C.N.M. Phatudi - Julease Sisare by Shakespeare in Southern Africa

JULEASE SISARE

ka Sesotho sa Leboa

WILLIAM SHAKESPEARE

mofetoledi ke

N. C. PHATUDI B.A.(S.A.), B.ED.(RAND)

B

Dipuku tše dingwe tša mongwadi

TLADI WA DIKGATI

ROBINSON CRUSOE

KGOŠIMMUTLE II

KGO

I HENRE IV

Firs Edition: Second Impression 1971

MATSENO

Go fetolela diterama tša Shakespeare malemeng a šele ke namane e tona ya modiro, ka gobane Seisimane sa gagwe ke seo se nweletšego, le gona ke sa bogologolo, seo se sa hlwego se bolelwa mehleng yeno. Godimo ga moo, dipuku tša Shakespeare di hlamilwe tikologong ya Seisimane ; ka go rialo, di swantšha makatika a bophelo bja Maisimane a mehleng ya gagwe, ditumelo le dithokgola tša ona. Le ge go le bjalo, Mohlomphegi N. C. Phatudi o lekile go latša tšie. Mo phetolelong ye ya JULEASESISARE, yena o re kgamathetše dikgopolo le maikutlo a Shakespeare gomme a leka go amanya ditiragalo tša Baroma le tša Sesotho sa Leboa. phogong ya mmadi gabotse.

Ka tsela e bjalo, phetolelo ye e a gamega, gomme e wela

Motho a ka botšiša gore na mohola wa phetolelo e bjalo ka ye dingwalong tša Sesotho sa Leboa ke eng? Ke tshwanelo gore babadi ba dipuku tša Sepedi ba fele ba itlwaetša go bala dipuku tša bokgabo tša maleme a šele. Re tseba ka fao phetolelo ya Beibele e tlišitšego lesedi le tlhabologo go batho ba lefase ka moka. Ge re lekodiša tšwelopele ya dingwalo tša Seisimane, re lemoga ka fao di amušitšwego ke dipolelo tše dingwe, bjalo ka SeGerika le SeFora le SeToitšhi. Le rena a re amogeleng phetolelo ye ka atla tše pedi gore re tle re godiše tsebo ya rena ya mehutahuta ya dingwalo, gomme re tle re kgone go ngwala dipuku ka borena.

Re leboga Mohlomphegi Phatudi, mokgapa o mogolo. woo

re lakatšago gore o se ke wa ba wa wa, ge a katane go re iša mafulong a maswa.

P. C. MOKGOKONG

Yunifesiti ya Afrika-Borwa 1965.

DITEBOGO

Tsebo le polelo di gola ka tsela tše ntši. Ye ngwe ya ditsela tša go atafatša tsebo le go nontšha polelo ke tsela ya go hlatholla dipuku tšeo di ngwadilwego ka maleme a šele.

"Julease Sisare" ke ye ngwe ya puku tše ngwadilwego ka Seisemane ke mongwadi yo mogolo, William Shakespeare. E šetše e hlatholotšwe ka maleme a ditšha ba tšhaba gomme bjale e hlatholotšwe ka Sesotho sa Leboa. Mo go ngwaleng ga dipuku Shakespeare ke sekokotla, montshepidišabošego. motho. Ke lenaba la polelo, ke motsebi wa setho, ke motsebi wa

Re a holofela gore Bapedi bao ba tlago go bala puku ye mmogo le mmadi ofe le ofe ba tla akola seo se akolwago ke ditšhaba-tšhaba mafaseng ao Shakespeare a balwago mehleng yeno.

Re leboga kudu Dr. H. J. van Zyl wa Kgoro ya Thuto ya Batho (Ga Mmamelodi) le Morena P. C. Mokgokong wa University of South Africa, ka dikeletšo tša bohlokwa le Mohumagadi M. Whyte le Morena V. Hicks ba Kgoro ya Bureau of Literary and Literature and The Institute of Bantu Languages, Gauteng, ka maano. Gape re leboga Morena Sello P. Ramakobya, mongwadi wa Khudu-Tlou ya Dikolo, Krugersdorp. ka dibetša.

N. C. PHATUDI.

Krugersdorp.

WILLIAM SHAKESPEARE (1564-1616)

Shakespeare o belegetšwe motseng wa Stratford-on-Avon ka la 23 la Rragwe o be a le rakgwebo yo a tšwetšego pele kudu. Lapeng labo go be go le bana ba ba šupilego. Bohle ba ile ba ya badimong pele ga Shakespeare ka ntle ga kgaetšedi Joan, yo a tlogilego morago ga Aporele 1564. Shakespeare.

Shakespeare o goletše Stratford, mo a ilego a tsena sekolo gona. Gare go dithuto, Shakespeare. o rutilwe SeLatini le SeGerika gabotse. O ile a ba moruta-bana sebakanyana pele ga gore a tloge Stratford, a lebe Landan moo a ilego a tuma gagolo.

O be a le mengwaga ye lesome le seswai ga a nyala Kgarebe Anne Hathaway. Kgarebe ye e be e tile gagolo go feta Shakespeare eupša ba ile ba ﬁwa bana ba bararo, basetsana ba babedi le mošimanyana. Mosimanyana yo a hwa a sa le ngwana eupša basetsana bona ba ile ba eba le matšatši go ﬁhlela ba eba le meriri ye mešweu.

Ga go tsebje gabotse gore mabaka ke afe ao a tlošitšego Shakespeare. Stratford eupša ka ngwaga wa 1584, o ile a fulara a leba motse-mo golo Landan. O ile a thoma modiro wa diswantšhetšo gona gomme a atlega ka maatla.

- Shakespeare o be a le mongwadi wa makgonthe wa polelo ya segagabo gomme o be a le lenaba ruri la mongwalo wa diswantšhetšo. Ka ons

mongwalo o wa dipapadi le diswantšhetšo o ngadile ngata ya dipuku tše 38 gomme a di tlaleletša ka reto tše rategago tše 6. O ile badimong ka la 23 la Aporele 1616. O tlogeletše bana ba lesedi kae le kae lehumo le le sa bolego la direto le mongwalo wa gagwe.

Ke Shakespeare Lethamaga,

Wa bona lefsifsi wa re mošaa, Wa bona boloi wa re mošaa,

Wa bona lesedi le hlaologanyo wa re bašaa,

Ga le swere kgwale ke swere mollo, Ga le le nkwe ke lepogo, bobedi re dithamaga.

Ke Shakespeare ka nama,

Ke montsoša-bošego wa ditšhaba. :

BATHO

JULEASE SISARE: Tau-kgolo.

OKETABIUSE SISARE

MAREKA ANTONIO

EMILIUSE LEPIDUSE

KIKERO

PUBILIUSE

POPILIUSE LENA

Baetapele morago ga leho la Julease Sisare.

Ba Lekgotla.

MAREKUSE BRUTASE

KASIUSE KASEKA

TEREBONIUSE

LIGARIUSE

DEKIUSE BRUTASE

METELUSE KIMMERE

KINNA

FOLABIUSE le MARULUSE: Baetapele

ARETEMIDORUSE: Sebataladi

SEDUPE

KINNA WA MORETI

MORETI Yo MONGWE

LUKILIUSE

TITINIUSE

MESALA

KATONYANA

BOLUMINIUSE

BARO

KELITUSE

KELAODIUSE

SETERATO

LUKIUSE

DAREDANIUSE

LABEO

PINEDARUSE:

Bagwera ba boBrutase.

-Matsogo a Brutase. Tsogo ia Kasiuse

KALEPHURUNIA: Mogatš'a Sisare

POŠIA:

Mogatš’a Brutase

BANNA BA LEKGOTLA, MAŠOLE LE BATHO BA BANGWE.

| Dikhukhuni (Batsoši ba Leretha)

JULEASE SISARE

KAROLO I

TEMA I

Kua toropong ya Roma. Setarateng. Go ﬁhla Folabiuse, Marulase le baagi ba bangwe.

FOLA: Tlogang, ga gabjo, dibodu tenang! Ga gabjo. Na ke phomolo lehono? A ga le tsebe gore bašomi ga ba swanela go sesella mo mebileng ka tšatši la modiro, ba se na leswao la mediro, ya bona na?

Bolela, mošomo wa gago ke ofe?

WA NTLHA: Kgoši, nna ke mmetli.

MARU: Hleng o jele koto ? Thetho ya letlalo le tekanyo tša gago di kae?

Wena, o šomang?

WA BOBEDI: Therešo, kgoši, ka thokong ya modiro, nka re ke moroki wa dieta.

MARU: Tlogela go potologa sekutu: mpotše phatlalatša gore o dira ofe.

WA BOBEDI: Ke modiro, kgoši, o ke holofelago go o dira ka tswalo le homotšego : ke gore, ke molokiši wa disola tše senyegilego.

MARU: Ke re mošomo wa gago ke ofe? Moradia tena wa go hloka tsebe!

WA BOBEDI: Hle, o bone, kgoši, o se swane le nna ka gobane nka tloga ka go thula.

MARU: Wa ntlhomana bjang, wa ntheng? Mothwana tena!

WA BOBEDI: Kgoši, ke ra gore ka go roka bjalo ka dieta.

FOLA: O re o moroki wa dieta ?

WA BOBEDI: 1še, morena, ke phela fecla ka morokola: ga ke wela-wele mešomo ya banna bangwe godimo goba go duba thankga ditabeng tša basadi: ke matwetwe feela wa dieta tše onetšego;

ga di le mo pitlaganong ke ya di phekola. Banna ba mmakgonthe ka moka ba ba sepelago ka tlalo le botse ke le le tšwago atleng tšaka.

FOLA: Eupša ke go reng o se mošomong lehono ? O reng o šikiša batho le ditarata?

WA BOBEDI: re nyakalale ka phenyo ya gagwe.

Ke direla gore ba onatše dieta tša bôna, ba nkokeletše mošomo. Taba kgolo, kgoši, re a khutša gore re boge Sisar gomme

MARU: Le nyakalela phenyo bjang-bjang ditšie-baretlwa? O gorošitše'ng? A go na le melatswana e mengwe ye e elelang mono Roma mohlaleng wa gagwe go o hlankelela ? Dilo ke lena tša metlapa, tše phalwago ke lefeela-feela! Bopelo-e-thata tenang. MaRoma a sehlogo ke lena! Ga le mo tsebe Pompei? Ke gakae ruri le namela maboto le meboto, le tlolela ditôra le mafasetere, aowa, le ditupamuši, le farile bana le kotamile fao, le rototše mahlo tšatši ka moka go boga Pompei phokgo, a ganka mekgotheng ya Roma: Ga le a re le bona koloi ya gagwe e rotoga la mo tšhela ka kgoa, noka ya Tiberi ya ba ya roromela makoribeng a yona? A gomme ke lena lehono le ka jaga koto? A ke lena ba lehono le ka itirelang phomolo? A ke lena bả lehono le alago matšoba tseleng ya yo a tlago ka letago a faladitše madi a Pompei? Furalang le ye gae, le ye go wa ka matolo, le rapele badimo go thibela thupa ye e tla latelago bohloka-tebogo bjo.

FOLA: Furalang, furalang magagešo, le phuthe bahumanegi ba mohuta wa lena. Ba išeng kua nokeng ya Tiberi gomme le tlatše moela wa yona ka dikeledi tša lena go ﬁhlela o tala wa go falala.

s iont Le tdo

10 o role diswantšho diala ga o ka hwetša di kgabištšwe.

10(Baagibaphatlalala.)

A ke o bone ga e ka ba ba hlabegile! Ba nyamela ka setu go itsholeng ga bona. Fologela ka fa Kgotleng; nna ke tla leba ka thoko ye:

MARU: O tišitše na? Gape o a tseba lehono ke nmonyanya wa Luperekale.

FOLA: Ga go na taba, Go se be diswantšho tšeo di rwešitšwego diala tša Le wena ka koo o ba phatlalatše mo o hwetšago lekoko la bona. Ga re ka kumula mafofa a a Sisare a sa ba a tielela kudu, re tla mo roba olmaatla, ra mmušetša fase. Gomme ga go yo a tlogo nanogela s godimodimo dihlogong tša batho a dira gore bohle re mo thothomele. (Ba a tšwa.)

Sisare. Ke tla ba ntshe go leleka baferekanyi mo ditseleng.

TEMA II

Magahlanong gona motseng wa Roma. Phala di a lla. Ba tsena ka lenaneo: Sisare, Antonio, Kalephurunia, Pošia, Dekiuse, Kikero, Brutase, Kasiuse le Kaseka le bontši bjo bogolo gomme magereng a bjona go na le sedupe.

SiSARE: Kalephurunia!

KASEKA: Tšie lala, hle! Sisare o a bolela.

SISARE: Kalephurunia!

KAL.: Ke mono, Morenaka.

(Phala di a gapotša.)

SISARE: Ema mo tseleng ya Antonio, ga a kgarakgašêga gona. Antonio!

ANTONIO: Sisare, Morenaka!

SıSARE: Mo lebelong la gago, Antonio, o se lebale go ama Kalephurunia ka gobane bagologolo ba re baopa ba amiwago belong le ca šegofaditšwego lekhwi ba hlohlora bongopa bja bona.

ANTONIO: Ke tla gopola ruri. Ge Sisare a re 'Dira sekete', se a direga.

SISARE: A re yeng feela le se tlogele selo.

SEDUPE: Sisare!

SISARE: Kwa, go bitša motho?

(Phala di a lla).

KASEKA: Homotšang mašata ka moka. Tšie lala! (Diphala di a homola.)

SıSARE: Ke mang mo0 a mpitšago? Ke kwa lentšu le hlahlawetšago go C2 feta diphala le re "Sisare!" Bolela. Re beile tsebe.

SEDUPE: O itlhokomele ga Matšhee hlatswa ngwedi.

SISARE: Motho yo ke mang na?

BRUTASE: Ke sedupe se re o itlhokomele ga Matšhe e hlatswa ngwedi.

SISARE: Mo tlišeng mono, ke mmone sefahlego.

KASEKA: Wena mogale tena, etšwa moo bathong.. Lebelela Sisare.

SISARE: Monna, wa reng? Bolela gape ke kwe!

SEDUPE: Ke re o itiše ga Matšhe e hlatswa ngwedi.

SISARE: Oa lora; a re mo tlogeleng. Fetang.

(Ba tšwa bohle: go šala Brutase le Kasiuse.)

KASIUSE: A ke o yo bona dipapadi ka letlatsweng?

BRUTASE: E sego nna.

KASIUSE: A ke o dire bjalo, ke a go rapela.

BRUTASE: Pelo ya ka ga e gona mo dipapading. Ga ke na le mafolofolo ale o a bonago go Antonio. Šala gabotse, Kasiuse, ga ke rate go go kgopiša.

KASIUSE: Matšatšing akhwi, Brutase, ga ke go bone gabotse. Sefahlego sa gago se merithi. Ga ke bone lerato lela la pele mo go sona. Ke go rata kudu feela o ntlhanametše.

BRUTASE: Kasiuse, o se ke wa tlaišega. Ga ekaba sefahlogo sa ka se leﬁﬁ gona phošo e na le nna. Ke dubegile maikutlo matšatšing a ka diphapang le dikakanyo tše lebanego nna ka nama. Ke a bona, ke tšona tšeo di tlišago bodutu mo go nna. Taba kgolo, magagešo mmogo le wena Kasiuse, se išeng dipelo kgole ka gobane ke tshwenywa feela ke tša ka gomme ke balabala ka pelo. Ga ka hlanogela motho.

KASIUSE: Bjale ge, Brutase, o be o mmakaditše kudu-kudu. Ka baka leo ge, ke be ke tletše megopologopolo, menagano ye mešoro kudu. A ko mpotše, monna Brutase, a o ipona sefahlego?

BRUTASE: Aowa, Kasiuse, leihlo ga le ipone, le ipona feela mo dilong tše dingwe.

KASIUSE: Go bjalo ruri. Se se theletšago pelo, Brutase, ke gore o hloka dipone tše ka senolago botho bja gago bjo bo ﬁhlegilego gore o bo bone mme o bone le morithi wa gago. Ke kwele Baroma ba bagoloka ntle ga modulela-ruri Sisare, ba bolela ka Brutase gomme go ngongoregwa ka joko ye boima ya mehla ye, gomme go dungwa ga nka be mokgomana, Brutase, a ka ba le ihlo le bonago!

BRUTASE: Bjale o rata go nthara, Kasiuse? Ke ipharephare ka dilo le 1šeo di sego gona mo go nna?

KASIUSE: Bjale Brutase, thibolla ditsebe o kwe gabotse. O a tseba gore o ka se ipone ka ntle ga seipone. Nna, seipone sa gago, ke tla go senolela, ka boikokobetšo, bowena bjoo o sa bo tsebego. Gomme o se ke wa ntirela bopelotshehla, Brutase wešo. Ge e ka ba o tseba ke le motho wa metlae, goba ke forafora mang le mang yo a dirago segwera le nna ka dikano tša lerato, goba ke gegea batho ga bohloko gomme ka morago ke ba goboše, goba o tseba ke le yo a ithatišago dihwirihwiri tšohle ka menyanya, gona o be o tla re ke noga. (Megobo le mašata.)

BRUTASE: Na ke mekgoši ya eng ? E se be batho ba kgetha Sisare go ba kgoši ya bona!

KASIUSE: Ao, o tšhaba seo? Na ga o rate?

BRUTASE: Ga ke rate, Kasiuse, feela yena ke mo rata kudu. Eupša o ntiegišitše kudukudu. Na ke eng yeo o ratago go mpotša yona ? Ga

e le seo se ka holago setšhaba, tsenya tlotlo mo ihlong le lengwe, o tsenye lehu mo go le lengwe, go tšona tše pedi ke tla lata molato; badimo ba nthuše, ke rate tlotlo go feta ga nka tšhaba lehu.

KASIUSE: Gape, Brutase, ke tseba bokgabo bjoo bja gago bjale ka ge ke tseba sefahlego seo sa gago. Bjale ge, taba ye ke lego mo go yona e mabapi le tlotlego. Mmakgonthe, ga ke tsebe seo wena le banna ba bangwe le se naganang ka bophelo bjokhwi; eupša nna ka nama, bokaone nka be ke hwile, go e na le gore ke phele poifong ya selo se bjalo ka nna. Ke tswetšwe ke le motho bjale ka Sisare, le wena feela bjalo. Re godišitšwe bjalo ka yena le gona re ka emela phefo tša marega bjalo ka yena. E kile gwa re go tonya, phefo di tšubutla, meetse a Tiberi a dubegile a fufula a le moraparapa, Sisare a re go nna, “A o ka phonkgela le nna mo lefuleng lekhwi, Kasiuse, ra rutha ra tshelela mošola ?" Ge a rialo, ka be ke šetše ke phonkgela ka meetseng ke apere bjalo ka ge ke le bjalo, gomme ka re a ntahlele. Ruri a itahlela. Maphoto a didimologa, feela ra lebana le ona senna. Pelo tša tšea kgang le ona. Eupša re ile re sa le kgakala le letšibogo, Sisare a hlaba mokgoši a re, “Nthlakodiše, Kasiuse, ke tla ja marakapitsana !" Feela bjalo ka tataešo-mogolo, Enease, a ile a bešola monnamogolo Ankhisese dikgabong tša Teroya, a mo pepula ka magetla, le nna ka inola Sisare bjalo, a lapile "those" gare ga lefula la Tiberi. A bjalo monna yo. ke yena yeo a ka bago modim0, nna gomme ka kokobela le ge Sisare a keta ka nna diketo? O kile a tsenwa ke letadi kua Sepania, ka mmonaa roromela, a bile a tekateka bohlokong bjoo. Eya, ona modimo wo wa phuphutha! A sehlefala melomo. Ihlo lona lela, le le tšhošago lefase, la timelelwa ke letago, ka ba ka kwa a tsetla motsetlo. Ao, le lona leme lela la gagwe le kgalemelago Baroma, le ba ngwadišago dipolelo tša gagwe, ka hwetša le tšwele bjalo ka la mosetsanyana le re, "Mphe se nwewago, Badimo, go a makatša ga motšhatšharankgana wa go swana le yena a ka tšhabiwa ke lefase ka bophara gomme a rwale Titiniuse."

sefoka a nnoši.

(Mogobo. Phala di a lla.)

BRUTASE: Megobo gapegape! Ke a bona ke megobo ya diala tše mpša tše di rwešwago Sisare.

KASIUSE: Monna, lefase le kotobane dinaong tša gagwê gomme o le gata bjalo ka Sehlwa-se-eme, mola rena bathwana re kutlakutla maotong a gagwe a dimpotoka, re nyakurela re nyaka mo re ka iponelago le

mabitlana gona. Gantši sefatamollo se a iphatela. Ga re

bathwana bjalo, Brutase wešo, molato ga o dinaleding tšeo re

belegwego ka tšôna, aowa, o mo go rena ka noši. Brutase le Sisare:

Ke eng se se kaaka mo go Sisare? Ke go reng leina leo le tumile go feta la gago na? A ke o a ngwale mmogo mo pampiring, la gago le botse bjalo ka la gagwe. A bolele, o tla hwetša la gago le lona le natefela molomo. A kale o tla hwetša a lekana ka boima. Laola ka ona, la gago le tla tšhoša badimo ka pelapela bjalo ka la Sisare.

