9789174635775

Muuse Maxamuud Ciise (Dalmar)

Cawo-dhalad, waa buug xambaarsan qormooyin tix iyo tiraab isugu jira oo uu qoraagu allifay. Qormooyinkaasi oo ka kooban sheekooyin tix iyo tiraab isku dhafan ah iyo qoraallo waxsheeg iyo waayo-aragnimaba xambaarsan oo ka hadlaya laamaha kala duwan ee nolosha, gaar ahaan xaaladda nololeed ee Soomaalida, dal iyo dibedba ha joogtee.

www.bod.se

Muuse Maxamuud Ciise (Dalmar) CAWO-DHALAD

Muuse M. Ciise (Dalmar), waxa uu ku nool yahay magaalada Stockholm ee waddanka Iswiidhan. Waa warbaahiye ka shaqeeyaa Raadiyowga Iswiidhan qaybtiisa afka-Soomaaliga, (Radio Sweden International). Sidoo kale waa barbaariye iyo madadaaliye carruureed oo ka hawlgala qaar ka mid ah maktabadaha magaalada Stockholm. Buugaagta qoraaga waxa ka mid ah, buugga Hantaaqo Jacayl, Darka Maadda, Dhallaan-Koriye iyo riwaayadda Tayobeelka carruurtu waalid buu tebeyaa.

CAWO-DHALAD

HAL-ABUUR ISUGU JIRA TIX IYO TIRAAB

Muuse Maxamuud Ciise ``Dalmar´´

CAWO-DHALAD Hal-abuur isugu jira tix iyo tiraab

STOCKHOLM, SWEDEN 2014

Xuquuqda Buugga Xuquuqda qoraallada ku duugan buuggani waxa ay u dhawrsan yihiin qoraaga. Lama oggola in la guuriyo ama la turjumo iyada oo aan oggolaansho laga haysan qoraaga buugga.

Qofkii raba in uu helo buuggan amaba haya wax talo iyo tusaale ah oo ku saabsan buugga, waxa uu qoraha kala xidhiidhi karaa ciwaanka hoos ku qoran: xajidalmar@gmail.com Cawo-dhalad ISBN: 9 78917435775 Š Muuse M. Ciise (Dalmar) Daabacaaddii labaad. Stockholm, Sweden.

7U\FN RFK I|UODJ %R'

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, distributed, or transmitted in any form or by any means, recording, or other electronic or mechanical methods, without the prior written permission of the Publisher.

TUSMADA BUUGGA HIBEYN…………………………................................4 HORDHAC……………………..................................5 MAHADNAQ…………………..................................7 GUHAAD IYO GOBAAD………………………....9 DEGMO IYO DAAHIR……………………………19 EGRO WAALID: GUULEED IYO HOOYADII...31 AABBO EY MUSLIN AH II SOO IIBI………….45 HAASAAWAHA DHALLINYARADA.................51 QALANJO QAYBSAMI WAYDAY.......................57 HOOYADII BAY LEEG TAHAY............................67 KA GOBLAMAY IYAGA OO NOOL....................77 TOBAN SHAY OO AAN KA BOWSADAY IYO TOBAN AAN BARAY ASXAABTAYDA ISWIIDHISHKA AH……………………………….83 MURAAYADDA NOLOSHA................................107 HAL-MUCEEDKA BUUGGA……………………119 IFTIIMIN KU SAABSAN QORAAGA................130

HIBEYN Buuggan waxa aan ku maamuusayaa walaashay Nasra-Milgo Maxamuud Ciise, oo raad weyn oo wanaagsan ku leh noloshayda. Hormood na ka ah dadka igu dhiirrigeliyay soo-saarista buuggan.

HORDHAC Bismillaahi Raxmaani Raxiim.

Mahad oo dhan waxa iska leh Ilaaha weyn ee ii suurogaliyay soo-saarista buuggan cusub. Farxad weyn bay ii tahay in aan qoro buuggan cusub ee magaciisu yahay Cawo-dhalad. Waa buug aan ku kaydiyay qormooyin tix iyo tiraab isugu jira oo aan anigu allifay. Qormooyinkaasi oo isugu jira sheekooyin tix iyo tiraab isku dhafan ah iyo qoraallo waxsheeg iyo waayo-aragnimaba xambaarsan oo ka hadlaya laamaha kala duwan ee nolosha, gaar ahaan xaaladda nololeed ee Soomaalida, dal iyo dibadba meel kasta ha joogtee.

