საბჭოთა არქიტექტურული მემკვიდრეობა საქართველოში და აღნიშნული პერიოდის ნაგებობათა გარდაქმნა სტუდენტი: საბა ქობულაძე ბიზნესის, ტექნოლოგიისა და განათლების ფაკულტეტი არქიტექტურის პროგრამა კურსის ხელმძღვანელი: მადონა გიორგაძე ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი თბილისი, 2021 წელი
ii განაცხადი როგორც წარდგენილი სადისერტაციო ნაშრომის ავტორი
ნაშრომი წარმოადგენს ჩემს
, გამოსაქვეყნებლად მიღებულ ან დასაცავადწარდგენილმასალებს
საბა ქობულაძე 13.07.2021
, ვაცხადებ, რომ
ორიგინალურ ნამუშევარს და არ შეიცავს სხვა ავტორების მიერ აქამდე გამოქვეყნებულ
, რომლებიცნაშრომშიარარისმოხსენიებული ან ციტირებული სათანადო წესების შესაბამისად.
iii სარჩევი შესავალი .........................................................................................................................................1 პირველი თავი.................................................................................................................................3 მოდერნიზმი საბჭოთა არქიტექტურაში.......................................................................................3 1.1 კონსტრუქტივიზმი და აღნიშნული სტილის გავრცელება თბილისში.....................................3 1.2 ტრამვაის მუშებისათვის განკუთვნილი დასახლება...................................................................5 მეორე თავი ...................................................................................................................................12 ახალი საბჭოთა სტილის წარმოშობა, გავრცელება, მახასიათებლები....................................12 2.1 კონსტრუქტივიზმის უარყოფა და მისი სოცრეალიზმით ჩანაცვლება 12 მესამე თავი ...................................................................................................................................15 პოსტკონსტრუქტივიზმი - ე.წ. გარდამავალი სტილი ................................................................15 3.1 მახასიათებლები და შემორჩენილი ნაგებობები 15 3.2 კინოთეატრი რუსთაველი - ერთ-ერთი პირვანდელი სახით შემორჩენილი პოსტკონსტრუქტივისტული ნაგებობა..............................................................................................17 მეოთხე თავი .................................................................................................................................19 გვიანი საბჭოთა არქიტექტურა....................................................................................................19 4.1 „ხრუშჩოვკების“ გავრცელება.......................................................................................................19 4.2 უკანონო მიშენებები - იგივე „კამიკაძე ლოჯია“.........................................................................20 დასკვნა..........................................................................................................................................25 ბიბლიოგრაფია ............................................................................................................................27
1 შესავალი არქიტექტურა არის ისეთი დარგი, რომელიც გეგმავს და განსაზღვრავს ქალაქების ფუნქციურ დაყოფას, დასახლებების განლაგებასა და გეგმარებას, ახდენს ქალაქების ვიზუალური იერსახის ჩამოყალიბებას და გავლენას ახდენს ამ ქალაქში მცხოვრებ თითოეულ პიროვნებაზე არქიტექტურა შეიძლება მივიჩნიოთ ისეთ მძლავრ იარაღად, რომელსაც შეუძლია განსაზღვროს და ჩამოაყალიბოს ადამიანის გემოვნება, აღქმა, იდეოლოგია და მსოფლმხედველობა. სხვა დარგებისგან განსხავებით არქიტექტურულ ფორმებს, კონცეფციებს, იდეებს თიოთოეული ჩვენგანი ყოველდღიურად აწყდება, აქედან გამომდინარე კი ისინი უკვე წარმოადგენენ ჩვენი ცხოვრებისა და ყოველდღიურობის ნაწილს. დღესდღეობით თბილისში ჩვენს ირგვლივ არის მრავალი შენობა, რომლებიც აგებულია სხვადასხვა ეპოქაში
მიზეზების
შევეცდები განვიხილო საბჭოთა კავშირის პერიოდის
არქიტექტურული სტილები, მათი შექმნისა და განსაზღვრის მიზეზები და ფაქტორები. საუბარი იქნება იმაზე თუ როგორც გავრცელდა და რა ტრანსფორმაციები განიცადა ამ სტილებმა, კერძოდ კი როგორ მოხდა მათი ათვისება და შერწყმა ქართულ სივრცეში, როგორც საბჭოთა პერიოდში, ასევე მისი დაშლისა და დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ. აღწერილი იქნება თუ რამ განაპირობა მათი ასეთი შეცვლა და ტრანსფორმაცია როგორც სახელმწიფოს, ასევემოსახლეობისმიერ. რასახისდაროგორიშედეგებიმოგვცა არქიტექტურის ამგვარმა განვითარებამ. საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებში არქიტექტურული სტილების შექმნა და ჩამოყალიბება ხდება ისეთ პერიოდში, როდესაც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნები ძალებს იკრებენ და ცდილობენ საკუთარი სიძლიერის, აღმატებულობისა და მუდმივობის წარმოჩენას ასეთი ქვეყნები იყვნენ როგორც საბჭოთა კავშირი, ასევე ამერიკის შეერთებული შტატები, გერმანია, იტალია, გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი და ა შ ბუნებრივია, რომ ასეთ კონკურენციასა და ძალაუფლების წარმოჩენისათვის გაჩაღებულ ბრძოლაში ერთი-ერთი დიდი როლი და მნიშვნელობა ენიჭებოდა არქიტექტურას. აგრეთვე აღსანიშნავია ისიც, რომ ახლად შექმნილ საბჭოთა
და აქედან გამომდინარე მათი ვიზუალური იერსახე და კონცეფციები ერთმანეთისგან განსხვავებულია ასეთი ნაგებობები ჩვენ შემორჩენილი გვაქვს როგორც პირვანდელი, შეუცვლელი სახით, ასევე მრავალი მათგანი არის შეცვლილი და გადასხვაფერებული, პოლიტიკური, იდეოლოგიური თუ ფუნქციური
გამო. აღნიშნულ ნაშრომში
საქართველოში ჩამოყალიბებული და განვითარებული
