Durme- & Scheldeland 2024-3 by Willem Bockx

durme- en scheldeland

vzw durme schrijft mee geschiedenis midzomernacht

voorwoord

Beste lezer,

Vochtigheid en water: doorgaans een zegen voor de natuur. We leven nu eenmaal in een Atlantisch zeeklimaat dankzij de Golfstroom.Wat gebeurt er nu echter? Dat is pure en eenvoudige fysica. Door stijgende globale temperaturen kan de lucht meer water bevatten. Dat water moet er weer uitregenen waar de wolken gaan. Veranderde windpatronen zorgen voor “blokkering” van weersystemen, die weken blijven hangen boven dezelfde gebieden. Het resultaat van beide op continent-niveau is lange extreme nattigheid in het ene gebied, en lange extreme droogte in het andere. Klimaatopwarming uit zich dus heel duidelijk. Niettemin blijven uw individuele kleine bijdragen aan uitstootbeperking, vermindering van energieverbruik en reductie van vliegverkeer tellen! Vele kleintjes maken een groot!

De verkiezingen zijn achter de rug. De beide weinig natuurgezinde traditionele partijen kregen klappen. Nu maar hopen dat ze inzien dat publieke opinie echt meetelt zodat de aangekondigde verdere afbouw van natuur- en milieuwaarden stopt. Daarbij denk ik zeker ook aan subsidieregelingen en misplaatste beperkingen rond natuurverwerving.

Geniet van onze gebieden, van uw tuin of van een wandeling.En hou u droog!

Hans Masuy, voorzitter

vzw durme schrijft mee geschiedenis

Thomas Van Lancker

Sinds 1 oktober 2019 is er maar liefst 1.902 ha nieuw bos bijgekomen inVlaanderen en het voorbije plantseizoen (2023-2024) alleen al kwam er 757 ha bos bij,een record! Met haar 15 ha nieuw bos droeg vzw Durme hier zeker haar boompje aan bij. Het doel van 4.000 ha dat Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir had vooropgesteld, wordt echter niet behaald, maar er is een kentering ingezet die we zeker niet mogen onderschatten. Het kabinet van Demir noemt dit de groenste inhaalbeweging ooit.

Met dank aan de Bosalliantie …

De minister is toch zeer tevreden omdat bosuitbreiding nu echt op de kaart staat en de inhaalbeweging is ingezet. In de vorige bestuursperioden verdween er telkens netto bos inVlaanderen. Ze looft daarbij de samenwerking die is opgezet met de Bosalliantie. Die Bosalliantie is een samenwerkingsverband van lokale besturen,provincies,overheden,maar ook natuur- en jeugdverenigingen waar vzw Durme deel van uit maakt.

Daarnaast keurde de Europese Commissie in 2021 de nieuwe bosbeheerstrategie goed. Als onderdeel van de Green Deal en de Europese biodiversiteitsstrategie wordt gestreefd naar het planten van 3 miljard extra bomen tegen 2030. Grofweg komt het erop neer dat de bosuitbreiding van de periode 2005 tot 2020 verdubbelt. Deze 3 miljard bomen zijn nieuwe bomen, dus geen herbebossingen en compensaties. In die zin is deze Europese bomenteller één op één gelinkt met de nieuwe bossen inVlaanderen.

Uitreiking Boslabels

Om deze inspanningen van de voorbije jaren in de kijker te zetten, werd half mei in Brugge een

slotevent gehouden met de partners van de Bosalliantie. Tijdens dit event werden lokale besturen in de bloemetjes gezet die een bepaald aantal ha bos hebben aangelegd in hun stad, gemeente of provincie. Dit gebeurde met de toekenning van verschillende Boslabels. Zo werden er gouden (> 10 ha),zilveren (> 5 ha) en bronzen (> 2,5 ha) Boslabels toegekend. Onze provincie Oost-Vlaanderen spant in heel dit verhaal de kroon en staat helemaal bovenaan. Maar liefst 28% van alle nieuwe bossen in Vlaanderen werden hier gerealiseerd, goed voor een totaal van 539 ha. Het provinciebestuur zelf viel op zijn beurt in de prijzen en gedeputeerde Riet Gillis mocht een gouden Boslabel in ontvangst nemen.

In totaal hebben 128 lokale besturen meer bos in Vlaanderen mogelijk gemaakt door zelf een bos(je) aan te planten. 35 lokale besturen vielen in de prijzen, wat dus wel betekent dat 93 besturen minder dan 2,5 ha nieuw bos hebben gerealiseerd. Uit onze regio mocht enkel het stadsbestuur van Sint-Niklaas een zilveren Boslabel in ontvangst nemen. Zij plantten zelf 6,6 ha nieuw bos aan. Samen met 5,5 ha die vzw Durme aanplantte in de Fondatie van Boudelo, kwam er op grondgebied Sint-Niklaas meer dan 12 ha nieuw bos bij.Een dikke proficiat daarvoor!

big day durmevallei

Laurent Van den Bergh

11 mei,World Migratory Bird Day; een dag om de wonderen van de vogeltrek te vieren, alsook stil te staan bij de talloze uitdagingen die (trek)vogels ondervinden tijdens die lange reizen.

"Hoe zouden we dat als vogelwerkgroep concreet kunnen vieren?" dachten we.

Waarom niet proberen om zoveel mogelijk vogelsoorten op die ene dag in kaart te brengen?

Dat is exact het concept van een Big Day:24 uur lang alle vogelsoorten waarnemen.

Alzo gingen we met z’n zessen verspreid op pad, ieder op z’n eigen manier.

De ene met een gedetailleerd schema waar al veel onderzoek aan vooraf was gegaan,de andere met een‘ik laat het op mij afkomen’ fietstocht,of nog, door een bezoek aan een local patch te brengen die door en door gekend is,noem maar op.

Elke waarneming voedt de databank die onderzoekers helpt om patronen in vogelmigratie, populatiedynamiek en veranderingen in

verspreiding te begrijpen,wat cruciaal is voor het beschermen van vogelsoorten en hun habitats.

Als concreet voorbeeld van bescherming,werd in deze editie een zingende kwartelkoning ontdekt. Na enkele telefoontjes kon de beheerder van het perceel verwittigd worden om maai-activiteiten uit te stellen.Helaas is de vogel niet lang gebleven, en was deze waarschijnlijk op doortrek.

Moe en voldaan resulteerden de zoekinspanningen in een lijst van 139 soorten (145 als je exoten en hybriden meetelt). Positieve verrassingen waren onder andere de eerder vernoemde kwartelkoning, een overvliegende zwarte ooievaar, een pleisterende zilverplevier (we vonden weinig steltlopers), en een geelpootmeeuw.

Benieuwd wat volgend jaar zal brengen.

Een roepende kwartelkoning was één van de verrassingen van de dag © Lars Soerink/Vilda

dagvlinder�che iepenpage

Daan Van Eenaeme & Sandra Casier

Vlinderaars hebben niet de gewoonte om omhoog te kijken. De iepenpage, een boomkruin bewonende soort,die maar zelden naar beneden komt om bloemen te bezoeken, wordt hierdoor gemakkelijk over het hoofd gezien.Is dit de reden dat de soort eind vorige eeuw te boek stond als zeer zeldzaam en op de Rode Lijst van 2011 als VU (kwetsbaar) (Maes et al. 2011)? De verborgen levenswijze van de soort heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de ‘schijnbare afwezigheid’, maar ook de iepenziekte (sedert 1977) zal hoogstwaarschijnlijk een vrij hoge tol hebben geëist.

Intensieve monitoring in de afgelopen 10 – 15 jaar heeft ons echter een ander beeld gegeven van de verspreiding van de iepenpage in Vlaanderen. Binnen het Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied (PDDS) werd het startschot voor gedreven zoektochten naar eitjes en imago’s gegeven na de ontdekking van een nieuwe populatie in Berlare (Van deVelde P.2014).

uiterlijke kenmerken

De bovenkant (BK) van de vleugels is donkerbruin. De wetenschappelijke naam van de Iepenpage, Satyrium w-album, verwijst naar de witte lijn op de onderkant (OK) van de achtervleugels (avl) die een duidelijke w vormt (foto 1).(‘album’ slaat op de witte kleur van de lijn en de w.) De achtervleugels (avl) hebben het typische staartje aan de achterkant,een kenmerk dat alle kleine pages gemeen hebben (foto 1).De grote oranje maanvlekken op de avl zijn eveneens een opvallend kenmerk (foto 1).

fenologie en algemene levenswijze

De iepenpage heeft één generatie van midden juni tot begin augustus (Fig.1).

De vliegperiode kan van jaar tot jaar variëren.Het rupsje begint namelijk pas te eten wanneer de iep bloeit en de bloei is op zijn beurt afhankelijk van de temperatuur in het vroege voorjaar (februari – maart).

Deze dagvlinder is een echte specialist, wat betekent dat zijn levenscyclus sterk verbonden is met één plantenfamilie, nl. de iepenfamilie. Dit heeft grote voordelen, zoals bijv. dat de rupsjes pas uit het ei kruipen als de iep start met bloeien en er dus eten beschikbaar is.

De kleuren van de rups (foto 2) zijn afgestemd op die van de iep, wat ze moeilijk te vinden maakt. Nadeel aan deze specialisatie is dat wanneer het niet goed gaat met de waardplant, ook de specialist in nauwe schoentjes komt te staan.

