Serie Veelvoudige Nederlands Kampioenen: Jan Timman

Jan Timman won het Nederlands Kampioenschap negen keer en mag daarom uiteraard onder geen beding ontbreken in deze rubriek van veelvoudig NK-winnaars. Timman begint zijn imposante zegereeks in 1974, op 22-jarige leeftijd. Hij doet dan voor de vierde keer mee aan het NK, na in 1969 op 17-jarige leeftijd te zijn gedebuteerd. Zijn eerste titel is er direct een die weinig aan duidelijkheid te wensen over laat. Timman maakt 8,5 uit 11 zonder nederlagen, Sosonko en Ree volgen op gepaste afstand met ieder 6,5 punt.

Timman-Vogel

NK Leeuwarden 1974 -+-+q+-mk +-+-+p+-zp-zp-zp-zp +Pzp-+-+-+P+-zP-+ +-+Q+-+-+-zP-+PzP +-+-+-mK-

Een enerverend middenspel heeft geleid tot dit dame-eindspel.

36.De3!?

Neemt de controle over de e-lijn, al wil Vogel daar nog niet aan.

36...De6

De beslissende fout! Essentieel is 36...Dd7, om de dames op het bord te houden.

Ook 36...Dxe3+ 37.dxe3 was geen oplossing, want het pionneneindspel is verloren voor zwart. Een voorbeeld variant is

37...f5 38.Kf2 Kg7 39.Kf3 Kf6

40.e4 en na ruil maakt wit een vrijpion op de koningsvleugel en zal vervolgens via d5 de zwarte stelling binnen dringen.

37.Dxe6 fxe6 38.f5!

Timman is altijd een eindspelkunstenaar geweest en dit type afwikkelingen is een kolfje naar zijn hand.

38...Kg7

Relatief nog de beste verdediging. Na 38...e5 39.Kf2 brengt wit de koning naar binnen via d5 en wint alle zwarte pionnen.

Verder brengt 38...exf5 39.Kf2

Kg7 40.Kf3 Kf7 41.Kf4 Ke6

42.h4 h5 43.g3 zwart in zetdwang, met als gevolg dat 43...d5 44.cxd5+ Kxd5 45.Kxf5 en g3–g4 op de volgende zet, wint.

39.Kf2

Wit moet nauwkeurig blijven. Zo verspeelt 39.fxe6 f5 40.Kf2

Kf6 41.Kf3 Kxe6 42.Kf4 Kf6

43.g4 fxg4 44.Kxg4 Ke5! de winst. Omdat zwart net op tijd een vrijpion maakt op de damevleugel.

39...Kf7 40.Kf3 Ke7

Een fraaie pointe is 40...d5 41. d4! waarna zwart niet in staat is de promotie van een van de witte pionnen te stoppen.

41.Ke4 h5 42.h4 Kf7 43.fxe6+ En zwart gaf op. Na 43...Kxe6

44.Kf4 gaat wit met g2–g4 een verre vrijpion creëren en daar is geen kruid tegen gewassen.

1–0

Timman wint ook de volgende twee titels en in 1977 moet Viktor Kortchnoi er aan te pas komen om hem van zijn vierde NK-titel op rij af te houden. Met 12 uit 13 zet ‘Viktor de Verschrikkelijke’ een score neer die vermoedelijk nooit meer geëvenaard zal worden. Het zal de eerste en ook direct de laatste keer zijn dat Kortchnoi aan het Nederlands Kampioenschap mee doet.

Het jaar erop pakt Timman de draad weer op al moet hij de titel dit keer wel delen met

Genna Sosonko. De volgende partij is een van de bekendere uit de NK-historie. Een modelpartij in de Benoni uit dat toernooi van 1980.