Inkasta oo aan markasta jecelahay in aan wax ka qoro dhacdooyinka dunida ka socda iyo halabuurka dadka kale, haddana waxa ila qumanaatay in aan doorkan buug isugu geeyo waxsoosaarmaskaxeedkayga iyo wixii ay waayo-aragnimo noloshu i bartay. Si aan u kaydiyo ulana wadaago dadka intiisa kale.

Akhriste, waxa aan rajaynayaa in aad si fiican u akhrin doontid, ilana wadaagi doontid wixii talo iyo tusaale ah ee aad igu soo biirin karto. Inta aad buuggan akhrinayso haddiiba aad la kulanto waxyaabo aad saluugto ama wax aan ka tegay oo ay ahayd in aan buugga ku daro, ha u qaadan in aan u kas u sameeyay, waxa aad se oggaataa in ay

ahayd uun ilduuf dhankayga ka yimid. Bashar baan ahaye, waxa aan markasta ka cudurdaaranayaa wax alle wixii deelqaaf ama laaxin ah ee buugga ku jira.

MAHADNAQ Waxa aan u mahad celinayaa Ilaaha awoodda leh ee ii suurogeliyay inaan buuggan iyo kuwo kelaba soo saaro. Waxa kale oo aan abaal weyn u hayaa, dhammaan dadkii siyaabaha kala duwan ii gacan qabtay, iina suurogaliyay in aan buuggan soo saaro.

Ha noqdeen intii dhiirrigelinta ila garabka taagnayd, qorayaashii buugga iga akhriyay ee sida fiican iila saxay iyo intii ka talo bixisayba.

Dadkaasi waxa ugu horraysa hooyaday Siraad Aw Cabdillaahi Ismaaciil oo Ilaahay ka sakow ii horseeday nolol farxad badan. Ina bartay jidka toosan ee nolosha iyo xilka iga saran naftayda iyo bulshadaba.

Sidoo kale, waxa aan u mahad-celinayaa guddoomiyaha ururka qoraaga Somaliland ee Sweden, qoraa Sayid Maxamed Yuusuf (Dhegey) oo markasta taageero laxaad leh ila garab taagnaa.

Mudane Sayid, waa walaal iyo macallin qiimo leh oo aannu wax badan wadaagno. Raggu iskuma jiree, waxa aan isna abaal weyn u hayaa qoraaga da’da yar, Saddaam Xuseen Carab oo gacan weyn ka geystay soo-saariddii buuggan. Ha noqoto xagga habaynta iyo waliba xagga sixitaanka’e. Waxa kale oo aan mahadnaq cuddoon iyana ku maamuusayaa aqoonyahan Mustafe Aadan Nuur, qoraa Axmed Ibraahin Cawaale, warbaahiso

Aamina Muuse Weheliye, qoraa Xasan Cabdi Madar, abwaan Maxamed Xirsi Guuleed iyo aqoonyahan Axmed Iid oo igu dhiirrigeliyay qoristii buuggan, iyagoo qayb libaax lehna ka qaatay akhriskii iyo sixitaankii buugga.

Sidoo kale, waxa aan abaal ma-guuraan ah u hayaa guddoomiyaha ururka SSEDA, Maxamed Cabdillaahi Xasan ( Booshari ) oo bixiyay kharashkii lagu daabacay buuggan.

Ugu danbayn waxa aan u mahadcelinayaa walaalkay Farxaan Maxamuud Ciise, walaalkay Mustafe Maxamuud Ciise, walaashay Nasra-Milgo Maxamuud Ciise iyo walaalkay Maxamed Maxamuud Ciise oo markasta igu dhiirrigelin jiray qoristii buuggan iyo guud ahaan qoraalkaba.