2 კავშირის სახელმწიფოს უნდა წარმოეჩინა, როგორც თავისი მონუმენტურობა და სიძლიერე, ასევე არქიტექტურაში უნდა გამოეხატა სოციალისტური და კომუნისტური იდეოლოგია, ამ იდეოლოგიის მიზანი და შეეთავაზებინა პროლეტარიატისათვის ახლებურად ცხოვრების გზები, რომლებიც დაფუძნებული იქნებოდა სწორედ სოციალისტურ იდეოლოგიაზე. ამ წინაპირობების წარმოჩენა და ხაზგასმა მიმაჩნია მიზანშეწონილად და საჭიროდ, რადგან ნებისმიერი პერიოდის არქიტექტურულ სტილებზე საუბრისას შეუძლებელია არ ავღნიშნოთ სოციალური, ეკონომიკური თუ პოლიტიკური კონტექსტი და ვითარება, რადგან ეს ყველაფერი უდიდეს გავლენას ახდენს არქიტექტურული მიმდინარეობის ჩამოყალიბებაზე, განსაკუთრებით კი როდესაც საუბარია მეოცე საუკუნის ზე სახელმწიფოებზე ამყველაფრისგააზრებითჩვენშეგვიძლიაუკვეშეგვექმნასსრულიწარმოდგენა და აღვიქვათ მთლიანი სურათი ასეთი წინაპირობების არ არსებობის შემთხვევაშიამგვარიარქიტექტურულიგანვითარებაშესაძლოარადიკალურად განსხვავებულად წარმართულიყო საბჭოთა არქიტექტურის მნიშვნელოვანი ნაგებობები და ობიექტები მთელი საქართველოს ტერიტორიაზე არის გავრცელებული. ასეთ ქალაქებში შედის
წარმოდგენა საბჭოთა კავშირის პერიოდის არქიტექტურული სტილების სპეციფიკასა და მახასიათებლებზე. ნაშრომის მიზანს წარმოადგენს საბჭოთა კავშირში შემავალი საქართველოს, კერძოდ კი თბილისში გავრცელებული არქიტექტურული სტილების აღწერა, გააზრება, მათი შედარება მსოფლიოში გავრცელებულ სტილებთან, მათი გავლენა ქართულ არქიტექტურაზე აღწერილი იქნება თუ რამ გამოიწვია ჩვენს დროში ამ პერიოდის ნაგებობათა გარდაქმნა და ტრანსფორმაცია, როგორი შედეგები მოგვცა ამ ყველაფერმა აღსანიშნავია, რომ საბჭოთა არქიტექტურის ქართულ მემკვიდრეობაზე დღესდღეობით ძალიან მწირი ინფორმაცია არსებობს და მცირე რაოდენობის ნაშრომებია შექმნილი ამის თაობაზე დღითიდღე ამ მემკვიდრეობის გააზრებისა და ათვისებისათვის სულ უფრო ცოტა დრო, მასალა და საშუალება გვრჩება, რადგან საბჭოთა არქიტექტურული მემკვიდრეობებიდან მრავალი არის მიტოვებული, სავალალო მდგომარეობაში, მრავალი მათგანი უკვეგანადგურდა და დღესაცნადგურდება რიგი მიზეზების გამო. ძირითადი საკვლევი კითხვები შემდეგია:
როგორც დედაქალაქი თბილისი, ასევე გორი, ბათუმი, ქუთაისი, წყალტუბო და ა.შ. თუმცა მე შევეცდები განვიხილო არქიტექტურა მხოლოდ თბილისის მაგალითზე, რაც გარკვეულწილად მოგვცემს საშუალებას შეგვექმნას ზოგადი
3 • რატომდაროგორიხერხებითგანვითარდათითოეულისტილისაბჭოთა პერიოდის საქართველოში? • რა მახასიათებლები შეიძინა და რა სახით ტრანსფორმირდა ის ქართულ სივრცეში? • რა ფორმებით განვითარდა ნაგებობათა გარდაქმნა მომდევნო არქიტექტურულ სტილზე გადასვლისას? • რა სახით გვაქვს დღესდღეობით შემორჩენილი საბჭოთა არქიტექტურული მემკვიდრეობა და რამ გამოიწვია მისი ასე შეცვლა? საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკების ტერიტორიაზე ძირითადად გავრცელებული და განსახილველი სტილებია კონსტრუქტივიზმი, პოსტკონსტრუქტივიზმი, სოციალისტური რეალიზმი (ასევე უწოდებენ სოციალისტური კლასიციზმი, სტალინური ამპირი) და გვიანი საბჭოთა არქიტექტურა, იგივე სოციალისტური მოდერნიზმი. რა საკვირველია თითოეული მათგანი მოიცავს ოთხ პერიოდს, ესენია: კონსტრუქტივიზმისათვის 1917(21)-1932 წლები, პოსტ-კონსტრუქტივიზმი 1932-1940 წლები, სოციალისტური რეალიზმი
წლები და სოციალისტური მოდერნიზმი
წლები. პირველი თავი მოდერნიზმი საბჭოთა არქიტექტურაში 1.1 კონსტრუქტივიზმი და აღნიშნული სტილის გავრცელება თბილისში არქიტექტურული სტილებიდან მსოფლიოში ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული და პოპულარული სტილია მოდერნისტული სტილი და ამ სტილში აგებულ ნაგებობებს მსოფლიოს უამრავ ქვეყანაში შევხვდებით და მათ შორის რათქმაუნდა საქართველოშიც. მოდერნიზმმა როდესაც თბილისში შემოაბიჯა და გავრცელდა იგი უკვე წარმოადგენდა საბჭოთა კავშირში შემავალი საქართველოს დედაქალაქს, ეს იყო უშუალოდ რევოლუციის შემდგომი პერიოდი და ამ პერიოდში საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე გავრცელდა კონსტრუქტივიზმი, რომელიც წარმოადგენს მოდერნისტული და ავანგარდული არქიტექტურის ერთ-ერთ განშტოებას. უშუალოდ თბილისში
1940-1955
1960-1990
4 კონსტრუქტივისტული ნაგებობები გვხვდება 1924 წლიდან. ამ პერიოდის სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებებიდან გამომდინარე არქიტექტორები პირველად იწყებენ ურბანული სივრცის დეტალურ ორგანიზებასა და დაგეგმარებას სწორედ ასეთი ცვლილებების გამო საბჭოთა კავშირშის ტერიტორიაზე, ამ დროს პოპულარული ხდება საცხოვრებელი კომბინატების, იგივე სახლი კომუნების იდეა, რომლებსაც უნდა აესახათ კომუნისტური იდეოლოგია და ფასეულობები. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში არ განხორციელებულა მსგავსი სახლი კომუნების მშენებლობა, აქ აშენდა რამდენიმე მუშათა დასახლება, რომლებიც იდეოლოგიურად და შინაარსით ძალიან ახლოს იყვნენ სახლი კომუნების კონცეფციასთან. ასეთი დასახლებების იდეა მდგომარეობდა იმაში, რომ მათ უნდა მოეხდინათ პროლეტარიატის ცხოვრებისა და შრომის ორგანიზება და ხელშეწყობა. ასეთი დასახლებები შედგება ცალკე მდგომი კორპუსებისაგან და ასევე აერთიანებს კულტურულ-გამაჯანსაღებელ და საყოფაცხოვრებო ობიექტებს. აღსანიშნავია, რომ აქ გათვალისწინებულია რეგულარული განაშენიანება და შიდა კვარტლური კეთილმოწყობის ელემენტები. მათი დაგეგმარება ისეა განხორციელებული, რომ კვარტლის
არქიტექტურის თვითმყოფადობას. როგორც ცნობილია კონსტრუქტივისტული სტილი არის საერთაშორისო, ინტერნაციონალური სტილი, თუმცაროგორცუკვეავღნიშნეთსაქართველოშიკონსტრუქტივისტულ სტილშიაგებულმუშათადასახლებებსაქვთეროვნულიელფერიდაქართული ხუროთმოძღვრული არქიტექტურის მახასიათებლები. ამის გამომწვევი მიზეზები არის არა მხოლოდ არქიტექტორების სურვილი და მისწრაფება რომ შეექმნათ რაიმე ახალი, არამედ ეს ასევე იყო სახელმწიფო სტრუქტურებში შემუშავებული დირექტივაც, რაცგულისხმობდა იმას, რომამიერიდანქალაქში აგებული შენობებს უნდა მიეცეს ქართული არქიტექტურისათვის დამახასიათებელი ელფერი და ეს უნდა მოხდეს სამოქალაქო ხუროთმოძღვრებაზე დაყრდნობით. აღნიშნული დადგენილების მიზეზი იყო ის რომ ქალაქისათვის მიეცათ ეროვნული ელფერი და აღედგინათ ქართული ხუროთმოძღვრების სტილი. იმ პერიოდში ეროვნული ელფერის თემა ასევე აქტუალური ხდება სხვა საბჭოთა რესპუბლიკებშიც, რაც იმის მანიშნებელია, რომ ეს ტენდენცია იყო ცენტრალიზებული გადაწყვეტილების შედეგი. ამ ყველაფრის დამადასტურებელია 1926 წელს თბილისის აღმასკომის მიერ მიღებული დადგენილებაც.