Ruriruri, ka komatona ya banna, monna yo Sisare o phura efe pheko ga a godile gakaaka? Huswaa, mehla yeno-ye, e gobogile gomme Roma e lahlegetšwe ke thari ya bagale! Ke go tloga neng, e sa le ngwaga ya mpo-le-tšhišidi, Roma e tumile e sego ka motho o tee?

Ke matšatšing ano feela mo batho ba segago ba rego maboto a sepharara a Roma a šireleditše monna o tee! Na e sa le yonayona Roma ya maloba ga bjale e tlala monna a le noši ka monwana? Ai, nna le wena, re kwele borrawešo ba re, go kile gwa ba le Brutase yo mongwe wa seganka, yo a bego a phuphuthanya Satane gore a hlome bogoši bja gagwe mo Roma a mo kgalemela bjalo ka kgoši!

BRUTASE: Ga ke belaele gore o a nthata. Seo o ratago go ntiriša sona, ke ya se lemoga. Menagano ya ka mabapi le taba ye le mehla ye, ke tla go senolela ka morago. Gona bjale, aowa, o se fele pelo, ke ya go rapela. Seo o se boletšego, ke tla se kokona; seo se šetšego ke tla se mamela ka pelotelele gomme ke tla ipha sebaka sa go theeletša le go araba ikgolo tšeo. Go ﬁhlela ka nako yeo, mogagešo, hlahuna ditaba tše. Brutase a ka mpa a dula merakaneng kua thoko, go na le go ikgogomoša ka go ba mokgomana mo Roma mola ditaba di le maemong a bjalo ka a.

KASIUSE: Ke wele pelo ge mantšunyana a ka a kubišitše muši gakaalo mo go Brutase.

BRUTASE: Dipapadi di fedile: Sisare o a boa.

KASIUSE: Ge ba feta, o obe Kaseka ka kobo gomme ka mokgwa wa gagwe, o tla go laodišetša ka moka tšeo di dirilwego lehono.

(Sisare le balatedi ba ﬁhla gape.)

BRUTASE: Ke tla rialo. Eupša, gadia, Kasiuse, sefahlego sa Sisare se befetšwe gomme ba bohle o ka re ba omantšwe. Hlaa la Kalephurunia le sehlefetše gomme Kikero o hubaditše mahlo bjalo ka mola re mmona Kgotleng a fahlilwe ke banna ditabeng.

KASIUSE: Ditaba re tla di kwa ka Kaseka.

SISARE: Antonio!

ANTONIO: Sisare!

SISARE: Mphe banna ba megodugodu, ba ba fodišitšego dihlogo, ba ba robalago tšapaa, mašego ka moka gore ba mpharafare. Yola

Kasiuse o lle tshehlo kudu, o fahlego se se monokanego. O nagana go feta tekanyo; banna ba bjalo ba kotsi.

ANTONIO: Se mmoife, Sisare, ga a na taba. Ke namane ya poo yešo le gona ga se modiidi.

SisARE: Ga ke mmoife, feela nka be a tshatshetshatshe gannyane. Ge nka be ke le lefšega ga ke tsebe yeo nka be nka mo katoga ka pela go swana le yola Kasiuse wa leleke. Ke sebadi se segolo. Ke monyakuredi kudu gomme o bonela batho. Ga a kgahlwe ke dipapadi bjalo ka wena, Antonio; mo dikopelong ga a gona. Go segasega ga se ga gagwe, gomme ga a nyenyekwa o ka re o kwa bohloko. Batho ba bjalo ga ba kwe bose ga ba bona ba bagolo mo go bona. Ka gona ba kotsi, ruriruri. Go rialo ga se gore ke a boifa, aowa, nna ke phankga, Sisare, feela ke go botša seo se swanetšego go tšhabiwa. Mpote ka fa tsogong la go ja ka gobane tsebe ye ya la molema e šibile, ga e kwe gabotse gomme o mpotše therešo gore wena o mmonabona bjang.

(Koša-Bo Sisare ba a tšwa, go šala Kaseka.)

KASEKA: O nkgogile ka kobo, na o rata go bolela le nna?

BRUTASE: Ai, Kaseka, keng sefahlego sa Sisare se wele?

KASEKA : Ao, wa reng, ga ke re wena o be o le ntshe ?

BRUTASE: Nka be ke sa go botšiše, ga ke be ke le gona.

KASEKA: Ba ile ba mo rweša korone gomme a e phaela kua ka seatla, ka gonagwatsogamašata.

BRUTASE: Bjale lešata la bobedi lona le be le le lang?

KASEKA: Ke ka lona lebaka leo gape.

KASIUSE: Ba ile ba goa gararo: La mafelelo e be e le eng?

KASEKA: Aga, bjalo ka ga ke boletše.

BRUTASE: Na ba mo gafetše korone gararo?

KASEKA: Feela bjalo: a e gana gararo. Eupša o be a le pelopedi ka gobane o be a gana bjalo ka motho yo a sa ratego go gana. O be a re go gana setšhaba se mo tšhele ka kgoa.

KASIUSE: O be a gafelwa ke mang korone yeo?

KASEKA: Ao, ke Antonio.

BRUTASE: A ko re hlalosetše ka fao go diregilego ka ntshe, monna Kaseka?

KASEKA: Ga ke tsebe ruri gore go tlile bjang feela o be o ka re go be go bapalwa ka mare, meetse a le gona. Ke ile ka se hlokomele. Ke bone Mareka Antonio a mo nea korone -le yona e se korone e le kgašana gomme bjalo ka ge ke šetše ke boletše, ke bona goreo be a le pelopedi mo go yona. O e ﬁlwe gararo gomme a e gana

gararo. Ga a dira bjalo batho ba hlaba mekgoši, ba opa magofsi, ba lahlela dikuwane godimo, gomme ba nkgiša naga ka moya ba thabišitšwe ke ge Sisare a ganne korone. Ka baka la mpherehlakana o, Sisare a hupela moya, a ngatega, a wela fase. Nna ka šitwa ke go sega, ke šia go ahlama go gamola moya o mobe.

KASIUSE: Iketle, o bolelela fase: Wa re Sisare o ile a idibala?

KASEKA: Alalaa, a pirigana fase phatlalatša, a pukela mahulo, a hloka polelo!

BRUTASE: Ke tshwanelo; o na le ditotwana.

KASIUSE: Aowa, Sisare ga a natšo, eupša wena le nna le wena Kaseka, re na le ditotwana!

KASEKA: Ga ke kwešiše gore o rang; feela se ke se tsebago ke gore Sisare o ile a purutlana fase. Ke tiišitše gore go ile gwa ba le ba bangwe bao ba ilego ba kgahlega le go tomatomana bjalo ka ge go dirwa kua dipapading.

BRUTASE: Na o ile go rarologa a reng?

KASEKA: Go be go le mafolofolo a mantši gomme ge a bona batho ba kgahlilwe ke ge a ganne korone, a napa a konopolla baki a re ke mo kgaole mogolo; gomme ka gana. Ke ge a pirigana fase. O. ile go rarologa, a kgopela tshwarelo bošaeding bofe le bofe, a re ke ka baka la bolwetši bja gagwe. Batho ba ba mmonego kgaufsi ba šokwa ba re, “Aowi, motho wa batho !" gomme ba mo lebalela ruri. Gwa bonala gore le mola Sisare a bolaye bommabona nkabe ba ile ba no mo lebalela.

BRUTASE: Morago ga fao, o napile a tloga a swabile?

KASEKA: Ee.

KASIUSE: Na Kikero yena o ile a bolêla?

KASEKA: Ee, o boletše SeGerika.

KASIUSE: A reng?

KASEKA: Kikero nka re, o ile a ntšhiba ditsebe ka go tšhoma. Ba mo kwelego bona ke bone ba nyenyekwa, gomme ba thintha dihlogo. Nna o bea nthibile ditsebe. Feela tše dingwe šidi ditaba: Maruluse le Folabiuse ba ripilwe maleme ka gobane ba rotše diswantšho tša Sisare diala. Šalang gabotse. Dilo di be di le tše ntši kudu, tše dingwe di nkgakile.

KASIUSE: A ko tle dilalelong gagešo lehono, Kaseka?

KASEKA: Aowa, ke šetše ke laleditšwe!

KASIUSE: O ka tla leteneng gagešo ka moswane?

KASEKA: Ga nka tsoga le wena o sa hlanoga le jo tša gago di jega gabotse, ke tla tla.

KASIUSE: Go lokile. Ke tla go lebelela.

KASEKA: Erialo. Šalang ka bobedi.

(0a tšwa.)

BRUTASE: A moisa wa setlaela beitenang ! O be a le bohlajane, ga a sa tsena sekolo.

KASIUSE: Le bjalo o sa le mahlahla, kudukudu o mmone boimeng le ga feela a ena le modukuloga. Maroga a ke letswai, a noka polelo ya gagwe gore e hlabole mo ditsebeng tša batho.

BRUTASE: Go bjalo. Bjale ke tla go šia. Ga o sa nyaka mmolelo le nna gape ka moso, nka tla, feela ga o rata, nketele gomme ke tla go lebelela kuwa gae.

KASTUSE: Ke tla leka bjalo. Go ﬁhlela nako yeo, nagana setšhaba sé.

(Brutase oa tšwa, Kasiuse o šala a sebaseba a nnoši.)

Ge a ilale Brutase ke mokgomana. Feela ke a bona gore a ka kgelošwa. Ka gona ke tshwanelo gore batho ba lokilego ba mmogo; ka gobane ya sepela le ya go gara, e ya gara! Sisare o Ge nka be ke le Brutase lehono, Mantšiboa ke tla lahlela ka lefasetere la gagwe mangwalongwalo a matsogo ka mạtsogo, ao a ka rego a ngwadilwe ke bontši bja banna ba motse ba mmotša ka moo Roma e mo godišago ka gona; le bjona boikgodišo bja Sisare bo tla senolwa ka mokgwa o. Morago ga fao, Sisare a dule a hlokometše gobane re tla mo šikinya, re thibele bokgopo go ntlhoile, feela o rata Brutase. gomme yena a le Kasiuse, nka be a ka se mphetoše.

tšwela pele.

TEMA II

Mo mmileng.

(0a tšwa.)

Tladi le dikgadima. Ka masoro a lebaneng go tsena Kaseka a swere lerumo le Kikero.

KIKERO: Tama, Kaseka, na o gorošitše Sisare? Go reng o fegelwa, o bile o rototše mahlo?

KASEKA: Na wena ga o tšhoge ga lefase le tšokotšega bjalo ka thabe tša mohlare? Ai, Kikero, ke ba bone bomamohlake, ga difefo di kumula dihlare; ke bone meetse a lewatle a fufula, a kokomoga go feta dithaba a lebile marung; eupša ga e le bošegong bjo, ga e le lehono lekhwi, ke thoma go bona mamokebe o enya mollo! Ga e kaba ga

go moferefere magodimong, gona lefase le fošeditše badimo gore ba le ripitle!

KIKERO: Na o boneng ye makatšago kudu?

KASEKA: Lekgoba lelengwe -o le tsebagabotse -ka tšhoga le emiša tsogo la molema, le tuka kgabo yee ka bago ya mabone a masopedi eupša letsogo la lona le sa swe! Go feta moo, ke phathakgile rumo la ka ka kgatleng, kgaufsinyana le ka mošate, ka gahlana le sebatakgomo, sa nkgerula feela, sa se ntshwenye, sa selaganya se befetšwe! Gape ka bona lekoko la basadi ba lekgolo, ba sehlefetše ka letšhogo, le tiša le re le bone banna ba tuka kgabo ya mollo, ba eya tletlolo Gomme maabanebane lerebiši le bonwe

mosegare o mogolo kua mmarekeng le lla le bitša le hlonamile. Ga mehlolo ye e hlaga ka mokgo bjalo batho ba se iphore ba re, "Dilwane tša ka mehla. Ke tlhago." Gobane ke ya dumela gore le tlase mo mebileng. dilo tše di a hlola, ke merithi ya tšeo di tlago.

KIKERO: Ruri, ke ona mabaka a bohlola. Feela batho ba lemetše go hlanoša nnete ya dilo tše. Na Sisare o tla tla Kgotla ka moswane ?

KASEKA: 0 tla tla gobane ke kwele a lacla Antonio gore a go tsebiše gore o tla ba gona gosasa.

KIKERO: Šalang ge, Kaseka, go hlaﬁle lehono, ga go sepelege.

KASEKA: Gabotse, Kikero.

Kasiuse: Ke mang moo?

KASEKA: Ke Moroma.

KASIUSE: Lentšu ke la Kaseka.

(Kikero o a tšwa. Go tsena Kasiuse.)

KASEKA: O tsebe ye bogale. Kasiuse, ke bofe bjo bošego?

KASIUSE: Ke bjona bošego bjo bo kgahlaga bannanna.

KASEKA: Ke mang yo a kileng a tseba gore magodimo a ka befa ka mokgwa wo?

KASIUSE: Ke bao ba tsebilego gore lefase le tletše dikarogo. Ga e le nna, ke ile ka rakalala le mebila, ke ikgaﬁle mašego a rwele. Ke ntšhitše kgara, bjalo ka ga o mpona, Kaseka. Tladi e eja motho. Mola dikgadima di tšharogana, di lé dibaibai kga-sebakeng, ka ikanega tseleng ya tšona.

KASEKA: Eupša o be o faletšeng go rumula magodimo ka mokgwa woo? Ka mehla batho ba šia, ba thothomela ga badimo ba romela dika tše bjalo gomme ba re kgalemela ka tšona.

KASIUSE: Oa tonya, Kaseka. O hloka dihlase tše kganyago mahlong O sehletetše, o gotlotše mahlo o tšhogile, e bile o gakanegile go bona magodimo a gaketše mo go a Moroma goba ga o di diriše.

makatšago. Feela ga o ka nyakišiša mabaka a dilo tše -gore mello ye ke yang; dipoko di reng; dinonyana le dibatana di fetogelang; go reng bakgalabje ba eba ditlaela gomme bana ba hlalefa; go reng dilo di fetoga mo popegong, mo maemong, le mo tshwanelong ya tšona ya pele gomme di fetoga mehlolohlolo? Gona o tla lemoga gore di khoše moya wo o tšwago magodimong gore di re hlabele mokgoši mabapi le boima le mabothata a lego kua pele. Na bjale, Kaseka, nka go botša yo a swanago kudu le bošego bjo šoro bjo, bjo dumago bjalo ka leru, bjo gadimago bjalo ka tladi, bjo bo epollago mabitla, bjo bo purumago bjalo ka sebatakgomo mošate-motho yo a sa re phalego ka mešomo, feela a phagamile e le nkokoi gomme a tšhabega bjalo ka tšona ditšhikinyego tše!

KASEKA: O ra Sisare, ga ke re, Kasiuse?

KASIUSE: E ka no ba mang; gobane Baroma bjale ba na le difaka le

Hlaloganyo so ya borrawešo e ile, gomme bjale re bušwa sesadi. Maima le mekgwa mašetla go swana le borakgolo a bona, feela, mmalo!

Li ya rena di šupa goreefelafelare basadi.

KASEKA: Ruri, ba re banna ba tla bea Sisare setulong ka moswane gomme o tla ba gomang-ka-nna mawatleng le lefaseng, kae le kae, ga e se BY feela mono Italia, gnon o

KASIUSE: Ai, ga go le bjalo ke tseba mo ke tlago bea phaswa yekhwi

olo gomme Kasiuse o tla bofolla Kasiuse bokgobeng. olo

Ke gona moo lena badimo le kgothatšago bafokodi. Ke gona moo lena badimo le ušago bahloriši. Ga go tora ya matlapa goba maboto a ditšhipi goba toronko ya lefsifsi le ga e le diketwane tša tšhipi tše di sa tsenego moya. Ga bophelo bo šetše bo topetšwe ke mapheko a lefase lekhwi, ga bo palelwe ke go itokolla. Ga ke tseba sekhwi, e bile ke tseba le lefase, gona ga ke rata nka itlhohlora joko ya bokgoba ye

2o ke erwelego.

lbslal l sirgngs (Tladie arathathagape.)

KASEKA: Le nna bjalo ka ge sefatamollo se iphatela. Sebofša se sengwe le se sengwe se na le gona go ipofolla bokgobeng. a1241qsin

KASIUSE: Na keng bjale Sisare e le mohloriši? Motho wa batho, ke a O tseba gore o be a ka se be phiri ge nka be a sa lemoga gore Baroma i ba fetogile dinku. O be a ka se be tau ge nka be Baroma ba se dikgama tša dinamagadi. Bao ba kgitlago mollô wa poo ka lepotlapotla, ba o hlohleletša ka dikgonyana. Roma bjale ke matlakala totobolong, ditšhilatšhila, ke dibešo tša go bonegela selo se go thweng Sisare. Ai bohloko bja pelo, o nkiša kae na? Mohlomongwe

ke bolela le sebofša seo se iketlilego bokgobeng, ga go le bjalo, ke a

tseba ke tla lefa eupša phaswa ya ka še, ga ke boife selo.

KASEKA: O ra nna Kaseka. O bolela le monna, bata se maledu, e sego Emelela o fediše dingongoreg0 tšohle tše gomme o ka se ntlhoke gaie ga banna dikokotla. Ke tla

mmalelengwane! Mphe seatla.

pholletša go feta yo a pholletšago.

KASIUSE: Re kwane. Bjale tseba, monna, gore ke šetše ke kwane le ba bangwe banna, diphankga tša Roma, go nthuša modirong o boima kudu. Ka nako ye, ke a tseba ba šetše ba nkemetše phaphošeng ye Pompeiuse. Mo bošegong bjo bjalo bja makgwantha, ga go motho yo a šikinyegago, a re lai-lai mo mekgotheng gomme mabaka ka mošo-go-fela a dumelelana le ditaba tša rena. Ke modiro wa kgabo le madi o boiﬁšago.

KASEKA: Emela keno. Motho ke yeo, o itlhaganetše.

KASIUSE: Ke Kinna, ke mo tseba ka mosepelo. Ke yo mongwe wa rena. (Kinna o a ﬁhla.) Na o potlaketše kae, Kinna?

KINNA: Ke nyaka wena. A yola ke mang? Meteluse Kimmere?

KASIUSE: Aowa, ke Kaseka; ke yo mongwe wa bagwera mošomong wa rena. Ga ba ntetela na, Kinna?

KINNA: Alalaa, ke thabile. Bošegong bjokhwi re kile ra bona mehlolo.

KASIUSE: Ke re ga ba nkemela na? Mpotše.

KINNA: Ee, ba go letile. Ai, Kasiuse, ga o ka kgona feela go sokolla Brutase!

KASIUSE: Iketle, monna Kinna. Tšea pampiri ye o e bee setulong sa magisetarata mo Brutase feela a ka e bonago. Yekhwi yona o e Yekhwi o e gomaretše o tle ka pele phaphošeng ya ga Pompeiuse. O tla re hwetša gona. Na boDekuise beletše ka ngwakong wa gagwe ka lefasetere. seswantšhong sa Brutase; gomme ga o feditše, Brutase le boTerebobiuse ba gona?

KINNA: Bohla ba ntshe, ga e se Meteluse Kimmere. Yena o ile, ngwakong wa gago, go go nyaka. Go lokile, ke tla tšhabeša go iša dipampiri 1še ka moo o ntaetšego ka gona.

KASIUSE: Ga o feditše, o tle phaphošeng ya Pompeiuse. (Kinna o a tšwa.)

Etla, Kaseka, re ye go bonana le Brutase ngwakong wa gagwe, pel'a mahube. Re šetše re sokolotše Brutase, o kolobile. Ka kgato ye e latelago re tla mo kgonela ruri.

KASEKA: Ai, batho ka moka ba mo rata kudukudu. Ga re ena le yena, o tla re phutha magole mahlong a batho.

KASIUSE: O opile kgomo lenaka ka ga gagwe, le mohola wa gagwe le ka moo re mo hlokago ka gona. Bjale a re itlhaganela gobane bošegogare bo šetše bo fetile. Re re bo eso bose, re mo tsoše, re mo sokolle. (Ba a tšwa.)

KAROLO II

TEMA I

Mo rapeng sa Brutase. Go hlaga Brutase.

BRUTASE: Lukiuse! Lukiuse wee! Mola ke lekago go balabala ka dinaledi, ke šitwa go lemoga gore bo tla sa neng. Nka be motho a swana le wena, Lukiuse. A robala boroko! E ka ba ke nako mang? Tsoga O mpotše, Lukiuse!

