20130518 nrc theoptimist

Page 1

Natuur & Milieu en de Postcode Loterij.

Ode aan Finca Bellavista COSTA RICA

Hoogbouw IN HET ZUIDEN VAN COSTA RICA, NIET VER VAN DE GROTE OCEAAN, HEEFT EEN groepje pioniers het perfecte toevluchtsoord in de natuur gecreĂŤerd. In de jungle, maar niet tĂŠ ver van de bewoonde wereld woont deze gemeenschap in houten boomhutten. Mateo en Erica Hogan uit de Amerikaanse staat Colorado kochten in 2006 een stuk regenwoud, tien zo groot als de Efteling. Binnen een paar jaar lukte het hen samen met vrienden een heus boomhuttendorp te bouwen. De groep leeft van lokale producten van boeren in de buurt en gebruikt uitsluitend zonneen waterenergie. Ook ontsnappen aan het vluchtige Westerse leven? Sommige boomhutten zijn te huur. Bijvoorbeeld een achthoekige boomhut, die 90 meter boven de grond een prachtig uitzicht biedt over de jungle. Een 80 meter lange hangbrug leidt naar een casita met zithoek en keuken. En ĂŠcht ver is de buitenwereld nooit: er is ook wifi. | DEWI GIGENGACK | MEER INFORMATIE: WWW.FINCABELLAVISTA.COM

Jhdydm unnq noshlhrld ‘VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN.’ DAT

Bijvoorbeeld:

Minder vlees, dat smaakt naar meer! Vlees is lekker. Maar er zit ook een andere kant aan onze biefstuk en karbonade. Onze vleesconsumptie zet niet alleen het welzijn van dieren onder druk, maar ook ons milieu. Want de productie van vlees vreet energie en water. En zorgt bovendien voor een scheve voedselverdeling. Enorme lappen landbouwgrond in ontwikkelingslanden, waar veel mensen toch al te weinig te eten hebben, worden gebruikt voor het verbouwen van veevoer. Voor Ăłnze koeien en varkens!

Daar komt de Flexitaria! Daarom trekt Natuur & Milieu deze zomer door Nederland met haar Mobiele Flexitaria – een rijdende cafetaria zonder vlees. Ze gaan langs festivals, evenementen, scholen en bedrijventerreinen. Om Nederland te laten proeven hoe

lekker een maaltijd zonder vlees kan zijn. En om mensen te inspireren met lekkere, plantaardige vleesver vangers. Wilt u ook uw bedrijfsfeest of evenement opluisteren met de Flexitaria van Natuur & Milieu? Kijk dan op www.flexitarier.nl. Eet smakelijk! Dankzij u... Natuur & Milieu ontvangt sinds 1996 een bijdrage van de Postcode Loterij. Dankzij onze deelnemers heeft Natuur & Milieu tot nu toe 34,2 miljoen euro ontvangen. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van Natuur & Milieu en 88 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Dit katern is een uitgave van The Optimist. Š 2013 Ode Nederland B.V. of de individuele auteurs. HOOFDREDACTIE Jurriaan Kamp, Marco Visscher ART DIRECTOR Andrea Mota

REDACTIE

Elleke Bal, Anne Vegterlo (stagiaire)

UITGEVER

Max Christern BLADMANAGER EN ADVERTENTIES

CHEF INTERNET

Brenda Leensvaart COLUMNISTEN

Harry Starren, Lisette Thooft CORRECTOR

Sam Pitzalis AAN DIT NUMMER WERKTE MEE:

Dewi Gigengack, Barbara de Lange JUNIOR DESIGNER/PRODUCTIE

Jacqueline Kinney

Caroline Verboom, caroline@theoptimist.nl tel. 010 221 0313 ABONNEMENT OP THE OPTIMIST

~ 72,50 per jaar studenten ~ 49,00. Aanmelden via The Optimist, Antwoordnummer 1819, 1910 VB Uitgeest, tel. 0251 257 927, ode@aboland.nl MEER INFORMATIE

info@theoptimist.nl www.theoptimist.nll

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl de dood Wetenschap ontdekt einde van EEN VOORH

ZIN IN MEER OPTIMISME?

MEI/JUNI 2013

86% is al flexitariĂŤr Steeds meer mensen beseffen dat het zo niet langer kan. Moeten we nu dus allemaal vegetariĂŤr

worden? Nee hoor. Je kunt ook ‘flexitariĂŤr’ zijn: wel vlees eten, maar niet elke dag. Dan ben je al heel goed bezig. Zo’n 86% van de Nederlanders is al flexitariĂŤr, een begrip dat is gelanceerd door Natuur & Milieu. Volgens onderzoek zouden nog veel meer mensen vaker willen minderen met vlees, als ze zouden weten wat lekkere vleesvervangers zijn en hoe je daarmee moet koken.

stond jarenlang in het logo van Ode. Dat logo gebruiken we niet meer. Ode is na achttien jaar The Optimist geworden. Op de deurmat bij abonnees, in de boekhandel tussen de opiniĂŤrende bladen, en nu dus ook in de kwartaalbijlage bij NRC Handelsblad. Waarom een nieuwe naam? Sinds 1995 schrijven we over de oplossingen van morgen. Dat begon destijds als ‘een ode aan nieuwe gedachten en moedige visies’. Vandaag is er meer nodig. De mens wordt gezien als een zelfzuchtig monster dat de aarde vertrapt en anderen uitbuit. Iedere uitdaging heet meteen een crisis. Dat is niet hoe wij om ons heen kijken. Natuurlijk, er zijn altijd problemen. Maar we kunnen ervoor kiezen hoe we daarmee omgaan. Kijken we apathisch toe? Of steken we energie in

antwoorden? Wij zien een schat aan creativiteit en vindingrijkheid. Wat meer aandacht voor het probleemoplossende vermogen van de menselijke soort is dringend nodig. Het heeft ons ver gebracht. Het zal ons nog veel verder brengen. 2QV RSWLPLVPH LV JHHQ OXFKWÂż HWVHULM GH DUWLNHOHQ RYHU QLHX we bedrijfsmodellen (p. 4) en micro-initiatieven (p. 8) zijn heel concreet. Voor doemdenken is al helemaal geen plek. Ja, er is klimaatverandering, maar we kunnen ons aanpassen (p. 13). Ja, het is crisis, maar dit is ook hĂŠt moment om je droom te volgen (p. 16). Optimisme, zo schetst oprichter Jurriaan Kamp in zijn essay (p. 20) en in zijn artikel over kansendenker Benjamin Zander S LV JHHQ NZHVWLH YDQ HHQ UR]H EULO RS]HWWHQ KHW LV HHQ uitgangspunt om met de werkelijkheid om te gaan. Intelligente realisten kiezen dus voor optimisme.

OP TIMISME

Zie pagina 10

HET EINDE VAN DE DOOD MICROREVOLUTIE

www.theoptimist.nl/nrc

Ncd ‘‘m gds noshlhrld PLUS NR.154

Samen maken we het verschil.

WWW.THEOPTIMIST.NL ~ 7,75 MEI/JUNI 2013 NR. 154

57 redenen om optimist te zijn

VOOR REGEN! P. 58

maar je Denken in kansen is hard werken, r van wordt er wel gezonder en gelukkige

T H E O P T I M I S T. N L FOTO’S: ALLISON SHELLEY/ALLISONSHELLEY.COM; NEELTJE KONINGS

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

0

Vooruit AFRIKA

Gezonde voeding, elke dag...

Meesters in de vrede

HERDERS IN DE KARAMOJA-REGIO IN KENIA KUNNEN DANKZIJ UPEACE WEER VEILIG RONDTREKKEN MET HUN VEE.

IN DE OEGANDESE KARAMOJA-REGIO, OP

de grens met Kenia, heerst al jaren onrust. Met name de diefstal van vee is een bron van geweld. Door de opkomende waSHQKDQGHO ZRUGHQ GH]H FRQÀ LFWHQ VWHHGV gewelddadiger. Pogingen van het Oegandese leger om het gebied wapenvrij te maken hebben een averechts effect. In hun strooptochten naar illegaal wapenbezit gebruiken soldaten gewelddadige methoden als marteling. De bereidheid van de Karamojong om hun wapens in te leveren neemt daardoor alleen maar af. Tijd voor een andere aanpak. Dit voorjaar is het Karamoja-project begonnen, dat via initiatieven als sport en theater de verhoudingen wil verbeteren. Projectleider Thomas Klompmaker van UPEACE, de vredesuniversiteit van de Verenigde Naties, hoopt dat leden van verschillende stammen de dialoog met elkaar aangaan dankzij theaterlessen. Die zullen volgens hem ‘helpen om zichzelf in een positieve rol te visualiseren’. Rollenspellen laten

de deelnemers ervaren welke positieve en negatieve eigenschappen ze elkaar toebedelen. Klompmaker hoopt dat dit leidt tot meer onderling begrip. Bij sportieve activiteiten als voetbalwedstrijden is vooral de samenstelling van de teams belangrijk. ‘Sporten is teambuilding’, meent Klompmaker, verbonden aan de Haagse afdeling van de internationale universiteit. ‘Als bewoners met verschillende achtergronden in een sportploeg kunnen samenwerken, kunnen ze dat misschien ook op andere niveaus.’ Een schenking van de Nationale Postcode Loterij zorgt ervoor dat het project minstens drie jaar kan draaien. ‘Het kost tijd om negatieve gevoelens te veranderen’, zegt Klompmaker. Maar de oudstudenten van UPEACE die de lessen in Oeganda gaan verzorgen, zullen zich daardoor niet laten tegenhouden, meent hij. ‘We hebben ze geleerd om altijd te blijven geloven in een betere wereld.’ | ANNE VEGTERLO | MEER INFORMATIE: WWW.UPEACE.NL

DUURZAAMHEID

-E=9F@5B8*5AD=B5 <99:G 89 5A6=G=9 CA A9BF9B

Het toppunt van natuurbeleving

G9 ICCEL=9B I5B 9FF9BG=M@9 IC98=B;FFGC::9B H=G B5GHHE@=>?9 LH=I9@ 9B G9I9BF 89 A99FG 55BGE9??9@=>?9

ethische bezwaren tegen vlees uit de bio-industrie. door het bos zou lopen om konijnen, fazanten en Liever nemen ze zelf het geweer ter hand. elanden te schieten en villen, had niemand zien Vorig jaar verscheen een aantal boeken daarover aankomen. Ze groeide op in een links nest, ging zoals Call of the mild: Learning to hunt my own werken in hartje New York en kende geen enkele dinner van McCaulou. Op internet duiken blogs jager – afgezien van de stroper die de moeder van op met namen als De moderne jager-verzamelaar. Bambi neerschoot dan. Maar op haar 24e verhuisde Jonge jagers als Jackson Landers organiseren curze naar Bend, aan de ruige Amerikaanse westkust. sussen met titels als Herten jagen voor beginners. Daar kwam ze in contact met fanatieke liefhebbers McCaulou onderschrijft dat jagen past in een van het buitenleven: vissers, skiërs, duurzaamheidstrend. ‘Steeds meer jagers. Ze ontdekte haar drang mensen zijn bezig met duurnaar meer verbinding met zaam leven’, zegt ze. ‘Ze de natuur, de dieren om willen weten waar hun haar heen en haar eten. voedsel vandaan komt. ‘Ik heb mijn hele leDoe-het-zelf is in, ven vlees gegeten’, steeds meer mensen vertelt ze. ‘Ik wilde hebben kippen, een weten of ik het kon groententuin, of ze opbrengen een dier houden bijen. Jagen in de ogen te kijken past daar ook bij.’ en het te doden.’ Ze Er bestaan veel ging jagen. misverstanden over Tegenwoordig eet jagen, meent ze. Zelf McCaulou honderd vreesde ze vroeger dat IN AMERIKA GAAN STEEDS MEER JONGE, keer liever haar eigen het doden van een dier LINKSE STEDELINGEN LIEVER ZELF JAGEN geschoten gans dan een voor jagers peanuts zou DAN DAT ZE VLEES UIT DE BIOINDUSTRIE ETEN. kippenbout uit de supermarkt. zijn, maar ze leerde dat juist jaWaarom? Omdat ze weet dat het gers dit aspect heel serieus nemen. wild dat ze schiet een goed leven heeft Ook ziet ze jagen niet als een verstoring gehad. Jagen heeft McCaulou bewuster doen van de natuur, maar juist als een belangrijke straleven en eten. ‘Ik eet minder vlees dan vroeger’, tegie voor natuurbeheer. Voor jagers gelden, zowel zegt ze. ‘Als ik tijdens het jagen een dier schiet, eet in Amerika als in Nederland, heel veel regels. ‘Jaik het altijd op. En ik heb een realistischer beeld gers houden van dieren’, meent McCaulou. ‘Ze gekregen van de voedselketen.’ schieten alleen op populaties die gezond en groot Jarenlang daalde het aantal jagers in Ameri- genoeg zijn. Als een wildpopulatie te hard groeit ka. Maar tussen 2006 en 2011 zag de U.S. Fish en het evenwicht in de natuur verstoort, kunnen and Wildlife Service, een overheidsagentschap, jagers daar iets aan doen.’ Ook hoort McCaulou opeens een stijging van 9 procent. Wie zijn die vaak de vraag waarom ze dieren doodt, terwijl we nieuwe jagers? De aanwas kan wel eens komen tegenwoordig geen vlees meer hoeven te eten om uit onverwachte hoek: jonge, linkse stedelingen te overleven. ‘Die vragenstellers hebben gelijk’, als McCaulou. Soms zijn ze milieuactivisten, erkent ze. ‘Maar voor mij is jagen het toppunt van soms waren ze vegetariërs, maar allen delen hun deel uitmaken van de natuur.’ | ELLEKE BAL

DAT LILY RAFF MCCAULOU OOIT MET EEN GEWEER

LH=I9@CB89EB9A=B; G9 L=>B ICCE <55E @989B! A9@?I99<CH89EF" +9 ;EC9=9B89 IE55; CD 89 J9E9@8! A5E?G B55E ;9LCB89 IC98=B; 8=9 CD 8HHEL5A9 J=>L9 =F ;9DEC8H799E8 6=98G -E=9F@5B8*5AD=B5 ?5BF9B" ,@?9 85; ICCEL=9G -E=9F@5B8*5AD=B5 7=E75 $ A=@>5E8 A9BF9B J9E9@8J=>8 I5B 5@ <9G ;C989 I5B LH=I9@(

.9G 021!69@9=8 I5B -E=9F@5B8*5AD=B5 =F

656K! 9B ?=B89EIC98=B; LH=I9@8E5B?9B ?55F A9@?

;9E=7<G CD <9G 7E9ME9B I5B A99EJ55E89 ICCE

KC;<HEGF GC9G>9F 6CG9E ECCA A9@?DC989E 9B

LCJ9@ -E=9F@5B8*5AD=B5 5@F 89 A55GF7<5DD=>"

LH=I9@=B;E98=MBG9B" -E=9F@5B8*5AD=B5 <99:G 99B

4C 6@=>:G B=9G 5@@99B 89 7CBG=BHNG9=G I5B

>55ECAL9G I5B $# & A=@>5E8 9HEC 9B I9FG=;=B;9B =B

-E=9F@5B8*5AD=B5 ;9J55E6CE;8 A55E CC?

%’ @5B89B" +9 DEC8H7G9B I=B89B <HB J9; B55E

89 ;9LCB8<9=8 I5B A9BF 8=9E A=@=9H 9B 89

A99E 85B $## @5B89B"

GC9?CAFG I5B 89 A9@?I99<CH89E=>"

3=@ >9 A99E J9G9B CI9E <9G 021!69@9=8 I5B -E=9F@5B8*5AD=B5) /=>? 85B CD( JJJ":E=9F@5B875AD=B5"7CA" .9G 021!I9EF@5; %#$% I9EF7<=>BG CD %’ A9="

JJJ":E=9F@5B875AD=B5"7CA

STADSLAB LEIDEN WIL VAN DE BREESTRAAT EEN BRUISEND EN CULTUREEL HART VAN DE STAD MAKEN.

BUURTINNOVATIE

Leidenaren vegen hun eigen straat HET IS EEN TROOSTELOOS GEZICHT: DE DONKERE GEBOUWEN IN DE BREESTRAAT

in Leiden steken dreigend af tegen de grijze lucht. Veel panden staan leeg. Kapotte ramen zijn afgeplakt met tape. Voorbijgangers lopen in hoog tempo over de stoep, de blik strak op de grond gericht. De enige die rustig rondloopt en om zich heen kijkt, is Ronald van der Steen. Zijn haar is nat van de regen en een gure voorjaarswind snijdt in zijn gezicht. Toch blijft hij voor de zoveelste keer even stilstaan. Trots wijst hij naar boven. ‘Dit is een van de oudste panden van Leiden. Ik wil er een museum van maken.’ Van der Steen is projectleider bij Stadslab Leiden, een initiatief van enthousiaste burgers die hun stad cultureler en bruisender willen maken. Renovatie van de Breestraat – een winkelstraat waaraan ook het stadhuis ligt – is onderdeel van dat plan. Van der Steen: ‘De Breestraat heeft de potentie de mooiste straat van Nederland te worden.’ Stap één: de straat vrijmaken van busverkeer. De zeshonderd bussen die dagelijks langskomen, maken het voor voetgangers onmogelijk stil te staan bij de schoonheid van de straat. Een projectgroep bepleit de komst van boetiekjes, luxe horecagelegenheden en culturele mogelijkheden, zoals een Leids museum voor moderne kunst. Andere Stadslaboranten houden zich bezig met het Singelparkproject, dat van de Leidse singels het langste en mooiste stadspark van Nederland wil maken. Met goedkeuring van de gemeente en een steeds groter wordende groep Vrienden van het Singelpark komt die droom dichterbij. Beide projecten hebben nog een lange weg te gaan, maar het begin is er. Ook Van der Steen blijft zich inzetten om van de liefdeloze Breestraat een inspirerende plek te maken. ‘Ik geloof oprecht dat het kan.’ | A.V. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren aan te moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

T H E O P T I M I S T. N L FOTO’S: MIKKEL OSTERGAARD/BUCHCOVER.COM; TACO VAN DER EB/HOLLANDSE-HOOGTE.NL; CHARLIE CROSKERY

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

2

Duurzaamheid

Gds adcqhie u‘m cd

sndjnlrs

minder belangrijk wordt. Want waar hecht je nu meer waarde aan: een auto op de oprit hebben staan, of er altijd een kunnen gebruiken als je hem nodig hebt? Een voorloper van die trend is MyWheels (voorheen Wheels4all), sinds 2003 een platform voor deelauto’s. MyWheels heeft zo’n vijfduizend leden, die kunnen kiezen uit meer dan duizend auto’s in heel Nederland. Sinds kort kunnen mensen ook hun eigen auto verhuren. Spullen delen wordt steeds gewoner. Het heeft dan ook een beter imago gekregen, denkt Henry Mentink, oprichter van MyWheels. ‘Onze deelnemers zijn vooral hoger opgeleide mensen met hogere

Moderne bedrijven draaien niet om geld. Delen, ruilen en creĂŤren zijn veel belangrijker. DOOR ELLEKE BAL, MET BIJDRAGEN VAN DEWI GIGENGACK EN ANNE VEGTERLO

C

RIE JAAR GELEDEN NODIGDEN RENÉ

vormgeven en bijdragen aan een

Moerman en Jurgen van der Heijden hun

nieuwe economie.

buurtgenoten uit in Hotel Borst in het NoordHollandse plaatsje Bakkum, bij Castricum.