Scheeren-Timman

NK Leeuwarden 1980 -trlwqr+k+ +p+-+pvlp p+-zp-snp+ +-zpPsn-+P+-+-+-+ sN-sN-+-zPP -zP-+PzPL+ tR-vLQ+RmK-

Op het bord staat een scherpe Benoni, de witte opzet was toentertijd de hoofdvariant, maar tegenwoordig is men andere paden in geslagen. Wits laatste zet (14.Pc4–a3) heeft als doel om het paard op e5 te verjagen met f2–f4, om daarna middels e2–e4 en Pa3–c4 het centrum te bezetten.

14...Ph5 15.e4

Zwarts laatste zet heeft als idee dat 15.f4 nu met het stukoffer 15...Pxg3 beantwoord kan worden. De praktijk heeft uitgewezen dat zwart hier prima kansen heeft na 16.fxe5 Lxe5. 15.g4 is ook erg gevaarlijk na 15...Lxg4 16.hxg4 Pxg4 17.Dd3 Lxc3! met het idee om na 18. bxc3 met 18...Te3!! verder te gaan. De toren op e3 zorgt ervoor dat …Dh4 niet meer met Dh3 beantwoord kan worden.

19.Lxe3 Dh4 20.Tfd1 Te8! dreigt …Txe3, en 21.Pc4 f5 blijft de druk op de ketel houden. Overigens heeft zwart op zet 15 ook andere, minder verplichtende, voortzettingen.

15...Tf8

Het zou te ver voeren een enorme theoretische verhandeling over deze variant te geven. Maar deze zet was nieuw en achter het bord bedacht door Timman. Hij beschrijft in het recent uitgekomen Timman’s Triumphs - een verzameling van zijn beste partijen - hoe hij na lang nadenken de variant 15... f5 16.exf5 Lxf5 17.g4 Lxg4 18. hxg4 Dh4 19.gxh5 Tf8 20.h6 Lh8 21.Pc4 Pg4 22.Dxg4 Dxg4 zoals gespeeld in KovacevicNemet, Karlovac 1979, op had weten te diepen. Wit had die partij op overtuigende wijze gewonnen. De partijzet werd later ook door Kasparov gespeeld in een beroemde winstpartij tegen Kortchnoi. Tegenwoordig is 15...Ld7 hier de hoofdzet, maar het zou nog vele jaren duren voordat dat het geval was.

16.g4

Kritiek is 16.Kh2 f5 (Wellicht is 16...b5 17.axb5 axb5 18.Paxb5 Db6 met het idee om 19.f4 met 19...La6 te beantwoorden, te overwegen.) 17.f4 b5 18.axb5 axb5 en nu speelde Kortchnoi het sterke 19.Paxb5 maar ging later toch in de complicaties ten onder. Timman had deze stelling ook - 22 jaar later - op het bord tegen een ander veelvoudig Nederlands kampioen. Die partij ging verder met 19.fxe5

Pxg3! 20.Tf3 (20.Kxg3 Lxe5+ 21.Kf2 was vermoedelijk een betere kans.) 20...Lxe5 21.Paxb5

Dh4 22.exf5 Lxf5 en zwart had een winnende aanval in Van Wely-Timman, Wijk aan Zee 2002.

16...Dh4

Uiteraard gaat zwart het paard niet weg spelen. Ook in aanmerking komt 16...f5!? 17.exf5 (17. gxh5 f4 en …Dh4/g5 op de volgende zet, lijkt erg gevaarlijk.) 17...gxf5 18.g5 is waar de engines mee komen, maar de stelling blijft intrigerend na 18... f4 19.Dxh5 f3 20.Lh1 Lf5.

17.gxh5 Lxh3 18.h6 Lh8 19.

Pe2

Nu gaat het rap! De enige serieuze verdediging is 19.De2 f5

20.Pc2 waarna zwart nog het een en ander te bewijzen heeft.

19...f5 20.exf5 Txf5 21.Pg3

Tbf8!