(Go tsena Lukiuse.)

LUK.: Na o biditše ? Ke mono, Morena.

BRUTASE: Mphe lebone kamoreng, Lukiuse, gomme o re go le kgotetša, o tle o mpitše.

LUK.: Thobela.

(0a tšwa.)

BRUTASE: Ke ka lehu la gagwe feela. Ga ke na sekgupi le yena ga e se ka batho. Ge a bile, kgoši, ke mang yo a tsebang gore a ka dirang? Sethogothogo se ntšha noga moleteng. A re hlokomeleng. Ga re ka mmeya setulong, re tla be re mo hloma lebola leo a ka lomago ka lona ge a rata. Bošoro bja bogoši ke ge bo sa tswake maatla a bjona ka kwelabohloko. Therešo yona ke gore Sisare ke mothomotho. Feela ke temalo ya botho gore boikokobetšo bo tšwe manamelo ao monamedi a hlatlogago ka ona. Gomme ga a šetše a ﬁhlile ka godimo, o furalela manamelo ao, a lebelele godimo, a nyatše manamelo ao a goleditšego ka ona. Sisare le yena a ka dira bjalo. Gorea se dire bjalo, a re mo thibe semetseng. Ka gobane mariri a motho a ka mo teng, phaphang yekhwi e ka se mo dire gore a ntšhe mokgwa wa gagwe, ka gona seo a lego sona se tla gola sa namalala. A re re o bjalo ka nogana ye e lego ka leeng la mmayo, ye e rego go phaphašwa, Gona ge, ga e bolawe e gole ka tlhago ya yona, e dirakanye dilo. e sale ka letšaeng.

(Go tsena Lukiuse gape.)

LUK.: Lebone le a tuka phaphošeng ya gago, Morena. Ga ke phopholetša legakabje lefasetereng, ke hweditše pampiri še, e phuthilwe ka mokgwa wo, gomme ke a tiiša gore e be e se gona fao, ga ke eya malaong. (0 mo fa lengwalo.)

BRUTASE: Boela malaong gape; mahube a sa le kgole. Ga ke re, monna, kgwedi ya Matšhe e hlatswa ngwedi ka moswane?

LUK.: Ga ke tsebe, Morena.

BRUTASE: A ke o lebelele tšhupa-mabaka, o nkgakolle.

LUK.: Thobela.

(0a tšwa.)

BRUTASE: Ga se go taga dinaledi ke metšhotšhonono, e bile nka no bala ka tšona!

(0 bula lengwalo, o a bala.)

“Brutase, o robetše: tsoga o ipone. Na Roma o tla ...? Bolela, hlabana, lokiša! Brutase, o robetše: phakgama !" Ditlhotlheletšo tše bjalo di fela)di tlogelwa mo ke tlago go di humana ntshe. Ba re, 'Roma o tla .?" Ke gore, na Roma e tla hlwa e eja di-sa-theogeleng ka baka la motho o tee? Ke Roma mang yeo? Borrawešo ba rakile Moikgogomoši mo dikgorong tša Roma go no go thwe 'Bolela, o hlabane, o lokiše!"

Na ke a lootšwa gore ke bolele, ke hlabane? Aa, Roma, ke a go tshephiša. ga e ka ba tokišo e tla ba gona, o tla amogela kabelo ya gago ye e tletšego diatleng tša ke kgoši. Brutase!

(Lukiuse o tsena gape.)

LUK.: Morena, ke la sotlhano la Matšhe lehono.

(Ko, ko, ko, ka m0 gare.)

BRUTASE: Go lokile. Eya kgorong. Motho o a kokota.

(Lukiuse oa tšwa.)

E sa le Kasiuse a ntlhohleleletša Sisare ga ke tsebe boroko. Pele motho a tšea kgato ya pele ya modiro o mogolo, go ﬁhla nako ya maseme le ditlaišego, tše bjalo ka tša toro ye tsetlišago. Badimo le babuši ba dula khupamarama gomme batho, bjalo ka ge ba le ba nama, ba hlolwa ke meleko.

(Lukiuse o tsena gape.)

LUK.: Morena, mogwago Kasiuse, o mojako, o rata go go bona.

BRUTASE: Na o noši?

LUK.: Aowa, Kgoši, o na le ba bangwe.

BRUTASE: Oa ba tseba?

LUK.: Aowa, Morena, ba gohlomeditše dikuwane tša bona go ﬁhla mo ditsebeng, gomme ba ﬁhlile difahlego ka dikobo. Ga go ka mo nka ba tsebago ka gona.

BRUTASE: Ga ba tsene.

(Lukiuse oa tšwa.)

Ke bahlohleletši. Aowi, Boradia, O dihlong go ntšha phatla bošego mola makgopo ka moka a tswetše molaleng? Ga o šia e le bošego masegare gona o tlo hwetša kae lewa le le ka fihlago fahlego sa gago se boifišago ? Se nyakele kgole, fihla bokobo bja gago ka menomašweu polaya-e-sega le ka mosa: Ga o ka se rialo eupša wa rotoša sa gago sefahlego, gona le dihele ka noši ga di na lefsifsi le ka bago seširô gore o se bonwe?

(Go tsena banna, Kasiuse, Kaseka, Dekuise, Kinna, Meteluse, Kimmere le Tereboniuse.)

BRUTASE: Ke hora ke tsogile. Ga ka lala ke bo patile! A banna bakhwi

KASIUSE: Ka moka. Bohle ba re kgolo-bele ke wena. Ba re nka be o

KASIUSE: Ke ya bona re go šitetše kudu o sa khutša! Tama, Brutase: 20 ga ra go tshwenya na? ke a ba tseba bohle? ka ipona bjalo ka ge Baroma ba go bona. Yo ke Tereboniuse.

BRUTASE : Iše. Madulo ke ao.

KASIUSE: Yo ke Dekuise Brutase.

BRUTASE: Kgonene.

KASILSE: Yo ka Kaseka; yo ke Kinna; yo ke Meteluse Kimmere.

BRUTASE: Tama, barena. Dulang fase. Bošego ga bo rune nta. Le reng le bo šwahla?

KASIUSE: Nka itsheba le wena?

(Brutase le Kasiuse ba sebana.)

DEKIUSE: Ke bohlabatšatši bjo: ga ke re masa a khukhuša gona fa?

KASEKA: Aowa.

KINNA: Ke mmakgonthe. Mekgeledi yela e lepeletšego marung ke ona masa.

KASEKA: Dumelang gore bobedi bja lena le fošitše. Tšatši le hlaba fa ke šupileng ntshe ka lerumo, go ya kudu ka thokong ya Borwa, ga o gopola gore ngwaga o sa tšo thomega. Bjale go tla feta kgwedi tše pedi gomme ka Leboa, go tla bonala Naka; bohlabatšatši gabotse bo gona fa go lebana le Kgotleng.

BRUTASE: Ka o tee ka o tee, mpheng seatla.

KASIUSE: A re ikaneng, banna.

BRUTASE: Nnang, e sego dikano. Ga difahlego tša banna, bohloko bja meoya ya rena le ona makgopo a matšatšing ano -ga le se na taba le dilo tše, gona phatlalalang gona bjalo, e beng gagabjo, gomme bonaba bjona bo ate go ﬁhlela motho a ripitla ka go hloka mahlatse ga gagwe. Eupša ga e ka ba dilo tše ke dillhohleletšo tše di ka thibelago mafšega go kutlakutla le. dipelo tša basadi go šegama, gona, magagešo, ke maitshwarelelo afe a fetago tšona dikhupamarama tše, a ka re fago maatla a go hlomola naga meotlwa? Ke tlamo sefe gape se fetago se tlamilwego ke Baroma sephiring, bona beng gore ba se katakate? Gona ke kano efe gape ye e fetago potego potegong go emela seo se tlamilwego go ya lehung? Aniša baruti le mafšega le banna ba baradia, le batsofe ba fokolang le dilo tše bjalo tše amogelago diphošo. Go mešomo ye mebe, aniša dika-batho. Bjale se šilafatšeng bokgabo bja mošomo wo wa rena le ga e le mafolofolo a meoya ya rena ka go nagana gore mošomo wa rena o nyaka go tiišwa ka dikano mola le tseba gore Moroma yo mongwe le yo mongwe yo a lego ngwan'a tadi a ka goboga ka go fetišiša ga a ka se emele ot seo a setshephišitšego. e

KASIUSE: Bjale o reng ka Kikero? Na re ka mo hlotla diganong? Ke bona e ka a ka kwana kudu le rena.

KASEKA : A re se ke ra mo tlogela.

KINNA: Aowa, le gatee-tee-tee!

METELUSE: Ruri, a be gona. O hlogo putswa gomme o tla re pipa magole mo bathong ge ba phopholetša ditiro tša rena. Ke yena hlare-saširela gobane go tla thwe modiro wa rena o tšwa hlaologanyong ya gagwe gomme bja)rena boswa le mahlahla a ka se lemogwe ka baka la go hlonama ga gagwe.

BRUTASE: Aowi, se boleleng ka yena! A re se mmotše selo gobane a ka se dire selo seo se thomilwego ke bangwe.

KASIUSE: Gona mo tlogeleng.

KASEKA: Ke therešo, ga a swanela.

DEKIUSE: Ga go yo mongwe motho ka ntle ga Sisare?

KASIUSE: O boletše, Dekiuse. Ke bona gore ke tshwanelo gore motho yo a ratwang ke Sisare yo a swanago le Mareka Antonio, a se šale Le mo tseba gabotse. A ka tla a re tswalela koma, a re dubiša thankga ye e makatšago. Bokaone ke ga Sisare a eya. Ke phaga. gore Antonio le Sisare ba we gotee.

BRUTASE: E tla ba bokobo, Kaiuse Kasiuse, go falatša madi kudu: re kgaole hlogo re be re remake le ditho gomme go be bjalo ka ge go le kgalefo mo lehung gomme morago gwa kgakolwa ka lehufa. Gape

Antonio o bjalo ka setho sa Sisare. Ga re ntšhe sehlabelo, Kaiuse, feela re se be babolai. Re Iwantšha feela mekgwa ya Sisare eupša mo meoyeng ya banna ga go madi. Ge nka be ruri go kgonega nka be re swara moya wa gagwe feela, re sa falatše madi! Eupša, alalaa, ke lehu feela le le lebanego Sisare! Tabakgolo, magagešo, a re mmolayeng ka matswalo a fodileng, e sego ka kgalefo. A re mo kgabeleng bjalo ka sejo sa badimo, re se mo kgabutle bjalo ka setop0 se gafelwago mampša. A dipelo tša rena di swane le balaodi ba bohlale, di hlohleletše bahlanka gore ba galefe gomme ka morago re itire bjalo ka bao ba ba omanyago. Se se tla dira gore lebaka la)rena le ge le sa dumege le swanele mo mahlong a batho gomme re tla bitšwa bahlomodi e sego babolai. Ga e le Mareka Antonio, se itapišeng ka yena, ga go seo a ka se dirago: o tla ba bjalo ka tsogo la Sisare ga mohu a kgaotšwe hlogo.

KASIUSE: Feela ke a mmoifa gobane o ntšhana sa inong le Sisare.

BRUTASE: Ai, Kasiuse, se hlo o itapiša ka yena. Le ge a rata Sisare, a ka se dire selo, ga e se feela go hlora mohlomongwe a ba a ipolaya. Seo se mo swanetše gobane ke motho yo a ratago dipapadi, mašata le mogofe.

TEREBONIUSE: Ga a boiﬁše, se mmolayeng gobane o tla phela go ﬁhlela a sega dilo tše ka morago.

(TShipi e a lla.)

BRUTASE: Homolang, balang nako.

KASIUSE: Nako e otlile gararo.

Tereboniuse: Ke nako ya go šwalalana.

KASIUSE: Eupša go a belaetša gore na Sisare o tla tla lehono goba aowa! Mabakeng a o tletše maseme gomme tumelo ya gagwe ga e sa swana e mola pele ka thokong ya dipono, ditoro le dika. Mohlomongwe mehlolohlolo ye le ona matete a bošego bjo mmogo le tumelo ya dinoge tša gagwe di ka mo thibela go tla Kgotleng lehono.

DEKIUSE: Se tšhoge seo. Ga a ka ikemišetša bjalo, nka mo rara ka leleme; o kgahlega go kwa ga tau-pudi di phengwa ka mehlare, dibere ka diipone, ditlou ka melete, dibatakgomo ka malepa le batho ka bagegei. Nna nka mo raraganya ka leleme gobane ge nka mmotša gore o hloile bagegei, o tla ipshina kudu a dumela gomme o tla tla Kgotleng.

KASIUSE: Aowa, a re be gona ka moka, re tle le yena.

BRUTASE: Ka nako ya seswai; go lokile na?

KINNA: Go lokile feela le dire bjalo.

METELUSE: Kaiuse Ligariuse ga a rate go bona Sisare ka leihlo. Ba fapane ka lebaka la Pompeiuse. Bjale ke makatšwa ke ga le mo lebala!

BRUTASE: Aga, Meteluse, eya go yena. Gapeo a nthata, e bile ke itshebile nae. Mo romele kwano, ke mo laye.

KASIUSE: A kgeregane masa, Brutase. A re go šie. Phatlalalang banna feela le gopoleng seo le se tlamilego gomme le itšhupe gore le Baroma sebele.

BRUTASE: Magagešo, se šošobanyeng difahlego, di phurulleng gore ditaba di se photloge gomme le di dule ka mašago bjalo ka Baroma ka moya wa tlhonamo le tišetšo ya khupamarama. Bjale go sele: sepelang gabotse.

(Ba a tšwa: go šala Brutase.)

Monna Lukiuse! Ao, o sa ile le boroko? Ga go)na taba. Ipshine. Thokgomana le bjona. Wena ga o na matshwenyego le ditoro tše tlaišago batho, ka gona o robala tšapaa.

(Go tsena Pošia.)

POŠIA: Brutase, mongaka!

BRUTASE: Pošia, keng na? O tsogetšeng bošego bjo? O se ke wa re mola o fokola wa tloga wa gamola maruru a meso.

POŠIA: Le wena, maruru akhwi ga a go swanela. O ngwegile dikobong tša ka. Maabane ka dilalelo, o tlogetše dijo, wa baila, o hlonamile o bile o edimola, o phuthile matsogo gomme ga ke botšiša gore molato keng, wa ntebelela o sentše mahlong. Ke ile ka phegelela gomme wa napa wa ingwaya hlogo, wa kiba ka leoto, o fedile pelo. Ka fela ke phegeletše, wa fela o gana go tšwa ka taba, eupša wa mphaya ka seatla gore ke go tlogele. Gomme ka dira bjalo. Gobane ke be ke sa rate go go tlatša pelo kudu le gona ke be ke hutša gore e be e le feela go tlala ga pelo mo ka dinako go tlelago mang le mang. Seo ga se go ješe, ga se go bolediše, ga se go robatše. Gomme ge go ka direga Mmeleng wa gago bjalo ka ge go diregile mogopolong wa gago, nka Moratiwa, mongaka, mpotše hle, se hlwe ke go tseba, Brutase. mašuwana a gago.

BRUTASE: Ke hlaﬁle. Ke moka.

PošIA: Brutase o a tseba. Ga a sa ipshine, o be a swanetše go nyaka boreatseba.

BRUTASE: Aga, ke a ba nyaka. Feela Pošia, yo robala.

POŠIA: Ga Brutase a lwala, na ke tshwanelo go sepela a sa apara go tonyeng go go kaaka ga masa? Na Brutase o a bobola? Yena yeo a ngwegang malaong a huthumetšego go ya go gamola diphefo tša

bošego go godiša bolwetši bja gagwe? Aowa, Brutase wešo, se gona selomi se sengwe kgopolong ya gago. Ka maemo a ka, ke swanetše go tseba bolwetši bja gago. Ke khunama ka matolo, ka bonana bjola bja ka bjo bo kileng bja tuma, le ka dikano tša gago ka moka tša lerato, gagologolo le ka kanokgolo yela ya go re tlamaganya, ya re dira nama e tee. Ke mogatšago. Ntshenolele gore o bodutu ka baka lang le gore ke banna bafe bošegong bjo ba ba tlilego go wena? Go be go le batho ba ba tshelelago goba ba šupago gona mo, bao ba ilego ba iphihla difahlego gar'a lefsifsi!

BRUTASE: O se ke wa khunama, Pošia.

PošIA: Ke be ke sa swanela, ga o be o dira ditaba ka tshwanelo. Ka dikano tša lenyalo, mpotše Brutase. Na ke swanetšwe go ﬁhlelwa makunutu a mangwe a gago? Ke mothwana feela, seka sa gago seo se sa tlalago - go ba le wena mo dijong, le go go alela gomme ke bolela le wena e sego ka matšatši? Na ke swanetše go ba mo merakaneng ya lethabo la gago? Ga go le bjalo gona Pošia ke phuti ya Brutase, ga se mogatšagwe.

BRUTASE: O mogatšake 1uri yo bohloko, yo a rategago bjalo ka marothodi a madi a hlabollago pelo ya ka.

POŠIA: Ga o tiišitše gona ruri ke swanetše go tseba sephiri se. Ke a tseba gore ke mosadi eupša le ge go le bjalo, ke mosadi yo a nyetšwego ke Morena Brutase, mosadi yo a tumilego, morodi wa Kato. Na o gopola gore ga ke maatla go feta basadi ba bangwe, ga ke tswetswe, e bile ke nyetšwe ka tsela ye? Mpotše makunutu a gago, ke tla a dula ka mašago. Ke na le bohlatse bjo bo tilego bja maikemišetšo a ka ka go ikgagola ntho fa seropeng. Na nka kgona go kgotlela bohloko bjoo gomme ka šitwa ke makunutu a monna a nnyetše?

BRUTASE: Ala-laa, ka rare a hwile! O mosadi wa basadi, mma.

(Ko-ko, ko-ko-ko.)

Kwa, kwa! mong o a kokota: Pošia, tsenelela ka gare ka pela. Gona bjale o tla tseba diphiri tša pelo ya ka; mananeo a ka ka moka, ke tla go anegela mmogo le meriti ka moka ya sefahlego sa ka. Itlhaganele o mphe sebaka.

Lukiuse, ke mang yo a kokotang?

(Pošia o a tšwa.)

(Go tsena Lukiuse le Ligariuse.)

LUKIUSE: Molwetši ke yo, yo a ratago go bolela le wena. thoko, mošimane. O kae, Kaiuse Ligariuse?

BRUTASE: Kaiuse Ligariuse, yoo Meteluse a boletšego ka yena. Emela

LIGARIUSSE: Amogela madume a leme le fokolago.

BRUTASE: Ai, o tlile ka nako ye mpe mola o lwala. E re nka be o sa

LIGARIUSE: Ga ke lwale ga Brutase a swere ka diatla namane-tona ya

morero.

BRUTASE: Morero o bjalo ke o swere ka diatla tše pedi, Ligariuse. Ga o Iwale!

ka bea tsebe nka go nyareletša.

LIGARIUSE: Ka badimo bohle ba Baroma, ke hlohlora bolwetši bja ka. Ke ikana ka Moroma, ngwan'a tadi, peu ya pshio ye tlotlegago. Moya wa ka o be o tapile gomme bjale o o tukišitše bogale bjalo ka malopo a dira. E re ke taboge, gomme o tla bona matete ga ke kakadiela mehlolohlolo. Aowa, ka ba po0-mma-lewaneng. Bjale ke direng na?

BRUTASE: Ke mošomo o o tla fodišago balwetši.

LIGARIUSE: Na ga go bao ba fodilego, bao re swanetšego go ba hloko-

LIGARIUSE: Nanoga. Ke tla go šala morago ka mafolofolo, g0 yo dira fatša?

BRUTASE: Le sona seo se tla dirwa. Ke tla go botša sona ga re le mo

tseleng. seo ke sa se tsebego, eupša go lokile gobane ke hlahlwa ke Brutase.

BRUTASE: Ntatele, ge.

(Ba a tšwa.)

TEMA II.

Mo ntlong ya ga Sisare

Tladi le dikgadima. Go tsena Sisare a apere kobo tša bošego.

SisARE: Legodimo le lefase di hlokile khutšo bošegong bjo. Gararo

Kalephurunia a bitša a robetše, a re: Thušang hle, ba bolaya

Sisare!" Ke mang ka mo?

MODIREDI: Morenaka?

(Go tsena modiredi.)

SiSARE: Sepela go boreatseba, ba laole, gomme o tle go mpotša gore eng

ke eng.

MODIREDI: Ke tla ya, Morena.

(0a tšwa. Go tsena Kalephurunia.)

KALEPHURUNIA: Keng, Sisare? O ra gore o a tšwa? O ka se tšwe mo ngwakong wa gago lehono.

SISARE: Sisare o tla tšwa: Dilo tšeo di ntšhitišago di ntebelela mokokotlo feela. Ga di mpona sefahlego di a nyamelela.