შიგნით რჩება გამწვანებული სივრცეებიც. ამგვარი მუშათა დასახლებები სწორედ კონსტრუქტივისტულ სტილში არის აგებული, თუმცა ისინი იმით არის გამორჩეული და საინტერესო, რომ ამ ნაგებობებით ისინი ერწყმიან და ეხმიანებიან ქართულ კულტურას, ისტორიას და ქართული
5 აღნიშნული მიზნის მიღწევა და განხორციელება ქართველი არქიტექტორებისათვის არ იყო იოლი და მარტივი საქმე, რადგან მათ უნდა გაეთვალისწინებინათ, გაეაზრებინათქართულიტრადიციულიარქიტექტურის მახასიათებლები, სპეციფიკა, ხასიათი და ამმემკვიდრეობისგააზრების შემდეგ ისინი შესაბამისად უნდა შეერწყათ ახალ მოდერნისტულ არქიტექტურულ სტილთან და შეექმნათ სრულიად ახალი, სპეციფიკური არქიტექტურული ფორმები, ისერომარგაწყვეტილიყოკავშირიქართულხუროთმოძღვრებასთან. 1.2 ტრამვაის მუშებისათვის განკუთვნილი დასახლება აღნიშნულიმიდგომებითადამოტივებითაააგებულიტრამვაისმუშებისათვის განკუთვნილი დასახლება, რომელსაც ტრამვაელთა დასახლებასაც უწოდებენ. იგი მდებარეობს აღმაშენებლისა და ცაბაძის ქუჩების კვეთაზე. აღნიშნული ობიექტი აგებულია 1926–1928 წლებში, არქიტექტორ დავით ჩისლიევს მიერ (1878 1970) დავით ჩისლიევი მოღვაწეობდა თბილისში, უშუალოდ რევოლუციის წინა ხანებში და საბჭოთა ხელისუფლების
, როცა ტიპობრივი სექციებით შედგენილი საცხოვრებელი კორპუსები განლაგებულია პირველადი მომსახურების დაწესებულებებთან ერთად. მიუხედავად პირვანდელი პროექტით გათვალისწინებული 12 კორპუსიდან აშენდა მხოლოდ 8, რომელთა დეკორში გამოყენებულია ეროვნული არქიტექტურის თემები, სამყურა და შეისრული თაღები, რელიეფები და ორნამენტები. აღსანიშვანია რომ ეს ნაგებობა შესრულებულია კონსტრუქტივისტულ სტილში, თუმცა როგორც უკვე ავღნიშნეთ ავტორმა სცადა და შემოიტანა მასში ქართული ეროვნული მოტივები, ეს კი განსაკუთრებით კარგად შეგვიძლია დავინახოთ მთავარ ქუჩებზე გამომავალი ფასადებზე დაკვირვებითაც, რადგან მათი ფორმები და ორნამენტი მისდევს ძველი ქართული ხუროთმოძღვრების ფორმებს. აქ ასევე პირველად ვხვდებით თბილისური ხის აივნების გადმოტანის მცდელობას ბეტონის კონსტრუქციაში
პირველ წლებში. მის ნაგებობათაგან აღსანიშნავია ყოფილი ოფიცერთა სახლი, მეტრამვაიეთა საცხოვრებელი სახლების კომპლექსი, გაზეთ „ზარია ვოსტოკას“ შენობა და ა. შ. მის მიერ დაპროექტებული მეტრამვაეთა საცხოვრებელი სახლები პრაქტიკულად პირველ საცხოვრებელ კომპლექსს შეადგენდნენ თბილისში ეს იყო პირველი მაგალითი საცხოვრებელი კომპლექსის ისეთი დაპროექტებისა
6 ტრამვაელთა დასახლება ტრამვაელთა დასახლების ფასადის ნახაზი ტრამვაელთა დასახლების ფასადის ნახაზი ტრამვაელთა დასახლების ამჟამინდელი მდგომარეობა
7 ფასადის ხუროთმოძღვრული ელემენტები ფასადის ხუროთმოძღვრული ელემენტები მთავარ ფასადზე გამომავალი სამყურა თაღები
8 შეიძლება ითქვას, რომ ტრამვაის მუშათა დასახლების ეს პროექტი იყო საინტერესო და ექსპერიმენტალური არქიტექტურული გადაწყვეტა, რადგან აქ შეგვიძლია ნათლად დავინახოთ არქიტექტორის
შეიქმნა გამორჩეული და უნიკალური ნაგებობა, რომელიც დამახასიათებელი იყო მხოლოდ ქართული
ეს ნაგებობა იყო საწყისი ეტაპი, იმისათვის რომ შექმნილიყო ქართული კონსტრუქტივიზმის განვითარების წინაპირობა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ ნაგებობას შემდგომში უამრავი კრიტიკა და უარყოფითი შეფასება მოჰყვა, მალევე კი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე დაგმობილი იქნა არქიტექტურისადმი ასეთი მიდგომა და ავანგარდული სტილი და გავრცელდა სოცრეალისტური არქიტექტურა, იგივე როგორც მას უწოდებენ სოციალისტური კლასიციზმი ან სტალინური ამპირი აღსანიშნავი და საყურადღებოა ისიც, რომ დროთა განმავლობაში ტრამვაელთა დასახლებამ, ისევეროგორცმრავალმასხვანაგებობამთბილისშიგანიცადასახეცვლილებები და შეიცვალა მისი ფორმები. ეს მოხდა არა მხოლოდ ოფიციალურად, სახელმწიფოს მიერ,
განხორციელდა 2012 წელს
როდესაც მოხდა
გამზირის რეაბილიტაცია - რეკონსტრუქცია. სარეაბილიტაციო სარეკონსტრუქციო დავალება გულისხმობდა ქუჩის პირველადი სახის აღდგენას და ახალი ჩარევებით ისტორიული შენობების სტილურ თავისებურებებთან მაქსიმალურ მისადაგებას.თუმცაამისგანხორციელებაარიყოადვილი,რადგანამსახლებში დასახლდა უფრო მეტი მოსახლე, ვიდრე ეს თავდაპირველად იყო გათვლილი და მათი საბინაო ფართით დაკმაყოფილება გარკვეულ წინაღობებს ქმნიდა. ამიტომ სარეაბილიტაციო პროექტის ავტორებმა გადაწყვიტეს აღედგინათ და ისტორიული სახე მიეცათ იმისათვის რაც შესაძლებელი იყო და ასევე მიიღეს გადაწყვეტილება, რომ საბინაო ფართი გაეზარდათ ახლებური სტილით ნაგები შენობებით და ახლებური მასალით. ამგვარად შეიქმნა ერთმანეთისგან განსხვავებული და კონტრასტული ნაგებობები, ეს იყო ერთგვარი მცდელობა ჰარმონიულად შეერწყათ ძველი და ახალი ერთმანეთთან, ამგვარი კონტრასტული ჩარევები აქტუალურია ასევე მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში, როდესაცსაქმეეხებაისტორიულინაგებობისრეკონსტრუქცია-რეაბილიტაცის. აღნიშნულ პროექტზე მუშაობდა სტუდია ,,არქიტექტურული ბიურო“, მათ გადაწყვიტეს, რომ აღნიშნულ ტრამვაელთა სახლებზე ამოშენებული მანსარდები ჩენაცვლებინათ ახალი შუშაბანდებით და ასევე ამ კონსტრუქციას
მცდელობა, შეერწყა კონსტრუქტივისტული სტილი ეროვნულ მოტივებთან, რის შედეგადაც შეიძლება ითქვას, რომ
სივრცისათვის.