-+-+-trkvl +p+-+-+p p+-zp-+pzP +-zpPsnr+P+-+-+-wq sN-+-+-sNl

-zP-+-zPL+ tR-vLQ+RmK-

Alle stukken mogen meedoen in de aanval!

22.Pxf5 Txf5 23.Db3 Lxg2

Deze partij verdiende eigenlijk de bekroning 23...Pf3+ 24.Lxf3

Ld4! waarna de koning op g1 niet overleeft. Toch is ook de partijzet ruim voldoende.

24.Kxg2 De4+ 25.f3 Pxf3 26. Dxf3 Txf3 27.Txf3 De2+ 28.

Tf2

28.Kg3! is taaier.

28...Dg4+ 29.Kf1 Dd1+ 30. Kg2 Ld4

Materieel gezien gaat het allemaal prima met wit, maar de coördinatie is ver te zoeken.

31.Tb1 Dg4+ 32.Kf1 Dd1+

33.Kg2 Dg4+ 34.Kf1 b5 35. axb5 axb5 36.Ta1 Lxf2 37.

Kxf2 Da4 38.Tb1 Dh4+ 39.Ke2 De4+ 40.Kd1 Df3+

Wit geeft op. Na 41.Kc2 b4 gaat er nog meer materiaal verloren. 0–1

1981 is het jaar van Timmans 6e titel. We kunnen gerust zeggen dat Nederland dan al wat te klein geworden is.

Grooten-Timman NK Leeuwarden 1981 r+-+-trk+ +pzp-wq-zpp -+n+-+-+ zp-+nzp-+l -+-+-zp-+ zPP+PzPN+P -wQ-+LzPP+ tR-vL-+RmK-

Een Engelse opening is een Open Siciliaan met verwisselde kleuren geworden, waarbij Timman met zijn laatste zet (14...f4) zijn intenties duidelijk heeft gemaakt.

15.Pxe5

Dit brengt wit in grote problemen. Cor van Wijgerden laat in het Schaakjaarboek 1982 zien dat zwart na 15.e4 Pf6 16.Ld2

Lxf3 17.Lxf3 Pd4 ook ‘alle troeven in handen heeft’. Wit had vermoedelijk het bescheiden

15.Ld2 moeten kiezen, waarna er nog niet veel mis is.

15...Lxe2 16.Pxc6 bxc6 17.

Dxe2 f3!

Deze sterke zet moet wit gemist hebben toen hij tot 15.Pxe5 besloot. Op 18.gxf3 is 18...Pf4! direct beslissend.

18.Db2 fxg2 19.Kxg2 Dg5+

20.Kh2 Tf3

De aanval loopt vanzelf.

21.Tg1 Txh3+ 22.Kxh3 Dxg1

De rest is niet moeilijk meer.

23.f3 Pxe3 24.De2 Dh1+ 25.

Kg3 Pf5+ 26.Kf2 Dh2+ 27.Ke1

Dg1+ 28.Kd2 Pd4 29.Dd1

Df2+ Wit geeft op.

0–1

En uit hetzelfde toernooi komt ook deze overwinning.

Timman-Van der Vliet

NK Leeuwarden 1981

r+-wq-trk+ zpp+nzp-vlp -+p+-+-+ +-+lsNp+-+-zP-+-+ +-+-vL-+PzPQ+LzPPzP +-+R+RmK-

Een heel leerzaam fragment. Het is mooi om te zien hoe wit de stelling tot het maximum versterkt alvorens toe te slaan.

Let op de beginzet.

16.Pd3! Pf6 17.Lf4 e6 18.Le5

Tf7 19.Pf4

De opstelling die wit op zet 16 voor ogen moet hebben gehad. Het paard stond mooi op e5, maar nu hebben zowel paard als loper een goede functie. Zie hoe wit nu de stelling verder blijft versterken.

19...Lf8 20.Lc4 Dd7 21.Td3

Pe4 22.Te1 Te8

Alle witte stukken zijn in het spel. Tijd om toe te slaan!