Cawo-dhalad

GUHAAD IYO GOBAAD 06-01-2014, Stockholm, Sweden Durba in ka badan labaatan sanno ayuu qurbaha ku nool yahay, muddada intaa leegna hal mar kuma uusan noqon waddankiisii hooyo. Guhaad, inkasta oo uu yahay nin karti badan oo dantii-yaqaan ah, had iyo jeerna ku fooggan waxbarasho iyo shaqo, haddana asxaabtiisa iyo ehelkiisuba waxa ay ku dhalliilaan sida uu u hilmaamay qoyskiisa iyo qaraabadiisa oo ay araggooda ugu danbaysay bilowgii burburkii dawlladdii kalitaliska ahayd ee Siyaad Barre. Walow uu si joogto ah ula xidhiidho hooyadii iyo walaalladii, kana war hayo duruuf kasta oo ay ku sugan yihiin, haddana Guhaad waxa uu markasta jecel yahay in uu mar uun indhaha ka soo qaado qoyskiisa. Wakhti kasta oo uu waalidkii la hadlana, waxa ugu horreeya ee ay wayddiiyaan waa laba su’aalood oo uu aad u dhibsado. Waa beer wax dhalay iyo dabeecaddiiye, markasta waxa ay hooyadii su’aashaa goorta ay is arki doonaan iyo xilliga uu guursan doono!.

Labadan su’aallood oo uu Guhaad ugu neceb yahay wax ay dhegihiisu maqlaan, ayuu kolba kaga jawaab celiyaa wixii uu ku baxsan karo. Ta koowaad waxa uu marmarsiiyo ka dhigtaa in aanu hayn dhaqaale buuran oo uu faraqabsi ka dhigto, maaddaama uu waddanka in badan ka maqnaa oo 9

Cawo-dhalad uu la kulmi doono ehel iyo asxaab badan oo isaga naf moodi doona. Su’aasha labaad ee guurka oo ay hooyadii mar walba ku celcelisana waxa uu kaga baxaa in uu hadda waxbarasho wado, sidaa daraadeedna uu guursan doono marka uu tacliintiisa dhammeeyo.

Waxa ay sidii ahaataba, Guhaad maalin kheyr leh ayuu bartay Gobaad oo ah gabadh dheg iyo dhaban ba Rabbi ku manaystay. Waxa ay isku barteen goob barakaysan oo bilicsan. Waxa ay ahayd goob qiimo badan oo kulmisay boqollaal Soomaali ah oo farxadda la qaybsanayay lammaane cusub oo nolosha ku mataanoobay. Gobaad waa ay ku cusub tahay qurbaha, arooskanna waa kii ugu horreeyay ee ay tagto intii ay qurbaha timid. Sidaa daraaddeed xiiso gaar ah ayay munaasibaddu u lahayd, waxaanay aad u xiisaynnaysay wajiyada cusub ee ay goobta kula kulantay iyo waliba habka uu u dhaco arooska qurbuhu.

Aqoon hore iskumay lahayn, isbarasho tan caawa uga horraysayna may jirin. Dunidan casriga ah ayaa wax walba dhib yaraysaye, markiiba waxa ay kala qaateen xidhiidhkii. Muddo markii ay kaftan iyo haasaawe dahab ah is waydaarsadeen, sheekadoodii waxa ay dhashay dareen durugsan oo ay udubdhexaad u tahay nolol qoysnimo iyo in ay ku hammiyaan sidii ay u noqon lahaayeen lammaane ku walaalooba nolosha, qaybsadana 10

Cawo-dhalad dhib iyo dheef hadba wixii wakhtigu keeno. Haddii awal sheekadu labadooda uun u dhaxaysay, hadda waa ay ka sii ballaadhatay oo labadii qoys iyo asxaabtiiba waa ay gaadhay. Waxaana loo diyaar garoobay farxaddii arooska iyo dhismihii reerka cusub.