არამედ არაოფიციალურადაც, მოსახლეობის მიერ მიშენებების სახით და შეიქმნა არაერთგვაროვანი ფასადები და სივრცეები, რაზეც დეტალურად უკვე შემდეგ თავებში იქნება საუბარი. რაც შეეხება ტრამვაელთა კორპუსების ოფიციალურ სახეცვლილებას ეს პროექტი
,
აღმაშენებლის
9 დაამატეს ერთი სართული. აღსანიშნავია, რომ ამან გაზარდა ბინათა ფართი, თუმცა მკვეთრად შეამცირა ფასადზე კონსტრუქტივისტული სტილის მახასიათებლები და გარკვეულწილად დაიკარგა ის კედლის სივრცე, რომელიც კონსტრუქტივისტულინაგებობებისთვისაა დამახასიათებელი.ასევეამოაშენეს ბეტონის აივნები და ამით ასევე დაიკარგა ავტორის ის თავდაპირველი კონცეფცია, რაც გულისხმობდა ტრადიციული თბილისური აივნის თემის გადმოტანასბეტონში. შეიძლებაითქვას,რომაღნიშნულიჩარევაწარმატებული გამოდგა საცხოვრებელი ფართის გაფართოებისა და გაზრდისათვის, თუმცა შედარებით წარუმატებელი გამოდგა კონსტრუქტივისტული ელემენტებისა და თავდაპირველი კონცეფციის შენარჩუნებისათვის. ტრამვაელთა დასახლება რეაბილიტაციის პროცესში ტრამვაელთა დასახლება რეაბილიტაციის განხორციელებამდე
10 რეაბილიტაციის პროექტის რენდერი 1 რეაბილიტაციის პროექტის რენდერი 2 რეაბილიტაციის პროექტის რენდერი 3
11 განხორციელებული პროექტი მსგავსად შეიცვალა კონსტრუქტივისტული სტილის არაერთი ნაგებობა თბილისში, მაგალითად ასეთებია ასევე დავით ჩისლიევის „ზარია ვასტოკას“ შენობა, არქიტექტორ ნ. სევეროვის პროექტი - სტუდენტთა ქალაქი (თბილისი 1929-30წლები), ზაჰესის კომპლექსი და მასთან არსებული მუშათა კვარტალი, არქიტექტორები ა. კალგინი, მ. მაჭავარიანი, კ ლეონტიევი (1923-27წლები), კვარტალი მაუდის ფაბრიკის მუშებისათვის დიდუბეში და ა.შ. აღნიშნული დასახლებების მაგალითზე შეგვიძლია გავაანალიზოთ და გავიაზროთიმპერიოდისსაბჭოთაარქიტექტურისმახასიათებლები, სპეციფიკა და მათი გამომწვევი მიზეზები და წინაპირობები. აქედან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ კონსტრუქტივისტული სტილის თბილისის შენობებს ახასიათებთ სისადავე ლაკონურობა, გეომეტრიულობა, სიმკაცრე და ფორმის ლაკონურობა, რაც შემდგომი ცვლილებებისა და ჩარევების შემდეგ გარკვეულწილადდაიკარგადაგაუფასურდა, თუმცამეორემხრივაღსანიშნავია ისიც, რომ ამის შედეგად გაფართოვდა და გაიზარდა საცხოვრებელი ბინების ფართი და გაუმჯობესდა საცხოვრებელი პირობები
12 მეორე თავი ახალი საბჭოთა სტილის წარმოშობა, გავრცელება, მახასიათებლები 2.1 კონსტრუქტივიზმის უარყოფა და მისი სოცრეალიზმით ჩანაცვლება 1932 წელს უკვე დაიგმო წინა არქიტექტურული სტილები და როგორც ავღნიშნეთ საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე თავი დაიმკვიდრა და ხელოვნებაში ოფიციალურ მიმდინარეობად დასახელდა სოციალისტური რეალიზმი, არქიტექტურაში ამ სტილს ასევე მოიხსენიებენ როგორც სოციალისტური კლასიციზმი
და ა.შ. სოცრეალიზმი
კინოინდუსტრიაში
უკავშირდება
მოიცავს
წლები. სოცრეალიზმმა აკრძალა კონსტრუქციის სიშიშვლე და მიიჩნია იგი იდეოლოგიურ გაუმართებლობად, სოცრეალისტური არქიტექტურა იყო მონუმენტური, პომპეზურიდამისიფასადებიდაფარულიიყოუხვიდეკორით, დეკორითრომელსაცთავისდროზებრძოლაგამოუცხადაკონსტრუქტივიზმმა. კონსტრუქტივისტული ნაგებობები საზოგადოების გარკვეული ნაწილისათვის იყო გაუგებარი, უინტერესო და არაფრისმთქმელი. ელემენტარული და ბაზისური გეომეტრიული ფორმებით შექმნილი ესთეტიკური დეკორი გაუგებარი აღმოჩნდა მოსახლეობისათვის, სწორედ ამიტომ დაიგმო კონსტრუქციის სიშიშვლე, რაც კონსტრუქტივიზმის ხანაში წარმოადგენდა სწორედ ობიექტის დეკორს. ამიტომ სოცრეალიზმმა დაისახა მიზნად აეგო ისეთი არქიტექტურული ნაგებობები, რომლებიც იქნებოდა უმრავლესობისათვის მარტივად აღქმადი, გასაგები, ემოციური, მონუმენტური და მკაფიოდ დააფიქსირებდა საკუთარ სათქმელს სოცრეალიზმის მთავარი იდეა მდგომარეობდა კლასიკური ფორმებისაკენ მიბრუნებაში, მათ ათვისებასა და გააზრებაში. შემდეგ კი მათთვის უნდა მიენიჭებინათ ეროვნული ელფერი და სოციალისტური შინაარსი. როგორც სტალინი ამას განმარტავს, სოციალისტური კულტურა უნდა ყოფილიყო შინაარსით პროლეტარული,
, სტალინური კლასიციზმი, სტალინური ამპირი
გავრცელდა როგორც არქიტექტურაში, ასევე
, ლიტერატურაში, მხატვრობაში და ა შ სოცრეალიზმის წარმოშობა
სტალინის სახელს და
პერიოდს მისი მმართველობიდან მის გარდაცვალებამდე, კერძოდ კი ეს არის 1932-1953(55)
13 ფორმით კი ნაციონალური. „არქიტექტურაში სოცრეალიზმის ფორმულა ასე გამოიყურებოდა: შინაარსითსოციალისტური, ფორმითკლასიკური, ელფერით ნაციონალური. ნეოკლასიციზმისკენ შემობრუნება, როგორც ვხედავთ, ზოგადი ტენდენციაა, რომელმაც ტალღად გადაუარა მთელს მსოფლიოს როგორც უკვე არაერთხელ ავღნიშნეთ, ნეოკლასიცისტური არქიტექტურა პოპულარულია, როგორც ევროპის, ისე ამერიკის კონტინენტზე. კლასიკურ არქიტექტურაში ნაციონალური ელფერის შეტანა ასევე დამახასიათებელი იყო ე.წ. ჩრდილო ევროპული, სკანდინავიური ნეოკლასიციზმისთვის (დანია, ნორვეგია), ასევე ესპანური ნეოკლასიციზმისთვის, რომელიც კლასიკურ არქიტექტურას ერერას სტილთან აზავებს.“ (ამაშუკელი, თამარ. არქიტექტურის პოლიტიკური კონტექსტი 1921-1956 წლების თბილისის არქიტექტურის მაგალითზე თბილისი. 2019, 218) სოცრეალისტურ სტილშია აგებული რკინიგზის ტრანსპორტის ინჟინერთა ინსტიტუტი, ახლასაქართველოსტექნიკურიუნივერსიტეტი, იგივეგპი ( არქმ. ნეპქიცევი, ნ გლაზკოვი, 1937-57 წლები), ე წასბინიანისახლიკოსტავასქუჩაზე
სასახლე მარჯანიშვილის ქუჩაზე (არქიტექტორი ნ. ბარათაშვილი
მოედანზე
მ
) ზოოვეტერინალური ინსტიტუტი (არქიტექტორი ს. რევიშვილი 1954 წლები) საცხოვრებელი სახლი დ. უზნაძის ქუჩა #4 (არქიტექტორი მ. მელია 1955 წლები) და ა.შ. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის პირველი კორპუსი
( არქიტექტორი მ. კალაშნიკოვი, 1939 წელი) წიგნის
, გ. მიქაელიანი, 1939 წელი) საცხოვრებელი სახლი კ. მარჯანიშვილის
(არქიტექტორი
. მელია 1947-1949წლები
14 ყოფილი წიგნის სასახლე აღსანიშნავია, რომ ასეთმა ნაგებობებმაც განიცადეს მცირე სახეცვლილებანი, თუმცა ეს არ იყო ისეთი ხშირი და გავრცელებული ხასიათის, როგორებიც ხდებოდაზემოაღნიშნულმუშათადასახლებებშიდაასევეე წ.„ხრუშჩოვკებში“ ამის მიზეზად შეიძლება მივიჩნიოთ ის რომ სოცრეალისტური პერიოდის ნაგებობებსა და საცხოვრებელ სახლებში მოსახლეობისათვის შედარებით დაკმაყოფილებული იყო საბინაო სივრცე და მათ არ ჰქონდათ ამ მხრივ დისკომფორტი, ამიტომაცამგვარნაგებობებზეშედარებითნაკლებადგვხვდება მიშენებები, დაშენებები, ამოშენებული აივნები, გადაკეთებული ფანჯრების სივრცეები და ა.შ. სტილის მიხედვით აქაც გვხვდება ჩარეევები და ბევრი მათგანის დეკორი, ჩუქურთმა თუ ბარელიეფები გამქრალია, დაზიანებულია, გადაკეთებულია და ა.შ. თუმცა ამ შემთხვევაშიც ეს არ არის ისეთი მასშტაბური ხასიათის როგორებსაც ვხვდებით სხვა სტილის ნაგებობებში.