KALEPHURUNIA: Sisare, ga se nna motho yo a šetšago dika feela bjale di a ntšhoša. Ka ntle ga dilo tšeo re di kwelego, re di bonego, ba re motho yo mongwe o gona yo a laodišago mehlolo ye e makatšago ya dipono tše di bonwego ke hlodi. Ba re taugadi e hlatšitše mebileng mahlong a mang le mang; mabitla a bulegile gomme bahu ba tšwile; madira a dinatla a lwele marung dilakalakeng, ka mephatophato le mokgwa wa marumo gomme madi a falalela Kgotleng; phalafala le lešata la ntwa tša kwala sebakabakeng gomme dipere tša lla le bahlabani ba gobetšego ba dumaela. Ao! Sisare, dilo tše ke mehlolo gomme ke a di boifa.

SISARE: Ke selo sefe se se rulagantšwego ke badimo seo motho a ka se thibelago na? Tabakgolo, Sisare o tla tšwa ka gobane a ka se thibelwe ke dika tšeo di šupago mang le mang, e sego Sisare feela.

KALEPHURUNIA: Ge go ehwa mpša ga go metšhotšhonono ye e bonwago, feela lehu la mokgomana lona le hlabelwa mokgoši ke magodimo ka noši.

SISARE: Mafšega a hwa gantšintši pele ga dinako tša ona. Bagale ba nyalana le lehu gatee feela. Gare ga mehlolo yohle yeo ke e tsebago, go a makatša gore batho ba boife, etšwe ba tseba goie lehu, mafelelo a mafelelo, le tla tla mohlang le e tla.

(Modiredi o a tsena gape.)

Di reng didupe?

MODIREDI: Di re o se ke wa ntšha hlogo mo ntlong lehono. Di ile ge di

bolaile sedimo, tša hwetša pelo e se gona phoofolong!

SISARE: Badimo ba dira seo go kgalema bofšega. Sisare a ka ba bjalo ka phoofolo ye e se nago pelo ge a ka hlwa ka gae lehono ka baka la go boifa. Aowa, Sisare a ka se ke. Kotsi e tseba gabotse gore Sisare o kotsi go e phala. Bobedi re ditau tše tswetšwego tšatšing le tee feela nna ke hlagile pele, e bile ke nkokoi go e phala. Bjale Sisare o tla tšwa.

KALEPHURUNIA: Ao, morenaka, bohlale bja gago bo meditšwe ke bogale. Dula lehono: O tla re o dirilwe ke poifo ya ka, sego ya gago. Re tla romela Mareka Antonio kgorong, gomme o tla bega gore o a lwala. Ke go rapela ke wele ka matolo, ke kgopela bjalo.

SisARE: Mareka Antonio o tla re ga ke ipshine gomme ka baka la gago, (Go tsena Dekiuse Brutase.)

DEKIUSE: Tama sebata! Yo mogolo, kgoši. Ke tlilo go sepediša go ya ke tla hlwa mo gae.

Dekiuse Brutase ke yo, o tla ba botša bjalo. Kgotleng.

StSARE: O tlile gabotse. O tla tamiša banna ka moka ba lekgotla gomme o ba botše gore ke hlanogile, nka se be gona Kgotleng. Ge nka re ke a palelwa, e tla be e le go iteiša kgano seolo. O tla re ke hlanogile. Ba botše bjalo, Dekiuse.

KALEPHURUNIA: O re, o a Iwala.

SISARE: Sisare a romele maaka Kgotla? Na ke fentšwe, ka ba ka emiša L matsogo gakaalo gore ke boife go botša diputswanyana mmakgonthe?

Dekiuse, sepela o ba botše Sisare a ka se tle.

DEKIUSE: Nnyareletše lebaka, Sisare o mogolo. E seng bjalo ba tla ntshega ge ke ba latolela.

SISARE: Lebaka le mo maikemišetšong a ka. Ga ke tle. Seo se lekane go kgotsofatša lekgotla. Eupša gore wena o kgotsofale ka gobane ke go rata, ke tla go loma tsebe. Ke ganetšwa ke Kalephurunia, mosadi wa ka. Šo. O letš ea lorile maabane, a bona setopo sa ka se le bjalo ka sediba se melomolomo, e elela madi gomme Baroma ba bantši ba dinatla ba etla ba sega go hlapa diatla tša bona mo ntshe. O bona gore tšekhwi ka moka ke mekgoši le dika le mahloko a a tlago, gomme a wele ka matolo, o nthapetše gore ke hlwe mo gae lehon0.

DEKIUSE: Toro ye e hlatholotšwe ka phošo. Ke pono ya bothakga le mahlatse. Seswantšho sa gago seo se hlatšago madi ka melomo ye mentši, fao go hlapago Baroma ba ba thabilego, se šupa gore go wena Roma ye kgolo e tla hwetša madi a phedišago, gomme banna ba dinatla ba tla gatiša mebalabala le mašaledi le dikgopotšo. Ke tšeo toro ya Kalephurunia e di šupago.

SiSARE: Gomme ke wena o bolelang, Dekiuse.

DEKIUSE: Ga ke name ke tšwele pele ke go tsebiše tšohle. Lekgotla le Go le botša gore ga o tle lehono, le tla hlanoga ka tšona. Gape e ka ba dihlong kudu ga mokgomana yo mongwe a ka ema a re, 'A lekgotla le phatlalale; le tla kopana gape mohla mogatš'a Sisare a loile bokaone'! Ga Sisare a ka iteiša kgano seolo, basebi ba tla re, Bonang, Sisare o lle sebete sa hlong'! O tla ntshwarela, Thobel'a batho, ka gobane ke ka baka la lerato la ka mo go wena, ke go botšago ditaba dumelelane go rweša Sisare diala tše kgolo lehono.

tše.

SıSARE: A o lemoga bošilo bja poifo ya gago bjalo, Kalephurunia ? Ke dihlong )ga ke ile ka ineela. Mphe aparo sa ka moo, ke a fulara. Bona, le BoPubiliuse ke ba, ba tlile go mpitša. (Go tsena Pubiliuse, Brutase, Ligariuse, Meteluse, Kimmere, Kaseka le Kinna.)

PUBILIUSE: Tama, Sisare.

SiSARE: Goroga Pubiliuse. Ala-laa, Brutase, le wena o tsogile bošeg0 bjo? Tama, Kaseka. Kauise Ligariuse, Sisare sa ba a ka a go befela bjalo ka letadi leo le go otišitšego. Na ke nako mang?

BRUTASE: E bethile seswai.

SISARE: Ke ya le leboga bakeng sa go itapiša le hlompho ya lena. (Go tsena Antonio.)

Bonang! Antonio yo a itišago gara mašego, o bile o tsogile. Tama Antonio !

ANTONIO : Ke rena re tamišago, yo mogolo.

SıSARE: Ba botše gore ba loke ka moo; ke tla fegwa molato ge ba nkemela ka tsela ye. Bjale Kinna le Meteluse)le wena Tereboniuse, ke na le polelwana ya seripana le lena. Le se lebale go mpona lehono. Le be kgaufsi gore ke le gopole.

TEREBONIUSE: Ke tla dira bjalo, Kgoši. (Ka thoko.) Ke tla mo atamela ruriruri gomme ke re ke mo katoga metswalo ya gagwe e dume ga

SISARE: Metswalo, tsenang le hupe madilanyana le nna, re tle re tloge

BRUTASE: (Ka thoko.) Dipitsi re bona mebala, Sisare. E bile pelo ya (Ba a tšwa.) nka be ke be ke le kgojanyana le yena. mmogo bjale ka metswalo ye e kwanago. Brutase e kwa bohloko go nagana bjalo.

TEMA III

Tseleng kgaufsi le Kgotleng. Go tsena Aretemidoruse, a bala pampiri.

ARETEMIDORUSE: Sisare, lemoga Brutase; hlokomela Kasiuse; o se ke wa batamela Kaseka; bea Kinna leihlo; o se ke wa tshepha Tereboniuse; o diše Meteluse Kimmere; Dekiuse Brutase ga a go rate; o fošeditše Kaiuse Ligariuse. Banna ba ba na le kgopolo e tee feela, ke go ripitla Sisare. Ga o le motho yo a rerilwego, itebatebelele. Boiketlo bo iša lehung. Badimo beno ba go bothabothe. Nna mo-

ratiwa wa go, Aretemidoruse.' Ke tla ema fa go ﬁhlela Sisare a feta gomme ke mo neele pampiri ye. Pelo ya ka e swabile gobane molemo o palelwa ke go fenya lehufa. Ga o ka bala pampiri ye, Sisare, mohlomongwe o ka phela; ga go se bjalo, mahlatse a na le babolai. (0a tšwa.)

TEMA IV

Pele ga ngwako wa Brutase. Go tsena Pošia le Lukiuse.

POŠIA: Ke ya go rapela, mošimane, kitimela Kgotleng; se nkarabe; kitima. O emetšeng?

LUKIUSE: Go kwa molaetša, mohumagadi!

POŠIA: E re nka be o ka kgaolela kua, wa ba wa boa pele ga ke go botša molaetša! Ai, tiišetšo, ntiiše o bope thaba-nkgokolo magareng a pelo ya ka le leleme! Ke na le kgopolo ya senna eupša maatla a sesadi. Gape go boima ruri gore mosadi a dule taba ka mašago ! Ao, o sa le fa na?

LUKIUSE: Mma, ke reng na? Ke kgarakgatšege ke re, thagaraga, kua Kgotleng feela-feela gomme ke boele keno go wena ke moka?

PošIA: Ee, o tle go ntsebiša ga mong wa gago a sa re, tswee, gobane o tlogile mo a lwala. Gape o lebelele gabotse gore Sisare o dirang le bao ba tlišago dillo go yena. Kwa ,mošimane! Ke šata lang leo?

LUKIUSE: Ga ke kwe selo, mma!

PošIA: A ko theeletše gabotse: ke kwa modumo o mogolo wa batho ba bantši, o tla le phefo thokong ya ka mošate.

LUKIUSE: Ruri, mma, ga ke kwe selo!

POŠIA: Etla fa, mogale tena. O be o le kae?

SENOGE: Ntlong ya ka, mma.

POŠIA: Ke nako mang?

SENOGE: E batametše senyane, mma.

POŠIA: Na Sisare o sa ile Kgotleng?

(Go tsena senoge.)

SENOGE: Mma, aowa, ke sa ya go mo emela gore ke mnmone ga a fetela mošate.

POŠIA: Na ga o na le modiro le Sisare?

SENOGE: Ga a ka rata go ntheeletša, ke na le ona. Ke tla mo kgopela gore a ipabalele.

PošIA: Bjang, o tseba kotsi efe ye e ka mo hlagelang ?

SENOGE: Ga ke tsebe selo feela ke ya belacla. šala gabotse mma. Mokgotha fa, o ohlegile. Lekoko le šetšego Sisare morago la banna ba Lekgotla, la baetapele le bakgopedi, le ka pitlelela motho mala. Ke tla nyaka mo go ahlamilego gomme fao ke boledišane le Sisaie ga a feta.

(0 a tšwa.)

PošIA: Ke swanetše go tsena. (Ka thoko.) Ai, nna bei-tena, pelonyana ya mosadi! Jo, Brutase, magodimo a go thuše modirong wa gago! Mošimane o nkwele. Brutase o na le kgopelo yeo Sisare a e ganago. kitima, Lukiuse, o ntumedišetše go morenaka. O mmotše gore ke thabile. O bowe gape o tle go mpotša gore o

Ke a dukologa: reng.

(Ba a tswa.)

KAROLOI

TEMA I

Roma. Lekgotla le phuthegile. Lekoko la batho mebileng le lebile mošate.

Aretemidoruse le Senoge. Diphala di a lla. Go tsena Sisare, Brutase, Kasiuse, Kaseka, Dekiuse, Meteluse, Kinna, Antonio, Lepiduse, Popiliuse, Pubiliuse le ba bangwe Go na le

SISARE: (Go senoge.) Mopitlo o magareng lehono.

SENOGE: Kgabagareng, Morena, nako ga ya feta.

ARETEMIDORUSE: Tama, Sebata! Bala pampiri ye.

DEKIUSE: Tereboniuse o kgopela gore o bale lengwalo la gagwe la kgopelo ke le.

ARETEMIDORUSE: Ai, Sisare, hle bala la ka pele; gobane ya ka kgopelo e ama Sisare ga bohloko. E bale, yo Mogolo.

SisARE: Seo se nkamago se tla bonwa ka moragorago.

ARETEMIDORUSE: Se diege, Sisare. E bale ka pelapela.

SiSARE: Keng, mogale yo o a gafa na?

PUBLIUSE: Monna, tloga!

KASIUSE: Keng, o tliša dikopo tša gago mo mokgotheng? Tla kgorong. (Sisare o tsena Kgotla. Bangwe ba mo šetše morago.)

POPILIUSE: E ka morero wa gago o ka atlega lehono.

KASIUSE: Ke morero ofe, Popliuse?

Popiliuse: Šalanggabotse. (0 batamela Sisare.)

BRUTASE: Popiliuse Lena o reng?

KASIUSE: A re, morero wa rena o atlege. Ke a bona ditaba di photlogile. Re bonetšwe!

BRUTASE: Bona, o lebile go Sisare: mo hlokomele.

KASIUSE: Kaseka, itlhaganele, ba tla re thibela. Re reng, Brutase ? Ga taba di photlogile, ga go na go katakata; ke Kasiuse goba Sisare. Nna nka ipolaya!

BRUTASE: Kasiuse, iketle. Popiliuse Lena ga a bolele ka taba ya rena.

KASIUSE: Tereboniuse o tseba ya gagwe. Bona, Brutase, o tlośa Mareka (Go tšwa Antonio le Tereboniuse.) Bona, o a nyenyekwa, e bile Sisare ga a fetoge.

Antonio tseleng.

DEKIUSE: Meteluse Kimmere o kae? Ga a sepele ka pela a bege kgopelo ya gagwe go Sisare.

BRUTASE: Ba boledišana le yena. Batamela o mo tlatše.

KINNA: Kaseka, ke wena yo a swanetšego go mo hlaba pele.

SisARE: Na re lokile bohle? Go fošagetšeng bjale yeo Sisare le lekgotla ba swanetšego go e lokiša?

METELUSE: O tonakgolo, O sebata, O tumile, Sisare. Meteluse Kimere o tla setulong sa gago ka boikokobetšo

(0akhunama.)

SiSARE: Ke a go tseba, Kimmere. Go ithoba fao le go ikokobetša mowe ga gago go ka gegea batho, e bile go dira gore molao le maikemišetšo di be bjalo ka dipapadi tša bana. O a foša go o nagana gore o ka gegea Sisare, ka mokgwa o bjalo; wa mo šilafatša ka seo se tološago o menagane le go ikokobetša o khokhobane! Morwarrago o ile ka kahlolo ya Lekgotla. Ga e ka ba ke ka baka la gagwe o rapelago o ikobile, o itšhokiša, gona ke go 1aga bjalo ka mpšanyana pele ga-ka. Tseba, Sisare ga a foše, morula o na le meotlwa le gona a ka se kgotsofale feela go se diota. Ke ra leme le boreledi, le go ikoba na lebaka.

METELUSE: Na ga go lentšu le le kaone le tlotlegang go feta la ka le le ka

natefang tsebeng tša Sisare yo Mogolo go hunolla morwarre?

BRUTASE: Ke ama tsogo la gago ke sa gegee, Sisare. Ke go kgopela gore

Pubiliuse Kimmere a lebalelwe gomme a hunollwe ka pela.

SISARE: Eng, Brutase?

KASIUSE: Nxenxee, Sisaie; tshwarelo, Sisare: Kasiuse o wela fa naong tša gago, a kgopela tokollo ya Pubiliuse Kimmere.

SISARE: Ga nka be ke swana le wena, nka be ke go o kwa. Ga nka be ke dira dilo ka melomo ya batho le nna nka be ke šikinyega. Eupša bjalo ke eme bjalo ka naledi ya kgoga-mašego, yeo e hlabilego e tsimile, go se ye e e kakago leratadimeng! Magodimo a tagile ka Ka moka ke mello, gomme o mongwe le o mongwe o a phatsima feela gare ga yona yohle, motšhotšhonono o gona woo kganyang go apeiša e mengwê. Le rena batho mo lefaseng, re bjalo feela. Batho ke madi le nama gomme ba boifa: eupša mo bontšing bjoo, ke tseba motho o tee feela, a lego bjalo ka mahlasedi a mantšintši kudukudu.

thaba madulong a gagwe, a sa šikinyege. gona fa, ke le šupetša le ka teleko ya ga Kimmere gore ga ke objaobje bjalo ka thabe ya mohlare. O lelekilwe gomme ga ke rialo ke iialo! Motho yeo ke nna. Le

KINNA: Ao, Sisare!

SiSARE: Tloga! Na o ka šutiša Thaba ya Mahlatši?

DEKIUSE: Tonakgolo, Sisare!

SISARE: A Brutase ga a khunamele lefeela ?

Sisare: Le wena, Brute! Napa Sisare a wa.

KASEKA: Bolelang, feela nna ke wa matsogo! (Kaseka o hlaba Sisare molaleng, le bareri ba gang we bjalo. Mafelelong gwa hlaba Marekuse Brutase.) (0 a hwa.)

KINNA: Boiketlo! Khunologo! Tlhorišo e hwile! Tlogang fa, le iše

megobo mekgotheng.

KASIUSE: A ba bangwe ba rokamela ditherelong, ba goe, ba re, Boiketlo,

khunologo, le boipušo!

BRUTASE: Banna ba Lekgotla le lena setšhaba ka moka, se boifeng, se

tšhabeng. Emang feela, tuu, molato wa megabaru o leﬁlwe.

KASEKA: Namela praka-setulong, Brutase.

DEKIUSE: Le wena, Kasiuse.

BRUTASE: Pubiliuse o kae na?

KINNA: Sono, o hlakane hlogo kudu ka moferefere o.

METELUSE: Dirang ngata, mahlo a tšwe dinameng. Fiﬁng go swaranwa ka dikobo.

BRUTASE : Se bolele ka go swaragana, Pubiliuse; fola matswalo. Ga go kotsi ye e ka go welago, le ga e le Moroma ofe. Ba botše, Pubiliuse.

KASIUSE: Re tlogele, Pubiliuse; o tšofetše, mohlomongwe o ka tloga wa tšhelwa ke madi a kgatwane!

BRUTASE: Dira bjalo gomme go se be motho yo a tšhelwago ke madi a kgatwane, eupša a tšhele rena beng feela.

(Tereboniuse o tsena gape.)

KASIUSE: Antonio o kae?

TEREBONIUSE: O bolaile naga, a lebile ngwakong wa gagwe, a patlilwe ke letšhogo. Banna, basadi le bana ba ntšhitše mahlo, ba lla gomme ba bolaya naga tše o ka rego ke tšatši la bofelo!

BRUTASE: Pheletšo, re tseba magomo a rena: Gore re tla hwa, re a tseba; ke go šuthelelana ga matšatši le nako feela tšeo re sa di tsebeng.

KASEKA: Gape, yo a kgaolelwago masome-a-mabedi a mengwaga, o fokoletšwa masome-a-mabedi a ngwaga ya go boifa lehu.

BRUTASE: Dumelelana le fao, gona lehu ke lešego. Gomme bjale re metswalo ya Sisare, bao ba kgaotšego nako ya gagwe ya go boifa lehu. Inamang Baroma, inamang, re hlapeng diatla tša rena ka madi a Sisare, go ﬁhlela ka dijabana, gomme re tlotše ditšhoša tša rena, gomme re sepele re be re ﬁhle mmarekeng, re pekenye marumo a rena a madi godimo ga dihlogo, re ope mokgoši, te re, 'Khutšo! Boiketlo! Khunologo'!

KASIUSE: Inamang bjalo le hlape. Go tla feta mengwaga ye mekae go ekišwa modiro o botse o ke mebušo yeoe sa tlago le maleme a sa tsebjego!

BRUTASE: Mo dipapading Sisare o tla tšwa madi gakae, ga bjale a

rapaletše dinaong tša Pompei a sa fete mmu ka selo!

KASIUSE: Gona 1e tla fela re bitšwa banna dikokotla, bakgudi ba moriti

nageng ya gabobona.

DEKIUSE: Ga re fulare ?

KASIUSE: Ee, ka moka ga rena. Brutase o tla etapele gomme re tla mo šala morago ka dipelo tše rerešago go fetišiša ka moo go tsebjago mo Roma.

(Go tsena modiredi.)

BRUTASE: Thaetšang! Go tla mang fano na? Ke motswalo wa Antonio.

