STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE FINANSÓW MIĘDZYNARODOWYCH
INSTYTUT STUDIÓW EKONOMICZNO-SPOŁECZNYCH
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
PAŹDZIERNIK 2007 (2/2)
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wstęp
WSTĘP Niniejszy raport jest efektem wspólnej pracy członków Sekcji Modelowania i Prognozowania Makroekonometrycznego Studenckiego Koła Naukowego Finansów Międzynarodowych przy SGH oraz Instytutu Studiów Ekonomiczno-Społecznych (ISES). Raport stanowi podsumowanie badań prowadzonych przez zespół w ramach projektu powstałego z inicjatywy doktora Cezarego Wójcika, opiekuna naukowego Koła. Opiekę merytoryczną nad projektem objęła Katarzyna Rosiak-Lada, doktorantka
Wydziału
Nauk Ekonomicznych
UW,
która
czuwała
nad
budową
modelu
ekonometrycznego, stanowiącego podstawę dla naszych prognoz. Członkowie zespołu odpowiedzialni za poszczególne sekcje (Wzrost gospodarczy, Inflacja, Rynek pracy, Polityka pienięŜna, Rynki finansowe, Finanse publiczne i Gospodarka światowa) przygotowali zamieszczone w niniejszym raporcie, szczegółowe analizy przedstawiające stan gospodarki w pierwszym półroczu 2007 roku oraz opis tendencji, które – zgodnie z naszymi prognozami i przewidywaniami – uwidocznią się w kolejnych kwartałach 2007 i 2008 roku. śywimy nadzieję, Ŝe niniejszy raport okaŜe się interesującą lekturą oraz inspiracją do własnych przemyśleń nad tendencjami w gospodarce polskiej, a takŜe do polemik z autorami opracowania.
2
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Zespół
ZESPÓŁ KOORDYNACJA PROJEKTU: ELśBIETA BEDNAREK
OPIEKA NAUKOWA: KATARZYNA ROSIAK-LADA
WZROST GOSPODARCZY I JEGO DETERMINANTY MARCIN HUMANICKI
INFLACJA KAROLINA KONOPCZAK
RYNEK PRACY KAMIL KRYŃSKI
POLITYKA PIENIĘśNA MICHAŁ KONOPCZAK
RYNKIKFINANSOWE BARTOSZ STROJEK
FINANSE PUBLICZNE TOMASZ WERSOCKI, PIOTR ZBOROMIRSKI
SYTUACJA GOSPODARCZA ZAGRANICY ELśBIETA BEDNAREK
ZESPÓŁ PROGNOSTYCZNY ELśBIETA BEDNAREK, KAROLINA KONOPCZAK, KATARZYNA ROSIAKLADA
3
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Spis treści
SPIS TREŚCI WZROST GOSPODARCZY I JEGO DETERMINANTY MARCIN HUMANICKI...........................................................................................................5
INFLACJA KAROLINA KONOPCZAK...................................................................................................11
RYNEK PRACY ELśBIETA BEDNAREK, KAMIL KRYŃSKI......................................................................15
POLITYKA PIENIĘśNA MICHAŁ KONOPCZAK........................................................................................................17
RYNKIKFINANSOWE BARTOSZ STROJEK…………………………….................................................................21
FINANSE PUBLICZNE TOMASZ WERSOCKI, PIOTR ZBOROMIRSKI.................................................................23
SYTUACJA GOSPODARCZA NA ŚWIECIE ELśBIETA BEDNAREK........................................................................................................30
4
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
WZROST GOSPODARCZY I JEGO DETERMINANTY MARCIN HUMANICKI Gospodarka Polski znajduje się wciąŜ w fazie szybkiego wzrostu, który obejmuje wszystkie jej sektory z wyjątkiem rolnictwa i rybołówstwa. Wartość dodana brutto w II kwartale 2007 roku była, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, wyŜsza o 6,7% w przemyśle, o 17,6% w budownictwie, o 6,3% w sektorze usług rynkowych, w tym o 8,7% w handlu i naprawach i o 4,5% w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności. Dobrą kondycję gospodarki potwierdzają opublikowane w końcu sierpnia przez Główny Urząd Statystyczny dane na temat dynamiki PKB w drugim kwartale bieŜącego roku. Według wstępnego szacunku produkt krajowy brutto wzrósł realnie o 6,7% w porównaniu z analogicznym kwartałem 2006 roku, co stanowiło pozytywne zaskoczenie dla analityków, których średnia oczekiwań kształtowała się na poziomie 6,1%1. WyŜsze niŜ przewidywano tempo wzrostu wolumenu PKB w analizowanym okresie tego roku było, w głównej mierze, wynikiem przyrostu zapasów wyrobów gotowych, zwłaszcza w duŜych firmach zatrudniających powyŜej 1999 pracowników. Jedną z głównych przyczyn powyŜszego zjawiska mógł być oczekiwany przez przedsiębiorców wzrost cen wytwarzanych przez nich dóbr i usług, co spowodowało, iŜ stan zapasów przekroczył poziom uznawany za wystarczający do zaspokojenia dodatkowego popytu. Pomimo wysokiej dynamiki realnego PKB w II kwartale tego roku, nie udało się osiągnąć poziomu z poprzedniego kwartału, kiedy tempo wzrostu wyniosło 7,4% w porównaniu z analogicznym okresem 2006 roku.
1
Chodzi o tempo wzrostu wolumenu PKB niewyrównanego sezonowo, które moŜe być porównywane dla okresów jednoimiennych i wewnątrz danego kraju.
5
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
Tempo wzrostu spoŜycia ogółem i spoŜycia indywidualnego w latach 2006-2008
Źródło: GUS, ISES
Głównym czynnikiem wzrostu PKB pozostaje popyt krajowy. Podobnie jak w I kwartale tego roku, tempo wzrostu popytu krajowego w II kwartale było wyŜsze niŜ PKB i wyniosło 8,2%. W II kwartale br. spoŜycie ogółem wzrosło, w porównaniu z analogicznym okresem 2006 roku, o 4,1%, w tym spoŜycie indywidualne o 5,1%, a spoŜycie publiczne o 1,0%. Tym samym odnotowano wolniejsze tempo wzrostu spoŜycia indywidualnego niŜ w I kwartale tego roku, kiedy to ukształtowało się ono na poziomie 6,9%. Przyczyniło się to do zmniejszenia skali wpływu tego elementu popytu krajowego na wzrost realny PKB z 4,5% w I kwartale do 3,2%. Odnotowany w pierwszym półroczu tego roku wysoki wzrost spoŜycia indywidualnego był efektem m.in. poprawiającej się sytuacji gospodarstw domowych, oŜywienia na rynku pracy oraz optymistycznych oczekiwań konsumentów odnośnie sytuacji gospodarczej w perspektywie najbliŜszych miesięcy.
6
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe w latach 2006-2008
Źródło: GUS, ISES
Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe wyniosło w II kwartale tego roku 20,8% r/r i było niŜsze niŜ w poprzednim kwartale, kiedy osiągnęło poziom 26,2% r/r2. Na róŜnicę tę wpłynęły zarówno statystyczny efekt bazy, jak i stosunkowo ciepła zima, która umoŜliwiła kontynuowanie prac inwestycyjnych (w tym przede wszystkim prac budowlano-montaŜowych) w okresie, który zwykle raczej nie sprzyja ich realizacji. Stopa wzrostu nakładów brutto na środki trwałe w II kwartale jest dowodem na to, iŜ aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw – zwłaszcza tych z sektora duŜych firm – utrzymuje się na wysokim poziomie. Projekty inwestycyjne rozpoczęte w I kwartale 2007 roku miały na celu rozbudowę dotychczas posiadanego przez przedsiębiorstwa majątku wytwórczego w związku z wysokim stopniem wykorzystania mocy produkcyjnych. Wskaźnik ten osiągnął – pod koniec II kwartału tego roku – rekordowy poziom 84%. Wzrost stopnia wykorzystania majątku wytwórczego odnotowano wówczas niemal we wszystkich branŜach. Wyjątek stanowiły firmy budowlane oraz przedsiębiorstwa zatrudniające powyŜej 1999 pracowników3. MoŜe to być wynikiem tego, iŜ począwszy od 2005 roku obserwowana jest, w wyŜej wspomnianej grupie przedsiębiorstw, większa dynamika nakładów brutto na środki trwałe niŜ w pozostałych firmach. Najprawdopodobniej część inwestycji tychŜe firm została zakończona w II kwartale tego roku, uwalniając nowe moce wytwórcze. Oznacza to, iŜ stopniowe zwiększanie potencjału produkcyjnego przez te przedsiębiorstwa wpłynęło na niŜszą wartość wskaźnika wykorzystania mocy wytwórczych w II kwartale tego roku. Skala 2
Na potrzeby niniejszego raportu przyjmujemy, Ŝe przez r/r będziemy rozumieć zmianę wartości zmiennej w danym kwartale odniesiona do jej zmiany w analogicznym okresie poprzedniego roku. 3 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w III kw. 2007, Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych, Narodowy Bank Polski. http://www.nbp.pl/publikacje/koniunktura/raport3kw2007.pdf.
7
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
wpływu inwestycji na wzrost realny PKB zwiększyła się z 3,3% w I kwartale br. do 3,5% w II kwartale. Tempo wzrostu importu i eksportu w latach 2006-2008
Źródło: GUS, ISES
Na podstawie analizy czynników wzrostu PKB naleŜy stwierdzić, iŜ głównymi determinantami wzrostu gospodarczego w II kwartale tego roku były popyt konsumpcyjny i inwestycyjny oraz Ŝe ich udział w realnym wzroście PKB zwiększył się kosztem eksportu, który jeszcze dwa lata temu był głównym motorem polskiej gospodarki. W II kwartale tego roku zaobserwowano zaledwie jednocyfrowy wzrost wolumenu eksportu (6,5% r/r), podczas gdy tempo wzrostu importu – w związku z rosnącym popytem krajowym zarówno konsumpcyjnym, jak i inwestycyjnym – wyniosło 10,8% r/r. W poprzednim kwartale realne tempo wzrostu tych kategorii kształtowało się odpowiednio na poziomie 11,7% i 12,8% r/r. Oznacza to, iŜ saldo handlu zagranicznego przyczyniło się do spowolnienia tempa wzrostu PKB w pierwszym półroczu tego roku. Ponadto naleŜy zaznaczyć, iŜ negatywny wpływ eksportu netto na dynamikę realnego PKB uległ pogłębieniu z -0,5% w I kwartale do -1,8% w II kwartale br. Obserwowana, począwszy od III kwartału 2006 roku, wyŜsza dynamika wolumenu importu niŜ eksportu moŜe być równieŜ efektem tego, iŜ wysoki stopień wykorzystania mocy wytwórczych zwłaszcza w przedsiębiorstwach zajmujących się działalnością eksportową ogranicza wolumen produkowanych i sprzedawanych za granicą dóbr.
