Rotterdam vierde de stad! by Rotterdam viert de stad!

ROTTER DAM VIERDE DE STAD! IN WOORD

IN WOORD

inhoud

Voorwoord Vieren wie we zijn De rode draad De Aanval Wederopbouw als Inspiratie Publiek Gesprek Zichtbaarheid in de Stad Talent en Vernieuwing

07 10 14 16 18 24 30 38

Projecten Wederopbouw als Inspiratie Publiek Gesprek Zichtbaarheid in de Stad Talent en Vernieuwing

43 44 54 68 74

Marketing en Communicatie Facts and figures Publieksonderzoek Budget

82 88 90 92

Bijlagen 93 Essay â&#x20AC;&#x2DC;Toekomst in de maak' 94 Engelse samenvatting 102 Dank aan 114 Colofon 115

07 Rotterdam viert de stad! Voorwoord

Het is tijd voor een feestje >>

Het is tijd voor een feestje. Daarmee begon het allemaal. We kunnen wel stellen dat Rotterdam viert de stad! niet onopgemerkt is gebleven. Met voor elk wat wils. We vierden de stad met vlaggen op de brug, een reuzenrad, grote babyâ&#x20AC;&#x2122;s op gebouwen. En ook met televisieprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s, online, in pop-upstores. De kranten stonden er vol mee. Er klonk muziek in de stad. Bij het project De Trap kwam alles samen: verleden, heden

09 Rotterdam viert de stad! Voorwoord

en toekomst. De Trap verbroederde en verleidde tot onverwachte ontmoetingen tussen de honderdduizenden bezoekers. Een Rotterdamse herinnering in het collectieve geheugen gegrift. Dit evaluatieboek is de weerslag van een jaar vol hoogtepunten, verdieping, contemplatie en vooral: plezier.

Vieren wie we zijn Aan de keukentafel worden alle belangrijke gesprekken gevoerd. Dat geldt ook voor de manifestatie Rotterdam viert de stad! In het voorjaar van 2014 nodigden Rotterdam Festivals, Gabriël Oostvogel, die met zijn 50-jarige de Doelen ook een jubileum te vieren had, en Kees Vrijdag van Stichting Aan den Slag! zo’n zestig belanghebbenden, deskundigen en talenten uit de culturele sector aan tafel. Ze spraken over de nieuwe energie, die voelbaar was in de stad. Over hoe 75 jaar wederopbouw het Rotterdam van vandaag inspireert en beïnvloedt. Over wat er speelt in de stad, en hoe een manifestatie al die energie kon kanaliseren.

11 Rotterdam viert de stad! Vieren wie we zijn

Na 75 jaar wederopbouw heeft Rotterdam een traditie opgebouwd in het markeren van de mijlpalen. De manifestaties Rotterdam Ahoy, E55, De Floriade en C’70 vierden achtereenvolgens het herstel van de haven, de economie en de binnenstad. Lang ging het in de wederopbouw om de stenen, niet om de leefbaarheid. Wederopbouw is echter meer dan een optelsom van beton, glas en staal. Toch was het destijds logisch dat juist daar de aandacht naartoe ging: gebouwd moest er worden, vooruit, voorwaarts, opwaarts, omhoog. Die opgestroopte-mouwen-mentaliteit heeft Rotterdam veel opgeleverd: iconische architectuur en een bruisend cultureel leven. De dynamiek van de stad, van de Rotterdammers zelf, is haast tastbaar. 75 jaar nadat Duitse Heinkels de stad met de grond gelijk maakten, is Rotterdam herrezen. De menselijke mijlpaal Sommige evenementen slagen erin de tijdgeest te vangen en er zodanig mee te experimenteren dat ze bijdragen aan de vernieuwing van bijvoorbeeld de cultuursector. De manifestatie over 75 jaar wederopbouw had die potentie ook, was de consensus aan de keukentafel, en kon nieuwe impulsen en nieuwe energie geven aan de stad en de cultuur. Rotterdam viert de stad! zou dit nieuwe Rotterdamse optimisme vrij letterlijk zichtbaar moeten maken. Een ode aan de openheid, de fysieke en mentale ruimte, de dynamiek, de blik op de toekomst, de vernieuwingsdrang. Op basis van de keukentafelgesprekken ontwikkelde Rotterdam Festivals een plan voor een culturele manifestatie. Rotterdam Festivals deed de coördinatie, met de nadrukkelijke inzet culturele instellingen, evenementenorganisatoren, ondernemers en particulieren bij het maken van de plannen te betrekken. Die plannen moesten uitmonden in projecten en evenementen die alle Rotterdammers zouden aanspreken, en niet alleen de culturele incrowd. De gemeente Rotterdam stelde 2,7 miljoen euro beschikbaar. Van tevoren werden de doelstellingen vastgelegd: 270.000 bezoekers, waarvan 80 procent positief oordeelt, 50 procent van de Rotterdammers is bekend met de manifestatie. We stelden onszelf ook ten doel een aantal neveneffecten te bereiken: een toename van het bewustzijn van de geschiedenis van Rotterdam, versterking van het culturele klimaat, met het accent op de nieuwe generatie. En: bevestiging van de aantrekkelijkheid van de stad, door te laten zien wat Rotterdam in huis heeft.

De luiken open Met dat en de keukentafelgesprekken in het achterhoofd werkte Rotterdam Festivals in de zomer van 2014 een plan de campagne uit. Al snel werd één ding heel duidelijk: als het over mensen gaat, moeten we die mensen er ook bij betrekken. Voor Rotterdam, door Rotterdam. Daarom gingen eind 2014 de luiken open. In een open oproep vroeg Rotterdam Festivals om initiatieven voor de manifestatie. Alle ideeën waren welkom, mits ze een of meer van de drie kernwaarden als uitgangspunt namen en daarmee in het DNA van de manifestatie pasten. Eén: de Wederopbouw als Inspiratie voor nu (verleden). Twee: de energie van nu vastleggen, een ode aan de huidige stad (heden). En drie: gericht op de toekomst. De initiatieven uit de stad zouden landen in een gevarieerde programmering, die leunde op pijlers: Zichtbaarheid in de Stad, Publiek Gesprek en Talent en Vernieuwing. We gingen er ook vanuit dat veel projecten een internationaal profiel zouden hebben of geïnspireerd waren op de wederopbouwenergie. Uit alle hoeken en gaten van de stad stroomden de plannen binnen. Overvoerd werden we, want zowel de gevestigde kunsten cultuurinstellingen als beginnende clubs en eenpitters reageerden op de oproep. In februari 2015 stond de teller op 220 ideeën en plannen. Dit aantal zou oplopen tot driehonderd. Veel van deze plannen sloten direct aan bij de uitgangspunten van Rotterdam Festivals, en dat was een bevestiging dat de manifestatie context gaf aan iets dat al langer in de lucht hing. Met de indieners van deze plannen gingen we in gesprek. Er vormde zich een programma. De indeling van dit evaluatieboek biedt een doorkijk in de structuur van het programma van Rotterdam viert de stad!. We hebben een zelfstandige programmapijler opgenomen met als naam Wederopbouw als Inspiratie. Een groot aantal binnengekomen projecten viel hier onmiskenbaar onder. De uiteindelijke structuur en volgorde in dit boek is: Wederopbouw als Inspiratie, Publiek Gesprek, Zichtbaarheid in de Stad en Talent en Vernieuwing. De projecten met internationale uitstraling en impact zijn verdeeld over de verschillende hoofdstukken. Ze spreken voor zich of we hebben ze als zodanig beschreven. In de komende hoofdstukken beschrijven we de opzet en resultaten van de verschillende pijlers, gevolgd door alle programmaonderdelen van de manifestatie per pijler op een rijtje, in alfabetische volgorde.

Met de expositie De Aanval trapten we eind april 2015 de manifestatie af. Het bombardement op 14 mei 1940 was het startpunt, de allesbepalende gebeurtenis voor het verloop van de Rotterdamse geschiedenis, de ontwikkeling van de stad en de mensen. In september openden we het schoolseizoen met de start van een educatielijn op de Rotterdamse scholen, waarbij de wederopbouw centraal stond. Vanaf januari volgde de publieksprogrammering: nieuwe internationale short films tijdens International Film Festival Rotterdam, de opening van het nieuwe Museum Rotterdam en de opening van Project Rotterdam van het Museum Boijmans Van Beuningen. In het vroege voorjaar ging de manifestatie de buitenruimte in. De kick-off was op 20 maart met Dominoes, de opening van stadsexpositie Head Lights en de versierde Erasmusbrug. Toen ging het los met een maandenlange programmering, met De Trap als apotheose. Totdat de nieuwe generatie Future Legend-artiesten tijdens Rotterdam Unlimited op 29 juli 2016 in de Doelen de kaars uitbliezen. Op weg naar 2040… een eeuw wederopbouw van Rotterdam. Team Rotterdam viert de stad!: Lidwien Hupkens, algemeen projectleider Reinier Weers, programmaleider Anouk Estourgie, programmamanager Zichtbaarheid in de Stad Eeva Liukku, programmamanager Publiek Gesprek Ellis Prinse, projectmedewerker Jeanette Kooter, projectleider marketing en communicatie Ingrid Adriaanse, manager media & sponsoring Cynthia Soeters, communicatiemanager Mariska Hulspas-Oosterman, online marketing manager Sandra Ringeling, online marketing manager Davine Lambert, online redacteur Barbara Goldman, projectmedewerker 75 ambassadeurs Marjolein van Rosmalen, communitymanager Kim van Beek, projectondersteuner Johan Moerman, directeur Rotterdam Festivals Met dank aan: alle honderden organisatoren, medewerkers, verhalenvertellers, vrijwilligers en andere betrokkenen die hebben bijgedragen aan Rotterdam viert de stad!. Speciale dank aan Kees Vrijdag (Stichting aan den Slag!) en Gabriël Oostvogel (de Doelen) en de adviesraad: Sayida Goedhoop (Stichting De Verre Bergen), Kim Heinen (Rotterdam Partners), Patrick van der Klooster (AIR), Bas Kwakman (Poetry International), Marianne van de Velde (Music Matters), Aruna Vermeulen (HipHopHuis) en Ellen Walraven (Rotterdamse Schouwburg).

Doelstellingen gehaald · Met een bezoekersaantal van 799.000 werd de doelstelling van 270.000 bezoekers ruimschoots overtroffen. Van dat aantal kwamen 368.611 bezoekers voor rekening van De Trap. Het totale aantal is exclusief de passanten van de buitenprojecten, zoals de aankleding van de Erasmusbrug en het bereik van documentaires zoals Roets in Rotterdam. · De mediawaarde van alle publicaties vertegenwoordigt een bedrag van meer dan 5,7 miljoen euro; de doelstelling was 2 miljoen. · 88% van de bezoekers, die meededen aan publieksonderzoek, gaven Rotterdam viert de stad! een 7 of hoger: de doelstelling was 80%. De bezoekers gaven De Trap een waardering van 8,9. · 72% van de Rotterdammers bleek bekend te zijn met Rotterdam viert de stad!: de doelstelling was 50% van de Rotterdammers. Ook is een lichte toename van 5% gemeten van het bewustzijn van de geschiedenis van Rotterdam. · Rotterdam viert de stad! sloot financieel af door binnen de begroting (budget van 3,7 miljoen euro) te blijven. · Een groot deel van de Rotterdamse culturele instellingen en organisaties heeft met programma’s en projecten bijgedragen aan Rotterdam viert de stad!. Resultaat: gevarieerd programma met meer dan honderd projecten. · 10.244.536 mensen werden bereikt via social media. · 52% van de bezoekers kwam uit Rotterdam en 48% van buiten Rotterdam. · Er was veel draagvlak voor de manifestatie: 88% van de ondervraagde Rotterdammers (niet alleen bezoekers) vond het (zeer) belangrijk dat er werd stil gestaan bij 75 jaar wederopbouw. · Over de toekomst zijn veel Rotterdammers het eens: 66% vindt het een goed idee als er in de toekomst weer een dergelijke manifestatie wordt gehouden.

12 Rotterdam viert de stad! Vieren wie we zijn

799.000 270.000 368.611 5.700.000 10.244.536 100+ 72% bezoekersaantal

doelstelling bezoekersaantal

traplopers

totale mediawaarde

mensen bereikt via social media

gerealiseerde projecten

bekendheid bij Rotterdammers

De behoefte Rotterdammers centraal te stellen, leidde tot wat als tastbare erfenis van Rotterdam viert de stad! beschouwd kan worden: het 75 Verhalenboek.

De rode draad: 75 verhalen 75 Rotterdammers uit alle hoeken en lagen van de stad vertellen hun verhaal, en daarmee dat van de wederopbouw van hun stad. De personen en hun anekdotes hadden in de meeste gevallen een een-op-een relatie met de programmering van de manifestatie. De geïnterviewden zijn gefotografeerd door de fotografen Joop Reijngoud, Sanne Donders én aanstormend talent Stacii Samidin.

“Ik ben getroffen door de diversiteit van de vertellers en van hun verhalen. Dat is het Rotterdam van nu. Zo veel verschillende mensen met evenzo verschillende achtergrond maar met allemaal dezelfde Rotterdamse mentaliteit van niet lullen maar poetsen.” Chris Vennix Het programma van Rotterdam viert de stad! werd een bloemlezing van verhalen van men-

sen die de stad hebben gemaakt, maken en zúllen maken. Hun verhalen waren de kapstok voor de totale programmering en vormden de rode draad voor een routemarkering door de stad. Niet alleen de programmering, maar ook de communicatie werd ermee doorspekt. Via de verhalen van Rotterdammers leer je de stad en haar inwoners beter kennen. De strategie voor de publiciteitscampagne van Rotterdam viert de stad! werd gebaseerd op deze verhalen, die werden meegenomen in alle uitingen van de marketing en communicatie. Het publiek heeft ze zowel bewust als onbewust voorgeschoteld gekregen. Deze aanpak was ook een uitnodiging naar het publiek en de ondernemers in de stad om hún verhaal te delen. Naast de 75 verhalen uit het boek, zijn nog eens 59 verhalen van ondernemers uit de stad opgehaald en meegenomen in de diverse marketingcommunicatie-uitingen. En via een verhalenwedstrijd kwamen nog eens achttien verhalen van diverse Rotterdammers binnen.

“Als we de verhalen uit het verleden delen, delen we in elkaars geschiedenis. Als we dat doen zijn we niet verdeeld. En een ongedeelde stad kan de toekomst aan.” Ahmed Aboutaleb

15 Rotterdam viert de stad! 75 Verhalen

Nico Deflers (91) verloor als 15-jarige huis en werk tijdens het bombardement. Hij hielp vrijwillig mee om het puin te ruimen. “Vijf miljoen kubieke meter puin moest zo snel mogelijk geruimd worden om de straten en wegen weer begaanbaar te maken. Iedereen hielp mee. Stenen werden gebikt, verwoeste gebouwen en vrijstaande muren met touwen omlaag getrokken. Krui- en vrachtwagens reden af en aan. Met de verbrande stenen dempten we de Schie- en de Noorderhaven, en met de bruikbare stenen zijn ze gaan herbouwen.”

Riek Bakker (72) was directeur Stadsontwikkeling bij de gemeente Rotterdam. Als gangmaker speelde zij een actieve rol in het verbinden van Noord en Zuid. “De plannen voor de verbinding met Zuid begonnen in 1986. In het begin was iedereen tegen. Er was een enorme kloof tussen Noord en Zuid. Mensen op Noord wilden niks met Zuid te maken hebben. En op Zuid dachten ze: zoeken jullie het maar uit daar. Het is uiteindelijk in gang gezet door verschrikkelijk veel praten, praten en nog eens praten.”

Emerson Akachar (24) is een echte Rotterdammer. Onder de artiestennaam Emms kan de geboren Spangenaar in het succesvolle Broederliefde zijn inspiratie kwijt. “Inspiratie halen we uit ons leven. Sommige artiesten rappen alleen maar over de gangster-shit op straat. Maar niemand staat toch de hele dag buiten tegen een muur geleund boos te kijken?! Ik in ieder geval niet… We leven het leven, daar horen vrouwen bij, liefdesverdriet, vriendschap, familie, alledaagse gebeurtenissen en problemen.”

Sarah Mourad (11) is Rotterdammer en Egyptenaar. In het eethuis van haar ouders, Habibi, voelt ze zich thuis. “In het restaurant hebben we een vaste tafel. Tijdens het eten praten we over de toekomst en over andere dingen, zoals verjaardagen, tripjes die we willen maken, mijn kamer en natuurlijk ook over school. In Habibi ben ik elke dag blij en trots op wat we bereikt hebben.”

De Aanval

Nulpunt van de wederopbouw Op 14 mei 1940 bombardeerden Duitse Heinkels de stad en moest Rotterdam capituleren. Sindsdien staat de Heinkel symbool voor de Rotterdamse apocalyps, want de getuigen van het inferno beschouwden het bombardement als het einde van de geschiedenis van hun stad. Het lag voor de hand dat Rotterdam 75 jaar na dato in een grote nationale tentoonstelling aandacht aan dat verwoestende bombardement zou besteden. De initiatiefnemers, het Stadsarchief en Museum Rotterdam, waren van meet af aan van mening dat het krachtiger zou zijn om het nulpunt van de Rotterdamse wederopbouw samen met de Duitsers te herdenken. Vandaar dat de samenwerking gezocht werd met het Militärhistorisches Museum Flugplatz Berlin-Gatow. De drie instellingen maakten van De Aanval een eigentijdse, multimediale expositie, met ruimte voor zowel het Nederlandse als het Duitse perspectief. Met als zwaartepunt de Heinkel, die aus Frieden und Freundschaft weer werd ingevlogen in de stad die de bommenwerper ooit moest vernietigen.

17 De Aanval Nulpunt van de wederopbouw

Datum 30 april tot en met 25 oktober 2015 Locatie Onderzeebootloods Organisator Museum Rotterdam Bezoekersaantal 64.395

Wim Pijbes, voormalig directeur Kunsthal en Rijksmuseum Amsterdam:

“Werkelijk een toptentoonstelling. Indrukwekkend, menselijke maat in het perspectief van een wereldomvattend drama. Hoge informatiedichtheid, fantastisch materiaal waarbij echte objecten “Het fantastisch gebombardement doseerd, als had ons in ons stille getuihart geraakt, gen, precies maar we namen de kern van de de situatie gebeurtenissen zoals-ie was.” verbeelden. Nico Deflers De films, interviews en ooggetuigenverhalen zijn ontroerend. Chapeau.”

wede ropbo uwals inspir atie

19 Wederopbouw als Inspiratie 18 mei 1940

Niet alleen de wederopbouwgeneratie is nog springlevend, ook de wederopbouwgedachte is in Rotterdam nog alomtegenwoordig. Dat onder de vlag van Rotterdam viert de stad! projecten een plek zouden krijgen die zich lieten inspireren door die periode, stond buiten kijf.

Wederopbouw als Inspiratie 18 mei 1940 Bij de totstandkoming van een culturele manifestatie stond vast dat sommige projecten terug zouden grijpen op de wederopbouw, of zich door die periode lieten inspireren. Het vooruitgangsgeloof van toen bood veel kansen en ruimte aan culturele bouwers van de stad. En dat zorgt, ook nu nog, voor nieuwe energie. Anno 2016 mag de stad zich verheugen op hernieuwde interesse en waardering van de wederopbouwarchitectuur en â&#x20AC;&#x201C;kunst. De geschiedenis van de wederopbouw in de stad Rotterdam vormde de basis voor tal van expoâ&#x20AC;&#x2122;s, voorstellingen, lezingen en andere bijeenkomsten. Er zijn immers veel beelden om te laten zien en verhalen te vertellen. Ook

niet verwonderlijk, aangezien de wederopbouwgeneratie in de meeste gevallen nog springlevend is en maar al te graag terugkijkt naar de decennia die achter hen liggen. Meer dan zwart-witplaatjes De projecten binnen deze manifestatie moesten meer te bieden hebben dan zwart-witplaatjes kijken. Ze waren een ode aan een tijdperk en legden programmatische verbindingen naar het heden. Veel projecten binnen deze programmalijn hadden dan ook dwarsverbanden met de andere programmapijlers. De tentoonstelling De Aanval en de opening van het nieuwe Museum Rotterdam, met

daarin veel aandacht voor de wederopbouw, vormden het logische begin van het manifestatiejaar. Met name De Aanval, want die vertelde het verhaal van het startpunt: het bombardement zelf, en de daarmee direct verband houdende nieuwe geschiedenis van de stad. Museum Rotterdam opende met de tentoonstelling De Nieuwe Stad. 18 mei 1940 was de dag waarop de wederopbouw officieel begon. Deze datum keerde in het kader van Rotterdam viert de stad! drie keer terug. In 2014 markeerden we op die dag de start van de samenstelling van de manifestatie met een informatiebijeenkomst in de Doelen, een jaar erna presenteerden we het voorlopige programma in zaal Kriterion in het Groot Handelsgebouw en op 18 mei 2016 vierde de Doelen feestelijk zijn 50-jarig jubileum met een wederopbouw-run door de stad.

gezien één grote teleurstelling. De locatievoorstelling Water Heavens van de Chinese dirigent en componist Tan Dun werd door Tan Dun zelf op het allerlaatste moment geannuleerd.