MODIREDI: Mong wa ka o rile, ke ﬁhle ke lotšhe, Brutase, ke wele ka matolo bjalo ka ge ke dira, ke re, 'Brutase ke yo mogolo, yo bohlale, yo bogale, e bile ke yo botegang. Sisare o be a le maatla, bogale, a le wa bogošing, a bile a le lerato. O re, ke rata Brutase; ke a mo hlompha ; o re, ke be ke boifa Sisare, ke mo hlompha, ke mo rata. Ga Brutase a ka dumela gore Antonio a tle go yena gomme go bolelwe ka moo Sisaıe a bakilego lehu, Mareka Antonio a ka se rate Sisare a hwile go kaka Brutase a phela eupša o tla latela ka tumelo ya mmakgonthe katlego le merero ya Brutase yo mogolo gare ga madimolokwane a mehleng yeno! '0 rialo mong waka, Antonio.

BRUTASE: Mong wa'go ke Moroma yo bohlale, yo bogale gomme ke mo akantše ka yona tsela yeo. Mmotše gore a thabe, a tle kwano, o tla kgotsofala gomme ke a tiiša o tla boela gae a sa kgongwa ke selo.

MODIREDI: Ke tla mmitša gona bjale.

BRUTASE: Ke a tseba re tla mo dira mogwera.

(0a tšwa.)

KASIUSE: Ke rata ga re ka kgona eupša ke a belaela gomme dipoifo tša ka di fela di fetoga therešo!

BRUTASE: Ke yoo Antonio o a tla.

(0atsena.)

Goroga, Mareka Antonio.

ANTONI0: Ala-laa, Sebata Sisare! A ke wena yo namaletšego bjalo? A maroborobo ka moka a gago, diala, megobo le tšeo o di hutšego di hunyetše tša ba tša ba kananyana? Robala, Sebata! Ga ke tsebe, dikgoši tsa ka, seo le se gopotšego. Ga ke tsebe bjale gore ke a mang madi a a swanetšego go tšwa! Ga e ka ba ke nna, ga go nako yee lebanego ruri gabotse bjalo ka nako ya lehu la Sisare. Ga ke tsebe rumo le le swanetšego go mpolaya le le phalago tšhoša tšeo tša lena, tšeo di tlotšego madi a matona a bogoši bja lefase ka moka. Lehu ga le tšeelwe mphago, ga le ikemišeditše go mpolaya, ntlhabeng gona bjale mola diatla tša lena di sa thunya meši, di re, hubaa, ka madi gomme le phethe thato ya lena. Le ga nka phela mengwaga ye sekete, nka se e hwetše nako ya go ipshina ka go hwa ye e lebanego go swana le ye.

Le ga e ka ba kae, ga go tulo goba tsela ya lehu, tše di ka

nthabišago go swana le ga nka bapela mo le Sisare gomme ke kgaotšwe ke lena diganka le dikokotla tša matšatši ano a.

BRUTASE: Ao, Antonio, se re kgopele lehu la gago, le ga bjale e ka re ba madi, ba sehlogo. Mo mpilobilong ye, o bona feela madi le thankga ye, eupša ga e le dipelo tša rena ga o di bone. Tšona di tletše lešoko. Di hlokofaditšwe ke makgopo a diragalago mo Roma.

Eupša

tšhipi e gatwa ke ye nngwe e mename, e bile bohloko bo ntšhwa ke bo bongwe; ke ka gona o bonang re dirile Sisare ka mokgwa wo. Mabapi le wena, Mareka Antonio, phaswa tša 1ena di borethe, ke dithotho ! Ka marumo a rena a a bego a tuka bogale le dipelo tša bana ba po0, re a go amogela ka lerato le kgopolo tše botse le tlhompho.

KASIUSE: Mo peakanyong ya magoro a mafsa, le wena o tla rerišwa bjalo ka mang le mang.

BRUTASE: Se fele pelo go ﬁhlela re kgotsofatša mašabašaba ao a tletšego. poifo gomme re tla go tsebiša gore re bolaetše'ng Sisare yo re mo ratang.

ANTONIO: Ga ke le belaele. Le ga se nkga madi, yo mongwe le yo mongwe Sa gago, a mphe seatla. Pele, Marekuse Brutase. Sa ka ke se.

Kaiuse Kasiuse; bjale sa gago, Dekiuse Brutase, le sa gago Meteluse; mphe sa gago Kinna, le wena mogale wa ka, Kasęka; ke fetša ka wena Tereboniuse: ba re, mojapele o swana le mojamorago. eme mmaboreding: ga ke se lefšega, ke morara! Le tla rialo. Ruriruri, Sisare, ke be ke go rata. Na moya wa gago o ka se kgopišege kudukudu go feta lehu la gago go mpona ke dira khutšo, nna morategi Bakgomana ka moka. Mmalo! na nka bolelang! Ke

wa gago, Antonio, ke swara diatla tše nkgago madi, tša manaba a gago, selebaneng sa setopo sa gago, wena motlotlegi yo mogolo ? Nka be ke le mahlo mantši a kakago dintho tša gago, ke le meokgookgo ye e falalago bjalo ka madi a a tšwago mo go tšona, nka be go tla ntshwanela go ena le go dira maano a sekgotsi le manaba a gago! Ntebalele Julease! O hlabetšwe fa, sekokotla, wa wela fale, gomme fa, go eme dira tša gago, diphiri, di hwibitše ka nakhulwana 'a madi a tšhika tša gago. Lefase ke moka e be e le sekgwa sa tholo ye gomme le wena Lefase-tena ke yona pelo ya gago yekhwi e thuthubeditšwego. Ala-laa! O be o rapaletše bjalo ka tškukudu e hlabilwe ke marumo a magošana a mantši!

KASIUSE: Mareka Antonio!

ANTONIO: Nxenxee, Kaiuse Kasiuse: le manaba a Sisare a tla bolela ka mokgwą o; feela nna, bjalo ka mogwera, maaka a se makhura!

KASIUSE: Ga ke go fege molato ga o roriša Sisare gakaato; eupša ke segwera sefe seo o ratago go se dira le rena? Na o mo palong ya metswalle ya rena goba re go hloboge?

ANTONIO: Gape le mpone ke lefa letsogo feela bjale ka fapoga ka go bona setopo. Ke mogwera wa lena ka moka gomme ke le rata bohle feela tabakgolo le tla ntlhalosetša ka moo Sisare a bego a le kotsi ka gona.

BRUTASE: Mabaka a rena a pepeneneng kudu. Ga nka be go se bjalo, nka be modiro wo ka moka o sa hlamatsege. Le ga nka be o be o le morw'a Sisare, o se mogwera wa gagwe feela, nka be le wena o tla kgotsofala gore o be a swanetšwe ke lehu feela.

ANTONIO: Ke wele pelo, morena. Sa bobedi, ke kgopela gore ke iše setopo sa gagwe mmarakeng gomme bjalo ka ge ke le mogwera wa gagwe, ke bee mantšu tirelong mohla wa phihlo ya gagwe.

BRUTASE: 0 tla bea mantšu, Mareka Antonio.

KASIUSE: Brutase, ga ke go lome tsebe. (Ka thoko go Brutase.)

Ga o tsebe seo o se dirago. Se dumele gore Antonio a bolele phihlong. Na o tseba gore polelo ya gawe e tla gapela batho kae?

BRUTASE: Thaetša. Therelong go tla bolela nna pele, gomme ka hlaloša mabaka ka moka a lehu la Sisare. Gape ke tla hlaloša gore re ﬁle Antonio sebaka le tlhompho ya go bolela le gore ke thato ya rena gore Sisare a ﬁhlwe ka mekgwa le ditshwanelo tše lebanego maemo a gagwe. Ke bona gore ka mokgwa o bjalo, Kasiuse, go tla ba kholego go rena e seng bošula.

KASIUSE: Nxe, ga ke tsebe gore go ka hlagang, feela nna ke re, ga ke rate!

BRUTASE: Mareka Antonio, kwa fa! Tšea topo sa Sisare. Mo polelong ya gago, kua phihlong, o se ke wa re fega molato eupša o pake tše botse tšeo o di tsebago ka Sisare, gape o bege gore re go dumeletše go bolela. Ga go se bjalo, ke tla go thiba molomo. Mo tirelong, go tla bolela nna pele, gomme wena o tla bolela mafelelong, ga ke feditše.

ANTONIO: Sebata! Molato o tšwele ka kgoro.

BRUTASE: Phutha setopo ge, gomme o re šale morago. (Ka moka ba tšwa, go šala Antonio.)

ANTONIO: Hm, ntebalele hle, mašaledi a dutlago madi, ga ke le bonolo le dipono-moutlwa tše! O matlotla a Tonakgolo ye kgabane, ye e kilego ya phela mehleng yeno ye. Go madi-mabe diatla tšeo di tšholotšego madi a bohlokwa! Bjale ke hlaba mokgoši selebaneng sa dintho tša gago, tše di dutlago madi di ahlamile gomme di nnyaka polelo: Thogako e tla aparela naga. Batho ba tla fapana malapeng a bona gomme moferefereo makatšang o tla tsoga kae le kae mono Italia. Madi a tla falala ruri le tshenyego ya atafala go ﬁt:lela bommagohana ba oma ka disego go bona masea a bona a kgabutlilwe ka bogale bja marumo. Kwelabohloko ka moka e tla metšwa ke mampe a ntwa gomme moya wa Sisare o tlo puputla o itefeletša, o farafarilwe ke badimo ba ntwa ba botoga diheleng. O tla goa, wa kwala bjalo ka phalafala ya mošate wa re, "Nabo gae" gomme mollo le tlala le marumo tša ja batho. Go tla nkga ka kudu ka topo tša batho tšeo di hlokago poloko.

(Go tsena madiredi.)

Ga ke re o modiredi wa Oketabiuse Sisare !

MODIREDI: Ke yena, thobela.

ANTONIO: Sisare o be a mo ngwaletše gore a tle Roma.

MODIREDI: 0 amogetše mangwalo ao gomme o etla. Feela o ntaetše gore ke go botše ka molomo - Mmalo, Sisare!-

(Ge a bona setopo.) Emela thoko, o lle o itlhoboge, gomme mahlo a ka a gelela dikeledi go bona mašuwana ka boati

ANTONIO: Pelo ya gago e hlomogile. mo sefahlegong sa gago. Wa re mong wa gago o a tla?

MODIREDI: O dimaile tše masopedi nngwe go ﬁhla mono Roma.

ANTONIO: Itlhaganele, o mo gahlanetše gomme o mo laodišetše tšeo di diragetšego. Mono Roma e wetšwe ke leru. E beﬁle gomme ga ya lokela Oketabiuse. Sepela ku pela gomme o mmotše bjalo. Feela

e re pele ke iše topo se mmarakeng; ke tla rera koo gomme ke bone le ka moo batho ba tšeago modiro wo wa boRamadi. Ka gona o tla re o bonana le mong wa gago wa kgona go mmotša tšeo o di bonego ka mahlo. Ntshwariše ka fa.

(Ba tšwa le topo sa Sisare.)

TEMA II

Kgotla. Go tsena Brutase, Kasiuse, le bontši bja batho.

BATHO: Re tla wa pelo; a re weng dipelo.

BRUTASE: Ntateleng bjale gomme le mphe ditsebe, metswalo. Kasiuse, eya ka mmileng ola gomme o aroganye batho. Bao ba ratago go theeletša nna, ba šale mo; bao ba ratago go kwa Kasiuse ba sepele le yena gomme pepeneneng mabaka a lehu la Sisare a tla begwa.

WA PELE: Nna ke šala fa. Ke tla kwa Brutase a bolela.

WA BOBEDI: Nna ke ya go kwa Kasiuse, ka morago ke tla kgona go bapiša mabaka a bona.

WA BORARO: Motlotlegi Brutase o šetše a nametše. Homolang!

BRUTASE: Iketleng go iša mafelelong. Baroma ba gešo le metswalo. A re kwaneng gomme le homole gore le kwe gabotse. Ntumeleng ka lebaka la maemo a ka gomme le hlomphe maemo ao gore le be le tumelo. Akanyang kudu gore le tle le nkahlole ka bohlale. Ga e ka ba o gona mo kgobokanong ye, yo a bego a ntšhana sa inong le Sisare, ke a tiša gore lerato la gagwe ga le kake la Brutase. Bjale ge motswalo yoo, a nyaka go tseba gore keng Brutase a tsogetše Sisare maatla, karabo ya ka ke ye: Ruıi, ke be ke rata Sisare feela ke be ke rata Roma ka go fetiša. Na le be le ka rata gore Sisare a phele gomme lena le hwe le le makgoba? Na ga go kaone ga a hwile, lena le lokologile ? Bjale ka ge Sisare a be a nthata, ke a mo llela. Ka ge a be a le lešego, ke a hlalala; ka ge a be a le bogale, ke a mo hlompha; eupša ka baka la boikgodišo bja gagwe, ke mmolaile. Go meokgo ka lerato la gagwe, thabo ka lešego la gagwe, tlotlo ka bonatla bja gagwe le lehu ka boikgodišo bja gagwe. Ke mang fa yo a nyatšegago gakaalo gore a dule bokgoba? Ge a le gona, ga a bolele: ke mo

rumutše! Ke seka-motho sefe fa seo se ganago go ba Mo-Rôma ?

Ga se le gona, ga se arabe, ke se fošeditše! gakaalo yo a sa ratego fase la gabo? Ge a le gona, ga a bolele gobane ke yena ke mo kgopišitšego. Ke ema mo, ke emela karabo!

BRUTASE : Gona ga ka rumula motho.

BATHO: Ga a gona, Brutase, ga a gona. Ke mang fa yo mobe Ga ka direla Sisare go phadiša Lehu la gagwe le ngwadilwe

ka moo le ka direlago Brutase. Mošate; tumiso ya gagwe ga ya fokotšwa moo e mo swanetšego, le dikarogo tša gagwê ga di a oketšwa, tšeo a hwilego ka tšona. (Go tsena Antonio le ba bangwe, ba šikere topo sa Sisare.)

Setopo sa gagwe ke seo, se a tsena, se llelwa ke Mareka Antonio, yo, le ga a se na letsogo polaong ya Sisare, o tla amogela kabelo thulaganyong ya mmušo o mofsa. Le gona, ke mang wa lena yoo a tlago go tingwa? Ka go rialo, ke a le šia. Ke re bjale ka ge ke bolaile mogwera wa ka yo bohloko go phekola Roma, ke ikgetše kgati ya mohla lefase le la geso le nyaka laka lehu.

BATHO: Phela, Brutase, phela, phela!

WA PELE: Mo gorošeng gae ka kgodišo.

WA BOBEDI: Mo direleng seswantšho le borrakgolokhukhuagwe.

WA BORARO: Kgoši ya eta, ngwe e a šala. Ga a be Sisare.

WA BONÊ: Mabala a tagilego a Sisare, a tla hlama Brutase.

WA PELE: Re tla mo goroša ka megobo.

BRUTASE: Ba gešo

WA BOBEDI: Tšie lala. Brutase o a bolela.

WA PELE: Homolang hle!

BRUTASE: Ba gešong, hle, e re ke sepeleng ke nnoši gomme ka baka la ka, šalang fa le Antonio. Hlomphang setopo sa Sisare gomme le thaetše Antonio ge a bolela ka tlotlo ya Sisare. Mareka Antonio o bolela ka tumelelo ya rena. A go se sepele motho, ga e se nna feela, ke a le rapela, go ﬁhlela ge Antonio a boletše. (0asepela.)

WA PELE: Dulang ka moka, re kwe Mareka Antonio.

WA BORARO: Ga a ye theielong, re tle re mo kwe gabotse. Namela, mohlomphegi Antonio!

ANTONIO : Ka baka la Brutase, ke a le leboga. 0es (0namelatherelong.)

WA BONE: O reng ka ga Brutase?

WA BORARO: O re ka baka la Biutase, o ikhwetša a re leboga ka moka.

WA BONE: Go kaone, a se ke a re "kwee" ka Brutase mo!

WA PELE: Sisare yo, o be a le lenaba.

WA BORARO: Ai, ruri. Re lehlogonolo ga Roma e hlomotšwe moutlwa.

WA BOBEDI: Iketleng. Re kwe gore Antonio o tla ka dife!

ANTONIO: Baroma ba mosa

BATHO: Beang tsebe hle!

ANTONIO: Metswalo, Baroma le magagešo, nkadimeng ditsebe. Ke tlile go boloka Sisare, e sego go mo godiša. Bokgopo bjobo dirwang ke batho bo šala bo tumile mola bona ba hwile: botse bjona bo bolokwa le marapo a bona. Ga go be bjalo ka Sisare. Mohlomphegi Brutase o le boditše gore Sisare o be a ikgodiša. Ga e ka ba go be go le bjalo, e bile phošo e kgolo kudu gomme ga bohloko, Sisare o e arabetše. Lehono, mo phihlong ke bolela ka tumelelo ya BoBrutase gomme BoBrutase ke batlotiegi. Mo bophelong bja gagwe, Sisare be a le mogwera wa ka, a botega, a lokile go nna! Feela Brutase o re o be a ikgodiša gomme Brutase ke mokgomana. Sisare o gorošitše bofsa tše ntši gae Roma gomme diloba tša bona tša tlatša dišego tša setšhaba. Na mošomo o bjalo ke wa moikgokgomoši? Mola ditšhuwana di be di Ila, Sisare o ile a lla. Gape moikgokgomoši o pelo-thata, o bile o bjalo ka tlalo la nare! be a ikgodiša gomme Brutase ke motlotlegi. Mohla 'a mokete wa Luperekale, ka moka le ile la bona gararo ke re ke mo nea diala tša marena, ma-apara-nkwe, gomme gararo Sisare a fela a di gana. Na ke boikgodišo bjona bjoo ? Eupša Brutase o re o be a ikgodiša gomme Brutase ke mohlomphegi i uri. Nna ga ke bolele go kgala seo Brutase a se boletšego, ke bolela seo ke se tsebago. Ka moka, tswaritswari, le be le mo rata gomme le na ie lebaka la go mo rata. Seo lehono se le šitišago go mo llela ke sefe na? Ai, kganthe ke kgonthe ruri, kahlolo e tšshabetše maphoofolong gomme monagano bathong o tšerwe ke phefo! Pelo ya ka e na le Sisare ka mola lepokising gomme ke swanetše go ema go ﬁhlela e rarologela go nna.

WA PELE: Oa bolela.

Feela Brutase a re o

WA BOBEDI: Ga o ka latišiša tabu gahotse, Sisare o fošeditšwe kudukudu.

WA BORARO: Go bjalo ye, banna? Y a tšeago borena o tla babiša go feta Sisare!

WA BONE: Na le mo kwele? O ganne go rwala diala tša bogoši. Ka

kgonthe o be a sa ikgodiše! kudu.

WA PELE: Ga go ka hwetšwa go le bjalo ba bangwe ba tlo kwišwa bohloko

WA BOBEDI: Motho wa batho! O mahlo-mahwibidu ka sello!

WA BORARO: Ga go monna wa motlotlegi mo Roma yo a fetago Mareka Antonio.

WA BONE: Mmone, o thoma gape go bolela.

ANTONIO: Eupša maabanebane, lentšu la Sisare le be le ka šikinya lefase! Lehono o kakaletše fale gomme ga go motho yo a mo tumišago. Ai, beng ba ka, ga nka leka go duba dipelo le megopolo ya lena go tsoša moferefere le kgampupu, ke be ke tla šitela BoBrutase le BoKasiuse, bao le ba tsebang gore ke batlotlegi. Nka se ba fošetše. Ke tla bupa ke fošetše bahu, gape ke iphošetše, ke be ke fošetše le lena go ena le go šitela batlotlegi ba kaalo! Pampii še ya kgatišo ya Sisare; ke e hweditše ngwakong wa gagwe. Ke lengwalo la ga aba bohwa bja gagwe. Ruti, ba gešo, le tla ntshwar ela, ga ke rate go le balela yona. Ge nka bala)tasetamente yekhwi, lekgotla le ka moka le ka nanoga go yo ama dintho tša mohu Sisare. Le ka ina mašela a lena mo mading a gagwe a kgethegileng. Aowa, le ka ba la kgopela le moriri wa gagwe go ba segopotšo gomme ya re mohlang le hwago la o tlogelela bana ba lena ya e ba bohwa bja bona.

WA BONE: Bala re kwe, Mareka Antonio!

BATHO: Tasetamente! Tasetamente! Re nyaka go kwa tasetamente ya Sisare!

ANTONIO : Iketleng, ba gešo, ga ke nyake go e bala. Ga le a lokela go tseba gore Sisare o be a le rata. Ga le dikota, ga le matlapa, eupša le batho; ka gona ga le ka kwa tša pampiri yekhwi, le ka tuka bogale Ke bothakga kudu ga le sa tsebe gore le bajalefa ba gagwe. Ka gobane ga le ka tseba, mmalo, go ka ba mo go bjang na? Wena, e ka maatla.

WA BONE: Bala tasetamente! Re nyaka go kwa tasetamente. bale, Antonio!