8
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
PROGNOZA Przewidujemy, iŜ kwartalne tempo wzrostu gospodarczego ulegnie spowolnieniu w II połowie 2007 r., choć nadal będzie utrzymywać się na poziomie przewyŜszającym tempo wzrostu produktu potencjalnego. Natomiast w I połowie 2008 roku spodziewane jest zrównanie się dynamik obu kategorii. Według naszych prognoz, stopa wzrostu wolumenu PKB wyniesie 6,1% r/r i 5,8% r/r odpowiednio w III i IV kw. tego roku oraz 5,6% i 5,8% odpowiednio w I i II kw. przyszłego roku. Uzasadniamy to tym, iŜ w polskiej gospodarce zaczynają pojawiać się symptomy, które mogą świadczyć o stopniowym wyhamowywaniu dynamiki głównych wskaźników makroekonomicznych w perspektywie najbliŜszych kwartałów. Wyniki badań Narodowego Banku Polskiego dotyczące oceny przez przedsiębiorstwa bieŜącego stanu koniunktury i prognozy przyszłego rozwoju gospodarki wskazują, iŜ pod koniec II kw. br. stopień wykorzystania mocy wytwórczych osiągnął poziom 84% – rekordowy w historii badań. Na pierwszy rzut oka moŜe to skłaniać do stwierdzenia, iŜ w celu rozbudowy majątku produkcyjnego, firmy zaczną gwałtownie zwiększać nakłady brutto na środki trwałe w kolejnych kwartałach. Nie ulega Ŝadnej wątpliwości, iŜ przedsiębiorstwa będą realizowały nowe inwestycje w perspektywie najbliŜszych miesięcy, jednak jest mało prawdopodobne, aby ich dynamika utrzymała się na dotychczasowym poziomie. WiąŜe się to z tym, iŜ począwszy od 2005 roku obserwowany jest silny wzrost nakładów brutto na środki trwałe – szczególnie w grupie duŜych przedsiębiorstw – co oznacza, Ŝe część tych inwestycji mogła zostać obecnie zakończona i oddana do uŜytku, a tym samym mogła wpłynąć na zmniejszenie skłonności firm do podejmowania nowych prac inwestycyjnych. Ponadto, ankietowane przedsiębiorstwa wskazują na rosnące trudności w pozyskaniu wykwalifikowanych pracowników oraz utrzymaniu juŜ zatrudnionych, a takŜe deklarują zwiększanie wysokości wynagrodzeń. NaleŜy pamiętać, iŜ koszty płacowe stanowią w grupie przedsiębiorstw usługowych znaczną część całkowitych kosztów produkcji, co moŜe przełoŜyć się, w przypadku gdy dynamika płac będzie wyŜsza niŜ dynamika wydajności, na wzrost cen wytwarzanych dóbr.4 Kolejnym zjawiskiem, świadczącym o spodziewanym spowolnieniu wzrostu gospodarczego w perspektywie najbliŜszych kwartałów, jest oczekiwane przez przedsiębiorców ukształtowanie się tempa wzrostu popytu i zamówień na wysokim, aczkolwiek coraz bardziej stabilnym poziomie. Dodatkowo przedsiębiorstwa informują o występujących opóźnieniach w dostawach surowców i materiałów od kontrahentów, co moŜe przyczynić się do narastania obecnie istniejących trudności z realizacją zamówień. Co więcej, badane przedsiębiorstwa deklarują, iŜ będą stopniowo dostosowywały stan zapasów wyrobów gotowych do poziomu uwaŜanego przez nie za wystarczający do zaspokojenia dodatkowego popytu. 4
Inny scenariusz zakłada, iŜ – w związku z dobrą sytuacją ekonomiczno-finansową przedsiębiorstw – cięŜar zwiększonych kosztów płacowych moŜe być zamortyzowany przez zmniejszenie marŜy zysku firm. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe ta sytuacja nie będzie trwała w nieskończoność i w pewnym momencie wymusi wzrost cen wytwarzanych dóbr, w przypadku gdy dynamika wydajności pracy nie będzie nadąŜała za wyŜszą dynamiką wynagrodzeń.
9
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
Prognozujemy, iŜ głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego zarówno w II połowie 2007, jak i I połowie 2008 roku, będzie popyt krajowy, w tym spoŜycie indywidualne i nakłady brutto na środki trwałe. Przewidywane tempo wzrostu popytu krajowego ulegnie spowolnieniu, choć w III i IV kwartale tego roku utrzyma się na poziomie przewyŜszającym tempo wzrostu wolumenu PKB, natomiast w I połowie 2008 roku spodziewane jest zrównanie się dynamik obu kategorii. Naszym zdaniem będzie to wynikiem oddziaływania dwóch czynników: z jednej strony nieznacznie wyŜszego – w porównaniu z poprzednimi kwartałami 2007 r. – tempa wzrostu spoŜycia indywidualnego, które począwszy od przyszłego roku powinno stopniowo stabilizować się na poziomie z II półrocza 2007 roku, zaś z drugiej niŜszą niŜ dotychczas dynamiką nakładów brutto na środki trwałe. Wśród przesłanek, które najbardziej przyczynią się do wzrostu dynamiki spoŜycia indywidualnego, naleŜy wymienić: optymistyczne nastroje konsumentów odnośnie koniunktury gospodarczej w perspektywie najbliŜszych miesięcy, dobrą sytuację finansową gospodarstw domowych, wzrost wynagrodzeń i zatrudnienia, a tym samym zmniejszenie obaw związanych z utratą pracy, a takŜe obniŜenie w lipcu bieŜącego roku wysokości składki rentowej płaconej przez pracownika o 3 pp. Za istotne uznaliśmy takŜe zwiększenie dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych, wynikające z napływu transferów zagranicznych przekazywanych do kraju przez osoby, które wyemigrowały z Polski w celach zarobkowych. Deklarowany przez badane przedsiębiorstwa zamiar podnoszenia wysokości wynagrodzeń za pracę oraz zatrudniania dodatkowych pracowników powinien korzystnie wpłynąć na sytuację materialną gospodarstw domowych, a tym samym na kontynuację wzrostu konsumpcji. Spodziewane w II połowie 2007 roku spowolnienie dynamiki nakładów brutto na środki trwałe przypisujemy kilku kluczowym czynnikom. Obok wyŜej wspomnianych trudności w pozyskaniu wykwalifikowanych pracowników, oczekiwań przedsiębiorców odnośnie stabilizacji tempa wzrostu popytu i zamówień oraz opóźnień w dostawach surowców i materiałów od kontrahentów, naleŜy wskazać na wzrost cen dóbr inwestycyjnych, jak równieŜ wzrost udziału kredytu bankowego w strukturze źródeł finansowania nowych inwestycji. Ostatni z wymienionych czynników będzie skutkować wzrostem obciąŜeń z tytułu zaciągniętego kredytu, a tym samym ograniczeniem aktywności inwestycyjnej. Ponadto większość renomowanych ośrodków badawczych – w reakcji na niedawne zaburzenia na międzynarodowych rynkach finansowych – obniŜyła swoje prognozy dotyczące tempa wzrostu gospodarki światowej, w tym europejskiej w przyszłym roku, co moŜe oznaczać ograniczenie popytu zagranicznego na polskie towary, a tym samym zmniejszenie produkcji przeznaczonej na eksport oraz dynamiki nowych inwestycji. NaleŜy takŜe podkreślić, iŜ począwszy od 2008 roku tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe powinno stopniowo stabilizować się na wysokim, choć nie tak dynamicznym – jak w I połowie 2007 roku – poziomie na skutek działania statystycznego efektu bazy.
10
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Wzrost gospodarczy
Według naszych prognoz, ujemne saldo bilansu handlowego powinno ulec pogłębieniu w II półroczu tego roku z uwagi na fakt, iŜ polska gospodarka pozostanie w fazie dynamicznego wzrostu, co oznacza, Ŝe nadal w stosunkowo szybkim tempie wzrastać będzie popyt krajowy, a tym samym import dóbr konsumpcyjnych (w szczególności dóbr trwałego uŜytku) oraz dóbr inwestycyjnych. Wysokiemu tempu wzrostu wolumenu importu będzie sprzyjać takŜe umacniający się złoty. Z kolei dynamika eksportu powinna ulec spowolnieniu na skutek pogorszenia się konkurencyjności polskich przedsiębiorstw oraz ograniczenia produkcji przeznaczonej na eksport w związku ze spodziewanym wolniejszym tempem wzrostu w otoczeniu zagranicznym Polski. Natomiast w I połowie 2008 roku spodziewane jest lekkie wyhamowanie dynamiki wolumenu importu ze względu na zmniejszenie realnego tempa wzrostu popytu krajowego. MoŜe to oznaczać, Ŝe począwszy od 2008 roku ujemna kontrybucja eksportu netto w realny wzrost PKB – przy załoŜeniu stabilnej dynamiki wolumenu eksportu – będzie ulegała stopniowemu zmniejszaniu.