Fig. 1: Fenologie iepenpage PDDS gebied (2014 - 2023). ©VVE WG Dagvlinders

Foto 2: Rupsen iepenpage waarbij de kleuren zijn afgestemd op de iep! © DaanVan Eenaeme

waardplant en biotoop

Het ♀ gebruikt dus enkel iepen als waardplant, maar is niet kieskeurig wat betreft de soort iep. Zowel inheemse soorten (gladde en ruwe iep) als uitheemse en hybride (bv. de Hollandse iep) worden gebruikt om eitjes op af te zetten ( Böhm et al. 2022).

De iepenpage komt in heel wat soorten biotopen voor: zowel in loofbossen met iepen, in de bosrand,… als in stedelijk gebied,waar iepen vaak aangeplant zijn in lanen, parken, tuinen,… Een grote iep bv.in sterk verstedelijkt gebied kan een populatie huisvesten (Jacobs 2012).

De iepenpage is een snelle vlieger en wordt, net als veel andere dagvlinders,zwaar onderschat qua dispersiemogelijkheden. Dit betekent dat ze in staat zijn om hun oorspronkelijk biotoop te verlaten en op zoek te gaan naar nieuw leefgebied. Vooral de ♀ gaan vaak aan het zwerven, op zoek naar geschikte iepen om hun eitjes op af te zetten.

De ♂ houden zich het vaakst op bij de zogeheten bruidsbomen. Dit zijn bomen waar de ♂ samenscholen en elk voor zich een klein territorium verdedigen tegen concurrerende ♂. In vele gevallen is de bruidsboom ook de waardplant, dus een iep. Deze staat bij voorkeur op een windstille plek, bv. een open plek in het bos. Je maakt grote kans om daar met elkaar strijdende ♂ aan het werk te zien.Vergeet dus je verrekijker niet!

Honingdauw (een zoet goedje dat afgescheiden wordt door bv. bladluizen) is een favoriete

voedingsbron voor de imago’s. Die vinden ze veelal op de iepen zelf. Daarnaast zijn bloeiende lindes in trek. Bloembezoek werd waargenomen op wilde marjolein, gewone engelwortel, gewone berenklauw,akkerdistel,braam,…

voortplanting en andere stadia

De eitjes worden vlakbij eindknoppen of op de overgang van eenjarig naar tweejarig hout gelegd (foto 4).

De soort overwintert als volledig ontwikkeld rupsje in het ei.De rupsen kunnen zich verheugen op een gevarieerd menu. Ze starten alvast met de bloem(en)(knoppen).Vervolgens stappen ze over op de rijpende vruchten en later de jonge blaadjes. De rups weet zich goed te wapenen tegen predatoren door de kleur aan te nemen van datgene wat ze aan het eten is. Eten ze bloemen, dan zijn ze roze van kleur. Eten ze blaadjes, dan zijn ze groen.Wanneer de bladeren zich volledig ontvouwd hebben, zie je de gezaagde bladrand. Ook hieraan heeft de rups zich perfect aangepast: hun rug vertoont dezelfde gezaagde structuur (foto 5). Dit toont aan hoe goed deze soort zich heeft aangepast aan haar enige waardplant!

Foto 3: Iep in woonwijk te Lokeren met vondst van eitjes van iepenpage. © PhilippeVan deVelde

Foto 4: eitje iepenpage op knop van iep. © PhilippeVan deVelde

Foto 5: rups iepenpage met gezaagde structuur blad en rups. © DaanVan Eenaeme

De ontwikkelingsperiode (ei-rups-pop) neemt ongeveer 60 dagen in beslag (Bink 1992). Het ♂ komt gewoonlijk vroeger uit de pop dan het ♀, dat gemiddeld 3 weken langer leeft dan het ♂.

Na het paren heeft het ♀ tijd nodig om de eitjes te laten rijpen. In die periode heeft ze een verhoogde behoefte aan nectar.

Fig. 2: aantallen iepenpage PDDS gebied (2014 -2023) © VVE WG Dagvlinders

monitoring en trends

De status van de iepenpage is erop vooruitgegaan: vanVU (kwetsbaar) (Maes et al 2011) op de Rode Lijst naar ‘momenteel niet in gevaar’ (LC) (Maes et al. 2021).Dit is het positieve gevolg van gerichte inventarisaties. Ook binnen het PDDS zien we vanaf 2017 (fig. 2) een forse toename van het aantal waarnemingen van de iepenpage. Dit hebben we te danken aan de intensieve zoektochten naar eitjes onder impuls van gedreven leden van deVVEWG Dagvlinders.

Daarnaast worden de imago’s al nectar drinkend gespot op veelal ruigtekruiden of - voor de echte speurneus met verrekijker en camera - in de boomtoppen.

Fig. 3 toont de huidige verspreiding van de iepenpage in het PDDS gebied.

Wellicht is het mogelijk om nog meer hokken op de kaart in te vullen in de toekomst. Het feit dat de iepenpage voorkomt in verstedelijkt gebied waar (volwassen) iepen staan, maakt dat deze soort kan opgevolgd worden via het tuinmeetnet van deVVEWG Dagvlinders (fig.4).

Fig.4 :tendensen iepenpage volgens de 3 omgevingstypes uit het tuinmeetnet. ©VVEWG Dagvlinders

maatregelen en beheer

De iepenpage is gebaat bij een goed bosrandbeheer en ruigtebeheer dat rekening houdt met de noden van de vlinder op het vlak van ei-afzet, nectaraanbod en bruidsbomen. Dit houdt in dat er regelmatig gekapt en gemaaid wordt, maar nooit alles in één keer! Open plekken in bos en bosrand zijn aantrekkelijk omdat daar de wind wegvalt. Belangrijk is dat beheerders zich niet laten afschrikken door de iepenziekte! Laat iepen onderdeel uitmaken van een beplantingsplan voor houtkanten, bossen,…

Door je tuin vlindervriendelijk in te richten,maak je kans om een iepenpage al drinkend op de bloemen te spotten.Of misschien heb je wel een bloeiende iep in je tuin of voor je huis? Wil je weten hoe dagvlinders het in jouw tuin en omgeving doen? Schrijf je dan in voor het tuinmeetnet van de VVE WG Dagvlinders door een mailtje te sturen naar vvewgdagvlinders@telenet.be.

referenties

Bink F.A.1992. Ecologische atlas van de dagvlinders van Noordwest-Europa. _ Schuyt & Co.,Haarlem,512 pp. Bink F.A.2013. Dagvlinders in de Benelux._Bink,Bennekom

Böhm, K., Holtzum S. & Kunz W. 2022. Gehört der Ulmen-Zipfelfalter Satyrium w-album (Knoch, 1782) in Nordrhein-Westfalen in die Stufe 2 der Roten Liste? (Lep. Lycaenidae). 165 Fundstellen im Südteil der Stadt Dusseldorf und im südlichen Kreis Mettmann durch eine fünfjährige Untersuchung in den Jahren 2017-2021. Melanargia, 34(2/3):57-70.

Jacobs, I. 2012. Iepenpage en Sleedoornpage inVlaams-Brabant. Nieuwe inzichten in verspreiding en ecologie. Natuurfocus, 11 (2): 52-61.

Maes D,Herremans M,Vantieghem P,VeraghtertW,Jacobs I,Fajgenblat M &Van Dyck H (2021) IUCN Rode

Lijst van de dagvlinders inVlaanderen 2021 Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2021 (10). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. https://doi.org/doi.org/10.21436/ inbor.34052968.

Maes D,VanreuselW,Jacobs I,Berwaerts K &Van Dyck H (2011b) Een nieuwe Rode Lijst dagvlinders.De IUCN-criteria toegepast inVlaanderen.Natuur.focus 10 (2):62-71.

Van de Velde P. 2014. Maaidonkbos en omgeving: een topgebied voor dagvlinders in (Oost)Vlaanderen!? Durme en Scheldeland 17(4):8-9.

Leden van deVVEWG Dagvlinders tijdens een wetenschappelijk MRR project rond Colias myrmidone, de Bremvlinder inTransylvanië, Roemenië. 17/5-2/6/2019. ©VVEWG Dagvlinders

natuurreservaat de buylaers in de kijker

Willem Bockx

De Buylaers is een uniek brokje natuur van 20 ha in het centrum van Lokeren. De meersen langs de Durme hebben hier grotendeels hun historisch open uitzicht behouden met vochtige hooilanden en tal van rietveldjes.Het spontaan verwilderendVerloren Bos met zijn stuifduinrelicten paalt eveneens aan dit natuurgebied. Dit alles geeft het geheel een grote ecologische waarde.

In het verleden, en dan vooral in de 19e eeuw, werd het gebied gebruikt voor het bleken van linnen, een nijverheid die in Lokeren op grote schaal uitgeoefend werd.In het landschap zien we daar geen sporen meer van,maar straatnamen als ‘Blekerijstraat’ & ‘Bleekmeersstraat’ in de omgeving van het reservaat zijn hier natuurlijk mee verbonden.