შედარებით ხანმოკლე იყო და მოიცავდა 1932 წლიდან 1937(40) წლამდე პერიოდს. ამ სტილში აგებული ნაგებობები შეიცავენ სოცრეალიზმის მახასიათებლებს, თუმცა მათზე ასევე შესამჩნევია კონსტრუქტივიზმის გავლენა და მისი დამახასიათებელი სპეციფიკა. ამ ნაგებობებს გააჩნიათ ორდერები, თაღები, სვეტები, ბარელიეფები, არიან მონუმენტური და პომპეზურები, თუმცა მათ ასევე ახასიათებთ სუფთა გეომეტრიული
15 მესამე თავი პოსტკონსტრუქტივიზმი - ე.წ. გარდამავალი სტილი 3.1 მახასიათებლები და შემორჩენილი ნაგებობები კონსტრუქტივიზმიდან სოცრეალისტურ არქიტექტურაზე გადასვლის პერიოდში გაჩნდა ე წ გარდამავალი სტილი - პოსტკონსტრუქტივიზმი, რომელსაცისტორიკოსებიდიდიხნისმანძილზეყურადღებასარაქცევდნენდა არ გამოყოფდნენ მას, თუმცა ჩვენს დროში ამ სტილის არსებობა უკვე დამტკიცებულია და პოსტკონსტრუქტივიზმი მიიჩნევა, როგორც საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე გავრცელებული ერთ
არქიტექტურული
ფორმებით
და წარმოჩენა და ა.შ. „პოსტკონსტრუქტივიზმის ხანმოკლე ეპოქაში არქიტექტორები ხშირად მიმართავენ სხვადასხვა ეპოქებს, იყენებენ როგორც სადა ეწ. „ავანგარდულ“, ასევე კორინთულ, იონურ, დორიულ, რომაულ, ეგვიპტურ ორდერს.“ (ამაშუკელი, თამარ არქიტექტურის პოლიტიკური კონტექსტი 1921-1956 წლების თბილისის არქიტექტურის მაგალითზე. თბილისი. 2019, 142) ამ უაღრესად საინტერესო სტილის ნაგებობები სამწუხაროდ ბევრი არ გვხვდება თბილისის ტერიტორიაზე, თუმცა მათგან გამოსარჩევი და აღსანიშნავია მთავრობის სახლი, დღევანდელი პარლამენტის შენობა შოთა რუსთაველის გამზირზე ( არქიტექტორი ვ. კოკორინი გ.ლეჟავა 1938 წელი) ე.წ „ჩაი გრუზიას“ შენობამ. კოსტავასქუჩაზე (არქიტექტორიმ. ნეპროცევი 1936-41 წლები) იმელის შენობა შოთა რუსთაველის გამზირზე (არქიტექტორი ა. შჩუსევი 1938 წელი) კინოთეატრი „რუსთაველი“ შოთა რუსთაველის გამზირზე (არქიტექტორი ნ. სევეროვი 1939 წელი) ამ ნაგებებათაგან მრავალი მათგანის შემთხვევაში იყო მცდელობები, როდესაც სურდათ მათი გადაკეთება, ოფიციალურად შეცვლა, ანდაცთუნდაცდანგრევა თუმცამიუხედავადამისარამდენიმემათგანიდარჩა ხელუხლებელი და შეინარჩუნა თავისი როგორც არქიტექტურული, ასევე
-ერთი
სტილი. მისი გავრცელების პერიოდი
თამაში, კედლის სიბრტის ხაზგასმა
16 ისტორიული მნიშვნელობა. დღესდღებოით ამ პერიოდის მრავალ ნაგებობას აქვს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი, თუმცა გარკვეულ შემთხვევებში მათ მაინც ემუქრებათ შეცვლისა და გადასხვაფერების საფრთხე. იმელის შენობა იმელი ახლანდელი მდგომარეობა მთავრობის სასახლის პროექტი, ამჟამად პარლამენტის შენობა
17 3.2 კინოთეატრი რუსთაველი - ერთ-ერთი პირვანდელი სახით შემორჩენილი პოსტკონსტრუქტივისტული ნაგებობა ფუნქციისა და ვიზუალის შეცვლის საფრთხე ასევე ემუქრებოდა კინოთეატრი „რუსთაველის“ შენობას, სადაც იგეგმებოდა მისი სასტუმროსთან შეთავსება და შერწყმა, რის შედეგადაც მას უნდა დაშენებოდა ერთგვარი ნაგებობა, რომელიც იქნებოდა თანამედროვე ტექნოლოგიებითა და მასალებით აგებული და აქაც როგორც ტრამვაელთა დასახლების რეკონსტრუქციის პროექტში უნდა შერწყმულიყო ძველი და ახალი ფორმები ერთმანეთთან. თუმცა აღნიშნულ პროექტს დიდი აჟიოტაჟი და გამოხმაურება მოჰყვა, საბოლოოდ კი თბილისის არქიტექტურულმა საბჭომ ამ პროექტზე უარი თქვა და არ დაამტკიცა იგი. ამის მიზეზი კი გახლავთ ის რომ, ტრამვაელთა პროექტისგან განსხვავებით ის შეიცვლიდა არა მარტო ფორმასა და ვიზუალს, არამედ გარკვეულწილად დაკარგავდა თავის პირვანდელ დანიშნულებასა და ფუნქციას
გაკეთდებოდა არა კინოთეატრის ნაგებობაზე, არამედ
და დომინანტური ნაგებობა ვიდრე აღნიშნული
ამით კი იგი კარგავდა როგორც თავის ისტორიულ მნიშვნელობას, ფუქნციას, ასევე პოსტკონსტრუქტივიზმისათვის დამახასიათებელ ნიშნებსა და თავისებურებებს. კინოთეატრი რუსთაველის შენობა
. მნახველის თვალში უკვე მკვეთრი აქცენტი და ხაზგასმა
ახალ კონსტრუქციაზე, რადგან ის იქინებოდა დიდი, მასშტაბური
კინოთეატრი,
18 პროექტის რენდერები
19 მეოთხე თავი გვიანი საბჭოთა არქიტექტურა 4.1 „ხრუშჩოვკების“ გავრცელება სტალინის გარდაცვალების შემდეგ საბჭოთა კავშირში შეიცვალა ბევრი რამ და მათ შორის ასევე არქიტექტურული სტილი და მიმდინარეობა კერძოდ კი ნიკიტა ხრუშჩოვმა დაგმო სოცრეალიზმი და სტალინისტური არქიტექტურა, მიიჩნია ისინი რა გადაჭარბებულ, შეუსაბამო ნაგებობებად საბჭოთა კავშირისათვის, რადგან ისინი იყვნენ ზედმეტად მონუმენტურები, პომპეზურები და ჰქონდათ ზედმეტი და არასაჭირო მორთულობანი. ასეთი პროექტების განხორციელებას კი სჭირდებოდა დიდი დრო და დიდი დანახარჯები
ასევე მოიხსენიებენ როგორც „ხრუშჩოვკებს“ მათი განმასხვავებელი იყო ის რომ ეს ნაგებობები იგებოდა უკვე მზა ბეტონის ბლოკებისაგან, რომლებიც ამისათვის
. მსგავსი პროექტები მართლაც რომ საკმაოდ იაფად და ძალიან მოკლე დროში ხორციელდებოდა, თუმცა მას ჰქონდა უარყოფითი მხარეებიც, კერძოდ კი ასეთი ბინები ძირითადად იყო ერთ ან ორ ოთახიანი, მინიმალური და მოუხერხებელი საცხოვრებელი სივრცეებით, არასახარბიელო დაგეგმარებით, შედარებით დაბალი ჭერით და ა.შ. უმრავლესობას ასევე არ მოსწონდა მათი გარეგნული იერსახე და მათ შეუხედავ ნაგებობებადაც მოიხსენიებდნენ. თუმცა ხრუშჩოვი აღნიშნავდა რომ ეს მხოლოდ დროებითი ნაგებობებია, იმისათვის რომ გადაიჭრას საბინაო პრობლემები მოსახლეობაში. თუმცა მიუხედავად ამისა დღესდღეობით უამრავი „ხრუშჩოვკაა“ შემორჩენილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებში და მათ შორის საქართველოშიც. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი განკუთვნილი იყო და აღიქმებოდა როგორც დროებითი ნაგებობები, უამრავი მათგანი დღემდეც ფუნქციონირებს „ხრუშჩოვკების“ გადაკეთებისა და გადასხვაფერების უამრავი მაგალითსა და ფაქტს გადავაწყდებით თბილისში, რაც მოსახლეობისათვის