EĂŠn ding is duidelijk, zegt Jonker: de nieuwe bedrijfsmodellen

Ze peilden wie wilden meedoen aan een lokale energie-

zijn een tegenbeweging. ‘Ze

coĂśperatie. Het idee: samen energie besparen, schone

stellen de huidige economie

energie opwekken en onafhankelijk worden van energie-

ter discussie.’ Ons economi-

maatschappijen. Zestig mensen waren enthousiast.

sche systeem is gebaseerd

Ze richtten een vereniging op, CALorie, en begonnen

op kortetermijndenken,

klein: advies over de aanschaf van zonnepanelen, een

oneindige groei en een

workshop zonnepanelen installeren. Daarna hielpen ze

beperkte opvatting over

buurtbewoners hun huizen beter te isoleren. Begin mei

waardecreatie, zegt Jon-

openden ze zelfs een ‘zonnecentrale’. Omdat niet alle

ker. ‘Tot aan de jaren

Castricummers een geschikt dak hebben voor zonnepa-

zeventig van de vorige

nelen, zorgde CALorie dat er zonnepanelen op het dak

eeuw hadden we nog

van een gemeentegebouw werden gelegd en dat buurt-

een breed waardenbe-

bewoners van die zonnestroom gebruik mogen maken.

grip, daarna werd geld

CALorie heeft geen winstdoel of eigen vermogen, geen

de heilige koe.’ Hij vertelt

personeel en geen kantoor. Alle leden van de vereniging

hoe er in de jaren zeven-

werken vrijwillig mee aan het creĂŤren van hun gezamen-

tig wetten werden aan-

lijke doel: een energieneutraal Castricum in 2030. Het is

genomen die het maken

een goed voorbeeld van hoe bedrijven er in de toekomst

van economische winst

uit zullen zien, volgens Jan Jonker, hoogleraar duurzaam

centraal stelden in het ei-

ondernemen. Die bedrijven ‘draaien om de lokale com-

genaarschap en de rechts-

munity, zijn gericht op de lange termijn en willen sociale

vorm van een bedrijf. Jonker:

en ecologische waarde creÍren’. In het afgelopen jaar

‘Dat was in mijn ogen het be-

hebben Jonker en zijn onderzoeksteam van de Radboud

gin van het einde.’

Universiteit Nijmegen onderzoek gedaan naar honderden

Jonker ziet dat de nieuwe be-

van zulke ‘bedrijven van de toekomst’ in heel Europa. En

drijfsmodellen zich meer richten

dat onderzoek zet de definitie van een ‘bedrijf’ totaal op

op een nieuwe economie, waarin

haar kop.

bezit, eigendom en snelle produc-

Jonker is een bevlogen man, die je altijd precies zal

tie niet belangrijk zijn. Waarde wordt

zeggen waar het op staat, en wat hij denkt. Juist daar-

juist gehecht aan het delen van spullen,

om lijkt het tegenstrijdig dat hij zich al vijftien jaar be-

ideeĂŤn en sociaal kapitaal, of het ruilen

zighoudt met de begrippen ‘duurzaam ondernemen’ en

van spullen of diensten zonder er een porte-

‘waardecreatie in de economie’, die op zo veel verschil-

monnee voor open te doen, of het creĂŤren van

lende manieren worden geĂŻnterpreteerd en gebruikt.

nieuwe verbindingen tussen mensen, ideeĂŤn en

Die termen zijn heel lang ‘veel te vaag’ gebleven, geeft

bedrijven. Verder heeft Jonker een aantal kenmerken

Jonker toe, geĂŻrriteerd. ‘Mensen zeiden tegen me: “Word

op een rij gezet die nieuwe bedrijfsmodellen karakteri-

toch eens concreet, man!�’

seren (lees meer over vier van die kenmerken in de an-

Toen kwamen er buurtinitiatieven voor duurzame

dere artikelen op deze pagina’s).

energie, en bedrijven als Peerby, dat buurtgenoten aan

Jonker krijgt in reactie op zijn onderzoek veel vragen

elkaar koppelt zodat ze spullen aan elkaar kunnen uit-

over deze nieuwe bedrijven. ‘Is dat wel een bedrijfsmo-

lenen, en Mud Jeans, dat spijkerbroeken least om die na

del?’, vragen mensen bijvoorbeeld over het idee van de

afloop van de huurperiode weer te recyclen in nieuwe

Tijdbank, die uren bijhoudt voor vrijwilligerswerk, waar

TOEGANG EN GEBRUIK

spijkerbroeken, en het Repair CafĂŠ, waar je je spullen

de betrokkenen punten voor krijgen en die vervolgens

IN PLAATS VAN BEZIT

KENMERK:

HEBBEN, HEBBEN, HADDEN Bij Spotify koop je geen muziek meer, maar luister je duurzaamheid op een natuurlijke manier deel van uit- geleerd hebben om te denken dat bedrijven ook een online naar ieder nummer dat je maar wilt horen. Bij maakt. Eindelijk was er geen sprake meer van vaag- andere waarde dan geld kunnen creĂŤren’, zegt Jonker. Mud Jeans kun je spijkerbroeken huren. De tapijten van heid. Jonker onderzoekt nu hoe deze modellen tot stand ‘Maar we zullen al snel heel anders tegen de economie Interface kun je leasen voor een maandelijks bedrag. Deze komen, wat ze met elkaar gemeen hebben en hoe ze aan gaan kijken.’ initiatieven laten zien dat het bezitten van spullen steeds

3

kunt laten repareren door vrijwilligers. Kortom, overal

kunnen gebruiken om zelf daarmee de hulp van iemand

kwamen nieuwe bedrijfsmodellen van de grond, waar

anders in te roepen. ‘Mensen vragen dit omdat ze niet

inkomens, die waarschijnlijk best een eigen auto kunnen betalen’, zegt hij. Maar toch kiezen ze daar niet voor. Het is tegenwoordig eigenlijk best hip om via je smartphone een auto te kunnen reserveren. En je hebt niet meer de vaste kosten van een auto, die toch de meeste tijd stilstaat. Mentink ziet het voordeel: ‘Dat geeft een gevoel van vrijheid.’ Volgens architect Thomas Rau is het idee dat producten

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

het eigendom zijn van de consument zelfs helemaal niet meer van deze tijd. Hij bedacht daarom het duurzame consumptieconcept Turntoo, waarbij consumenten een SURGXFW KXUHQ RS EDVLV YDQ HHQ FRQWUDFW HQ KHW QD DĂ€RRS weer inleveren. Rau adviseert bedrijven om op deze manier te gaan werken, en zo zijn er al vele wasmachines, lampen, bureaustoelen en koelkasten verhuurd. De kosten van een product gaan zo voor de consument ook nog eens omlaag, redeneert Rau, want die hoeft alleen maar voor verbruik te betalen, en niet voor de grondstoffen om het product te maken. KENMERK: COMMITMENT VOOR DE LANGERE TERMIJN

VERZEKEREN ZOALS HET IS BEDOELD Probeer maar eens een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten als je niet ergens in dienst bent. Premies zijn vaak erg hoog en het is doorgaans onduidelijk wanneer je wel en niet krijgt uitgekeerd. Tel daarbij op de economische crisis (minder opdrachten, lagere omzet) en het resultaat mag niemand verbazen: 68 procent van de zelfstandig ondernemers is niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. De oprichters van Broodfonds wilden een sociaal, kleinschalig en transparant alternatief voor zzp’ers. Ze bedachten een oplossing op basis van het schenkingsprincipe. Ieder fonds bestaat uit een groep van 20 tot 50 mensen die maandelijks een klein bedrag opzij zetten. Wanneer iemand uit de groep meldt langdurig ziek te zijn, krijgt hij geld uit het Broodfonds om in zijn levensonderhoud te voorzien tot hij zelf aangeeft het niet langer nodig te hebben. Een heel logisch en eenvoudig plan, meent medeoprichter Biba Schoenmaker, tevens mede-eigenaar van de BroodfondsMakers CoĂśperatie in Utrecht, het bedrijf dat de broodfondsen adviseert en begeleidt. ‘Het is verzekeren zoals het ooit bedoeld is’, zegt ze. Schoenmaker wijst erop dat een grote verzekeraar als Achmea zo’n tweehonderd jaar geleden is ontstaan uit een groep boeren die elkaar wilden ondersteunen in geval van brand. Een leuke bijkomstigheid van het Broodfonds: de leden werken vaak samen, vragen advies aan elkaar en halen dankzij elkaar makkelijker nieuwe opdrachten binnen. En wie ziek is, NDQ QDDVW GH PDDQGHOLMNVH ÂżQDQFLsOH ELMGUDJH ook rekenen op morele steun. ‘Er wordt vanuit de groep altijd wel even gecheckt hoe het met iemand gaat’, vertelt Schoenmaker. ‘Soms nemen de groepsleden opdrachten van de zieke over, zodat deze geen klanten kwijtraakt.’ Het Broodfonds draait op onderling vertrouwen, want controle of iemand echt ziek is, is er niet. Dat werkt. In de zeven jaar dat het Broodfonds bestaat, is bij de oprichters geen geval van misbruik bekend. ‘Iedereen voelt zich verantwoordelijk voor het collectieve geld’, meent Schoenmaker. ‘Volgens mij zijn mensen zelfs minder snel ziek.’

afstandelijk en ook vaak een administratieve monsterklus. Ze kozen voor een coĂśperatie, een bedrijfsvorm waarbij het eigendom in handen is van leden, die vanuit een gemeenschappelijk belang samenwerken. De coĂśperatie gedijt in een cultuur waarin de betrouwbaarheid van bedrijven ongekend laag is en waarin klanten niet als een nummer willen worden behandeld. Dat zie je ook bij uiteenlopende organisaties als Zorg & Co, die de menselijke maat terug wil brengen in de zorgsector en glasvezelprovider OnsBrabantNet. En zie hoe grote bedrijven als Rabobank en Achmea zich graag laten voorstaan op hun coĂśperatieve beginsels. Het lijkt een antwoord op een vertrouwenscrisis in de samenleving. In de strijdvaardige woorden van Walter Halberstadt, algemeen directeur van de thuisbezorgservice die Beebox is gaan heten: ‘We willen iets doen tegen de waanzin van de huidige voedselketen.’ Wat er mis is met de voedselketen? ‘Inkoopcombinaties en supermarktketens hebben veel te veel macht’, zegt hij. ‘Boeren delven het onderspit.’ Door een coĂśperatie op te zetten waarin boeren, burgers en business een evenredige zeggenschap hebben, hoopt Beebox de machtsverhoudingen te doorbreken. Beebox bestaat uit ongeveer zestig boeren en telers (deels zelf weer verenigd in een coĂśperatie), die hun producten aanleveren bij zo’n vijfhonderd mensen in de regio’s rondom Amsterdam, Haarlem, Almere en Utrecht. Een crowdfundingcampagne moet helpen om de dienst in heel Nederland aan te bieden. Investeerders worden dan lid van de coĂśperatie en kunnen zo meebeslissen. Dat is niet alleen de gezondste manier om te groeien, meent Halberstadt, maar het helpt ook de ‘vervreemding’ van ons voedsel tegen te gaan. ‘Wij willen de relatie tussen boeren en burgers herstellen.’ KENMERK: ALTERNATIEF RUILMIDDEL

GELD IS OOK NIET ALLES Dit najaar verdwijnen er niet alleen euro’s in de kassa’s van Film by the Sea in Vlissingen, maar ook Luctors. Het ÂżOPIHVWLYDO GLHQW DOV HHUVWH SURHIVHVVLH ELQQHQ KHW &DUH Cure-project, dat in heel Zeeland moet gaan draaien. Het idee is om zowel vrijwilligers in de zorg als de interesse in kunst en cultuur te stimuleren. Luctors verdien je door ELMYRRUEHHOG NRIÂżH WH VFKHQNHQ LQ KHW YHU]RUJLQJVKXLV Met die Luctors kun je kaartjes voor bioscopen, musea en theaters afrekenen. Zowel de zorg- als cultuursector lijden onder de bezuinigingen van het kabinet. Festivaldirecteur Leo Hannewijk besloot die twee werelden met elkaar te verbinden. ‘We willen vrijwilligers laten weten dat ze worden JHZDDUGHHUGÂś ]HJW KLM Âľ7HJHOLMNHUWLMG FUHsUHQ ZH HHQ YHUDQWZRRUGHOLMNKHLGVJHYRHO -D MH PDJ QDDU GH ÂżOP PDDU je moet er wel iets voor doen.’ Hannewijk wil het pure altruĂŻsme niet in de weg staan; hij ziet de beloning wel als een stimulans. ‘Dat past in deze tijd’, meent hij. De culWXXUVHFWRU SURÂżWHHUW LQ GH YRUP YDQ VWLMJHQGH EH]RHNHUVaantallen en kan de door vrijwilligers ingeleverde Luctors verzilveren bij bedrijven die het project sponsoren. 9ULMZLOOLJHUV EHORQHQ PHW HHQ WLFNHW YRRU GH ÂżOP GDW klinkt een beetje als de eeuwenoude gedachte ‘voor wat hoort wat’. Maar omdat het aantal uren van vrijwilligers wordt bijhouden en wordt omgezet in bepaalde hoeveelheden Luctors, ontstaat er wel degelijk een nieuwe vorm van een economische transactie. Film by the Sea is niet de eerste die experimenteert met alternatieve ruilmiddelen. In Den Haag krijgen vrijwilligers en mantelzorgers die zijn aangesloten bij kenniscentrum en vrijwilligersorganisatie PEP, korting op culturele uitjes, restaurants en winkels. Ook de door het hele land verspreide LETS-initiatieven (Lokaal Economisch Transactie Systeem) werken volgens een dergelijk principe: leden kunnen goederen en diensten met elkaar uitwisselen. Zij weten: geld is ook niet alles.

KENMERK: COĂ–PERATIEF SAMENWERKEN

TERUG NAAR DE MENSELIJKE MAAT Toen een aantal boeren het plan bedacht voor een thuisbezorgservice voor seizoensproducten peinsden ze er niet over om een bv op te zetten. Dat wordt meteen zo

Jan Jonker presenteert op 28 juni de uitkomsten van zijn onderzoek naar nieuwe bedrijfsmodellen tijdens een symposium in Nijmegen. | Meer informatie en aanmelden via www.nieuwebusinessmodellen.info T H E O P T I M I S T. N L

ILLUSTRATIE: MARK REIJNTJENS/LUMINE.NL

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

4

Duurzaamheid

wanneer je eerste factuur is betaald. Je moet ook geen risicoanalyses maken. Wat is het risico als je geen geld hebt? Nul! Want je hebt niets te verliezen. Als iemand eerst een businessplan moet schrijven, krijg je niet de innovaties die we nodig hebben. Heb je een idee? Voer het uit! Ga aan de slag! Praat er niet over, analyseer het niet. Maak vuile handen, dat is regel nummer een.’ En wat is uw ervaring hiermee?

leven bioloog? Vergeet het maar. Je diploma heeft een houdbaarheidsdatum. Het probleem is dat de universiteiten dat er niet bij zeggen. Daardoor willen we blijven werken met kennis die we twintig of dertig jaar geleden hebben opgedaan. En daardoor kan de samenleving niet goed innoveren. We moeten terug naar de wijsheid van de Dalai Lama, die zegt: “Ga ĂŠĂŠn keer per jaar ergens naartoe waar je nog nooit bent geweest en waar je niemand kent.â€? $OV MH GDW GRHW ZRUG MH HHQ Ă€ H[LEHO PHQV Âś

van investeringen die door vrouwen zijn gedaan. Het is een miljardenfonds op de aandelenbeurs van Johannesburg geworden. Vroeger verkocht ze auto’s voor BMW.’ We moeten dus allemaal ondernemer worden?

‘Ik zeg niet dat iedereen ondernemer moet worden, maar iedereen zou met de ondernemerscultuur moeten kennismaken en moeten inzien dat het kan. Accepteer dat er een nieuwe spelregel is: dat je eerst een factuur betaald moet hebben gekregen voordat je een businessplan gaat schrijven. We moeten accepteren dat we de regels van het spel herschrijven, en daarbij geen strategieanalyses maken, maar gewoon de handen uit de mouwen moeten steken.’

‘Ik geef u een voorbeeld. Drie jaar geleden heb ik me verdiept in een petrochemische fabriek in Porto Torres op Heeft u een voorbeeld van iemand die dat heeft gedaan? SardiniĂŤ. Er was daar enorm veel vervuiling. Ik dacht: ‘Honderden. Neem Wendy Luhabe uit Zuid-Afrika: zij waarom veranderen we dit niet in een biologische raf- heeft het eerste investeringsfonds ter wereld voor vrouÂż QDGHULM" De fabriek werd gebruikt door ENI, nummer wen opgezet met geld dat afkomstig is van vrouwen en acht in de mondiale toptien van oliemaatschappijen. De directie meende dat het bedrijf niet meer concurrerend was en besloot de fabriek te sluiten. ENI zou dan aan een omvangrijke schoonmaakoperatie in het hele gebied moeten beginnen, die een miljard dollar zou hebben gekost. De Italiaanse zakenvrouw Catia Bastioli wist in de onderhandelingen de fabriek gratis te krijgen. De uitkomst was dat een half miljard dollar zou worden besteed aan het schoonmaken en 473 miljoen aan het ombouwen van GH IDEULHN WRW HHQ ELRUDIÂż QDGHULM ZDDULQ ODQGERXZDIYDO 1. Van druif tot brandwerend middel van de boeren uit de omgeving wordt verwerkt. Die ĂŠĂŠn Het Zweedse Trulstech is het eerste bedrijf dat brandwerende materialen voor textiel, interieur of de miljard dollar wordt dus niet verspild, maar voor een posiauto-industrie maakt uit afbreekbare grondstoffen. Brandwerende materialen bestaan vaak uit veel giftige tieve investering aangewend. Het is natuurlijk een giganstoffen. Productontwikkelaar Mats Nilsson wilde die vervangen door natuurlijke middelen, en ontdekte dat tisch project, maar het gaat om de mentaliteit erachter.’

Uhdq jddq u‘m ‘eu‘k m‘‘q adcqhie

Qdfdk 09 l‘‘j uthkd g‘mcdm

En als ik niet direct een fabriek wil kopen, maar iets kleiner wil beginnen?

‘Begin bij je fantasie. Als je geen idee hebt, moet je geen baan gaan zoeken. Wanneer je in Spanje woont en werkloos bent, moet je niet doen wat iedereen doet, want dan is de concurrentie te groot. Wees creatief. Ga op zoek: welke in de buurt aanwezige grondstoffen blijven ongebruikt?’ Geen idee. Heeft u een idee?

¾1HHP VODFKWDIYDO 2Np KHW LV JHHQ ¿ MQ RQGHUZHUS PDDU op slachtafval kun je zwarte wapenvliegen houden en van hun larven kun je eiwit maken. Er bestaat een grote behoefte aan eiwit in de wereld. Sinds ik erover heb geschreven in Blauwe economie zijn er zeker tien lezers mee aan de slag gegaan. Wie heeft er ervaring met het houden van vliegen? Niemand! Wie begint er dan aan? Degene die het lef heeft om te zeggen dat het niet moeilijk kan zijn. Er staan duizenden slachthuizen overal ter wereld en die gooien allemaal hun afval weg. De vliegen leggen eitjes bij de vleet, maar volgens de duurste businessschools moet je langetermijnstrategieÍn hebben. Waarom zou je je als jonge ondernemer bezighouden met dat soort tijdrovende dingen? Stel vast wat er om je heen voorhanden is. Je kunt klein beginnen.’