INFLACJA KAROLINA KONOPCZAK W pierwszym kwartale – po ponad roku kształtowania się na niskim poziomie – inflacja powróciła do przedziału wahań wokół celu inflacyjnego, zaś w marcu wskaźnik osiągnął cel (2,5%). W drugim i trzecim kwartale dynamika inflacji utrzymywała się na relatywnie wysokim poziomie. Cel inflacyjny został po raz pierwszy od dwóch lat przekroczony w czerwcu, jednak juŜ w kolejnych miesiącach inflacja powróciła do dolnego pasma wahań. Nie bez wpływu na takie kształtowanie się wskaźnika pozostały trzy interwencje Rady Polityki PienięŜnej (RPP), dokonywane kolejno w kwietniu, czerwcu i sierpniu, co do których moŜna spodziewać się, Ŝe wywarły juŜ wpływ na inflację poprzez oczekiwania i kurs walutowy. We wrześniu wskaźnik ponownie zbliŜył się do celu, ale głównie ze względu na czynniki podaŜowe. W pierwszym kwartale na tempo wzrostu cen wpłynęły głównie negatywne szoki podaŜowe – motorami wzrostu były ceny Ŝywności oraz surowców. Co prawda ropa była na początku roku relatywnie tania (na poziomie nieco powyŜej 54 dolarów za baryłkę) – głównie ze względu na rekordowo łagodną zimę i tym samym niŜszy popyt globalny – ale sytuacja uległa w ciągu kolejnych miesięcy systematycznemu pogorszeniu. Na koniec pierwszego kwartału trzeba było zapłacić za baryłkę na rynkach światowych juŜ ponad 60 dolarów, na koniec drugiego – ponad 70, zaś na koniec trzeciego – 80 dolarów. Pod koniec października cena ropy przekroczyła juŜ granicę 90 dolarów. ZwyŜki te nie mają jednak – ze względu na mocnego złotego – tak silnego przełoŜenia na ceny w Polsce. 11
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Inflacja
Począwszy od drugiego kwartału, do podaŜowych determinant dynamiki wskaźnika cen zaczęły coraz silniej dołączać równieŜ czynniki sugerujące popytowy charakter inflacji, czyli wyŜsze ceny usług, co miało odzwierciedlenie w wyŜszych wartościach inflacji bazowej. Rosnące ceny w sektorze usług są zwykle pierwszym przejawem dynamicznie rosnącego popytu wewnętrznego oraz wynagrodzeń, z racji tego, Ŝe po pierwsze – moŜliwość substytucyjnego importu usług jest utrudniona (lub niemoŜliwa), a po drugie – ograniczone są moŜliwości zwiększania wydajności pracowników poprzez inwestycje. Tegoroczne wzrosty cen usług były równieŜ odzwierciedleniem dynamiki wynagrodzeń, od pewnego momentu nierekompensowanej odpowiednim przyrostem wydajności, jak równieŜ z dynamiką popytu konsumpcyjnego, na którą złoŜył się rosnący fundusz płac i coraz chętniej zaciągane kredyty konsumpcyjne. Rezultatem rosnących wynagrodzeń, (we wszystkich sektorach gospodarki) niemających pokrycia w dynamice wydajności, był wzrost jednostkowych kosztów pracy, świadczący o zagroŜeniu rozkręcaniem się spirali płacowo-cenowej poprzez przenoszenie rosnących kosztów pracy na konsumentów. W trzecim kwartale, po przekroczeniu celu na koniec poprzedniego kwartału, inflacja uległa pewnej stabilizacji. Przyczyniły się do tego dwa zjawiska: deflacja w ujęciu rocznym cen usług w zakresie łączności oraz rekreacji i kultury (wynikająca ze wzmoŜonej konkurencji wśród dostawców internetu oraz z tańszych, w obliczu mocnego złotego, wyjazdów zagranicznych) oraz silny efekt bazy w zakresie cen paliw i Ŝywności (który utrzymuje wskaźnik cen na relatywnie niskim poziomie mimo występujących w tym roku szoków). W lipcu i sierpniu ceny Ŝywności spadały w skali miesiąca (w sierpniu takŜe ceny paliw), co dawało nadzieję na ustabilizowanie się oczekiwań inflacyjnych z racji tego, Ŝe zmiany w tych kategoriach są najszybciej odczuwalne przez konsumentów. Jednak juŜ we wrześniu nastąpił silny wzrost cen, który pociągnął do góry cały wskaźnik inflacji konsumenckiej. W trzecim kwartale nastąpiła równieŜ stabilizacja na całym rynku usług, co miało odzwierciedlenie w sierpniowej inflacji bazowej – zmniejszyła się do poziomu najniŜszego od czerwca 2006 roku. Wyhamowały równieŜ dynamiki wynagrodzeń i zatrudnienia. Począwszy od końca pierwszego kwartału, znacznie spadał wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu – z 3,5% w lutym do 2% we wrześniu. Na spadek presji cenowej ze strony producentów wskazują równieŜ badania ankietowe. Do stabilności cen krajowych przyczynia się równieŜ taniejący od kwietnia import. PROGNOZA W opinii naszego zespołu największe zagroŜenie dla kształtowania się inflacji w najbliŜszych kwartałach stanowią szoki podaŜowe, w tym przede wszystkim ceny ropy. W zakresie cen surowców na rynkach światowych nie ma raczej przesłanek za długotrwałym trendem spadkowym – głównie ze względu na duŜą dynamikę popytu krajów rozwijających się. Dynamika ta moŜe jednak ulec zmniejszeniu w przypadku spowolnienia gospodarki światowej (moŜliwej ze względu na prawdopodobne osłabienie konsumpcji w Stanach Zjednoczonych) i schłodzenia gospodarki chińskiej. 12
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Inflacja
WaŜnym czynnikiem wzrostu cen ropy – z racji kwotowana w dolarach – jest postępująca deprecjacja tej waluty – eksporterzy, chcąc przynajmniej utrzymać swoje przychody realne, muszą podnosić ceny. Tym niemniej, obserwowanych w bieŜącym roku zwyŜek cen ropy – od stycznia o około 60% – nie moŜna wytłumaczyć tylko kształtowaniem się popytu. Na cenę ropy wpływ mają równieŜ czynniki egzogeniczne wobec gospodarki, w tym głównie napięcia polityczne na Bliskim Wschodzie. Nie moŜna równieŜ wykluczyć wpływu inwestycji spekulacyjnych (prawdopodobne lokowanie na rynku ropy rezerw krajów takich, jak Rosja i Chiny) na obserwowane zachowanie cen. Wszystkie te niefundamentalne czynniki sprawiają, Ŝe prognoza przyszłej ścieŜki inflacji jest obarczona duŜą dozą niepewności. Jeśli jednak nie nastąpią w omawianym zakresie wyraźne szoki egzogeniczne i ceny ropy rosnąć będą w tempie deprecjacji dolara, to zwyŜki te nie będą zagraŜać stabilności cen w Polsce. Przewidujemy zmniejszenie ryzyka dla inflacji ze strony czynników popytowych. Prognozujemy wyhamowanie tempa wzrostu popytu krajowego, a takŜe eksportu – ze względu na silnego złotego oraz prawdopodobne osłabienie koniunktury światowej, szczególnie w Niemczech. Tendencje te zauwaŜają juŜ przedsiębiorcy. Zjawiskiem zmniejszającym prawdopodobieństwo spadku tempa wzrostu wydatków konsumpcyjnych jest jednak niezwykle dynamiczna akcja kredytowa (40% w skali roku), spowodowana duŜym optymizmem konsumentów, a być moŜe takŜe efektem majątkowym związanym z rosnącymi cenami nieruchomości. DuŜą rolę w ograniczeniu skali tego zjawiska będą jednak pełnić dokonane juŜ podwyŜki stóp procentowych. UwaŜamy takŜe, Ŝe przenoszenie przez producentów wyŜszych kosztów, w tym kosztów pracy, na konsumenta jest w horyzoncie kilku kwartałów mało prawdopodobne. Po pierwsze, obserwujemy obecnie, a takŜe prognozujemy na najbliŜsze kwartały, stabilizację w zakresie dynamiki zatrudnienia i wynagrodzeń. WciąŜ, co prawda, jedną z głównych deklarowanych barier rozwoju przedsiębiorstw jest pozyskanie i utrzymanie pracowników, jednak badania ankietowe wskazują, Ŝe coraz mniej pracodawców planuje podwyŜki płac. Prawdopodobne wydaje się nam takŜe dalsze otwieranie rynku pracy na obcokrajowców, co zmniejszy problem niedostatecznej podaŜy pracy obserwowanej w niektórych sektorach (szczególnie budownictwie). Co więcej, rosnące dynamicznie od roku inwestycje będą miały za kilka kwartałów przełoŜenie na wzrost wydajności pracowników oraz potencjał produkcyjny gospodarki. Wyniki finansowe przedsiębiorstw są bardzo dobre, co – w połączeniu z mniej dynamicznym popytem – będzie raczej skłaniało do cięcia marŜ niŜ podnoszenia cen, szczególnie, Ŝe przyszłe wzrosty płac deklarują częściej firmy o bardzo dobrej kondycji finansowej. Co więcej, spada dynamika cen producenckich, zaś dynamika cen produkcji budowlanomontaŜowej uległa pewnej stabilizacji (chociaŜ na wysokim poziomie). Ceny importu spadają, więc groźba substytucyjnego importu będzie – w opinii Instytutu – powstrzymywała przed wzrostami tych dwóch wskaźników. RównieŜ na rynku usług moŜliwe są – obserwowane obecnie w zakresie łączności – obniŜki cen związane ze wzrostem konkurencji ze względu na wchodzenie na polski rynek firm zagranicznych. 13
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Inflacja
Inflacja CPI w latach 2006-2008
Źródło: GUS, ISES
Przewidujemy, Ŝe do końca br. nastąpi jeszcze jedna podwyŜka stóp procentowych, a w związku z tym oczekujemy, Ŝe w wyniku oddziaływania kursowego kanału transmisji inflacja ulegnie nieznacznemu obniŜeniu na początku przyszłego roku. Efekt ten jest tym bardziej prawdopodobny, Ŝe z uwagi na zagroŜenie spowolnieniem gospodarczym, nie spodziewamy się zacieśnienia polityki pienięŜnej w Unii Europejskiej i USA, w wyniku czego złoty tym bardziej ulegnie wzmocnieniu wobec kursu koszykowego. W wyniku dokonanej juŜ w bieŜącym roku serii podwyŜek stóp, w drugiej połowie 2008 roku następować będzie domykanie luki popytowej i dalsze obniŜenie wskaźnika inflacji, szczególnie w obliczu bardzo silnego efektu bazy, spowodowanego tegorocznymi cenami Ŝywności. Na obraz ten naleŜy oczywiście nałoŜyć obciąŜenie ze strony szoków podaŜowych. Nie moŜna wykluczyć, Ŝe utrzymujące się dynamiczne wzrosty cen ropy dotkną – mimo silnej waluty – równieŜ rodzimych przedsiębiorców i zmuszą ich do uwzględnienia wzrostu kosztów w cenach produktów, napędzając w ten sposób oczekiwania inflacyjne.