, რაზეც ხრუშჩოვის თქმით სახელმწიფოს ამ ეტაპზე არ გააჩნდა ამის რესურსები. მან მიზნად დაისახა ეშენებინა იაფად და მარტივად, რაც მისი აზრით გადაჭრიდა საბინაო პრობლემებს მოსახლეობაში. ხრუშჩოვის პერიოდის ნაგებობებისაგან ყველაზე გავრცელებული და ცნობილია 3-5 სართულიანი საცხოვრებელი ნაგებობები, ისინი განსაკუთრებით მასიურად შენდებოდა 1960-80 წლებში, მათ
წინასწარ მზადდებოდა ქარხნებში და უკვე ადგილზე იწყობოდა
20 აღიქმება უკვე როგორც ჩვეული მოვლენა. მსგავსი ნაგებობების გადაკეთებამ და შეცვლამ მასიური ხასიათი მიიღო მას შემდეგ რაც დაიშალა საბჭოთა კავშირი და მისი სისტემა. 4.2 უკანონო მიშენებები - იგივე „კამიკაძე ლოჯია“ მას შემდეგ რაც დაინგრა საბჭოთა კავშირი, საქართველო აღმოჩნდა რთულ ვითარებაში და გადიოდა ერთგვარ გარდამავალგ ეტაპს, ეს იყო 90იანი წლების პერიოდი სწორედ ამ დროს საბჭოთა კავშირის ნაგებობებზე ხდეობოდა მასშტაბურად უკანონო და უკონტროლო მშენებლობები. თბილისში მრავლადაა გავრცელებული მსგავსი უკანონო ნაგებობები, საცხოვრებელი სივრცისგაფართოებისათუსხარიგიმიზეზებისგამო, რომლებსაცლოჯიებსაც უწოდებენ. მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ასეთი მშენებლობები კანონით იკრძალება, ისინი მაინც მრავლადაა შემორჩენილი და თბილისის სხვადასხვაუბანშიშეიძლებამათხშირადგადავაწყდეთ. შეიძლებაითქვას, რომ აღნიშნული მიშენებები
ხორციელდებოდა მთელი ქალაქის
და რიგ შემთხვევებში არ იყო გათვალისწინებულიუსაფრთხოებისზომები
გარკვეულწილად ჩამოაყალიბა ქალაქის ვიზუალური მხარე, რის შედეგადაც შეიქმნა საინტერესო და არაპროგნოზირებადი ნაგებობათა ფასადები ეს ფენომენი საუბრობს ძალიან ბევრზე და ამ გამოცდილებიდან შეიძლება მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მიღება, რადგან როგორც მრავალჯერ ავღნიშნეთ არქიტექტურა და სხვადასხვა პოლიტიკური თუ სოციალური მოვლენები მჭიდროდ არიან დაკავშირებული ერთმანეთთან ზოგისათვის ასეთი მიშენებებიარასასიამუვნოდაგამაღიზიანებელია, ზოგისათვისკისაინტერესო, გამორჩეული და აღიქმება როგორც ფანტაზიის უცნაური გამოვლინება და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების სუბიექტურ მეთოდების გამოყენება. თუმცა აღნიშნული ლოჯიების მიშენების პროცესი დაიწყო უშუალოდ საბჭოთა კავშირის დროს და მისი დანგრევის შემდეგ კი უკვე ისინი მთელს თბილისში გავრცელდა. კერძოდ მსგავსი მიშენებები 1980-იანი წლების ბოლოდან, უფრო მეტად ე წ. „ხრუშოვკებსა“ და მრავალსართულიანი საცხოვრებელი მასივების, ე.წ. მიკრორაიონების ტერიტორიებზე განხორციელდა ამ პროცესის დაწყებას წინ უძღვოდა სოციალურეკონომიკური წანამძღვრები და წინაპირობები, რაც ძირითადად საბჭოთა საბინაო პოლიტიკის შედეგსა და გამოძახილს ეყრდნობოდა კერძოდ კი
უკვე აღიქმება, როგორც ქალაქის ერთ-ერთი მახასიათებელი და ქმნის მის ერთგვარ ვიზუალურ იერსახეს. 90-იან წლებში ამგვარი თვითნებური, უკანონო და უკონტროლო მშენებლობები
მასშტაბით
აღსანიშნავიარომამნაგებობებმა
21 „პერესტროიკის“ პერიოდში საბჭოთა ხელისუფლებამ შემოიღო პროგრამა „საცხოვრისი-2000“ რომლის მიზანსაც წარმოადგენდა მოსახლეობის საცხოვრებელი ფართის გაზრდა და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესება. „იმის გამო, რომ ამ პროგრამის განხორციელებისათვის საბჭოთა მთავრობას აღარ ჰქონდა სათანადო ფინანსური და ეკონომიკური საშუალებები, მან პროცესის წარსამართავად დასაშვებად მიიჩნია მოსახლეობის თანამონაწილეობა და ინიციატივაც კი. ამ მიზნით, საბჭოთა საქართველოს ხელისუფლებამ 1987 წელს გამოსცა დადგენილება, რომელიც მრავალსართულიანი (მაქსიმუმ 9-სართულიანი) სახელმწიფო და კოოპერატიული სახლების მცხოვრებლებს უფლებას აძლევდა თავიანთი ბინებისათვის საკუთარი ხარჯით მიეშენებინათ ლოჯიები, ვერანდები და აივნები. ეს ნაბიჯი, ხელისუფლების აზრით, ხელს შეუწყობდა საბინაო პრობლემის მოგვარებას აღსანიშნავია, რომ მთავრობის მიერ გამოცემულ დოკუმენტებში მკაცრად იყო გაწერილი ის ნორმები და სტანდარტები, რომლებიც მოქალაქეებს უნდა დაეცვათ მშენებლობისას მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა დადგენილი სტანდარტები უგულებელყო. ბევრ შემთხვევაში, ისინი გაცილებით მეტ ფართობს
ნორმები იძლეოდა. “ (
თბილისის საცხოვრებელ მასივებში. სივრცითი და სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები. არქიტექტურისა და ქალაქთმშენებლობის თანამედროვე პრობლემები. თბილისი. 2012, 129) ასევე შეიქმნა სახელმწიფო კომპანიები, რომლებიც ბინებზე ამონტაჟებდნენ არმატურისაგან დამზადებულ ჩარჩოებს და თუ ამ ბინის მკვიდრნი თანახმანი იყვნენ, შემდეგ უკვე თავიანთი ხარჯებით აკეთებდნენ ამგვარ მიშენებებს მას შემდეგ რაც ბინები კერძო საკუთრებაში გადავიდა, მოსახლეობამ უკვე სრულიად დაიწყო საცხოვრებლების თავიანთ სურვილსა და საჭიროებებზე მორგება და გადაკეთება. მიაშენეს ლოჯიები, ამოაშენეს აივნები, გადააქციეს ისინი ოთახებად, შეცვალეს ფანჯრები, ფასადის ფერები, შემოღობეს ეზოები, გააკეთეს ალტერნატიული შესასვლელები ბინებში, კორპუსების სახურავებზე ააგეს ცალკეული პატარა ნაგებობები არის შემთხვევები როდესაც მიშენება მოსახლეობის მიერ გამოყენებულია როგორც ავტოფარეხი, კომერციული ნაგებობა, საკუჭნაო, ვერანდა და ა.შ.