Volgens Gunter Pauli heb je geen geld of ervaring nodig om ondernemer te worden. Kijk liever om je heen: wat kun je maken van andermans afval? Begin daarmee. DOOR ELLEKE BAL

En als je het nou eng vindt om het risico te nemen als je al een vaste baan hebt? Of als je als alleenstaande ouder drie

C

E BELGISCHE ONDERNEMER GUNTER PAULI

heeft een simpel antwoord op de toenemende werkloosheid: ‘Begin je eigen bedrijf met dingen die in je omgeving voorhanden zijn.’ Neem nu koffiepulp. Bij het maken van koffie gaat 99 SURFHQW YDQ GH NRIÂżHERRQ YHUORUHQ 'DDUPHH LV GLH SXOS nog niet waardeloos. Op dat afval kun je champignons kweken. Zo kun je geld verdienen met de verkoop van die eiwitrijke paddenstoelen. Wat er na die oogst overblijft, vormt uitstekend veevoer. Sinds Pauli dit idee is gaan propageren, zijn er al zestienduizend mensen aan de kost geNRPHQ PHW KHW NZHNHQ YDQ FKDPSLJQRQV RS NRIÂżHSXOS Pauli, afgestudeerd in de economie en oprichter van zo’n tien bedrijven, werkt sinds de jaren negentig aan zijn visie van wat hij de ‘blauwe economie’ heeft genoemd, in zijn gelijknamige boek. In zijn tijd als algemeen directeur van Ecover, een Belgisch bedrijf in schoonmaakmiddelen, ontdekte hij dat het Indonesische regenwoud werd verwoest voor de palmolie in zijn ‘milieuvriendelijke’ proGXFWHQ 'DW VFKRNWH KHP 2RN EHJRQ 3DXOL LQ WH ]LHQ GDW er wel erg veel overheidssubsidie nodig was om de groene

5

economie concurrerend te maken – en dan nog waren de prijzen niet zo dat iedereen zich een dergelijke luxe kon veroorloven. Groen was niet goed genoeg, oordeelde hij. 'H EODXZH HFRQRPLH JDDW YHUGHU GDQ GH JURHQH RPdat die geen gebruikmaakt van ruwe grondstoffen en alle productieprocessen baseert op slimme innovaties, ontleend aan voorbeelden uit de natuur. Zo’n soort economie zorgt voor inkomsten en banen, meent Pauli, omdat ‘de ondernemer in ons erdoor wordt aangesproken’. En een businessplan, geld of ervaring heb je voor een bedrijf in de blauwe economie niet nodig. Sterker nog, zegt Pauli, ze staan innovatie in de weg. Hoe kwam u op het idee dat je zonder geld of ervaring een

wat ik heb beschreven in Blauwe economie: als je geen geld en ervaring hebt, moet je werken met wat je hebt. ‘We moeten af van het model waarin geld en ervaring de noodzakelijke voorwaarden zijn voor het ondernemerVFKDS .LMN QDDU %LOO *DWHV 0LFKDHO 'HOO )DWKHU *RGIUH\ Nzamujo in Benin en Paolo Lugari in Colombia: zij zijn allemaal zonder geld of ervaring begonnen. Lugari had geen enkele ervaring met het vergroenen van de savanne. Gates had geen ervaring in het ontwikkelen van software. )DWKHU 1]DPXMR KDG JHHQ HUYDULQJ PHW VWDGVODQGERXZ :DDUGRRU KDGGHQ ]H WRFK VXFFHV" 'RRUGDW ]H LQ]DJHQ GDW feiten niet vaststaan. Bij de huidige crisis is er behoefte aan mensen die zeggen: “Ik heb geen enkele ervaring en daarom kan ik heel veel bereiken.�’

De Amerikaanse ondernemers Andrew Ungerleider en Gay Dillingham begonnen samen het bedrijf Earthstone om niet-recyclebaar glas toch nog een nieuwe functie te geven. Hun gepatenteerde technologie haalt glazen drankflessen uit de afvalstroom en maakt daar schuurmiddel en schoonmaakproducten van. Die producten worden zowel door consumenten als door de industrie gebruikt. De Earthstone-fabriek is gevestigd op een gemeentelijke stortplaats in Albuquerque, in de staat New Mexico. Een deel van de energievoorziening wordt verkregen uit het biogas dat vrijkomt uit de biomassa op de stortplaats.

3. Van zetmeel tot plastic De Japanse Yoshihito Shirai, werkzaam aan het Kyushu Institute of Technology, bestudeerde hoe je plastic kan maken van zetmeel afkomstig uit voedselafval. Shirai ontwierp een systeem waarmee voedselafval uit restaurants met behulp van een schimmel wordt omgezet in polymelkzuur, een biologisch afbreekbaar plastic dat onder meer gebruikt kan worden als verpakkingsmiddel. Shirais laboratoriumonderzoek leidde tot de bouw van een fabriek, die sinds 2004 operationeel is.

4. Van CO2 naar voedingssupplement Een Braziliaans team onder leiding van wetenschapper Jorge Alberto Vieira Costa, verbonden aan de Universidade Rio Grande do Sul in BraziliĂŤ, ontdekte hoe je spirulina kweekt op zoet of brak water. Spirulina is een blauwalgensoort die kan worden verkocht als voedingssupplement. De alg bevat belangrijke bouwstoffen voor het lichaam, zoals eiwitten en mineralen. De Braziliaan leerde lokale boeren om spirulina te kweken uit meren in de buurt. De opbrengsten voorzien de boeren in een broodnodig inkomen. Bron: Blauwe economie, Gunter Pauli, uitgeverij Nieuw Amsterdam

‘Stel je bent net afgestudeerd bioloog. Blijf je dan je hele

Gunter Pauli

Ondernemen zonder geld of ervaring Als Ă­emand u enthousiast kan maken om voor uzelf te beginnen en een bijdrage aan een mooiere wereld te leveren, is het Gunter Pauli wel. De Belgische ondernemer laat u in drie lessen inzien dat business as usual in deze tijd ongepast en onwenselijk is. Hij vertelt verhalen over mensen die zonder ervaring of geld hun eigen bedrijf zijn begonnen, inclusief praktische tips, zodat u kunt meedoen aan deze revolutie.

Maar als je geen geld of ervaring nodig hebt, wat dan wel?

‘Wat tegenwoordig afwezig is, is de overtuiging dat een ondernemer uiteindelijk een doener is. In mijn visie op het ondernemerschap is er een verbod op het schrijven van een businessplan. Als je dat doet, is het idee meteen dood. Je mag pas een businessplan schrijven, vind ik,

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

2. Van glas tot schuurmiddel

kinderen te eten moet geven?

bedrijf kan beginnen?

‘Ik heb het zelf vaak genoeg gedaan en er zijn honderden andere voorbeelden die ik kan noemen. Kijk, op dit moment is het waarschijnlijk praktisch onmogelijk een lening van een bank te krijgen. En wanneer het zo moeilijk wordt om aan geld te komen wordt het volgens mij tijd om de NRHUV WH YHUOHJJHQ HQ WH YUDJHQ ZDW NDQ GDQ ZpO" 'DW LV

hij daarvoor het afval van citrusschillen en druivenpulp kon gebruiken. Door een scheikundige reactie die optreedt als dat voedsel in aanraking komt met vuur werkt het brandvertragend. Inmiddels heeft hij een goedlopend bedrijf.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Onlinecursus Data: 27, 28 en 29 juni 2013

Taal: Engels

Kosten: 150 euro

T H E O P T I M I S T. N L FOTO: PER-ANDERS PETTERSSON

Z AT E R D A G 18 13 M E I 2 013

6

Duurzaamheid

Lhbqn hr yn jkdhm mnf mhds Er is een revolutie gaande, in de marge, nog nauwelijks waarneembaar. Ze zorgt ervoor dat miljoenen mensen die leven in armoede toegang krijgen tot alles van energie en drinkwater tot gezondheidszorg. DOOR ELLEKE BAL

I

ACKSON KAHIGA LEEFDE ALTIJD IN ONZEKERHEID.

De afhankelijkheid van regen hield zijn leven als kleine boer op het Keniaanse platteland in een onmogelijke greep. Bij genoeg regen was er niets aan de hand, maar hij moest voorbereid zijn op het uitblijven ervan – en de daaropvolgende slechte oogst. Boeren met HHQ JURWH ODS JURQG HQ HHQ Ă€LQNH RP]HW NXQQHQ ]LFK WHgen weersomstandigheden verzekeren, maar Kahiga heeft geen van beide. De premie zou voor hem uitkomen op een onwaarschijnlijk bedrag van zo’n 700 euro per maand, omdat de verzekeraar zijn land regelmatig zou moeten bezoeken om te inspecteren. En trouwens, hoe kon Kahiga de verzekering afsluiten zonder bankrekening? Gelukkig zette de internationale stichting Syngenta voor kleine boeren als Kahiga een verzekeringsprogramma op. ‘Ik noem het een microverzekering,’ zegt Rose Goslinga, een Nederlandse econome, die het project bedacht en opzette, ‘omdat we boeren verzekeren die minder dan een hectare land hebben, voor gemiddeld 5 euro per seizoen. Een enorm verschil in schaal met voorheen.’

7

Het werkt eenvoudig. Boeren hoeven alleen maar naar de lokale leverancier van landbouwgoederen, die hen inschrijft via een speciale mobieletelefoonapplicatie. Die genereert een verzekeringsnummer en polis in de cloud, die naar de nieuwe klant wordt ge-sms’t. Goslinga hoeft de boeren niet te bezoeken, omdat in verschillende dorpen weerstations zijn neergezet, voorzien van zonnepanelen, die statistieken produceren die ze kan afzetten tegen de gemiddelde regenval in de betreffende regio. Daarmee kan ze de eventuele weerschade berekenen. Als er wordt uitgekeerd, doet ze dat via Mpesa GH WHOHIRRQDSSOLFDWLH YRRU ¿nanciÍle transacties. Syngenta heeft inmiddels zo’n 64.000 microverzekeringen afgesloten in Kenia en Rwanda. Deze boeren zijn niet de enigen die dankzij zo’n rits innovaties toegang krijgen tot nieuwe producten en diensten die voorheen buiten hun bereik waren. Denk eens aan de miljoen huishoudens in dorpen in Bangladesh die elektriciteit krijgen, dankzij een kleine lening waarmee ze een installatie op zonne-energie kunnen kopen. Of aan de patiÍnten in India die kunnen worden behandeld voor

tuberculose zonder naar het ziekenhuis in de stad te hoeven, omdat de lokale kliniek met een microdiagnostiekkit in een paar minuten kan vaststellen wat het probleem is. Het lijkt alsof deze boeren in Kenia, de gezinnen in Bangladesh en de patiĂŤnten in India niets met elkaar gemeen hebben. Maar zij krijgen essentiĂŤle goederen en diensten aangeboden tegen een ongekend lage prijs. Een aaneengeschakelde serie van innovaties in productiemethoden, informatietechnologie, ontwerp en distributie maakt sinds kort een einde aan de tussenkomst van traditionele, soms logge instituten of infrastructuren, zoals ziekenhuizen, banken en elektriciteitscentrales. Mensen die leven van VOHFKWV HHQ SDDU HXUR SHU GDJ SURÂżWHUHQ ]R YDQ GH RSNRPVW van het zeer geavanceerde microproduct, die hun leven de komende jaren totaal op zijn kop zal zetten. Zo zullen miljoenen arme patiĂŤnten in de komende jaren toegang krijgen tot gezondheidszorg dankzij microproducten, microapotheken en microdiagnostiek, voorspelt de Amerikaanse arts Eric Bing. Als hoofd van de afdeling Mondiale Gezondheid van de denktank George

W. Bush Institute reisde Bing de wereld over, op zoek naar oplossingen voor slechte toegang tot gezondheidszorg. (Lees meer over Bings werk in het kader op pagina 11.) Bing noemt bijvoorbeeld de GE MAC 400, een echocardiogram voor ontwikkelingslanden. Het werkt net zo goed als de dure varianten die in het Westen worden gebruikt, maar het is compacter, heeft iets minder functies, werkt op batterijen en heeft maar vier knopjes. Het kost dan ook slechts een zesde van de Westerse versie. Dit apparaat van multinational General Electrics is een voorbeeld van frugal innovation, ofwel sobere innovatie op basis van beperkingen, die vaak voortkomt uit ontwikkelingslanden. Westerse ontwerpers zouden voor Nederlanders niet snel zo veel moeite gedaan hebben om een echocardiogram op een radicaal andere, goedkopere manier te ontwerpen. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het idee om een protheseknie van 20 euro te ontwikkelen, zoals de Indiase organisatie BMVSS deed in samenwerking met de Amerikaanse designstudio D-Rev. Ze ontwierpen een prothese die niet gemaakt wordt van het dure titanium, maar van een nieuw soort plastic dat kwalitatief net zo goed is. Frugal innovation en het verkleinen van eenheden om producten goedkoper te maken zijn overigens niet nieuw. In ontwikkelingslanden verkoopt Unilever al jaren wasmiddel, gezichtscrème en soep in veel kleinere en betaalbare verpakkingen dan in Nederland. Maar zoals de Amerikaanse futuroloog Andrew Zolli uitlegt: het nieuwe is niet zo zeer dat er miniatuurversies van producten ontstaan: ‘Het is belangrijker dat we inzien hoe deze revolutie van radicale betaalbaarheid kan worden ingezet om maatschappelijke problemen aan te pakken, door reuzensprongen te maken over bestaande structuren heen.’ Onlangs was Zolli – directeur van de denktank Poptech en door het tijdschrift Fast company al eens in de toptien gezet van snelst opkomende denkers en leiders van Amerika – met zijn dochter van drie bij de huisarts, vertelt hij, omdat hij vermoedde dat ze een keelontsteking had. De arts nam een klein beetje slijm uit haar keel en stopte dat in een buisje. Binnen vijf minuten was bekend dat er geen sprake was van ontsteking. Fascinerend, vond Zolli, dat buisje waarin die test zo snel kon worden uitgevoerd. In ĂŠĂŠn adem vertelt hij verder over de organisatie Diagnostics for All, die met behulp van biotechnologen een papieren postzegel ontwikkelt die slechts een klein prikje bloed van een vinger nodig heeft om te bepalen hoe de lever eraan toe is. Als de lever slecht is, kan dat wijzen op malaria of tuberculose. ‘We gaan veel meer van dit soort innovaties zien, die problemen oplossen op voorheen onvoorstelbare manieren’, zegt Zolli. Die postzegel laat goed zien hoe veel impact deze nieuwe vorm van innovatie heeft. Wereldwijd hebben 1,6 miljard mensen geen toegang tot klinische zorg en doktoren. Als ze ziek zijn, zouden ze heel misschien bloed kunnen prikken in een kliniek, maar dat bloed moet vervolgens gekoeld worden vervoerd naar een laboratorium, waar ze het bloed testen, de uitslag per post terugsturen naar de kliniek, waar de patiĂŤnt weer naartoe moet om de uitslag te vernemen. Er komt zo veel bij kijken, dat het zelden gebeurt en het kost veel tijd en geld. Maar met die papieren postzegel hebben patiĂŤnten ineens goedkoop en razendsnel een diagnose. De obstakels in tijd, geld en techniek zijn met die ene uitvinding in ĂŠĂŠn stap overbrugd. Die papieren postzegel is kleiner, goedkoper, krachtiger HQ HIÂżFLsQWHU GDQ DOOH YRRUJDDQGH PDQLHUHQ RP HHQ OHYHUprobleem op te sporen. En dat zijn precies de kenmerken van een microproduct, meent Zolli. De ontwikkeling van die producten wordt volgens hem mogelijk gemaakt door twee trends: aan de ene kant neemt de capaciteit van onze technologieĂŤn al jaren continu toe. ‘De computer die mensen naar de maan stuurde, was minder krachtig dan het

DANKZIJ DE MICROVERZEKERING KILIMO SALAMA, BEDACHT DOOR ROSE GOSLINGA (LINKS), KUNNEN OOK KLEINE BOEREN IN KENIA EN RWANDA ZICH NU TEGEN HET WEER VERZEKEREN, VIA HUN MOBIELE TELEFOON.

horloge dat ik nu om mijn pols heb’, merkt Zolli droogjes op. De drijvende kracht daarachter wordt samengebald in de wet van Moore – vernoemd naar Gordon Moore, een van de oprichters van chipfabrikant Intel – die voorspelt dat de computerkracht door technologische vooruitgang iedere twee jaar verdubbelt. Een belangrijkere trend gaat over de afnemende kosten van eenheden. Kostte een megabyte een aantal jaar geleden nog 100 miljoen euro, nu kun je al een telefoon met 64 gigabyte geheugen kopen voor een paar honderd euro. Deze ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat honderden miljoenen mensen een eenvoudige mobiele telefoon van slechts een paar euro bezitten. In de jaren negentig was de wachtlijst voor een vaste aansluiting voor een telefoon in India al gauw tien jaar. De slimste en handigste mensen werden erbij gehaald om die tijd te verkorten door sneller en goedkoper telefoonlijnen aan te leggen. Totdat er ineens de mobiele telefoon was en het hele probleem niet meer bestond. Hetzelfde geldt voor al die mensen in dorpen die nooit waren aangesloten op de elektriciteitscentrales. Nieuwe technologieÍn zorgen ervoor dat er microapparaatjes

DE KENIAANSE ONDERNEMER TONEE NDUNGU HEEFT EEN PLAN OM SCHOOLBOEKEN TE VERVANGEN DOOR EEN MICROTABLET VAN 10 DOLLAR.

worden verkocht die werken op zonne-energie, zelfstandige eenheden energie leveren en daarmee de energiecentrale overbodig maken. ‘Het gaat allemaal over de compressie van schaal, die mensen toegang geeft tot producten op een lager niveau’, zegt Zolli. Met groot is in principe niets mis. Snelwegen, elektriciteitscentrales en waterzuiveringsinstallaties vervullen een belangrijke rol in de samenleving. Maar grote structuren en netwerken zijn zelden zo ingericht

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

‘De computer die mensen naar de maan stuurde, was minder krachtig dan het horloge dat ik nu om mijn pols heb.’ ANDREW ZOLLI, FUTUROLOOG

L‘‘j gds lhbqn Ontwerpers, uitvinders en ondernemers opgelet! Zeven regels voor een microproduct. 1. Begrijp het probleem dat je wilt oplossen met dit product. Dat kun je doen door het product samen met je klanten te ontwikkelen. 2. Maak het spotgoedkoop. Merken als Louis Vuitton en Apple voegen iets toe aan het prijskaartje van een product. Ontwerpers van microproducten denken andersom. Is het niet betaalbaar voor mensen die van een paar euro per dag leven, dan is het niet geschikt. 3. Krimp het, maak het klein, deel het door zeshonderd. Kleine eenheden houden het product goedkoop, hanteerbaar en makkelijk te transporteren en distribueren. Kies materialen die passen bij die gedachte. 4. Hightech mag. Sinds de jaren zeventig is er een beweging voor ‘geschikte technologie’ voor ontwikkelingslanden die hightech afzweert. Maar hightech is zo ver ontwikkeld dat het niet meer duur is. De moderne informatietechnologie is een van de belangrijkste platformen voor de microrevolutie. 5. Leer combineren. Denk interdisciplinair en combineer ideeĂŤn. Koppel duurzame energie aan nieuwe betaalsystemen, of onderwijs aan onconventionele manieren van ontwerpen. Een microproduct brengt innovaties op meerdere gebieden samen. 6. Denk groot. Kwel jezelf met de vraag hoe snel je kunt opschalen. Hoe krijgen zo snel mogelijk miljoenen mensen toegang tot het product of de dienst? 7. Perfectioneer het. Maak prototypes en test het grondig, voordat je het te snel op de markt brengt. Dat het goedkoop en klein moet zijn, betekent niet dat het om minder verfijning vraagt. Dit product is te belangrijk om niet te perfectioneren: het zou zomaar iemands leven kunnen verbeteren. | E.B.