50 jaar de Doelen Met de muzikale programmering van het jubileumseizoen 2015-2016 wilde de Doelen, naast internationale wereldsterren en toporkesten, ook een nieuwe koers voor de toekomst laten zien. Een koers waarbij de Doelen zich nog meer dan voorheen verbindt met de stad, met het publiek, met (nieuwe) makers. Het programma was een doorkijkje naar de volgende vijftig jaar. De Doelen vierde op zijn verjaardag feest met een bont gezelschap aan bezoekers. Een middagfeest en een avondfeest werden bezocht door ruim drieduizend gasten. Het publiek woonde gezamenlijk een programma bij in de Grote Zaal en werd vervolgens in deelgroepen ontvangen in verschillende ruimtes elders in het gebouw. De programmering van het feest was typerend voor de breedte aan muziek die de Doelen programmeert. Van klassiek met het Rotterdams Philharmonisch tot aan Turkse rock en van Rotterdamse jazz tot jong talent van Music Matters.

De Berliner Philharmoniker speelde vijftig jaar geleden als eerste buitenlandse orkest in de Doelen. Nu sloot het orkest het jubileum af.

Terwijl het jubileumfeest in de Doelen gaande was, vulde het Schouwburgplein zich ’s avonds met honderden hardlopers voor de Rotterdam viert de stad!-run. De loop werd georganiseerd door de Rotterdam Running Crew. De Euroband Rotterdam heette de lopers muzikaal welkom. Het tamboer- en trompetterkorps gaf de start een extra feestelijk tintje én maakte de verbinding met de jubileumviering van de Doelen. Voor de start werd met alle lopers een compositie van Toek Numan uitgevoerd. Dit werk had de componist in opdracht van de Doelen speciaal voor deze gelegenheid geschreven. Onder leiding van Eric Robillard klapten, zongen en schreeuwden de lopers, waarna het startschot volgde. Het jubileumseizoen kende programmatisch

De Doelen programmeerde in het jubileumseizoen niet alleen in het eigen gebouw of op vertrouwde locaties, zoals de Laurenskerk. Er werd ook buitenprogrammering ontwikkeld voor Rotterdam CS en het Schouwburgplein. In de hal van het Centraal Station stond van 2 tot en met 15 mei een podium van de Doelen, waarop dagelijks programma te zien en te horen was, op werkdagen tijdens de avondspits (tussen 17.00 uur en 18.30 uur) en in de weekenden in de middag van 15.00 uur tot 17.00 uur. Op het Schouwburgplein was er drie keer per week (woensdag, vrijdag en zaterdag) programmering in de periode 18 mei tot en met 4 juni. Deze buitenprogrammering bestond in totaal uit 23 concerten, waarbij een zo breed mogelijke doorsnede van het Doelen-aanbod werd gegeven. Vaak was er een relatie met aanstaande concerten in de Doelen of waren vaste culturele partners de uitvoerenden. De concerten werden zeer goed ontvangen door passanten en dagelijks terugkerend publiek. De Berliner Philharmoniker, dat vijftig jaar geleden als eerste buitenlandse orkest in de Doelen speelde, sloot samen met chef-dirigent sir Simon Rattle en pianist Krystian Zimerman het jubileumseizoen af op 11 juni 2016. De Grote Zaal was volledig uitverkocht en op het programma stond een nieuw werk van Julian Anderson. Daarnaast zorgde Zimerman voor een fantas-

20 Wederopbouw als Inspiratie 18 mei 1940

tisch uitgevoerd pianoconcert van Beethoven. Het orkest speelde verder het Introduction and Allegro voor strijkers van Elgar en Slavische Dansen van Dvorák.

“Een zinvol slot met allure was het: de Berliner waren in 1966 immers ook het eerste buitenlandse orkest dat er te beluisteren was.” NRC Handelsblad De lovende recensies in NRC Handelsblad en Trouw, en talloze enthousiaste reacties van bezoekers bevestigden deze onvergetelijke avond. RoZoVo en zandbakken Naast het jubileum van de Doelen waren er tal van andere programma’s binnen deze pijler. Zo haalde Dig It Up samen met Cultuur Concreet voor RoZoVo unieke foto’s, dia’s en films op uit de wederopbouwperiode in verschillende wijken van de stad. Zo’n 845 verschillende items werden gedigitaliseerd en aan het publiek getoond. Enkele werden door het Stadsarchief opgenomen in de collectie. De Rotterdam Suite eerde de wederopbouwprojecten met speciaal voor de manifestatie gecomponeerde stukken bij wederopbouwiconen. De Oase Bar liet de sfeer van de opbouwjaren herleven. Kassa! bracht in een herbouwde noodwinkel een ode aan de ondernemers die de stad economisch weer in het zadel hesen. Maar ook de kleinste Rotterdammertjes konden aan de slag met het nabouwen en aanpassen van hun eigen stad in verschillende Rotterdamse zandbakken.

“Het is eigenlijk het beeldverhaal van Rotterdam compleet maken.” Cultuurscout Esther Gernette in het AD over RoZoVo

De terugkerende inspiratie uit de wederopbouwjaren leidde tot fascinerende projecten, die niet altijd in één thema te vangen waren, maar wel telkens de vooruitgangsgedachte, de energie en toekomstgerichtheid in zich hadden. En zo lukte het de programmamakers om terug te kijken en direct verbindingen te maken naar Rotterdam anno 2016.

22 Wederopbouw als Inspiratie 18 mei 1940

publ iekg espr ek

25 Publiek Gesprek Rotterdam mag nooit af zijn

Een jubileum is een viering, maar ook een moment van contemplatie. Waar staan we, waar komen we vandaan, waar gaat het allemaal heen? In de programmalijn Publiek Gesprek gaven allerlei projecten antwoord op de vraag: Wat is er te vieren? En waar moeten we nog aan werken?

Publiek Gesprek Rotterdam mag nooit af zijn Een beetje irritatie was er wel, over de titel Rotterdam viert de stad! In het openingsdebat van de programmalijn Publiek Gesprek stelde historicus Zihni Özdil dan ook vragen bij de feestelijke inzet van de manifestatie: neigt het niet naar ‘Noord-Koreaanse toestanden’? Want wie viert er nou feest als er nog steeds kinderen opgroeien in armoede? Dat is precies waar de programmalijn Publiek Gesprek voor was bedoeld: je kunt het beschouwen als ‘het keukenfeestje’ van de manifestatie. De projecten in het Publiek Gesprek vinden niet plaats in de officiële feestruimte waar de slingers hangen, maar in de fel verlichte keuken, waar je tegen elkaar aanbotst en verhitte discussies voert over de stad. Om de balans op te maken van de staat van de stad, zijn we eerst te rade gegaan bij Rotterdammers zelf.

45 jaar na Wentholt Hoe beleven Rotterdammers van vandaag hun stad? Wat kan beter? Dit vroegen we in de zomer van 2015 aan honderd Rotterdammers in een nieuw stadsbelevingsonderzoek, dat we samen met Museum Rotterdam en de Willem de Kooning Academie uitvoerden. Geïnspireerd op het geruchtmakende onderzoek van professor Rob Wentholt uit de jaren zestig. ‘Zijn’ Rotterdammers vonden de stad destijds onherbergzaam en kil. Dat schudde de politiek en andere beslissers wakker, die de wederopbouw juist als een succes zagen. Wentholt toonde aan dat er nog heel veel werk te doen was. Zijn onderzoek betekende een ommekeer in het denken over de stad. 45 jaar later is de grote onvrede die Wentholt eind jaren zestig signaleerde verdwenen, zo bleek uit ons onderzoek. Rotterdammers zijn

trots op hun stad, die eindelijk bruist en is volgebouwd. Er is veel te doen op cultureel gebied, en de stad is door de nieuwe architectuur visueel aantrekkelijker geworden.

“De stad doet wel erg zijn best om aantrekkelijk te zijn voor toeristen en buitenstaanders, vindt een aantal respondenten. Waar is de tijd gebleven dat je je als Rotterdammer moest verdedigen voor de tochtige stad, de rauwe volksaard en die verschrikkelijke gabbermuziek?” Trouw naar aanleiding van het stadsbelevingsonderzoek

Maar het kan altijd beter. Er kwamen twee duidelijke zorgen naar voren uit het onderzoek. Niet iedereen voelt zich even goed thuis in de gelikte, aangeharkte binnenstad. Mensen hebben het idee dat de binnenstad vooral wordt ingericht om toeristen en een nieuwe welvarende middenklasse aan te trekken. Ouderen en wijkbewoners van buiten het centrum voelen zich er minder thuis. Wordt de binnenstad straks een belevenisstad voor de globetrottende internationale toerist en de happy few? Wat heeft de huidige bevolking aan weer een notering op een hippe internationale lijst of aan nog meer iconische architectuur? Rotterdam moet wel zichzelf blijven, was de teneur. In het verlengde hiervan maken mensen zich zorgen over toenemende segregatie. Er leeft het gevoel dat verschillende groepen in de samenleving elkaar niet meer ontmoeten en langs elkaar heen leven. De stad zou moeten uitnodigen tot ontmoeten en samenleven. Rotterdammers stellen hoge eisen aan wat samenleven is, zo blijkt. Die ontmoeting, die confrontatie, het gesprek met elkaar, dat was nu juist typisch Rotterdams, volgens de deelnemers van het onderzoek, en dat mogen we niet verliezen. Als we elkaar niet ontmoeten, hoe kunnen we dan samen aan een toekomstige stad werken? Deze resultaten zijn op 21 januari 2016 gepresenteerd tijdens een drukbezocht debat in een ijskoud Timmerhuis: Rotterdam, The Neverending Story. Dit openingsdebat was de officiële aftrap van de programmalijn Publiek Gesprek. Sindsdien hebben verschillende projecten antwoord gegeven op de vraag ‘waar moet Rotterdam

nog aan werken?’ Dat gebeurde in documentaires, exposities, een heuse summit, workshops en debatten uitgevoerd door tal van Rotterdamse organisaties. Volwassen stad, veel antwoorden Wat voor stad zijn we? Hoe heeft de wederopbouw zijn sporen nagelaten in de stad? Verhalen over de wederopbouw staan centraal in projecten als De Werken aan Verhalen Studio van Verhalenhuis Belvédère, maar ook in documentaires als Roets in Rotterdam en Grenzeloze Rotterdammers, die de Rotterdamse stadscultuur onderzochten. Het multidisciplinaire project Grenzeloze Rotterdammers laat zien hoe de naoorlogse immigratiegeschiedenis zijn sporen onuitwisbaar in de stad heeft nagelaten, en daarmee is deze geschiedenis de spiegel van de wederopbouw. Een geschiedenis die net als de stad zelf, nog steeds niet ‘af’ is. Als we weten wat voor stad we zijn, hebben we een basis om te debatteren over hoe de stad zich verder zou moeten ontwikkelen. In Rotterdam viert de stad! Collegetour vertelden prominente Rotterdammers over hun band met de stad en hoe zij de toekomst zien. De Dépendance organiseerde met Space Invaders drie debatten met lokale en internationale denkers over toekomstvisies op bijzondere locaties in de openbare ruimte: op de snelweg, aan de Maas en op het dak van Las Palmas. Hoe kijken hedendaagse kunstenaars naar de toekomstige stad en hoe verhouden ze zich tot de utopieën uit het verleden? Dat behandelde TENT in de tentoonstelling Utopian Dreams en enkele bijbehorende debatten. Dat utopisch denken nog springlevend is bewees Winy Maas in zijn wervelende lezing tijdens de opening van de Rotterdam Architectuur Maand. Hij liet zien hoeveel meer er nog mogelijk is in de stad, als we maar out of the box durven denken. De zogenaamde ‘tweederopbouw’ die hij voorstelt, gaat over de intensivering van de binnenstad: door de daken beter te benutten ontstaat er een tweede laag in de stad. Niet alleen prominente denkers bemoeiden zich met het debat over de stad. Ook jongeren werden aan het denken gezet. Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam (KCR) bereikte bijna 23.000 Rotterdamse kinderen met culturele projecten over identiteit. Code Groen presenteerde inventieve en creatieve ideeën van kinderen aan de gemeenteraad. LOKAAL nodigde jongeren uit om hun dromen over de toekomst van de stad op papier te zetten. Wat vinden zij van de stad, hoe zien zij de toekomst en hun rol daarin? De winnende column van Jevan Sanches pleit voor meer muziekonderwijs voor alle Rotterdam-

26 Publiek Gesprek Rotterdam mag nooit af zijn

“In een stuwende presentatie toonde Maas, een jongensachtige, haast spichtige verschijning in spijkerbroek en poloshirt, de ‘Tweederopbouw’ van de havenstad. Het was een vurige oproep na al het ‘kleine opbouwen’ dat de crisis had meegebracht, groot te gaan denken over de inrichting van de stad.” Vrij Nederland

se kinderen, omdat muziek mensen verbindt en een positieve invloed heeft op kinderen. Hoopvolle handelingen Ja, we kunnen wel stellen dat Rotterdam na 75 jaar een échte volwassen stad is geworden, een stad die niet uit één mond spreekt. Dat maakte het ook lastig: er was niet sprake van één publiek gesprek, één urgent thema of toekomstvisioen dat overal terugkwam. Met behulp van een extern redactieteam, de Buitenboordmotor, zijn alle antwoorden, perspectieven en ideeën verzameld die in de programmalijn zijn geformuleerd. Wat hierin wél opviel, is dat alle programma’s een aaneenschakeling zijn van ‘hoopvolle handelingen’. Het is alsof we in de verschillende projecten het samenleven en het publiek gesprek repeteren. De ene keer lukt dat

beter dan de andere keer, maar daar is repeteren juist voor bedoeld. Deze conclusies zijn terug te lezen in het slotessay Toekomst in de maak dat Rineke Kraaij, Maurice Specht en Eeva Liukku samen schreven, en dat op pagina 94 te vinden is. Waar men in Rotterdam in 2016 vooral behoefte aan heeft, is aan culturele of fysieke ruimtes om elkaar te ontmoeten. Dat is belangrijk, want als er zoveel verschillende ideeën over de toekomst van de stad bestaan, hoe kunnen we er dan voor zorgen dat al deze ideeën elkaar tegenkomen? Hoe kunnen we samen dat gesprek over de toekomst blijven voeren en repeteren? Deze vragen zijn verkend in The Neverending Talkshow waarmee de programmalijn eind juni officieel werd afgesloten.

“Rotterdam, blijf alsjeblieft een neverending story.” NRC

28 Publiek Gesprek Rotterdam mag nooit af zijn

zicht baar heidi ndes tad

31 Zichtbaarheid in de Stad Overtreffende Trap

Veel aan de pijler Zichtbaarheid in de Stad was groot: de dominostenen, de babyâ&#x20AC;&#x2122;s, het reuzenrad, de vlaggenslinger aan de Erasmusbrug en De Trap. Een grootse stad vraagt immers om grootse gebaren. Die grootsheid was ook in subtielere vormen terug te vinden.

Zichtbaarheid in de Stad

Overtreffende Trap De programmapijler Zichtbaarheid in de Stad moest 75 jaar wederopbouw in de buitenruimte op de kaart zetten: een buitenexpo die een breed publiek, van zowel bewoners als (internationale) toeristen zou wijzen op de thematiek en de bijzondere kanten van Rotterdam en de Rotterdammers. Om deze bezoekers op weg te helpen, bedachten we routes. Grote markeringen in de buitenruimte moesten deze routes en het thema zichtbaar maken. Een interessante routeprogrammering (deels ondergebracht in de pijler Wederopbouw als Inspiratie) gaf deze grootse gebaren inhoud. Voor een heldere focus en een duidelijke communicatie naar de doelgroepen, kozen we voor een afgebakende periode van 20 maart tot en met 31 juli, de periode met de meeste vrije dagen. In samenwerking met Rotterdam Routes ont-

wikkelden we langs wederopbouwpanden, architectonische hoogstandjes en hotspots een wandelroute, een fietsroute en een kinderroute. De plekken uit die routes koppelden we vervolgens aan het 75 Verhalenboek. De mensen uit het boek spraken zelf hun verhalen in op de Rotterdam Routes App. Zo werden de bezoekers aan Rotterdam op een persoonlijke manier rondgeleid. Stenen krijgen een gezicht Om de routes en verhalen zichtbaar te maken in de stad schreven we een pitch uit voor een routemarkering. Pro Arts Design won die met hun Head Lights: enorme afbeeldingen van babyâ&#x20AC;&#x2122;s, in licht, kleur en laser aan wederopbouwgebouwen. De basis van Head Lights is de afbeelding van een jong kind. Deze Nieuwe Rotterdammer staat symbool voor

De Nieuwe Rotterdammer gaf de wederopbouwpanden letterlijk een gezicht.

de mensen in de stad, en voor Rotterdam als een jonge, bruisende stad, gericht op de toekomst. Aan zeven wederopbouwpanden (het Groot Handelsgebouw, de Doelen, de Bijenkorf, het Timmerhuis, de Bibliotheek, het Maritiem Museum en Het Nieuwe Instituut) verrezen enorme portretten van De Nieuwe Rotterdammer. Daarop werden met laser portretten, citaten en animaties op basis van het 75 Verhalenboek getoond. Deze portretten gaven de gebouwen letterlijk een gezicht. De kunstwerken werden in elkaar gezet in samenwerking met RDM Makerspace. Klapstuk was De Nieuwe Rotterdammer zelf, een indrukwekkend beeld van 13 meter hoog op het Schouwburgplein. In de beste Rotterdamse traditie kreeg het beeld al snel een bijnaam en verbasterde tot megapeuter of pleinbaby. De megapeuter werd een herkenbaar en veel gefotografeerd beeld, maar niet iedereen kon ’m even goed waarderen of begreep waar de baby voor stond. Sommigen vonden een baby van deze enorme afmetingen een beetje beangstigend. Of zoals Arno Coenen in NRC Handelsblad schreef: “Een science-fiction-horror-baby-Godzilla.” Over smaak viel ook hier niet te twisten, want AD-columnist Marcel Potters concludeerde aan het einde van de manifestatie: “Ik ben van die Chuckies gaan houden.” Eenheid met de huisstijl Zowel de Rotterdammers als de bezoekers konden niet om dit beeldmerk, De Nieuwe Rotterdammer, heen. Als feestelijke confetti werd het symbool over de stad uitgestrooid. Van postercampagne tot vlaggen en van culturele instellingen tot ondernemers, overal was het nieuwe Rotterdammertje te vinden. Met stickers op etalages toonden velen hun betrokkenheid bij de stad én de manifestatie: ‘De Rotterdamse Schouwburg viert de stad!’, ‘Het 6e geluk viert de stad!’, ‘Capri viert de stad!’, ‘King Kong hostel viert de stad!’ enzovoorts. Waar mogelijk werden deze stickers aangevuld met verhalen, quotes en portretten.