23.Txe4!

Door het paard te elimineren krijgt wit toegang tot g3.

23...Lxe4 24.Tg3+ Tg7 25.Db3

Harmonie is het woord dat in me opkomt. Alle witte stukken voeren hun taken tot in perfectie uit.

25...b6

25...Txg3 26.Dxg3+ Kf7 27.Dh4 wint ook spoedig.

26.Lxe6+ Txe6 27.Lxg7

Zwart geeft op. Na 27...Lxg7

28.Dxe6+ Dxe6 29.Pxe6 blijft wit een toren voor.

1–0

Het toernooi werd nog spannend omdat Timman in ronde 8 en 9 verloor van Kuijf en Van der Sterren. Een slotakkoord van 3,5 uit 4 bleek echter toch voldoende voor een ongedeelde 1e plaats.

Jan voegt zich in deze jaren bij de absolute wereldtop en speelt daarom niet meer elk jaar mee in het NK. De toernooi-agenda laat het simpelweg niet altijd toe. De regel lijkt te zijn dat wanneer Timman wel meedoet, hij het toernooi ook wint. Zo gebeurt het in 1983 en in 1987. In dat laatste toernooi zelfs met 2,5 punt verschil op de achtervolgers.

Zelfs in 1996, als Jan na negen jaar weer meespeelt op het NK, lijkt deze regel nog steeds te gelden. Toch komt de titel dit keer iets anders tot stand. In de laatste ronde verliest Timman van Jeroen Piket waardoor Ivan Sokolov op gelijke hoogte komt. Een beslissingsmatch moet daarna uitmaken wie de titel krijgt. In die match wint Ivan de eerste partij maar weet Timman in de resterende drie partijen de match toch naar zich toe te trekken. We sluiten af met een fragment uit de tweede partij van de match.

Sokolov-Timman Beslissingsmatch NK Amsterdam 1996 -+rtr-+k+ +l+-+pzpp p+-+p+-+ +pvLnzP-+q -zP-+-zP-+ +Q+L+-+P P+-+-+P+ tR-+-+RmK-

Op het eerste gezicht geen stelling waarin wit zich veel zorgen hoeft te maken. Dat gaat spoedig veranderen.

24...a5 25.a3

Misschien al wel de beslissende fout! Aangewezen was 25.Le4. 25...a4!

De dame blijkt niet over goede velden te beschikken.

26.Dd1

26.Db1 g5! 27.fxg5 Dxg5 is vreselijk voor wit. Met een open g-lijn en controle over de lange diagonaal kan zwart vol vertrouwen een koningsaanval beginnen.

26...Dxd1 27.Taxd1 Pc3! 28. Td2 Le4! 29.Ld6 f5! Geen gebrek aan uitroeptekens deze partij! Zwarts laatste zet ‘cements’ (zoals ze in het Engels zo mooi zeggen) het zwarte voordeel. We gaan een klassiek voorbeeld zien van een goed paard tegen slechte loper.

30.Kh2 Lxd3 31.Txd3 Pe4 Dit eindspel is hopeloos. De loper op d6 heeft geen aanvalsdoelen, terwijl de witte stelling er vol mee zit.

32.Tff3 Tc2 33.Le7 Txd3 34. Txd3 Td2! 35.Te3

Wit kan niet ruilen, want na 35.Txd2 Pxd2 is de a-pion niet meer te dekken.

35...Kf7!

Het paard op e4 en toren op d2 staan al oppermachtig. Nu komt ook de koning in het spel.

36.Lh4 Ke8 37.Le1 Tb2 38.Td3 h6 39.Td1 Ta2 40.Tc1 Kd7

41.Td1+ Kc6 42.Tc1+ Kd5

43.Td1+ Kc4 44.Tc1+ Kb3

Deze koning stond op g8 enkele zetten geleden!

45.Tc6 Te2

Wit geeft op. 0–1