Stjórnun villidýrastofna Framtíðarsýn Kristinn Haukur Skarphéðinsson Náttúrufræðistofnun Íslands
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Flekaveiðar – bannaðar 1966 Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
80
Alfriðun Ófriðun Veiðitegundir alls
Friðun fugla 1800 ‐ 2012
70
Fjöldi tegunda
60 50 40 30 20 10 0
1800
1850
1900
1950
2000
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Stjórnun og umsjón villidýrastofna • Staðan í dag – Lög og reglur – Mikilvægir stofnar og þekking á þeim
• Á hverju skal byggja – Sjálfbærum nytjum – Alþjóðlegum skuldbindingum/viðmiðum
• Að hverju skal stefnt ? – Koma skikkan á lagaumhverfi og stjórnsýslu sjávarspendýra – Efla þekkingingu með rannsóknum og vöktun – Tryggja verndun tegunda og búsvæða þeirra með því að stórauka búsvæðavernd í lögum – Sjálfbærar veiðum til eigin nota (að mestu leyti)
Íslensk villidýr • Yfir 80 tegundir fugla – 75 reglulegir varpfuglar, 5 fargestir, 1 vetrargestur
• 9 tegundir landspendýra • 30+ tegundir sjávarspendýra – 7 tegundir hreifadýra (selir og rostungar) – 23+ tegundir hvala, um helmingur afar sjaldséðir
Íslensk villidýr • Yfir 80 tegundir fugla – 75 reglulegir varpfuglar, 5 fargestir, 1 vetrargestur
• 9 tegundir landspendýra Villdýralögin frá 1994
• 30+ tegundir sjávarspendýra – 7 tegundir hreifadýra (selir og rostungar) – 23+ tegundir hvala, um helmingur afar sjaldséðir
Íslensk villidýr • Yfir 80 tegundir fugla – 75 reglulegir varpfuglar, 5 fargestir, 1 vetrargestur
• 9 tegundir landspendýra Tilskipun um veiði 1849 !!! Hvalveiðilög 1949
• 30+ tegundir sjávarspendýra – 7 tegundir hreifadýra (selir og rostungar) – 23+ tegundir hvala, um helmingur afar sjaldséðir
Alþjóðlegt mikilvægi • Ísland gegnir lykilhlutverki á alþjóðavísu fyrir margar fuglategundir • Stórir stofnar sjófugla og bersvæðafugla • 70‐80% af heimsstofnun álku og heiðagæsar verpa hér • Stærstu stofnar heiðlóu, spóa og lóuþræls í Evrópu
Heiðlóa Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
400000
Heiðagæsatofninn 1950‐2010
12000
Varppör í Þjórsárverum Varppör í Guðlaugstungum
Varppör
300000
9000 200000 6000
100000 3000
0
0
1950
Heiðagæsastofnn (fuglar að hausti)
15000
1960
1970
1980
1990
2000
2010
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Svartbakur í vetrartalningum á SV‐landi 1958‐2012 180 160
Svartbakur
5 y running
Fuglar á km strandar
140 120 100 80 60 40 20 0 1958
1966
1974
1982
1990
1998
2006
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Duggendur á Mývatni 1974 ‐ 2012 4000 Duggönd ‐ fjaðrafellir Duggönd ‐ steggir að vori
3000
2000
1000
0 1974
1979
1984
1989
Gögn frá Náttúrurannsóknarstöðinni við Mývatn
1994
1999
2004
2009
2014
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Íslenskir fuglastofnar • Flestir sjófuglastofnar á niðurleið (nema súla og dílaskarfur) • Flestir vatnafuglastofnar (gæsir, endur) stöðugir eða í vexti • Sumir mófuglastofnar vaxandi (jaðrakan, hugsanlega lóa) • Skógarfuglar breiðast út (auðnutittlingur, músarrindill) Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
34 veiðitegundir – breyting frá ca 1990 80% tegunda fækkað eða stofnþróun óþekkt !! > 30% fækkun 10–29% fækkun Stofn stöðugur 10–29% vöxtur > 30% vöxtur Stofnþróun óþekkt (gögn vantar)
4 tegundir (12%) 13 tegundir (38%) 5 tegundir (15%) 1 tegund (3%) 1 tegund (3%) 10 tegundir (29%)
* <10% fækkun og/eða < 10% vöxtur
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Spendýr • Góð þekking á stofnun landsels, útsels, refs, hreindýra og flestra reyðarhvala – Slæmt ástand selastofna
• Sæmileg þekking á minkastofninum • Lítið vitað um smáhveli
Friðuð svæði (af vef UST)
108 alls Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Friðuð svæði