“Nadat zo ongeveer de hele wereld al de loftrompet over Rotterdam heeft gestoken, is het nu de beurt aan de Rotterdammers zelf. Komend weekend is de kick-off van Rotterdam viert de stad!, waarmee we vieren hoe mooi Rotterdam in 75 jaar wederopbouw is geworden.” De Havenloods

32 Zichtbaarheid in de Stad Overtreffende Trap

“Waaghalzen versieren jarige Erasmusbrug met vlaggen, dat belooft een waar spektakelstuk te worden.” AD/Rotterdams Dagblad

De routes en de markering waren gedurende deze hele periode, van 20 maart tot en met 31 juli te zien, te beleven en te bezoeken. Daarnaast bestond de pijler uit nog veel meer projecten; sommige duurden een uur of een dag, andere een maand of een aantal weken. Gesamtkunstwerk De kick-off van de buitenprogrammering was Dominoes. Dominoes was een feest van 3 kilometer lang, driehonderd vrijwilligers en achtduizend XL-dominostenen dwars door Rotterdam. Op zondag 20 maart werden cafés, kerken, sportscholen, galeries, metrostations, huizen en mensen met elkaar verbonden in een traject van dominostenen. Dominoes, door het Engelse Station House Opera, veranderde de stad voor één dag in een levensgroot bewegend kunstwerk. De Rotterdamse Schouwburg produceerde deze Nederlandse uitvoering, waarmee Festival De Keuze werd afgesloten en de buitenactiviteiten van Rotterdam viert de stad! werden geopend. De laatste dominosteen kwam aan op het Schouwburgplein, waarna de laser op De Nieuwe Rotterdammer op datzelfde plein feestelijk werd ontstoken. Dominoes bracht zowel de stad als de mensen in beeld en de samenwerking en inzet van velen was een vereiste voor het slagen ervan.

“Er gaat een golf van opwinding door de stad.” Metro Verwapperende wensen Op 20 maart ging ook Wish You Were Here van start: de aankleding van de Erasmusbrug, een kunstproject van kunstenaarsduo VollaersZwart. Hierbij hing Rotterdam viert de stad! letterlijk de slingers op, en wel aan de Erasmusbrug. De brug werd gehuld in fluor oranje ‘seinvlaggen’. Dé kleur van optimisme, verbinding, energie en creativiteit, een knipoog naar de Rotterdamse stadscultuur. Samen vormden de duizenden vlaggetjes wensen van Rotterdammers in morsecode. Het idee van het kunstenaarsduo was dat, net als bij Tibetaanse wensvlaggetjes, met het ‘verwapperen’ van de vlaggen de wensen van Rotterdammers uit zouden komen. De versiering was extra toepasselijk omdat de Erasmusbrug haar twintigste verjaardag vierde. Het ophangen van de vlaggen aan de brug door Height Specialists was waar straattheater en een mediaspektakel. Het leverde menig fotograaf de mooiste plaatjes op, die gretig werden gedeeld op social media.

35 Zichtbaarheid in de Stad Overtreffende Trap

Je moest er geweest zijn Het spannende aan zichtbare projecten is dat ze ‘zo zichtbaar’ zijn. Het ene project wordt omarmd en tot een hoger niveau getild, een ander project doet minder dan verwacht en soms zitten er regelrechte cadeautjes bij. Eén van die cadeautjes was een flinke, zichtbare markering midden in het centrum: het reuzenrad The View. Het reuzenrad kreeg een prachtige en een heel bijzondere plek, pal naast de Markthal. Immers, op de Binnenrotte, de plek van de markt, is Rotterdam ontstaan. Vanaf de opening op 21 maart tot op de sluitingsdag van 10 april stonden er lange rijen. Ook hier waren de via social media gedeelde selfies niet te tellen. De drukte bij het rad bewees dat Rotterdammers en bezoekers graag hun stad bewonderen en dat stadsbeleving ook in iets eenvoudigs kan zitten.

“We never thought taking the stairs could be an unforgettable experience, but Rotterdam just changed our minds.” Huffingtonpost.com De allemanstrap Was het reuzenrad nog een cadeau, De Trap naar het dak van het Groot Handelsgebouw ging over bloed, zweet en tranen. Het was dan ook hét project, waar alle ambities, doelstellingen, verleden, heden, toekomst en belangrijker nog, mensen samenkwamen. Van 16 mei tot en met 19 juni 2016 was De Trap & Uitkijkpost dé plek waar je geweest moest zijn. Vijf weken lang was het een ontmoetingsplek voor jong en oud, buurtbewoners, toeristen van België tot Japan, mensen van Maastricht tot Groningen, voor architecten en schoolklassen. Vanaf de eerste materialen, die de steigerbouwers het plein op droegen, tot het laatste hek dat na afloop werd weggehaald, bruiste het op het plein. De Trap zou er eigenlijk staan tot en met 12 juni, maar werd wegens succes op verzoek van de stad met een week verlengd. De Trap past geheel in de Rotterdamse traditie om mijlpalen van de wederopbouw te vieren met een uitkijkpunt, zoals in 1960 de Euromast voor de Floriade en de kabelbaan over de Coolsingel voor de C’70. Destijds kostte een rit met de kabelbaan een gulden. Niet iedere Rotterdammer kon zich dat veroorloven. Daarom stond vanaf het eerste moment vast dat het bestijgen van de 140 traptreden gratis moest zijn.

Een trap uit de grond stampen bleek geen sinecure. 368.611 keer bestegen De Trap is gebouwd naar een ontwerp van architect Winy Maas van MVRDV: “Vroeger zag ik Rotterdam na de film vanuit Kriterion. Het bood een prachtig uitzicht over de stad. Het dak van het Groot Handelsgebouw, één van de beste gebouwen uit de wederopbouw in Nederland, verdient het om gebruikt te worden als basis voor de volgende verdichting van Rotterdam. Met deze trap willen wij dit suggereren en tegelijk vieren.” De Trap werd gebouwd van nieuw steigermateriaal, telde 140 treden, was 29 meter hoog, 57 meter lang en dagelijks gratis te bezoeken van 10.00 tot 22.00 uur. Hij werd geopend door burgemeester Ahmed Aboutaleb en twee heldhaftige fietsers, telde 368.611 bezoekers in vijf weken tijd (exclusief bezoekers die de lift namen) en werd afgesloten door onder andere Lee Towers. Trapactiviteiten Zowel De Trap als het dak boden een podium aan een scala aan activiteiten. Bezoekers liepen rond met een mooie plattegrond, getekend door de urban sketchers van ikrotterdam. Aan de verhalentafel kon er geluisterd worden naar verhalen uit het 75 Verhalenboek. Het Luchtcafé (Make a Mess), een tijdelijke bar met zitjes van steigermateriaal en veel hangplantjes (Stek), zorgde voor een hapje, een drankje en veel ijsjes. Groos zorgde voor een winkeltje met onder andere het 75 Verhalenboek en trapitems zoals een Traptas, een Trapmok en Trapchocola. Er kon goed over de stad worden uitgekeken door de vele verrekijkers die waren bevestigd aan de reling. Er waren permanent twee exposities te zien op het dak; foto’s van de wederopbouwfotograaf Jan Roovers (door Joop de Jong) en een expositie van MVRDV, de Tweederopbouw, over het gebruik van daken in de stad. In de laatste week kwam hier nog een expositie van de Rotterdamse straatfotograaf Otto Snoek bij. In de oude bioscoop Kriterion, bovenop het dak, draaide de cineacvoorstelling Rotterdam!....en nu? (Arthur Bueno en Stadsarchief) met indrukwekkende beelden uit de vroege wederopbouwperiode. Daarnaast konden mensen genieten van de wederopbouwrevue Het Hart van Rotterdam (John Buijsman, Keimpe de Jong en Marcel Visbeen), werden er filmavonden verzorgd door fotograaf Carel van Hees, het IFFR en het Arab Film Festival.

Tevens was Mijn vader de expat (Abdelkarim El-Fassi) er te zien en voor de mensen met stalen zenuwen De Lift (Dick Maas). In Kriterion werd de eerste editie van Rotterdam Architectuur Maand geopend en vonden tal van debatten plaats. De Operadagen maakten De Trap en het dak onderdeel van hun voorstelling PARSIFAL, playingfields. Groenteboer Frans van de Polder maakte van De Trap een reusachtig fruitkunstwerk. Het televisieprogramma Holland’s Next Top Model gebruikte De Trap als catwalk. De vaste aanhang van Feyenoord maakte er hun jaarlijkse groepsfoto, popkoor Re-flax nam er een videoclip op. Student ruimtevaarttechniek aan de TU Delft Frerik testte er onder grote belangstelling zijn robot Freddy. De Trap & Uitkijkpost waren onderdeel van De Rotterdamse Dakendagen en de Dag van de Architectuur (UrbanGuides). Spokenwordartiest Dichter schreef een ode aan De Trap, net als Jordy van De Likt, en Mwah bedacht drie teksten voor ansichtkaarten. Voor de echte Trap-fans was er na afloop het Trapbankie, dat Rob van Pelt maakte van de witte treden van De Trap. De vierhonderd bankies waren binnen anderhalve dag verkocht. Vereende krachten Het gevoel dat het onmogelijke ineens mogelijk werd, heeft De Trap mede tot een succes gemaakt. Op het plein waar niets mocht of kon, stond opeens een Trap die van iedereen was. ‘Iedereen’ omdat veel partijen en individuen uit enthousiasme samen het project van de grond hebben ge-

tild; ondernemers die (investerings)risico’s namen, het Groot Handelsgebouw dat alle medewerking verleende, de gemeente Rotterdam die ondanks de bestaande regelgeving meedacht en zich flexibel heeft opgesteld, (oud-)bestuurders die hun nek hebben uitgestoken. Zonder deze vereende krachten was De Trap er nooit gekomen. De enthousiaste aanloop, de samenwerking van allerlei partijen en de gedegen voorbereiding straalden zeker af op de bezoekers. Het is uniek dat er bij een evenement van deze omvang en duur zo weinig incidenten of klachten zijn geweest. De sfeer onder de bezoekers en alle medewerkers was uitermate ontspannen en enthousiast. Keertje kijken Hoewel het gebouw er al zeventig jaar staat, hebben duizenden mensen nu pas van het uitzicht vanaf het dak kunnen genieten. Een bezoeker op hoge leeftijd: “Ik ben zo blij dat we nog een keertje mogen komen kijken.” De Trap maakte letterlijk en mentaal verbindingen tussen nu en toen. Het was een verbinding tussen het nieuwe Centraal Station en het Groot Handelsgebouw, één van de eerste panden dat na het bombardement in Rotterdam verrees. De Trap verbond verhalen van nu en vroeger, en wederopbouw met moderne architectuur. De Trap & Uitkijkpost dienden als stadspodium én ontmoetingsplek. Een plek om verhalen te horen en met elkaar te delen over de stad én over Rotterdammers. Het doel was zichtbaarheid in het centrum. De Trap heeft deze zichtbaarheid tot ver over de grens getrokken.

Winnaar Excellente Evenementensteden (Nationale evenementenprijzen 2016)

Uit het juryrapport: “Tegelijkertijd is er binnen het evenementenbeleid ook plek voor creativiteit, zoals de imposante trap op het Stationsplein als onderdeel van de stadsbrede manifestatie Rotterdam viert de stad!”

37 Zichtbaarheid in de Stad Overtreffende Trap

talen tenve rnieu wing

39 Talent en Vernieuwing Nieuw Rotterdams DNA

Toekomstgericht naar de stad kijken, wilden we. Want Rotterdam is fiercely committed to the new. Dat betekent ruimte bieden aan de volgende generatie, zodat zij hun visie op de stad kan etaleren.

Talent en Vernieuwing

Nieuw Rotterdams DNA Van oudsher is Rotterdam een stad die de vernieuwing opzoekt. Als het nodig is, bouwen we de stad van de grond af aan op. ‘We’ bestaan niet alleen uit mensen die al weten hoe het moet en waar het heen gaat, maar ook uit de jongere garde, die bestaande methoden en denkwijzen ter discussie stelt en op zoek gaat naar z’n eigen manier en eigen plek in de stad. Vernieuwende geesten dus. Daarvan heeft Rotterdam er de afgelopen 75 jaar héél veel voortgebracht en omarmd. De bevolkingssamenstelling is drastisch veranderd. Niet eerder was de stad zo jong of zo divers: in Rotterdam leven anno 2016 meer dan honderd nationaliteiten met en naast elkaar. Dat hier een nieuwe generatie kunstenaars, organisatoren, programmeurs en publiek opkomt, is dus geen verrassing, maar een gegeven. Toch knokken zij vaak jaren tegen van alles: tegen de gevestigde orde, tegen een glazen plafond, tegen mensen die hun plek niet willen afstaan, tegen een subsidiesysteem dat niet past bij hun manier van maken.

“Het besef dat we hier te maken hebben met een sleutelgeneratie, die bewust of onbewust bezig is met het leggen van het fundament onder de instituten van morgen, kan de afstand tussen de traditionele instellingen en de nieuwe stedelijke samenstelling overbruggen.” Malique Mohamud in KROOST Deze generatie programmeurs, organisatoren, curatoren moest een podium krijgen. Want hun stem en hun antwoorden op de veranderende samenleving verdienen het om gehoord te worden. Daarnaast: één van de uitgangspunten

40 Talent en Vernieuwing Nieuw Rotterdams DNA

van de manifestatie was vernieuwing in de culturele sector laten zien en deze te versnellen. Dat lukt niet zonder de generatie makers die op dit moment vanuit hun eigen superdiverse achtergrond nieuwe kunst en cultuur produceert binnen de grootstedelijke mix.

“Je hebt meer dan één identiteit, en je hoeft niet te kiezen.” Multi-identiteit “Je hebt meer dan één identiteit, en je hoeft niet te kiezen.” Dixit kunstenaar Navin Thakoer, een Hindoestaanse Surinamer die opgroeide tussen de witte arbeiders van Rotterdam-Noord. Thakoer weigert zich neer te laten pinnen op één etiket, en liet drie maanden lang in zijn NaferLovesYou Supermarket op de Coolsingel zien hoe een meervoudige culturele achtergrond, gepaard aan gezonde vernieuwingsdrang, leidt tot een scala aan kunstverschijningsvormen. Daarbij schoffelde hij stereotiepen effectief onderuit. “Groepen die onzichtbaar zijn, maak ik weer zichtbaar”, zegt hij, “zoals al die etnische groepen die hier al veertig jaar hun eigen danszalen, sound en infrastructuur hebben. Ik vind het onterecht om deze groepen af te serveren als inhoudelijk niet interessant. Dit is allemaal Rotterdamse geschiedenis.” Niet alleen in pop-upvorm kreeg Rotterdam nieuw talent geserveerd. Ook Museum Boijmans Van Beuningen gaf 46 beeldend kunstenaars de ruimte om bestaand en nieuw werk te tonen. Maar het museum wilde meer dan alleen een etalage zijn, zegt curator Noor Mertens: “We willen niet alleen maar tonen, maar ook stimuleren. Bijvoorbeeld door veel samen te komen, gesprekken te voeren, samen te kijken hoe het werk het best tot zijn recht komt.” Voor veel kunstenaars was het de eerste keer dat hun werk in zo’n groot museum te zien was, en dat was behoorlijk opwindend, zegt Sabine Marcelis, een

van de exposanten: “Super lucky, voel ik me. In tegenstelling tot de meeste beurzen, waar je een paar vierkante meter krijgt om je visie te laten zien, heb je ineens een grote ruimte tot je beschikking, die justice doet aan je werk.” Tinderen, maar dan anders De opleving van Rotterdam houdt direct verband met de vitaliteit in kunst en cultuur. Om oud bloed met het nieuwe te mengen, wilden we tijdens Rotterdam viert de stad! ook verschillende generaties professionals in de culturele sector aan elkaar koppelen. Daar kozen we een nieuwe vorm voor: tinderen. Snel en sweet aan elkaar snuffelen om te zien of de aantrekkingskracht wederzijds is, maar ondertussen wel het debat over vernieuwing losmaken, en aan beide kanten laten zien welke mogelijkheden er zijn.

Snel en sweet aan elkaar snuffelen om te zien of de aantrekkingskracht wederzijds is, maar wel het debat over vernieuwing losmaken. Dat gebeurde niet helemaal toevallig in de periode waarin instellingen hun plannen voor de komende jaren aan het boetseren waren. Via de CultuurTinder kwamen ze te weten waarmee de nieuwe garde bezig is. En dan niet tijdens een uitputtende congresdag via een powerpoint, maar via speeddates waar directies, beleidsmakers konden snuffelen aan Rotterdamse cultuurtalenten en elkaars plannen konden aanhoren. Een live ontmoeting, met gerede kans op de juiste match. De eerste editie van CultuurTinder op 25 oktober 2015 in de Rotterdamse Schouwburg was ook het startschot van de programmalijn Talent en

Vernieuwing. Zo’n honderd personen maakten kennis met elkaar tijdens de eerste editie. Er zouden tijdens Rotterdam viert de stad! nog twee edities volgen. Renee Trijselaar, Mahasin Tanyaui en Malique Mohamud bedachten het format, organiseerden de bijeenkomsten en fungeerden als matchmakers voor de speeddates. Uit onderzoek achteraf blijkt dat bezoekers nieuwe contacten opdeden en hun netwerk verbreedden. Het rapportcijfer was hoog: 78 procent gaf een 7 of 8 aan de bijeenkomsten. Is het effect van de CultuurTinder bestendig? Dat valt nu nog niet te zeggen. Spokenwordartiest Y.M.P., die met Neil Wallace van de Doelen datete, is in ieder geval optimistisch: “De flirt met de Doelen moet straks uitmonden in een langdurige relatie. Met kinderen!” Cultuurkinderen Om al die vernieuwende geesten in het collectieve geheugen te planten, legden we in het eenmalige tijdschrift KROOST vast wie ze zijn, waarom ze zijn wie ze zijn en wat ze doen. Voor makers als fotograaf Stacii Samidin was KROOST een galerie, waarin hij voor het eerst zijn persoonlijke en indringende societyfoto’s liet zien. Voor anderen, zoals de n’COR-deelnemers, was KROOST de stolp waaronder hun ambities, hoop en dromen geëtaleerd lagen. Alle foto’s, teksten en illustraties werden bovendien gemaakt door diezelfde generatie nieuwe makers. Niet alleen in KROOST vonden Stichting De Verre Bergen en Rotterdam viert de stad! elkaar. De stichting, of liever gezegd, hun programma n’COR, en de manifestatie hadden immers hetzelfde doel: vernieuwende culturele ondernemers een boost geven, zodat zij hetzelfde kunnen doen voor de hele culturele sector. En dus kregen de huidige n’COR-deelnemers de vraag om een programmaonderdeel van Rotterdam viert de stad! voor hun rekening te nemen. Rasheida Adrianus, Kenneth Asporaat, Sophie Bargmann, Sanne Donders en Immanuel Spoor traden niet zelf op de voorgrond, maar bedachten projecten die heel goed deden wat de manifestatie beoogde: de nieuwe generatie laten zien, oud met nieuw verbinden, met een positieve belofte van de toekomst.

“En als wij over tien of twintig jaar zelf de gevestigde orde zijn, hoop ik dat wij het stokje door durven te geven aan een nieuwe generatie.” Kenneth Asporaat in KROOST

Juweeltjes Naast een heuse spokenwordavond in de Rotterdamse Schouwburg (de eerste!), bezocht door driehonderd bezoekers, en talkshows over modern feminisme en het slavernijverleden, verrees in de voormalige kunstuitleen op de Nieuwe Binnenweg tussen 23 juni en 23 juli Club Gem, een pop-upconcept dat muziek, kunst, film, spoken word, performancekunst en uitgaan op een haast vanzelfsprekende manier met elkaar vermengde. De pop-upclub was een idee van Sophie Bargmann en Maylita Meijer. Deze twee verbinden kunst met het bedrijfsleven, op nieuwe, creatieve manieren en op oude, vergeten plekken. Het resultaat is meer dan de som der delen, is de gedachte daarachter. De beoogde uitkomst is dat iedereen profiteert. Dat is Club Gem goed gelukt op de Nieuwe Binnenweg. Verschillende artiesten en kunstenaars vonden elkaar, kopers vonden kunst, buurtbewoners een zonnig, levendig terras.