Rond 1970 werd hier een verkaveling tegengehouden en dit samen met recentere acties (zoals een crowdfunding voor de laatste puzzelstukken in 2019) heeft het gebied gemaakt tot wat het nu is. De huidige toestand is het resultaat van een mooie samenwerking tussen stad Lokeren en vzw Durme.De wandelwegen in het gebied, verschillende zitbanken en de ooievaarspaal waar ieder jaar een ooievaarskoppel zijn nest maakt, zorgen ervoor dat iedereen ook ten volle kan genieten van alles wat de Buylaers te bieden heeft.

bestuiversreservaat

Veel wilde planten hebben nood aan bestuiving om zich te kunnen voortplanten. Wilde bestuivers (zoals zweefvliegen en wilde bijen) zijn dus essentieel voor onze biodiversiteit. Het gaat echter niet goed met deze insecten inVlaanderen. Daarom is er een ‘Vlaams actieplan voor wilde bestuivers 2022-2030’ opgesteld, dat doortastende maatregelen neemt om zo die negatieve populatietrend een halt toe te roepen.Een van de prioritaire acties van het actieplan is het inrichten van wilde bestuiversreservaten.

Dit jaar kregen 21 natuurreservaten in Vlaanderen het label van bestuiversreservaat en de Buylaers is daar één van. Door de aanwezigheid van veel kleine landschapselementen in combinatie met de rietvelden en soortenrijke hooilanden heeft het gebied veel potentieel om met het juiste beheer een nog betere thuis te worden voor deze belangrijke insecten.

De Buylaers in het voorjaar. © vzw Durme

buylaersdag

Op zondag 26 mei organiseerde vzw Durme de Buylaersdag. Op deze dag werden verschillende activiteiten georganiseerd om al het moois dat dit natuurreservaat te bieden heeft, nog eens in de kijker te zetten. Het begon met een vroege ochtendwandeling. Zeven dappere buurtbewoners stonden om 6 uur paraat voor een kleine begeleide wandeling. Genietend van de opkomende zon en de stilte die je inVlaanderen enkel op dit uur kan ervaren, werd er verteld over fauna en flora, het beheer en de geschiedenis van het gebied. Ook waren er muizenvallen en een amfibiefuik uitgezet om te kijken welke dieren er allemaal voorkomen. De vallen waren echter leeg en de fuik produceerde slechts één bruine kikker (je moet altijd geluk hebben), maar er werd volop genoten en dat maakt natuurlijk alles goed.

In de voormiddag stond er een heuse gezinswandeling op het programma. Het slechte weer zorgde voor een kleine opkomst, maar de enkele deelnemers die de regen trotseerden, kregen daarvoor dus wel een wandeling op maat met de ooievaar als leidraad.

Na de middag viel onze insectensafari letterlijk in het water.Want ja, dat zijn dieren die toch een beetje zon nodig hebben. Maar het belangrijkste van de hele dag kon wel doorgaan:het ringen van het ooievaarsjong! Met behulp van de hoogtewerker van Hofheren kon ringer Olivier Vercauteren naar het nest gebracht worden. Hij kwam naar beneden met het ooievaarsjong dat zich op die leeftijd,bewust van het feit dat hij nog

Met dank aan Hofheren en hun hoogtewerker:

niet weg kan vliegen,heel rustig houdt.De meer dan 50(!) aanwezigen, jong en oud, konden de juveniele vogel van heel dichtbij bekijken, wat toch wel een unieke ervaring is.

Vogels worden geringd zodat we erover kunnen bijleren:Hoe oud worden vogels?Waar vliegen ze overal naartoe? Wat is hun doodsoorzaak? De antwoorden op deze vragen zorgen ervoor dat we de vogels beter kunnen beschermen.Wat de ervaring nog unieker maakte,was het feit dat de hoogtewerker door de extreem natte lente, een paar keer vast kwam te zitten.Gelukkig kwam er

Enkele sterke aanwezigen duwden de hoogtewerker door de modder tot aan de ooievaarspaal. © OlivierVercauteren

door het trek- en duwwerk van enkele sterke aanwezigen snel terug beweging in de zaak. Hoewel het mindere weer toch een beetje de spelbreker was, hebben we een grote groep geïnteresseerden kunnen laten genieten van dit stukje stadsnatuur waar we heel trots op mogen zijn.

Het dertienstippelig lieveheersbeestje is een typische soort voor natte gebieden zoals de Buylaers.© Jeroen Mentens/Vilda

bioblitz

In hetzelfde weekend als de Buylaersdag ging er een BioBlitz door. In zowel de Buylaers als het aanpalendeVerloren Bos hadden we het doel om zoveel mogelijk planten- en diersoorten waar te nemen. Iedereen kon zelfstandig deelnemen. Het was namelijk de bedoeling om alles in te geven op waarnemingen.be, een website, beheerd door Natuurpunt waar iedereen zijn eigen waarnemingen in kan zetten. Zo konden we op het einde van het weekend kijken hoeveel soorten en vooral of er ook nieuwe soorten voor het gebied waren ingegeven.Want het doel van zo’n BioBlitz is natuurlijk inventariseren.Ook algemene soorten die ervóór nog nooit bekeken zijn, worden op deze manier bij de lijst gevoegd. Hoe vollediger de lijst, hoe beter het beheer hieraan aangepast kan worden.

Voor het weekend waren er al 930 soorten (exclusief exoten) ingegeven in het gebied. 70 nieuwe soorten zouden ervoor zorgen dat we aan de magische 1000 zouden geraken. En dit is gelukt, want na het weekend stond de teller op 1014. Zeldzaamheden die dat weekend werden waargenomen, waren veenplatlijfje (een zweefvlieg), speciale paddenstoelen als dubbelgangerwimperzwam, klaverschijnbekertje

en zeldzame nachtvlinders klimopbladroller en boomzwammot.En ook enkele zeldzame soorten als dertienstippelig lieveheersbeestje en heesterslak die eerder al waren waargenomen, werden opnieuw gezien.

Dit is ook het bewijs dat er altijd nieuwe soorten ontdekt kunnen worden in een gebied.Zeker als het beheer voor verandering in biotopen zorgt en nog meer soorten kansen geeft.

Op zaterdag 25 en zondag 26 mei werden in totaal 339 soorten gezien in de Buylaers en het Verloren Bos:

botanisch lentenieuws

addertong

Het voorjaar van 2024 leek geen botanische verrassingen in petto te hebben,tot begin juni,… Toen werden in ons reservaat Fondatie van Boudelo twee nieuwe zeldzame plantensoorten ontdekt! Eén van die soorten is addertong (Ophioglossum vulgatum). Het is een heel kleine varensoort van slechts een tiental centimeter groot, die in de vegetatie nauwelijks opvalt. Ondanks zijn kleine gestalte heeft addertong met zijn ene vlezige blad en centrale sporenaar een opvallende groeivorm.Addertong is een typische kensoort van blauwgraslanden, dit zijn heel schrale,weinig productieve graslanden die nat zijn in de winter en slechts oppervlakkig uitdrogen in de zomer. Door de typische open grasmat van blauwgraslanden kunnen kleine, tere soorten zoals addertong er gedijen. Met de ontdekking van deze nieuwe soort wordt nogmaals bewezen dat de Fondatie van Boudelo, met zijn natte bodemcondities en moeraskalk in de ondergrond, het vzw Durmereservaat bij uitstek is waar zeldzame graslandtypes als blauwgrasland zich kunnen ontwikkelen.

moeraswespenorchis

De andere soort,moeraswespenorchis (Epipactis palustris), die begin juni in de Fondatie van Boudelo werd ontdekt, deed ons nog meer duizelen. Moeraswespenorchis tref je weinig aan inVlaanderen, hij is enkel te vinden in biotopen met alkalisch laagveen en eveneens in duinpannen. De aanwezigheid van kletsnatte groeicondities en een bodem rijk aan kalk zijn een must voor deze soort om optimaal te groeien. Moeraswespenorchis is een vrij kleine orchideesoort die door zijn systeem van wortelstokken groepsgewijs dicht bij elkaar voorkomt. Met de ontdekking van moeraswespenorchis als vijfde zeldzame orchideesoort (naast gevlekte rietorchis, gewone rietorchis, bosorchis en hondskruid) lijkt het erop dat de Fondatie van Boudelo stilaan het label van orchideeënreservaat mag krijgen. Spijtig dat onze, helaas veel te vroeg overleden, conservator Paul Vercauteren dit niet meer mag meemaken …

Kristof Scheldeman

Addertong © Kristof Scheldeman

Moeraswespenorchis © Frank Cornelis

vogelnieuws: bonte vliegenvanger

Joris Everaert

De bonte vliegenvanger is in Vlaanderen een vrij schaarse broedvogel waarvan de verspreiding lange tijd vooral beperkt bleef tot de Kempen. De laatste jaren werd een toename vastgesteld, en een westwaartse uitbreiding in Oost- enWest-Vlaanderen.

De bonte vliegenvanger (Ficedula hypoleuca) is een kleine zangvogel uit de familie van de vliegenvangers (Muscicapidae). Het mannetje heeft een opvallend zwart-wit verenkleed. Deze vliegenvanger broedt van Noordwest-Afrika in een brede zone door Europa tot in MiddenSiberië.Veruit de grootste aantallen zijn te vinden in Fenno-Scandinavië, de Baltische Staten en Duitsland. Het is een trekvogel die voornamelijk inWest-Afrika overwintert.