39 v/dýralífs Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Friðuð svæði
15 alþjóðlega mikilv v/fugla Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Kría Ferðir íslenskra og grænlenskra Fugla með dægurita
Grænt: haustfar (ág – nóv) Rautt: vetur (des‐mars) Gult: vorfar (apr‐maÍ)
http://www.arctictern.info/
Fuglaflensa 2008
Græn lína: “íslenska farkerfið Lönd þar sem menn hafa smitast af fuglaflensu Lönd þar sem fuglaflensuveiran hefur greinst í villtum og alifuglum Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Ferðir hnúfubaka
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Færa lög og stjórnsýslu sjávarspendýra frá 19. öld til 21. aldar
„Tveimur stórum dýrum færra í hafinu” Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Forgangsröðun tegunda – byggt á: • • • • •
Hlutdeild Evrópustofns af heimsstofni Hlutdeild fugla á Íslandi af Evrópustofni Ábyrgð Íslendinga á stórum stofnum Verndargildi skv. alþjóðlegum samningum Staða stofns á Íslandi – Veiðitegund – (válistategund) – staðfest hnignun stofna undanfarin ár Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Vöktunar‐ og verndaráætlanir þarf að semja fyrir ÖLL villt dýr !
Búsvæðavernd • Langmikilvgægasti þátturinn til lengri tíma • Kortleggja lykilbúsvæði • Koma á fót neti verndarsvæða
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Guðlaugstungur vistgerðakrot
Kortleggja þarf lykilbúsvæði og lykilstaði einstakra tegunda og tryggja verndun þeirra með lög
Ársfundur 2009 Kynningarfundur í Húnaveri 8. desember 2005
Himbrimar á vesturheiðum 25.‐30.6.12
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Álftir á vesturheiðum 25.‐30.6.12
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Meginreglur varðandi veiðar • Öll villt dýr skulu friðuð, en friðun má aflétta • ef bráðin er nýtt (til átu eða annarra nota). • til að koma í veg fyrir vel skilgreint tjón • Sjálfbærar veiðar nema ef ætlunin er að fækka í stofni • Ekki skal veiða á varp‐ eða æxlunartíma dýra • Aflífa dýr á sem skjótastan og kvalalausan hátt • Nytjaveiðar til einkanota – sala því óheimil Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Tegundum skipt í fjóra flokka • Mjög mikilvægt að vakta 23 tegundir – Flestar með stóran hluta Evrópustofns hér – Meirhluti ekki vaktaður á viðunandi hátt
• Mikilvægt að vakta 13 tegundir – aðeins ein þeirra er vöktuð á viðunandi hátt í dag
• Vakta þarf 17 tegundir að auki – Vöktun flestra óviðunandi
• 29 tegundir: vöktun ekki forgangsatriði – Langflestar ekki vaktaðar með viðunandi hætti Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Verndun búsvæða í náttúruverndarfrumvarpi • Net verndarsvæða í 35. gr. – byggja upp net til að ná tilteknum markmiðum laganna • Friðlönd: í 49. gr. – tilgangur m.a. að vernda búsvæði og styrkja m.a. verndun tegunda lífvera sem eru sjaldgæfar eða í hættu • Verndun meginvistgerða (35. gr.) fyrir sterka stofna – Sbr. rústamýravist (freðmýrar) í Þjórsárverum • Sérstök vernd. Í 57. gr. verulegar umbætur frá núverandi lögum – vernd jarðminja, vistkerfa, vistgerða og tegunda – núgildandi ákvæði hafa reynst haldlítil og eru hunsuð af sveitarfélögum og landeigendum Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Stýring og umsjón með stofnum • Stefnumótun um nýtingu og verndun • Rannsóknir á útbreiðslu, stofnþróun o.fl. – forsenda aðgerða • Ráðgjöf varðandi vernd og nýtingu • Verndar‐ og nýtingaráætlanir fyrir einstakar tegundir • Umsjón aðgerða ‐ (breyta) efla stofnanir • Mat á árangri (verndar)aðgerða • Fræðsla til almennings og hagsmunaðila Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Fjármögnun ? • Fuglaveiðimenn greiða fyrir veiðkort • Refa‐ og minkaveiðimenn greiða auk þess virðisaukaskatt • Hreindýraveiði: háar upphæðir greiddar fyrir leyfi • Stangveiði veltir 20 milljörðum – enginn virðisaukaskattur af veiðileyfum (gistingu og fæði) • Þeir sem spilla búsvæðum villidýra („nýta landið“) fá greitt marga milljarða úr ríkissjóði árlega ! • 70% erlendra ferðamanna koma v/náttúrunna, 10% aukning á ári um langt skeið