Het resultaat is meer dan de som der delen, is de gedachte daarachter. De beoogde uitkomst is dat iedereen profiteert.

Tijdens de presentatie van Grondleggers van Rotterdam van Sanne Donders, ook in Club Gem, sloeg de ontroering toe. Sanne fotografeerde vijf ouderen, die Rotterdam van leeg naar volgebouwd zagen gaan, en parallel daaraan hun eigen leven opnieuw vormgaven. Hoe ze dat gedaan hebben, is vastgelegd door spokenwordartiesten Neusa Nena Gomes, Khalid Amakran, Dichter, Melanin Kris en Jordy Dijkshoorn, die hun teksten tijdens de presentatie in aanwezigheid van de oudere Rotterdammers en hun familie voor het eerst voordroegen. De veerkrachtige levenshouding van de wederopbouwers was inspirerend voor de nieuwe generatie Rotterdammers. Zo illustreerde Grondleggers van Rotterdam treffend hoe oud nieuw kan versterken. Vaste grond onder de voeten, dat is wat deze programmalijn voor veel deelnemers opleverde. Rotterdam viert de stad! was de spreekwoordelijke springplank, waarmee zij zichzelf en hun werk konden laten zien. Magazine KROOST bracht op een positieve manier de programmering en het gesprek over vernieuwing in de cultuursector samen. Daarmee vormde het een gezamenlijk referentiepunt voor zowel de gevestigde orde als de nieuwe garde. Hoever de nieuwe makers springen, is vervolgens aan henzelf. In 2040 weten we het.

42 Talent en ÂVernieuwing Nieuw Rotterdams DNA

projecten Wederopbouw als Inspiratie Publiek Gesprek Zichtbaarheid in de Stad Talent en Vernieuwing

Wederopbouw als Inspiratie

44 projecten Wederopbouw als Inspiratie

50 jaar de Doelen -----------------------------------------------

-----------------------------------------------

Datum 10 maart tot en met 11 juni 2016 Locatie De Doelen (enkele concerten in Laurenskerk en Rotterdamse Schouwburg) Organisator Stichting Concerten congresgebouw de Doelen Bezoekersaantal 30.634

ciaal voor deze gelegenheid geschreven. Onder leiding van Eric Robillard klapten, zongen en schreeuwden de lopers zich warm, waarna het startschot volgde. De Doelen programmeerde in het jubileumseizoen niet alleen in het eigen gebouw of op vertrouwde locaties, zoals de Laurenskerk. Er werd ook buitenprogrammering ontwikkeld voor Rotterdam CS en het Schouwburgplein. In de hal van het Centraal Station stond van 2 tot en met 15 mei een podium van de Doelen, waarop dagelijks programma te zien en te horen was. Op het Schouwburgplein was er drie keer per week (woensdag, vrijdag en zaterdag) programmering in de periode tussen 18 mei en 4 juni. De concerten werden zeer goed ontvangen door passanten en dagelijks terugkerend publiek. De Berliner Philharmoniker, dat vijftig jaar geleden als eerste buitenlandse orkest in de Doelen speelde, sloot samen met chef-dirigent sir Simon Rattle en pianist Krystian Zimerman het jubileumseizoen af op 11 juni 2016. De Grote Zaal was volledig uitverkocht, en op het programma stond nieuw werk van Julian Anderson. De lovende recensies in NRC Handelsblad en Trouw, en talloze enthousiaste reacties van bezoekers bevestigden deze onvergetelijke avond.

“Het voelde alsof die vijftig jaar in één seizoen waren verzameld, zo vol en uitbundig was het. We sloten het af met een absoluut hoogtepunt: de Berliner Philharmoniker, dat op 15 juni 1966 het eerste buitenlandse orkest was dat in de Doelen speelde. Zo is de cirkel rond. Op naar de volgende vijftig!”

Met de muzikale programmering van het jubileumseizoen 2015-2016 wilde de Doelen, naast internationale wereldsterren en toporkesten, ook een nieuwe koers voor de toekomst laten zien. Een waarbij de Doelen zich nog meer dan voorheen verbindt met de stad, met het publiek en met (nieuwe) makers. Het programma was een doorkijkje naar de volgende vijftig jaar. De Doelen vierde op zijn verjaardag, 18 mei 2016, feest met een bont gezelschap aan bezoekers. Een middagfeest en een avondfeest werden bezocht door ruim drieduizend gasten. Terwijl het jubileumfeest in de Doelen gaande was, vulde het Schouwburgplein zich ’s avonds met honderden hardlopers voor de Rotterdam viert de stad!-run. De loop werd georganiseerd door de Rotterdam Running Crew. De lopers werd muzikaal welkom geheten door de Euroband Rotterdam. Dit tamboer- en trompetterkorps gaf de start een extra feestelijk tintje én maakte de verbinding met de jubileumviering van de Doelen. Voor de start werd met alle lopers een compositie van Toek Numan uitgevoerd. Dit werk had de componist in opdracht van de Doelen spe-

Archikidz

Gabriël Oostvogel, directeur-voorzitter de Doelen

-----------------------------------------------

Zaalprogrammering

20 en 21 mei Aan het einde van de dag, van Peter-Jan Wagemans 102 bezoekers

Datum 11 juni 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Stichting Archikidz Rotterdam Bezoekersaantal 307 deelnemende kinderen

-----------------------------------------------10 maart DoelenEnsemble speelt Tan Dun 519 bezoekers

------------------------------------------------

-----------------------------------------------21 mei Play! 539 bezoekers

8 april Codarts Symphony Orchestra en Codarts Dans 343 bezoekers

------------------------------------------------

9 april Noord Nederlands Orkest 775 bezoekers

22 mei Aan het einde van de dag van Peter-Jan Wagemans 251 bezoekers

------------------------------------------------

21 mei Laurens Collegium 464 bezoekers

20 april Bang on a Can en Trio Mediaeval 437 bezoekers

------------------------------------------------

23 april Bang on a Can Marathon 533 bezoekers

25 mei DoelenEnsemble & l’Orchestre de Picardie 345 bezoekers

------------------------------------------------

24 mei Boris Giltburg 404 bezoekers

1 mei Lawrence Power en Simon Crawford-Philips 177 bezoekers

------------------------------------------------

7 mei Sounds of China 485 bezoekers

11 juni Berliner Philharmoniker 2.132 bezoekers

------------------------------------------------

8 mei Dag van de Rotterdamse Jazz 487 bezoekers

Totaal zaalprogrammering 13.934

------------------------------------------------

10 mei Jerusalem Quartet 415 bezoekers

------------------------------------------------

-----------------------------------------------11 mei Nederlandse Bachvereniging 482 bezoekers

-----------------------------------------------13 mei Residentie Orkest 975 bezoekers

------------------------------------------------

26 mei Collin Currie Group 458 bezoekers

Buitenprogrammering Locatie Rotterdam CS, 2 tot en met 15 mei 2016, 14 concerten met een gemiddeld bereik van 1.000 bezoekers/ passanten per concert, in totaal 14.000 bezoekers/passanten

------------------------------------------------

18 mei Jubileumfeest 2.900 bezoekers

Locatie Schouwburgplein, 18 mei tot en met 4 juni 2016, 9 concerten met een gemiddeld bereik van 300 bezoekers/passanten per dag, in totaal 2.700 bezoekers/ passanten

------------------------------------------------

20 mei David Kweksilber Big Band 388 bezoekers

Totaal buitenprogrammering 16.700

14 mei Tango Especial 323 bezoekers

------------------------------------------------

Driehonderd kinderen bouwden onder begeleiding van architecten hun eigen droomhuis, kasteel of ander fantasiebouwwerk gebaseerd op het thema van de dag: Archikidz viert de stad van de toekomst! Aan het einde van de workshop presenteerden de kinderen hun resultaten op een ware catwalk.

“De Markthal lijkt wel een beetje op een puntenslijper. En dat gebouw erachter is het potlood!” Siem Vermaak

CBK Rotterdam Viert Kunst en de Stad

De Bouw

De Nieuwe Stad openingsweekend Museum Rotterdam

projecten Wederopbouw als Inspiratie

-----------------------------------------------

Datum vanaf 1 april 2016 Locatie buitenruimte Hofpoort, TENT, Museumpark, Kriterion Groot Handelsgebouw, Het Nieuwe Instituut, Rotterdamse Schouwburg Organisator Stichting CBK in samenwerking met BKOR, TENT, Sculpture International Rotterdam en Art Office

Mapping Rotterdam

straatbeeld te zijn, maar maakten ook duidelijk welke rol de beeldende kunst speelde tijdens de wederopbouw.

Datum 23 tot en met 29 juli 2016 Locatie Museumpark Organisator Stichting De Loodsen Bezoekersaantal 4.900

Datum 5 tot en met 7 februari 2016 Locatie Timmerhuis Organisator Stichting Museum Rotterdam Bezoekersaantal 12.000

“Rotterdammers moeten zich de stad kunnen toe-eigenen. Dat doen we niet door enkel de verdiensten van de haven en de architectuurstad te etaleren, maar door de typische stadscultuur centraal te stellen. De stadscultuur is binnen de wederopbouwstad tot nu toe onvoldoende zichtbaar gemaakt. Hier gaat het om een Rotterdamse identiteit die nauw verbonden is met het verleden als havenstad; de poreuze stad die als een spons vreemde culturen opneemt. De stad als moderne contactzone van superdiverse culturele ontmoetingen tussen nieuwkomers en Rotterdammers, voor wie Rotterdam ooit een stad van aankomst is geweest en waar de persoonlijke wederopbouw van veel Rotterdammers is gestart.”

De vitaliteit van de beeldende kunst in de wederopbouwperiode laten zien. Dat is wat Centrum Beeldende Kunst (CBK) Rotterdam deed tijdens CBK Rotterdam Viert Kunst en de Stad met een uitgebreid programma van exposities, presentaties en speciale edities van de talkshow Z-Files.

Boek Beelden Datum boekpresentatie 1 juni 2016 Locatie Het Nieuwe Instituut Organisator Siebe Thissen

Het omvangrijke boek 'Beelden - Stadsverfraaiing in Rotterdam sinds 1940' van Siebe Thissen geeft een geschiedenis van de kunst in de openbare ruimte van Rotterdam, en dan vooral vanuit het perspectief van de kunstenaar die invloed wil uitoefenen op de (wederop)bouw, het aanzicht en de uitstraling van de stad. Thissen beschrijft de reuring, de acties, de ambities en de successen die de relatie van de kunst met de stad hebben bepaald.

Datum 7 tot en met 9 april 2016 Locatie buitenruimte Hofpoort Organisator CBK Rotterdam in samenwerking met Motel Mozaïque Bezoekersaantal 2.500

Mapping Rotterdam voorzag twee markante openbare kunstwerken van een nieuwe betekenis, én van belevenis. De Betekenaar (ontworpen door Hugo Vrijdag) ontwierp fascinerende lijnanimaties met de Nieuwe Delftse Poort van Cor Kraat en het Shell-gebouw op het Hofplein als canvas. Afterlight maakte aan de achterzijde van Hofplein 19, vanaf de Luchtsingel, een tweede projectie, zichtbaar. Onder de titel 1960BIRDS2016 bracht de animatiestudio door middel van video-mapping het verdwenen kunstwerk De Vogels van Jan Bezemer niet alleen terug, maar wekte de vogels ook tot leven.

Uproot Rotterdam Uproot Rotterdam, een project van Studio Makkink & Bey, was het tijdelijke wederopbouwbeeldenpark in het Museumpark. Van 1 juni tot en met 21 augustus 2016 was het 24 uur per dag, 7 dagen in de week gratis te bezoeken. Kunstwerken die tijdens de wederopbouwperiode in de stad waren geplaatst, werden speciaal voor Uproot Rotterdam als het ware ‘ontworteld’ uit hun buurten en wijken. Ze lieten tijdens de expositie zien niet alleen typerend voor het Rotterdamse

Utopian Dreams / TENT Reyn van der Lugt (1949) was sinds 1979 werkzaam in diverse functies bij de Rotterdamse Kunststichting (RKS). Hoe denkt hij anno 2016 over de varende tribune Ponton 010 van de Utopia-groep, de kabelbaan tijdens C’70, de Vrijstaat van Joep van Lieshout of de torenflat die John Körmeling voorstelde op het Eendrachtsplein? Toekomstvisies, toekomstdromen, toekomstfantasieën: ze konden in Rotterdam niet wild genoeg zijn. Tijdens Utopian Dreams in TENT passeerden ze de revue. Z-files XL De unieke kunstverzameling van Rotterdam, 19 juni 2016, Het Nieuwe Instituut Rotterdam Cultural Histories #8 Hard Werken, 3 juni tot en met 4 september 2016, TENT Z-files #16 Gaten in de muur Jan Dirk Schouten, 4 juni 2016, Kriterion Groot Handelsgebouw Utopian Dreams 22 april tot en met 10 juli, TENT (FUTUROSITY, zie Publiek Gesprek) Z-files #13 Louis Van Roode, 29 oktober 2015, Rotterdamse Schouwburg

Een feest voor kinderen, maar óók voor volwassenen was De Bouw, een meerdaags bouwfestival in het Museumpark. Heel Rotterdam werd uitgedaagd om mee te timmeren aan de stad. Houten torens als wolkenkrabbers en kunstwerken als stadsiconen, alles draaide om samen timmeren en beleven, de stad vieren en maken. Met hout, hamers en spijkers werd een gigantisch huttendorp gebouwd. Door kleine en grote Rotterdammers. Overdag met kinderworkshops, –activiteiten en poffertjes en ’s avonds als stoerste en grootste terras van Rotterdam, met bouwplaatsbar, barbecues en live muziek. De week werd afgesloten met een prijsuitreiking voor het gaafste bouwwerk.

“Je bent vrij om te doen wat je wilt. Je kunt mooie dingen bouwen. Ik kon me helemaal uitleven en dat voelde heel fijn. Ik heb met veel plezier gebouwd.” Kaiza (11 jaar)

Het nieuwe Museum Rotterdam opende begin februari in het pas opgeleverde Timmerhuis. Prominent was de tentoonstelling De Nieuwe Stad, met daarin de historische wederopbouw als inspiratie en werkkader voor het historische en hedendaagse elan van de stad. Het geloof in de toekomst en het optimisme van de wederopbouw stonden centraal. Met deze presentatie kon de bezoeker de programma’s in het kader van Rotterdam viert de stad! beter plaatsen en waarderen. Alle Rotterdammers waren uitgenodigd voor het openingsweekend. Verschillende programmaonderdelen van Rotterdam viert de stad! gaven previews. Zo vertelden acteurs van Ken Theater over hún Rotterdam, kon men Rotterdamse zoldervondsten meenemen en laten beoordelen en was de eerste lichtinstallatie van Head Lights als preview op de muur van het Timmerhuis te zien. Speciaal voor Rotterdam viert de stad! schreef museumdirecteur Paul van de Laar het essay Stad voor alle Rotterdammers.

Uit: Stad voor alle Rotterdammers, essay van Paul van de Laar (stadshistoricus en directeur Museum Rotterdam)

De Oase Bar

De Rotterdam Suite

-----------------------------------------------

Datum 12 tot en met 14 februari, 17 tot en met 28 februari, 28 en 29 april, 1 tot en met 8 mei 2016 Locatie oude Luxor Theater, Theater Kantine Walhalla Organisator Luxor Theater Rotterdam in samenwerking met Gouden Lijn Theater BV Bezoekersaantal 22.141

Datum 8 mei, 1 tot en met 3 juli 2016 Locatie première tijdens de Dag van de Rotterdamse Jazz: de Doelen. Als onderdeel van North Sea Round Town: Centraal Station, Maritiem Museum, Keti Koti, Pauluskerk, Markthal, Laurenskerk, Prachtig/Erasmusbrug Organisator Jazz International Rotterdam (JIR) en New Rotterdam Jazz Orchestra Bezoekersaantal 4.000

“De composities worden geschreven door zowel de betreffende gastmusicus als door leden van het orkest. Dat levert een mix op van muzikale ideeën die zijn weerga niet kent: we gaan van funk naar rock en van elektronisch naar modern.”

Joke Bruijs en Gerard Cox waren dé gezichten van de voorstelling De Oase Bar. Een publiekssucces van jewelste, geproduceerd door Bastiaan Ragas. De voorstellingen, waarin het roemruchte artiestencafé De Oase Bar centraal stond, waren in Rotterdam uitverkocht. Bijna 70 procent van de bezoekers was ouder dan 60 jaar. Tal van (Rotterdamse) gastartiesten traden op en het publiek zong uit volle borst mee met de bekende liedjes. Hiervan werd eveneens een cd gemaakt met twaalf liedjes uit de voorstelling.

“Als ik nu mijn ogen sluit, zie ik Japie zo weer zitten.” Joke Bruijs

De Wederopbouw Revue

-----------------------------------------------

“Mensen van de hele wereld, met verschillende en serieuze problemen, tezamen in de Pauluskerk, luisterend naar een geweldig orkest. De coördinator van de Pauluskerk hield een prachtige inleiding, waarbij ze vooral inging op de inhoud van het stuk van Stefan: de migratie van Rotterdammers, door de eeuwen heen.”

Datum elke zaterdag tussen 26 maart en 30 juli 2016 Locatie Laurenskerk Organisator Stichting Stadsmuziek Rotterdam en de Laurenskerk

Datum 9 en 14 oktober 2015, 3 en 9 juni 2016 Locatie Zorgcentrum Rubroek, Humanitas Bergweg en Humanitas Gerard Goosenflat Ommoord Organisator Theaterwerkplaats voor Ouwe Rotten in samenwerking met Pluspunt Bezoekersaantal 130

JAZZNU

“Beiaardmuziek is betovering van de binnenstad.”

projecten Wederopbouw als Inspiratie

-----------------------------------------------

Jazz International Rotterdam nodigde het New Rotterdam Jazz Orchestra uit om een muzikale ode aan Rotterdam te componeren en te laten horen. De Rotterdam Suite werd een coproductie en bestaat uit acht delen. Elk geschreven door een andere componist, waaronder Arend Niks, Stefan Lievestro, Rob van de Wouw en Cyrille Oswald. De New Rotterdam Jazz Orchestra trok tijdens North Sea Round Town drie dagen door Rotterdam. Bij iedere te bespelen locatie hoorde een speciaal gecomponeerd nieuw werk van circa 7 minuten, aangevuld met twee andere stukken, die bij een andere locatie hoorden. In totaal duurden de concerten 30 à 40 minuten. De première vond plaats in de Jurriaanse Zaal van de Doelen, tijdens de Dag van de Rotterdamse Jazz op zondag 8 mei 2016. De Rotterdam Suite zal worden hernomen in een landelijke tournee langs de jazzpodia en -festivals.

De stem van de stad

NRC Handelsblad

Jan van Duikeren trompet Rob van de Wouw trompet Louk Boudesteijn trombone Cyrille Oswald tenorsax & dwarsfluit Bart Wirtz altsax & dwarsfluit Joeri de Vente hoorn Frans Cornelissen tuba Jasper van Damme alt-, tenoren baritonsax Tini Thomsen baritonsax & basklarinet Reinier Baas gitaar Sean Fasciani contrabas Mark Schilders drums Richard de Waardt carillon

-----------------------------------------------

Tijdens De stem van de stad, alias de Torenjukebox, speelde stadsbeiaardier Richard de Waardt elke zaterdag van 13.00 tot 14.00 uur verzoeknummers op het eeuwenoude carillon van de Laurenskerk. Publiek mocht per e-mail een nummer uit een lijst kiezen of kon een verzoeknummer indienen. Zelfs een voorkeursdatum mocht worden aangegeven, zodat je met de hele familie of straat op het juiste moment klaar kon staan voor je eigen serenade.

Met als doel ook ouderen te betrekken bij Rotterdam viert de stad!, speelde Theaterwerkplaats voor Ouwe Rotten De Wederopbouw Revue in woonzorgcentra, verdeeld over de stad. Oudere spelers uit het amateurcircuit haalden herinneringen op en zongen wederopbouwrepertoire, begeleid door twee professionele muzikanten.