ANTONIO : Iketleng. Emang gannyane. Ke theletšwe ke leleme ga ke le Ke tšhaba gore ke fošetsa batlotlegi bao boditše ka tasetamente.

tšhoša tša bona di hlabilego Sisare. Ke kwa ke tšhaba!

WA BONE: Ke batlotlegi bang? Mahlaba-pshio le babolayi bao!

BATHO: Bala tasetamente! Tasetamente! E bale!

WA BOBEDI: Ga se batho, dihlola tšeo! Ke babolayi. Bala tasetamente, wena!

ANTONIO: Le nkgapeletša go bala tasetamente? Gona agang lešaka go dikanetša topo sa Sisare gomme ke le šupetše mongwadi wa yona le gona le mphe sebaka ke theoge fa.

BATHO: Theoga! Ga a theoge!

WA BOBEDI: Etla fase!

WA BORARO: Go lokile. O ﬁlwe sebaka!

WA BONE: Lešaka! Mantikuduku!

oa theoga.)

WA PELE: Katogang setopo!

WA BOBEDI: Hutelelang sekokotla Antonio!

ANTONIO: Aowa, se ntšhiteletšeng gagolo. Emelang kgakala.

BATHO: Morago! Morago!

ANTONIO: Ga e ka ba le na le dikeledi, ga di dutleng gona bjalo ka dikgamelong. Bonang fa. Ka moka le tseba kobo ye. Ke sa gopola gabotse mohlang Sisare a thoma go e apara. E be e le tenteng ya gagwe, lehlabula mantšibua, mohlang mephato ya gagwe e fentše bonang fa go thubutšego mmalehufane Kaseka. Fakhwi o hlabilwe ke moratiwa wa gagwe Brutase, madi a ba a pumnpunyega go tla go bona ruri ga e ka ba ke yena Brutase a mo hlabilego! Ka moka le a tseba gore Brutase e be e le lengoloi mo go Sisare. Badimo, iponeleng hle, ka moo Sisare a bego a mo rata ka gona! Le la Brutase le, le bile lerumo Sisare a bona a hlabjwa ke Brutase, morategi wa gagwe, gomme sehlogo sa bomenemene, sehlogo sa go hloka tebogo, seo se fetago marumo a bakonegi, sa mo roba mooko, sa mo kgaola pelo! Ka gona pelo-kgolo ya Sisare ya phatlogana, gomme a iphihla sefahlego ka kobo gomme a wela fase maotong a seswantšho sa Pompeiuse, madi e se madi! Bagešo, lehu ya ba la pitša gobane la sego le a rokwa! Mohlang o0, nna le wena rena ka moka, ra wela ruri mola boradia bo iphile maatla bo aparetše. Ee, bjale le a lla gomme ke a lemoga le na le lerothi la kwelabohloko. Tšekhwi ke dinyane, dikgolo di gona! Aowi, le lla feela ga le bona kobo ya Sisare ye e senyegilego, e kgabutlilwego ? Bjale gadiang! Tshedišang mahlo le bone mong ka nama a rathagantšwe ke mahlabaBaNerbii! Bonang fakhwi go kgeitšego tšhoša ya Kasiuse;

le le bohlokohloko go ona ka moka. pshio, dibatana!

WA PELE: Ao, masetlapelo!

WA BOBEDI: Ai, Sisare mokgomana ruri!

WA BORARO: Jo, tšatši le bohloko!

WA BONË: Hm, mahlaba-pshio, balotšana!

WA PELE: Ao, madi feela!

WA BOBEDI: Re tla itefeletša. Re tla ba bolaya ka diatla!

BATHO: Emang ka maoto re ba bolaye ka diatla! Re ba nyake kae le kae, re tšhume, re ripitle! Go se be lehlabapshio le tee le phonyogago !

ANTONIO: Iketleng, ba gešo.

WA PELE: Hcmolang! Theeletšang Motlotlegi Antonio.

WA BOBEDI: Re tla mo latela, ra ba ra hwa nae.

ANTONIO: Ba gešo, ga ke se be molwantšhi, ka tsoša leretha gomme la potlaka go Iwa. Badiri ba modiro o, ke batlotlegi. Dikomano tša

nalapa a bona, tšeo di tlišitšego thagaraga ye, di tsebja ke bona! Ke bahlaleﬁ le batlotlegi gomme ga ke na le pelaelo ya gore ba tla ikarabela pele ga lena. Bagwera ba ka, nna ga ka a tla fa go le utswa dipelo! Ga ke seboledi bjalo ka Brutase; le a ntseba gore ke mothwana feela yo a bolelago phatlalatša ka morategi wa gagwe; le bona bao ba ntumeletšego go tla go bolela fa, ba a tseba ka bophara. Ga ke na bokgwari bofe bja hlaloganyo goba bja polelo goba bja sebopego le ga e le bja mošomo bjo bo ka bedišago madi a batho. Ke motho wa lewela, gomme ke le botša seo le se tsebago. Ke le bontšha dintho tša Sisare wešo melomo ye dimumu – ke re di mpotše. Nka be ke le Brutase, gomme Brutase e le Antonio, nka be hlaga e tla swa, ka tsenya polelo nthong ye nngwe le ye nngwe ya Sisare go ﬁblela le matlapa ruri mo Roma a tsoga a ja batho!

BATHO: Hlaga e tla swa!

WA PELE: Re tla ﬁša ngwako wa Brutase!

WA BORARO: Furalang bjale! Tlang! Tsomang dihlola!

ANTONIO: Ba gešo, iketleng pele le ntheeletšeng.

BATHO: Tšie lala! Theeletšang mohlomphegi Antonio!

ANTONIO: Hei, ba gešo, ga le tsebe dilo tšeo le rego le a go di dira. Ke eng seo se dirilego gore le rate Sisare gakaalo na? Ga le tsebe: emang ke le botše. Le lebetše tasetamente yela ke le boditšego ka yona!

BATHO: Agaa! Emang pele, re kwe tasetamente!

ANTONIO: Tasetamente ke yona yekgwi gomme le setempe sa Sisare ke se. Mongwe le mongwe yo e lego Moroma, Sisare o mo tlogeletše, kabelo ya diranta tše tshela.

WA BOBEDI: Mohlomphegi mogolo Sisaıe! Re tla mo lefeleletša!

WA BORARO: Ai, Kgoši Sisare!

ANTONIO: Ntheeletšeng gape.

BATHO: Iketleng! Iketleng!

ANTONIO: Gapegape o le tlogeletše mašemo a gagwe le dithokgwa tša gagwe le dirapa tša mehlare ye e lewago ye e sa tšwago bjalwa ka mošono wa noka. O di tlogeletše setšhaba gore e be lefa la lena le ditlogolwana tša lena go iša ka moo go sa felego. Le tla iketla, la ikhutša gona. Ke yoo ge, Sisare! Mpotšeng ge, gore le tla hlwa le bona kae morena yo a swanago nae?

WA PELE: Le kgale! Bahu ba ka tsoga! Tlang! A re yeng go tšhumela mmele wa gagwe tempeleng. Gape re ﬁše nywako ya mahlabapshio ka dirumula. Rwalang setopo.

WA BOBEDI: Eyang go tšea mollo.

WA BORARO: Rutlang ditulo.

WA BONE: Rutlang ditulo le mafasetere!

(Ba tšwa ka setopo.) Bjale morobe ke lebuwe! A di thulaneng! Ntshwanaya-

ANTONIO: madimabe di tla bonwa ke wena! Bjale keng moisatena?

(Go tsena modiredi.)

MODIREDI: Oketabiuse o šetše a gorogile mo Roma.

ANTONIO: O kae?

MODIRED1: O kua ngwakong wa Sisare gomme o na le Lepiduse.

ANTONIO: Ke tla potlaka ke mo gahlanetše. Ke gabotse o tla ka nako. Ke mahlatse gobane o ka re badimo ba tla ba le rena ka nako ye.

MODIREDI: Ke kwele a re boBrutase le boKasiuse ba rakilwe bjalo ka

ANTONIO: Mohlomongwe ba kwele ka pudi ya tsela ka moo ke tsošitšego

leretha setšhabeng ka polelo. Nkiše go Oketabiuse.

(Ba a tšwa.) digafa motseng wa Roma.

TEMA III

Mo setarateng. Go hlaga Kinna wa moreti.

KINNA: Ke letše ke lora ke le monyanyeng le Sisare gomme ka bona matete, ka ba ka boifa go tšwela ka ntle feela selo se sengwe sa nkgoga gore ke be ke tšwele ntle.

(Go hlaga banna ba motse.)

WA PELE: O mang wena?

WA BOBEDI: O ya kae?

WA BORARO: O dula kae?

WA BONE: O nyetše goba o kgope ?

WA BOBEDI: Araba yo mongwe le yo mongwe ka pela!

WA PELE: Aga, le ka boripana.

WA BONE: Le ka bohlale.

WA BORARO: Le ka therešo. O a kwa?

KINNA: La re Ke mang? Ke ya kae? Ke dula kae? La re, A ke nyetše goba ke kgope? Gomme ke be ka arabe ka pela le ka bo.ipana, ka bohlale le ka therešo? Ka bohlale ke re ke kgope.

WA BOBEDI: O ra gore ke diota bao ba nyalago? Ke tla go itiela sona seo! Tšwela pele ka pela.

KINNA: Ka pela, ke ya phihlong ya Sisare.

WA PELE: Na o ya o le magweia goba sera?

KINNA: Mogwera.

WA BOBEDI: O arabile ka pela.

WA BONE: Madulo, ka boripana?

KINNA: Ke dula kgaufsi le ka mošate.

WA BORARO: Leina la gago ka therešo?

KINNA: Therešo, ke Kinna.

WA PELE: Mo kgabutle. Ke lehlabapshio!

KINNA: Ke Kinna wa moreti, ke Kinna wa Moreti!

WA BONE: Mo kgabutle bakeng sa direto tša gagwe tše mpe! Mo kgabutlanye.

KINNA: Ga se nna Kinna wa lehlabapshio.

WA BONE: Ga go kgathalege, leina la gagwe ke Kinna. Tumula leina leo pelong ya gagwe ka lepara gomme a tšhabe tseleng.

WA BORARO: A tšhabe? Mo kgabutle! Tlang, matšaga! Eyang Brutase le ga Kasiuse le tšhume ka mollo. Aparelang ba bangwe ga Dekiuse, ba bangwe ga Kaseka le ga Ligariuse. Nabo, gae! (Ba u tšwa. Mekgoši, medumo, kgaruru.)

KAROLO IV

TEMA I

Ngwakong wa Antonio kuwa Roma.

Go hlaga Antonio le Oketabiuse le Lepiduse ba dutše tafoleng.

ANTONIO: Bontši bjo ke bjo bo tlago hwa. Maina a bjona a swailwe.

OKETABIUSE: Morwarrago le yena o tla hwa. O a dumela na, Lepiduse?

LEPIDUSE: Ee.

OKETABIUSE: Mo swaye, Antonio.

LEPIDUSE: Kgang ke gore Pubiliuse le yena a se ke a phela: ke tlogolo sa gago Mareka Antonio.

ANTONIO: A ka se phele; bona, ke a mo swaya. Feela Lepiduse, eya ngwakong wa Sisare, o tliše tasetamente re tle re bone ka moo re ka abago lefa.

LEPIDUSE: Na ke tla le hwetša gona fa?

OKETABIUSE: Fa goba mošate.

(Lepiduse o a tšwa.)

ANTONIO: Monnanyana-putšane yo a swanetšwego ke go rongwa feela! Na ke tshwanelo mola re abile lefase karalo tše tharo gore a ﬁwe karolo ya boraro?

OKETABIUSE: Ke phošo ya gago, Antonio. O dumeletše mothwana yo a

swanetšwego ke lehu go tsena khupamarameng tša rena!

ANTONIO : Oketabiuse, ke bone letšatši pele ga gago. Diala tše re mo

rweša tšona go iteiša kgano seolo fela.

tla rwala merwalo ye bjalo ka tonki ga e rwele mekotla. ya gauta, e tsetla, e fufulelwa. O tla putlaputla ka moo re nyakaga ka gona. Mafelelong ga a phethile gohle re tla mo tswalelela kua ntle gomme bjalo ka matonki ka moka o tla hlohlora ditsebe a yo fula mabyang kua kgakala.

OKETABIUSE: O ka dira thato ya gago, feela ke mohlabani wa kgonthe.

ANTONIO: Le pere ya ka e bjalo, Oketabiuse. Ke baka leo ke e fepago. Kee rutile go Iwa, go tila, go ema le go rutlela pele. Metsamayo ya yona e laolwa ke hlaologanyo yaka. Gomme Lepiduse o bjalo feela.

O swanetšwe go rutwa, go thapišwa le go tsikinywa. Ke motho wa go hloka mafolofolo wa se-ja-mare a batho. Lešilo la go kgahlwa ke tša bošilo le go apolelwa tše onaditšwego ke batho. Ga se motho yena, ke phahlo. Bjale ge, Oketabiuse, a ko theeletše tše boima šedi: BoBrutase le boKasiuse ba rapa madira gomme re swanetše go loka. A re tiiše seboka sa rena ka bagwera le ka maano ohle a rena. Bjale a re ye go itsheba goie re akanye diphiri le go ruiaganya maano a go phema dikotsi.

OKETABIUSE: Ga re dire bjalo. Go beﬁle kudu. Re bothabothilwe ke manaba. Ba bangwe ba batho ba re segišago ke bo-me-no-mašweupolaya-e-sega.

(Ba a tšwa.)

TEMA II

Kampeng kgaufsi le Saredise. Pele ga tente ya Brutase. Go kwala moropa gomme go tsena Brutase, Lukiliuse, Lukiuse le masole. Ba gahlanetšwa ke Titiniuse le Pinedaruse.

BRUTASE : Emang ka moka!

LUKILIUSE: Theeletšang! Emang!

BRUTASE: Go bjang, Lukiliuse? Na Kasiuse o gona?

LUKILIUSE: O gona le Pinedaruse ke yo ka madume a tšwago go mong wa gagwe.

(Pinedaruse o fa Brutase Leng walo.)

PINEDARUSE: Ga ke belaele gore mong wa ka yena o tla ﬁhla ka tlhompho

BRUTASE: O tamiša gabotse. Fela mong wa gago Pinedaruse, ka bogagagwe goba ka baka la baeletši ba babe, o a mmakatšae bile ke duma go dirolla seo se diregilego. Feela ga a le gona, go lokile! le tlotlo.

BRUTASE: Ga re mmelaele. A ke o mpotše, Lukiliuse, gore o go amogetše

bjang?

LUKILIUSE: Ka boikokobetšo le tlhompho eupša e sego tšeo ke di tsebago le ka polelo e botse le segwera eupša e sego tšeo ke di tłwaetšego mo go yena.

BRUTASE: O re laodišetša ka motho yo segwera sa gagwe se tšidifalago. O lemoge, Lukiliuse, gore lerato, ga le thoma go babja le go fela le a

ikgapeletša. Tumelo ye pepeneneng ga ena bomenemene. Banna ba baikaketši ba swana le dipere tše botse tše maatla ga mong a le gona. Ga ba go bona mahlong, ba tla emaema, ba holofetša bonatla. Feela ga ba swanetše go gadimana ntweng, go le boima, ba šegama bjalo ka basadi ba mahlo a mantši. Na mašole a gagwe a tla?

LUKILIUSE: Ba itokišetša gore bošegong bjo ba lale Saredise. Bontši bja bona, gagolo ba dipere, bo tla le Kasiuse. (Ba goroga.)

BRUTASE: Kwa! Ke yo o a goroga. Eyang gabotse le mo gahlanetše. (Go goroga Kasiuse le mašole.)

KASIUSE: Emang, fao!

BRUTASE: Emang, fao! Ipegeng!

MASOLE: Emang, Emang! Emang!

KASIUSE: Warra, o mphošeditše!

BRUTASE: Badimo, nkahloleng! Na ke fošetša dira tša ka? Ga go se bjalo, nka fošetša bjang ngwanešo?

KASIUSE: Brutase, sefahlego sa gago se bipa diphošo gomme ga o di dira.

BRUTASE : Kasiuse, se iše maswafo godimo. Bolelela fase. Laodiša dingongorego tša gago gabotse feela a re se fapane mo mahlong a bahlabani, bao ba swanetšego go lemoga lerato fela magareng a rena. Ba botše ba šuthele fale gomme rena 1e tsene mo tenteng ya ka, Kasiuse, gomme ke tla go thaetša.

KASIUSE: Pinedariuse, laela balaudi ba rena gore ba šuthele kgakalana le fa.

BRUTASE: Le wena, Lukiliuse, dira bjalo; gomme go se be motho yo a tlago mo tenteng ya rena go ﬁhlela re feditše ditaba. Lukiuse le Tininiuse dišang mo mojako.

(Ba a tšwa.)

TEMA II

Ka gare tenteng ya Brutase. Go tsena Brutase le Kasiuse.

KASIUSE: Se ke rego o mpošeditše ka sona ke se: O gobošitše Lukiuse Pêlla ka gobane a amogetše diatlakobong bathong ba Saredise, ka go rialo, wa taboša mahlo mangwalô a ka ao ke mo rapelelago ka ona go wena ka gobane ke mo tseba.

BRUTASE: Ke wena o iphahlilego ka go ngwala mabapi le taba yeo.

KASIUSE: Nakong ye bjalo ka ye, ga se tshwanelo go kgalemela phošonyana ye nngwe le ye nngwe.

BRUTASE: Bjale kwa fa, Kasiuse. Wena ka noši, o hlohlonwa ke seatla. O bapatša mešomo gomme oe rekiša bathong ka moo go sa swanelago.

KASIUSE: 0 re nna ka hlohlonwa ke seatla? Banna tenang! Ke gore ruri e le wena yo a bolelago, Brutase. Ga nka be e le yo mongwe yo a bolelago, o be a ka se boeletše!

BRUTASE: O kwana le phošo tše bjalo ka tše, Kasiuse! Kotlo ya gago e kgaufsi.

KASIUSE: Kotlo!

BRUTASE: Gopola kgwedi ya Matshé. Ga ke re Julease yo mogolo o dutlile madi go kgaola ditshele? Ke sefe senokwane se se mo hlabilego mmele gae se ka baka la tshwanelo? Bjale ge, go ka tla bjang gote mongwe wa rena bao re ušitšego kgolobele ya lefase tšekelele, a ka itšhilafatša diatla ka go amogela diatla-kobong? A e ka ba rena gape re ka rekišago bophara bja dicshwanelo tša rena bakeng sa tša bošilo tše khuparelwago ka mokgwa o? Go kaone go ba mpša, ka gobola ngwedi, go ena le gore ke be Mo1oma yo bjalo.

KASIUSE: Brutase, se nkgobole. O tla nkgopiša kudu. O itebala kudu gore o nkgatikele ka maoto gakaalo. Ke letšoni. Ke lwele dintwa pele ga gago. E bile ke go phala ka go dira maano.

BRUTASE: O ra mang? O maaka, Kasiuse.

KASIUSE: Ga ke maaka.

BRUTASE: Ke re, o maaka.

KASIUSE: Se nthumule o eya pele, nka itebala. Lota phelo bja gago, o ntloge morago.

BRUTASE: Tloga fa, selo tena!

KASIUSE: Ai, go ka ba bjalo?

BRUTASE: E re ke go thibole tsebe! Na ke swanetše go tšhaba dipelopelwane tša gago goba ke tšhoge mahlo a segafa?

KASIUSE: Tate a hwile! A ke emela tlhapa tše kaaka ka moka?

BRUTASE: Ka moka, le tše fetago tšeo! O tletše boikgokgo mošo. Befelwa go ﬁhlela pelo ya gago e phatlogana. Sepela go balata ba gago o ba bontšhe dipelo-pelwane tšeo tša gago gomme o tšhoše le diboﬁwa tša gago. Wa re nna ke tloge? Nna ke itapiše ka wena? Wa re nna ke eme, ke thothomele dipelo-pelwane ta gago? Le kgale, o tla ja dipelo-pelwane tšeo tša gago le ga di ka go phatlola mpa. Go tloga lehono, o tla ba metlae le disego go nna, ga o felafela pelo.

KASIUSE: A taba di ﬁhlile fao?

BRUTASE: O re o letšoni le mphalago? Ga go be bjalo. Boikgantšho bja gago bo be therešo. Nna ke tla thaba kudu go ithuta go bahlabani ba therešo.

KASIUSE: Oa mphošetša ka mešo-go-fela! Oa mphošetša, Brutase. Ke rile letšoni la ma-hlwa-a-di-bona, e sego le le kaone! Na ke rile "kaone"?

BRUTASE: Le ga o rialo, ga ke tshwenyege.

KASIUSE: Ga nka be Sisare a be a phela, o be a ka se ntube ka tsela ye!

BRUTASE: Le wena o be o ka se mo leke ka mokgwao bjalo ka o.

KASIUSE: Wa re, ka se leke bjalo?

BRUTASE: Ee!

KASIUSE: Wa re, ka se mo leke bjalo?