• Þekking á grundvallaratriðum eins og stofnstærð og stofnþróun flestra villtra dýra hér á landi er ófullnægjandi fyrir langflesta stofna. • Skilgreind markmið um stofnstærðarstjórnun liggja yfirleitt ekki fyrir um einstakar tegundir, hvað þá verndar‐ og nýtingaráætlanir. • Stórefla verður vöktun á stofnun villtra dýra, rannsóknir á lýðfræði þeirra og semja þarf verndar‐ og nýtingaráætlanir fyrir allar tegundir. Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Sjálfbær nýting • Heimilt er að veiða 29 fuglategundir, fimm aðrar tegundir eru nýttar að auki en friðaðar fyrir skotveiðum. • Viðunandi mat liggur aðeins fyrir á um þriðjungi nytjategunda • Stofnþróun hjá langflestum þeim tegundum sem hafa verið veiddar annað hvort óþekkt eða stofnar hafa minnkað • Að mati Náttúrufræðistofnunar eru um 2/3 þeirra fuglategunda sem heimilt er að veiða illa vaktaðar og er þekkingu á stöðu þeirra því ábótavant. • Forsendur sjálfbærrar nýtingar flestra fuglategunda sem eru nýttar er því ekki fyrir hendi í ljósi lítillar þekkingar á stofnum og þróun þessara stofna
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Samantekt • Margir alþjóðlega mikilvægir fuglastofnar verpa á Íslandi eða fara þar um • Þekking á stofnstærð og stofnþróun áfátt fyrir flesta stofna • Vísbendingar um verulega fækkun margra stofna, þar á meðal ýmissa veiðitegunda • Stórefla þarf vöktun og gera hana markvissari • Móta stefnu, samræma aðferðir og umfram allt – birta niðurstöður reglulega Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Mjög mikilvægt að vakta – 1. flokkur • • • • • • • • • •
Haförn Húsönd Helsingi Teista Lóuþræll Álka Stelkur Heiðagæs Fálki Grágæs
Lundi Jaðrakan Blesgæs Álft Sendlingur Straumönd Skrofa Himbrimi Rjúpa
RAUTT = sjófuglar
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Freðmýrarústir Freðmýrarústir – í hættu ef hlýnar
Þjórsárver
Svartbakur
233 pör á Austursandi
150 ca í Melrakkaey
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
BOX: Válistar hafa enga réttarlega stöðu hér á landi og þarf að bæta úr því. Uppfæra þarf válista reglulega (á 5‐10 ára fresti) og taka saman válista fyrir íslensk spendýr, sbr. Framkvæmdaáætlun um líffræðilega fjölbreytni (sjá 2. kafla) Beita þarf ástandsviðmiðum þar sem skilgreindar eru lágmarkskröfur fyrir verndun tegunda og búsvæða á grundvelli válista og tryggja að ráðist verði í viðeigandi aðgerðir. Sbr Hvítbók
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Duggönd á vesturheiðum 25.‐30.6.12
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Samantekt II • Stjórnunarþátturinn óljós og illa skilgreindur, þar á meða hlutverk NÍ og UST • Nokkur ákvæði villidýralaga nánast óvirk frá upphafi, t.d. þáttur UST (og NÍ) í stjórnun og leiðbeiningum v/aðgerða til að verjast tjóni, þar á meðal v/refa og minka • Verndarþátturinn finnst varla – lögin eru fyrst og fremst veiði/friðunarlög – það sem snýr að velferð og búsvæðum er hornreka Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Stuttnefja – í Yfirvofandi hættu (VU) • Afar stór stofn var um 580 þús pör um • 1985 • Fækkað mikið – um 330 þús pör 2009 • Orsakir óþekktar fæðuskortur vegna hlýnandi veðurfars talin líklegust
Villtir dýrastofnar 21. mars 2013
Flekaveiðar – bannaðar 1966 Villtir dýrastofnar 21. mars 2013