T H E O P T I M I S T. N L FOTO: TANAT; AMLET/SHUTTERSTOCK

FOTO’S: JEFF HASKINS; STEPHANIE SUNDERLAND/STEPHANIESUNDERLAND.COM; JACQUELINE DEL CASTILLO/D-REV: MOBILE ALLIANCE FOR MATERNAL ACTION

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

8

Duurzaamheid is. Met studenten en lokale gemeenschappen ontwerpt Banerjee een speciale gootsteen en bijbehorende pomp op zonne-energie, die regenwater kunnen zuiveren. Het systeem moet zo goedkoop worden, dat ieder gezin met een laag inkomen er eentje kan kopen en een minimum van 100 liter water per dag kan gebruiken. Daarmee besparen de vrouwen veel tijd, die ze in andere, productievere taken kunnen steken. Banerjee is enthousiast DE OUDERS VAN AMEEN HADDEN GEEN GELD over het idee, omdat het OM EEN GOED PROTHESEBEEN VOOR HEM TE KOPEN. GELUKKIG MAAKTEN INDIASE EN een goedkoop systeem is AMERIKAANSE ONTWERPERS EEN KWALITATIEF GOEDE PROTHESE VOOR SLECHTS 20 EURO. dat toch veel kan veranderen. Volgens hem zit er een KHHO QLHXZH RQWZHUSÂż ORVR dat armen er toegang toe hebben. Daarom bereiken ze Âż H DFKWHU GDW RS PLQLVFKDDO ]RQQH HQHUJLH HQ ZDWHU]XL mensen in afgezonderde, arme gebieden vaak niet. Banny vering bij elkaar brengt om een arm gezin toegang tot Banerjee, directeur van ChangeLabs, een designinstituut water te geven. Ontwerpers proberen volgens hem steeds aan de universiteit van Stanford, noemt India als voor- vaker verschillende vakgebieden als water, energie, inbeeld om dit te illustreren. India wordt steeds rijker en IRUPDWLHWHFKQRORJLH HQ Âż QDQFLsOH V\VWHPHQ ELM HONDDU WH stedelingen genieten een hogere levensstandaard, zegt hij. brengen om positieve verandering te brengen. ‘Er zijn zo Maar de meest basale dingen – zoals elektriciteit, schoon veel microproducten die je langs deze manier van denken drinkwater en banken – hebben de inwoners in de dorpen kunt ontwikkelen’, zegt hij. ‘En die worden ontworpen nog niet bereikt. ‘Het huidige systeem sijpelt gewoon niet voor een enorme schaal.’ naar ze door’, stelt hij vast. Een van de eerste producten die duidelijk maakte Banerjee houdt zich bezig met de rol van ontwerp in hoe veel impact ‘micro’ kan hebben is microkrediet. De het stimuleren van duurzame verandering. Zo werkt hij E HGHQNHU 0XKDPPDG <XQXV ZLOGH Âż QDQFLHULQJVPRJH aan het 100L (liter) Water Project. Gemiddeld lopen vrou- lijkheden bieden aan mensen die geen toegang hebben wen op het Indiase platteland 14 duizend kilometer per WRW GH FRPPHUFLsOH EDQNHQ 'XV EHGDFKW KLM LQ GH MDUHQ jaar om water te halen, dat vaak ook nog eens vervuild zeventig een systeem van microleningen. De gemiddelde

DOWNLOAD EEN GRATIS NUMMER

Wetenschap ontdekt einde van

Cd qhicdmcd cnjsdq Microapotheken en microdiagnostiek: nieuwe oplossingen om gezondheidszorg te brengen in arme, afgelegen gebieden. TWAALF JAAR GELEDEN REISDE DE AMERIKAANSE ARTS Eric Bing door Angola. Er woedde een burgeroorlog. Bing bezocht gemeenschappen die geen toegang hadden tot gezondheidszorg. Hij besloot te experimenteren met iets nieuws: telegezondheidszorg. Via internet probeerde de hij nieuwe gezondheidswerkers in dorpen te onderwijzen, door ze in contact te brengen met artsen op andere locaties. Misschien verwacht u nu een glorieus succesverhaal. Dat komt er niet. ‘De technologie was nog niet goed genoeg’, constateert Bing. Maar tijdens het project in Angola deed hij wel een belangrijk inzicht op. Het probleem van deze mensen was niet hoe je ziekten het best kon behandelen, ontdekte hij, maar hoe je gezondheidszorg naar ze toe kon brengen. Bing: ‘Het was veel meer een praktisch zakelijk probleem dan een medisch vraagstuk.’ Bing vertelt het verhaal van Suraj, een Nepalese gezondheidswerker die tijdens de gewelddadige stakingen in zijn land op de fiets stapte om medicijnen langs te brengen bij patiĂŤnten die zelf niet naar de apotheek konden. Voor Bing staat Suraj symbool voor de belangrijkste vraag: hoe geef je arme mensen toegang tot gezondheidszorg? Deze maand verschijnt het boek Pharmacy on a bicycle (apotheek op de fiets), dat Bing daarover schreef, samen met collega Marc Epstein. Het boek staat vol met micro-oplossingen. Bing maakt duidelijk dat de oplossing voor slechte gezondheidszorg bestaat uit een mix van schaalverkleining en specialisatie. De

MOBIELE TELEFOONS OM DE ORGANISATIE MAMA GEBRUIKT MATIE TE VERSPREIDEN ONDER INFOR SCHE MEDI KE NGRIJ BELA . LADESH, ZUID-AFRIKA EN INDIA ARME JONGE OUDERS IN BANG KAN ZORG OP EEN NIEUWE OONS TELEF ELE MOBI ZIJ DANK WORDEN’, ZEGT ERIC BING. MANIER ‘VERPAKT EN VERSPREID

reden is simpel: er is geen geld en infrastructuur voor grootschalige projecten. Daarbij begint het Westerse gezondheidsmodel zelf steeds logger en duurder te worden, waardoor het niet echt een inspirerend voorbeeld is. In plaats daarvan signaleert Bing in zijn boek een bottomupontwikkeling, mogelijk gemaakt door ‘het huwelijk tussen technologie en nieuwe businessmodellen’. Bing ziet bijvoorbeeld hoe technologie veel betere apotheken kan creĂŤren. Er zijn mobiele applicaties ontwikkeld waardoor de eigenaar van een apotheek zijn voorraden beter kan beheren. En hij legt uit hoe in landen als Rwanda en EthiopiĂŤ de zorg is verbeterd door in lokale gemeenschappen iemand aan te stellen als gezondheidswerker. Dankzij een training van enkele maanden en met behulp van micro-uitvindingen kan zo’n gezondheidswerker zelf de eenvoudigste taken uitvoeren. Als hij zelf de patiĂŤnt niet kan helpen, kan hij met behulp van een teleconferentie contact zoeken met een arts die hem coacht. ‘Dankzij deze technologieĂŤn beginnen we ons te realiseren dat er efficiĂŤntiewinst is op het microniveau, omdat je kan specialiseren en veel gerichter kan werken’, meent Bing. ‘En daar kunnen we nog heel wat van leren in het Westen.’ | E.B.

de dood

MEI/JUNI 2013 OP TIMISME HET EINDE VAN DE DOOD MICRORE VOLUTIE

Ncd ‘‘m gds noshlhrld WWW.THEOPTIMIST.N L ~ 7,75 MEI/JUNI 2013 NR. 154

PLU S 57 redenen om optimis t te zijn

VOOR REGEN! P. 58

Denken in kansen is hard werken, maar je wordt er wel gezonder en gelukkiger van

Denk in kansen.

wat micro is, gaf hij een essay dat hij erover schreef de titel Small is beautiful. Dat was ook de titel van een geruchtmakend boek uit de jaren zeventig, geschreven door de Duitse econoom Ernst Friedrich Schumacher (in het Nederlands vertaald als Hou het klein). Schumacher ageerde in dit boek – dat wereldwijd veel impact had – tegen de economie die was gericht op groot, op massaconsumptie en op winstmaximalisatie. Hij pleitte ervoor om bij iedere schaalvergroting in de economie de mens centraal te stellen, en niet de structuren of producten. In die context hekelde hij de technologie die de mens zou beroven van al haar vrijheid. ‘Moderne technologie heeft mensen het werk ontnomen waarvan zij het meest genieten: creatief en nuttig werk’, schreef hij. Zolli lacht als hij zich realiseert dat de titel van zijn essay en het boek van Schumacher hetzelfde zijn. ‘In de jaren zeventig werd technologie nog vooral gebruikt om de mensen die al rijk waren nog rijker te maken’, verklaart Zolli het verschil van inzicht. In zijn ogen is er in de tussentijd zo veel veranderd dat Schumachers boek inmiddels achterhaald is. Technologie biedt tegenwoordig een ideaal platform voor de ontketening van de microrevolutie. De stinkende, mensonterende machines van de industriĂŤle revolutie en rijke centrale autoriteiten waar Schumacher zo tegen was, worden al vervangen, meent Zolli: dankzij geavanceerde microapparaten die worden gebruikt om voor meer gelijkheid tussen rijk en arm te zorgen. In 2009 registreerden de weerstations in het dorp van de Keniaanse boer Jackson Kahiga extreme droogte. Zijn oogst mislukte. Maar dankzij de microverzekering werd hij daarvoor gecompenseerd. Hij ontving het goede nieuws over de compensatie via sms, en deelde het meteen met alle andere boeren in de regio. Eindelijk kon hij investeren in een nieuw soort maĂŻs, dat veel betere opbrengsten beloofde. Leverde zijn land vroeger vijf tot tien zakken graan op, nu zijn het er 25. De microverzekering veranderde zijn leven.

VOORHEEN

www.theoptimist.nl/nrc Ode heet nu The Optimist. We blijven uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering.

lening die zijn Grameen Bank in Bangladesh uitgeeft, is 150 euro. Het idee van de microlening idee blijkt een voorloper van de microrevolutie: een dienst die in een micro-eenheid wordt aangeboden – en die arme ondernemers ineens toegang geeft tot iets wat voorheen buiten bereik was. Toen het microkrediet ontstond, waren er veel minder mogelijkheden om producten op microschaal aan te bieden. De mobiele telefoon die wordt gebruikt voor betalingen in Kenia en Tanzania zonder bankrekening bestond toen bijvoorbeeld nog niet. Of neem het bedrijf Sasa Afrika, dat vrouwen in Kenia helpt om hun gevlochten manden via hun mobiele telefoon op een onlineplatform te koop aan te bieden. Als er genoeg verkocht is, kan de verzending online worden geregeld. En de betaling? Juist, die komt ook weer terug op diezelfde mobiele telefoon. De wereld is ineens hun afzetmarkt geworden. Yunus ziet de spectaculaire gevolgen hiervan. ‘De nieuwe IT kan de armen bevrijden van de afhankelijkheid YDQ ZHUN GDW ZRUGW JHFUHsHUG GRRU KHW EHGULMIVOHYHQ RI GH regering, en zo hun creativiteit, energie en productiviteit ontketenen’, schreef hij in Creating a world without poverty, dat in 2007 verscheen. De Keniaanse Tonee Ndungu is daar het levende bewijs van. Hij is een ondernemer met een plan om schoolboeken te vervangen door een microtablet: een simpele computer, met daarin alle schoolboeken digitaal bij elkaar. Doordat die computer verder geen functionaliteiten heeft, kan de tablet worden geproduceerd voor 10 dollar. Hij probeert voor dit bedrijfsplan geld op te halen via crowdfunding-websites. Doordat geavanceerde technologie steeds in prijs daalt, wordt innoveren laagdrempeliger, merkt Andrew Zolli op. Niet alleen computernerds in een universitair lab kunnen nieuwe uitvindingen doen, maar ook creatievelingen in ontwikkelingslanden, zoals Tonee Ndungu. ‘Dit is een sterk democratiserende trend’, zegt Zolli. Omdat hij zo veel veelbelovende kansen ziet in alles

gulpener biologisch Verkrijgbaar bij o.a. Albert Heijn, Coop, Jan Linders, Jumbo, Mitra, Plus, Spar, Super de Boer, Vomar en de betere slijterijen. Kijk op: www.gulpener.nl Volg ons op: facebook.com/gulpener en twitter.com/gulpener

0/

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

00

Duurzaamheid

Ddm onkhshdj hmbnqqdbsd jkhl‘‘snoknrrhmf

BELEEF DE WERELD VAN MORGEN

Klimaatverandering lijkt onafwendbaar. Misschien moeten we niet langer proberen het tegen te houden, maar manieren vinden om ermee te leven. Adaptatie kan de sleutel zijn. DOOR MARCO VISSCHER

SHELL ENERGY LAB

15-19 MEI 2013 AHOY- ROTTERDAM Na het succes van vorig jaar is Shell Energy Lab terug! Hoe energiek ben jij eigenlijk? Kun jij energie opwekken met een dansje? En gaat jouw zelfontworpen zoutwaterauto alle andere verslaan op het circuit? Kom en laat je verrassen in de wereld van morgen.

BESTEL GRATIS KAARTEN WWW.SHELLENERGYLAB.NL

Zoutwaterauto kado t.w.v. â‚Ź14,95. OP=OP

I

E MAAKT ER WAARSCHIJNLIJK GEEN VRIENDEN MEE

als je het hardop zegt, maar het voorkomen van nog meer opwarming van de aarde is een behoorlijke rotklus. Om de klimaatverandering tegen te gaan, moeten we minder broeikasgassen uitstoten. De manier waarop we energie produceren en gebruiken moet radicaal veranderen. Onze leefstijl moet zodanig worden herzien, dat zelfs overtuigde consuminderaars het onwenselijk zullen vinden. De doelstelling vergt de invoering van een loodzware CO2-belasting, die een substantiĂŤle hervorming van de wereldeconomie zal inzetten, met onbekende gevolgen. Het vergt politieke afspraken, waaraan alle landen – rijk en arm – zullen moeten meewerken... Geen wonder dat het proces zo moeizaam verloopt. Terwijl politici zich telkens weer om de onderhandeltafel zetelen voor een nieuw teleurstellend overleg, gloort er een ander perspectief, dat zich steeds nadrukkelijker manifesteert in het klimaatdebat: een benadering die veel betaalbaarder, praktischer en doeltreffender lijkt te zijn. Het toverwoord: adaptatie, ofwel het vermogen van een regio zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering, bijvoorbeeld via het ophogen van de dijken, het aanleggen van irrigatiesystemen en het verbinden van speciale riemen, zodat daken van huizen niet wegwaaien tijdens een hevige storm. Adaptatie zal de opwarming van het aardoppervlak niet afremmen, maar zal samenlevingen wel de veerkracht geven om de schadelijke gevolgen ervan op te vangen. Dat is minstens zo essentieel, want hoewel de klimaatverandering een universeel verschijnsel is, loopt de impact voor diverse gebieden sterk uiteen. ‘Adaptatie stelt ons in staat om onze reactie heel slim op maat te snijden’, schrijft de Britse oud-politicus Nigel Lawson in An appeal to reason. Critici menen dat het onvoldoende zal blijken om onze samenlevingen aan te passen aan de klimaatverandering.

Volgens Joe Romm, die wel de invloedrijkste blogger over we verhuizen naar andere plaatsen... klimaatverandering wordt genoemd, zullen we zo veel naWij mensen staan niet alleen. In een warmere wereld tuurrampen meemaken, dat het ons aanpassingsvermogen zullen vogels wat hoger gaan vliegen waar het koeler is zal overweldigen. ‘Ik denk dat de term “adaptatieâ€? niet of ze verplaatsen zich naar gebieden die meer geschikt voldoende duidelijk maakt dat het heel zwaar zal worden’, zijn. De eekhoorns in Yukon, gelegen in noordelijk Cazegt Romm. ‘Ik ben bang dat wat mensen omschrijven als nada naast Alaska, hebben zich aangepast aan de vroegere adaptatie in werkelijkheid een hoop lijden met zich mee lente door zo’n achttien dagen eerder te bevallen van hun zal brengen.’ jongen dan hun overgrootouders dat deden, zodat ze kunUiteraard kan adaptatie prima bestaan naast ‘mitiga- QHQ SURÂż WHUHQ YDQ GH GHQQHQDSSHOV GLH HYHQHHQV HHUGHU tie’, het terugdringen van de uitstoot van broeikasgas- in het jaar beschikbaar zijn. Omdat de rupsen vanwege de sen. Roger Pielke, Jr., auteur van 7KH FOLPDWH Âż [, vindt warmere lentes in Europa eerder groeien en veranderen in het jammer dat ze vaak als vlinders, leggen koolmeestegenpolen worden neergejes nu ook eerder hun eitjes, zet. ‘Ongeacht welk deel zodat de kuikentjes nog van een natuurramp presteeds de rupsen kunnen cies door klimaatverandeeten. Stekelbaarsjes kunnen ring wordt veroorzaakt, is een temperatuursverandehet nog steeds zinvol om ring van tweeĂŤnhalve grabetere dijken te bouwen den Celsius over drie jaar en evacuatieplannen te goed verdragen. hebben’, zegt hij. ‘AdapMaar ja. Niemand weet tatie en mitigatie raken hoe we reageren als in 2100 INDUR GOKLANY, BELEIDSANALIST aan verschillende zaken, de gemiddelde temperain verschillende tijdspaden, tuur op aarde 2 tot 4 graden en hebben verschillende gevolgen.’ Kan een aandachts- is gestegen. Daar is weinig vertrouwen in. Al Gore omverschuiving van preventie naar adaptatie eindelijk een schreef het sentiment treffend in Earth in the balance, het doorbraak betekenen in een vastgelopen discussie die de boek waarmee hij zich in 1992 presenteerde als milieupublieke interesse dreigt te verliezen? activist: ‘Het geloof dat we ons aan zowat alles kunnen Schommelingen in temperatuur zijn niet nieuw; de aanpassen, is uiteindelijk een soort luiheid, een arrogant mens heeft eerdere periodes waarin het kouder of warmer vertrouwen in ons vermogen onszelf op tijd te redden.’ was dan nu keurig uitgezongen – en dat in een tijd dat er Daardoor is praten over adaptatie lange tijd politiek incorEHGXLGHQG PLQGHU Âż QDQFLsOH RI WHFKQLVFKH PLGGHOHQ WHU rect geweest. beschikking stonden. De menselijke soort is dan ook een Er is nog een politiek incorrecte gedachte: een stijexpert geworden in het vinden van creatieve oplossingen: gende temperatuur heeft ook zo haar voordelen. Sla we ontdekken technologische innovaties, we beteugelen de het rapport van klimaatpanel IPCC er maar op na. De dreigingen van de natuur, we wennen aan de verandering, voedselproductie, zo staat er te lezen, zal deze eeuw stijgen

‘In ontwikkelingslanden is het aanpassingsvermogen laag. Daarom hebben we daar meer economische vooruitgang nodig.’

T H E O P T I M I S T. N L FOTO: CORBIS PHOTOGRAPHY

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

02

Leiderschap ‘Met adaptatie kun je de voordelen van de gevolgen van de mondiale opwarming opstrijken, en de schade die wordt veroorzaakt verminderen.’

NADAT NEW ORLEANS WERD VERWOEST TIJDENS ORKAAN KATRINA IN 2005 HEEFT DE AMERIKAANSE ARCHITECT THOM MAYNE DRIJVENDE HUIZEN ALS DEZE ONTWORPEN.