“Ik dacht vooraf, o jee al die liedjes die meegezongen kunnen worden. Maar het werd op zo’n ontwapenende manier gebracht. Heel wat anders dan die zogenaamde leuke bijeenkomsten voor oudjes met liedjes uit de goeie ouwe tijd.” Bezoeker

Stadsbeiaardier Richard de Waardt

Het Hart van Rotterdam

Historisch Wel & Wee Café

Hotel Modern

Jazz in Rotterdam

Kassa! Cité Lijnbaan

projecten Wederopbouw als Inspiratie

-----------------------------------------------

Datum 11 tot en met 25 mei 2016 Locatie Kriterion, Groot Handelsgebouw Organisator Stichting De Rotterdam Connectie Bezoekersaantal 1.508

“Dat Rotterdam bruisend, actief, energiek en vooral multicultureel is, spreekt uit de diverse sketches. Buijsman is een begenadigd acteur, die met vaart types uitbeeldt. Het meest gedurfd is de confrontatie die Buijsman aangaat met Elfie Tromp. Een geweldige scène volgt, waarin Tromp transformeert tot reuzin die hem koffiebar Lokaal uitsmijt. De reuzin begeeft zich naar het stadhuis, waar ze verhaal gaat halen bij burgemeester Aboutaleb: ze eist meer aandacht voor de vrouw.”

Datum 21 januari, 18 februari, 17 maart, 21 april en 19 mei 2016 Locatie Donner Café, Maritiem Museum, Museum Rotterdam, Het Nieuwe Instituut, Garage Rotterdam Organisator Historisch Genootschap Roterodamum in samenwerking met Stichting Aan den Slag! Bezoekersaantal 700

Datum 14 en 16 april 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Hotel Modern (Stichting De Bende)

Datum 18 mei 2015 Locatie Kriterion, Groot Handelsgebouw Organisator Hans Zirkzee en uitgeverij Lecturis Bezoekersaantal 416 Oplage 2.000

Datum 11 mei tot en met 17 juni 2016 Locatie Joost Banckertsplaats en Theater Zuidplein Organisator Stichting Onderwater Producties en Perplekcity Bezoekersaantal 2.312

Anton Koolhaas bracht in 1940 daags na het bombardement Rotterdamse schrijvers bij elkaar. Hij vroeg hun teksten te schrijven over de gebombardeerde stad, die hij als basis zou gebruiken voor een heuse wederopbouwrevue. 75 jaar na dato brachten Johan Buijsman en Marcel Visbeen met componist Keimpe de Jong met Het Hart van Rotterdam een hedendaagse variant daarop. In zaal Kriterion, bovenaan De Trap in het Groot Handelsgebouw, brachten zij teksten van Ramsey Nasr, Ernest van der Kwast, Abdelkader Benali, Nelleke Noordervliet en Elfie Tromp in een nieuwe wederopbouwrevue, waarin John Buijsman vrijwel alle rollen vertolkte en Keimpe de Jong het kleinste revue-orkest ter wereld aanvoerde.

Kester Freriks in een recensie voor de Theaterkrant

Tijdens zes Historische Wel & Wee Cafés van december 2015 tot en met mei 2016 werd de ziel van de wederopbouw getoond via een groot aantal gevarieerde presentaties van onderzoekers en andere sprekers. De onderwerpen varieerden van Handel & Industrie tot de beeldende kunst in de wederopbouwperiode. OPEN Rotterdam zond telkens een gezamenlijk gemaakte thematische reportage uit.

In een workshop onder leiding van de maquettebouwers van dit theatergezelschap, ontwierpen leerlingen van de middelbare school een nieuw, duurzaam stadshart voor Rotterdam. De deelnemers lieten zich hiervoor inspireren door shampooflessen, conserven en bierblikken.

Tijdens de vooruitblik op het programma van de manifestatie op 18 mei 2015 is ook het boek Jazz in Rotterdam, geschreven door Hans Zirkzee, gepresenteerd. Het boek, genomineerd als Beste Boek van Rotterdam 2015, is een historisch en indrukwekkend naslagwerk met veel illustraties. Jazz in Rotterdam beschrijft niet alleen de geschiedenis van de jazz, maar ook het indrukwekkende Rotterdamse uitgaansleven vanaf 1877 tot nu.

Als er iets is dat alle Rotterdammers doen, is het wel winkelen. De theatervoorstelling Kassa! vertelde de geschiedenis van de wederopbouw aan de hand van drie generaties winkeliers: Lodewijk, oprichter van Terhans, een bekende winkel in de jaren vijftig, Waïl, één van de eerste Marokkaanse winkeliers in de jaren tachtig en Saskia, oprichter van de te openen pop-upstore Croos. Kassa! ging over de successen, offers en familietragedies van ondernemerschap en hard werken. Maar ook over de teloorgang van bekende Rotterdamse iconen en de huidige eenheidsworst in de winkelstraten. De voorstelling werd deels gebaseerd op verhalen van Rotterdamse winkeliers die voor dit project zijn geïnterviewd, zoals: GERS, Kaapse Brouwers, Obba, Kiem Foei, Donner en Ter Meulen. De locatievoorstelling vond plaats in een tijdelijke noodwinkel annex pop-upstore in de Joost Banckertsplaats, waarvan de wanden ook dienst deden als expositieruimte voor Cité Lijnbaan. Deze expositie bestond uit beelden van de Lijnbaan door de jaren heen, een project van Perplekcity. Veel scholieren bezochten de speciaal voor hen gemaakte workshops over de voorstelling, welke ook onderdeel was van het lespakket van KCR. In Theater Zuidplein was de voorstelling tot slot op het podium te zien.

Klein Rotterdam Bouwt in zandbakken

Met de cup op de kiek

Rotterdam Zingt

-----------------------------------------------

Datum 1, 8, 15, 22 en 26 juni 2016 Locatie Speeltuin Weena, speeltuin Oudedijk, De Zandtuin, Hugo Molenaarstraat, speeltuin Kipstraat Organisator Theater in Context Bezoekersaantal 660

Datum 6 tot en met 8 mei en 16 tot en met 30 juni 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator John Blaak Bezoekersaantal 800

Datum 16 juli 2016 Locatie Grotekerkplein Organisator Stichting Nederland Zingt Mee Bezoekersaantal 4.000

Datum 5, 12 en 19 maart, 1 tot en met 30 april, 3 juni 2016 Locatie Kinderfaculteit/Vitaal Pendrecht, Galerie Kralingen, Het Palet in Prins Alexanderpolder, Bibliotheek Rotterdam, Humanitas Bergweg Organisator Stichting Dig It Up in samenwerking met Cultuur Concreet en Bibliotheek Rotterdam Bezoekersaantal 800

“De geschiedenis van Rotterdam is zo belangrijk, daar kan niet genoeg van bewaard blijven. Daarom is er RoZoVo, bijeenkomsten in Rotterdamse wederopbouwwijken waar je al je historische zoldervondsten kunt tonen.”

In deze vrolijke locatievoorstelling vierden kleuters de wederopbouw van Rotterdam. Deze kleine Rotterdammertjes gingen samen met de bouwvakkers Joop en Johan aan de slag en bouwden in zandbakken in verschillende Rotterdamse wijken een nieuwe zandstad met alles erop en eraan. Met kruiwagens, schepjes en ‘Rotterdemmertjes’: speciaal voor deze voorstelling gemaakte emmertjes in de vorm van Rotterdamse iconen zoals de Markthal, het Potlood met de kubuswoningen en het Stadhuis. De bouwvakkers zorgden ervoor dat het met hun kunsten, verhalen en muziek geen moment saai werd op de bouwplaats. Ze leidden het bouwproces van de nieuwe stad, die werd geopend door een ‘heuse burgemeester’, met muziek en het wederopbouwlied Dat kan alleen in Rotterdam.

Geëmotioneerde reacties kwamen er van Rotterdammers die voor de tweede maal met de (Europa)cup op de kiek gingen, een project van kunstenaar John Blaak. In 1970 werd in Rotterdam 25 jaar bevrijding gevierd met de manifestatie C’70. In datzelfde jaar won Feyenoord als eerste Nederlandse voetbalclub op 6 mei de Europacup I. Een dag later, op Hemelvaartsdag, stond een enorme mensenmassa van wel 200.000 mensen, op de Coolsingel en het Stadhuisplein om de spelers en trainer toe te juichen. De supporters konden in een speciaal paviljoentje op het Stadhuisplein op de foto met de gewonnen cup. Deze foto’s heeft beeldend kunstenaar John Blaak verzameld via oproepen in lokale en nationale media. Voor Rotterdam viert de stad! heeft Blaak in de hal van de Rotterdamse Schouwburg een aantal supporters van toen opnieuw met de cup gefotografeerd. Het resultaat van dit historische fotografieproject was dagelijks te zien op de mediawand van de Rotterdamse Schouwburg.

Voor de vijfde maal zong Rotterdam mee op het Grotekerkplein. De Rotterdamse presentator Dave van der Wal reeg de avond aan de hand van de Rotterdamse wederopbouwgeschiedenis aan elkaar. RTV Rijnmond maakte een registratie van de feestelijke avond en zond deze uit.

RoZoVo

projecten Wederopbouw als Inspiratie

Zo’n 845 zogenaamde Rotterdamse zoldervondsten verzamelden Evan van der Most en collega’s: foto’s, dia’s en films van meer dan 45 personen. Stichting Dig It Up haalde in samenwerking met Cultuur Concreet, Museum Rotterdam en Historisch Genootschap Roterodamum, veelal uniek materiaal boven water om dat aan een breed publiek te tonen. Samen met OPEN Rotterdam bracht de stichting een documentaire uit. In de centrale bibliotheken en met etalagetentoonstellingen in de wijken waren er presentaties van dit materiaal te zien. Experts van het Stadsarchief selecteerden bruikbaar materiaal voor de collectie. De afsluitende bijeenkomst was in de vestiging van Humanitas op de Bergweg, gecombineerd met de uitvoering van De Wederopbouw Revue door de Theaterwerkplaats voor Oudere Rotterdammers. RoZoVo verzamelde 845 beelddocumenten van meer dan 45 personen.

De Havenloods

Publiek Gesprek

Bibliotheek Rotterdam

Code Groen

projecten Publiek Gesprek

A Midsummer Night’s Cinema -----------------------------------------------

-----------------------------------------------

Datum 24 en 25 juni 2016 Locatie Het Industriegebouw Organisator Stichting Office for Metropolitan Information in samenwerking met ZigZagCity, Stadsarchief, AFFR en Stichting Half Way Station Bezoekersaantal 149

Datum 16 oktober 2015 tot en met 19 juni 2016 Locatie Bibliotheek Rotterdam en het Grotekerkplein Organisator Stichting Bibliotheek Rotterdam in samenwerking met Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie en stadsdichter Hester Knibbe Bezoekersaantal 202.220 in totaal. De tentoonstelling trok ruim 200.000 bezoekers, de Europalezingen in totaal 800 bezoekers, de lezing Uurtje kunst op 24 april 2016 trok er 100 en naar het bibliotheekcollege wederopbouw kwamen 70 bezoekers

levensgrote banner in de stad, onder andere in de hal van het Centraal Station. Ook schreef ze het gedicht Opus Zero ter ere van het jubileum van de Doelen, en droeg het voor op het jubileumfeest. Daarnaast ontwikkelde Hester Knibbe de Art & Poetry route in de Rotterdam Routes App, waarbij dichters gedichten voordragen bij de kunstwerken uit de wederopbouw.

Datum 4 april tot en met 6 juli 2016 Locatie Diverse scholen, Stadhuis en Maaspodium Organisator Stichting Hofplein Rotterdam, Stichting SKVR en Maas theater en dans Bezoekersaantal 875

AFFR, het Stadsarchief en ZigZagCity organiseerden in de binnenstraat van Het Industriegebouw (Hugh Maaskant, 1951) twee filmavonden tijdens het ZigZagCity festival. Beide avonden waren er films over wederopbouw, architectuur en de toekomst van de stad te zien, voorafgegaan door een filmische terugblik op Rotterdam. De hoofdfilms waren De Grootste Architect van Nederland over Hugh Maaskant en The Infinite Happiness over een woongebouw van BIG in Kopenhagen. Op zaterdag werd de film Hoogstraat van Andor von Barsky (1929) vertoond, begeleid door livemuziek van Half Way Station. Het contrast tussen de vooroorlogse Hoogstraat en het naoorlogse Industriegebouw kon niet groter.

Bibliotheek Rotterdam verzorgde verschillende activiteiten in het kader van 75 jaar wederopbouw. Zo was er een bibliotheekcollege over de wederopbouw, een Uurtje kunst over wederopbouwkunst en kon men acht lezingen bezoeken over wederopbouw in Europa. In mei was de tentoonstelling De Wederopbouw van mijn Leven te zien met fotografie en luisterverhalen van vluchtelingen in de hal van de Centrale Bibliotheek. Stadsdichter Hester Knibbe besloot om het tweede jaar van haar stadsdichterschap in het teken te stellen van het thema van de manifestatie. Zo schreef ze speciaal voor de manifestatie het gedicht Ode aan 010 dat ze voordroeg tijdens de kick-off op 20 maart. Dit gedicht is ook opgenomen in het 75 Verhalenboek en was te zien op een

1.100 downloads voor de Art & Poetry App.

Hoe denken jonge Rotterdammers over de toekomst van hun stad? Welke ideeën hebben zij om het leefklimaat, de aantrekkelijkheid of hun buurt te verbeteren? Met het idee de toekomstige generatie Rotterdammers actief bij de stad te betrekken, sloegen Hofplein Rotterdam, Maas theater en dans en SKVR de handen ineen voor Code Groen. Honderden basisschoolleerlingen verspreid over zeventien klassen in Rotterdam volgden theaterlessen en gingen in gesprek met vernieuwers uit bedrijfsleven, wetenschap, politiek, natuur en cultuur. Het resultaat was een indrukwekkende lijst met vernieuwende ideeën voor de stad. De gemeenteraad stemde unaniem in met een motie waarin er werd gevraagd om uitwerking van de plannen van de kinderen.

9 scholen, 17 klassen, 500 leerlingen deden mee aan Code Groen.

Ode aan 010 Rotterdammers. Sommigen weten nog van die verwoesting, stapelden steen op steen tot nieuwe huizen, winkelpanden en hoge gebouwen, anderen vonden hier later hun stek en houvast Rotterdammers. Een smeltkroes van kleuren en standen, gabbers, rappers, klassiekaanhangers huisvrouwen, zeelui, kantoorpikken, flikken havenbaronnen, nachtkoninginnen nachtburgemeester. Zelfs dat. Rotterdam, waar het leven kuiert en rent davert en luiert, tram metro wandelaars fietsers LantarenVenster en Worm, Rotown De Doelen broodbakker, winkel met delicatessen luxe Markthal en voedselbank. 010, met haar eigen Brooklyn en Euromast, haar ‘rot toch op’ en ‘Ik hou van jou’, chique festivals en Krakatau, beiaardier en straatmuzikant en die likkende lokkende zang van de Maas. 010 is 010 is…………………… Wat zeggie? Stadsdichter Hester Knibbe droeg Ode aan 010 voor tijdens de kick-off van Rotterdam viert de stad! op 20 maart

De Werken aan Verhalen Studio Ziel van de wederopbouw ----------------------------------------------Datum 22, 23, 29 en 30 januari, 5, 6, 12 en 13 februari, 4 en 5 maart, 27 en 29 mei, 10, 26 en 27 juli Locatie Groot Handelsgebouw, Rotterdam Centraal, Lijnbaan, Timmerhuis, Van Nellefabriek, Maastorenflat, Erasmusbrug, Kriterion, Zaal Staal, SPACE101 Organisator Stichting Verhalenhuis Belvédère Bezoekersaantal 101 deelnemers en 452 bezoekers

Deze mobiele opnamestudio in een bouwkeet van Verhalenhuis Belvédère stond op verschillende locaties in de stad om persoonlijke verhalen van Rotterdammers te verzamelen. Over hun beleving van de stad, de wederopbouw, over ieders persoonlijke plekken van betekenis én over die continue vernieuwingsdrift van Rotterdam. Het steeds vooruit willen, lijkt in de genen van oude én nieuwe Rotterdammers te zitten. De verhalen zijn gepresenteerd tijdens luistervoorstellingen, in Kriterion en tijdens busritten door de stad.

“Vrijdagmiddag hebben Steef en ik de presentatie van het Luisterfeuilleton De Ziel van de Wederopbouw bijgewoond. Wij vonden het in één woord geweldig. Heel goed gedaan, erg leuk, emotioneel en een fantastisch document voor het nageslacht.” Bezoeker

Erasmus Universiteit Rotterdam: Studio Erasmus Talkshow over gabber en Rotterdam/ Rotterdamlezing/ Fotopaneel wederopbouwplan ----------------------------------------------Datum respectievelijk 12 april en 26 mei, fotopaneel vanaf juli 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk en Erasmus University College Organisator Erasmus Universiteit Rotterdam Bezoekersaantal 120 bezoekers Studio Erasmus, 175 bezoekers Rotterdamlezing

Kaalgeschoren hoofden, trainingspakken en Nike Air Max-schoenen. Gabber, als muziekstroming ontstaan rond 1990, groeide uit tot dé subcultuur van de jaren negentig. In Rotterdam werd de kiem gelegd, waarmee gabber beschouwd wordt als het enige succesvolle culturele exportproduct van de stad. Op 12 april stond de talkshow van Studio Erasmus in het teken van gabber als Rotterdams cultureel erfgoed. Met onder andere dj Paul Elstak, die het ontstaan van de allereerste gabberplaat reconstrueerde. “Moral panic is een soort angst, geventileerd in de media, over de mogelijke negatieve effecten van een genre. Het drugsgebruik, de invloed op de kinderen. Dat gebeurde in de jaren 60 ook met het langharig tuig, die de sociale orde omver zou werpen. Met de gabbers is het ook allemaal wel goed gekomen.” Arno van der Hoeven, cultuurwetenschapper, tijdens Studio Erasmus

Flaneren op de fly-over, KleinpolderPARK ----------------------------------------------Datum 16 april 2016 Locatie Kleinpolderplein Organisator Kunstenaarsmaatschap Observatorium en Stichting Werkgemeenschap Kleinpolder in samenwerking met Motel Mozaïque Bezoekersaantal 4.000

Omdat Rijkswaterstaat toch werkzaamheden moest uitvoeren, kon de fly-over van Rotterdam naar de rijksweg A13 voor één dag dicht voor het snelwegverkeer en veranderde het Kleinpolderplein in ‘KleinpolderpleinPARK’. Op de fly-over vanuit Blijdorp naar Overschie werden voor één dag allerlei activiteiten aangeboden; van stoepkrijten tot yoga en muziek. Motel Mozaïque zorgde voor bijzondere muzikanten, waaronder Spinvis, Broeder Dieleman en zelfs een muzikant te paard: Douwe Bob. Later op de middag maakte het echte parkgevoel zich van de bezoekers meester, toen mensen een half uur stil op hun rug naar de lucht tuurden voor het internationale Silent Sky Project van kunstenaar Rob Sweere.

56 projecten Publiek Gesprek

“Op een dag is dit verkeersknooppunt wellicht overbodig. Wat doen we dan met dit monument van mobiliteit? Kunst helpt je daar anders over te denken. Wij dromen van een knooppunt dat niet alleen voor auto's is: het KleinpolderpleinPARK, een plek waar men kan flaneren en picknicken op het asfalt en uitkijken over de stad.” Observatorium, over Flaneren op de fly-over

FUTUROSITY

projecten Publiek Gesprek

Grenzeloze Rotterdammers

Kunst & Architectuur / Art & Architecture - OMI: Rotterdam

-----------------------------------------------

-------------------------------------------------

-----------------------------------------------

Datum 10 september 2015 tot en met 10 juli 2016 Locatie TENT, V2_ Instituut voor de Instabiele M edia, Showroom MAMA, Witte de With Center for Contemporary Art, WORM Organisator Kunstblock: TENT, V2_ Instituut voor de Instabiele Media, Showroom MAMA, Witte de With Center for Contemporary Art, WORM, Stichting CBK

publiek programma over de relatie die we hebben met data in de 21ste eeuw. Tijdens de periode van de tentoonstelling Utopian Dreams van CBK/TENT schreef de Rotterdamse schrijver Elfie Tromp, geïnspireerd op de slogans van Coupland, aan nieuwe slogans en teksten samen met uitgenodigde gasten. De nieuwe slogans zijn verzameld en gepresenteerd in de tentoonstellingsruimte van TENT.