Iyadoo ay halkaa xaajo marayso, ayuun buu mar qudha Guhaad ku war helay in gabadha uu jecel yahay ee Gobaad ay tahay inan reer hore soo martay (Carmal ama Garoob), oo intii aanay qurbaha u soo bixin ba ay wiil gayaankeeda ah kula aqalgashay waddankii hooyo. Sideedaba nolosha waxa sal u ah daacadnimada iyo kalsoonida’e, waxa ay tani Guhaad ku keentay wejigabax iyo in ay meesha ka baxdo kalsoonidii uu Gobaad ku qabay.

Maaddaama Gobaad iyo mudanaheedaa hore markiiba calafkoodii kala dhammaaday, muddada ay wada joogeenna ay ahayd mid kooban, waxa ay doorbidday in aanay cidnaba u sheegin noloshii hore ee ay soo martay, taasina waxa ay keentay in ay Guhaad ka dhaadhiciso in ay tahay gabadh aan waligeed salaan guud mooyaane aan gacan qaadin wax ina-rag sheegta.

Isaga oo Ilaahay ka baryaya in warkaasi been noqdo, waxa uu Guhaad go’aansaday in uu hubiyo xaajadan ku soo korodhay, waxaanu jeclaystay in 11

Cawo-dhalad uu warraysto Gobaad oo ah qalanjo isaga ku dheer.

Talow Gobaad maxay ku jawaabi? Wixii se ay u sheegto miyuu ku qanci?

GUHAAD Geddii ay ku dhalatiyo Shebbad guudka dabatoo Gabadhaan ku moodee Shaw illeen Gobaadeey Horuu geesi kuu helay.

GOBAAD Haddii aan garoob ahay Calafkaa gedmedayoo Nimaan garasho dheerayn Ii gee nasiibkuye Maanigaa dembiga galay?

GUHAAD Noloshaa giraanoo Gefna maad samaynnine Guri dumay nasiibkii Hayeeshee Gobaadeey Sheekadaadan gaarka ah Guud mar iiga sheekee.

12

Cawo-dhalad GOBAAD Waxan ahay garoobiyo Suxulbuur is gaa-dhoo Laabtiyo garaaraha Sida geedka liinta ah Cabaadhyuhu is gaadheen Sunnegoys abaaddoo Godol daysay ma ihiye Waxan ahay Guhaadoow Guud-dheer filkaayoo Nimaan gudan xilkiisii Calaf waa u geeyoo Gogol kula cawaysoo Ku hungowday gego madhan.

GUHAAD Waad iga gu’ weyntoo Gabadh yahay da’day iyo Mana tihid geddaydoo Guurka raaxadiisiyo Gogoshiyo dhankeedana Garaadaad i dheertoo Inta geed carfoo idil Uunsiguna u gaar yahay Saqda dhexe gudoodiga Goolaaftan laba ruux Adaa guri udgoon badan Geesi kula caweeyoo Gacantiisa midigiyo 13

Cawo-dhalad Garabkiisa jiifoo Xabbadkiisa guudkii Go' intaad wadaagteen Ku gam'oo ku seexdoo Gaagaabsi sheekada Qosol gaaban iyo hee Kaftan wacan ku gooyoo Ka gun gaadhay raaxada Gebogabada sheekada Gobaadeey inaadeer Iskumana galaynee Gayaankaa ka xulo oday.

GOBAAD Nin gu yari Guhaadoow Geed intuu ka booduu Gees maraa dantiisee Gobonimada Diintiyo Sunnahaanad garanine Guulwadow Rasuulkii (scw) Isagoon gu’ weynayn Guurkiisii koowaad Khadiijoo Guhaadoow Guyaal badan ka roonayd Waa tuu la aqal galay Waa tallaabo gaariyo Sunne kula gudboonoo Garna tahay ku dayashadu 14

Cawo-dhalad Dhanka kale Guhaadoow Guullihii ku uumaa Afar dumar ah Guuleed Kuu banneeyay guurkood Markuu geelu dhala’iyo Gu’ danbiyo hadhow baad Gabadh kale aroosiye Fulayahow gabbanayaa Kolba gees ha eegine Gurbood aan xambaaroo Aynu gaadhno guushee Dhali goolkan dahabka ah.