14
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynek pracy
RYNEK PRACY ELśBIETA BEDNAREK, KAMIL KRYŃSKI Sytuacja na polskim rynku pracy uległa w ostatnich miesiącach dalszej poprawie. Przeciętne zatrudnienie w I półroczu br. wyniosło 7 738 tys. osób i było o 3,2% wyŜsze niŜ w analogicznym okresie ubiegłego roku (przed rokiem 1,9%). Wysoki wzrost zatrudnienia odnotowano w budownictwie (o 9,5%), handlu i naprawach (o 5,9%), obsłudze nieruchomości i firm (o 4,9%), przetwórstwie przemysłowym, pośrednictwie finansowym oraz w hotelach i restauracjach (po 4,3%). Natomiast spadek przeciętnego zatrudnienia wystąpił, podobnie jak w ubiegłym roku, w sekcjach: górnictwo (o 1,7%), rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (o 0,9%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę (o 0,8%) oraz w sekcji edukacja (o 0,2%). Na polskim rynku pracy stopa bezrobocia rejestrowanego spada nieprzerwanie od lutego br. Na koniec pierwszego półrocza liczba bezrobotnych wyniosła 1 895,1 tys., co stanowiło 12,4% osób aktywnych zawodowo. W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku liczba bezrobotnych zmniejszyła się w skali kraju o 23,8%. W ujęciu regionalnym skala tego spadku podlegała istotnym róŜnicom. Pomimo pewnego spadku rozpiętości stopy bezrobocia rejestrowanego, utrzymało się znaczące terytorialne zróŜnicowanie odsetka bezrobotnych. Szczególnie wysoka stopa bezrobocia utrzymała się w województwie warmińsko-mazurskim (19,6%) i zachodniopomorskim (17,9%), natomiast najniŜszą odnotowano w województwie wielkopolskim (9,3%) i małopolskim (9,5%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto bez wypłat nagród rocznych w gospodarce narodowej wyniosło w I półroczu br. 2 607,87 zł i było o 8,1% wyŜsze niŜ przed rokiem. Największy wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto bez wypłat nagród rocznych odnotowano w sekcjach: ochrona zdrowia i pomoc społeczna, budownictwo, pośrednictwo finansowe, przetwórstwo przemysłowe oraz handel i naprawy, rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz hotele i restauracje, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, a najmniejszy – w administracji publicznej i obronie narodowej, obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych, w edukacji, transporcie, gospodarce magazynowej i łączności i w górnictwie. Najnowsze dostępne dane wskazują na kontynuację pozytywnych trendów na rynku pracy. W sierpniu odnotowano rekordowy, ponaddziesięcioprocentowy wzrost wynagrodzeń r/r w sektorze przedsiębiorstw. Na koniec września stopa bezrobocia rejestrowanego osiągnęła poziom 11,6% – mniejszy o 3,5 pp niŜ w styczniu i o 3,6 pp niŜ przed rokiem. Od początku roku liczba osób aktywnych zawodowo pozostających bez pracy zmniejszyła się o ponad pół miliona i obecnie znajduje się na poziomie 1,779 mln. Średnie wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat zysku wyniosło we wrześniu 2 858,83 zł, co oznacza wzrost o 9,5% r/r. 15
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynek pracy
Liczba osób wyrejestrowanych w urzędach pracy nadal przewyŜsza liczbę rejestrujących się. NaleŜy jednak wziąć pod uwagę, Ŝe część osób wypisujących się z rejestru emigruje w celach zarobkowych. Szacuje się, Ŝe w końcu 2006 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok. 1,95 mln osób, przy czym ponad 1,6 mln w Europie. WaŜną kwestią pozostaje liczba osób biernych zawodowo, która utrzymuje się na stałym poziomie, pomimo rozkwitu rynku pracy. Współczynnik aktywności zawodowej do ponad roku utrzymuje się na podobnym poziomie. Warto odnotować, ze średnia dla Unii Europejskiej to prawie 70%, podczas gdy w Polsce zaledwie 53,5%. Ponadto, utrzymuje się znacząca nadreprezentacja mieszkańców wsi wśród osób bezrobotnych. Stanowili oni we wrześniu 43,6% tej grupy, a jednocześnie jedynie 38,7% ogółu populacji. Nadal bardzo wysoki pozostaje odsetek osób długotrwale pozostających bez pracy. W porównaniu do analogicznego okresu 2006 roku udział osób oczekujących na pracę powyŜej roku zmniejszył się jedynie o 2,3 pp do 48,1%. PROGNOZA Szacujemy, Ŝe stopa bezrobocia rejestrowanego w najbliŜszych kwartałach nadal będzie zniŜkować. Jednak dynamika spadku nie będzie juŜ tak wysoka, jak w minionych miesiącach. Naszym zdaniem w ostatnim kwartale tego roku stopa bezrobocia wyniesie 11,3%. Szacujemy, Ŝe do połowy 2008 roku ukształtuje się ona na poziomie 10,5%. Głównym czynnikiem, który wpływa na zmniejszenie liczby osób pozostających bez pracy, jest utrzymujące się na wysokim poziomie zapotrzebowanie wśród przedsiębiorców na pracowników zarówno wykwalifikowanych, jak i najniŜszego szczebla, które skutkuje duŜą liczbą wakatów zgłoszonych w urzędach pracy. Zakończenie okresu prac sezonowych nie wpłynie istotnie na poziom bezrobocia, jak to miało miejsce w poprzednich latach. Powodem tego zjawiska jest przejście pewnej grupy najniŜej wykwalifikowanych osób do grupy dotkniętej bezrobociem strukturalno-patologicznym. Przewidujemy, Ŝe tempo wzrostu wynagrodzeń ulegnie w kolejnych kwartałach wyraźnemu spowolnieniu. O ile w IV kwartale bieŜącego roku spodziewamy się tempa na poziomie 5%, to juŜ w pierwszych trzech miesiącach następnego roku zmniejszy się ono do 4,7%. Wynika to, z mniejszej skłonności
pracodawców
do
podnoszenia
kosztów
zatrudnienia.
Rozruch
inwestycji
modernizacyjnych, rozpoczętych jeszcze na początku bieŜącego roku, zmniejszy skalę poszukiwania nowych pracowników. Ułatwienia wprowadzone przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dotyczące zmniejszenia kosztów zatrudnienia obcokrajowców5, umoŜliwią pracodawcom większe pole do negocjacji wysokości wynagrodzeń. Zmniejszenie zapotrzebowania na pracowników krajowych, przełoŜy się obniŜenie dynamiki spadku bezrobocia rejestrowanego. Ustabilizowanie się stopy
5
Opłata wnoszona przez pracodawcę za zatrudnienie cudzoziemca na okres dłuŜszy niŜ 3 miesiące wynosi 100 zł (wcześniej 936 zł).
16
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynek pracy
bezrobocia rejestrowanego na poziomie 10,2% nastąpi na koniec 2008 roku. Wartość ta moŜe odzwierciedlać polski poziom bezrobocia naturalnego. Stopa bezrobocia w latach 2006-2008
Źródło: GUS, ISES
POLITYKA PIENIĘśNA MICHAŁ KONOPCZAK Rok 2007 stoi pod znakiem rozciągniętego w czasie cyklu interwencji Rady Polityki PienięŜnej, mających na celu zacieśnienie polityki monetarnej. Zawarte w poprzednim wydaniu Prognoz Gospodarki Polskiej przewidywania odnośnie zmian stóp procentowych okazały się trafione – RPP podejmowała decyzje o podwyŜszaniu stóp w bieŜącym roku juŜ trzykrotnie: w kwietniu, czerwcu oraz sierpniu.6 Za kaŜdym razem podwyŜszano stopy o minimalny krok – 25 punktów bazowych. Warto nadmienić, Ŝe wśród członków Rady, w całym okresie od kwietnia do września, panowały nastroje obaw o przyszłe tempo wzrostu cen: wnioski o zacieśnienie polityki pienięŜnej poddawane były pod głosowanie takŜe w maju i lipcu, jednak nie uzyskały wówczas wymaganej większości. Nie jest ponadto wykluczone, Ŝe Rada zdecyduje o kontynuowaniu cyklu interwencji.
6
SKN Finansów Międzynarodowych, Prognozy Gospodarki Polskiej, maj/czerwiec http://www.sgh.waw.pl/sknfm/pliki/publikacje/prognozy/pgp_200705-06_1-1.pdf, ss. 38-39.