De soort kan in ieder type bos lokaal vrij talrijk voorkomen, ook in parken en tuinen, mits er nestkasten ophangen. Zonder nestkasten is hij schaarser en meer gebonden aan ouder halfopen loof- en gemengd bos met beschikbaarheid van natuurlijke nestholtes. Naaldbos wordt (zeker recent) niet gemeden,maar enkel indien ook wat loofhout (vooral eik) aanwezig is.

toename en westwaartse uitbreiding in vlaanderen

InVlaanderen werd de bonte vliegenvanger vóór 1980 slechts sporadisch broedend aangetroffen. In 1980 werden 36 territoria geteld,vooral in de Kempense bossen. Begin 2000 was de soort nog steeds een schaarse broedvogel inVlaanderen, al werd de populatie toen al op 600-1000

broedparen geschat. In 2013-2018 kwam de schatting al uit op 700-1200 broedparen.Toch bleef het broedgebied in hoofdzaak beperkt tot de Antwerpse en Limburgse Kempen. In de laatste jaren zien we naast een verdere toename ook een westwaartse uitbreiding tot in Oost- en West-Vlaanderen, specifiek in de Zandstreek die ecologisch het meest op de Kempen lijkt. Dit is goed te zien in de voorlopige resultaten van de nieuwe Vlaamse Vogelatlas 2020-2023 (www.vogelatlas.be). Een uitbreiding naar de loofbossen in de Zandleemstreek is amper merkbaar.

ook in durme- en scheldeland

Begin 2000 werden slechts enkele territoria van de bonte vliegenvanger vastgesteld in de regio rond Durme, Moervaart en Schelde. De westwaartse uitbreiding inVlaanderen zien we nu ook hier. Een voorlopige ruwe schatting voor de periode 2020-2023 (nieuwe vogelatlas) geeft in deze regio ongeveer 25 tot 40 territoria,met de grootste aantallen in de bosgordel van de Moervaartdepressie (ca. 15-20 in de bossen van De Linie,Vettemeers, Heirnisse, Fondatie) maar ook meerdere in de bossen van en rond Waasmunster en Sint-Niklaas.

Mannetje bonte vliegenvanger. © Joris Everaert

complexe situatie in europa?

In veel regio’s binnen Europa zagen we in de laatste 40 jaar een (lichte) afname van de aantallen. Hiervoor werd een link gelegd naar klimaatverandering. De bonte vliegenvanger overwintert in Afrika en zou net zoals veel andere soorten zijn terugkeer naar de broedgebieden niet voldoende hebben kunnen afstemmen op de vervroegde lentes. Hierdoor zou er een mismatch zijn ontstaan: op het ogenblik dat de jongen in het nest zitten, zou de rupsenpiek immers al voorbij zijn met lager broedsucces tot gevolg.Toch zien we zeker in de laatste jaren ook in andere regio’s danVlaanderen weer een toename van de aantallen.In Nederland leken recente afnames (vooral loofbos) en toenames (vooral naaldbos) elkaar landelijk eerst in evenwicht te houden, maar hierin nam in de laatste 10 jaar een significante groei de overhand.

�exibel

De toename van de bonte vliegenvanger heeft mogelijk deels te maken met een langer broedseizoen, ook als gevolg van de klimaatverandering. Recent zijn ook tweede legsels bij de soort vastgesteld, een nieuw fenomeen. De verschuiving van zuivere loofbossen naar gemengde naaldbossen met loofhout blijkt ook gunstige gevolgen te hebben. In deze bossen verloopt de rupsenpiek meer gespreid, waardoor het voedselaanbod voor de jongen in een langere periode kan worden gegarandeerd.Intussen werd ook aangetoond dat de bonte vliegenvanger zich ook deels heeft weten aan te passen aan vervroegde lentes,door vroeger (beter op tijd) in de broedgebieden aan te komen.

Mannetje bonte vliegenvanger. © Joris Everaert

andré verstraeten

Beste lezers,

Hans Masuy

Het is meer dan passend om hier al een eerste keer stil te staan bij icoon André Verstraeten. Medeoprichter en ErevoorzitterAndré (81) kondigde aan terug te treden als bestuurder en als lid van de AlgemeneVergadering.André plooit zich terug op het conservatorschap van het Groot Molsbroek,waar hij in 2025 de kaap van 50 jaar als conservator zal ronden. Op dat moment plannen we dan ook een passend eerbetoon voor zijn verwezenlijkingen in meer dan 5 decennia natuurbehoud!

Zijn verwezenlijkingen zijn talrijk en belangrijk.Meer dan eens hadden ze invloed tot op gewestelijk niveau, zeker waar het over natuurwetgeving en -subsidiëring ging. Ik breng noodzakelijkerwijs een korte bloemlezing,om geen heel tijdschrift te vullen.

� Hij legde de basis voor al onze reservaten, niet in het minst door aankoop van 180 percelen.

� Groot Molsbroek bouwde hij uit tot zijn huidige vorm,tegen soms grote bedreigingen in.

� Hij bracht ongeveer honderd subsidiedossiers tot een goed einde.

� André kent zijn weg binnen de overheid. Beleidsbeïnvloeding was hem helemaal niet vreemd.De wetten die vandaag de werking van de natuursector regelen, kwamen samen met hem als“lobbyist avant la lettre” tot stand.

� André was ook bijzondere veldwachter, met veertig processen-verbaal.

� In één van vele rechtszaken haalde hij het van JefVermassen!

� Bezwaarschriften, beroepschriften, activisme tegen grote en kleine bedreigingen voor natuur en milieu:André trok lang die karren.

� André wist ook dikwijls de pers te vinden,en met succes.

� Auteur van verschillende naslagwerken over natuur,cultuur en erfgoed in onze regio en ver daarbuiten.

DankjewelAndré!

AndréVerstraeten © BrunoVan den Bussche

natuurparels uit sombeke en elversele

De fototentoonstelling 'Natuurparels uit Sombeke en Elversele' lokte dit voorjaar in De Koolputten op 5 dagen niet minder dan 1122 bezoekers.Velen vertrokken met een duim of 'proficiat' en waren vol bewondering voor de natuur uit hun buurt die hier ontwikkelde dankzij het Sigmaplan.Onze ambassadeur Begijn le Bleu bracht een leuk en gewaardeerd optreden tijdens de opening. Ook de uitnodigingsbrochure werd voor velen een 'hebbeding' en zelfs tijdens de tentoonstelling werd er nog herhaaldelijk naar gevraagd. Een groot succes dankzij de samenwerking van vzw Durme met De Vlaamse Waterweg en Kunstforum De Koolputten. Een uitzonderlijke promo voor vzw Durme en de natuur.

André Verstraeten

Een selectie van de beelden zal van 1 juli tot 30 augustus te zien zijn in het bezoekerscentrum Molsbroek tijdens de openingsuren:

� Dinsdag tot vrijdag van 13u tot 17u.

� Zaterdag en zondag van 14u tot 18u.

Eind augustus zullen deze prachtige beelden te bezichtigen zijn in Elversele naar aanleiding van het feestweekend‘Féria’.

Visdiefjes © Patrick De Smedt

Begijn le Bleu in actie tijdens de opening van de fototentoonstelling.

© Patrick De Smedt

mysterieuze bank krijgt opknapbeurt

Vanop een bankje mijmerend genieten van de natuurpracht,meer hoeft het niet te zijn.Langsheen de Moervaart tussen Sinaaibrug en Moerbeke staat of beter stond zo’n bankje:De Netelbank.Hoe die bank daar kwam,is onbekend.De tekst op de bank leert dat die in 2008 door twee vissers uit de Moervaart werd gered en de naam Netelbank kreeg.14 jaar later blijkt de bank nogal kaduuk te zijn.Terreinvrijwilliger Antoine D’hooghe heeft de Netelbank meegenomen voor herstel en daarna krijgt ze terug haar plekje op de Moervaartdijk in de omgeving van het Herfst- en Winterpad.

Ook de tekst: Moest ook jij soms doelloos rondzwalpen in deze harde wereld weet dan dat de redding soms onverwacht naar je toe komt. Psssst…en nog iets: doe eens een stille wens….wie weet.

Meteen ook een oproep.Wie meer weet over de herkomst van de bank of de auteur van de tekst kan dat steeds laten weten g.braem@telenet.be.

hop in het molsbroek

© Joris Everaert

Van 14 tot 22 april vertoefde er een hop (Upupa epops) in de omgeving van het Molsbroek.Deze insectenetende vogel is een zeldzaamheid in Vlaanderen. Hij werd gevonden in enkele tuinen aan de overkant van de Durme,maar vloog ook regelmatig naar het reservaat. Met zijn opvallende kleuren en hanenkam is het een prachtige verschijning.

De hop is een trekvogel die de winters doorbrengt in tropisch Afrika. In de periode maart - april vliegen ze dan terug naar hun broedgebied. De belangrijkste broedgebieden in Europa bevinden zich rond de Middellandse Zee, maar de laatste jaren schuiven ze meer op naar het noorden.

Willem Bockx

Dirk Van Reusel

© DirkVan Reusel

midzomernacht in het molsbroek

Evelien Van Doorsselaere

Na regen komt zonneschijn. En dit mochten we in dit geval wel heel letterlijk nemen op 21 juni: een halfuurtje voor de start van ons evenement Midzomernacht brak de zon door de donkere wolken en werd het Molsbroek plots het decor voor een prachtige,zomerse zonnewende-avond.

Meer dan 120 mensen kwamen langs om te genieten van Midzomernacht.Verschillende activiteiten stonden er op de planning.

