terwijl 30 procent van de mensen een aankoop doet wanneer ze een beperkte keuze hebben, koopt slechts 3 procent een jampotje wanneer ze worden geconfronteerd met een overdaad een keuze. Dit experiment van Sheena Iyengar uit 2000 is beroemd geworden. Haar conclusie: te veel keuze leidt tot verlamming en frustratie.

Sindsdien is de ‘keuzeparadox’ het onderwerp van een reeks aan populaire boeken en lezingen. De overvloed aan keuzes – of het nu gaat om consumptieartikelen, opleidingen of vakantiebestemmingen – zou leiden tot een reeks van onplezierige gevolgen. Onze motivatie om een keuze te maken vermindert. Onze verwachtingen worden onterecht omhoog gestuwd. Onze tevredenheid met de uiteindelijke keuze neemt af. Angst, teleurstelling, passiviteit en spijt zijn het gevolg. Sommigen spreken van ‘de tirannie van keuze’. In een TED-lezing gaf Iyengar aan dat keuze niet langer een aanwijzing is van bevrijding, maar van ‘verstikking door zinloze futiliteiten’.

Is dat echt zo? The Optimist kan enige scepsis niet onderdrukken. Wanneer voelde u zich in acute staat van paniek of algehele misère toen u mocht kiezen uit diverVH VRRUWHQ NRI¿ H RI NDDV" 2P GH RSZLQGLQJ RYHU NHX zestress te beoordelen, kunnen we het best teruggrijpen op een metastudie die in 2010 werd gepubliceerd in Journal of Consumer Research. Wat bleek daaruit?

Keuzestress hangt af van bepaalde voorwaarden. Als we moeten kiezen uit een assortiment van producten met

26

Bijvoorbeeld:

weinig onderlinge verschillen, waar we bovendien weinig vertrouwdheid mee hebben of nooit een sterke voorkeur voor hebben ontwikkeld, ja, dan is toenemende keuze een probleem. De beslissing is lastiger in zo’n geval omdat we meer informatie moeten verwerken. Buiten dat was het effect van meer keuze ‘zo goed als nul’.

Daartegenover staan tal van onderzoeken die aantonen dat een ruim keuzeaanbod de kans verhoogt dat je persoonlijke smaak wordt bediend, kan leiden tot beter geĂŻnformeerde beslissingen en bescherming biedt tegen onzekerheid. Sterker nog: toen het beroemde jampotjesexperiment opnieuw werd uitgevoerd, vonden onderzoekers geen negatieve effecten van de overdaad aan keuzes.

Dat gold ook voor een andere studie (naar exotische soorten chocolade) die eerder werd aangevoerd als een bewijs van het bestaan van keuzestress.

Bovendien blijkt er een zekere vooringenomenheid te zijn bij vakbladen: studies die de verrassende gevolgen van een omvangrijk keuzeaanbod aantonen, worden eerder gepubliceerd dan studies waarin die negatieve invloed wordt afgezwakt. Tot slot: als de hypothese van keuzestress waar is, zouden winkels met minder keuze het beter doen. Dat is echter slechts zelden het geval.

The Optimist gelooft dat we het nog niet zo slecht hebben als er zoveel drukte wordt gemaakt over een vermeend overschot aan keuzes. Dat is nog altijd een betere situatie dan een gebrek daaraan. Honderden miljoenen mensen hebben weinig te kiezen wat betreft het kopen van een potje jam. Hun gebrek aan keuze is niet te benijden.

The Optimist stelt daarom: meer is beter. | THE OPTIMIST

Red de bijen!

Heeft u al groente of fruit gegeten vandaag? Daar kunt u de bijen voor bedanken. Bijen bestuiven het overgrote deel van de bomen en planten waar wij ons voedsel van oogsten. Zonder bijen hebben we maar bar weinig te eten. Maar vreemd genoeg zijn we niet erg zuinig op deze diertjes, terwijl we er zo afhankelijk van zijn!

Waarschuwingsrapport In 2011 publiceerden de Verenigde Naties een waarschuwingsrapport over de wereldwijde bijensterfte. Nederland staat in de top van de probleemlanden. Door de steeds intensievere landbouw, met hectare na hectare hetzelfde gewas, krijgen de bijen te eenzijdig voedsel

Successen Greenpeace steunt boeren om kleinschaliger en afwisselender te gaan produceren. En om op een biologische manier onkruid en schadelijke insecten te bestrijden. Daarvoor richt Greenpeace zich ook op de Europese politiek, en met succes: een aantal toepassingen van drie van de meest schadelijke pesticiden is nu tijdelijk verboden.

En omdat het welzijn van de bijen in het belang van ons allemaal is, mobiliseert Greenpeace ook de Nederlandse bevolking via internet. Op www.reddebijen.nl hebben al tienduizenden mensen de petitie getekend.

Dankzij u...

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij ontvangt Greenpeace jaarlijks een bijdrage van 2,25 miljoen euro. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van Greenpeace en 89 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil.

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 2 9 M A A R T 2 0 14

binnen. Hun weerstand tegen parasieten vermindert daardoor. En hun voedsel is vaak ook nog eens vergiftigd door allerlei soorten bestrijdingsmiddelen die de boeren gebruiken. Jaarlijks overleeft 20 tot 25 procent van alle bijenvolken in ons land de winter niet.

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

w w w.postcodeloterij.nl