Nmcdqmdldm lds a‘kkdm

NIGEL LAWSON, OUD-POLITICUS

vanwege de verbeterde omstandigheden voor landbouw. Of: extreme kou heeft altijd meer weersdoden veroorzaakt dan extreme hitte – en laten het nu juist de koude gebieden zijn waar de opwarming het meest intensief zal zijn. ‘Met adaptatie kun je de voordelen van de gevolgen van de mondiale opwarming opstrijken’, stelt Lawson, ‘en de schade die wordt veroorzaakt verminderen.’ Steden zijn bij uitstek toegerust om zich voor te bereiden op klimaatverandering, meent Matthew Kahn, professor milieu-economie aan de universiteit van Californië, in Los Angeles, en auteur van Climatopolis. ‘In steden wonen en werken mensen veel meer binnen, vergeleken met boeren in landelijke gebieden’, begint Kahn. ‘Stedelingen kunnen zichzelf en hun huizen daardoor beschermen met ventilatoren en isolatie. Wanneer we huizen, bruggen en steden bouwen, kunnen we rekening houden met de verwachtingen over een veranderend klimaat.’ Hij verwijst naar de drijvende huizen die de Amerikaanse architect Thom Mayne heeft ontworpen voor de inwoners van New Orleans, nadat orkaan Katrina hun stad had verwoest. Kahn, wiens boek al snel werd beschimpt door klimaatactivisten, heeft een blind vertrouwen in de vrije markt. ‘Als je zeven miljard mensen hebt die zich zorgen maken over klimaatverandering, heb je het over een grote economische kans’, legt hij uit. Volgens Kahn zullen ondernemers de marktpotentie zien van innovaties die ons in staat zullen stellen om de effecten van de mondiale opwarming te verzachten via energiezuinige airconditioners tot overstromingsbestendige woningen. ‘Historisch gezien gelden steden als centra van innovatie, waar mensen altijd met nieuwe ideeën zijn gekomen over hoe we kunnen

omgaan met een veranderende wereld – en nu, een veranderend klimaat.’ Maar hoe realistisch is dat optimisme, vraagt Romm zich af. ‘Mensen wisten dat New Orleans op een dag zou overstromen, maar niemand bouwde oeverwallen’, zegt hij. ‘En nu, vele jaren na Katrina, heeft het nog steeds niet voldoende bescherming tegen een vergelijkbare ramp.’ De uitstoot van broeikasgassen verlagen: het is al vele jaren een politiek doel, zonder veel succes. Opstomende landen als China, India en Brazilië hebben al meerdere keren duidelijk gemaakt geen zin te hebben hun onstuimige groei te temperen. Arme landen tonen evenmin bereidheid om nu geld opzij te zetten voor de aanpak van een probleem dat voor de toekomst wordt voorspeld. Ze YRHJHQ HU JUDDJ ¿ MQWMHV DDQ WRH GDW KHW SUREOHHP QLHW GRRU hen is veroorzaakt. Maar, zeggen klimaatactivisten: als we nú niet de klimaatverandering afremmen, zullen juist arme landen slechter af zijn. Zij zijn kwetsbaarder voor de verwachte toename van overstromingen, droogtes, orkanen en hittegolven dan rijke landen. Dat klopt. Maar niet zo zeer omdat ze meer natuurrampen te verwerken zouden krijgen, maar omdat economische ontwikkeling een verzekering betekent tegen de naschokken van een ramp. Daarom vergen rampen in arme landen altijd zo veel meer slachtoffers dan vergelijkbare rampen in rijke landen. Voor Indur Goklany, een beleidsanalist op het gebied van wetenschap en technologie voor het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken, is het helder: ‘In ontwikkelingslanden is het aanpassingsvermogen laag. Daarom hebben we daar meer economische vooruitgang nodig; dan zullen ze beter in staat zijn tot adaptatie. Geld voor meerdere decennia opzijzetten zonder dat het evidente voordelen heeft: ik kan

HET WATERSCHAP TEST DE WATERKERING IN DORDRECHT. NEDERLANDERS LEVEN AL EEUWEN MET DE GEVAREN VAN EEN STIJGENDE ZEESPIEGEL.

Mdcdqk‘mc dm cd jtmrs u‘m ‘‘mo‘rrdm 03

daar de logica niet van inzien. Ontwikkelingslanden hebben veel urgente bedreigingen, maar klimaatverandering is daar niet een van.’ Optimisme over de mogelijkheden die economische groei biedt, wordt zelden gedeeld in de wereld van klimaatactivisten. Zij beweren dat het juist onbetaalbaar is om het klimaat op zijn beloop te laten gaan. Romm verwoordt het zo: ‘Mensen houden zichzelf voor de gek als ze denken dat we zo rijk zullen worden, dat we ook wel een manier uit onze rampspoed kunnen kopen.’ Economische groei zou volgens critici juist moeten afzwakken. Het pleidooi voor adaptatie moet volgens Romm en anderen niet een schaduw werpen op de mogelijkheden om de wereld schoner en gezonder te maken. Niet alleen is dat streven op zichzelf al waardevol; ook biedt het nieuwe economische mogelijkheden en draagt het bij aan een beter en veiliger leven. Een aandachtsverschuiving van preventie naar adaptatie kan worden gezien als een pragmatische ontsnapping uit een politiek gesprek dat muurvast zit. Maar dat wil nog niet zeggen dat de onderhandelingen die kant op bewegen. Het is geopperd dat vanwege gevestigde belangen van milieugroeperingen en de honger van politici om goede sier te maken met een historisch akkoord, de zoektocht naar een manier om klimaatverandering af te wenden nog wel even doorgaat. ‘Als het doel van klimaatonderhandelingen is om een bindende afspraak te maken over het terugdringen van emissies, getekend door alle grote spelers, dan zal het resultaat een mislukking zijn’, meent Lawson, die zelf in de jaren tachtig deel uitmaakte van de Britse regering, onder meer als minister van Energie. Volgens hem is er maar één manier om een nieuwe mislukking af te wenden. ‘Als politici focussen op adaptatie, zouden we zowaar iets zinnigs aan de onderhandelingen kunnen overhouden.’

NEDERLAND SPEELT IN OP DE ONZEKERHEDEN VAN DE KLIMAATverandering. Ingenieurs bekijken of het verhogen van dijken en verbreden van rivieren zin heeft. Projectontwikkelaars bouwen woonwijken met drijvende huizen. Planologen wijzen gebieden aan die bij een hoge stand van de rivier tijdelijk onder water kunnen worden gezet. Stedenbouwkundigen overwegen woonwijken op verhoogde grond aan te leggen. Architecten laten de meterkast op zolder plaatsen in plaats van op de begane grond. Techneuten laten hun hersenen kraken om een early-warning-systeem te ontwikkelen, dat tijdig alarmeert in geval van naderend gevaar. Dat is niet zo vreemd; als er één land is waar adaptatie tot kunst is verheven, is het wel Nederland. Ruim duizend jaar geleden waren boeren hier sloten aan het graven om de drassige grond bruikbaar te maken. Het water werd met succes getemd. Nederland ligt voor meer dan de helft onder zeeniveau en kent toch geen buitengewone vrees bij het vooruitzicht van een sneller stijgende zeespiegel en meer neerslag. Adaptatie is een bekend thema voor de inwoners. Toen Jan Peter Balkenende in 2007 als minister-president een deelsessie op een VN-klimaattop voorzat, sprak hij: ‘Zonder voortdurende adaptatie aan de veranderende natuur was Nederland allang verzonken in de modder.’ | M.V.

Geertje Couwenbergh ontdekte het ‘innernemerschap’: een nieuwe manier van denken over werk, geld en samenleven. DOOR GEERTJE COUWENBERGH

H

K STARTTE MIJN EERSTE ONDERNEMING TOEN IK EEN

jaar of zes, zeven was. Die heette – vrij ondubbelzinnig – ‘Geertje’s Winkeltje’. Dit winkeltje had een bont assortiment van groene placemats met een familie gele eendjes erop, een stapel vergeeld papier dat was opgedoken uit de la van een antieke kast uit mijn vaders winkel en allerlei kantoorartikelen die ik van een nieuwe verpakking voorzag. Mijn ondernemingsdrang bleef niet beperkt tot Geertje’s Winkeltje. Voor mijn tiende levensjaar had ik een feestclub en clubhuis opgericht, verkocht ik de overgebleven voorraad uit mijn winkeltje op Koninginnedag, runde ik een uitvindingenbureau (eerste opdracht, van mijn zus: een huiswerkmachine) en was hoofdredacteur van een tijdschrift. Niet slecht voor een eerste decennium, toch? Van mijn studie antropologie herinner ik me geen enkel moment waarop ik me afvroeg wat voor baan ik erna zou krijgen – die waren er namelijk niet. Wat ik vreemd genoeg wél wist rond diezelfde tijd, was wat de rode draad in mijn leven zou worden. Toen ik begin twintig was richtte ik mijn bedrijf Potential Buddha op. De naam kwam voort uit mijn sympathie voor het idee van ‘boeddhanatuur’; de uit de boeddhistische tradities afkomstige basisveronderstelling dat ieder wezen van nature wakker is en op de een of andere manier volledig uitgerust voor zijn bestaan. Ik organiseerde onder andere yoga clubbing events en lanceerde een biologische kledinglijn. Maar waar het me om ging was die boodschap, dat idee dat we allemaal, hoe moedeloos het soms ook lijkt, potentiële Boeddha’s zijn. Maar goed, ik mag dan al zo lang als ik weet een Boeddha in Business zijn, een Verlicht Ondernemer ben ik nog lang niet. Geld verdienen met wat me het meest na aan het hart ligt, vanuit een creatieve drang, voelt het grootste deel van de tijd als een koan, een haast onoplosbaar raadsel. Inmiddels besef ik steeds meer dat mijn vorm van ondernemerschap beter te omschrijven is met de term ‘innernemerschap’. Die term is meer in lijn met de openheid en constante ontwikkeling die mijn ondernemerschap kenmerkt en eist. Proefondervindelijk, maar ook door ontmoetingen met andere innernemers, is dit nieuwe idee van ondernemerschap in me gaan leven. Inmiddels denk ik dat innernemerschap zomaar een nieuw model van denken over werk, geld en (samen)leven kan bieden. Innernemerschap betekent namelijk je werk niet langer zien als time-out van ‘het echte leven’,

Innernemerschap betekent je werk niet langer zien als een time-out van ‘het echte leven’.

succesvolle innernemers, zoals Bill Gates, Gandhi of Oprah Winfrey. Ze ontleenden de kracht van hun innernemerschap aan hun menselijkheid. Aan hun bereidwilligheid om geraakt te worden, om hun harnas uit te trekken in plaats van aan te schroeven. Innernemers ontlenen hun succes niet aan bombarie en macht, maar aan openheid en overgave. Vanuit een besef dat de business van mens-zijn een onvoorspelbare, mysterieuze tak van sport is. Een waar aandelen van kopen zinloos is. Ondernemerschap vanuit een relatie met onvoorspelbaarheid, twijfel en fundamenteel niet-weten is ongekend krachtig. Het zou de huidige ineenstorting van economische en uiteindelijk ethische pilaren van onze cultuur kunnen opvangen. Die cultuur is het pad van de innernemer kwijt. Het heeft er asfalt op gestort en er een vijfbaanssnelweg van gemaakt waar we met z’n allen op razen. Gelukkig zijn we dit pad nooit helemaal vergeten. Sterker nog, het lopen van dit pad is ons meest intieme en tegelijkertijd meest gedeelde verlangen: een menselijk bestaan vol zin. Het is, zoals alles van waarde, misschien niet makkelijk, maar wel simpel. In zekere zin is mijn eigen innernemerschap niet veel veranderd sinds Geertje’s Winkeltje. Ik beschouw het nog steeds als mijn werk om spullen van hier en daar op te pakken, te verzamelen, af te stoffen en ze opnieuw te verpakken om ze op een net iets andere manier aan te bieden. Onveranderd is dat wat ik doe me nog steeds na aan het hart ligt. Ook onveranderd is dat het geen rechte, geasfalteerde weg is die ik bewandel. Ik heb geen idee wat me om de hoek wacht. Innernemer zijn voelt kwetsbaar, onzeker, relevant, open en levendig. Ik zou niets anders willen. is auteur, columnist en schrijfcoach (www.potentialbuddha.com). Dit is een bewerkt fragment uit Bloei! Werken aan geluk in organisaties, een bundel spirituele essays over alternatieven voor economie, ondernemerschap en wetenschap.

GEERTJE COUWENBERGH

T H E O P T I M I S T. N L

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

maar juist als zaaigrond waar je diepste ethische en spirituele overtuigingen tot bloei kunnen komen. Het is een vorm van ondernemerschap die gebaseerd is op het haast onvoorstelbare idee dat het welzijn van alle levende wezens verbonden is met jouw eigen welzijn. Het businessplan van een innernemer is dus gestut op de onomstotelijke realiteit dat alles – emotioneel, klimatologisch, politiek en economisch verbonden is. De bedrijfsvoering van de innernemer wordt gekenmerkt door onvoorwaardelijke hartelijkheid. Innernemerschap heeft daardoor – godzijdank niet zo zeer te maken met “het vinden van je passie”. Het heeft eerder te maken met het besluit dat je leven de moeite waard is zoals het is en steeds terugkomen bij dat revolutionaire besluit. Wat je werk ook inhoudt. Of je nu stratenmaker bent, manager, schrijver of secretaresse; het enige echte werk van een innernemer is je werk onderdeel uit te laten maken van je verwondering naar het leven. Dat klinkt heel mooi en romantisch. Toch is het vrij hardcore. Op zo’n manier innernemen betekent namelijk jezelf binnenstebuiten keren. Het betekent niet langer terugvallen op een pokerface van professionaliteit; dat al te vaak gebruikte excuus om jezelf in een harnas van een werkidentiteit op te sluiten. De strenge baas. De altijd vrolijke tandartsassistente. De luidruchtige, vloekende bouwvakker. De getergde schrijver. Een innernemer verlangt er juist naar dat harnas van extrinsieke professionaliteit uit te trekken. Ze wil haar werk uitoefenen in de eerste plaats als mens en daarna pas als vuilnisman, manager of advocaat. Zo’n veilig maar verstikkend harnas uittrekken vereist ballen, guts, cojones. Maar in tegenstelling tot het gangbare idee van moed, betreft het in dit geval geen onbevreesdheid naar de buitenwereld; het betreft een onbevreesdheid naar wie we aantreffen onder dat harnas. Onszelf. Onze naakte, onbeschermde menselijkheid. Wie zijn we zonder onze aanbevelingen op LinkedIn, de auto van de zaak of juist onze rebelse ik-ga-nooit-voor-een-baas-werkenmentaliteit? Nee, voor zover ik weet is het pad van innernemerschap niet voor watjes. Denk maar eens aan een aantal grote,

FOTO: IWAN BAAN; RIES VAN WENDEL DE JOODE/HOLLANDSE HOOGTE

FOTO: ROLAND PUPUPIN

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

04

Leiderschap

Vdqjfdktj hr ddm Niet eerder zat de wereld zó te wachten op uw unieke bijdrage. Zoek niet langer naar een baan. Maak uw eigen werk en verras uzelf – en iedereen. DOOR MARCO VISSCHER

bent een kunstenaar. Zo ziet u zichzelf misschien niet, maar u bent het toch. Ubent allicht geen excentrieke dichter of schilder op de rand van krankzinnigheid. Dat hoeft ook niet. Kunst is iets heel anders: kunst is een houding, kunst is het unieke werk van een mens die doet wat zij wil doen, die iets maakt of doet dat een ander inspireert. Die kunst hebben we nodig, want het verbindt ons met zowel ons hart en ziel als met anderen. Kunst is wat we doen en wie we zijn. Het wordt nog mooier. Nooit eerder heeft de wereld zó op uw kunst zitten wachten. Ga maar na. Het internet heeft geleid tot een economie van verbinding, die alledaagse zaken heeft veranderd: hoe we met elkaar communiceren, hoe we naar muziek luisteren, welke boeken we lezen, hoe we een restaurant uitkiezen. We zijn niet langer veroordeeld tot middelmatige massaproducten. We beschikken over een enorm keuzeaanbod, een schat aan informatie en een immens netwerk. Als er ooit een tijd was om de wereld iets van uzelf te brengen – een nieuw idee, iets wat u zelf maakt, iets wat u zelf ráákt – dan is het nu. In zijn nieuwste boek The Icarus deception: How high ZLOO \RX À\" stelt Seth Godin het mooi: wat eens veilig was – een diploma, een vaste baan – is dat niet langer. We denken of hopen misschien dat het na de crisis terugkomt, maar allerlei sociale en technologische trends wijzen erop dat de wereld nooit meer dezelfde zal zijn. Grote bedrijven zijn niet meer dominant. Ze kunnen niet langer van wieg tot graf werk ‘geven’; de ‘nemers’ zullen het zelf moeten maken. En dat is nog leuk ook. Want in de nieuwe werkelijkheid is er hoge waardering voor kunst, innovatie en persoonlijk leiderschap. Sterker nog: die kwaliteiten worden verlangd, zelfs vereist. We zien deze kunstenaars al om ons heen. Het zijn knutselaars en hobbyisten die T-shirts bedrukken of mutsjes breien. Ze bouwen websites of maken een app. Ze ontwerpen nieuwe producten die ze zelf fabriceren. Ze beginnen voor zichzelf, werkend aan een droomproject. Voor hen is de stap naar het ondernemerschap nog nooit zo klein geweest. Er zijn websites waarop je via crowdfunding kleine beetjes geld bij elkaar kunt sprokkelen voor een goed idee. Er zijn websites voor open source design, waarmee je samen met anderen een steeds beter ontwerp

05

maakt. Dan is het nog maar een kleine stap om online een fabriek in China of Vietnam te vinden, waar ze na betaling via je creditcard jouw gedroomde nicheproduct in een bescheiden oplage kunnen maken en toesturen. En dan dus verkopen op je eigen website – uiteraard gemaakt via het doodeenvoudige WordPress – die je via search engine optimization en sociale media bij precies het juiste publiek kunt aanprijzen. Alles van de bank tot de marketingafdeling kan ertussenuit. Alles wat je zelf niet kunt, is eenvoudig te leren via handleidingen op het internet. Een voorbeeld. Veel jongens zijn dol op lego. Ook maken ze doorgaans een fase door dat ze gevechten naspelen. Lego maakt geen machinegeweren of raketwerpers; dat vindt de Deense fabrikant ongepast. Dan kun je de legodoos op Marktplaats.nl zetten en speelgoedsoldaten aanschaffen. Of je doet als Will Chapman, een Amerikaanse vader van drie zoons, die in zijn kelder wat gereedschap had staan. Hij ontwierp met CAD-software een driedimensioneel M1-infanteriegeweer, verkleinde dat met een paar muisklikken tot legoformaat en stuurde de bestanden naar zijn computergestuurde freesmachine. Deze maakte de twee helften van de matrijs uit aluminium, waarop hij deze in zijn spuitgietmachine plaatste, waarin het plastic met propaangas werd gesmolten en in de mal werd geperst. Zijn zoons vonden het fantastisch! Chapman maakte een website om zijn ontwerpen te verkopen en zijn zoons bleken niet de enige liefhebbers. Met zijn bedrijf BrickArms ontwerpt en verkoopt hij alles van AK-47’s tot fragmentatiegranaten. De oplage is te klein om voor lego zelf interessant te zijn en groot genoeg voor Chapman om er geld mee te verdienen. Sterker, hij verdient meer dan in zijn voormalige beroep als software-ontwikkelaar. Godin noemt het de weg van de ‘kunstenaar’, anderen spreken van ‘makers’. Zoals Chris Anderson, tot voor kort hoofdredacteur van Wired. In zijn jongste boek Makers (onlangs verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam) beschrijft hij hoe deze kunstenaars steeds vaker ondernemers worden dankzij internet en dankzij toegang tot steeds beter en steeds goedkoper wordende productietechnieken als 3D-printers en lasersnijders. Die mogelijkheden, voorspelt Anderson, gaan leiden tot een opleving van de economie. Vandaar de ondertitel: De nieuwe industriële revolutie. Die omwenteling komt niets te laat. In welvarende

landen zit de economie al jaren in het slop. Nederland telt meer dan een half miljoen werklozen, hard op weg naar het diepterecord uit de jaren tachtig. Dat is voor de samenleving niet al te best. Langdurige werkloosheid kan gepaard gaan met onrust, zoals in de afgelopen maanden bleek bij gewelddadige demonstraties in Spanje en Griekenland. Wie zonder baan zit, kan er ongelukkig en depressief van worden, weten psychologen. De afwezigheid van een dwingende invulling van hun dagen kan leiden tot een onbestemd, minderwaardig gevoel. Bij veel werklozen ontstaat precies het beeld dat de overheid hen onbedoeld opdringt: dat ze niet voor zichzelf kunnen zorgen. De politiek heeft intussen geen passend antwoord. Hooguit is er een pleister hier en daar. Typerend is het besluit van de Britse overheid om duizenden therapeuten en specialisten op te leiden om de mentale schade van werkloosheid te ondervangen. Dat klinkt nobel. Maar het wekt ook irritatie. Hebben we therapeutische hulp nodig of een inspirerende visie op de toekomst? Moeten we deze crisis aangrijpen om ermee leren om te gaan, of moeten we juist een betere economische realiteit afdwingen? Zijn we willoze slachtoffers of creatieve oplossers, in staat ons aan te passen? Bovendien: werkloosheid leidt dan wel tot onrust, maar werkgelegenheid doet dat ook. Burn-out is een volksziekte geworden, bijna een onvermijdelijk noodlot, dat je op een nare dag overvalt. Een derde van de Nederlanders gaat met tegenzin naar zijn werk, becijferde carrièresite Monsterboard.nl al eens. Uitzendbureau Unique gaf aan dat 41 procent van de Nederlanders direct op zoek gaat

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

naar een nieuwe baan ‘zodra de economie aantrekt’. Zou het komen doordat het werk niet uitdagend genoeg is? Niet betekenisvol? Niet meer past bij deze tijd? Eindeloos overleggen. Rapporten schrijven. E-mails beantwoorden. Documenten kopiëren. Wachten op toestemming. Nog meer overleggen… Is het al vijf uur? tap eruit! Dat is de uitweg. Nederland telt ruim een miljoen zelfstandigen, het aantal zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) is in de afgelopen tien jaar met bijna 40 procent gestegen. Zij werken niet langer omdat hun baas dat nu eenmaal van hen eist, maar voor hun eigen plezier en ontwikkeling. Toegegeven, voor meer dan een enkeling is de keuze voor zelfstandigheid ingegeven door bittere noodzaak. Ze werken hard en verdienen soms weinig. Ze balen ervan dat de overheid veel minder voor hen regelt dan voor mensen die gewoon blijven zitten waar ze zitten. Ze verlangen wel eens naar de luxe van een salarisstrookje of de gezelligheid van collega’s.