Stroom, festival in de Scheldevallei

Zo was er de activiteit van ‘Stroom, festival in de Scheldevallei’. En hun feedback sprak alvast boekdelen:

“Ons eerste discours over natuur en zorg ging door in het prachtige Molsbroek. Starten met een topper noemen ze dat! Dank aan natuurvereniging vzw Durme om ons te ontvangen.We zijn nog meer verliefd op jullie parel van een natuurreservaat. En ook dankjewel aan onze lokale partner Vitaz voor het heerlijk hapje.”

De 40 mensen die mee op wandel gingen met Stroom werden bovenop de interessante sprekers en lekkere hapjes, onderweg ook verrast door een voorbijzwemmende bever … of hoe je letterlijk de natuur op z’n best kan meemaken als je er even de tijd voor neemt (en als je onze collega Maja meeneemt).

Op ontdekking in de natuurtuin

Daarnaast kon iedereen om en rond het bezoekerscentrum op ontdekking gaan bij onze natuurpartners. Bij JNM Durmeland konden kinderen/gezinnen terecht om kennis te maken met‘de kikker’ aan de hand van een zelfgemaakt memoryspel en leuke kleurplaten. IDM was aanwezig met hun fantastische compostmobiel. Deze vrijwilligers gingen ook aan de slag met de composthoop in onze natuurtuin en gaven extra tips en tricks om het nog beter te doen. Iets verderop kon je dan kennismaken met de Puitvoetgidsen, een groep gidsen vanuit Natuurpunt die initiatie bushcraft voorzag. De lekkerste natuurdrankjes en – hapjes werden ge(s)maakt.Je kon ook leren vuur maken en je kon zelfs aan de slag met een mes en een wilgentak.Een heerlijk enthousiaste bende,die Puitvoetgidsen!

Iedereen hangt aan de lippen van gids Marieke.

©Tim Delmoitie

En uiteraard stonden ook onze eigen vrijwilligers opnieuw paraat… Gids Marieke begeleidde twee korte avondwandelingen, waarbij ze ook even ‘off-road’ ging, de Molsbergen in, op zoek naar sporen en verhalen. De deelnemers kwamen enthousiast terug van deze leerrijke tochten.Vrijwilliger Nicole en collega Vicky zorgden voor een creatieve toets:op de dijk aan het Molsbroek kon je bij hen terecht voor leuke natuurknutsels. Klei, takjes én natuurlijke materialen, meer was er niet nodig om jong en oud(er) aan de slag te krijgen.En vrijwilligers Hilde,Norbert, Lieve en Natasha zorgden ervoor dat het mooiste terras van Lokeren open was én dat er niemand dorst of honger moest lijden.Dankjewel allemaal!

De prachtige zonsondergang én het stilteconcert van Stroom brachten een einde aan deze mooie avond. Tot volgend jaar?

Genietend van het stilteconcert. ©Tim Delmoitie

muizenissen over hagelslag, stapelvoedsel en strooisel

Lieven Caekebeke

InVlaams dialect is de naam van chocolade-hagel 'muizenkeutels'. Maar mijn kindertijd is lang voorbij en dus doe ik geen hagelslag meer op mijn brood. Zelfs het menselijk stapelvoedsel 'boterhammen' bestaat niet meer als ik de media mag geloven. Geen brood met boter meer, dan zoek ik wel naar echte muizenkeutels.

Er zijn veel mogelijke sporen van de aanwezigheid van muizen. En muizenkeutels zijn er daar één van. We bevinden ons nu in bos, ruigtes of wegranden. In de voedselketen zitten kleine zoogdieren eerder aan de onderzijde. Dat betekent dat muizen voedsel zijn voor andere dieren. En ook letterlijk bevinden muizen en spitsmuizen zich in de onderste laag, dicht bij de bodem en soms erin. Woelmuizen zoals de ondergrondse woelmuis zijn zuivere planteneters; 'echte muizen' zoals de bosmuis eten planten, zaden en ongewervelden; ten slotte zijn er spitsmuizen die exclusief insecteneters zijn.

Stapelvoedsel: het voedsel dat dieren in hoofdzaak eten en aanvullen met ander voedsel omdat het stapelvoedsel bijvoorbeeld onvoldoende voorhanden is.

Zelf zijn al die kleine zoogdieren stapelvoedsel van torenvalken,bos-,kerk- en ransuilen.Als je de braakballen van uilen uitpluist, kom je te weten wat die gegeten hebben. En dan blijkt dat het stapelvoedsel van die vogels eigenlijk verschillende soorten muizen zijn. Elk van die predatoren heeft een overlappende, maar toch verschillende leefomgeving. Torenvalken en kerkuilen verkiezen eerder open veld en jagen vooral langs randen, waar meer muizen voorkomen; ransuilen en vooral bosuilen jagen meer in gesloten landschap met bomen en houtkanten.In dat habitat zitten meer bosmuizen; in het open veld meer veldmuizen. Steenuilen eten ook graag een muis, maar die leven toch vooral van mestkevers en regenwormen. Ransuilen lusten geen spitsmuizen, maar kerkuilen daarentegen zijn er gek op. Dat is dan ook de reden waarom al die predatoren naast elkaar kunnen voorkomen: zij hebben elk een eigen plekje,een eigen 'niche'.

Meer in detail geldt hetzelfde voor iedere muizensoort. In grote lijnen weten we dat bosmuizen eerder te vinden zijn in een boomrijke

omgeving en aardmuizen eerder voorkomen in open ruigte. Elk heeft zo zijn specifieke 'functionele habitat'.

Functionele habitat:een omgeving waar alles nodig is voor die soort om zich te voeden, te schuilen, een partner te zoeken, zich voort te planten, te overwinteren,…

De vliegende jagers maar evengoed wezel en hermelijn doen het niet zo best en dat heeft alles te maken met hun stapelvoedsel, en dat zijn muizen.Soms zijn er veel muizen,en enkele jaren nadien zijn er weer erg weinig.Bij bosmuizen legt men het verband met de mast, dat is de 'oogst' aan nootjes,eikels en dergelijke.Of dat echt zo is, staat niet vast.Van woelmuizen zoals veld-, aarden rosse woelmuizen weten we intussen dat de cycli ontstaan door overdraagbare ziektes.Als er veel woelmuizen zijn,is er veel onderling contact en verspreiden die ziektes zich zoals griep onder de mensen.Veel woelmuizen gaan dan dood, meestal omdat ze dan minder alert zijn voor hun predatoren, dus zeker niet noodzakelijk uit

Foto 1: Strooisel met paadje. © Lieven Caekebeke

voedseltekort. Maar voor de uilen is dat wel het geval.Veel muizen betekent grotere nesten en meer opgroeiende uilskuikens. Bij 'slechte' muizenjaren broeden uilen soms zelfs niet. Er zijn dus nooit 'te veel' uilen waardoor de muizenstand zou achteruitgaan,net zoals er nooit te veel leeuwen zijn waardoor alle zebra's en gnoes zouden uitsterven. Nee, het is andersom: als er te weinig zebra’s zijn, sterven er heel veel leeuwenwelpen.

En het voedsel van de muizen dan? Dat zou er altijd voldoende moeten zijn,ware het niet dat in een landschap met óf beton óf intensieve landbouw er maar heel weinig geschikte habitat overblijft. Wegbermen worden veel te hard gemaaid, waardoor er nauwelijks strooisel overblijft.Dat strooisel is een belangrijk deel van de functionele habitat van muizen en spitsmuizen (foto 1). Strooisel vormt een laag boven de bodem. Dat alleen al creëert een microhabitat met minder snel vorst in de bodem en voldoende koelte en vocht in de zomer. Sommige soorten maken hun nest in dat strooisel.Andere graven holletjes in de bodem tot hele gangenstelsels zoals de ondergrondse woelmuizen.In wat hoger strooisel van grassen en kruiden zitten er vaak ook gangenstelsels waar woel- en vooral spitsmuizen op jacht gaan op wat daar veel voorkomt. Strooisel is dood materiaal, stengels, bladeren. Zoals in een composthoop breekt dat materiaal traag af, geholpen door allerlei ongewervelden zoals pissebedden, kevers, duizendpoten… Vanuit de bodem trekken regenwormen die restjes de grond in. Dat

betekent dus dat een immense hoeveelheid leven voorkomt op de grens van de bodem;dat daar de bodemvorming begint.

Zo'n zone is ideaal voor muizen. Zelf zorgen die voor transport van zaden en sporen, want niet ieder zaadje dat gevonden wordt, raakt ook effectief opgegeten.Een strooiselrijke berm barst van de zaden van kruiden,overwinterende rupsen en cocons van nachtvlinders of vliegen en heel wat andere ongewervelden. In de overjarige stengels van bijvoorbeeld fluitenkruid of bijvoet huizen specifieke rupsen van bepaalde vlindersoorten. Veel van de larvale stadia of poppen worden gepredeerd door muizen of spitsmuizen. Wat we eerder vertelden over muizen en uilen, is ook hier het geval: het aantal ongewervelden bepaalt dus hoeveel spitsmuizen er zijn.Als we dus graag meer torenvalken willen zien, kunnen we maar beter zorg dragen voor soortenrijke en strooiselrijke bermen (foto 2).

Inzien dat alles een plaats heeft, dat organismen elkaar nodig hebben en dat we moeten leren 'denken' zoals torenvalken, bosspitsmuizen, pissebedden of regenwormen. Denken voor volledige leefgemeenschappen. Zonder strooisel geen insecten, geen muizen en spitsmuizen. Ook geen muizenkeutels. Dan zullen we het toch moeten stellen met chocolade-hagelslag.