ამატებდნენ, ვიდრე ამის უფლებას დადგენილი
სალუქვაძე გიორგი. „მიშენებები“
22
23 ამგვარი არქიტექტურული გადაწყვეტილებები უმეტესად არცთუ უსაფუძვლო კრიტიკის საგანია, თუმცა 2013 წლის ვენეციის ბიენალეს 55-ე საერთაშორისო ხელოვნების გამოფენის ქართული პავილიონის კურატორი იოანა ვარშა ამ მოვლენაში სხვა სოციალურ–კულტურული მხარეების გააზრებით დაინტერესდა. ბიენალეს ქართული პავილიონი ეხებოდა სწორედ ამგვარ არაფორმალურიმიშენებებისპრაქტიკას. საქართველოსპავილიონი, გამოფენის ძირითადი საგამოფენო სივრცის, არსენალეს, პარაზიტულ მიშენებაგანვრცობას წარმოადგენდა, რომელიც პოსტსაბჭოთა საქართველოში არაფორმალური მიშენებების პრაქტიკას ეხმიანებოდა. მას უწოდეს „კამიკაძე ლოჯია,“ იოანა ვარშას აზრით აღნიშნული დასახელება აღწერდა კონსტრუქციის ხასიათსაც და პარალელს ავლებდა ქართველთა რომანტიკულ და თვითმკვლელ ბუნებასთან. გარდა ამისა, ქართული გვარებიც ასევე ძირითადად „ძე“-ზე მთავრდება ეს არქიტექტურა ასევე ეხმიანება ლოკალურ, პალიმფსესტური შენების მეთოდს, რომელიც შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული, შესაძლებლობას იძლევა ახალი სახლები აშენდეს უკვე არსებულის ფაქტობრივად თავზე
. იოანავარშალოჯიებთანდაკავშირებით ერთერთ ინტერვიუში ამბობს, რომ: „მე ეს ძალიან საინტერესოდ
მათ, ან ვტოვებთ, ან ვაანალიზებთ. არასდროს არის პერსონალური დამოკიდებულება მათთან და საინტერესოდ ჩავთვალე განსხვავებული პოზიცია, – როცა ადამიანები იღებენ გადაწყვეტილებას არსებულ შენობას დააშენონ რამე, ეს ძალიან ძლიერი თავისუფალი ჟესტია;“ (ხაბულიანი ხათუნა. ვიზუალური ნიშნების ტრანსფორმაცია: მხატვრული ფორმები და კონცეფციები პოსტმოდერნისტული ხელოვნების ქართულ ვერსიაში. თბილისი. 2016, 85) საქართველოს პავილიონი ვენეციის ბიენალეს 55-ე გამოფენაზე - „კამიკაძე ლოჯია “
, კავკასიის მთების ციცაბო ფერდობებზე: ამდენადხდებაარაწარსულისმონუმენტიზირება, არამედმასზედაყრდნობით დამისსაფუძველზეგანვრცობა
მომეჩვენა, რადგან მე თვითონ პოლონეთიდან ვარ, სადაც ამდენი საბჭოთა არქიტექტურაა და ჩვენ არასდროს გვიცდია მათი ამგვარი „მოშინაურება.“ ჩვენ ან ვანგრევთ
24 როგორც უკვე ავღნიშნეთ ასეთ ნაგებობათა უმრავლესობა აგებული იყო სუბიექტური მიზეზებიდან და პირადი ინტერესებიდან გამომდინარე, რაც ქმნიდა ერთგვარ მრავალფეროვნებას, თუმცა აღსანიშნავია ისიც რომ იყო მცდელობები ამგვარი მიშენებები გარკვეულწილად მიესადაგებინათ გარემომცველი არქიტექტურისათვის. ამის მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ პირველთავშინახსენებიცაბაძისადააღმაშენებლისქუჩებისკვეთაზემდებარე ტრამვაიელთადასახლება. როგორცვთქვითესიყოსაერთომუშათადასახლება, კორიდორული სისტემის საცხოვრებელი სახლებით, საერთო სამზარეულოებითა და საპირფარეშოებით. 90-იანი წლებიდან კი აქ მაცხოვრებლებმა დაიწყეს შეძლებისდაგვარად გაფართოება და აღნიშნული ლოჯიების მიშენება ნაგებობაზე ჩარევების შედეგად შენობის გვერდით სექციებზე გაჩნდა მანსარდები, მოხდა ღიობების გაუქმება და არაერთგვაროვანი ფანჯრებისა და კარების ჩასმა ამის შემდეგ სახლებმა დაკარგეს პირველადი იერსახისათვის მოსაწონი ელემენტიც კი. ერთიანობის განცდა ფასადებზე შეცვალა ქაოტურმა ჩარევებმა, ასევე შეიცვალა ფასადების ფერებიც. შემდეგ როდესაც 2012 წელს მოხდა აღმაშენებლის
რეკონსტრუქცია
, სხვადასხვა სტილების მიბაძვითა და აღრევით ამ ნაგებობამ შეიცვალაიერსახე, რასაცმოყვაუცნაური შედეგი. ძნელისათქმელიარამდენად მართებული გადაწყვეტილება იქნა მიღბული, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომეს იყო აღნიშნული მიშენებებისდიზაინად ქცევისმცდელობა, რამაც უცნაური და ერთიმხრივ საინტერესო ფასადის შექმნაც კი გამოიწვია.