Bezoekersaantal 24.755

Datum 31 mei tot en met 31 juli 2016 Locatie Paviljoen Leuvehaven 56/59, OPEN Rotterdam, RTV Rijnmond, Rotterdamse Schouwburg Organisator Stichting Rotterdam State of Mind (Tim van den Hoff en Dore van Duivenbode) in samenwerking met Stichting Rotterdam Kookt Bereik RTV Rijnmond (8 zondagen) heeft 737.000 kijkers OPEN Rotterdam (iedere dinsdag) heeft 120.000 kijkers Expo en horeca 2.190 bezoekers Live event Rotterdam Unlimited en Rotterdamse Schouwburg: 70 deelnemers Media Rotterdambijlage NRC Handelsblad (bereik onbekend), Vers Beton (bereik 2.000), Volkskrant Magazine (bereik 778.000)

Het hart van het multidisciplinaire verhalenproject Grenzeloze Rotterdammers is een achtdelige televisieserie waarin zestien verschillende gemeenschappen centraal staan, die zich de laatste acht decennia in Rotterdam hebben gevestigd. Aan de hand van persoonlijke verhalen van nieuwkomers en hun Rotterdamse kinderen wordt verkend hoe zij hier hun thuis hebben gemaakt en wat het voor hen betekent om Rotterdammer te zijn. De makers laten zien hoe de naoorlogse immigratiegeschiedenis haar sporen onuitwisbaar in de stad heeft nagelaten. Een geschiedenis die, net als de stad zelf, nog steeds niet ‘af’ is. Om dit verhaal te vertellen, zijn veel verschillende media en uitingsvormen benut. De documentaireserie was vanaf juni te zien bij Open Rotterdam en RTV Rijnmond. In dezelfde periode was een tijdelijke foto-expositie te bezoeken in een paviljoen aan de Schiedamsedijk. Hier interpreteerde meervoudig Zilveren Camerawinnaar Peter de Krom de thema’s uit de documentairereeks in een aantal fotoseries. Dore van Duivenbode schreef hier portretten bij. Deze verhalen en beelden zijn ook verschenen in media als NRC Handelsblad, Vers Beton en Volkskrant Magazine. Het project werd eind juli afgesloten met een publiek debat over dit thema onder leiding van actrice Romana Vrede in de Rotterdamse Schouwburg.

Waar andere steden het verleden als ankerpunt nemen voor hun identiteit doet Rotterdam het tegenovergestelde; de toekomst vormt haar karakter. Douglas Coupland was ‘artist in focus’ voor projecten van Kunstblock over de toekomst van Rotterdam. Iedere kunsten cultuurinstelling, verenigd in Kunstblock, liet zich inspireren door het werk van deze internationaal gerenommeerde Canadese kunstenaar en schrijver. Witte de With opende in september 2015 met een tentoonstelling van Couplands eigen werk. Galerie MAMA ontwikkelde met Rotterdamse makers de pilotaflevering van de futuristische anime-serie CULTURESPORT, onder de artistieke leiding van John Michael Boling, die zich afspeelde in de gabberscene van Rotterdam in 1995. Worm organiseerde in juni UBIK, een sci-fi-festival met onder andere literaire symposia, performance art en muziekoptredens over het thema toekomst. V2_ organiseerde van december tot februari een

Cocktails & Helvetica (11 september 2015 in Witte de With Center for Contemporary Art) 27 bezoeken Bit Rot (10 september tot en met 3 januari 2016 in Witte de With Center for Contemporary Art) 14.985 bezoeken Artists in Conversation (10 september 2015 in Witte de With Center for Contemporary Art) 371 bezoeken CULTURESPORT (22 januari tot en met 1 april 2016 in Showroom MAMA) 3.728 bezoeken Utopian Dreams - Debatten: 12 mei Debat #1: Rauw Rotterdam, 1 juni Debat #2: Rotterdam en de Rivier en 22 juni 2016 Debat#3: New Utopians (in TENT). FUTUROSITY Summit (18 en 19 mei 2016 op alle locaties) 136 deelnemers Slogans for Rotterdam (18 mei tot en met 10 juli 2016 in TENT) 37 deelnemers, 4.156 bezoekers, 33 workshopdeel nemers, 150 ansichtkaartensets met slogans Data in the 21st Century (18 december 2015 tot en met 14 februari 2016 in V2_) expo 536 bezoekers, lezingen 103 bezoeken, finissage 33 bezoekers UBIK: Science Fiction Festival (9 tot en met 12 juni 2016 in WORM) 527 bezoekers

1940-2090 Jeroen Erosie Rondje Ruit ----------------------------------------------Datum 7 april tot en met 12 juni 2016 Locatie OMI Organisator Stichting Office for Metropolitan Information in samenwerking met Stichting CBK

Kunstenaar Jeroen Erosie liet zich inspireren door het langste monument van de wederopbouw: het snelwegennet, ook wel de ruit of ring van Rotterdam genoemd. Zijn grote muurschildering en foto’s waren te zien in OMI. De foto’s zijn een persoonlijk reisverslag van zijn fietstochten Rondje Ruit en tonen de restruimten zoals geluidschermen en viaducten.

Ongekend Openingsdebat PARSIFAL, bijzonder RAM#16 met layingfields p VerRotterdamst Winy Maas

60 projecten Publiek Gesprek

Polejam, Rotterdam SkateCity

Reconstructing Remember Urbanity Nighttown

-----------------------------------------------

Datum festival van 17 tot en met 19 juli, expo tot en met 2 o ktober 2016 Locatie Grotekerkplein en Museum Rotterdam Organisator Stichting Bevordering Maatschappelijk Participatie in samenwerking met Bibliotheek Rotterdam Bezoekersaantal 2.650 (festival)

Datum 30 mei 2016 Locatie Kriterion Groot Handelsgebouw Organisator Stichting AIR Bezoekersaantal 366

Datum 19 tot en met 22 mei, 23 en 24, 28 en 29 mei 2016 (game) Locatie Oude Luxor Theater, Hofpoort, de Doelen en Groot Handelsgebouw Organisator Stichting Opera Rotterdam Bezoekersaantal 797

Datum 27 juli, 1 augustus 2016 Locatie Tiki’s Bar & Grill, Hartmansstraat 16a en DÂK Organisator Stichting Skate48 Bezoekersaantal 350

Datum 1 tot en met 7 mei (workshop Toekomst van het Hoogkwartier), 7 juni debat, 18 mei tot en met 4 juli 2016 (tentoonstelling Cultuur in de wederopbouwstad: Vijf steden, vijf visies) Locatie Het Industriegebouw, Museum Rotterdam Organisator Rotterdamse Academie van Bouwkunst, Stichting Vrienden van de Academie van Bouwkunst Rotterdam Bezoekersaantal 2.000

Datum 9 april 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Sjoerd van Oortmerssen Bezoekersaantal 60

Ongekend Bijzonder is een landelijke oral history waarin de levensverhalen centraal staan van vluchtelingen, die in de vier grote steden de afgelopen decennia een nieuw leven hebben opgebouwd. Het project in Rotterdam droeg de titel De Wederopbouw van mijn Leven en focuste op Iraniërs, ex-Joegoslaven, Chilenen en Irakezen. Het project begon met een tentoonstelling van fotografie en luisterverhalen in de hal van de Centrale Bibliotheek. Van 17 tot 19 juni kon men op het Grotekerkplein het Ongekend Bijzonder Festival bezoeken, en van 4 juni tot 2 oktober was de tentoonstelling VerRotterdamst in Museum Rotterdam te zien. De verhalen zijn overgedragen aan het Stadsarchief.

Hoe draagt architectuur bij aan een aantrekkelijke, inclusieve, gezonde en duurzame stad? Rotterdam heeft een traditie hoog te houden als het gaat om architectonische utopieën. Winy Maas nam het publiek tijdens Rotterdam Architectuur Maand (RAM) in een wervelende lezing mee in die traditie en liet zien hoeveel meer er nog mogelijk is in de stad, als we maar out of the box durven denken. De zogenaamde ‘tweederopbouw’ die hij voorstelt, stelt een intensivering van de binnenstad voor: door de daken beter te benutten ontstaat er een tweede laag in de stad. Na afloop werd hij geïnterviewd door Wilfried de Jong. De avond vond plaats in Kriterion, bovenop de tijdelijke Trap, ontworpen door MVRDV, het architectenbureau van Winy Maas. Hiermee gaf de avond inhoudelijke verdieping aan De Trap en de expositie van MVRDV die op het dak te zien was. De lezing vormde tevens de opening van de Rotterdam Architectuur Maand van AIR, die dit jaar voor de eerste keer plaatsvond.

Compassie is de sleutel. Dat was de hoofdgedachte van PARSIFAL, playingfields. Regisseur Arlon Luijten sloot het driejarige project tijdens Rotterdam viert de stad! groots af met een theaterroute door het centrum. PARSIFAL, playingfields bracht real life gaming samen met opera en wetenschap, geïnspireerd op de droom van Wagners Gesamtkunstwerk. Uniek aan dit project was de samenwerking met zoveel partners in de stad, waaronder Codarts, SKVR, Luxor, Hofplein, Rotterdams Kamerkoor en Club Gewalt. Daarnaast stonden beroepsmusici naast amateurs en opkomende talenten. Voor het grootse slot van de voorstelling liep het publiek onder muzikale begeleiding De Trap op. Op het dak van het Groot Handelsgebouw zong het slotkoor. Tijdens de première ondertekende burgemeester Aboutaleb het Handvest voor Compassie, een internationaal handvest en gebaar om de compassieprojecten in de stad in de toekomst voort te zetten.

De film Polejam toont de wederopbouwstad als de ultieme stad voor skaters. De documentaire portretteert drie generaties skaters. Hoe zij de openbare ruimte gebruiken, staat soms op gespannen voet met de wensen van ontwerpers en andere gebruikers. De documentaire is gemaakt door een jonge crew, zelf volledig uit de lokale skatescene afkomstig, maar is toch toegankelijk voor een breed publiek. De première van de film vond plaats in de Tikibar, daarna is hij vertoond op het DÂK-festival. Nu wordt de film zelfstandig verspreid via de internationale skatescene.

De Rotterdamse Academie van Bouwkunst bestond tijdens het manifestatiejaar vijftig jaar en onderzocht samen met studenten uit andere Europese wederopbouwsteden de relatie tussen wederopbouw en stadscultuur. Architectuur- en stedenbouwstudenten van de Rotterdamse Academie van Bouwkunst werkten in het legendarische Industriegebouw van Hugh Maaskant een week lang aan een toekomstbestendig Hoogkwartier, samen met collega’s uit Duitsland, Frankrijk en Polen. Ze werkten verscheidene ontwerpvoorstellen uit voor het wederopbouwgebied van de Hoogstraat en het Oostplein. De resultaten werden tentoongesteld in Museum Rotterdam. Tijdens een publieke avond bij OMI gaven vijf docenten college over naoorlogse binnensteden van andere wederopbouwsteden: Gdansk, Brest, Münster, Braunschweig en Rotterdam.

Nighttown is legendarisch en bracht een hoop teweeg aan de West-Kruiskade. Tijdens deze talkshow ging Sjoerd van Oortmerssen in gesprek met Nighttowners van het eerste uur. Mensen die betrokken waren bij de totstandkoming van dit iconische bolwerk, maar ook mensen die er zelf hebben gewerkt en door Nighttown een kans kregen op een ander leven.

“Misschien dat Nighttown het in deze tijd helemaal niet zou redden.” AD/Rotterdams Dagblad

Roets in Rotterdam

Rotterdam droom’t / Jong Rotterdam vertel’t

Rotterdam viert de stad! Collegetour

-----------------------------------------------

Datum 11 maart tot en met 6 juni 2016 Locatie RTV Rijnmond, online kanalen Organisator Neon Media, regisseur Maria Visser Bereik RTV Rijnmond heeft een bereik van 900.000 kijkers

Datum 4 april tot en met 31 mei, 12 juni 2016 Locatie verschillende scholen, slotbijeenkomst in Kriterion Groot Handelsbouw Organisator Stichting LOKAAL Rotterdam in samenwerking met SKVR Bezoekersaantal 500

Datum 13 januari, 10 februari, 10 maart, 13 april, 11 mei, 29 juni 2016 Gasten Wilfried de Jong, Nelli Cooman, Jandino Asporaat, Francine Houben, Carrie Jansen, Saskia Stuiveling Locatie Arminius (eenmalig in Kunsthal) Organisator Stichting Arminius Bezoekersaantal 1.167

Jop Pannekoek maakte in 1989 en 2001 de documentaireserie Roets in Rotterdam. Regisseur Maria Visser voegde daar tijdens Rotterdam viert de stad! een derde deel aan toe. De dertiendelige documentaireserie gaat in op geschiedenis, heden en toekomst van de stad, verteld door haar bewoners. Elke aflevering ging over één cultureel thema: architectuur, schrijvers en dichters, skaten, uitgaan, kunst, dans, hiphop, fotografie, eten, mode en boksen. De jonge regisseur Maria Visser maakte op een bijzondere manier gebruik van archiefmateriaal, met name uit de gelijknamige serie van Jop Pannekoek. Door archiefmateriaal gelijk te schakelen met nieuw geschoten interviews, ontstaat er één gesprek met Rotterdammers van toen en nu. Roets in Rotterdam is uitgezonden op RTV Rijnmond, en was via Facebook en RTV Rijnmond ook online te bekijken.

LOKAAL nodigde jongeren uit om hun dromen over de toekomst van de stad op papier te zetten. Wat vinden zij van de stad, hoe zien zij de toekomst en hun rol daarin? Docenten van de SKVR hebben zo’n driehonderd leerlingen van verschillende Rotterdamse middelbare scholen begeleid in het schrijven van een column. De beste dertig columns zijn gebundeld in de publicatie Rotterdam droom’t en die werd op zondagmiddag 12 juni gepresenteerd in Kriterion. Op deze middag droegen tien leerlingen hun columns voor en gaf filosoof Bas Haring een college toekomstdenken.

Arminius organiseerde een serie van zes vraaggesprekken, onder leiding van Ernest van der Kwast, waarin Rotterdammers de kans krijgen met gezichtsbepalers van de stad in gesprek te gaan over verleden, heden en toekomst van Rotterdam.

“En als het dan nog hielp. Hartstikke contraproductief, mensen pesten die toch al geen kant op kunnen, dat is het!” Carrie Jansen tijdens Collegetour over het harde uitkeringsbeleid in Rotterdam.

62 projecten Publiek Gesprek

Muziek is de liefde van de stad Voordat ik zelf met muziek bezig was, was ik iemand die niet echt veel praatte en niet voor zichzelf opkwam. Ik luisterde vaak naar muziek omdat het me kalm maakte als ik boos was, rustig als ik verdrietig was en blij als ik me alleen voelde. Dus toen ik m’n gitaar kreeg, kon ik met mijn eigen muziek, mijn eigen liedjes en teksten, mensen hun emoties raken. Als ik door middel van muziek mensen emotioneel/blij kan maken voel ik me ook beter over mijzelf. En dat gevoel krijg ik dan als ik speel of zelf aan een liedje bezig ben. Mijn droom voor Rotterdam is muziek. Ik wil dat mensen door muziek geïnspireerd kunnen worden om hun eigen dromen te volgen en met andere mensen samen te zijn. Dat is waar Rotterdam om gaat: de liefde van de stad van het samen zijn. En wat ik dus gewoon voor deze stad wil, is dat muziek deze liefde weer laat opbloeien. Jevan Sanches (14) won de schrijfwedstrijd Jong Rotterdam vertel’t. Dit is een citaat uit zijn column.

Space Invaders SPOKEN word in TENT

Stadslied Dit is de stad

-----------------------------------------------

Datum 16 april, 7 mei, 12 juni 2016 Gasten Mark Pimlott, Wouter Vanstiphout, Keller Eastering, Rients Dijkstra, Ewald Engelen Locatie Kleinpolderplein, Bartel Wiltonkade/Sibajakstraat Schiemond, LP2 Organisator Stichting De Dépendance in samenwerking met Frank Loer Bezoekersaantal 500

Datum 8 en 10 juni 2016 Locatie TENT Organisator Stichting Poetry International in samenwerking met Kunstblock (FUTUROSITY, zie p66) Bezoekersaantal 100

Datum 10 december 2015 en 20 maart 2016 Locatie Stadhuis en Schouwburgplein Organisator Music Matters in samenwerking met ZangExpress Bezoekersaantal 1.500

Podium voor stadscultuur De Dépendance organiseerde samen met architect en schrijver Frank Loer drie debatten met lokale en internationale denkers waarin toekomstvisies voor de stad zijn onderzocht en bediscussieerd. De debatten vonden plaats op locaties in de openbare ruimte, die van betekenis waren voor het onderwerp en zo een actief onderdeel vormden van het gesprek. Zo ging het op het Kleinpolderplein over de toekomst van de snelweg, in Schiemond over de functie van de toekomstige derde Maasbrug en bovenop LP2 met uitzicht op de skyline over de internationale competitie tussen steden. Het speciaal voor dit programma gemaakte podium en frame zorgden voor een strakke presentatie en herkenbaarheid op alle locaties.

Dichters en spokenwordartiesten Dean Bowen, Robbert Meijntjes, Anne van Winkelhof en Wendelien Stephanie reageerden op de tentoonstelling Utopian Dreams. Zij gaven hun visie op de toekomst van de stad met nieuw werk. Tijdens het ontsteken van de kerstboomverlichting op de Coolsingel is het eerste Rotterdamse stadslied in bijzijn van burgemeester Aboutaleb gezongen door tweehonderd schoolkinderen en de zangeressen Shirma Rouse en Lady Shaynah. Het gedicht Cool van Jules Deelder staat centraal in het lied, dat werd geschreven door Jordy Dijkshoorn van De Likt.

“We kenne wel telle.” Cowboy Jos, stadsicoon, in het Stadslied

64 projecten Publiek Gesprek

Stop Acting Now

The Neverending Talkshow

The Neverending Story

-----------------------------------------------

Datum 25 februari 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Stichting Acteursgroep Wunderbaum Bezoekersaantal 341

Datum 30 juni 2016 Locatie De Fruitvis Organisator Rotterdam viert de stad! en Buitenboordmotor Bezoekersaantal 80

Datum 21 januari 2016 Locatie Halvemaanpassage Timmerhuis Organisator Rotterdam viert de stad! en Buitenboordmotor Bezoekersaantal 329

In dit docudrama, geregisseerd door Mijke de Jong, stoppen de hoofdrolspelers van de Rotterdamse acteursgroep Wunderbaum met acteren en gaan ze over tot écht handelen. We volgen de verwoede pogingen van de acteurs om de wereld radicaal te veranderen tegen het decor van Rotterdam. In deze extended editie vond na afloop van de film een theatrale Q&A plaats, waarin de oudgediende acteurs openhartig terugblikten op deze woelige gebeurtenissen. Wat hebben hun engagement en idealisme nu opgeleverd? Zijn ze ooit weer gaan toneelspelen? En zijn ze überhaupt nog samen? De avond eindigde met een afterparty van The New Forest Entertainment Department in de hal van de Schouwburg met diverse theatrale acts en speeches, live muziekoptredens van uiteenlopende bands, djacts, showreels en interactieve installaties. Zoals de We-doenhet-wel-zelf-band en een interactief to-dolijstje voor de stad Rotterdam, gepresenteerd door een rasechte Amsterdamse. Al deze acts en optredens snijden op feestelijke wijze thema’s aan als stedelijke vernieuwing, burgerparticipatie en maatschappelijke verandering.

