Hvenær verður maður gamall?

- eftir Kristínu Kristjánsdóttur, djákna í Grafarvogskirkju

Það eru mörg svör við þessari spurningu.

Aldur er afar afstætt hugtak. Barni finnst hálfþrítugur maður vera kall meðan gamalmenninu finnst sá sami hálfgerður krakki. Fyrir örfáum árum fannst mér sextugt fólk vera komið með annan fótinn í gröfina en núna þegar ég sjálf nálgast þann heiðurs aldur finnst mér sextugt enginn aldur.

Ég var alltaf jafn hissa þegar pabbi minn talaði um sig og strákana! Þeir voru þá allir komnir yfir miðjan aldur og í mínum huga voru þeir gamlir karlar. Ég man líka svo vel eftir því þegar pabbi minn varð 30 ára og hélt afmælispartý, ég var þá 6 ára og átti ekki orð yfir allt þettagamla fólk sem dansaði og söng í afmæli pabba.

Það þykir eftirsóknavert að ná háum aldri en fáir vilja vera gamlir. Þrátt fyrir að í mörgum menningarsamfélögum séu aldraðir virtir og dáðir þá virðist samtíminn vilja ýta ellinni til hliðar og sigrast á henni í formi hrukkubana og æskudýrkunar. Neikvæð viðhorf, fordómar og mismunun gagnvart öldrun viðgengst og kaldhæðnislegt að bætt lífskjör og framfarir hafi skapað slíka skilyrði. Þegar leitað er á netinu eftir aldursfordómum koma margar greinar fram. Á vísindavefnum er eftirfarandi skrifað:

,,Robert Butler geðlæknir og öldrunarfræðingur kynnti hugtakið ,,ageism” eða aldursfordóma árið 1967. Þetta hugtak vísar til staðlaðrar ímyndar og fordóma gegn fólki á tilteknum aldri, til að mynda gamals fólks, alveg eins og kynþáttafordómar og kynjamisrétti verða vegna húðlitar eða kynferðis. Dæmi um fordóma gegn öldruðum er þegar því er haldið fram að aldraðir séu staðnaðir, sérvitrir og heilsulausir.”

,,Samkvæmt íslenskum lögum eru þeir sem eru 67 ára og eldri skilgreindir aldraðir. Í okkar samfélagi þar sem æskudýrkun virðist mikil, geta fordómar og mismunun tengd aldri samt byrjað miklu fyrr. Aldursfordóma má til dæmis sjá á vinnumarkaði þar sem eldri borgarar fá ekki sömu tækifæri og þeir sem yngri eru vegna aldurs síns.

Aldraðir verða einnig fyrir því að þeim er ekki treyst á sama hátt og yngra fólki, eru taldir lélegri vinnukraftur þó svo að engar sannanir séu fyrir því að svo sé. Vissulega eru aldraðir ekki eins snöggir í viðbrögðum og yngra fólk en þeir vinna verkið oft betur og eru tryggari starfskraftur. Aldursfordóma má einnig greina í viðhorfi sumra starfsmanna öldrunarþjónustu sem tala niður til aldraðra og telja sig vita betur hverjar séu þarfir þeirra og óskir.

Fordómafullt viðhorf getur beinst bæði gegn eldra fólki og ellinni sem er síðasta tímabil ævinnar. Aldraðir geta sjálfir haft fordóma gagnvart því að eldast. Það er meðal annars tilkomið vegna þeirrar sjálfsmyndar sem þeir hafa og þess viðhorfs sem þeir telja að aðrir hafi til þeirra. Kröfur samfélagsins eru að allir eigi að vera ungir, frískir og fallegir. Þetta á sérstaklega við um konur og því verða aldraðar konur oftar fyrir fordómum en eldri karlmenn.

Í rannsókn sem gerð var á umfjöllun fjölmiðla um málefni aldraðra í Evrópu kom fram að einkum var fjallað um aldraða sem vandamálahóp sem krefjist útgjalda.