GUHAAD Guunyo xoolo kama dhaqan Mana foofsan geel badan Geeslay ha joogtee Gammaan qudhana kama naxo Gudo weyn magaalana Guri aan u hoydiyo Gidaar qudha kamaan dhisan Gaadiidkiyo dhankiisana Dusha muuqa guudiyo Guuxiisa mooyee Shidhka wali umaan galin Tagsi qudhana maan gadan Gaadhi iyo warkiisana Jeebku iima gooyoo Gambo wayga xaaraan Jeebkuna Gobaadeey 15

Cawo-dhalad Nacas buu yahee garo Meherkiyo gabbaatiga Maba goyn karaayoo Giinbaar ma haystee Maxaan golaha keenaa?

GOBAAD Ma gabbado halyayguye Hadda sheekha ii gee Gurigiyo arooskana Kugu giijin maayee Adoon gaadhi raacdayn Hudheel aad i gaysiyo Gaaf iyo mushxarad dhaaf Gogoshiyo sariirtana Adoon suuq ka soo gadin Salli gobol ah noo doon Haddii aanad goynayn Yaradkiyo gabaatiga Geel kaama doonoo Gunno kaama sugayee Soo geed-fadhiisoo Aabbo iyo garaaddada Gacanqaadka sharafta leh Go’ shaaliyo hangooliyo Kitaab weyn guddoonsii.

16

Cawo-dhalad GUHAAD Kol haddii Gobaadeey Sheekadiiba geed iyo Kitaab gaadhay doorkani Guushii adi ku raacdoo Nacas baan garaabine Iga dhalisay gool daran Gobonimaad samaysee Inkastoon guddoon idhi Su’aal gaaban iga hoo Raas weyn gob-soortoo Goortii la joogaba Gurigeedu buuxoo Inta goorxun socotiyo Martidiyo gudoodiga Hilib geedo badan liyo Gasiin wacan ku soortoo Wuxuu Guule faray iyo Samahana gargaartoo Garabkayga joogtiyo Geesi-bila ma ii noqon?

GOBAAD Gabadh wacan ayaan ahay Gaari aad ku hiratiyo Raalliya gobaan ahay Gacal iyo sokeeyiyo 17

Cawo-dhalad Marwo guurti soortoo Guunyo kuu dhaqdaan noqon Gurigiyo dhankiisana Doqon baan gargaariyo Gobonimo kasaynine Dhabeel garasho dheeroo Guul kuu horseeddiyo Waxaan noqon Guhaadoow Gacantaadii midigoo Giddigood raggoo idil Gelin baan ku dhaafsiin.

GUHAAD Inta guudka dabatee Gayigeenna joogtiyo Guud ahaan adduunyada Waxa dumar ku guud nool Adaa garasho-dheeroo Taan goobayaad tee Anniguna Gobaadeey Calan baan ku guud sudhay.

18

Muuse Maxamuud Ciise (Dalmar)

Cawo-dhalad, waa buug xambaarsan qormooyin tix iyo tiraab isugu jira oo uu qoraagu allifay. Qormooyinkaasi oo ka kooban sheekooyin tix iyo tiraab isku dhafan ah iyo qoraallo waxsheeg iyo waayo-aragnimaba xambaarsan oo ka hadlaya laamaha kala duwan ee nolosha, gaar ahaan xaaladda nololeed ee Soomaalida, dal iyo dibedba ha joogtee.

www.bod.se

Muuse Maxamuud Ciise (Dalmar) CAWO-DHALAD

Muuse M. Ciise (Dalmar), waxa uu ku nool yahay magaalada Stockholm ee waddanka Iswiidhan. Waa warbaahiye ka shaqeeyaa Raadiyowga Iswiidhan qaybtiisa afka-Soomaaliga, (Radio Sweden International). Sidoo kale waa barbaariye iyo madadaaliye carruureed oo ka hawlgala qaar ka mid ah maktabadaha magaalada Stockholm. Buugaagta qoraaga waxa ka mid ah, buugga Hantaaqo Jacayl, Darka Maadda, Dhallaan-Koriye iyo riwaayadda Tayobeelka carruurtu waalid buu tebeyaa.

CAWO-DHALAD

HAL-ABUUR ISUGU JIRA TIX IYO TIRAAB