De Buitenboordmotor is een externe redactie van de programmalijn Publiek Gesprek. De leden, waaronder Marion Hennink en Fransje van der Meulen-Kraaij, bezochten alle projecten binnen programmalijn en zocht naar de antwoorden op de vertrekvraag: hoe beleven Rotterdammers anno 2016 hun stad? Op basis hiervan schreven Rineke Kraaij, Maurice Specht en programmamanager Eeva Liukku een slotessay over de manifestatie. Dat werd gepresenteerd tijdens de afsluitende bijeenkomst, The Neverending Talkshow. Tijdens deze avond liepen feit en fictie door elkaar. Jonge acteurs als Nastaran Razawi Khorasani, Romano Haynes, Sam van Schie en Rienus Krul speelden vier verschillende toekomstvisioenen. Deze monologen uit het Rotterdam van 2040, geschreven door Sander Zweerts de Jong, geïnspireerd door de programmering van Rotterdam viert de stad! Zo drongen zich vragen op als: hoe kunnen we nadenken over de toekomst, hoe ziet deze er uit en hoe kunnen we die beïnvloeden? Presentator Rineke Kraaij ging over deze vragen in gesprek met verschillende gasten; Chris Roorda, Abelkarim El-Fassi, Martijn van Steen, Charlie Koolhaas, Edwin Gardner en Moniek Merkx.

Hoe beleven Rotterdammers anno 2016 hun stad? Vinden ze het nog steeds maar een kille bedoening, zoals professor Wentholt in de jaren zestig ontdekte? Samen met Museum Rotterdam en de Willem de Kooning Academie onderzocht Rotterdam viert de stad! hoe Rotterdammers tegenwoordig over hun stad denken. De resultaten dienden als basis voor Rotterdam, The Neverending Story, een essay geschreven door Jacques Börger, Paul van de Laar en Eeva Liukku. Dit essay werd op 21 januari gepresenteerd in een debat in de hal van het nieuwe Timmerhuis. Het debat werd geleid door Rineke Kraaij. Te gast waren historicus en publicist Zihni Özdil, architectuurhistoricus Wouter Vanstiphout en wethouder Adriaan Visser, die allen reageerden op het onderzoek. In de onverwarmde hal was het op deze januari-avond koud toeven, maar toch was er veel publiek aanwezig. Een glansrol was weggelegd voor Corrie Ulenberg-van Oosterum, één van de verhalenvertellers van de manifestatie, die sprak over hoe ze in de jaren zeventig verzet pleegde tegen de komst van het Rotte Tracé.

Themalijn Von außen Rotterdam viert betrachtet de stad!

Wat zie jij?

-----------------------------------------------

Datum 1 september 2015 tot en met 6 juli 2016 Locatie Diverse scholen en Maaspodium Organisator Stichting Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam (KCR) Bezoekersaantal 21.438

Datum 6 mei tot en met 2 juni 2016 Locatie Goethe-Institut Rotterdam Organisator Goethe-Institut Nederland Bezoekersaantal 100

Datum 16 en 23 maart 2016 (en enkele herhalingen) Locatie RTV Rijnmond Organisator IAN theater video film, Ian Pieters Bereik 50.000 kijkers

Datum 1 tot en met 3 juli 2016 Locatie The World, Delftse Poort en het Brouwershuys Organisator Stichting Dreamers Inc. Bezoekersaantal 230

In het televisieprogramma Wat zie jij? ging programmamaker Ian Pieters met een aantal kinderen langs de wederopbouwkunst in het centrum. De kinderen gaven daarbij hun interpretaties van wat ze zien en ervan vinden.

Tijdens de eerste World Women Week stond de bijdrage van vrouwen aan de wederopbouw van de stad centraal. Wat is die bijdrage geweest in Rotterdam, de stad die toch vooral bekend staat als stoer en masculien? Hoe kunnen Rotterdam en de Rotterdamse vrouw in de toekomst meer anticiperen op en investeren in de rol die vrouwen gaan spelen deze eeuw? World Women Week was een samenwerkingsverband van verschillende organisaties, die zich inzetten voor de economische zelfstandigheid en ontwikkeling van Rotterdamse vrouwen. De afwisselende programmaonderdelen varieerden van netwerkmomenten, groepsgesprekken, coachingsessies, workshops en theater- en dansvoorstellingen. Deelnemende organisaties waren onder andere: Dona Daria, het netwerkkleed, Women Invest, Nederland in Dialoog, Differeve, The Glue, Moeder met Talent, Rotterdams Wijktheater, Vrouwen in de Lift, Female Force, HipHopHuis, Pluspunt Rotterdam en Firestarter.

Zo’n 21.000 leerlingen uit het primair- en voortgezet onderwijs namen deel aan Rotterdam viert de stad!. 23 culturele instellingen gaven gehoor aan de oproep van het KCR om projecten te ontwikkelen waarin de identiteit van Rotterdam en die van de Rotterdammer centraal staan. Scholieren leerden waarom de stad is zoals-ie is, maakten kennis met de geschiedenis van de stad en hebben nagedacht over de stad. Het lespakket is een vingeroefening in het ontwikkelen van burgerschap en identiteit door middel van cultuur. Speciaal voor docenten die gebruik maken van het lespakket, ontwikkelde Rotterdam viert de stad! een korte animatievideo, gemaakt door Kevin Verbeek, waarin 75 jaar wederopbouw wordt geïntroduceerd voor de leerlingen.

30.000 keer is de animatie van Kevin Verbeek over 75 jaar wederopbouw bekeken.

Vijf voormalige deelnemers van de twee residentieprogramma’s van het GoetheInstitut Rotterdam, drie beeldende kunstenaars en twee architecten uit Duitsland, presenteerden in deze tentoonstelling een veelzijdige en zeer subjectieve blik van buiten op Rotterdam. Met Inge Paessens, Thomas Rustemeyer, Juliane Schmidt, Antje Seeger en Su-Ran Sichling. De tentoonstelling ging van start met een talkshow onder leiding van Ernest van der Kwast.

projecten Publiek Gesprek

“Weten jullie wat wederopbouw is?” “Dat het opnieuw komt, dat het opnieuw terugkomt?” “Zou het iets te maken kunnen hebben met de Tweede Wereldoorlog?” “Volgens mij is het een wederopbouw omdat alle kunst die in Rotterdam was kapot is gemaakt door de Tweede Wereldoorlog. Maar dat weet ik niet zeker. Maar ik denk het wel, omdat bijna heel Rotterdam is gebombardeerd.” Ian Pieters in gesprek met kinderen in het televisie programma Wat zie jij?

World Women Week

“World Women Week is een ode aan de vrouw. Wij delen onze trots, dieptepunten en successen van de afgelopen jaren met opgeheven hoofd. Zij aan zij strijden we voor wat nodig is.” Van de website World Women Week

Zichtbaarheid in de Stad Aankleding Erasmusbrug: Wish You Were Here ----------------------------------------------Datum 20 maart tot en met 12 juni 2016 Locatie Erasmusbrug Organisator Studio VollaersZwart

Met dit kunstproject van kunstenaarsduo VollaersZwart hing Rotterdam viert de stad! letterlijk de slingers op, en wel aan de Erasmusbrug. Geheel in stijl van de havenstad werd de brug gehuld in fluor oranje ‘seinvlaggen’. Samen vormden de duizenden vlaggetjes wensen van Rotterdammers in morsecode. De versiering was extra toepasselijk omdat de brug haar twintigste verjaardag vierde. Het ophangen van de vlaggen aan de brug door Height Specialists was waar straattheater en een mediaspektakel. Het idee van het kunstenaarsduo was dat net als bij Tibetaanse wensvlaggetjes met het ‘verwapperen’ van de vlaggen de wensen van Rotterdammers uit zouden komen.

De Kracht van Rotterdam

De Trap

-----------------------------------------------

Datum 1 mei tot en met 31 juli 2016 Locatie Westersingel Organisator Stichting De Kracht van Rotterdam

Datum 16 mei tot en met 19 juni 2016 Locatie Groot Handelsgebouw, Stationsplein Organisatie Rotterdam viert de stad! Ontwerp MVRDV, Winy Maas Bouwteam MVRDV, Fedor Bron, Dutch Steigers, Leon Mulder Constructie Dekker Engineering, Renee Heijmans Groot Handelsgebouw Marius Meurs, Eva van Beveren Productieteam Eric Bal, Marijke de Ruijter, Hennie Mahn, Walter Huberts (Triple F Security), Cynthia Soeters (branding/expo’s/ promotie), Yvonne van Ham (vrijwilligerscoördinatie) Haalbaarheidsplan Peter Roepman Projectleiding Anouk Estourgie en Lidwien Hupkens

terdamse traditie om mijlpalen van de wederopbouw te vieren met een uitkijkpunt, zoals in 1960 de Euromast voor de Floriade en de kabelbaan over de Coolsingel voor de C’70. Omdat De Trap het nieuwe Rotterdam Centraal met wederopbouwpand het Groot Handelsgebouw verbond, had het project extra symbolische waarde. De Trap werd geopend door burgemeester Ahmed Aboutaleb, twee heldhaftige bmx’ers van BuyCycle en de Euroband en werd afgesloten door Lee Towers.

terdam Architectuur Maand geopend en er vonden tal van debatten plaats. De Operadagen maakten De Trap en het dak onderdeel van hun voorstelling PARSIFAL, playingfields. Groenteboer Frans van de Polder maakte van De Trap een reusachtig fruitkunstwerk. Het televisieprogramma Holland's Next Top Model gebruikte De Trap als catwalk. De vaste aanhang van Feyenoord maakte er hun jaarlijkse groepsfoto, popkoor Re-flax nam er een videoclip op. Er was wachtrijentertainment van onder andere de Koninklijke Rotterdamse Post Harmonie en er werd een animatie gelanceerd: #Rottvaart, een app die De Trap veranderde in een gigantische glijbaan, door URBMATH (200 downloads). Student ruimtevaarttechniek aan de TU Delft Frerik testte er onder grote belangstelling zijn robot Freddy. Jordy van De Likt maakte een ode. De Trap & Uitkijkpost waren onderdeel van De Rotterdamse Dakendagen en de Dag van de Architectuur (UrbanGuides). Spokenwordartiest Dichter vertolkte zijn ode aan De Trap tijdens de slotceremonie, met Keimpe de Jong op saxofoon en percussiegroep Fort van de Verbeelding. Mwah bedacht voor het afscheid drie teksten voor ansichtkaarten.

Van april tot juli dreven de mooiste foto’s van vijf jaar stadsexpositie De Kracht van Rotterdam in de Westersingel. De Kracht van Rotterdam laat elk jaar twaalf Rotterdamse fotografen tussen 25 en 35 jaar de stad fotograferen om zo het beeld van Rotterdam te nuanceren. Op deze manier biedt het project een podium voor de stad, haar bewoners en de fotografen. Het werk bood eveneens podium aan de in de singel aanwezige meerkoeten, die de expositie ook konden waarderen.

projecten Zichtbaarheid in de Stad

Met dank aan gemeente Rotterdam, met name Faye Hewitt en Jordy Noordhoek. Dank aan Joost Schrijnen en Ko Blok. Dank aan de stadsambassadeurs. De Trap is tot stand gekomen met de financiële steun van Groot Handelsgebouw, TBI, Stichting Bevordering van Volkskracht, CIC, MVRDV, Make a Mess Bezoekersaantal 368.611

De vlaggen waren gemaakt van spinakerdoek, dat veel gebruikt wordt in de zeil- en vliegersport

De Trap naar het dak van het Groot Handelsgebouw was in het voorjaar van 2016 de plek waar je als Rotterdammer geweest móest zijn. Vijf weken lang was het een ontmoetingsplek voor jong en oud, buurtbewoners, toeristen van België tot Japan, mensen van Maastricht tot Groningen, voor architecten en schoolklassen. De Trap past geheel in de Rot-

De Trap werd gebouwd van nieuw steiger materiaal, telde 140 treden, was 29 meter hoog, 57 meter lang en dagelijks gratis te bezoeken van 10.00 tot 22.00 uur

Bezoekers liepen rond met een mooie plattegrond, getekend door de urban sketchers van ikrotterdam. Aan de verhalentafel kon er geluisterd worden naar verhalen uit het 75 Verhalenboek. Het Luchtcafé (Make a Mess), een tijdelijke bar met zitjes van steigermateriaal en veel hangplantjes (Stek), zorgde voor een hapje, een drankje en veel ijsjes. GROOS zorgde voor een winkeltje met onder andere het 75 Verhalenboek en trapitems zoals een Traptas, een Trapmok en Trapchocola. Er kon goed over de stad worden uitgekeken door de vele verrekijkers die waren bevestigd aan de reling. Er waren permanent twee exposities te zien op het dak; foto’s van de wederopbouwfotograaf Jan Roovers (door Joop de Jong) en een expositie van architectenbureau MVRDV, de Tweederopbouw over het gebruik van daken in de stad. In de laatste week kwam hier nog een expositie van de Rotterdamse straatfotograaf Otto Snoek bij. In de oude bioscoop Kriterion, bovenop het dak werd de Rot-

Voor de echte Trapfans was er het Trapbankie, ontworpen door Rob van Pelt, gemaakt van de witte treden van De Trap. Je moest er wel snel bij zijn. De vierhonderd bankies waren binnen anderhalve dag allemaal verkocht.

-----------------------------------------------

“We moeten het een beetje overdrijven in Rotterdam, want anders kakt het in.” Winy Maas

“Ik heb een fascinatie voor mensen, voor hun doen en laten, en voor Rotterdammers in het bijzonder.” Otto Snoek

De Trap Kriterion

Head Lights & De Nieuwe Rotterdammer

Routes en routeprogrammering Head Lights

projecten Zichtbaarheid in de Stad

-----------------------------------------------

In de oude bioscoop Kriterion, bovenop het dak van het Groot Handelsgebouw, draaide de voorstelling Rotterdam!....en nu? met indrukwekkende beelden uit de vroege wederopbouwperiode. Daarnaast konden mensen genieten van de wederopbouwrevue Het Hart van Rotterdam (John Buijsman, Keimpe de Jong en Marcel Visbeen), werden er filmavonden verzorgd door fotograaf Carel van Hees, IFFR en het Arab Film Festival. Tevens was Mijn vader de expat van Abdelkarim El-Fassi er te zien en voor de mensen met stalen zenuwen de Dick Maas-klassieker De Lift.

“De stad inspireert mij als filmmaker en als artistiek leider.”

Datum 20 maart tot en met 31 juli 2016 Locatie Schouwburgplein, Groot Handelsgebouw, De Doelen, Maritiem Museum, De Bijenkorf, Timmerhuis, Bibliotheek, Het Nieuwe Instituut Organisator Pro Arts Design, Rotterdam viert de stad! in samenwerking met de locaties Bereik voortdurende stroom passanten

stad, gericht op de toekomst. Zowel de stad als heel veel bewoners zijn hier de afgelopen 75 jaar opnieuw begonnen. Het is een stad waar iedereen altijd opnieuw kan beginnen. Zeven wederopbouwpanden op de route (Groot Handelsgebouw, de Doelen, de Bijenkorf, het Timmerhuis, de Bibliotheek, het Maritiem Museum en Het Nieuwe Instituut) werden gemarkeerd met een enorm portret van De Nieuwe Rotterdammer. Daarop werd met laser portretten, citaten en animaties op basis van de 75 verhalen uit het Verhalenboek getoond. Klapstuk was De Nieuwe Rotterdammer zelf, een indrukwekkend beeld van 13 meter hoog op het Schouwburgplein. Natuurlijk gaven de Rotterdammers dit icoon een bijnaam: het werd al snel omgedoopt tot 'megapeuter' en 'pleinbaby'. De kunstwerken werden in elkaar gezet bij en in samenwerking met RDM-Makerspace. Naast Makerspace heeft Pro Arts Design tijdens het ontwikkeltraject samengewerkt met Studio Rap.

Het 75 Verhalenboek met de ingestoken plattegrond vormde de basis voor routes door de stad. De routes waren niet alleen in het boekje te vinden, maar ook via de Rotterdam Routes App, waar de wandelroute, fietsroute, kinderroute en wederopbouwroute te downloaden waren. Het aantal downloads van de route was: wandelroute 3.170, fietsroute 1.470, kinderroute 1.120 Voor de kinderroute werd bovendien een boekje gemaakt door Stichting BoekieBoekie, dat op diverse plaatsen werd verkocht. De projecten van Rotterdam viert de stad! werden zoveel mogelijk langs de route geprogrammeerd zodat deze werd verlevendigd en verdiept. Kinect: via een interactieve tool kon het publiek samen bewegen en dansen met een geprojecteerde ‘Nieuwe Rotterdammer’ op het metershoge beeld op het Schouwburgplein. Head Lights Talent Nights (zie Talent en Vernieuwing): nieuw talent kreeg een bijzonder podium bij Het Nieuwe Instituut. Rotterdam viert de stad! run: 18 mei 2016, door Rotterdam Running Crew, een run van 12 kilometer langs Lijnbaan, Bijenkorf, Koopgoot, Laurenskerk, Bibliotheek, Blaakse Bos, Willemsbrug, de Hef, Erasmusbrug, Veerhaven, Parkkade, Euromastpark, Kunsthal, museum Boijmans Van Beuningen, metrostation Eendrachtsplein, Oude Binnenweg en het Schouwburgplein (start en finish): 2.750 deelnemers. Ondernemers en culturele

Rotterdam!... en nu? Indrukwekkende beelden uit de vroege wederopbouwperiode. Datum 16 mei tot en met 19 juni 2016 Locatie Kriterion Groot Handelsgebouw Organisator Arthur Bueno en Stadsarchief Rotterdam

Het Hart van Rotterdam (zie Wederopbouw als Inspiratie) Film 5-daagse Gaten in de muur, film van Jan Dirk Schouten: 4 juni 2016, presentatie CBK Mijn vader de expat: 4 juni 2016, presentatie Abdelkarim El-Fassi en Zouka Media Damascus filmavond: 5 juni 2016, presentatie Arab Film Festival Rotterdam

Rosh Abdelfatah Roets marathon: 6 juni 2016, presentatie Maria Visser (Neon Media) en Stadsarchief (zie Publiek Gesprek) High-Rise: 7 juni 2016, presentatie International Film Festival Rotterdam Rotterdam Classics: 8 juni 2016, presentatie Carel van Hees De Lift Omdat De Trap om 22.00 uur dicht ging, liet de organisatie de film opzettelijk later starten. De enige optie om beneden te komen was, juist, de lift. En die was ‘versierd’ met ampullen bloed. Datum 11 juni 2016 Locatie Kriterion Organisator Stichting Rotterdamse Dakendagen Bezoekersaantal 330

De trap! De trap! In godsnaam, neem de trap!! Openingsdebat RAM#16 met Winy Maas (zie Publiek Gesprek) De Werken aan Verhalen Studio / Ziel van de wederopbouw (zie Publiek Gesprek)

Om bezoekers langs alle bijzondere kanten van onze moderne metropool te voeren, zijn er een wandelroute, een fietsroute en een kinderroute ontwikkeld, langs wederopbouwpanden, architectonische hoogstandjes en hotspots. Deze routes werden als plattegrond opgenomen in het 75 Verhalenboek en waren te downloaden via Rotterdam Routes. Door de verhalen, die aan de routes ten grondslag lagen, kreeg je als bezoeker het gevoel door de inwoners zelf te worden rondgeleid. Om de fiets- en wandelroutes goed zichtbaar te maken in het straatbeeld werd er een pitch uitgeschreven voor een routemarkering. Die won Pro Arts Design, bureau voor ruimtelijke en grafische communicatie van Gerard Hadders en Edith Gruson. Hun ontwerp Head Lights is gebaseerd op het beeld van een jong kind, De Nieuwe Rotterdammer. Dit zet de mensfiguur centraal en staat symbool voor Rotterdam als bruisende jonge

---------------------------------------------instellingen sloten aan door grote stickers op hun panden of etalages aan te brengen, waardoor de route nog verder werd ingevuld. Kijken in de toekomst van jouw baby: Bijna zeventig studenten van de opleiding Human Technology verbeeldden op hun eigen manier hoe hun baby er over 75 jaar uitziet en leeft. De leerlingen begonnen met het zoeken van een baby in hun directe omgeving, fotografeerden en interviewden diens ouders en verzamelden beelden over hun wensen en dromen voor dit kind. Die dromen zijn vertaald naar een kort scenario dat als uitgangspunt diende voor een laserprojectie. Datum januari tot en met april 2016 Organisator Pro Arts Design, The Patching Zone en het Zadkine College

“Rotterdam is mijn stad omdat ik hier geboren ben.” Sarah Mourad Kick-off buitenprogrammering Rotterdam viert de stad!: 20 maart 2016, Schouwburgplein, met burgemeester Aboutaleb, Dominoes, stadsdichter Hester Knibbe, Shirma Rouse, Stadslied Dit is de stad, Jordy, Jack Kerklaan, presentatie 75 Verhalenboek, Head Lights fietsroute door UrbanGuides. Organisator Rob Tak

3 kilometer lang 300 vrijwilligers 8.000 XL-dominostenen

Dominoes

72 projecten Zichtbaarheid in de Stad

Reuzenrad The View

-----------------------------------------------

Datum 20 maart 2016 Locatie Begin- en eindpunt op het Schouwburgplein Route Kraanschip Maritiem Museum, Hoboken bar, Huis tussen Hoornbrekersstraat en Baan, Gymzaal Boshoek 188, Ro Theater, Hotel & Wereldeethuis Bazar, Zadkine, TENT/Witte de With, NRC, Huis Eendrachtstraat, Vineum Wijnbar, Rotown Café, Odeon, kantoor All Arts, Pauluskerk, Rotterdamse Schouwburg, Schouwburgplein Organisator Station House Opera, Stichting Rotterdamse Schouwburg, Festival de Keuze Bezoekersaantal 20.000

Datum 12 maart tot en met 10 april 2016 Locatie Binnenrotte Organisator Arend Harms, The View Voorbereiding en locatie-onderzoek Livetime Productions Bezoekersaantal: 30.000

Op zondag 20 maart werden cafés, kerken, sportscholen, galeries, metrostations, huizen en mensen door heel Rotterdam met elkaar verbonden in een traject van gigantische dominostenen. Dominoes, door het Engelse Station House Opera, veranderde de stad Rotterdam voor één dag in een levensgroot bewegend kunstwerk. De laatste dominosteen kwam aan op het Schouwburgplein waarna de laser op De Nieuwe Rotterdammer op datzelfde plein feestelijk werd ontstoken. Dominoes liet zowel de stad als de mensen zien: de samenwerking en inzet van velen was een vereiste voor het slagen ervan.