17
2007
(1/1),
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Polityka pienięŜna
NajwaŜniejszymi przesłankami stojącymi za tak powaŜnym zaostrzaniem polityki pienięŜnej były często wymieniane przez RPP argumenty: niekorzystne zmiany na rynku pracy (dynamika płac przekraczająca dynamikę wydajności pracy); tempo wzrostu gospodarczego przewyŜszające tempo potencjalne; rosnące tempo akcji kredytowej (mimo kolejnych podwyŜek stóp); ekspansywna polityka fiskalna i brak reform finansów publicznych; adaptacyjny charakter oczekiwań inflacyjnych, który powoduje, Ŝe koszt powrotu inflacji w okolice celu w przyszłości byłby znacznie wyŜszy niŜ przedwczesna reakcja Rady; projekcje inflacji wskazujące na zwiększone prawdopodobieństwo wybicia się wskaźnika powyŜej górnej granicy przedziału wahań; wreszcie – bardzo dobry ogólny stan koniunktury. Pomimo licznych czynników oddziałujących pozytywnie na stabilność cen w długim okresie, nie moŜna z całą pewnością wykluczyć dalszych podwyŜek stóp procentowych. Na początku drugiego kwartału skala przeprowadzanych przez NBP operacji otwartego rynku była nieco wyŜsza niŜ na początku roku (ok. 23 mld złotych w kwietniu), jednak mimo późniejszych spadków obrotu (do ok. 16 mld złotych w lipcu), utrzymywała się na stabilnym poziomie bliskim 20 mld złotych. Minimalną rentowność 7-dniowych bonów pienięŜnych, które wykorzystywane są do operacji otwartego rynku, wyznacza stopa referencyjna. Na koniec sierpnia bank centralny dysponował ok. 157 mld złotych oficjalnych aktywów rezerwowych, z czego blisko 140 mld złotych stanowiły rezerwy w wymienialnych walutach obcych.7 Jest to wartość bliska tej z początku roku, jednak nawet istotne jej obniŜenie nie powinno wzbudzać niepokoju, jako Ŝe NBP wciąŜ dysponuje znaczną nadwyŜką rezerw w stosunku do poziomu niezbędnego dla prawidłowego wypełniania przezeń funkcji banku centralnego.8 PodaŜ pieniądza mierzona agregatem M3 wyniosła na koniec trzeciego kwartału ok. 538 mld złotych, co stanowi wzrost o ponad 16% w stosunku do roku poprzedniego. Warto nadmienić, Ŝe mimo silnego efektu bazy, podaŜ pieniądza rośnie od początku roku w bardzo wysokim, ponadpiętnastoprocentowym tempie. Odpowiedzialne za ten wzrost są przede wszystkim rosnące depozyty gospodarstw domowych, jak równieŜ przedsiębiorstw, a takŜe wzrost pieniądza gotówkowego w obiegu. Warto dodać, Ŝe w wyniku powaŜnych zawirowań na rynku kapitałowym, w wyniku których na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych doszło do znacznych korekt, zanotowano silny odpływ kapitału z rynku akcji. Oszczędności, dodatkowo rosnące z powodu wzrostu zamoŜności ludności, kierowane były częściej niŜ w pierwszym kwartale właśnie na rachunki depozytowe – inwestycje w papiery dłuŜne czyniły relatywnie mniej opłacalnymi m.in. konsekwentnie podnoszone stopy procentowe.
7
Podane wartości to przybliŜone wyceny rynkowe. Źródło: NBP Według róŜnych kryteriów, m.in. relacji rezerw do PKB, wielkości zadłuŜenia zagranicznego, importu. Źródło: obliczenia własne. 8
18
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Polityka pienięŜna
Realne stopy procentowe w ogólnej tendencji rosną począwszy od drugiego kwartału bieŜącego roku. Wynosiły one odpowiednio: •
w kwietniu – 1,95% (wobec inflacji na poziomie 2,3%),
•
w maju – 1,95% (wobec inflacji na poziomie 2,3%),
•
w czerwcu – 1,9% (wobec inflacji na poziomie 2,6%),
•
w lipcu – 2,2% (wobec inflacji na poziomie 2,3%),
•
w sierpniu – 3,25% (wobec inflacji na poziomie 1,5%),
•
we wrześniu – 2,45% (wobec inflacji na poziomie 2,3%).9
Jest to odwrócenie tendencji z pierwszego kwartału, kiedy rosnące tempo inflacji powodowało spadek realnych stóp procentowych, a więc sprzyjało przyspieszeniu akcji kredytowej, jak równieŜ odpływowi kapitału inwestycyjnego. Odwrócenie to jest wynikiem kolejnych interwencji RPP, które pozwoliły tempu wzrostu nominalnych stóp procentowych wyprzedzić tempo wzrostu cen. Z punktu widzenia stabilności cen w długim okresie, zjawisko to naleŜy uznać za korzystne, nie moŜna jednak wykluczyć, Ŝe Rada będzie kontynuować zacieśnianie polityki monetarnej. Banki łagodzą warunki przyznawania kredytów, szczególnie w sektorze gospodarstw domowych i małych przedsiębiorstw.10 Presja konkurencyjna wśród banków, poprawiająca się sytuacja gospodarstw domowych, ale i dynamiczny wzrost popytu na kredyt – nawet pomimo wzrostu stóp procentowych – powodować będą dalszy wzrost dynamiki akcji kredytowej. NajwaŜniejszym źródłem popytu jest sektor przedsiębiorstw, które wykazują duŜą skłonność do zaciągania kredytów długoterminowych (przewaŜnie na inwestycje; rośnie takŜe rola kredytowanych fuzji i przejęć). Banki spodziewają się dalszego wzrostu popytu gospodarstw domowych, szczególnie na kredyty konsumpcyjne. W toku drugiego i trzeciego kwartału, średnie oprocentowanie depozytów złotowych gospodarstw domowych rosło od 2,8% do 3,4%, zaś przedsiębiorstw – od 3,7% do 4%. Średnie oprocentowanie naleŜności sektora bankowego do gospodarstw domowych utrzymywało się na wyrównanym poziomie ok. 9,4%. W przypadku przedsiębiorstw odnotowano nieznaczny wzrost oprocentowania do ok. 8%. Tę korzystną z punktu widzenia kredytobiorców sytuację przypisać moŜna krótkiemu horyzontowi czasowemu analizy, jak równieŜ silnej konkurencji na rynku bankowym. PROGNOZA Coraz wyraźniejsze pogłębianie się róŜnicy pomiędzy dynamiką wynagrodzeń a dynamiką wydajności pracy, wciąŜ niepokojące prognozy dotyczące inflacji, jak równieŜ spadające bezrobocie 9
Dane dotyczące inflacji za wrzesień opublikowane zostaną 15 października. Dotychczas, zwłaszcza w pierwszym i drugim kwartale, łagodzenie odnosiło się głównie do duŜych przesiębiorstw. 10
19
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Polityka pienięŜna
oraz niestabilna sytuacja finansów publicznych dają podstawy do obaw o stabilność cen w najbliŜszym okresie. Niekorzystna sytuacja równowaŜona będzie stopniowym wzrostem potencjału wytwórczego, powstającym w wyniku rosnących dynamicznie inwestycji przedsiębiorstw; dadzą się takŜe odczuć dokonywane od kwietnia bieŜącego roku podwyŜki stóp procentowych, schładzające gospodarkę. Choć proces pełnej transmisji impulsów polityki monetarnej trwa według róŜnych szacunków ok. 6-8 kwartałów,11 sygnały niektórymi kanałami płyną do gospodarki znacznie szybciej, co osłabia przekonanie odnośnie dalszego zacieśniania polityki pienięŜnej – RPP skutecznie oddziałuje na oczekiwania inflacyjne, dając dowód gotowości obrony stabilnego pieniądza; takŜe dla rynków finansowych sygnały Rady są niezwłocznie czytelne. Choć podstawy po temu są znacznie słabsze niŜ w przypadku poprzednich kwartałów, przewiduje się ze znacznym prawdopodobieństwem jeszcze jedną podwyŜkę stóp procentowych o 25 punktów bazowych do końca 2007 roku. Nastawienie części Rady sugeruje konieczność takowej podwyŜki, jednak trudno jednoznacznie stwierdzić, Ŝe taki pogląd przewaŜy podczas głosowań. Bazując na niniejszym raporcie i prognozach w nim zawartych, jeszcze jedna podwyŜka stóp procentowych zdaje się poŜądanym dokończeniem cyklu interwencji. Tempo wzrostu podaŜy pieniądza będzie nadal wysokie, jednak ze względu na silny efekt bazy oraz prawdopodobne osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, przewiduje się nieznaczne osłabienie. WciąŜ duŜą niepewność daje się zaobserwować na rynku kapitałowym – dalszy odpływ kapitału inwestowanego w akcje, w połączeniu z rosnącym średnim oprocentowaniem depozytów, owocować moŜe wzrostem masy pieniądza lokowanym w ten rodzaj aktywów. To z kolei powodować moŜe zwiększenie liczby udzielanych kredytów, więc i dalsze powiększanie się masy pieniądza. Niepokojącym objawem jest rosnące tempo akcji kredytowej – przewiduje się, Ŝe wraz z początkiem roku 2008 wyraźniej dadzą się odczuć dokonywane przez RPP interwencje i w ślad za nimi podąŜy oprocentowanie kredytów. Rosną realne stopy procentowe, co będzie sprzyjać spowolnieniu dynamiki kredytów. Nieznaczne przyspieszenie związane z okresem świątecznym moŜe być odczuwalne pod koniec bieŜącego roku, jednak ogólny trend wzrostowy powinien wyraźnie słabnąć począwszy juŜ od czwartego kwartału.
11
RóŜne źródła.