Umræða um að þjónusta við aldraða sé of kostnaðarsöm fyrir samfélagið og að ekki séu efni til að veita þeim viðeigandi þjónustu getur skapað vanlíðan og óöryggi hjá þessum aldurshópi.

Fordómar eru oft og tíðum byggðir á þekkingarleysi. Til að vinna gegn aldursfordómum er mikilvægt að gera ungu fólki grein fyrir því hvernig slík viðhorf mótast og kenna því að bera virðingu fyrir eldra fólki. Þarna geta fjölmiðlar sýnt fordæmi með því að efla jákvæða umræðu og kynningu á málefnum aldraðra.

Fjölskyldufræðsla í skólum um öll æviskeið skapar líka skilning á að hvert aldursskeið hefur sína veikleika og styrkleika. Samt verður að hafa í huga að setja ekki alla aldraða undir einn hatt; aldraðir eru ólíkir, með misjafnar þarfir og væntingar, en allt að 30 ár geta verið milli þess elsta og yngsta í hópnum sem við skilgreinum aldraða. Æskilegt er að kynslóðirnar umgangist hver aðra sem mest, því minni hætta er á að fólk hafi fordóma gagnvart þeim sem það hefur kynnst af eigin raun.” https://www.visindavefur.is/svar.

Breytingar í aldurssamsetningu þjóðarinnar eru ein af stóru áskorunum íslensks samfélags. Fjöldi eldra fólks eykst og hlutfall aldraðra fer ört hækkandi og kröfur eldra fólks til þjónustu hafa af sama skapi breyst verulega frá því sem áður var. Öldrun er margþætt ferli og æviárafjöldinn einn og sér segir takmarkaða sögu og er afar grófur mælikvarði á hana. Áhugi fræðimanna um öldrunarferlið og ellina hefur farið hratt vaxandi undanfarin ár. Eldri borgarar eru ekki einsleitur hópur heldur ótrúlega litríkur og orkumikill hópur.

Nú er talað um þriðja æviskeiðið sem má kalla ,,hin gullnu fullorðinsár.” Þriðja æviskeiðið getur varað í mörg ár og jafnvel áratugi og í dag á eldra fólk margra kosta völ þegar kemur að því að leita lífsfullnægju og finna sér áhugaverð viðfangsefni.

Eitt sinn var það þannig, að fólk var álitið gamalt um leið og það fór á eftirlaun. En nú líta menn öðruvísi á, enda er fólk farið að lifa heilbrigðu og virku lífi langt fram á áttræðisaldur. Fyrir marga er eftirlaunaaldurinn upphafið að nýju og spennandi lífi.

Eftirlaunafólk ferðast um allan heim, fer að stunda ný áhugamál og þess eru jafnvel dæmi að fólk lifi virkara og skemmtilegra lífi en það gerði þegar það var yngra.

Aldur er bara tala á blaði, einfalt reiknisdæmi, núverandi ártal að frádregnu fæðingarári. Þetta reikningsdæmi segir mér sem sagt hversu gömul ég er og hvað með það? Það er að öllu jöfnu mun betra að eldast en að gera það ekki.

Svona gerir fólk ekki

Grafarvogurinn hefur lengi haft orð á sér fyrir að vera þrifalegt og hreinlegt hverfi þó alltaf sé að finna einhverjar leiðinlegar undantekningar þar á.

Ein þeirra blasti við fólki á dögunum við Spöngina. Á ruslagámasvæði nálægt verslanamiðstöðinni var búið að fleygja miklu magni af drasli við hlið gáma sem voru orðnir fullir eins og sjá má á myndinni hér til hliðar.

Sá eða þeir sem voru hér á ferð höfðu greinilega ekki manndóm í sér að fara eitthvað annað með ruslið. Það er alveg með hreinum ólíkindum að fólk skuli haga sér með þessum hætti.

Með svona framferði er íbúum og gestum í hverfinu sýnd óvirðing svo ekki sé minnst á umhverfið. Við þurfum að útrýma svona sóðaskap úr hverfinu. Nýleg