En toch... Ze merken ook dat je met wat minder geld nog best gelukkig kunt zijn. Ze doen wat ze leuk en belangrijk vinden. (Wat deels hun lange werkweek verklaart.) Plus: ze genieten ervan niet langer voor een baas te werken. Een onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gaf aan dat liefst 87 procent niet terug naar een dienstverband zou willen, mocht dat al op miraculeuze wijze ineens binnen handbereik komen. Stel nu eens voor dat voor moedige gelukzoekers de mogelijkheid bestond om – in de woorden van Anderson – ‘klein te zijn en toch te globaliseren, om zowel ambachtelijk als innovatief te zijn, om hightech te zijn en toch weinig kosten te maken, om klein te beginnen en groot te eindigen, en het allerbelangrijkste: om producten te maken waar potentieel vraag naar is, maar die nu niet worden gemaakt, omdat ze niet naadloos in het oude model van de massaproductie passen’. Nou, die mogelijkheid is er dus. Vroeger was het moeilijk om ondernemer te zijn. Aanvankelijk waren het vaak uitvinders (James Watt,

Werk waarbij ons wordt verteld wat we moeten doen en hoe, druist in tegen de menselijke natuur. ‘Moderne slavernij!’, roepen sommigen.

T H E O P T I M I S T. N L FOTO: MICHELE BECKWITH/MICHELEBECKWITH.COM

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

06

Leiderschap

Column Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en

Internet heeft ervoor gezorgd dat zelfs een puber met een idee en een computer een grote onderneming kan opzetten. Matthew Boulton) die een patent hadden aangevraagd. Zij waren niet alleen erg slim, maar ze kwamen ook uit een bevoorrecht milieu. Daarna werd het ietsje democratischer. Ondernemerschap betekende ook een eigen winkeltje of bureau, vaak met grote risico’s en zonder al te veel kans echt door te groeien. Maar Karl Marx had lange tijd gelijk: de macht ligt bij hen die de productiemiddelen in handen hebben. Je kon dan wel iets uitvinden aan je tekentafel of werkbank, maar als je geen megaconcern met een fabriek kon vinden die miljoenen exemplaren van je ontwerp ging maken, was al je creativiteit voor niets geweest. Hoe anders is dat vandaag! Internet heeft ervoor gezorgd dat zelfs een puber met een idee en een computer een grote onderneming kan opzetten. Dat lukt zeker niet altijd, maar de schade bestaat dan hooguit uit achterstallige betalingen op de creditcard, wat nog valt te overzien. ‘De schoonheid van het internet schuilt in het feit dat het zowel de hulpmiddelen van de uitvinding als die van de productie heeft gedemocratiseerd’, betoogt Anderson. Hij meent dat het pad van uitvinder naar ondernemer ‘zo veel korter is geworden, dat het nog nauwelijks bestaat’. Dat is geen dagdromerij. Drie jaar na oprichting van crowdfundersite Kickstarter waren bijna 50 duizend projecten gestart, waarvan bijna de helft is geslaagd, die samen 175 miljoen dollar hebben opgehaald: van muziekHQ ¿OPSURMHFWHQ WRW FXULHX]H XLWYLQGLQJHQ DOV HHQ NZDOlenaquarium. Of neem Etsy, de onlinemarktplaats (met Nederlandse zustersite) waar bijna een miljoen creatievelingen hun handgemaakte spullen verkopen. In 2012 verkochten ze samen voor bijna 900 miljoen dollar.

Die trend is niet louter online. Wereldwijd zijn er zo’n duizend werkplaatsen, zoals TechShop en FabLab, waar de leden gebruik kunnen maken van gereedschap als industriële naaimachines. Tienduizenden makers ontmoeten elkaar bij zogeheten MakerFaires, die op allerlei plekken worden georganiseerd. En de overheid let ook op. De Amerikaanse regering heeft toegezegd op duizend scholen werkplaatsen te bouwen die zijn voorzien van moderne tools als 3D-printers om jongeren voor te bereiden op de nieuwe economie. Dit is nog maar het begin. ‘Baanbrekende veranderingen,’ schrijft Anderson, ‘vinden plaats wanneer industrieën democratischer worden, wanneer ze niet langer het exclusieve domein zijn van grote bedrijven, regeringen en andere instituties en aan de gewone man worden overgedragen.’ Marx zou glimlachend toekijken. Eigenlijk is het vreemd dat het allemaal zo lang heeft geduurd. Het werknemerschap botst namelijk met onze fundamentele behoefte aan vrijheid. Werk waarbij ons wordt verteld wat we moeten doen en hoe, druist in tegen de menselijke natuur. ‘Moderne slavernij!’, roepen sommigen. Een salaris is volgens hen een schadevergoeding. Het kostte de fabriekseigenaren in de vroege Industriële Revolutie niet voor niets de grootste moeite om hun arbeiders te disciplineren: ze kwamen te laat, ze waren dronken, of ze kwamen gewoon niet opdagen. Vanaf het begin was er fel verzet tegen het arbeidsethos van het kapitalisme. Die tijden herleven, zij het in een beschaafdere variant. Werknemers zitten niet te spijbelen in de kroeg, maar voeren overleg bij een caffè macchiato in een naburige kof¿H]DDN 'DW KHHW µKHW QLHXZH ZHUNHQ¶ 2S VWHHGV PHHU kantoren wordt tegemoetgekomen aan de wens naar meer autonomie. Steeds meer organisaties begrijpen ook waarom het beter is om te sturen op resultaat dan op aanwezigheid. Onderzoekers ontdekten: thuiswerken vergroot de arbeidsvreugde, vermindert stress, verhoogt de productiviteit, verbetert de relatie met leidinggevenden op het ZHUN HQ YHUPLQGHUW FRQÀLFWHQ WXVVHQ ZHUN HQ JH]LQ Daniel Pink – die al vijf populaire boeken schreef over trends in onze werkcultuur – verbaast zich niet over de positieve impact van een grotere autonomie. In Drive: De verrassende waarheid over wat ons motiveert hekelde

hij de managementcultuur waarin iedereen van bovenaf wordt aangestuurd en gecontroleerd. ‘Als we de wereld betreden,’ schreef hij, ‘zijn we dan afgesteld op passiviteit en inertie of zijn we afgesteld op activiteit en betrokkenheid?’ Pink is overtuigd van het laatste. Wie lamlendig en lijdzaam is, heeft zijn ware, nieuwsgierige aard verloren. Bij hem of haar is de standaardinstelling ontregeld, meent Pink, misschien wel door de manier waarop we op ons werk worden behandeld. Flexibiliteit gaat volgens Pink niet ver genoeg; hij bepleit radicale zelfsturing. e zijn beland in een volgende stap in de evolutie van de werkende mens. We dachten altijd dat we veiligheid moesten kiezen. We dachten dat we gehoorzaam moesten zijn. Inschikkelijk. Bekwaam. Dat deden we. Zo werden we beloond. En nu de wereld eindelijk zo is geëvolueerd dat kunst wordt gewaardeerd en dat het mogelijk is om die te delen met meer mensen dan ooit tevoren, is het tijd om kunst te maken. Godin noemt het µRQYHUJHHÀLMN¶ DOV ZH QRJ ODQJHU ZDFKWHQ Het is natuurlijk eng om zo’n stap te maken. Een onzekere toekomst lonkt en de hypotheek moet worden betaald. Onze angst om iets te verliezen is nu eenmaal groter dan ons vertrouwen dat iets nieuws ons gelukkiger zal maken. Bovendien: een helder stappenplan naar succes in deze nieuwe wereld ontbreekt. Wie durft? Maar draai het eens om. Is het niet ook eng om zo’n stap níet te maken? Wie in zijn comfortzone blijft, terwijl de omgeving verandert waarin hij zich veilig waant, blijft hopeloos achter. Die kan zich wel in slaap laten sussen en zichzelf wijsmaken dat hij tenminste niet de pijn en onzekerheid van een werkmaker hoeft door te maken, maar dat levert andere schade op: de pijn van iemand die zich op een nare dag realiseert dat zijn zijn dromen niet zullen uitkomen. U bent zelf de enige die uw dromen kan laten uitkomen. Ontdek uw passie. Maak er werk van. Inspireer andeUHQ =HW KHW RQOLQH 0DDN HU HHQ ¿OPSMH YDQ 6WXXU KHW naar vrienden. Ontmoet bondgenoten. Ga samenwerken. Lanceer iets. Begin een industrie. Begin een beweging. Goed werk wordt herkend. Een goed idee wordt beloond. U bent aan de beurt. U bent een kunstenaar. In de puntige proza van Seth Godin: ‘Go.’

ondernemerschap. www.harrystarren.nl

(Niet) klagen ONZE LEEF- EN WERKPATRONEN VERANDEREN.

Alles is gemakkelijk geworden. Ik kan bijna alles alleen. Ik ben een one-man band geworden.

We nemen ons werk mee naar een plek die ons bevalt. De leegstand van kantoren zal nog verder toenemen en de groei van Coffee Corners en Starbucks zal exploderen. Het nieuwe werken is gemeengoed geworden. Als het me hier op het terras te druk wordt, of als de zonnestand is veranderd, dan verplaats ik mijn werkplek naar elders. De huur is een fruitsapje of een kopje thee, op het einde van de werkdag een glaasje wijn. U hoort mij niet klagen. Tussendoor doe ik mijn boodschappen, wip HYHQ WKXLV DDQ HQ ¿HWV HHQ VWXNMH DOV KHW ZHUN om inspiratie vraagt. U hoort mij niet klagen. Op mijn telefoon kan ik zien wat het uitgaansleven biedt. Wat er draait en wat er speelt. Ik betaal niet voor mijn verbindingen, omdat PLMQ WHOHIRRQ XLW ]LFK]HOI GH ZL¿ ]RHNW ,N NLMN

alleen nog naar de tv-programma’s die me werkelijk interesseren en doe dat waar en wanneer ik wil. Als ik iets niet begrijp van mijn laptop, GRH LN WLMGHQV GH ¿HWVWRFKW GH *HQLXV %DU YDQ de Apple Store aan. Leuke jongens die mijn problemen glimlachend oplossen. Ik geef ze er een vaderlijke glimlach voor terug. U hoort mij niet klagen. De auto heb ik weggedaan, omdat rond mijn huis op loopafstand alweer twaalf (!) huurauto’s klaarstaan waar ik alleen voor betaal als ik ze gebruik. Er is een kaart waarmee ik langs de poortjes van het openbaar vervoer kan strijken. Een kaartje kopen hoeft niet meer. Het reisschema verschijnt op de telefoon. Wachten doe ik nog zelden. Een enkele keer op een taxi. U hoort mij niet klagen. Als ik naar mijn huis in Nice ga, check ik met

mijn telefoon in en loop met mijn Privium Card langs de rij onwetenden bij de paspoortcontrole. ,Q )UDQNULMN DDQJHNRPHQ SDN LN GH GHHO¿HWV XLW het rek door simpelweg met een kaart langs de scanner te strijken. U hoort mij niet klagen. Het is haast onbegrijpelijk hoe ik mij vroeger door het leven sloeg. Alles is gemakkelijk geworden. Ik kan bijna alles alleen. Ik ben een one-man band geworden: een soort Spinvis in de studio, een soort Kyteman met een mengpaneel. Ik snap ze wel hoor, Spinvis en Kyteman. Na een almachtige periode in de studio (‘u hoort mij niet klagen’) gaan ze toch weer met anderen op het toneel. Het is een stuk lastiger, met anderen. Niets gaat vanzelf en het kan net zo goed alleen. Maar soms is het leuker om iets te klagen hebben.

FOTO: RAYMOND DE VRIES

@qadhc dm fdktj Ddm nmkhmdbtqrtr9 gnd uhmc hj lddq yhm hm lhim vdqj> Zoekt u meer geluk in uw werk? Wellicht heeft u een baan, maar misschien ook niet. Zoekt u meer verdieping in uw eigen baan? Overweegt u wel eens een eigen bedrijfje te beginnen? Als er iets knaagt, als u voelt dat u uw dromen niet volgt of uw talenten verspilt, is deze cursus voor u. Vier topexperts bieden u houvast. AVOND

DINJA VAN GESTEL

1

AVOND

3

Ontdek uw drijfveren. Wat wilt u eigenlijk in uw leven? Wat is uw unieke

Omzeil de obstakels. Hoe gaat u om met de stemmetjes in uw hoofd

bijdrage in de samenleving? Hoe komt u daarachter? Waarom is het

die u ontraden te doen wat u eigenlijk wilt doen? Hoe ga je om met

zo belangrijk om dat te doen waar je warm van wordt? Op deze avond

je twijfels en met de kritiek? U leert hoe u uw eigen belemmerende

leert u waarom het belangrijk is dromen serieus te nemen en ernaar

overtuigingen kunt omdenken tot mogelijkheden, zodat ze vóór je

te luisteren. Cursusleider: Dinja van Gestel, consulent bij Van Ede &

BERTHOLD GUNSTER

Partners, voorloper en autoriteit op het gebied van loopbaanadvies,

kunnen werken. Cursusleider: Berthold Gunster, die in boeken en bijeenkomsten zijn publiek van ‘ja-maar’ laat omdenken tot ‘ja-en’.

geboden met diepgang en met aandacht voor zingeving.

AVOND

AVOND

2

4

Wat nu? Nu weet u wat u wilt, wat u kan en hoe u kunt blijven Ontdek uw kwaliteiten. Waar liggen uw talenten? Hoe herkent u die?

vasthouden aan uw droom. En dan? Wat betekent dat voor hoe u

Hoe kunt u die versterken? U leert uw eigen talenten te herkennen

gaat netwerken? Hoe verzamelt u medestanders? Hoe gaat u een gesprek aan met uw leidinggevende over de veranderingen die u

en in te zetten voor het najagen van uw droom. Cursusleider: Linda Dubois, Dubois Coaching, al tien jaar een zeer gewaardeerde coach LINDA DUBOIS

HARRY STARREN

wilt voorstellen? Op deze avond krijgt u handvatten om concreet en directeur van De Baak en al jaren columnist van The Optimist.

Tijd: 20.00 tot 21.30 uur

Meer informatie: www.theoptimist.nl/evenementen

07

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

Dat is duurzaamheid anno nu.

praktisch verder te gaan. Cursusleider: Harry Starren, de voormalige

voor ‘business & personal’ in Rotterdam.

Datum: woensdag 29 mei, 5, 12 en 19 juni*

SPAARGELD OP HET DAK LEVERT SOMS MEER OP

Kosten: 195 euro

Moderator: Marco Visscher, hoofdredacteur van The Optimist * U krijgt een link, waarmee u de delen op elk gewenst tijdstip kunt terugkijken.

Nu de rente zo laag staat, is het het overwegen waard om uw spaargeld in zonnepanelen te investeren. De energie die u daarmee bespaart kan soms meer geld opleveren dan sparen bij de bank. Misschien een ongewoon advies voor een bank, maar zowel de wereld als onze klanten worden hier beter van. Dat is duurzaamheid anno nu. Meer weten? Kijk op abnamro.com/duurzaamheid

Zingeving

‘kshic ddm

Dq hr

Waarom optimisme leidt tot meer gezondheid en geluk. DOOR JURRIAAN KAMP

N

P DE MIDDELBARE SCHOOL STOND

mijn week in het teken van de hockeywedstrijd op zaterdag. We hockeyden toen nog op gewoon gras. Daardoor ontstond er naar het einde van de week toe een opmerkelijke parallel tussen donkere wolken in de lucht en in mijn humeur. Te veel regen zou betekenen dat de wedstrijd werd afgelast. Daarover liep ik al ruim van tevoren te mopperen. Als het op vrijdagmiddag pijpenstelen regende, trachtte mijn lieve moeder mij op te beuren door uit het keukenraam te kijken en ergens naar de hemel te wijzen: ‘Kijk, daar wordt het al lichter.’ Dat ongegronde optimisme maakte me altijd razend. Zulk optimisme is evenmin het optimisme waarvoor The Optimist staat. Optimisme betekent niet het ontkennen van de werkelijkheid. Of zon zien als het regent. Optimisme is een grondhouding. Het is geen oordeel over de werkelijkheid, het is een uitgangspunt om met de werkelijkheid om te gaan. Op elk moment kun je besluiten dat je in de beste situatie bent om met een gegeven uitdaging om te gaan. DĂĄt is optimisme. Er zijn altijd problemen en uitdagingen. Leven is niet eenvoudig. Dat dat wel zo zou zijn, is een modern misverstand, dat sterk wordt gevoed door de moderne consumptiemaatschappij, waarin voor elk ongemak een snelle oplossing wordt geboden. In het verlengde van die materiĂŤle welvaart hebben steeds meer goeroes betoogd dat het leven moeiteloos kan en moet worden geleefd. Het lijkt wel of al die boodschappen ons minder goed bestand tegen het leven hebben gemaakt. Onze voorouders trokken over de steppen en savannes. Ze wisten dat ze voortdurend in gevaar waren. Onze werkelijkheid bestaat uit verzekeringen en uitkeringen voor als het misgaat. De verzorgingsstaat heeft onze verwachtingen sterk beĂŻnvloed, maar sluit de problemen toch niet uit. $OOH UHOLJLHV HQ OHYHQVÂżORVRÂżHsQ OHUHQ GDW GH betekenis van het leven ligt in het omgaan met de uitdagingen die we tegenkomen. Onze levenslessen zijn de essentie van ons bestaan. Daarom is het zo belangrijk hoe we die lessen tegemoettreden. Dan blijkt optimisme de meest kansrijke en de meest vervullende strategie, omdat de optimist de werkelijkheid aanvaardt en er dan iets mee doet. We worden allemaal als optimisten geboren. Wie heeft ooit een pessimistisch kind ontmoet? Een kind dat met een geschaafde knie en na het drogen van zijn tranen besloot nooit meer te rennen? Zulke kinderen bestaan niet. Elk kind heeft instinctief de intelligentie om te blijven proberen. Er gaat veel optimisme verloren op de middelbare school. Er zijn meer testen en cijfers. Er ontstaat een rangorde waarbinnen je wordt