20
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynki finansowe
RYNKI FINANSOWE BARTOSZ STROJEK W 2007 roku kurs złotego znajduje się w nieznacznym trendzie wzrostowym do głównych walut światowych, euro oraz dolara amerykańskiego, co wynika z otwierania pozycji przez inwestorów zagranicznych. Wpływ inwestorów zagranicznych na zachowanie kursu walutowego sugeruje rosnącą współzaleŜność kursu złotego i innych walut regionu. Tendencjom aprecjacyjnym sprzyjają bardzo dobre wiadomości płynące ze wszystkich sektorów gospodarki, w tym bardzo wysoka dynamika PKB oraz produkcji przemysłowej, malejące bezrobocie, niski poziom inflacji, poprawiający się bilans płatniczy oraz rosnąca wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Uśredniony miesięczny kurs EUR/PLN we wrześniu 2007 roku wynosił 3,70 zł, natomiast kurs USD/PLN 2,73 zł. W porównaniu do września 2006 roku stanowi to wzrost o 0,7% w stosunku do euro oraz o aŜ 13,2% w stosunku do amerykańskiego dolara. Średni miesięczny kurs EUR/PLN i USD/PLN w 2006 i 2007 roku
Źródło: http://analizy.pl/analizy_online/
W IV kwartale 2007 roku oraz w 2008 roku spodziewana jest stabilizacja kursu złotego w stosunku do obu walut. Na koniec III kwartału 2007 roku wartość aktywów netto funduszy inwestycyjnych wynosiła ponad 139 mld zł. Dynamika wzrostu aktywów jest imponująca – 65% r/r. Nawet korekta na warszawskiej giełdzie z przełomu lipca i sierpnia nie zniechęciła inwestorów do dokonywania kolejnych wpłat, a chwilowy spadek wartości aktywów netto jest spowodowany słabszymi wynikami funduszy, a nie wycofywaniem z nich środków pienięŜnych. WciąŜ największą popularnością, mimo 21
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynki finansowe
niepewnej sytuacji giełdowej cieszą się instrumenty o wysokim ryzyku inwestycyjnym. Świadczy to o wciąŜ optymistycznym nastawieniu ogółu uczestników rynku kapitałowego do obecnej sytuacji. Analiza nie byłaby kompletna, gdyby nie wspomnieć o sytuacji na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Jest ona ściśle powiązana z wydarzeniami na rynku funduszy inwestycyjnych. Hossa trwa na rynku juŜ od ponad 4 lat i coraz częściej pojawiają się głosy, Ŝe nadchodzi powaŜna korekta, która połoŜy kres pasmu wzrostów i odbije się mocno na kieszeniach inwestorów. PowaŜnym testem były wspomniane spadki z przełomu lipca i sierpnia spowodowana fatalnymi wieściami z rynku kredytów mieszkaniowych w Stanach Zjednoczonych. Uczestnicy rynku nie zareagowali jednak na nie zbyt nerwowo i byli w stanie w porę powstrzymać spadające kursy akcji, a następnie ustanowić kolejne historyczne rekordy najwaŜniejszych indeksów. Nie moŜna jednak powiedzieć, Ŝe wzrosty na GPW są oderwane od czynników fundamentalnych i nie znajdują uzasadnienia w sytuacji gospodarczej. Impulsów do tak szybkiego rozwoju rynku jest wiele. Przede wszystkim naleŜy wspomnieć o szybkim tempie wzrostu gospodarczego. Gdyby nie newralgiczna sytuacja polityczna, tempo byłoby zapewne jeszcze wyŜsze. WaŜnym bodźcem dla całego rynku jest równieŜ przyznanie Polsce praw do organizacji Euro 2012. Dla rozwoju giełdy kluczowe znaczenie mają takŜe działania podejmowane w celu podniesienia jej znaczenia w regionie i udoskonalenia mechanizmów, które nią rządzą. Świadczy o tym niedawny zakup 1,8% akcji rumuńskiej giełdy walutowej i instrumentów pochodnych Sibex. PROGNOZA Nastroje na rynku finansowym są obecnie nieprzewidywalne. Niemniej jednak, inwestorzy wciąŜ wierzą w kontynuację hossy i nie boją się lokować na rynku coraz większych środków. Stopniowo zwiększa się znaczenie naszej giełdy w regionie, co budzi coraz silniejsze zainteresowanie zagranicznych spółek naszym rynkiem. NaleŜy podkreślić, Ŝe wzrost aktywów netto funduszy inwestycyjnych wiąŜe się przede wszystkim z przesuwaniem do nich środków z mniej aktywnych środków alokacji- depozytów oraz lokat. Biorąc pod uwagę wciąŜ duŜą wartość depozytów w oszczędnościach Polaków, perspektywy rozwoju są bardzo obiecujące. Jeśli ponadto weźmiemy pod uwagę duŜą popularność ryzykownych instrumentów, a zwłaszcza funduszy polskich akcji (w tym akcji małych i średnich przedsiębiorstw) moŜemy przypuszczać, Ŝe ogromna część tych środków zasili aktywa funduszy inwestujących na GPW. Mając zatem na uwadze wysokie prawdopodobieństwo napływu znacznych środków na polski rynek, pozytywne dane makroekonomiczne, jak równieŜ powierzenie Polsce organizacji Euro 2012, nie sposób prognozować załamania rynku w najbliŜszym czasie. Analiza fundamentalna wskazuje, Ŝe tendencje
wzrostowe
powinny
utrzymać
się
co
najmniej
w
średnim,
a
z
wysokim
prawdopodobieństwem, takŜe w długim okresie. Nie moŜna oczywiście wykluczyć krótkoterminowej 22
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Rynki finansowe
korekty, podobnej do tej, jaka miała miejsce na przełomie lipca i sierpnia 2007 roku. NaleŜy jednak jeszcze raz wyraźnie podkreślić, Ŝe postawa inwestorów w ostatnim okresie jest wciąŜ optymistyczna, a uwarunkowania gospodarcze nadzwyczaj korzystne, lepsze od najbardziej optymistycznych przewidywań. Perspektywy wzrostu na rynku wydają się być niezagroŜone. W dłuŜszym okresie polska waluta powinna dalej się umacniać, głownie dzięki napływowi zagranicznego kapitału inwestycyjnego, środków unijnych oraz transferów emigracji zarobkowej. Ewentualnym zagroŜeniem dla trendu wzrostowego złotówki w 2008 roku jest sytuacja na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych. JeŜeli kryzys tego sektora będzie słabszy od oczekiwań i nie wpędzi gospodarki amerykańskiej w recesję (takie zagroŜenie jest obecnie dyskontowane na rekordowo tanim dolarze), to amerykańska waluta moŜe zacząć się umacniać, co pociągnęłoby za sobą osłabienie złotego.
FINANSE PUBLICZNE TOMASZ WERSOCKI, PIOTR ZBOROMIRSKI Sektor finansów publicznych w 2007 roku znajduje się w bardzo dobrej kondycji finansowej. Według szacunkowych danych w okresie od stycznia do września zrealizowano 76,4% dochodów oraz 67,5% wydatków zaplanowanych w 2007 roku. PowyŜsze wyniki przełoŜyły się na niŜszy niŜ przewidywano w ustawie budŜetowej deficyt budŜetowy po III kwartałach 2007 roku. Obecnie nasz sektor budŜetowy posiada nieznaczną nadwyŜkę, która wynika z wyŜszych niŜ planowano dochodów o 4,2 mld złotych oraz niŜszych wydatków o 14,5 mld złotych. Tabela 1. Plan i realizacja wykonania budŜetu państwa za okres styczeń-wrzesień
Wyszczególnienie
Harmonogram wykonania BP w 2007
Szacunkowe wykonanie budŜetu
roku
państwa
Dochody
170 733,3
174 907,3
Wydatki
189 280,4
174 709,8
Deficyt
-18 547,1
197,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Harmonogramu wykonania budŜetu państwa w 2007 roku oraz Szacunkowego sprawozdania z wykonania budŜetu państwa za okres styczeń-wrzesień
Przyczyną wyŜszych niŜ pierwotnie przewidywano dochodów był w pierwszym rzędzie dynamiczny wzrost gospodarczy, wspierany przez dynamicznie rosnące inwestycje oraz wzmoŜoną akcję kredytową instytucji finansowych. Dodatkowo gospodarcza prosperita przełoŜyła się na wysoką 23
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
dynamikę wynagrodzeń oraz poprawę sytuacji na rynku pracy, co znalazło odzwierciedlenie w 9-procentowym wzroście popytu krajowego. W sferze finansów publicznych popyt krajowy przełoŜył się na wzrost dochodów z podatków pośrednich o 5 punktów procentowych, a tym samym wyŜszy poziom realizacji niŜ przed rokiem, co dało nominalny wzrost w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego o 15,5%. Szybki wzrost wynagrodzeń oraz wzrost zatrudnienia przełoŜył się po stronie dochodowej budŜetu państwa na zwiększone dochody z podatków bezpośrednich, w szczególności PIT (wzrost nominalny o 28,7%). Dobra sytuacja przedsiębiorstw mimo wzrostu jednostkowych kosztów pracy odzwierciedlona została w dochodach z CIT (wzrost nominalny o 25,1%). Tabela 2. Porównanie wykonania budŜetu państwa w latach 2006-2007 Wykonanie budŜetu państwa Wyszczególnienie 2006 rok
2007 rok
Wskaźnik
Wskaźni
nominalny
k realny
DOCHODY, w tym:
73,9%
144 273,0
76,4%
174 907,3
121,2%
118,5%
- podatki pośrednie
72,9%
93 392,7
77,9%
107 860,9
115,5%
112,9%
- w tym: podatek akcyzowy
72,3%
30 866,3
78,0%
35 257,5
114,2%
111,7%
68,7%
13 823,9
78,4%
17 290,3
125,1%
122,3%
fizycznych
75,6%
19 833,0
80,8%
25 527,9
128,7%
125,8%
WYDATKI, w tym:
70,3%
158 767,2
67,5%
174 709,8
110,0%
107,6%
- obsługa długu krajowego
66,9%
15 329,9
61,3%
13 349,3
87,1%
85,1%
- obsługa zadłuŜenia zagranicznego
77,7%
3 872,8
69,1%
4 328,9
111,8%
109,3%
74,5%
11 127,8
74,3%
10 384,2
93,3%
91,2%
83,8%
19 566,7
72,4%
14 851,7
75,9%
74,2%
82,1%
28 269,1
82,1%
30 199,4
106,8%
104,4%
- podatek dochodowy od osób prawnych - podatek dochodowy od osób
- dotacja dla funduszu emerytalnorentowego - dotacja dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
Źródło: Opracowanie na podstawie szacunkowych sprawozdań z wykonania budŜetu państwa
Dobra sytuacja w sferze realnej gospodarki przełoŜyła się równieŜ na stronę wydatkową budŜetu, gdyŜ poprawa sytuacji na rynku skutkuje niŜszymi dotacjami do Funduszu Pracy oraz 24
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wykonanie dotacji na poziomie o 10 pp niŜszym niŜ przed rokiem). Sytuację po tej stronie pogorszyło nieznacznie obniŜenie składki rentowej o 3 pp. ZadłuŜenie Skarbu Państwa w sierpniu 2007 roku wyniosło 487 526,1 mln zł12 i było o 321,8 mln zł większe w porównaniu z lipcem 2007 roku. Dług ten jednak jest niŜszy o 6 148,9 mln zł niŜ w lutym 2007roku. Jednocześnie w porównaniu z grudniem 2006 roku zadłuŜenie wzrosło o 8 999,7 mln zł.13 Skarbowe papiery wartościowe stanowiły 93,1 % długu ogółem, kredyty zagraniczne – 6,8%, a pozostałe zadłuŜenie – 0,03%. Tabela 3. ZadłuŜenie skarbu państwa wg kryterium emisji VIII 2007
Wyszczególnienie
ZadłuŜenie Skarbu
XII 2006
Struktura XII 2006 w %
Struktura II 2007
VIII 2007
VIII 2007 w%
478 526,4
100%
493 675,0
487.526,1
100%
ZadłuŜenie krajowe
352 328,0
73,6%
358 782,1
355 526,5
72,9%
Dług z tytułu SPW
350 533,7
73,3%
357 389,3
355 358,2
72,9%
1 794,3
0,4%
1 392,8
168,3
0,0%
126 198,4
26,4%
134 892,9
131 999,7
27,1%
Dług z tytułu SPW
90 639,0
18,9%
98 513,2
98 734,2
20,3%
Dług z tytułu kredytów
35 559,4
7,4%
36 379,7
33 265,5
6,8%
Państwa
Pozostałe zadłuŜenie Skarbu Państwa ZadłuŜenie zagraniczne Skarbu Państwa
Źródło: ZadłuŜenie Skarbu Państwa nr 8/2007, Ministerstwo Finansów
W sierpniu nastąpiło kolejne zwiększenie udziału w zadłuŜeniu obligacji o zmiennym oprocentowaniu, tym razem do 92, 1%. Nastąpił teŜ spadek udziału zadłuŜenia w bonach skarbowych o 6,5%, które stanowią teraz 4,9% zadłuŜenia ogółem. Zwiększenie zadłuŜenia w obligacjach było wynikiem strategii zarządzania długiem publicznym, której celem było ograniczenie ryzyka refinansowania.