BRUTASE : 0 be o ka se ke wa leka.

KASIUSE: O se ke wa itshwarelela gagolo ka lerato la ka. Nka go makatša, ka dira seo nka itsholago ka morago!

BRUTASE: 0 šetše o dirile seo o swanetšego go itshola. Ga ke šii go bailabaila ga gago gobane ke eme ka hlotlo la botshephegi. Dibaibai tša gago di foka bjalo ka moya mo go nna. Ke ile ka laelela gore o mphe bonyenyane bja tšhelete gomme o ganne le bjona gobane nna ke šitwa ke go bokella tšhelete ka bohwirihwiri! Mmalo, go kaone gore ke kgatle pelo ya ka, madi a ka a fetoge tšhelete, go ena le go hlakola bahloki mafeclana a bona ka bogagapa! Ke laeletše gore o tle le tšhelete, re lefe mašole. Wa gana. Na seo ga se rone Kasiuse? A nna ka noši ke be nka dira Kasiuse bjalo ? Mohla Mareka Brutase a thoma go duma go tšea ka bogagapa ditšheletiana tša metswalo ya gagwe, badimo ba romele magadima a mo rathe ka tladi!

KASIUSE: Ga ka go gana.

BRUTASE: O nkganne.

KASIUSE: Ga ka gana: mpheane ke yo a tlišitšego karabo ya ka. Gape Bagwera ba phuthana magole Brutase o lešitše pelo ya ka mabilo. eupša Brutase yena o godiša magole a ka.

BRUTASE: Ke dira bjalo fela ga o thoma go mphabla ka ona.

KASIUSE : Brutase, ga o nthate.

BRUTASE: Ga ke rate diphošo tša gago.

KASIUSE: Ihlo la mogwera ga le bone dilabi tše bjalo.

BRUTASE: Motho wa morara a ka se di bone le ge di ka ba dinkolokotla bjalo ka thaba ya Mahlatši.

KASIUSE: Goroga Antonio le wena ngwanamonyane Oketabiuse. Tlang! Etefeletšeng fela ka Kasiuse ka gobane Kasiuse o tennwe ke lefase.

O hloilwe ke moratiwa wa gagwe. O tlaišwa ke morwarragwe. .kgalengwa bjalo ka mohlanka. O bonwa melato gomme diphošo tša gagwe ka moka di a balwa gomme di ngwalwa mo pukung goie di balwebalwe di tsebje ka hlogo gomme a gobošwe ka tšona. Ao, e re nka be ke hwile! Rumo la ka ke le, kgara še; ka gare go na le pelo ye e hlokwago bjalo ka gauta ya mohuta wa ga Polutuse. Ga o le Moroma ka sebele, batamela o e hlabe, Wa re ke go ganetše le tšhelete gomme bjale ke go fa pelo ya ka. E hlabe bjalo ka ge o hlabile ya Sisare. Ke tseba gore Yêna o be o mo hloile ka baka la lerato le legolo le le fetago leo o kilego wa rata Kasiuse ka lona.

BRUTASE: Hlomela tšhoša ya gago kgatleng! Le ga o ka fufulelwa bjang le bjang, ga se molato goba wa dira eng le eng, tšeo di tla ba metlae. Gape, Kasiuse, o gahlane le kwanyana ye e belegang bogale bjalo Ga le tshekgwa, tlhase tša mollo ka ge legakabje le swara mollo. di tšwa ka pela, ka morago le tšidifale ka pele.

KASIUSE: Ke gore Kasiuse yena, o phelela fela go ba disego go boBrutase ga dikgupi le mahutsana a mo leša tše sa theogeleng!

BRUTASE: Le nna ke boletše ke tletšwe ke pelo.

KASIUSE: Na o itshola gakaalo? Mphe seatla!

BRUTASE: Le pelo ya ka.

KASIUSE: Ao, Brutase!

BRUTASE: Keng na?

KASIUSE: Na o hloka lerato le le ka nkholago mefokolong ye ke e nyanyilego mabeleng a mme?

BRUTASE: Ee, Kasiuse, go tloga lehono, e tla re ga o emisitše maswafo, Brutase o tla go hlokomologa ka go tseba gore seabela se a fetiša!

MORETI: (Ka gare.) E re ke tsene, ke bone barena. Go phapang magareng a bona gomme ga se tshwanelo gore ba be noši.

LUKILIUSE: Ga o tsene!

MORETI: Ke lehu fela le le ka nthibelago!

(Moreti o a tsena, a latelwa ke Lukiliuse, Titiniuse le Lukiuse.)

KASIUSE: Go rileng? Molato keng?

MORETI: Hlabjang ke dihlong, bakgomana ba kakang lena! Le hloma bjang? Aowi, ke bone letšatši pele ga lena; kwanang hle, le ratane le bana ba kgwale!

KASIUSE: Ha, ha! Kwa morarana yo gore o reng!

BRUTASE: Tloga mo, mošimane tena! Sepela!

KASIUSE: Ga e tshwe lebja, Brutase, ke mokgwa wa gagwe!

BRUTASE: Mohla a tseba nako tša gagwe, ke tla tseba mokgwa wa gagwe. Na marumo a ka dirang ka diota tše bapalago ka polelo ? Khobo, monna!

KASIUSE: Kgotla setlhako, monna. Fulara!

(Moreti o a tšwa.)

BRUTASE: Lukiliuse le Titiniuse! Botšang balaodi gore mašole a ye go robala.

KASIUSE: Gomme lena le tle ka pela fano le Mêsala.

BRUTASE: Mphe galase ya beine, Lukiuse.

KASIUSE: Ke be ke sa tsebe ga o ka befelwa gakaalo! (Lukiliuse le Titiniuse ba a tšwa.)

(Lukiuse oa tšwa.)

BRUTASE: Ao, Kasiuse, ke topetšwe ka manyami a mantši!

KASIUSE: Thuto ya gago ga oe direše ga o ineela gare ga mabothata a go welago.

BRUTASE: Ga go motho yo a rwelego boima go mphala Pošia o tlogile!

KASIUSE: Hao! Pošia!

BRUTASE: O ile.

KASTUSE: Gale ke phologile ka la' modimo-nthuše, ga ke be ke fapana le wena! Ai, ke lehu la pitša, la sego le a rokwa! Bjale molato?

BRUTASE: Pelo ya gagwe e ile ya ferekana kudu ga a bona ke diegile, gape le go bona ka moo boOketabiuse le boMareka Antonio ba iphahletšego ka gona. Go thwe, badiša ba gagwe ba ba se gona a napa a metša mollo!

KASIUSE: A napa a hwa?

BRUTASE: Ee!

KASIUSE: Khweše! Diputšaane!

(Lukiuse o tsena ka beine le lebone).

BRUTASE: O se re nka be, Kasiuse. Itlhoboge! Mphe galase ya beine. Ke (0 a nwa.)

KASIUSE: Pelo ya ka e ile kgole! E re ke itlhoboge le nna ka phafana. itebatše mašuwana.

Tlatša, Lukiuse, go ﬁhlela e falala ke leke ga nwa go lekanya rato la (0a nwa.)

BRUTASE: Tsena, Titiniuse!

(Lukiuse oa tšwa.) Brutase!

(Titiniuse o tsena le Mesala.)

Dumela Mêsala. Batamela, re dule mmogo mo leboneng gomme re phopholetše ditaba tša rena.

KASIUSE: O napile o ile na, Pôšia?

BRUTASE: Di fete tseo, ke ya go rapela! Mesala, ke amogetše mangwalo fa, a re boOketabiuse le boMare ka Antonio ba 1e hlasela ka madira a maatla, a rapaletše ka lela la Filipi.

MESALA: Le nna ka amogetše mangwalo a a pakago taba yeo.

BRUTASE: Le eng gape?

MESALA: Gape ba re boOketabiuse le boAntonio le Lepiduse ba swere banna ba lekgotla ba lekgolo gomme ba ba kgaotše dihlogo.

BRUTASE: Gona fao mangwalo a rena ga a kwane gabotse. A ka a re go hwile masošupa a banna ba lekgotla, mmogo le Kikero.

KASIUSE: Le Kikero?

MESALA: Ee, le Kikero o ile. Na o amogetše mangwalo a a tšwago go mohumagadi wa gago?

BRUTASE: Aowa, Mesala.

MESALA: Mangwalo a gago ga a ame selo ka yena?

BRUTASE: Too, Mêsala.

MESALA: Gona go a makatša!

BRUTASE: O butšišetšang na? A gago a reng?

MESALA: Aowa, Kgoši 'a ka!

BRUTASE: O Moroma. Tšwa ka taba, o mpotše therešo!

MESALA: Le wena o Moroma, o tla kgotlelela therešo ye ke go botšago yona. Ke therešo, Pošia o ile ga maotwana-hunyela ka mokgwa wo o makatšago!

BRUTASE: Ithobalele gabotse Pošia. Ke tsela ya rena bohle, Mesala. Ke kgona go beta pelo ka ge ke tseba gore gatee feela o swanetše go

MESALA: E bile le gona batho ba ba phagameng ba kgotlelela maima a

KASIUSE: Le ga re ka swana ka maitshwaro feela nna ke be ke tla patlwa

hwa tšatši le lengwe. magolo. ke bohloko bjo bo kaaka.

BRUTASE: Bjale, mabapi le mešoga ya rena re phelago! Na re ka leba

Filipi gona bjale ?

KASIUSE: Aowa!

BRUTASE: Go.reng?

KASIUSE: Ke bona gore go kaone gore sera se re nyake, se senyegelwe, se iphetše maatla gomme se lape mola rena re khutša, re itokiša.

BRUTASE: Mabaka a mabotse a swanetše go šuthela a makaone. Batho ba ba agilego magareng a Filipi le naga ye ke bagaditšong ka gobane

ba re ganne le dithušo. Manaba ga a phatša mo go bona a tla tlaleletša palo ka bona gomme a botoga a matlafetše, a ntšhifetše a le mafolofolo. Re ka šitiša manaba mehola yekhwi ga re teana le ona kuwa Filipi gomme ra gafela batho bakhwi morago.

KASIUSE: Ntheeletše, warra.

BRUTASE: O se ntsene ganong! Gapegape, re šetše re hweditše seo re ka se hwetšago go bagwera ba rena. Mašole a rena ka moka a lokile gomme pitša ya rena e budule. Manaba a rena a matlafala letšatši ka letšatši. Rena re tukago, re ka thoma go rorela. Lepotlapotla le a jelwa modikologa o ja namane ya pholwana. Ke yona nako ya gore borwa bo foke. Le re hlabetše, a re le oreng, go sego bjalo re a welwa.

KASIUSE: Gona ge, ka thato ya gago, tšwela pele. Re tla latela gomme ra gahlana le ona kua Filipi.

BRUTASE: Ke šego bja makgantha re le mo ditabeng feela thlago e tlengwa ke ditshwanelo. Re tla e tšhoša go se nene ka borokonyana. A re yeng malaong goba go sa na le polelo?

KASIUSE: Go fedile. Robalang gabotse. Moso ke legonyana, re tla tsogela tseleng.

BRUTASE: Lukiuse! (Lukiuse oa tsena.) Aparo sa ka. (Lukiuse o a tšwa.)

Gabotse Mêsala. Gabotse Titiniuse le wena mohlomphegi Kasiuse. Išang marapo go beng.

KASIUSE: Warra, re thomile gampe bošegong bja lehono. A re bone gore phapang e se hloe ba gona magareng a rena ye e bjale ka yekhwi! Le gatee, Brutase.

BRUTASE: Molato o tšwele ka kgoro.

KASIUSE: Ke bošego, mong'a ka.

BRUTASE: Iša marapo go beng, warra.

TITINIUSE LE MESALA: Ga e be boroko, Mongadi Brutase.

BRUTASE: Gabotse ka moka.

(Ba tšwa bohle go šala Brutase.)

(Go tsena Lukiuse ka seaparo.)

Mphe aparo seo. Seletšo sa gago se kae na?

LUKIUSE: Se ka mno tenteng.

BRUTASE: Ala-laa, o a otsela na? Tšhuanyana! Feela ga ke go bone phošo. Ke kgale o itišitše. Mpiletše Kelaodiuse le mathaka a mangwe. Ke tla lala ke ba robaditše mo mesamelong ka mo tenteng ya ka.

LUKIUSE: Ke mang fao? Baro le Kelaodiuse!

(Go tsena Baro le Kelaodiuse.)

BARO:Refano,mong'aka. l snodognitsd shisln)

BRUTASE: Banna, robalang ka mo tenteng ya ka. Ke tla le tsoša makgapele

la

iš

a molaetša gowarraKasiuse. o innn

BARO: Re tla lala re go dišitše, re eme ka dinao.

BRUTASE: Aowa, e seng bjalo. Hutamang, banna. Mohlomongwe ke tla itshola. Gadia, Lukiuse. Puku yela ke bego ke e nyaka še. Ke

LUKIUSE: Ke nnete, ga wa mpha yona.

BRUTASE: Ntshwarele wešo. Ke lebala kudu. Kgalema boioko, o tiiše be ke e tsentše ka mo potleng ya kobo.

(Baro le Kelaodiuse ba sekama.)

dintšhi gomme o tidinye seletšo sa gago, o mpinele košana e tee goba tše pedi!

LUKIUSE: Go lokile, morena. Ke tla letša.l nebiest

BRLTASE: Go bjalo, mašimane wešo. Ke go tshwenya kudu eupša o a kwega.

LUKIUSE: Ke tshwanelo ya ka, kgoši.

BRUTASE: Le ga o romega, ga ka swanela go go roba ka boima. Ke a tseba gore thakana ye kgwadi, e nyaka sebaka sa go khutša.

LUKIUSE: Ke šetše ke ile ka robala, moren'a ka.

BRUTASE: Go lokile, feela o tla robala gape. Nka se go swarelele kudu; ga nka phela, ke tla go direla bothakga.

(Melodi le kopelo gomme mafelelong a yona, Lukiuse o ya ka boroko.)

Ke molodi o otsedišago. Ke morwarra wa lehu boroko! E re mošimane wa ka a sa letša dipela-go-lla bo mo kata bja matlogadibešong! Robala, moisa gešo. Nka se go tshwenye ka go tsoša gape: ga o ka potuma, o tla roba seletšo sa gago. E re ke se tšee gomme o robale gabotse, mošimane wešo. Mo pukung ya ka, na ke be ke bala mo kae?

(Go tsena sepoko sa Sisare.)

Ao, lebone le le tuka gampe bjang! Ke mang fao? Ke mahlo a ka a ﬁfala, a bona nkokoi? Ea ntšhiteletša. O selo mang? O badinmo goba o lengoloi kganthe o Satane ga o omeletša madi a ka, o nkemiša meriri? Bolela! O selo mang?

SEPOKO: Ke moya wa gagoo mobe, Brutase.

BRUTASE: O tlile go reng?

SEPOKO: Gore re tla gahlana kua Filipi.

BRUTASE: Wa re, re tla bonana gape?

SEPOKO: Aga, kua Filipi.

BRUTASE: Go lokile, ke tla go bona Filipi, ge. (Sepoko se a nyelela.)

Ere mola ke thoma go bontšhiša, o a nyelela, sepoko tena. Ke sa nyaka go bolela le wena. Mošimane Lukiuse! Baro! Kelaodiuse! Banna, tsogang!

LUKIUSE: Maditsi, kgoši a ka, a kubetše!

BRUTASE: O sa gopotše seletšo sa gago, Lukiuse. Tsoga!

LUKIUSE: Moren' a ka?

BRUTASE: O lorile na, Lukiuse? O goile!

LUKIUSE: Morena, ga ke tsebe ga ke goile !

BRUTASE: Ee, o goile. O boneng?

LUKIUSE: Aowa, morena.

BRUTASE: Robala gape, Lukiuse. Wena Kalaodiuse le wena Baro, moisa tena! Tsogang!

BARO: Moren' a ka ?

KALAODIUSE: Moren 'a ka?

BRUTASE: Keng? Le be le goa le robetše!

BARO LE KELAO: Ao, ruri?

BRUTASE: Ee, le boneng?

BARO: Aowa, morena!

KALAODIUSE: Le nna, kgoši!

BRUTASE: Eyang go Kasiuse le mmotše, mašole a fulare. Re tla latela.

BARO LE KELAO: Re tla dira bjalo, morena.

(Ba a tšwa.)

KAROLO V

TEMA I

Melaleng ya Filipi. Go tsena Oketabiuse le Antonio le madira a bona.

OKETABIUSE: Kholofelo ya rena e phethagetše bjale, Antonio. O rile manaba a ka se tle kwano, wa re a tla ganelela dithabeng le mebotong. Feela ga go bjalo, a rotogile, a nyaka go re hlasela gona mo Filipi, a re araba re sa ba ra a bitša!

ANTONIO: Lesa wena, ke tseba phiri sa bona. Ba tšhogile feela ba tla ka mahlahla go leka go ipha maatla eupša ba a tšhošetša.

(Go tsena morongwa.)

MORONGWA: Itokišeng, dikgoši. Dira di etla, di thuntšha lerole gomme mebala ya tšona ya marumo e a bonala. Nanogang ka pela.

ANTONIO: Bapa Oketabiuse le mašole a gago ka senywa ka go la molema o lebile megoleng.

OKETABIUSE: Aikhona, nna ka go la-go-ja nna, wena la-molema.

ANTONIO: Keng o mphegišao bona go selegabedi? .

OKETABIUSE: Ga ke phege selo feela ke tla dira bjalo.

(Ba a tšwa.)

(Go goroga Brutase le Kasiuse le mašole ka ntwa le mneropa: Lukiliuse le Titiniuse le Mesala le ba bangwe.)

BRUTASE: Ba eme, o ka re ba tla nyaka polelo le rena.

KASIUSE: Ema senna, Titiniuse. A re ye go kwa gore ba reng.

OKETABIUSE: Na re hlabe mokgoši wa maruno Mareka Antonio?

ANTONIO: Aowa, Sisare, re tla hlatlola bona. Gahlana le bona. Balaodi ba rata go ba le mantšu.

OKETABIUSE: Iketle go ﬁnlela ba šupa.

BRUTASE: Mmolelo pele, madi ka morago, ga ke re, ba gešo ?

OKETABIUSE: Ga se gore re rata polelo kudu bjalo ka wena.

BRUTASE: Mmolelo o botse o phala dikgati, Oketabiuse.

ANTONIO: Dikgating tša gago tše mpe, Brutase, o bea mmolelo o botse. Gopola ntho yeo o ephutšego pelong ya Sisare gomme o goeletša "Pula! Pula! Sisare!"

KASIUSE: Antonio, bohloko bja kgati tša gago ga bo tsebje eupša leleme la gago le tšea todi dinoseng gomme di šale di se na selo!

ANTONIO: Feela di sa na le lebola.

BRUTASE: Agaa, gomme le modumo ga o wo, ka gobane o tšere le go bobola ga tšona, Antonio, gomme o loma ka maano!

ANTONIO: Dihlola tenang, ga la dira bjalo mola tšhoša tša lena di fapanela go kgabutla mahlakori a Sisare. Le ile la sena meno bjalo ka boratšhwene thabeng, la kudupana le ngatetše bjalo ka mampša le ikobile bjalo ka balata la ama lwao la Sisare, mola phaga ye go Ai, thweng Kaseka, fšega leo, a nanabela go mo hlaba molala. digobogi bagegei tenang!

KASIUSE: O re begegei? Phošo ke ya gago, Brutase, ga lehono re rogwa ke mošimanyana! Ga go be go buša nna, Kasiuse, nka be lengwana le le ripilwe kgale!

OKETABIUSE: Tsenang, tsenang ditabeng! Ga kgang e dira gore re fufuleIwe, mafelelo a yona ke madi a mahulwana. Bona! Ke ntšhitše tšhoša morabeng go ja mahlabapshio. Ga e boele morabeng pele E seng bjalo, Sisare yo mongwe gape o tla wa ka rumo la mahlabapshio.

BRUTASE: Ga go mahlabapshio ao a ka go bolayang, Sisare, ga e se ao ke lefeletša gabotse dintho tša Sisare tše masotharotharo.

OKETABIUSE: Ke tshepha bjalo. Ga ka a tswalelwa go bolawa ka rumo

BRUTASE: Hei, le ga o be o le wa ka bogošing gageno, o le ngwana wa

KASIUSE: Setlaela tena, seronwa-ke-diala, se hlwago se šalane morago le a tlang le wena. la Brutase.

tadi, o be o ka se hwe lehu le phalago lewe, mošimane! moradia le ma-rata-go-ja!

ANTONIO: Oa tsebja, Kasiuse, homola!

OKETABIUSE: Tla, Antonio, re fulare! Re tšea tša lena, mahlabapshio Ga le nyaka ntwa lehono, tšwelang pepeneneng. Ga le

(Oketabise le Antonio le madira ba tšwa.)