გამზირის
, აღნიშნული ეზო მოყვა პროექტში და მისი გარეგანი შელამაზებით
25 ცალსახაა რომ საცხოვრებელი სივრცეების გაფართოების პროცესმა და აღნიშნულილოჯიებისმიშენებამნაგებობებზემნიშვნელოვანიგავლენაიქონია საქართველოში და ყველაზე მეტად თბილისში არსებულ სამოსახლო არეალების ვიზუალურ ფორმირებაზე და გარემოს გარდაქმნაზე მიუხედავად იმისა, რომამყველაფერს თავდაპირველადისეთიდადებითიმიზნებიჰქონდა, როგორიცაა საცხოვრებელის ფართობის გაზრდა და მისი სტანდარტების გაუმჯობესება, ამას ასევე მოჰყვა ნეგატიური შედეგებიც, რამაც მასობრივი საქალაქო და სოციალური პრობლემები შექმნა. დასკვნა ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომარა მხოლოდ მეოცე საუკუნეში, არამედ მანამდეც არქიტექტურას ყოველთვის ჰქონდა, აქვს და მომავალშიც ექნება გარკვეული იდეოლოგიური, დატვირთვა და დანიშნულება. არქიტექტურაში შეიძლება აისახოს კონკრეტული სახელმწიფოს, მიზნები, მისწრაფებები, საზოგადოებოის
ფორმირებასა და
ზემო აღნიშნული მიზეზებიდან გამომდინარე ჩვენ შეგვიძლია ნათლად დავინახოთ თუ რატომ და როგორ ხდებოდა საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე არქიტექტურული სტილების შეცვლა და მომდევნო სტილებზე გადასვლა. წინა სტილის უარყოფასა და მომდევნო სტილზე გადასვლას წინ ყოველთვის უძღვოდა გარკვეული იდეოლოგიური და მიზნობრივი ცვლილებები, რაც იწვევდა წინა სტილის უარყოფასა და მომდევნო სტილის ჩამოყალიბებას, იმ დონემდე, რომ შექმნილიყო და წარმოჩენილიყო სახელმწიფოს სიძლიერე, მიზნები, პრიორიტეტები და გარკვეულწილად განსაზღვრულიყო საზოგადოების ცხოვრების წესი. სწორედ ამ მიზეზებიდან გამომდინარე 1932 წელს დაიგმო და უარყოფილ იქნა კონსტრუქტივიზმი და გავრცელდა სოციალისტური რეალიზმი, ამის მიზეზი კი იყო ის რომ უნდა შექმნილიყო სრულიად სხვა სტილის ნაგებობანი, რომლებიც კონსტრუქტივისტული ნაგებობებისაგან განსხვავებით თავიანთ სათქმელს ყველასათვის მკაფიოდ და ნათლად დააფიქსირებდა. აღნიშნულმაასევეგამოიწვიაიმგარდამავალისტილისშექმნა რასაც პოსტკონსტრუქტივიზმს უწოდებენ, და რომელზეც დეტალურად საუბარი გვქონდა წინა თავებში. შემდგომში უკვე ასევე დაიგმო სოცრეალიზმი, იქნა რა ის მიჩნეული „გადაჭარბებულ“ არქიტექტურად და უკვე გავრცელდა
სოციო-კულტურული მდგომარეობა. ის ასევე აყალიბებს ქვეყნებისა და ქალაქების ვიზუალურ იერსახეს, რომელიც შემდგომში მრავალი წლის მანძილზე წარუშლელ კვალად რჩება და დიდ როლს თამაშობს ამ საზოგადოებისათვის გემოვნების
ფორმების აღქმაში სწორედ
26 გვიანი საბჭოთა არქიტექტურა, იგივე საბჭოთა მოდერნიზმი, რაც სტილისტურად სრულიად განსხვავებული იყო წინამორბედი სტილისაგან და რამაც თავისმხრივ რათქმაუნდა შეცვალა საბინაო პოლიტიკა და გარკვეულწილად საზოგადოების ცხოვრების წესიც თითოეული ეს სტილი გავრცელებული იყო საბჭოთა კავშირის თითოეულ რესპუბლიკაში და მრავალ შემთხვევაში თითოეულ რესპუბლიკაში იგი განსხვავებულად და სპეციფიკურად ტრანსფორმირდებოდა და იძენდა კონკრეტულ მახასიათებლებს. ასე მოხდა საქართველოს შემთხვევაშიც, აქ გავრცელებულმა სტილებმა შეიძინეს ქართული არქიტექტურის მახასიათებლები, ქართული ხუროთმოძღვრების ელემენტები, ეს კი გამოიხატებოდა დეკორში, ჩუქურთმაში, მოხატულობაში, გეგმარებაში, ფორმათა გარდაქმნაში და ა.შ. ამით კი იქმნებოდა ნაგებობები, რომლებიც დამახასიათებელი იყო მხოლოდ და მხოლოდ ქართული სივრცისათვის და სწორედ ამიტომ ისინი არიან უნიკალური და გამორჩეული ნაგებობანი, რომელთა უმრავლესობასაც
არაერთი მაგალითი მოვიყვანეთ წინა თავებში. დღესდღეობით საბჭოთა არქიტექტურული ნაგებობების უმრავლესობა
მათგანი მორგებულია დღევანდელ პირობებსა და მოცემულობებს
ვიზუალურად
არაოფიციალურადდაუკანონოდმოსახლეობისმიერ, ასევეოფიციალურადდა კანონიერად სახელმწიფოს მიერ. ნაგებობათა მოსახლეობის მიერ ცვლილება კარგად და ნათლად არის გამოხატული მიშენებებში. ამ შემთხვევაში არ არის დაცული არანაირი სტილი, მიმდინარეობა, რაციონალურობა, არამედ თითოეული მსგავსი ნაგებობა აგებულია კერძო ინტერესებიდან და მდგომარეობიდან გამომდინარე, რის შედეგადაც შეიქმნა არაერთგვაროვანი და ერთმანეთისაგან მკვეთრად განსხვავებული ნაგებობები და მათი ფასადები. აღნიშნულ მოვლენაში შეიძლება დავინახოთ ის მიზეზები თუ რატომ გავრცელდა ასეთი ლოჯიები მთელს თბილისსა და საქართველოში, ეს კი არის საბინაო პოლიტიკისა და მოსახლეობის საჭიროებების გარკვეული შეუთავსებლობის გამოძახილი, რამაც ხორცშესხმა ჰპოვა სწორედ ამგვარ ნაგებობებში. რაც შეეხება ოფიციალურ სახეცვლილებებს, რომლებიც განხორციელდა სახელმწიფოს მიერ, ასეთი მაგალითებიც მრავლადაა საბჭოთა ნაგებობებზედამათირამდენიმემაგალითიცმოყვანილიაწინათავებში. ამგვარ გარდაქმნებში შეგვიძლია დავინახოთ და შევამჩნიოთ თუ რას ანიჭებს უპირატესობას და რა პრიორიტეტებით ხელმძღვანელობს დღევანდელი სახელმწიფო თუ საზოგადოება. და თუ როგორი დამოკიდებულება გააჩნიათ მათ ისტორიულ-კულტურული არქიტექტურისადმი.
ძეგლის სტატუსი აქვს მინიჭებული და რომელთა
სახეცვლილი და გარდაქმნილია, ასევე ბევრი
, როგორც ფუნქციურად ასევე
. აღნიშნული სახეცვლილებები განხორციელებულია როგორც
(03.04.2021)
27 ბიბლიოგრაფია 1. ამაშუკელი, თამარ. 2019. არქიტექტურისპოლიტიკურიკონტექსტი(19211956წლებისთბილისისარქიტექტურისმაგალითზე)თბილისი: თბილისის აპოლონ ქუთათელაძის სახელობის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემია, რესტავრაციის ხელოვნების ისტორიისა და თეორიის ფაკულტეტი https://drive.google.com/file/d/1mw8CKsCldXzEdTgJ4LPO2tR7Lj259Imd/view (03.04.2021) 2. ხაბულიანი, ხათუნა. 2016. ვიზუალურინიშნებისტრანსფორმაცია: მხატვრულიფორმებიდაკონცეფციებიპოსტმოდერნისტულიხელოვნების ქართულვერსიაში. თბილისი: ილიას
. სივრცითი და სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები. არქიტექტურისადაქალაქთმშენებლობისთანამედროვეპრობლემები, სამეცნიერო–ტექნიკური ჟურნალი №2. 2233-3266. 4. შავიშვილი, ნიკა და მარინა გუჯაბიძე. 2006. მსოფლიოსუახლესი არქიტექტურა . თბილისი: საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი.
სახელმწიფო უნივერსიტეტი. https://iliauni.edu.ge/uploads/other/38/38710.pdf
3. სალუქვაძე, გიორგი. 2012. „მიშენებები“ თბილისის საცხოვრებელ მასივებში