Op 17 augustus leren we tijdens een wandeling onder meer wat strooisel voor muizen betekent. Zie onze activiteitenkalender op p.29.

Foto 2: torenvalk met prooi. © SandraVan Hespen

Ook wij

verhuisden naar een nieuw nest

Wij verwelkomen je graag vanaf 2 december 2023 op onze nieuwe locatie in hartje Vlaamse Ardennen: Rijksweg 32, 9681 Nukerke.

Laat je verrassen door een nog intensere natuurbeleving in de grootste speciaalzaak van Vlaanderen.

DE ECOLOGISCHE VERFWINKEL

In onze winkel en webshop kan je terecht voor gezonde verf en duurzame schildersbenodigdheden.

DE DUURZAME AANNEMER

Je gevel of interieur opfrissen? Tintelijn staat in voor jouw schilder-, kalei-, timmeren pleisterwerken.

DE MODULAIRE MEUBELMAKER

Ontdek onze TIMO-kast en MUMO-zitmeubel. Ecologisch van nature, met een enorm aanbod aan mogelijkheden.

column begijn le bleu

Soms is het zo stil in het bos dat het lijkt alsof de vogels afgesproken hebben geen kik te geven. Dan word ik nukkig als een kind dat geen ijsje krijgt. Het overkwam me een paar weken geleden in natuurgebied DenTip in Lommel.Zelfs het ochtendlicht was té oranje naar mijn zin nu de Nederlanders hun eerste wedstrijd hadden gewonnen op het EK.Volgens mij zweerden de vogels samen en zaten ze op een tak te gniffelen tot ik voorbij slenterde. Ze fluisterden ongetwijfeld:‘Kijk, daar loopt die rare snuiter die ons voortdurend begluurt, de viezerik’.

Tot er plots een blauwe reiger vanuit een vijver opvloog. Met trage vleugelslagen maakte de grote vogel zich los uit de modder en kraste mij wat beledigingen toe.Toen hij over de boomkruinen vloog zag ik dat hij een witte klodder loste als eresaluut. Hij had prachtige sierveren: lange borst- en rugveren die hij gebruikt om mee uit te pakken voor zijn vrouw. Als een duvel uit een doosje verschenen er plots vanuit de andere richting niet één,maar twee blauwe reigers.Wacht even… Met ingehouden adem bekeek ik de vogels. Deze reigers hielden hun nek niet ingetrokken en ze waren een pak groter.Toen er eentje begon te toeteren galmde zijn roep door heel het bos. Om het in vogeljargon uit te drukken: ik kreeg kippenvel. Dit waren geen reigers. Dit waren kraanvogels.

Kraanvogels? Hier? Op dit moment van het jaar? Normaal krijgen we ze in het oosten van het land te zien tijdens de trek wanneer ze naar hun broedgebieden in het Noorden of hun overwinteringsgebieden in Zuid-Europa of Noord-Afrika vliegen,kortom:Wauw! Mijn slechte humeur smolt als sneeuw voor de zon. Ze trompetterden om beurten.Het is een geluid dat een gevoelige snaar raakt in mijn hart.Ik kromp even ineen van ontzag. Na wat opzoekwerk kwam ik er achter dat dit koppel een paar is dat een vijftigtal kilometer verderop probeert te broeden.In 2021 mochten we in deVallei van de Zwarte Beek voor het eerst in ons land twee kraanvogeljongen verwelkomen. Hulde aan de doorbraak van deze statige vogel die met slaande vleugels en hoge sprongen een verleidingsdans doet vooraleer te paren.

“dan ligt het geluk in een klein hoekje”

Het is een vogel die eeuwen geleden symbool stond voor orde en waakzaamheid voor de Gentse SintPietersabdij,toen dieren veelvuldig dragers van cultuur waren. De kraanvogel werd gebruikt als schildhouder voor de wapenschilden van het opperleenhof van SintPieters. De band met deze majestueuze verschijning kan terug aangehaald worden.Het dier is een brug met ons rijk verleden en een connectie met onze natuur.

En ik? Ik leerde zonder verwachtingen naar vogels te kijken.Dan ligt het geluk in een klein hoekje.

kinderpagina schat van vlieg

Tussen 1 juli en 31 augustus 2024 kan je weer op zoek gaan naar één van de 300 Schatten vanVlieg inVlaanderen en Brussel. Ook dit jaar strijktVlieg neer in natuurreservaat Molsbroek in Lokeren.Ga met Bertje Bever op ontdekking in en rond het bezoekerscentrum en vind de schatkist.

Het opdrachtenboekje kan je gratis verkrijgen in het bezoekerscentrum van het Molsbroek. Schatzoekers krijgen eveneens een rugzakje mee met daarin een complete schatzoekersuitrusting.

Startpunt:bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1,Lokeren

Openingsuren:dinsdag tot vrijdag:13u-17u

zaterdag en zondag:14u-18u

Voor schatzoekers van 6 tot 12 jaar

Meer info: info@vzwdurme.be

de mythes van aankoopsubsidies en voorkooprecht

Hans Masuy

Tijdens en na de boerenprotesten werden er veel onwaarheden in de pers gebracht, die mede geleid hebben tot onterechte polarisatie tussen landbouw en natuur. Ik doorprik er hier enkele.

“Natuurorganisaties hebben voorkooprecht op terreinen of gebieden!”Antwoord:neen.Nergens hebben natuurorganisaties een voorrecht om te kopen, niet vroeger dan andere gegadigden en al zeker niet goedkoper dan andere gegadigden. Daar kunnen wij helaas alleen van dromen. Natuurorganisaties kopen op de commerciële markt,in vrije onderhandeling,en dus betalen wij de marktprijs, ook wanneer de grond in landbouwgebruik is. Bovendien: zonder aankoopsubsidie is aankoop vrijwel onmogelijk. Om recht op aankoopsubsidie te hebben, moet het betroffen perceel binnen het visiegebied van de organisatie liggen. Een visiegebied is een ministerieel afgebakende zone (nogal eens perimeter of reservaat genoemd) waarbinnen aankopen mogen gebeuren. Die perimeters bestaan dikwijls al decennia,en natuurverwerving gebeurt met kleine stukjes naargelang er zich opportuniteiten voordoen en wij succesvol kunnen onderhandelen. De verkoper krijgt steeds boter bij de vis.

“De aankoopsubsidies voor gronden bedragen 90%!”. Antwoord: soms. Er bestaan tot op vandaag nog twee types aankopen – natte natuur en bos – waarvoor natuurorganisaties tot 90% subsidie kunnenkrijgen (binnen perimeter!) met echter een lage plafondprijs. Dit werd enkele jaren geleden tijdelijk ingevoerd.Voor alle andere types aankopen beperkt de standaardwetgeving de subsidiepercentages met een trappensysteem, waardoor de uiteindelijke subsidie typisch 50 tot 80% bedraagt. De budget-enveloppe is dan ook nog eens beperkt.Dus een heel groot percentage van de aankoopprijs moet door de natuurorganisatie zelf worden opgehoest via crowdfunding, bedrijfssponsoring, giften, betaalde activiteiten etc.Wij noemen dat restfinanciering. Op deze manier vraagt de overheid eigenlijk van de burger (die al belastingbetaler is) om extra bij te dragen om natuurverwerving mogelijk te maken.Nochtans voeren wij het overheidsbeleid uit en dat in het algemeen belang van de bevolking.

© Ronald De Buck

lid van vzw durme? natuurlijk!

oktober = ledencampagnemaand

Als natuurvereniging is het belangrijk om onze stem op een positieve manier te laten klinken in onze regio. Samen met jou en 2000 andere natuurliefhebbers vormen we een sterke, regionale natuurvereniging in Durme – en Scheldeland.

Hoe groter onze achterban,hoe sterker onze stem.

Vanuit dit draagvlak voor onze natuurlijke leefomgeving geven we input voor het lokaal en bovenlokaal beleid.Dus daarom zetten we heel de maand oktober verschillende acties op poten om meer leden te werven voor vzw Durme.

dit kunnen we niet alleen …

Dus wij zoeken enthousiaste mensen die trots lid zijn van vzw Durme én dat ook graag mee uitdragen. Heb jij zin om onze campagne mee te steunen én samen andere mensen te inspireren om ook lid te worden van vzw Durme? Doe dan mee!

Op woensdag 18 september om 19.30 uur organiseren we een‘kick-off’ van onze ledencampagne in bezoekerscentrum Molsbroek met een drankje en een hapje.Kom af en ontdek mee wat jij kan doen om onze campagne kracht bij te zetten! Leer meer over onze organisatie én het belang van ledenwerving. Iedereen is welkom.We nemen leuke foto’s en verspreiden deze vanaf 1 oktober om iedereen warm te maken om lid te worden van vzw Durme.Ben jij er graag bij of wil je meer info? Mail dan voor maandag 16 september naar info@vzwdurme.be.

In de maand oktober zal je zowel aan het bezoekerscentrum Molsbroek als aan het Donkmeer een leuke, grote ‘kader’ spotten van vzw Durme met zicht op onze prachtige natuurgebieden. Neem een leuke foto/selfie en deel dit op sociale media, of via mail (info@vzwdurme.be). We willen natuurvereniging vzw Durme zoveel mogelijk in de kijker zetten via verschillende kanalen én verloten verschillende prijzen onder de inzendingen.