12 13
ZadłuŜenie Skarbu Państwa, Biuletyn miesięczny 8/2007, Ministerstwo Finansów. ZadłuŜenie Skarbu Państwa, Informacja kwartalna, II kw/2007, Ministerstwo Finansów.
25
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
PROGNOZA Prognoza realizacji budŜetu państwa w 2007 roku Korzystna sytuacja budŜetu państwa 2007 roku jest jednym z objawów bardzo dobrej koniunktury gospodarczej w Polsce. Według ustawy budŜetowej zaplanowano 30 mld deficytu budŜetowego. W toku wykonywania ustawy okazuje się, ze deficyt będzie znacznie niŜszy niŜ kotwica zaproponowana przez Ministra Finansów, głównie z powodu lepszej niŜ planowano sytuacji gospodarczej, zarówno w sferze realnej, jak i finansowej oraz na rynku pracy. Korzystna sytuacja w sektorze finansów publicznych powinna według naszych prognoz utrzymać się do końca 2007 roku. Przewidujemy jednak wzrost natęŜenia wydatków, gdyŜ dotychczas zrealizowano ich aŜ o 15 mld zł mniej niŜ przewidywano w harmonogramie. PowyŜsza sytuacja spowoduje większą kumulację wydatków przy niezmienionej strukturze dochodów w ostatnim kwartale bieŜącego roku. W związku z przedstawionymi czynnikami przewidujemy realizację wydatków w IV kwartale na poziomie 72,3 mld złotych, przy osiągniętych dochodach w tym okresie równych 61,8 mld złotych. Razem kwoty te dają nam deficyt w wysokości10,35 mld złotych w trzecim kwartale. Szacując jednak deficyt trzeba wziąć pod uwagę koszty wprowadzenia obniŜonej składki rentowej, które do końca roku sięgną około 1,1 mld złotych. Fakt ten spowoduje, Ŝe budŜet państwa osiągnie deficyt na koniec roku w wysokości nie wyŜszej niŜ 11,5 mld złotych. Po stronie dochodowej utrzyma się wysoka dynamika dochodów uzyskiwanych przez państwo z podatków pośrednich (36,1 mld zł). Są one efektem rosnącego wciąŜ dynamicznie popytu krajowego, którego zmiany są spowodowane wzrostem wynagrodzeń oraz poprawą sytuacji na rynku pracy. Z tych powodów równieŜ budŜet powinien w IV kwartale uzyskać wyŜsze niŜ przed rokiem dochody z podatków bezpośrednich. Dobre wyniki przedsiębiorstw stanowiące rezultat obecnej koniunktury gospodarczej znajdą swoje odzwierciedlenie w dochodach z podatku od osób prawnych (6,5 mld w IV kwartale). Wzrost wynagrodzeń, malejące bezrobocie oraz dodatki świąteczne będą implikowały takŜe duŜe dochody z pracy osób fizycznych, zarówno prowadzących indywidualną działalność gospodarczą jak i zatrudnionych na umowę o pracę (10,2 mld zł). Po stronie wydatkowej, jak juŜ wspomnieliśmy, będziemy mieli do czynienia ze większymi niŜ planowano wydatkami, z powodu dotychczasowych opóźnień w ich realizacji. Nie jest to jednak sytuacja nadzwyczajna, gdyŜ w poprzednich latach obserwowaliśmy podobne procesy przyspieszenia wydatków, szczególnie w ostatnim miesiącu rozpatrywanego kwartału. Dodatkowo sytuacja po stronie wydatkowej jest poprawiana przez zmniejszenie dotacji do funduszy celowych, spowodowane dobrą koniunkturą.
26
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
Tabela 4. Prognoza wydatków i dochodów w 2007 roku Wyszczególnienie
2007 rok I kwartał II kwartał III kwartał Wykonanie po
IV kwartał
Wykonanie po
III kwartałach
IV kwartale
Dochody
55 677,4
59 605,2
59 624,7
174 907,3
61 845,4
236 752,7
Wydatki
60 519,8
58 440,8
55 749,2
174 709,8
72 299,6
247 009,4
Deficyt
4 842,4
-1 164,4
-3 875,5
-197,5
10 454,3
10 256,8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Szacunkowych sprawozdań z wykonania budŜetu państwa oraz prognoz Instytutu Studiów Ekonomiczno-Społecznych
Tabela 5. Prognoza dochodów ogółem i głównych grup dochodów 2007 rok Wyszczególnienie
I kwartał
II kwartał III kwartał
Wykonanie
IV kwartał Wykonanie
po III
po IV
kwartałach
kwartale
DOCHODY, w tym:
55 677,4
59 605,2
59 624,7
174 907,3
61 845,4
236 752,7
podatki pośrednie
37 045,8
34 270,7
36 544,4
107 860,9
36 113,9
143 974,8
4 850,0
7 098,5
5 341,8
17 290,3
6 546,0
23 836,3
6 649,9
10 251,2
8 626,8
25 527,9
10 184,1
35 712,0
podatek dochodowy od osób prawnych podatek dochodowy od osób fizycznych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Szacunkowych sprawozdań z wykonania budŜetu państwa oraz prognoz Instytutu Studiów Ekonomiczno-Społecznych
Prognoza BudŜetu Państwa w 2008 roku Kolejny rok będzie okresem spowolnienia gospodarczego oraz pierwszym pełnym rokiem sprawowania władzy przez nowy rząd, wyłoniony w ramach wcześniejszych wyborów parlamentarnych. Najprawdopodobniej ustawa budŜetowa na przyszły rok zostanie zmieniona przez rządowa autopoprawkę, ale jej zasadniczy kształt nie powinien ulec zmianie. Nasze przewidywania 27
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
i prognozy sytuacji budŜetowej w następnym roku zostały przygotowane bez uwzględnienia zmian spowodowanych wynikiem wcześniejszych wyborów.