'H Âż HUH KRXGLQJ YDQ GH RSWLPLVW ZRUGW RQGHU PLMQG GRRU GH PRGHUQH FXOWXXU 5HFODPHV SUHGL NHQ YRRUWGXUHQG VODFKWRIIHUVFKDS MH OHYHQ LV QLHW JRHG RPGDW MH LHWV PLVW (Q GDQ LV HU KHW QLHXZV HHQ FRQWLQXH YHU]DPHOLQJ YDQ HOOHQGH $O GDW QLHXZV JDDW RYHU GLQJHQ GLH YHUNHHUG JDDQ HQ ZDDU MH ]HOGHQ ]HOI ZDW DDQ NXQW GRHQ 'LH FRPELQDWLH YDQ UHFODPH HQ QLHXZV WHWWHUW QHJDWLYLWHLW LQ DOOH RUHQ HQ PDDNW GH RQWYDQJHUV WRW PDFKWHOR]H ZDDU QHPHUV 'DW YRHGW VODFKWRIIHUVFKDS GHSUHVVLHV HQ SDVVLYLWHLW +HW LV ODVWLJ RP RSWLPLVW WH EOLMYHQ DOV MH MH YRRUWGXUHQG QHJDWLHI ODDW EHwQYORHGHQ +HW LQLWLDWLHI GDW QX The Optimist KHHW LV JHGX UHQGH DFKWWLHQ MDDU GRRU GLHSH GDOHQ JHJDDQ 7LM GHQV GLH FULVHV KHE LN PH YDDN DIJHYUDDJG RI HQ KRH GH ZHJ YHUGHU ]RX ORSHQ 0LMQ EHVWH YULHQGHQ KHEEHQ PLM RS KHW KDUW JHGUXNW RP RS WH JHYHQ RPGDW ]LM ]DJHQ GDW GH VWULMG WHQ NRVWH JLQJ YDQ PLM HQ GH PLMQHQ =LM KDGGHQ YRRU HHQ GHHO JHOLMN +HW JHYDDU YDQ GRRU RSWLPLVPH JHGUHYHQ YROKDU GLQJ LV GDW KHW RPVODDW LQ NRSSLJKHLG Âą HQ GDDU KHE LN PH RRN DDQ VFKXOGLJ JHPDDNW $DQ GH DQGHUH NDQW KHE LN PHW GH]HOIGH YULHQ GHQ YDDN RRN JHVSUHNNHQ JHYRHUG RYHU KXQ OHYHQV HQ LQ GLH JHVSUHNNHQ EOLMNW YDDN KRH ]HHU ]LM ]RH NHQ QDDU HHQ KHOGHU OHYHQVGRHO ZDDUYRRU MH RS HON QRRG]DNHOLMN PRPHQW HQHUJLHN HQ JHGUHYHQ XLW MH EHG NRPW +HW LV QLHW HHQYRXGLJ RP MH XQLHNH ELM GUDJH XLW KHW XQLYHUVXP RS WH SLNNHQ +HW LV PLMQ JHOXN HQ YRRUUHFKW GDW LN ZHHW ZHONH HLJHQ ELMGUD JH LN NDQ HQ PDJ OHYHUHQ DDQ GH]H ZHUHOG 0DDU JHHQ HQNHO GRHO KHLOLJW DOOH PLGGHOHQ HQ GDDULQ VFKXLOW HHQ JHYDDU HQ HHQ ZDDUVFKXZLQJ YRRU HONH JHGUHYHQ RSWLPLVW 'DW KHE LN PHW SLMQ HUYDUHQ 0DDU HHQ GRHO LV XLWHLQGHOLMN EHWHU GDQ JHHQ GRHO 'H SROLWLHNH GLVFXVVLH RYHU GH YHUKRJLQJ YDQ GH SHQVLRHQOHHIWLMG ZRUGW KHIWLJ JHYRHUG HQ UDDNW YHUZRUYHQ UHFKWHQ :DW YDDN RYHU KHW KRRIG ZRUGW JH]LHQ LV GDW ÂľEHWDDOGÂś WKXLV ]LWWHQ HQ JHUHJHOG PHW YDNDQWLH JDDQ JHHQ YHUYXOOHQG OHYHQVGRHO ELHGHQ -H NXQW EHWHU LHWV GRHQ HQ HUJHQV ELM EHWURNNHQ ]LMQ GDQ ÂľYULMH WLMGÂś KHEEHQ 'DW LV ZDDURP RSWLPLVWHQ JH]RQGHU pQ JHOXN NLJHU ]LMQ 'DW LV LQWXVVHQ JHEOHNHQ XLW WDOULMNH VWXGLHV 0HQVHQ PHW HHQ RSWLPLVWLVFKH OHYHQV KRXGLQJ ZRUGHQ PLQGHU YDDN ]LHN $OV ]H ]LHN ]LMQ KHUVWHOOHQ ]H VQHOOHU =H YRHOHQ ]LFK PHHU YHUERQGHQ PHW KXQ OHYHQ HQ GDDUGRRU ]LMQ ]H JHOXNNLJHU 0DUWLQ 6HOLJPDQ VWLFKWHU YDQ GH SRVLWLHYH SV\FKRORJLHULFKWLQJ VWHOGH GDW RRN YDVW LQ YHUVFKLOOHQGH RQGHU]RHNHQ 2SWLPLVWHQ YRHOHQ GDW ]H HHQ DQWZRRUG KHEEHQ RS GH RPVWDQGLJKH GHQ ZDDULQ ]H ]LFK EHYLQGHQ 'DW VLPSHOH EHVHI YHUVWHUNW KXQ LPPXXQV\VWHHP 3HVVLPLVWHQ GDDU HQWHJHQ RQGHUPLMQHQ KXQ LPPXXQV\VWHHP PHW KXQ JHYRHOHQV YDQ ZDQKRRS HQ PDFKWHORRVKHLG +HW JRHGH QLHXZV LV GDW 6HOLJPDQ RRN KHHIW DDQJHWRRQG GDW MH HHQ RSWLPLVWLVFKH OHYHQVKRX GLQJ NXQW OHUHQ ,Q ]LMQ ERHN Learned optimism VFKULMIW 6HOLJPDQ GDW KLM LHPDQG GLH DO GHUWLJ MDDU SHVVLPLVWLVFK GHQNW LQ HHQ RSWLPLVW NDQ YHUDQGHUHQ =LMQ OHVSURJUDPPD EHVWDDW XLW HHQ FRPELQDWLH YDQ FUHDWLHYH EUDLQVWRUPWHFKQLHNHQ HQ RHIHQLQJHQ LQ DVVHUWLYLWHLW RQWVSDQQLQJ HQ EHVOXLWYRUPLQJ Âą DOOHV LQ KHW NDGHU YDQ ÂľOHUHQ PHW KHW OHYHQ RP WH JDDQÂś +HW SURJUDPPD ZRUGW DO MDUHQ RQGHUZH]HQ DDQ

afgerekend. Niemand telde eerst wie de meeste geschaafde knieĂŤn had, nu worden onvoldoendes ineens wel geteld. De suggestie wordt sterk gewekt dat je met hogere cijfers een beter, succesvoller leven kan leiden. Dat is een illusie van controle. Degene die minder scoort, heeft minder controle, is machtelozer en wordt pessimistischer. De dirigent Benjamin Zander vond op het conservatorium in Boston een creatieve oplossing voor dit ingebouwde ‘verwachtingsfalen’. Hij besloot zijn leerlingen tijdens de eerste les van het collegejaar een tien te geven voor de prestaties die zij het voorliggende jaar zouden gaan leveren. Er was ĂŠĂŠn voorwaarde: de studenten moesten hem allemaal een brief schrijven, gedateerd aan het einde van het schooljaar, waarin zij hem vertelden waarom zij dat cijfer hadden verdiend. Zander heeft intussen stapels met aangrijpende brieven van zijn leerlingen. Maar belangrijker nog, hij ontdekte dat de prestaties van zijn klassen sterk verbeterden. Zander kweekt optimisten op zijn conservatorium. (Zie ook het interview met Zander op pagina 22.) Het Engelse woord verantwoordelijkheid – responsibility – laat zich mooi ontleden: responseability, het vermogen om een antwoord te bieden. Dat vermogen vormt de kern van de optimistische levenswijze. Terug naar die vallende kleuter. We falen niet als we vallen, we falen als we vervolgens niet opstaan. Dat is response-ability. Het meest treffende voorbeeld van deze visie is het boek De zin van het bestaan van de Oostenrijkse psychiater Viktor Frankl. Frankl schreef dat boek in de dagen nadat hij was bevrijd uit een naziconcentratiekamp in 1945. De oorspronkelijke Duitse titel zegt meer over de boodschap van het boek: Trotzdem Ja zum Leben sagen, tĂłch ‘ja’ zeggen tegen het leven, ondanks alles. Frankl kwam als psychiater in het concentratiekamp terecht en besloot zijn eigen opleiding aan een ultieme test te onderwerpen: hoe werkt de menselijke geest in extreem uitdagende, mensonterende omstandigheden? Hij ziet wat sommigen op de been houdt en wat anderen juist onderuit helpt en hij schrijft: ‘Alles kan een mens worden ontnomen, behalve ĂŠĂŠn ding: zijn vermogen om zijn houding te bepalen ongeacht de omstandigheden.’ De optimist weet dat hij niet alles in zijn leven beheerst, maar dat hij wel zijn antwoord bepaalt op wat er ook gebeurt. De pessimist voelt zich slachtoffer, de optimist zoekt naar een antwoord. En er is altijd een antwoord, of tenminste het begin daarvan. Die voortdurende zoektocht van de veerkrachtige optimist maakt hem tot een doorzetter. Optimisme en volharding gaan samen. Je kunt de oplossingen niet vinden als je niet bereid bent om te blijven graven. Tegelijkertijd kun je die ook niet vinden als je niet eerst de werkelijkheid op het diepste niveau aanvaardt. Dat is vaak een pijnlijk proces. Optimisme is lang niet altijd leuk of blij en het heeft niets te maken met roze brillen.

Optimisme is lang niet altijd leuk of blij en het heeft niets te maken met roze brillen.

1/

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

vdf HHUVWHMDDUVVWXGHQWHQ DDQ GH XQLYHUVLWHLW YDQ 3HQQV\OYDQLD HQ GH UHVXOWDWHQ ]LMQ GXLGHOLMN EHWHUH JH]RQGKHLG EHWHUH VWXGLHUHVXOWD WHQ EHWHU HWHQ HW FHWHUD 7HQ VORWWH ]LMQ HU WZHH HOHPHQWHQ GLH RSWLPLVWHQ YDQ QDWXUH PHHU RPDUPHQ GDQ SHVVLPLVWHQ 2S WLPLVWHQ ]LMQ GDQNEDDU HQ ]H KHEEHQ JHYRHO YRRU KXPRU =H QHPHQ ]LFK]HOI PLQGHU VHULHXV Âľ /DFKHQ LV GH YDOXWD YDQ KRRSÂś ]HL 9LNWRU )UDQNO :LH NHQW QLHW KHW JHYRHO GDW WH PLGGHQ YDQ YHUGULHW HQ HOOHQGH KXPRU DOV HHQ Âż MQH SOHLVWHU YRHOW" $OVRI GH SLMQOLMNH ZHUNHOLMNKHLG HYHQ YHUYDDJW HQ HU UXLPWH RQWVWDDW YRRU HHQ QLHXZ HQ EUHGHU SHUVSHFWLHI Âľ6WURQW NRPW HU WRFKÂś ]HLGHQ .RRW HQ %LH (U ]XOOHQ DOWLMG SUREOHPHQ ]LMQ 'DW YHUDQGHUW QLHW :DW MH ZHO NXQW YHUDQGHUHQ LV GH ZLM]H ZDDURS MH GH SUREOHPHQ WHJHPRHW WUHHGW ,Q GDQNEDDUKHLG YRRU GH NDQV RP HHQ QLHXZH OHV WH OHUHQ HQ YRRU GH PRJHOLMNKHLG RP HHQ ZHJ WH ]RHNHQ GLH QLHXZH YHUYXOOLQJ NDQ ELHGHQ ,Q GDQNEDDUKHLG YRRU DOOHV ZDW ZHUNW HQ YRRU DOOHV ZDW MH OHYHQ PRRL PDDNW 'LH GDQNEDDUKHLG VWDDW WHJHQRYHU GH HHXZLJH WH OHXUVWHOOLQJ YDQ GH SHVVLPLVW 'H %UD]LOLDQHQ NHQQHQ HHQ VSUHHNZRRUG GDW PLVVFKLHQ ZHO YHUNODDUW ZDDURP ]LM DOWLMG KRRJ VFRUHQ RS GH OLMVW YDQ PHHVW RSWLPLVWLVFKH ODQ GHQ Da um jeitinho HU LV DOWLMG HHQ ZHJ 'DW LV ZDDU (Q RPGDW GLH ZHJ EHVWDDW KDG PLMQ PRHGHU WRFK HHQ EHHWMH JHOLMN GDW KHW DO OLFKWHU ZHUG LQ GH GRQNHUH OXFKW 'DDURP ELHGW RSWLPLVPH GH EHVWH ZLM]H YDQ OHYHQ

Checklist voor de

optimist Wat er ook gebeurt, je bent nooit slachtoffer. Het is aan jou om je reactie te bepalen. Omarm je levensdoel. Lever jouw eigen, unieke bijdrage die je omgeving mooier maakt en je leven vervult. Maak dĂŠ werkelijkheid tot jĂłuw werkelijkheid. Laat je niet afleiden door het overweldigende negatieve nieuws om je heen. Lees gewoon

The Optimist! Kijk niet te veel terug. Behoud een open vizier naar de nieuwe kansen van vandaag. Luister naar je geliefden en vrienden, maar wees niet afhankelijk van de mening die anderen over je hebben. Wees dankbaar voor alles wat het leven je geeft en voor elke stap die je vooruit kan zetten. Zorg dat je vaak lacht. Neem jezelf niet te serieus.

T H E O P T I M I S T. N L ILLUSTRATIE: MARC KOLLE

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

10

Zingeving

Cdmjdm hm j‘mrdm

op je schouders is een stompzinnig en ergerlijk antwoord. Dat is nou ongedisciplineerd, onintelligent optimisme.’ Dat etiket paste hem lange tijd, bekent hij. Altijd energiek en emotioneel. Dat bleek ook in zijn werk. Doordat Zander zo makkelijk van stemming wisselt, werd hij als dirigent geknipt voor componisten als Mahler, Beethoven en Mozart. Maar, zegt de maestro, zijn manier van leven ging ten koste van dat van de mensen om hem heen. Toen zijn tweede huwelijk stukliep, nu bijna dertig jaar geleden, werd hem duidelijk dat hij eens goed moest nadenken. Hij ging te rade bij zijn ex-vrouw Rosamund Zander, een gezinstherapeute en coach voor leidinggevenden. ‘Roz staat onbeperkt open voor psychische groei’, zegt Zander. ‘Ze is een echte gedisciplineerde optimist, veel meer dan ik. Ze kan situaties zo aanpassen dat een nieuw leven mogelijk wordt.’ De bestseller op zijn naam is met name door haar geschreven, erkent hij. In The art of possibility pleiten ze voor ‘kansdenken’. Ze schrijven over hoe je het denken in termen van succes of falen kunt vervangen door te denken in persoonlijke bijdragen. Ook pleiten ze ervoor leerlingen bij voorbaat een tien te geven vanuit het vertrouwen dat ze er het beste van zullen maken.

Y

ANDER WAS AL JONG GEBOEID DOOR HET DENken in kansen. Hij vertelt over zijn vader, die kort voor de Tweede Wereldoorlog met zijn joodse familie uit Duitsland wist te vluchten. Ze bereikten Engeland, maar moesten daar maandenlang onder erbarmelijke omstandigheden in een vluchtelingenkamp blijven. Ze waren alles kwijt en moesten in tenten wonen. Ze kenden niemand en maakten zich zorgen over de familieleden die in Duitsland waren achtergebleven. Daar zaten ze dan. De meeste vluchtelingen staarden alleen maar naar het hek om het kamp. Maar in die bedompte omgeving verzamelde Zander senior het intellectuele talent in het kamp om zich heen en begon een soort universiteit. ‘Zonder papier, pennen en boeken begonnen ze elkaar les te geven’, vertelt Zander. ‘Al snel hadden ze veertig cursussen.’ Als hij me aankijkt, ziet hij mijn ontroering. ‘Dat is precies de reactie die iedereen vertoont bij zo’n kans’, stelt hij vast. ‘Je ogen blinken, soms van de lach, soms van de tranen. Eigenlijk is dat hetzelfde. Maar we reageren. De mens heeft het vermogen om te reageren.’ Waarom leven maar zo weinig mensen in de kans? Bestaan er pessimistische kleuters? Jonge kinderen struikelen en vallen. Ze bezeren hun knieën. Ze huilen, drogen hun tranen en gaan verder waar ze gebleven waren. Ze zijn

naamswijziging overwogen. (Hij was meteen voor. ‘Als ik het over Ode had, moest ik de naam altijd uitleggen’, zei hij. ‘Nu hoeft dat niet meer!’) Op bezoek bij hem thuis in Cambridge, Massachusetts, komt Zander te spreken over HHQ DÀHYHULQJ YDQ KHW DFWXDOLWHLWHQSURJUDPPD 60 Minutes die indruk maakte. Het ging over de tsunami in Japan. Zander zag een interview met iemand die enkele familieleden en zijn huis was kwijtgeraakt. Hij stond op de ruïne van waar eens zijn huis stond. Toch bleef de man het hele interview lang lachen. De interviewer vroeg: ‘Waarom lacht u?’ De man wees naar het puin op de grond. De camera zwenkte, aarzelend, zoekend. Toen werd er ingezoomd. Tussen de brokstukken wrong zich de groene scheut van een plant omhoog naar de zon. ‘Kijk,’ besluit Zander triomfantelijk, ‘dát is nou een kans.’ In iedere ervaring schuilen kansen, is zijn overtuiging. ‘Ieder moment van de dag liggen ze binnen handbereik. Naast zaken die nodig zijn voor gezondheid en welzijn hebben we de behoefte om onze ziel te voeden. Daar zorgt de kans voor. Het is het domein van het onvoorspelbare, waar je in het onverwachte leeft. De kans is een creatief domein, het rijk van de verbeelding. Wat die Japanner zag, maakt zijn verlies niet goed, maar het maakte hem duidelijk dat het leven er niet onder is te krijgen.’ Zander legt precies uit wat de kans is en wat niet. ‘Het is niet het mogelijke. Het mogelijke is wat je voor elkaar

De Britse dirigent Benjamin Zander over het verschil tussen hoop, positief denken en optimisme. DOOR JURRIAAN KAMP

H

N 2002 GAF BENJAMIN ZANDER, DESTIJDS DIRIGENT

van het Boston Philharmonic Orchestra en auteur van The art of possibility, een lezing voor de lezers van wat toen nog Ode heette. Er waren een kleine duizend toehoorders in de Rotterdamse Laurenskerk. Zander, enthousiast als altijd, zat midden in zijn verhaal over de kunst van de kans toen hij zich opeens omdraaide naar de zijkant van het podium, waar ik in de coulissen stond. Hij keek me recht aan en zei: ‘Ode is niet zomaar een tijdschrift. Het is eigenlijk a way of life, of niet?’ Ik knikte verrast. Een manier van leven. Zo had ik het nog nooit gezien. En ik besefte dat onze gast die de oceaan was overgevlogen op dat moment de kern van Ode’s missie had geformuleerd. Sindsdien heb ik Zanders uitspraak vaak aangehaald: in gesprekken over Ode, in onze eigen uitingen. Die manier van leven kan worden gevangen in een woord: optimisme. Immers, wie de kunst van de kans leert beheersen, moet wel optimistisch naar de wereld om hem heen kijken. Twee jaar na zijn bezoek aan Rotterdam was Zander gastheer bij de lancering van de Engelstalige editie van Ode in New York. Hij werd een fervent lezer van ons blad en een dankbaar klankbord voor mij, ook toen we de