KASIUSE: Bjale! Khweše! Diputšaane! Go senyegile ka maatla! Sefefo tenang. šitwa gona bjale, le tle mola le sa longwe ke mala!

se tsogile gomme gohle go nkgile! Kgomo e bo nye.

BRUTASE: Wena Lukiliuse, ga ke go lome tsebe!

LUKILIUSE: Morena?

KASIUSE: Mesala!

MESALA: Morena!

(Ba a bolela)

KASIUSE: Mêala ke matswalo a ka lehono. Kasiuse o belegwe ka lona tšatši lekhwi. Mphe seatla, Mesala, gomme o be hlatse ya ka gore ke gapeleditšwe bjalo ka Pompeiuse a ile a gapeletšwa, go tšwa dira.

O a tseba gore ke dumela gagolo go Epikuruse le thuto ya gagwe feela bjale ke fetogile. Ke šetše ke dumela ditšhupo le dika tša dilo. E ile ga re etšwa Saredise, dintšhu tše pedi tše kgolo, tša kadula sefokeng sa rena gomme tša thoma go ja diatleng tša mašole a rena, ao a tlilego le rena mono Filipi. Di fofile e sa le bošego lehono. Magatong a tšona go tlile maribiši, le magukubu le bommaletswetswe. Di fofa di re okametše dihlogong tše o ka rego re topo tše hwago, gomme meriti ya tšona e le lešira la sefifi le aparetšego madira a rena bjalo ka ge e ka a bitšwa ke lehu.

MESALA: O se ke wa dumela dilo tšeo, Kasiuse.

KASIUSE: Ke a dumela feela e sego kudu. Ke sa na le mafolofolo. Ke ikemišeditše go ema senna mabothateng ka moka.

BRUTASE: Bjalo fela, Lukiliuse!

KASIUSE: Bjale ge, Brutase, badimo ba sa re beile seatla, ga ba re hlabišeditše matšatši gomme go le lerato magareng a rena gore re be re tšofale! Feela bjalo ka ge ba re mpotše tša mo o tšwago e sego tša mo o yago, a re akanye mathata a ka tlago. Ga re ka fenywa mo ntweng yekhwi, tseba e tla be e le la mafelelo re boledišana lehono. Bjale o ikemišeditšeng ?

BRUTASE: Le ka kahlolo ya dithuto tšela ka tšona ke hweditšego Kato phošo ga a ipolaile, ke sa tsebe gore bjang, feela ke bona e le bofšega le dihlong gore motho a kgaole thapo ya bophelo ka baka la go boifa seo se ka hlagago: Ke beta pelo. Ke emela kahlolo ya badimo bao ba re laolago mono lefaseng.

KASIUSE: Ke gore ga re ka fenywa ntweng yekhwi o ineela go gobošwa le go gapiwa ke bagale mebileng ya Roma?

BRUTASE: Aowa, Kasiuse, aowa: Se gopole le gatee gore Brutase a ka Tšatši la lehono le swanetše go fediša mehlolo yela ya go thoma ka kgwedi ya Matšhe ga e le tšhweu. Ga ke tsebe ga re tla kopana gape, ka gona a re dumedišane la bofelo. La mmaruriruri, šala gabotse, Kasiuse! Ga re ka kopana gape gone e tla ba lethabo. Ga go se bjalo, le gona, re tla be re ile ineela go ya Roma e le sebofsa. ra kgaogana gabotse.

KASIUSE: La mmaruriruri, šala gabotse, Brutase.

Ga re ka kopana gape, e tla ba bothakga ruri. Ga go se bjalo ke nnete, tumedišano

yekhwi e swanetše!

BRUTASE: Are ye koo. Ai, nka be nko e dupa nka be motho a ka tseba pheletšo ya mošomo wa letšatši go hlabeng ga lona! Feela se se tlago ga se akomelwe. A re furaleng!

(Ba a tšwa.)

TEMA II

Marumong.

Mekgoši. Go tsena Brutase le Mesala.

BRUTASE: Kata, kata, Mesala, kata, o iše molaetša go madira ka mošola!

Ga ba (Mekgoši.) hlasele ka pela. Oketabiuse le a fokola.

Ke lemoga gore lehlakori la Ga ba ka le wela godimo ka pela, le tla

Šwalalana. Kata, kata, Mesala, ba tle pi-pii!

TEMA II

Ka thoko ye nngwe ntweng. Mekgoši. Go tsena Kasiuse le Titiniuse.

(Ba a tšwa.)

KASIUSE: A ko bone, Titiniuse, bona bagale bale ba a tšhaba! Le nna ke hlanogetše ba gešo. Morongwa wa ka o be a katakatela morago gomme ka bolaya lefšega leo ka le amoga difoka.

TITINIUSE: Ao, Kasiuse, Brutase o thakanetše go hlaba mokgoši! O bone ga a beka Oketabiuse a napa a tloga ka maatla gomme mašole a gagwe a ripitlile mola rena re wetše diatleng tša Antonio.

(Go tsena Pinedaruse.)

PINEDARUSE: Tšhaba, mong 'a ka, tšhaba! Mareka Antonio o ﬁhlile tenteng tša gago. Tšhaba, Kasiuse, mong'a ka, tšhabela kgole.

KASIUSE: Thabana ye e kgakalana gabotse. Bona, bona, Titiniuse! Na ke tente tša ka tšela di tlolago kgabo?

TITINIUSE: Ke tšona, Morena.

KASIUSE: Titiniuse, ga o nthata, namela pere ya ka, o e tsenye diporo go ﬁhlela e go goroša bahlabaning mošola, gomme o boe gape keno go ntsebiša ga e ka ba bahlabani bale ke bagešo goba manaba.

TITINIUSE: Ke tla boa ka go ponya ga leihlo.

(0 a tšwa.)

KASIUSE: Sepela, Pinedaruse, o namelele go ya hlohlong ya thabana yela. A ka mahlo a lerotho. Hlapetša, Pinedaruse, gomme o mpotše seo o se bonago ntweng.

(Pinedaruse o namela thabana.) Ke belegwe ka tšatši lekhwi. Mabaka a ﬁhlile gomme mo ke thomilego ntshe ke tla feleletša gona. Lephelo la ka le a ruma. Monna, di reng na?

PINEDARUSE:(Kagodimo.)Jo-nna-jo,Morena!to *

KASIUSE:Kengna? oo r

PINEDARUSE: (Ka godimo.)Ke yola Titiniuse o bothetšwe gare ke mapere a a mo lebilego! Feela o a ya, gomme o ka re bjale nama e tla kata lešimela! Awo, Titiniuse! Bangwe ba a fologa. Jo! A fologa le yena. Ba mo swere, (Lešata) gomme kwa! ba goa ka thabo!

KASIUSE: Fologa, se hlo o lebeletše. Ke lefšega ruri gore ke phele gakaalo, ke be ke bone mogwera wa ka wa pelo a tšewa mahlong a ka!

(Pinedaruse o a fologa.)

Lehono ke go hunolla bokgobeng.

Sisare ke le gomme ka lona gagola a ka.

Tlaa mono, monna: gape ke go thopile kua Paratia, mohlang ke boloka bophelo bja gago gomme wa ikana gore o tla dira sengwe le sengwe se ke go laelago. Etla bjale o hwele dikano tša gago. Rumo le le gagotšego mala a Ga go ye nngwe polelo, wena swara theko ya rumo gabotse gomme gore ke ipipa sefahlego,

o hlabe.

Sisare, o lefeleditšwe. Molaya-kgoši o a itaya. on

Pinedaruse o a mo hlaba.)

ne (0 a hwa.)

PINEDARUSE: Ruri, ke lokologile feela e se ka thato ya ka. Ao, Kasiuse, Pinedaruse o tla bolaya naga, a ye mo go sego Moroma yo a ka mo tsebago.

(0a tšwa.)

(Go tsena gape Titiniuse le Mesala.)

MESALA: Ke phetogo fela, Titiniuse. Oketabiuse o fentšwe ke Brutase mola mephato ya Kasiuse le yona e patlilwe ke madira a Antonio.

TITINIUSE: Ditaba tše di tla tshediša Kasiuse kudu.

MESALA: O mo tlogetše kae?

TITINIUSE: o la gagwe!

Mola thabaneng yela, a le manyaming le Pinedaruse, kgoba

MESALA: A ga se yena yola a kakaletšeng fase?

TirINIUSE: Hleng o rapamile tše nkago ga a phele? Jo-nna-jo !

MESALA: Ga se yena na?

TTINIUSE: Aowii! E kile ya ba yena, Mesala. Bathong, Kasiuse o ile! Jo, tšatši le sobetše! Mahlasedi a letšatši a a wela gomme go be bošego le bjale mading a gagwe, tša-tši la Kasiuse le phirimile. Tšatši la Roma le sobetše; tšatši la rena le wetše. Maru, diphoka le dikotsi etlang! Mehola ya rena e fedile. Pelaelo ya gagwe ka mošomo wa ka e re tletše bošula bjo!

MESALA: Pelaelo ka mošomo o botse e re tletše bošula bjo. Nka be ke ngwana wa morago, ye e dirišago megopolo ya batho dipošo! Ai, Nka be, o imiwa ka pele feela thari ya gagoe boima gobane e bolaya le mmago yo a go belegago!

TITINIUSE: Ao, Pinedaruse! O go kae, Pinedaruse?

MESALA: Mo nyake, Titiniuse, nna ke ya go kopana le Brutase yo mogolo go gaša taba yekhwi tsebeng tša gagwe. Ke re go e gaša, ka gobane bohloko bja yona tsebeng tša gagwe bo tla kaka bja go thuthubetšwa ka marumo le mesebo ye e phekotšwego.

TITINIUSE: Itlhaganele Mesala, nna ke tla šala ke nyaka Pinedaruse. (Mesaa o a tšwa.) 3hBago, Kasiuse sebata, o be o nthomelang? Na ga ke kopana le magageno, na ga se bona ba go nthweša diala tše ba re ke go fe tsona? Na ga wa kwa megobo ya bona? Ai, o kwetše thokothoko ruri! Feela, bona, rwala kgare še, Brutase wa gago o re ke go fe yona, gomme nna ke dira thato ya gagwe. Brutase, etlao bone ka moo ke godišitšego Kause Kasiuse. Ka thato ya lena badimo, ke yona kabelo ya Moromå yekhwi. Etla rumo la Kasiuse, o hlabe pelo ya Titiniuse.

(0a ipolaya.)

(Mekgoši. Go tsena Mesala le Brutase, Katonyana, Seterato, Boluminiuse le Lukiliuse.)

BRUTASE: Topo sa gagwe se robetše kae, Mesala? Kae?

MESALA: Bona, fale! Se llelwa ke Titiniuse.

BRUTASE: Titiniuse o kakaletše!

KATONYANA: O bolailwe!

BRUTASE: Ai, Julease Sisare, molamo wa gago o sa bolaya! Moya wa gago o sa foka, o re kgeretlanya ka a rena marumo!

(Dillo.)

KATONYANA: Sekokotla Titiniuse! Bonang hle, le mohu Kasiuse o mo ab rwešitšediala!

BRUTASE: Na mo bophelong go na le Baroma ba babedi ba swanago le ba? Kgorula ya Baroma bohle, robalang ka khutšo ! Yo a kakang wena, a ka se sa tswalwa mo Roma! Bagwera, ke hloka meokgo ye e lekanego go llela mohu yo. Ke tla humana nako, Kasiuse, ke tla Etlang bjale, re iše topo sa gagwe kua Thasose. Phihlo ya gagwe e ka se be mo' kampeng ya rena ka gobane e ka re nwa mooko. Etla wena Luciliuse le wena Katonyana. A re yeng ntweng. Labeo le Folabiuse rapang mephato ya rena. Ke ka mahube a banna, gomme, Baroma, pele ga bošego bo swara, re tla phurana on humana nako. sls ntweng ya bobedi.

i 42 (Ba a tšwa.)

TEMA IV

Ka hlakoring le lengwe ntweng. Mephato e a thulana. Go tsena Brutase, le Katonyana le Lukiliuse le ba bangwe.

BRUTASE: Tiang mooko, ba gešo!

KATONYANA: Ke morw'a mang yo a ka se tie mooko? Ke mang yo a Nna, morw'a Ke tlago le nna? Yo a nnyakago a tle pepeneneng. Mareka Kato, nna, sera sa manaba, mogwera wa bagešo. W morw'a Mareka Kato!

(O hlasela manaba.) Nna ke Brutase. Mareka Brutase nna! Brutase, mogwera wa bagešo. Nkweng ke Brutase!

(Ba hlaselamanaba gomme Kato oa wa.)

LUKILIUSE: Ao, Katonyana wa mokgomana, na le wena o wele? Le mo lehung godišwa bjalo ka morw'a Kato, gobane o hwa bjalo ka sekokotla Titiniuse!

LESOLELA PELE: Ineele goba oa hwa!

LUKILIUSE: Ke ineela go hwa fela. Go gontšhi, e bile o ka mpa wa mpolaela ruri.

(0 moneela tšhelete.)

Tšea tšhelete ke yeo, o bolaye Brutase ke yola, o tle o godišwe ka lehu la gagwe. onL ailCd SiW 3

LESOLE LE PELE: Aowa, ga re mmolaye. 3il18 Ke sebofša sa ngwan'a tadi.

LESOLE LA BOBEDI: Šuthang fao. Brutase o swerwe! Begelang Antonio!

LESOLE LA PELE: Ke tla mmegela ditaba. Ke yo o a goroga, molaodi!

Brutase o swerwe, Brutase o swerwe, Moren'a ka!

ANTONIO: O kae?.

LUKILIUSE: O bolokegile, Antonio. Brutase o lotilwe gabotse. Ke a go tišetša gore ga go sera seo se ka swarago Brutasea sa phela. Badimo ba mo šireletše gare ga hlong tše kaalo! Ga o mo hwetša a phela 21 goba a hwile, o tla hwetša a le Brutase ka sebele.

ANTONIO: Monna, ga se Brutase yo! Feela ya foša ka le legolo, e hlaba s ka le lenyane! Lota monna yo, o mo sware setho. Ke rata banna ba swanago le yo, ba ka ba metswalle e na le gore ba be manaba. Tšwela ( pele o bone ga Brutase a phela goba a hwile gomme o boe o tle o re botše kuwa tenteng ya Oketabiuse gore eng ke eng.

(Ba a tšwa.)

TEMA V

Ka hlakoring le lengwe ntweng. Go hlaga Brutase le Daredaniuse, le Kelituse le Seterato le Boluminiuse.

BRUTASE: Etlang, mašaletšana a metswalo, khutšang mo fsikeng le.

KELITUSE: Setatiliuse o kile a thumaša lebone feela ga a sa swarwa, (.ud Morên'a ka, o hwile gobane a sa ba a hlwa a boa.

BRUTASE: Dula fase, Kelituse. Go bolaya ke koša. Ke yona koša ya matšatšing ano. Bea tsebe, Kelituse. gn9wio (0 a sebana.)

KELITUSE: Mang? Nna, Morena? Aowa, nka itoma sejabana!shaLd

BRUTASE : ketlege,e re tuu! swiom s d awhey os KELITUSE: Go kaone gore ke ipolaye.

BRUTASE:Theeletša, Daredaniuse! ohy enl e sqt dag o) osl d g rlat (0 sa sebana.)

DAREDANIUSE:Nkadiraselosamohutaowe,nna? t bluthegpa

KELITUSE: Ao, Daredaniuse!

DAREDANICSE:Ao,Kelitusc! ald oot pd lelbi L

KELITUSE: Brutase o kgopela eng ye boima mo go wena? al uol

DAREDANIUSE: A re ke mmolaye, Kelituse! Bona, o hlonamile!

KELITUSE: O patlilwe ke manyami, Tautona, gomme dikgamelo di a .o falala.

BRUTASE: Etla mono, Boluminiuse yo lešoko.

BOLUMINIUSE: Morena, ke eng?

BRUTASE: Boluminiuse, ke re sepoko sa Sisare se nketetše gabedi bošego. La pele ke kua Saredise, la bobedi ke maabane bošego mo Filipi. Bjale ke a tseba gore dinako tša ka di ﬁhlile.

BOLUMINIUSE: Aowa, Morena, e seng bjalo!

BRUTASE: Ke therešo, Boluminiuse. Le wena o bone ka moo lefase le re emetšego ka dinao ka gona. Dira di re wešitše ka mpa ya sebete gomme tšhipu e tsenetšwe ke meetse!

(Dillo.)

Go kaone gore re ikahlole ka noši ba hwetše maloba e le maabane, go e na e le gore re emele go tla go tlaišwa ke bona. Gape gopola Le gona re ratane go tloga bonnyaneng bja rena. Swara rumo la ka bjalo gomme ke itahlele

Boluminiuse, re tsene sekolo mmogo. godimo ga lona.

BOLUMINIUSE: Ga se modiro oo ka newang mogwera, Morena! i (Mekgoši, gape.)

KELITUSE: Tshaba, tšhaba, Morena! Se diege. o

BRUTASE: Dumelang ka moka le wena le wena Boluminiuse. Wena

Seterato, o be o robetše sebaka se ka moka! Šala gabotse le wena Seterato. Magagešo, pelo ya ka e wele gobane bophelong bohle ba ka ga ka kopana le motho ga e se yo a ntoketšego fela. Ke tla ba le letago go weleng ga tšatši le, go fetiša ka moo boOketabiuse le boAntonio ba tlogo godišwa ka megobonyana ye. Ka potlako, ke re šalang gabotse gobane leme la Brutase bjale le nyaka go fetša taodišo ya tema ya mafelelo ya histori ya bophelo bja gagwe. Mahlo a ka a imelwa ke bošego gomme marapo a ka a nyaka go ya go beng gobane a šomile go ﬁhlela hora ekhwi.

(Mekgoši le dillo ka gare: Tšhabang! Tšhabang)

KELITUSE: Tšhaba, mong' a ka, tšhaba!

BRUTASE: A re yeng! Ke tla le latela.

(Kelituse, Daredaniuse le Boluminiuse ba a tšwa.)

Ke a go rapela, Seretaro, šala fa le mong 'a gago. O motho wa maemo, wa bophelo bjo bo hlomphegago. Swara theko ya rumo la ka ke ye, o lebelele thoko ga ke wela godimo ga lona. Beta pelo, hle!

SETERATO: Mphe seatla pele. Sepela gabotse, mong 'a ka. (Ba a dumedišanu.)

BRUTASE: Gabotse Seterato wa bohlokwa!

(0 wela godimo ga rumo.)

Le wena Sisare, robala bjale gobane ga ka go bolaya ka moya o swanago le o.

(Mekgoši. Go boelwa morago. Go tsena Oketabiuse, Antonio, Mesala, Lukiliuse le mašole.)

OKETABIUSE: Ke mang yola?

SETERATO0:

MESALA: Mohlanka wa mong'a ka. Seterato, o kae mong wa gago? lokologile ditlamong tšeo o lego go tšona, Mesala. Diphokgo di ka gotša mollo ka yena gobane Brutase o ikahlotše

gomme ga go motho yo a ka ithorišago ka lehu la gagwe.

LUKILIUSE: Brutase o ratile kudu gore a hwetšwe ka sebopego se bjalo. sKe a go leboga ga o dirile gore mantšu a Lukiliuse a be therešo.

OKETABIUSE: Ka moka ba ba diretšego Brutase, ke tla ba amogela. Wena, monna, o tla ipha sebaka wa ba gona?

SETERATO: Ruri, ga Mesala a dumela.

OKETABIUSE: Dira bjalo, Mesala wa morategi. 3 T

MESALA: Mong 'a ka o hwile bjang na, Seterato ?

SETERATO0: Ka swara lerumo gomme a wela godimo ga lona.

MESALA: Mo tšee, Oketabiuse, o diretše mong 'a ka go iša mafelelong.

ANTONIO: Ge ba re ngwana-kgoro Moroma ba ra Brutase. Ba bangwe ka moka ba be ba le mafšega mahlaba-pshio, ba bolailego Sisare Taukgolo, ka baka la lehufa fela. O ikopantše le bona ka pelo yee sekilego, ye e ratilego ruri go hlakola meokgo ya setšhaba! E be e le motho wa makgonthe bophelong, a kgakotšwe a tswakilwe, a tlokilwe badimong ka mathakgathakga a mphô tša badimo. Ka yena Tlhago ka noši e be e ka re go Lefase, 'Le madiba go pša a magolo!'

OKETABIUSE: A re mo direleng ka bokgabo bja gagwe. A re ye go mmoloka ka ditshwanelo le ditirelo tša phihlo. Topo sa gagwe mantšiboeng a, se tla lala mo tenteng ya ka ka tlotlo bjalo ka lešole le phagamilego. Ka gona, letšang lepapata gomme e be šebešebe, re ye go hlobošana tša tšatši lekhwi la ntšhang-banagae, masoganathabeng.

l oa1v2olsqut(Ba a tšwa.) d ot o tqud sv 0