Tabela 6. Prognoza dochodów na 2008 rok Prognoza na rok 2008 Wyszczególnienie
I kwartał
II
III kwartał
kwartał
Wykonanie
IV
Wykonanie
po III
kwartał
po IV
kwartałach
kwartale
Dochody
57 987,6 62 075,2
60 385,0
180 447,8
67 430,5
247 878,3
Podatki pośrednie
40 784,3 37 729,2
40 232,3
118 745,8
39 758,4
158 504,2
7 719,2
5 808,9
18 802,2
7 118,4
25 920,7
fizycznych
7 211,8 11 117,4
9 355,7
27 684,9
11 044,6
38 729,4
Pozostałe dochody
4 717,4
4 988,1
15 214,9
9 509,1
24 724,0
Podatek od osób prawnych
5 274,1
Podatek od osób
5 509,4
Źródło: Opracowanie własne
W związku ze spowolnieniem gospodarczym oraz wprowadzonymi zmianami w prawie obowiązującym od 1 stycznia 2008: obniŜoną składką rentową, ulgą prorodzinna oraz pozostałymi zmianami mającymi odzwierciedlenie w dochodach budŜetu państwa, przewidujemy dochody z podatków pośrednich na poziomie 158,5 mld zł. Jest to kwota niŜsza od zamieszczonej w uzasadnieniu do ustawy budŜetowej z powodu przewidywanej przez nas niŜszej dynamiki cen oraz popytu krajowego, co wyraźnie wpływa na realizację dochodów z tego źródła. Kolejne waŜne źródło dochodów budŜetu państwa stanowi podatek dochodowy od osób fizycznych, w którym w 2008 roku wprowadzono ulgę prorodzinną w wysokości 1248 zł na kaŜde dziecko, jednak obniŜenie składki rentowej zrekompensuje duŜą cześć tych strat. Przy powyŜszych załoŜeniach przewidujemy dochody z tego źródła równe 38,7 mld zł. Na kwotę tą, poza zmianami prawnymi, miały wpływ czynniki makroekonomiczne takie jak spadek bezrobocia oraz wysoka dynamika wynagrodzeń utrzymująca się w 2008 roku. Ostatnim elementem prognoz dochodów są środki wpływające do budŜetu z podatku od osób prawnych. RównieŜ w tym obszarze przewidujemy wzrost do poziomu ponad 25,9 mld zł. Ta kwota jest w głównej mierze efektem dynamiki cen produkcji sprzedanej przemysłu oraz tempa wzrostu 28
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Finanse publiczne
gospodarczego w naszym kraju. Oczywiście znaczące oddziaływanie na zyski brutto przedsiębiorstw będą miały takŜe zmiany jednostkowych kosztów pracy, których przewidywany wzrost wpłynie na niŜsze zyski realizowane przez sektor przedsiębiorstw. Na podstawie powyŜszych informacji szacujemy dochody budŜetu państwa na poziomie 247,9 mld zł, bez dochodów bezzwrotnych pochodzących z budŜetu Unii Europejskiej, których realizacja zakładana jest na poziomie 35,3 mld zł. W Strategii zarządzania długiem w latach 2008 – 2010 za główny cel przyjęto minimalizację kosztów obsługi długu w długim horyzoncie przy przyjętych ograniczeniach co do ponoszonego ryzyka. Strategia zakłada, Ŝe dług publiczny nie przekroczy 50% PKB. Jednocześnie nastąpi wzrost kosztów obsługi długu- wyniosą one 2,4% PKB. Tabela 7. Zakładany poziom zadłuŜenia i kosztów obsługi długu
Dług
sektora
general
2007
2008
2009
2010
47,1%
47,7%
47,9%
47,9%
w mld zł
545,4
596,9
647,3
697,2
w relacji do
2,4%
2,2%
2,4%
2,4%
28,1
27,8
32,3
34,9
government w relacji do PKB
(według metodologii UE)
Wydatki z tytułu obsługi długu
PKB w mld zł Źródło: Ministerstwo Finansów
Zakłada się dalsze ograniczenie ryzyka refinansowania poprzez zwiększanie udziału obligacji oraz ograniczenie ryzyka kursowego poprzez zwiększenie udziału papierów krajowych w długu. Głównymi zagroŜeniami dla realizacji tej strategii są: •
pogorszenie się sytuacji finansów publicznych, szczególnie poprzez wzrost zadłuŜenia innych podmiotów niŜ Skarb Państwa (duŜym wyzwaniem wydaje się tutaj wzrost wydatków związany z wykorzystaniem funduszy europejskich oraz przygotowaniami do organizacji Euro 2012);
•
odmienny od zakładanego przez Ministerstwo Finansów rozwój sytuacji makroekonomicznej kraju;
•
uwarunkowania w gospodarce światowej;
•
niepewność związana z wstąpieniem Polski do strefy euro oraz zachowaniem stóp procentowych oraz kursu walutowego; Realizacja strategii moŜe być zagroŜona równieŜ poprzez rozwój sytuacji politycznej i wzrost
wydatków publicznych na transfery socjalne. 29
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Gospodarka światowa
SYTUACJA GOSPODARCZA NA ŚWIECIE ELśBIETA BEDNAREK W pierwszej połowie bieŜącego roku gospodarka światowa rozwijała się w niezwykle dynamicznym tempie, przekraczającym 5%. Zjawisko to zawdzięczamy przede wszystkim kondycji gospodarek wschodzących, w tym głównie Indii i Chin, które rozwijały się w tempie odpowiednio około 9% i 11,5%. Wraz z Rosją kraje te odpowiadały w minionym roku za więcej niŜ połowę światowego wzrostu gospodarczego. Tym samym dynamika gospodarek krajów rozwijających się zrównowaŜyła w pierwszej połowie minionego roku umiarkowane tempo wzrostu w Stanach Zjednoczonych (2,25%)14, dotkniętych trudnościami na rynku mieszkaniowym. Podobnie gospodarki Japonii oraz krajów strefy euro po wyjątkowo dobrych wynikach w pierwszym kwartale 2007 roku odnotowały znaczne ich pogorszenie w kolejnym kwartale. Sytuacja w Stanach Zjednoczonych pozostaje niejednoznaczna. Z jednej strony niepokoi nieustanne pogarszanie się sytuacji w sektorze budowlanym, które stanowi jedno z powaŜniejszych zagroŜeń dla przyszłych wyników amerykańskiej gospodarki. Z drugiej jednak, gospodarka USA okazuje się zaskakująco odporna na złą sytuację na rynku nieruchomości oraz związaną z nią niepewność na rynku kredytowym. Wstępne szacunki za trzeci kwartał sugerują, Ŝe tempo wzrostu PKB przekroczyło oczekiwania ekspertów i wyniosło 3,9%, do czego najsilniej przyczyniły się stosunkowo wysokie dynamiki konsumpcji gospodarstw domowych, eksportu, wydatków rządowych oraz inwestycji. ObniŜka stóp procentowych w październiku sugeruje ponadto, Ŝe zdaniem Fed zagroŜenie ze strony inflacji takŜe zmalało. RównieŜ stopa bezrobocia utrzymuje się na stabilnym poziomie, a opublikowany właśnie wstępny szacunek wzrostu zatrudnienia w październiku okazał się najlepszym wynikiem od maja. Tym samym, choć ryzyko wystąpienia recesji w USA jest nadal znaczne, moŜna jednak mieć nadzieję, Ŝe w 2008 roku wystąpi w USA jedynie przejściowe zmniejszenie tempa wzrostu. Tempo wzrostu w strefie euro w 2007 roku jest nieco wolniejsze niŜ przed rokiem, jednak niektóre wskaźniki z pierwszych dwóch kwartałów były kształtowane przez szczególne, jednorazowe czynniki: łagodną zimę, która spowodowała przesunięcie części inwestycji z drugiego kwartału na pierwszy oraz duŜą liczbę dni wolnych.15 Dynamika PKB w II kwartale br. wyniosła 2,5%, wobec 3,2% w pierwszym. Ten sam wskaźnik dla całej Unii Europejskiej ukształtował się na poziomie 3,4%
14
World Economic Outlook, International Monetary Fund, Washington, D.C. październik 2007, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2007/02/pdf/text.pdf. 15 Aufschwung legt Pause ein. Gemeinschaftsdiagnose Herbst 2007, Projektgruppe Gemeinschaftsdiagnose, Essen 16.10.2007.
30
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Gospodarka światowa
w I kwartale oraz 2,8 % trzy miesiące później.16 NajwaŜniejszym motorem wzrostu były w pierwszej połowie roku zwiększone wydatki o charakterze inwestycyjnym, szczególnie w Niemczech. Z uwagi na spadek dynamiki importu strefy euro takŜe kontrybucja handlu zagranicznego okazała się w omawianym okresie dodatnia. Popyt wewnętrzny na początku br. wzrastał nieco mniej dynamicznie niŜ w roku 2006, co wynikało m.in. z podniesienia podatku VAT w Niemczech na początku br. oraz niepewnej sytuacji we Francji przed wyborami.17 Bezrobocie w Europie powoli, lecz systematycznie spada. W strefie euro odnotowano w wrześniu spadek bezrobocia do 7,3%, a w całej Unii Europejskiej do 7%. Dla porównania, rok wcześniej te same wskaźniki wynosiły odpowiednio 8,1% i 8,0%. Coraz korzystniejszej sytuacji na rynku pracy towarzyszy jednakŜe dość umiarkowany wzrost wynagrodzeń, który nie daje nadziei na znaczące przyspieszenie dynamiki konsumpcji w niedalekiej przyszłości. Dane z ostatnich miesięcy nie pozwalają jednoznacznie ocenić, jakie są perspektywy europejskiej gospodarki w najbliŜszej przyszłości. Oceniamy, Ŝe kryzys finansowy w USA z duŜym prawdopodobieństwem spowoduje zmniejszenie tempa wzrostu w strefie euro. W pierwszej kolejności spadnie dynamika eksportu krajów europejskich. Poza słabszym popytem zewnętrznym przyczyni się do tego takŜe umacniające się w stosunku do dolara euro. Spodziewane ograniczenie akcji kredytowej przez dotknięty amerykańskim kryzysem sektor bankowy moŜe spowodować ograniczenie inwestycji w środki trwałe, zwłaszcza w nieruchomości oraz popytu konsumpcyjnego. Wśród innych zagroŜeń naleŜy uwzględnić takŜe dalszy wzrost cen surowców oraz wystąpienie recesji
w Stanach
Zjednoczonych. O ile inflacja CPI w strefie euro utrzymywała się do sierpnia na stabilnym poziomie, nieprzekraczającym 2%, o tyle w ostatnich miesiącach br. moŜe ona przejściowo wzrosnąć z uwagi na wysokie ceny energii oraz Ŝywności. Pomimo wyraźnej poprawy sytuacji na rynku pracy, wzrost wynagrodzeń będzie w kolejnych kwartałach umiarkowany. Przyczynią się do tego oczekiwane w niedalekiej przyszłości spadek aktywności gospodarczej, dalsze umacnianie się europejskiej waluty oraz zwiększona konkurencja pomiędzy pracownikami, stanowiąca w duŜej mierze skutek rozszerzenia Unii Europejskiej i napływu tańszej siły roboczej. Opisane powyŜej czynniki będą oddziaływać pośrednio takŜe na sytuację w Polsce. Przykładowo skutkiem powolnego wzrost popytu w krajach euro będzie niezbyt wolniejszy wzrost polskiego eksportu, a wysokie ceny Ŝywności w europie juŜ teraz przyczyniają się do znacznego przyspieszenia inflacji w kraju. Jednak pomimo pogorszenia w ostatnich miesiącach oczekiwań co do sytuacji w gospodarce światowej, stan globalnej koniunktury nadal będzie oddziaływać pozytywnie na sytuację gospodarczą w kraju.
16
Źródło danych: Eurostat.
17
World Economic Outlook, International Monetary Fund, Washington, D.C. październik 2007, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2007/02/pdf/text.pdf.
31
PROGNOZY GOSPODARKI POLSKIEJ
Prognozy – zestawienie
2007q1
2007q2
2007q3
2007q4
2008q1
2008q2
PKB
7,2
6,4
6,1
5,8
5,6
5,8
Popyt krajowy
7,7
8,2
7,8
8,0
7,1
7,5
SpoŜycie ogółem
5,5
4,1
4,8
5,6
5,1
5,3
SpoŜycie indywidualne
6,9
5,1
5,6
6,2
5,4
5,8
Akumulacja brutto
20,8
27,6
21,9
16,9
15,6
17,4
Nakłady brutto na środki trwałe
26,2
20,8
17,9
14,4
13,5
16,2
Wynagrodzenia realne
5,2
6,5
5,0
4,7
4,2
3,8
Stopa bezrobocia rejestrowanego
14,3
12,3
11,6
11,3
10,8
10,5
Stopa bezrobocia wg BAEL
11,3
9,6
9,5
9,7
9,7
9,8
Inflacja (CPI)
2,0
2,4
2,0
2,3
2,3
2,2
Eksport
11,7
6,5
14,1
12,9
13,6
11,8
Import
12,8
10,8
18,2
16,9
16,4
16,2
32