11

kunt krijgen. Politiek is de kunst van het mogelijke. Het is ook geen hoop. Hoop ontstaat wanneer je het heden niet aankunt. Het is al helemaal geen positief denken. Daar heb ik een hekel aan. Je ziet meteen dat positieve denkers niet met negatieve dingen kunnen omgaan. Het gaat ook niet om mogelijkheden in het meervoud. Dat zijn opties, keuzes. Maar de kans is een heel domein. Het draait om één keuze: om in het heden te blijven en…’ Zander schiet in de lach. Hij wil zijn punt illustreren met een van zijn favoriete verhalen. De Chinese oud-premier Zhou Enlai werd begin jaren zeventig eens gevraagd naar de invloed van de Franse Revolutie. Hij zou hebben geantwoord: ‘Dat is nog te vroeg om iets over te zeggen.’ De opmerking van Enlai bevat een wijze boodschap, meent Zander. ‘Het zou verstandiger zijn als we niet meteen oordelen over iets wat ons overkomt. We zouden moeten zeggen: “En verder?” Dát is intelligent optimisme. Die Japanse man kon niets aan die tsunami doen. Wat moet je er dan over zeggen? Hoe moet je reageren? Intelligent optimisme is voor mij een discipline, de strenge discipline om in de gemoedstoestand van de kans te blijven. De intelligente optimist zegt: “Het is nog te vroeg om te oordelen” en beraadt zich op de volgende stap.’ Zander heeft weinig op met ‘dom, ondoordacht optimisme’, zoals hij het noemt. ‘Ik kan niet tegen mensen die zeggen “het komt wel goed, het gaat wel over” als iemand ergens diep bedroefd over is. Wanneer iemand doodgaat van wie je houdt of wanneer je iets verliest waar je op gesteld was, is verdriet de juiste reactie. Een klopje

Daarom hebben we nieuwe verhalen nodig, vervolgt Zander. ‘Het enige dat we kunnen doen is elkaar andere verhalen vertellen. De intelligente optimist vertelt verhalen die zijn eigen leven en dat van de mensen om hem heen verbeteren. Wij zitten hier niet te praten over die verschrikkelijke tsunami in Japan; we praten over de man die het groene plantje tussen het puin zag. Zulke verhalen dóen iets. Ze trekken gebeurtenissen en mensen naar zich toe. Ook daar gaat het om bij The Optimist: een ander verhaal vertellen dan de “ongedisciplineerd pessimistische” verhalen, waarvan er toch al te veel zijn.’ Dat betekent niet dat de optimist alleen maar positieve dingen overkomt. Voor de gedisciplineerde optimist is het leven een constante test, stelt Zander. ‘Gedisciplineerde

‘Gedisciplineerde intelligente optimisten laten zich niet ontmoedigen door omstandigheden.’ intelligente optimisten laten zich niet ontmoedigen door omstandigheden. Ze treden alles wat er maar kan gebeuren tegemoet met dezelfde reactie: Great! What’s next?’ Dat is niet altijd even gemakkelijk. Zijn eigen optimisme is onlangs nog zwaar op de proef gesteld. Na vijfenveertig jaar bij het conservatorium van New England, waar hij dirigent was van het jeugdorkest, werd hij ontslagen. De reden: hij had een veroordeelde misdadiger aangenomen als freelancevideograaf. Ook al was de videograaf niet beschuldigd van een misdrijf op het conservatorium, toch werd Zander weggestuurd. ‘Ik had alle reden om me rot te voelen’, blikt Zander terug. ‘Ik was woedend en wanhopig. Uiteindelijk ontdekte ik met hulp van Roz weer dat je allerlei dingen met je leven kunt doen. Op het conservatorium had ik volgend jaar toch met pensioen gemoeten. Inmiddels heb ik een nieuw jeugdorkest en nieuwe mogelijkheden. Ik kan misschien wel blijven dirigeren tot mijn negentigste!’ Zijn lach verlicht de kamer en ik weet zeker dat hij dat zal doen. We lopen zijn tuin in. Ik besef dat ‘jeugdigheid’ niets met leeftijd te maken heeft. Zander is 74 jaar en wil nog steeds graag leren. Over die moeilijke maanden na zijn ontslag zegt hij achteraf, met een lach: ‘Ik ben nu nóg gedisciplineerder als intelligente optimist.’

L‘gkdq unnq shdmdqr BENJAMIN ZANDER BEGINT ZE TE HUMMEN: DE EERSTE DREIGENDE MATEN VAN DE tweede symfonie van Gustav Mahler. ‘Weet je, dit is eigenlijk geen kindermaterie’, zegt hij ineens. ‘Het is een diep spiritueel stuk over leven en dood en de overgang van duister naar licht.’ Toch is het een van de muziekstukken die Zander de afgelopen maanden instudeerde met 120 jongeren, van 12 tot en met 21 jaar. Deze winter voerde zijn nieuwe jeugdorkest de symfonie voor het eerst op in zijn Amerikaanse thuisstad Boston. Achteraf kwamen er verbaasde reacties uit de zaal: hoe kon dit stuk op zo’n indrukwekkende manier worden gebracht door tieners? Vorig jaar, vlak nadat Zander werd ontslagen door het conservatorium van New England (lees meer in het artikel hierboven), begon hij aan een nieuw project. Hij richtte het Boston Philharmonic Youth Orchestra op. Daarmee wilde hij jonge musici uit de regio de kans geven deel uit te maken van een groot symfonie-orkest. Zander vertelt hoe hij geniet van iedere repetitie en uitvoering met de jongeren. ‘Ze zijn leergierig en staan open voor nieuwe uitdagingen, zoals de tweede symfonie van Mahler.’ En, voegt hij daaraan toe: ‘Uiteindelijk gaan ze misschien wel meer op in die muziek dan volwassenen. Ze zijn onbevangen en ontdekken nieuwe dingen in iedere noot die ze spelen.’ Zander wil zijn orkestleden meer bijbrengen dan muziek. Discipline, sociale vaardigheden, leiderschap en passie zijn voor hem net zo belangrijk. Iedere week geeft hij ze een opdracht, zoals onlangs: merk op welke bijdrage je levert. Hij vraagt de jongeren vervolgens om brieven te schrijven over hun ervaringen. De zeventienjarige violiste Hikaru Yonezaki schreef in haar reactie op deze opdracht: ‘Ik heb zitten peinzen over de bijdrage

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

perfect gedisciplineerde optimisten die in de kans leven. Hoe komt het dat we dat vermogen kwijtraken? Zander heeft wel een idee. ‘Zo rond hun zesde komen kinderen in wat ik “de wereld van de neerwaartse spiraal” noem. ‘Op school word je vergeleken met andere kinderen en opeens wordt het voor ouders belangrijk dat het ene kind beter is dan het andere. Voordat je naar school gaat, zijn je ouders enthousiast over alles wat je doet. Maar dan krijg je cijfers en met de cijfers komen de angst en de onzekerheid. Cijfers zijn een meetinstrument om uit te maken of het ene kind beter is dan het andere. Zo is het natuurlijk niet bedoeld. Iedereen zal zeggen dat onderwijs bedoeld is om het hart en het verstand van kinderen open te stellen voor nieuwe ervaringen. Maar de cijfers staan in de weg. Het is een fnuikende ervaring voor een kind. Vanaf dat moment werkt alles tegen de intelligente optimist.’ Na de schooljaren gaat de neerwaartse spiraal verder. ‘De meeste vormen van aanmoediging, zowel beelden als beeldspraak, komen uit oorlogssituaties en de sport’, meent Zander. ‘Het gaat altijd om concurrentie, waarbij de ander moet worden gedood of verslagen. Onze taal bevat RQJHORRÀ LMN YHHO RRUORJVPHWDIRUHQ ¶ %LM FRQFXUUHQWLH JHHIW succes energie en zuigt mislukking energie weg. Zander vergelijkt foto’s van de rivaliserende teams na de beroemde roeiwedstrijd tussen Oxford en Cambridge. De teams hebben dezelfde prestatie geleverd, in bijna dezelfde tijd, ‘maar het ene team ziet er stralend uit en het andere alsof het op sterven na dood is’, constateert Zander. ‘Dat komt door de neerwaartse spiraal. Bij de kans is er geen sprake van slagen of falen. De kans levert zelf energie op. Zodra je je daarop richt, begint de energie te stromen.’ Zander vindt het symfonieorkest bij uitstek geschikt als metafoor voor de toekomst. Het doel van het orkest is niet winnen, maar ervoor zorgen dat alle stemmen worden gehoord. Willen zowel de trompet als de altviool in het orkest hoorbaar zijn, dan moet de trompet naar de altviool luisteren, omdat de trompet harder klinkt. Dat vergt grote discipline. Een orkest is een gesprek over ‘ons’. ‘We leven in een wereld waarin Griekenland ons allemaal meesleept als het omvalt’, zegt Zander. ‘We moeten gaan zien dat we allemaal moeten gedijen als we willen groeien. Dat is het model van het symfonieorkest. Dit model kan alleen worden vormgegeven door optimisten die de kunst van de kans voor zichzelf en voor iedereen om hen heen beheersen.’

die ik lever, maar ik vind het moeilijk om op die manier over mezelf te denken. Toen ik het er met mijn vrienden over had, kwamen we erachter dat ik het misschien wel te belangrijk vind wat andere mensen over me denken.’ In juni komt Zander met zijn jonge musici naar Nederland, waar ze onder meer spelen tijdens de Internationale Koorbiënnale in Haarlem (Grote of St. Bavokerk, 22 juni), Rotterdam (De Doelen, 25 juni) en Amsterdam (Het Concertgebouw, 27 juni). Voor Zander, die een Nederlandse moeder heeft, is het de eerste keer in zijn leven dat hij in ons land dirigeert. ‘Als ik het tijdens repetities over onze tour naar Nederland heb, zie ik honderdtwintig paar ogen glimmen’, vertelt Zander. ‘Maar die glimmen eigenlijk altijd als ze samen spelen. Er bestaat namelijk geen menselijke activiteit die meer passie en eenheid oproept dan samen musiceren.’ | ELLEKE BAL | MEER INFORMATIE: WWW.BOSTONPHIL.ORG/BPYO

T H E O P T I M I S T. N L FOTO: AKRON SYMPHONY ORCHESTRA

FOTO: STEVE DUNWELL/WWW.STEVEDUNWELL.COM

Z AT E R D A G 18 M E I 2 013

12

Column Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder meer Alchemie van de liefde en Spiritueel door de overgang. www.lisettethooft.nl

Slapen zonder zorgen SLAAPT U OOK ZO SLECHT? IK HOOR NIET ANDERS

Wat in de maatschappij ‘kredietcrisis’ en ‘recessie’ heet, woedt ook in ons innerlijk.

om me heen. Daar lig je dan, klaarwakker, en het is pas vier uur in de ochtend. Ik zou nu eigenlijk moeten slapen, denk je. Dit is helemaal niet goed voor me. Te weinig slaap is funest voor mijn weerstand. En ik los mijn problemen er niet mee op. Waarom kan ik niet slapen? Er moet iets mis zijn met mij. Je hoort niet te piekeren, dat is niet zen. Je moet gewoon alles loslaten en ontspannen. ‘Zet je zorgen op het nachtkastje naast je bed’, zegt mijn geliefde. Het werkt niet. Mijn zorgen zijn veel te groot voor mijn nachtkastje. Ze passen gek genoeg wel in mijn hoofd. Daar draaien ze rondjes. Het kan uren duren. Soms sta je maar op en voor je het weet, ploft de ochtendkrant op de deurmat en begin je moe en onrustig aan de nieuwe dag. Hoe doen al die andere mensen dat: lekker slapen, elke nacht maar weer? Waarom kan ik dat niet? Want ik heb dat best vaak, zo’n nacht. De laatste tijd. En ik heb ontdekt dat ik niet de enige ben. Is er iets mis met ons? Ik denk het niet. Dit is wat ik ontdekt heb

in mijn leven: slecht slapen hoort bij innerlijke groei. Bij tijden van versnelde ontwikkeling. Spirituele openingen. Verdieping van het gevoelsleven. Er gebeurt iets in mijzelf, er verandert iets, er verdwijnt iets – een stukje van mijn persoonlijkheid is niet meer nodig of wordt getransformeerd, ik word een beetje volwassener, ik word wijzer (sadder and wiser mag ook), ik leg een sluier af, ik ga ergens doorheen. Kortom, het is van ‘oei, ik groei’. Dat was ooit de titel van een bestseller over ontwikkelingsfasen van kinderen. Bij ons thuis is het een gevleugelde uitdrukking geworden voor al die tijden waarin je het moeilijk hebt, en waarop je later tevreden terugkijkt, omdat je toen juist zo gegroeid bent. Of niet gegroeid, maar juist geslonken; dat is ook wel eens nodig. Je zou denken dat je in zulke roerige tijden extra behoefte hebt aan een goede nachtrust. Maar waarschijnlijk is het juist de bedoeling dat je weerstand afneemt. Om innerlijk te groeien of naar een volgende fase door te stoten, moet je kwetsbaar en open zijn. Anders kan het nieuwe er niet in, dan ben je te goed afgepantserd. Wie

slecht slaapt, is ongetwijfeld een gevoelig mens en hoogstwaarschijnlijk bezig met een innerlijke transformatie. Dat verklaart volgens mij ook meteen waarom zo veel mensen tegenwoordig slecht slapen. Zo buiten, zo binnen. Wat in de maatschappij ‘kredietcrisis’ en ‘recessie’ heet, woedt ook in ons innerlijk: een heftig proces van ontmaskering en vermindering, van ommekeer en het afleggen van oude patronen. Alles wat lange tijd gewoon kon blijven doorgaan, maar eigenlijk niet goed was en nu niet meer bij ons past, moet weg of radicaal veranderen. Ook al die emotionele patronen, die angsten en vooroordelen, die overtuigingen en verkeerde voorstellingen. Heel wat levens staan op hun kop. Daarom slapen veel mensen slecht. Dat is ergens een geruststellend idee. Er is niets mis met mij. Integendeel, ik ben bezig met een interessant en belangrijk innerlijk opschoon- en transformatieproces. Die overtuiging helpt je overigens nog niet in slaap, maar dat hoeft ook niet. Het helpt je misschien wel om de dag erna een beetje vrolijker of serener door te brengen.

OVERIGENS BEN IK VAN MENING...

ĂŠ Undk id no id fdl‘j ahi nmfdl‘jjdkhijd fdundkdmrĂ‹ Stop met krampachtig positief denken, zegt Oliver Burkeman, auteur van Tegengif. Volgens de Britse journalist leidt het omarmen van mislukkingen, pessisme en onzekerheid net zo goed naar geluk. Wat is er mis met positief denken? Is het niet een beproefde manier om met tegenslagen om te gaan?

‘Zo zou het kunnen werken, ik heb er alleen bezwaar tegen dat mensen zichzelf voorhouden dat alles helemaal goed komt, en dat ze alle minder leuke dingen in het leven verdringen. Kijk maar naar die cultus van optimisme in het bedrijfsleven, waar veel mensen denken dat we fantastische resultaten kunnen bereiken door onrealistische doelen na te streven. Dat werkt contraproductief.’

te onderzoeken. Er bestaat een hogere vorm van geluk waarbij je het hele scala aan emoties voelt. Een belangrijke emotie is bijvoorbeeld ontzag, wat een mengeling is van verbazing en angst. Negatieve emoties hebben een bepaalde energie waardoor ze dieper graven. Neem mislukkingen. Als je de dingen die mis zijn gegaan bestudeert in plaats van ze uit je leven te verbannen, heb je de volgende keer een betere uitgangspositie.’ U schrijft dat het stoĂŻcisme een manier is om het ‘negatieve

Inderdaad. Maar toch kunnen mensen door pessimisme

pad’ naar geluk te bewandelen. Wat kunnen we leren van

bang worden, waardoor ze hun doelen en dromen niet

de oude Griekse en Romeinse stoĂŻcijnen?

meer nastreven.

‘Het belangrijkste inzicht van het stoĂŻcisme is dat spanning en zorgen niet voortkomen uit de wereld, maar uit onze ideeĂŤn erover. Als jouw ideeĂŤn stroken met de werkelijke situatie, kun je er kalm en afstandelijk onder blijven. De stoĂŻcijnen noemen dat de “voorbereiding op het kwadeâ€?: ZDQQHHU MH MH YRRUVWHOW KRH VOHFKW LHWV ]RX NXQQHQ DĂ€RSHQ besef je dat het zo erg niet zal worden. Bovendien ga je meer waarderen wat je hebt; je beseft dat relaties kwetsbaar zijn en je geniet er meer van. Positief denken doet het tegenovergestelde: hoe meer je jezelf voorhoudt dat alles JRHG DĂ€RRSW KRH PHHU MH KHW LGHH YHUVWHUNW GDW HHQ DQGHUH uitkomst verschrikkelijk zou zijn.’ | DEWI GIGENGACK

‘Maar het buitensluiten van negatieve gedachten helpt niet. Je kunt beter proberen je op je gemak te voelen bij ongemakkelijke gevoelens. Daar bereik je meer mee dan met denken dat alles altijd fantastisch zal uitpakken.’ U stelt dat je gelukkiger wordt als je meer negatieve gedachten toelaat. Hoe word je gelukkiger als je verdrietig, eenzaam of onzeker bent?

‘Door emoties en gevoelens toe te laten in plaats van je ertegen te verzetten. Stel jezelf ook de vraag wat je met “gelukkig� bedoelt. In mijn boek probeer ik dat

13

T H E O P T I M I S T. N L Z AT E R D A G 18 M E I 2 0 13

FOTO’S: TESSA POSTHUMA DE BOER; JEFF MIKKELSON

!""#$% &’%(( %)*!! !!"#$%& ’(!) !!"#$$%&’#$$#&("&%!)&*$$"&++%&,"$$%&!-&.(#&$$%"(/.#0&1%&2$#&3!!"&((%0&1(%&,"$$%&45(&$66(&$%4("(&!3("7!45) *$$,#0&8(&6$%)3("2$/.#(&9:!!,("&;:’5!%0& !6*$$,#&5%&$66(&!-<5/.#(%0&=(#&4:77(6 4":, 4"$$5&7(45(%5%)’ ,%!3!!"&3!6*$$,#(&3(565).(540& 8(&;:’5!%&5’&((%&*(%),"$$%&(%&,!,(%4 2$#(" ,"$$%&3("(%5)4&5%&++%&3$%<(6>’-"(,(%4(&’/.!!%.(540&=(#&$66( 3!!"4(6(%&3$%&4(&3("#"!:24(&9:!!,("0&1%(")5(<:5%5)? &3(565)? &2$#("7(’-$"(%4? &":5*#(7(’-$"(%4&(%&3!!"$6& #5@47(’-$"(%40& A$%#& 4(& 9:!!,("& ;:’5!%& 25’’(6#& 45"(/#& 3$%& ,!:4& %$$"& ,!,(%4& 2$#("& (%& $%4("’!*0& B%& ((%& ’5*-(6(&.$%4!*4"$$5&45(%#&4(&;:’5!%&(6,&)(*$,&5%&.(#&.:5’.!:4(%0&8(&9:!!,("&;:’5!%&5’&("&5%&#2((&*!4(66(%? *(#&((%&"(/.#(&!>&((%&"!%4(&:5#6!!-0& C#(6&!!,&((%&9:!!,("&’$*(%&3!!"&@!:2&,(:,(%&!-&D:!!,("0%6

Doe in 3 minuten de Wagenpark Quick Scan op autovoordezaak.nl Als ondernemer neemt u uw maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ook als het om uw wagenpark gaat. Daarom hebben waarschijnlijk al uw auto’s van de zaak inmiddels een groen A-label. Daarmee is uw wagenpark al een stuk schoner geworden, maar de kans is groot dat het nog veel schoner wordt als u overstapt op hybride Toyota’s. Met de Wagenpark Quick Scan ziet u in 3 minuten hoeveel schoner uw wagenpark wordt als u overstapt naar Toyota. Ook ziet u direct hoeveel kosten u bespaart. Tot wel ₏ 38.000,-* per 4 jaar bij een wagenpark van 20 auto’s. Doe de scan op autovoordezaak.nl. Daar vindt u gelijk ook alle informatie over onze aantrekkelijke financieringsactie. * Het genoemde bedrag is gebaseerd op een periode van 4 jaar, een jaarkilometrage van 30.000 per voertuig en is een gemiddelde YDQ KHW WH UHDOLVHUHQ ª QDQFLªOH YRRUGHHO $DQ GH]H EHUHNHQLQJ NXQQHQ JHHQ UHFKWHQ ZRUGHQ RQWOHHQG :LM]LJLQJHQ YRRUEHKRXGHQ ,PSRUWHXU /RXZPDQ 3DUTXL % 9 0HHU LQIR EHO JUDWLV RI NLMN RS DXWRYRRUGH]DDN QO

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.