Geef eens een ‘proefabonnement’ cadeau. In de maand oktober lanceren we de mogelijkheid om een proefabonnement cadeau te doen,denk al eens na wie van jouw vrienden,familie,kennissen jij wil laten proeven van het lidmaatschap van vzw Durme! En neem actie in oktober. Want als lid beleef je meer,weet je meer,geef je de natuur een stem en ontvang je daarbovenop nog eens verschillende ledenvoordelen.Een win voor de natuur én voor jezelf.

wjziging lidgeld 2025

Na meer dan tien jaar ongewijzigd te blijven, passen we onze lidgelden aan.Voor het lidmaatschap van 2025 gaan we naar 15 euro voor leden en 30 euro voor steunende leden.We blijven het belangrijk vinden om iedereen de kans te geven lid te worden van onze vereniging, maar uiteraard stijgen ook onze algemene kosten en willen we blijvend kunnen inzetten op onze kerntaak: onze natuur uitbreiden,beheren én beschermen voor onze toekomstige generaties.

© Jean Finet

activiteiten juli - oktober 2024

Vzw Durme organiseert tal van activiteiten voor het grote publiek. Zo willen wij het draagvlak rond natuurbeleving sterk verbreden. Wandelingen, cursussen, workshops, werkdagen, ... voor ieder wat wils! Neem zeker eens een kijkje op www.vzwdurme.be voor de laatste updates.

VRIJDAG 21 APRIL 1 JULI - 31 AUGUSTUS

Schat vanVlieg

Tussen 1 juli en 31 augustus kan je weer in heelVlaanderen en Brussel op zoek naar de Schatten vanVlieg. Klaar om je speurneus op te zetten? Ook in en rond het bezoekerscentrum Molsbroek kan je weer op zoek gaan naar de schat.

Meer info: info@vzwdurme.be en kinderpagina p.25.

VRIJDAG 21 APRIL 1 JULI - 30 AUGUSTUS

Natuurparels uit Sombeke en Elversele in bezoekerscentrum Molsbroek

Na het succes in de Koolputten wordt deze zomer een selectie van foto's tentoongesteld in het bezoekerscentrum Molsbroek. Kom genieten van de beelden gemaakt door fotografen Patrick De Smedt,Willy De Westelinck(†), Joris Everaert,Jean Finet,Stefan Rydant en DirkVan Mele.

Alle deze prachtige natuurfoto's werden gemaakt in de omgeving van het Groot en Klein Broek in Sombeke (Waasmunster) en Elversele (Temse).

Afspraak: Bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1,Lokeren

Meer info: info@vzwdurme.be en p.17.

VRIJDAG 21 APRIL 1 JULI - 15 SEPTEMBER

Wandel-Fietszoektocht Lokeren

De hele zomer lang kan je op eigen houtje deze zoektocht ondernemen. De tocht neemt je mee van het Lokerse stadscentrum, via de Buylaers naar het Molsbroek. En kan zowel wandelend als fietsend afgelegd worden.

Start: aan Infopunt Toerisme, Markt 2, Lokeren

Meer info: De wegbeschrijving, vragen en antwoordblad vind je op onze website www.vzwdurme.be bij de activiteitenkalender, in het bezoekerscentrum Molsbroek (tijdens de openingsuren) en bij Infopunt Toerisme Lokeren.

VRIJDAG 21 APRIL 3 JULI - 31 JULI

Ottertentoonstelling aan het Donkmeer

De otter liet zich 30 jaar lang niet zien in België.Was hij er gewoon niet of verstopte hij zich te goed? Sinds 2012 duiken er af en toe sporen op die wijzen op de aanwezigheid van een otter op verschillende plaatsen in België. Ook in onze regio treffen we deze iconische soort aan!

Samen met oa. hetWWF zet vzw Durme zich in om deze –en vele andere – soort te helpen, en proberen we onze natuurgebieden in te richten als otterparadijs. Ook de gemeente Berlare draagt haar steentje bij,en samen met hen organiseren we deze zomer een ottertentoonstelling in de Onthaalpoort Donkmeer (Berlare).

Je komt tijdens deze tentoonstelling meer te weten over de geheimzinnige levenswijze van dit prachtige dier, maar leert ook over de verschillende bedreigingen en de unieke kansen die er liggen.

Afspraak: tijdens de openingsuren van bezoekerscentrum Donkmeer,Donklaan 1123,Berlare

Meer info: donk@vzwdurme.be

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 27 JULI

Verfrissende wandeling tussen de turfputten

Een verfrissende wandeling van ongeveer 8 km in Berlare Broek waarbij we kennismaken met het moerasbos en de vele turfputten.We genieten van de diverse fauna en flora in dit stukje natte natuur.

Afspraak: 10u,caféTurfput,Turfputstraat 53 in Berlare

Meer info: Nick Jacobs, nickjacobs1989@gmail.com of 0473 57 48 67

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 28 JULI

Hoogzomerwandeling doorheen de Polsmeersen

Ervaren gids Patrick neemt ons mee voor een interessante excursie doorheen de Polsmeersen, een weinig bekende, maar o zo waardevolle uithoek van de Reservaatzone Donkmeer. Onderweg valt heel wat te zien. Stevige stapschoenen en flesje water bij warm weer zijn handig.

Afspraak: 14u,Parking Nieuwdonk,Berlare

Meer info: donk@vzwdurme.be

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 10 AUGUSTUS

Rivierduinenfietstocht

Bij duinen denken we vaak aan de duinen langs de kust die ons beschermen tegen de zee, maar er zijn ook duinen in onze regio te vinden, en meer bepaald rivierduinen. Deze duinen zijn zo’n 10.000 jaar geleden ontstaan,en zijn – zeker zo ver landinwaarts – een zeldzaam fenomeen in het Vlaamse landschap.

We fietsen langs en doorheen de rivierduinen van Kalkense Meersen en de Heidemeersen en ontdekken meer over deze bijzondere gebieden, hoe ze de mensen hielpen en de natuurwaarden er rond. Afstand fietstocht: zo’n 15-tal kilometer. Onderweg valt heel wat te zien. Stevige stapschoenen en flesje water bij warm weer zijn handig.

Afspraak: 14u, Onthaalpoort Donkmeer Donklaan 123, Berlare

Meer info: Michaël Crapoen, donk@vzwdurme.be Fiets meebrengen!

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 17 AUGUSTUS

Wandeling op zoek naar spitsmuizen

Vertrekkend vanaf Nieuwdonk maken we een avondwandeling op zoek naar geschikt leefgebied voor spitsmuizen en woelmuizen.

Afspraak: 18u, Parking Nieuwdonk, Ingang ijzeren hek einde Broekstraat,Berlare

Meer info: Lieven Caekebeke, ab@con9.be

VRIJDAG 21 APRIL VRIJDAG 30 AUGUSTUS

Nacht van de vleermuis

De vleermuis spreekt tot de verbeelding. Een nachtelijke acrobaat die met allerlei legendes en kwalijke voorspellingen verbonden is.

Eigenlijk is ze simpelweg een zoogdier: tegelijk heel gewoon en heel speciaal. Er valt veel interessants over deze avondjager te leren. Kom naar de bibliotheek om een inleidende presentatie te volgen en ga daarna echt op zoek om ze in haar eigen leefwereld te betrappen.

Afspraak: 20u, Bibliotheek Hamme, Marktplein 19b, 9220 Hamme

Meer info: Deze activiteit is in samenwerking met Natuurpunt Hamme, inschrijven verplicht via: https://www.natuurpunt.be/agenda/nacht-van-de-vleermuis16977#practical

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 7 SEPTEMBER

Imkerwerkgroep:Bos van Aa (deel I)

Herman Dierickx neemt ons mee op excursie in een kleine tuin en naar een natuurgebied "Het bos van Aa". In de tuin staan we stil bij o.a.volgende onderwerpen :"Hoe kan je een kleine tuin omtoveren tot een bloemenparadijs voor al het vliegend moois van solitaire bijen,honingbijen,vlinders?", de afwisseling van het aanbod van bloemen, beheersen van waterhuishouding (denk aan de droge zomers), arbeidsarm onderhoud, hoe zet je de ideeën om naar de eigen tuin enz....

In het natuurgebied gaat de aandacht naar struiken, bomen, bloemen en insecten.

De excursie wordt tweemaal gedaan :eerst in de late zomer op 7/9,een tweede bezoek zal doorgaan in 2025,op 10 mei. Twee belangrijke momenten omdat het aanbod van stuifmeel en nectar dan niet meer optimaal is, maar de beestjes moeten toch nog eten vinden.

Beide excursies hangen samen en het is dus de bedoeling dat je beide sessies volgt.

Afspraak: Exacte locatie wordt na inschrijving,enkele dagen voor de excursie,bekend gemaakt.

Meer info & inschrijven doe je via kathy.vankerckhove@bureauveritas.com

Deze minicursus kost 70€.Te betalen op BE32 0019 4079 5602 van de IWG Durme met vermelding 'tuinbezoek'

Afspraken i.v.m.verplaatsing volgen na inschrijving.

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 8 SEPTEMBER

Visstandonderzoek in Paardeweide

We zetten een grote fuik uit en bekijken samen met deskundige Jan Maertens de vangsten. Wordt het een wonderbaarlijke visvangst? Ondertussen kom je ook meer te weten over het rijke natuurleven in het gebied.

Afspraak: 9u30 aan het Oud Brughuys, Brugstraat 55 in Berlare

Meer info: jan.maertens1@telenet.be of 0478 76 55 49

ZATERDAG 14 SEPTEMBER

VRIJDAG 21 APRIL

Elvirawandeling

Culinaire genieten tijdens en na een wandeling langsheen de mooiste plekjes van het Donkmeer.Wees er snel bij want de plaatsen zijn beperkt!

Meer info en inschrijven: restaurant Elvira, 09 367 0682, info@restaurant-elvira.be

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 15 SEPTEMBER

Liniewandeling

Gids & conservator Geert neemt je mee op wandeling door het mozaïeklandschap van het Liniereservaat. De gidswandeling start om 14 uur voor een tocht van 4 kilometer.Onderweg leer je bij over de geschiedenis,beheer, fauna & flora van het reservaat.

Afspraak:14u,Kruiskapel Eksaarde

Meer info: info@vzwdurme.be

Voorzie bij regenweer waterdicht schoeisel.

Honden zijn niet toegelaten!

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 28 SEPTEMBER

Jean-Pierre Cool-wandeling in de Scheldebroeken

Wandeling door de Scheldebroeken ter herinnering aan ere-notaris Jean-Pierre Cool.Op het einde van de wandeling wordt er een drankje aangeboden.

Afspraak: 14u,taverne‘tVeerhuis,Waterhoek 25,Berlare

Meer info: jan.maertens1@telenet.be of 0478 76 55 49

VRIJDAG 21 APRIL WOENSDAG 2 OKTOBER

Herfstworkshop voor kinderen

Het wordt herfst, de bladeren kleuren en vallen van de bomen, de dagen worden korter. Dieren moeten op zoek naar voedselvoorraden voor de winter. Willen wij ze een beetje helpen? Met een beetje geluk spotten wij ook trekvogels.

Afspraak: 14u aan ’t Brugsken, Donklaan 73 (parking naar Eendenkooi) Berlare

Meer info: & inschrijven verplicht: couge@telenet.be of 0474 97 60 41;Voor kinderen van 7 tot 10 jaar.

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 6 OKTOBER

Vogeltrekwandeling in het Molsbroek

Gids Eddy neemt je mee doorheen het Molsbroek.De herfst is helemaal in het land en voor alle vogelkijkers wilt dat één ding zeggen:Vogeltrek! Deze leuke wandeling is het perfecte moment om bij te leren over dit natuurfenomeen.

Afspraak: 14u30, Bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1,Lokeren

Meer info: info@vzwdurme.be

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 12 OKTOBER

Herfstwandeling Gratiebossen

Genieten van de rust en stilte van dit unieke gebied op de grens van Zele en Berlare.We doen een wandeling van zo’n 6-tal km langs en doorheen de prachtige natuur van de Gratiebossen en omgeving. Gids Robbe vertelt over de geschiedenis en andere merkwaardigheden van dit unieke gebied.

Afspraak: 14u aan kruispunt Gentsesteenweg & Jan Praetstraat,Zele

Meer info: robbevdh3@gmail.com of 0474 53 91 74

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 13 OKTOBER

Taartenfestijn

De tweede zondag van oktober is traditiegetrouw een drukke dag aan het Bezoekerscentrum Molsbroek. Dan wordt namelijk ons taartenfestijn georganiseerd en ook dit jaar kan je aan een goede prijs genieten van een stukje taart en een lekker drankje. De opbrengst gaat volledig naar de plaatselijke natuur.Zet het in je agenda!

Afspraak: 14u-18u in en rond bezoekerscentrum Molsbroek,Molsbergenstraat 1,Lokeren

Meer info: info@vzwdurme.be

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 20 OKTOBER

Wandeling Bulbierbroek

De absolute parel van de Durmemeersen is zonder twijfel ‘Het Bulbierbroek’: fraaie hooilanden, vochtige ruigtes en mooi tot ontwikkeling gekomen rietvelden en buitendijkse zoetwaterschorren wisselen er elkaar af en zorgen voor een grote verscheidenheid aan fauna en flora. Ga met gids Raf Smet op verkenning langs de Durme. De wandeling is ongeveer 4km lang en gaat langs goed begaanbare verharde en onverharde wegen.We eindigen rond 16u30.

Afspraak: 14u30 ter hoogte van Sint-Annastraat 185, 9220 Hamme

Meer info: donk@vzwdurme.be

VRIJDAG 21 APRIL ZATERDAG 26 OKTOBER

Paddenstoelenwandeling in de Hemelse Rij

Het is volop paddenstoelentijd en vandaag neemt gids Caroline je mee doorheen het prachtige bosgebied van de Hemelse Rij.Benieuwd wat we allemaal vinden!

Afspraak: 14u thv Eddy Copers-bank iets voorbij de Scheve villa (Donklaan in Berlare)

Meer info: en inschrijven:donk@vzwdurme.be

Niet geschikt voor kinderwagens,laarzen zijn handig!

VRIJDAG 21 APRIL ZONDAG 27 OKTOBER

Landschapswandeling in de Scheldemeander

Trek alvast je stevige wandelschoenen aan voor deze superboeiende wandeling, want samen met ervaren gids Dirk maken we een flinke tocht (9km) en lezen onderweg het landschap.

Zo stap je op de bodem van de vroegere Schelde, klim je naar een rivierduin en maak je kennis met sikkelbanken, oeverwallen, stootoevers…als resultaat van 12000 jaar landschapsontwikkeling in de Vlaamse Vallei na de laatste ijstijd.Ook de recente invloed van de mens op het landschap komt aan bod: het Donkmeer als enorme turfmijn, Nieuwdonk als zandleverancier voor de E17, kunstmatige bochtafsnijdingen van de Scheldeloop en het Sigmaplan als reactie op het toenemend overstromingsgevaar.

Afspraak: 14u aan de Onthaalpoort Donkmeer (Donklaan 123,Berlare).

Meer info: donk@vzwdurme.be

Stevige stapschoenen of laarzen aan te raden.

VRIJDAG 1 NOVEMBER

Lopen voor vzw Durme tijdens de Donkmeerloop

Zin om mee te lopen door én voor onze prachtige natuur? Loop mee voor vzw Durme tijdens de Donkmeerloop op vrijdag 1 november. We kruisen verschillende natuurgebieden (Eendenkooi,Donkmeer,…) die wij beheren.Niet voor niets wordt deze wedstrijd dan ook‘De mooiste halve’ genoemd!

We zetten dan ook héél graag vzw Durme extra in de kijker die dag.Iedereen die voor ons loopt,loopt met eenT-shirt van onze vereniging, we voorzien een kraampje om alle aanwezigen op de loopwedstrijd kennis te laten maken met onze vereniging én we laten ons loopteam ook graag sponsoren,zo kunnen we onze prachtige Berlaarse natuur blijven beschermen en waar mogelijk nieuwe gebieden aankopen.

Loop jij ook mee? Je kan kiezen om 6,10 of 21 km te lopen.Helemaal op jouw tempo.

Laat voor 1 september aan ons weten dat je graag meeloopt,en welke afstand.Wij schrijven ons gezamenlijk in.

Meer info: evelien.vandoorsselaere@vzwdurme.be

© vzw Durme

bezoekerscentrum molsbroek

Openingsuren:

1 februari t.e.m 31 mei: woensdag:13 - 17 uur zon- en feestdagen:14 - 18 uur

1 juni t.e.m 15 september: dinsdag tot vrijdag:13 - 17 uur zaterdag en zondag:14 - 18 uur

16 september t.e.m 31 oktober: woensdag:13 - 17 uur zondag:14 - 18 uur

1 november t.e.m 31 januari: woensdag:13 - 17 uur zondag:14 - 17 uur

Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren info@vzwdurme.be - 09 348 30 20

bezoekerscentrum donkmeer

Openingsuren:

1 maart t.e.m 30 juni élke dag:10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur

1 juli t.e.m 31 augustus élke dag:10 - 12.30 en 13.30 - 18 uur

1 september t.e.m 31 oktober élke dag:10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur

1 november t.e.m. 28 februari weekdagen:10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur weekend:13.30 - 17 uur

COLOFON

Donklaan 123, 9290 Berlare donk@vzwdurme.be

Redactie: Thomas Van Lancker, Vicky Collewaert, Evelien Van Doorsselaere, Kristof Scheldeman, Michaël Crapoen

Eindredactie en lay-out: Willem Bockx Taalkundig advies: Paule Bosch Met dank aan: Hans Masuy, LaurentVan den Bergh, Daan Van Eenaeme, Sandra Casier, Joris Everaert, André Verstraeten, Dirk Van Reusel, Lieven Caekebeke, Begijn Le Bleu

Druk: Graphius,Eekhoutdriesstraat 67,9041 Gent Secretariaat:Bezoekerscentrum Molsbroek,Molsbergenstraat 1,9160 Lokeren

Coverfoto:Muntvlindertje © SandraVan Hespen Lidmaatschappen: 15 euro (gewoon lid) 30 euro (steunend lid) per kalenderjaar.

Betalingen en giften kunnen via overschrijving op BE52 0012 2999 0009 of in onze bezoekerscentra | RPR Gent Afdeling

Dendermonde (ondernemingsnummer:0409.336.931).