Reuzenrad The View van ondernemer Arend Harms kreeg een prachtige en een heel bijzondere plek. Op de Binnenrotte, de plek van de markt, is de stad Rotterdam ontstaan. Tegenwoordig is het een belangrijke internationale trekpleister vanwege de Markthal, en met de kubuswoningen, het Potlood en station Blaak tevens een staalkaart van moderne architectuur. Vanuit het reuzenrad kon men de stad vanuit een nieuw perspectief bewonderen: een bird’s eye view op de markt, de Laurenskerk en de nieuwe architectuur. Als het helder was, kon je zelfs de haven zien. Het enthousiasme waarmee het reuzenrad werd onthaald, heeft iedereen blij verrast. The View is met 42 cabines een van de grootste mobiele reuzenraderen van Europa. Met een hoogte van 55 meter torende het ver boven de Markthal uit.

The View telde 42 cabines. Met 55 meter hoogte is het het grootste reuzenrad van Europa

“Als je Rotterdam komt binnenrijden, denk je: ‘Wauw, dit is toch wel een echte stad met al die hoogbouw. Wat kan ik hier nog met mijn 55 meter hoge reuzenrad doen?” Arend Harms in AD

Rough City

----------------------------------------------Datum 12 mei tot en met 26 juni 2016 Locatie Rodezand Organisator Marcel Kollen

Van de Meent naar het Rodezand, als een rode loper van het net heropende Museum Rotterdam, waren grote foto’s te zien van freelance fotograaf Marcel Kollen als onderdeel van de expositie Rough City. Het imago van een Rough City wordt omarmd door de Rotterdammers en ook de gemeente noemt ´rauw´ een onderdeel van het DNA van Rotterdam. Fotograaf Marcel Kollen is gefascineerd door deze ongepolijste kant van de stad. Tegelijkertijd met de foto’s buiten waren in het museum straatbeelden te zien uit het Stadsarchief van de stad in de jaren ’70, toen de eerste fase van de wederopbouw was afgesloten.

Talent en Verniewing

CultuurTinder

projecten Talent en Vernieuwing

Codarts Festival ’16

Future Legends Head Lights Talent Nights

KROOST

-----------------------------------------------

Datum 9 mei tot en met 30 juni 2016 Locatie Diverse locaties Organisator Codarts Rotterdam

Datum 25 oktober 2015, 11 januari, 11 mei en 3 juli 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg, BAR, RAAF, The World Delftse Poort Organisator Renee Trijselaar, Mahasin Tanyaui, Malique Mohamud

“De flirt met de Doelen moet straks uitmonden in een langdurige relatie. Met kinderen!”

Datum: 26 tot en met 29 juli 2016 Locatie: de Doelen Organisator: Rotterdam Unlimited / DUCOS Productions Bezoekersaantal: 3.009

Datum 5, 12, 19 en 26 mei, 2, 9, 16, 23 en 30 juni, 7 en 21 juli 2016 Locatie Het Nieuwe Instituut (laatste editie in Club Gem) Organisator Pro Arts Design en Gem Creative Agency

Datum 29 juni 2016 Locatie Club Gem (in voormalige Kunstuitleen Rotterdam) Organisator Reinier Weers, Kim van Beek, Margot Smolenaars, stof rotterdam Oplage 1.000 exemplaren

Codarts presenteerde eindexamenvoorstellingen en voorstellingen op diverse locaties in de stad. Met meer dan 150 muziek-, dansen circuskunstenaars van morgen.

In de periode waarin instellingen hun plannen voor de komende jaren aan het boetseren waren ter voorbereiding op een nieuwe cultuurplanperiode, zouden ze eigenlijk moeten weten waarmee de nieuwe garde bezig is. Liefst niet tijdens een uitputtende congresdag via een powerpoint, maar via speeddates waar directies, beleidsmakers konden snuffelen aan Rotterdamse cultuurtalenten en elkaars plannen konden aanhoren. Een live ontmoeting, met kans op de juiste match: CultuurTinderen dus. Op 25 oktober 2015 presenteerden we de start van de programmalijn Talent en Vernieuwing in de Rotterdamse Schouwburg met de eerste editie van de CultuurTinder. Zo’n honderd personen maakten met elkaar kennis tijdens de eerste editie. Daarna volgden er tijdens het manifestatiejaar nog twee. Respondenten op het gehouden bezoekersonderzoek gaven aan dat ze zeker nieuwe contacten hebben opgedaan en hun netwerk hebben kunnen verbreden door de bijeenkomsten.

Y.M.P. over zijn speeddate met Neil Wallace van de Doelen

78% gaf een cijfer 7 aan de bijeenkomsten

Met het afsluitende programma Future Legends kwam aan Rotterdam viert de stad! een einde. De jubilerende Doelen veranderde die week in een festivalhotspot, onderdeel van Rotterdam Unlimited. Het programma was een mix van gevestigd en nieuw talent. De projecten van de jonge makers van Grenzeloze Rotterdammers, Girls ‘n Cocktails en Grondleggers van Rotterdam sloten in die week af. Internationale topartiesten als Saul Williams, David Murray, Ernest Ranglin, Cheikh Lô en Tony Allen speelden in de hal van de Doelen. Samantha Coleridge deed vier avonden verslag voor omroep OPEN Rotterdam. De nadruk van Future Legends lag op de muzikale pioniers van eigen, Rotterdamse bodem. Het feestelijke hoogtepunt was dan ook de afsluitende avond. Edgar Burgos van Trafassi begeleidde een flink aantal Rotterdamse artiesten: rapper Winne, Brandwacht, Dichter, Ntjam Rosie en Lady Shaynah. De optredens van de op doorbraak staande rappende Spangenaren van Broederliefde én afsluitende act De Likt leidde het publiek mee de toekomst in. Vol nieuwe, Rotterdamse energie.

"Het dorpse gevoel in een metropool: dat is voor mij uniek aan Rotterdam.” Ntjam Rosie, zangeres

Met Head Lights Talent Nights fungeerde het portret op Het Nieuwe Instituut (HNI) als canvas voor een nieuwe generatie makers. Gedurende tien weken werd er een kunstwerk van een Rotterdamse artiest op dit grote portret gepresenteerd. Elke donderdagavond tussen 5 mei en 7 juli opende HNI na zonsondergang haar deuren voor de exclusieve lancering van een nieuw kunstwerk. Per editie droeg een culturele organisatie een maker aan die volgens haar hét Rotterdamse talent van het moment is. Het kunstwerk werd gelanceerd met een muzikale act. De deelnemende kunstenaars waren: Dean Bowen, Martijn van Strien, Mentaxis, Joseph Hughes, Momu & No Es, Chantal van Heeswijk, Tin Men & The Telephone, Club Gewalt, Sevdaliza.

Met het uitbrengen van het eenmalige tijdschrift KROOST, gericht op een brede groep professionals in de cultuursector, boden we podium aan nieuwe makers. Tevens was KROOST de symbolische strik om het talentenprogramma van de manifestatie. Met artikelen, profielen, (foto)reportages, interviews, opiniestukken, gemaakt door de nieuwe generatie beeldmakers en journalisten, toonde het tijdschrift de kracht van de jonge kunst en cultuur.

“Gedragsverandering zal komen als de cultuursector inziet dat vandaag investeren in divers talent van eigen bodem simpelweg geld oplevert. Het heeft economische potentie!” Rajae El Mouhandiz in KROOST

“Denk groot! Niet in hokjes. Daar is nog ruimte voor in Rotterdam.” Gouden tip van Sabrina Starke in KROOST

n’COR 2015-2016

projecten Talent en Vernieuwing

-----------------------------------------------

Een sterk Rotterdams netwerk creëren van jonge ondernemers, die de belofte in zich dragen de culturele sector blijvend naar een ander niveau te tillen. Die missie van het project n’COR van Stichting De Verre Bergen sloot goed aan bij de doelstellingen voor Talent en Vernieuwing van de culturele manifestatie: jonge makers ondersteunen in hun ontwikkeling en ze een podium bieden. Rasheida Adrianus, Kenneth Asporaat, Sophie Bargmann, Sanne Donders en Immanuel Spoor vormden de groep van vijf deelnemers aan n’COR. Zij kregen het verzoek een programmaonderdeel van Rotterdam viert de stad! te ontwikkelen en met hun werk te laten zien: what’s next & who’s next?

ren en bedrijven, en nam dit werk op in de collectie van de Kunstuitleen Rotterdam. Club Gem wist door de laagdrempelige insteek bedrijven te verbinden aan de creatieve sector en fungeerde als een toegankelijke hang-out voor de buurt. Een zeer geslaagde opzet.

de maand juli en de talkshows bleven daarna via internet te zien. Tijdens Rotterdam Unlimited was er een liveshow in de Doelen met als thema Dream Catchers. Iedere talkshow werd voorafgegaan door een spokenwordoptreden, verzorgd door Ken Theater.

Melanin Kris en Jordy Dijkshoorn om die veerkracht ook in tekst te verwoorden. Dat leverde persoonlijke en unieke foto- en woordportretten op, die zij samen met Melanin Kris ontwikkelde tot korte filmpjes. De filmpjes waren op verschillende plekken in de stad te zien en trokken een gevarieerd publiek, onder andere bij verzorgingshuis Humanitas Leeuwenhoek, Club Gem en de Media Markt. Ook werd er via social media een oproep gedaan zelf met een persoonlijke ode aan grondleggers te komen. Het publiek ontving de liefdevolle filmpjes warm. De ontmoeting tussen verschillende generaties Rotterdammers leidde tot ontroering bij de makers en het publiek. De veerkrachtige levenshouding van de wederopbouwers was inspirerend voor de nieuwe generatie Rotterdammers. Grondleggers van Rotterdam kreeg een vaste plek in de tentoonstelling De Nieuwe Stad van Museum Rotterdam, die tot en met 18 mei 2017 te zien is.

Club Gem / KITS was een pop-upconcept dat fungeerde als nieuw kunstplatform en een tijdelijke event space voor muziek, kunst, film en uitgaan. Tegelijkertijd was het een tijdelijk muziekpodium, tentoonstellingsruimte, een bar, een bioscoop en een restaurant. Club Gem trapte af met een meerdaags festival: KITS. Daar zochten artiesten als Rnul, Lucas Hamming, The Soul Pilot, Bombay, BoomDox en De Likt de grenzen tussen kunst, muziek, film en performance op. In een verkooptentoonstelling met vijftig hedendaagse kunstenaars presenteerde curator Sophie Bargmann werk van voornamelijk jonge kunstenaars uit Rotterdam, die hun werk voor schappelijke prijzen verkochten. Het CBK Rotterdam kocht aan, net als particulie-

Datum 23 juni tot en met 23 juli 2016 Locatie de voormalige Kunstuitleen op de Nieuwe Binnenweg Organisatoren Sophie Bargmann, Maylita Meijer (Gem Creative Agency) en Immanuel Spoor (De Nieuwe Lichting) Bezoekersaantal 11.000

Tijdens één maand Club Gem kwamen 11.000 bezoekers kijken naar in totaal 100 artiesten en 20 evenementen. Girls ’n Cocktails is een lifestyle talkshow voor de kosmopolitische vrouw, bedacht door Rasheida Adrianus. Vier shows werden opgenomen in een cocktailbar in het Mainport Hotel met presentatrices Nadia Jane, Mischulaikah en Tiffany. Voor Rotterdam viert de stad! koos Rasheida actuele en relevante maatschappelijke thema’s als de moderne feminist, de 21st century topvrouw en het slavernijverleden. OPEN Rotterdam zond de reeks uit in

Datum 7, 14, 21 en 28 juli 2016 Locatie opnames in Mainport Hotel, de Doelen, uitgezonden op OPEN Rotterdam Organisatoren Rasheida Adrianus, OPEN Rotterdam Bereik De uitzendingen zijn uitgezonden op OPEN Rotterdam tv en livestream, op web en app, via Facebook en YouTube met vier posts: een bereik van 37.200 en 10.000 weergaven, 2.164 klikken, 597 online reacties

“Ik heb instinctief g ekozen voor Rotterdam. Misschien wel juist omdat de stad nog niet ‘af’ was.” Shantie Singh, gast bij Girls ’n Cocktails Grondleggers van Rotterdam Volgens fotograaf Sanne Donders zijn grondleggers de Rotterdammers die de eerste aanzet hebben gegeven tot de wederopbouw. Zij legden het fundament waarop volgende generaties verder konden bouwen. Sanne zocht vijf opmerkelijke oudere Rotterdammers en vond in hun persoonlijke verhalen de veerkracht terug, die onlosmakelijk met de wederopbouw verbonden is. Ze legde die vast in foto’s, maar vroeg spokenwordartiesten Neusa Nena Gomes, Khalid Amakran, Dichter,

Datum 26 juni tot en met 23 juli 2016 Locatie Club Gem Locatie reizende expo Humanitas de Leeuwenhoek, Club Gem, Mac Daddy, Woorden Worden Zinnen en Museum Rotterdam Organisator Sanne Donders Bezoekersaantal 400 in Club Gem

-----------------------------------------------

“In Café De Grootste Slok in Delfshaven hoorde ik eens iemand zeggen: ‘Als ik gisteren ongelukkig was, ben ik dat morgen weer vergeten.’ Da’s toch mooi?” Jordy Dijkshoorn Spoken Arts Grote en kleine partijen in de stad bij elkaar brengen. Vanuit die missie organiseerde Kenneth Asporaat een theatervoorstelling met als thema de persoonlijke wederopbouw van Rotterdam. Hij bracht de verschillende disciplines spoken word, dans, visuals en muziek samen, maar zeker ook verschillende makers. Hij nodigde Sinfonia Rotterdam, Scapino Ballet Rotterdam en Amanda Harput uit om de samenwerking aan te gaan met de jonge spokenwordtalenten van Ken Theater, Paginagroots en Woorden Worden Zinnen. Het resultaat was een avondvullend programma in de grote zaal van de Rotterdamse Schouwburg, met een publiek dat onder de indruk was van de combinatie. De setting van de schouwburg en de grootte van de productie lieten potentie zien, de belofte voor de toekomst. Opbrengst was evenzeer dat er nieuwe verbanden tot stand kwamen en er duurzame partnerschappen in de maak zijn. Datum 15 juli 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Ken Theater, Kenneth Asporaat Bezoekersaantal 296

“Ik ga me er hard voor maken om te zorgen dat dit het begin is van een eindeloos tijdperk waarin we gevestigd en nieuw blijven mixen. Het geeft een extra dimensie aan alles.” Kenneth Asporaat

n’COR 2014-2015 NaferLovesYou Rotterdam Can- Supermarket vas: onthulling BlingBling

Opening Westblaak

-----------------------------------------------

Datum 22 juli 2016 Locatie kade RAAF Rotterdam, Maashaven Zuidzijde Organisator n’COR 2014-2015, Stichting Dreamers Inc. in samenwerking met Atelier ARI Bezoekersaantal 500

Datum 13 mei tot en met 30 juli 2016 Locatie pop-upgalerie in Coolsingel 79 Organisator NaferLovesYou, Navin Thakoer Bezoekersaantal 8.300

Datum 9 juli 2016 Locatie Skatepark Westblaak Organisator Vijf890 Ontwerpers Bezoekersaantal 500

Datum 12 februari tot en met 7 augustus 2016 Deelopeningen opening 1 op 12 februari, opening 2 op 5 maart, opening 3 op 18 juni 2016 Locatie Museum Boijmans Van Beuningen Organisator Museum Boijmans Van Beuningen Bezoekersaantal 116.000 Oplage boek 1.000 exemplaren

de mogelijkheid om het artistieke oeuvre verder te ontwikkelen stonden voorop in Project Rotterdam. Want door ook opdrachten te verstrekken voor nieuw werk, gaf Project Rotterdam eveneens een economische impuls aan de culturele scene. Project Rotterdam past goed in de traditie van het Museum Boijmans Van Beuningen eens in de zoveel jaar de Rotterdamse kunstenaars centraal te stellen. Verschillende directeuren van het museum lieten groepspresentaties van Rotterdamse makers samenstellen. De eerste die daarmee begon was Coert Ebbinge Wubben. Over Coert Ebbinge Wubben bracht het museum in juni in het kader van Rotterdam viert de stad! een boek uit, geschreven door Patricia Van Ulzen.

“Tegen Boijmans heb ik ja gezegd, omdat zij mij konden helpen een project te realiseren waar ik al heel lang over nadenk. Zij boden aan de materiaal- en productiekosten te betalen, ik zou mijn tijd investeren. Ik heb weliswaar geld moeten lenen om in mijn eigen onderhoud te voorzien, maar dat had ik er voor over. Het was dé kans om zo’n grootschalig werk te kunnen maken en op een goede manier te kunnen presenteren.”

De eerste lichting van n’COR (Nieuwe Culturele Ondernemers Rotterdam) bestond uit Ashley Nijland, Mahasin Tanyaui, Thijs Barendse, Tjeerd Hendriks en Leal van Herwaarden. Zij zetten als afsluitend project en in het kader van Rotterdam viert de stad! een pitch uit onder kunstenaars onder de 35 jaar. Er kwamen 26 inzendingen voor een blijvend kunstwerk in de openbare ruimte binnen. Het winnende plan was de diamant van Atelier ARI, die hangend aan de Maassilo schittert in het zonlicht en zo Rotterdam weerkaatst. GROOS viert de stad! Zie Zichtbaarheid in de Stad (project De Trap) World Women Week Zie Publiek Gesprek

Drie maanden lang cureerde kunstenaar Navin Thakoer in een winkelpand op de Coolsingel zijn kunstsupermarkt, met twee verschillende exposities, talks, workshops, feestjes en een saladebar. NLYS bracht verschillende identiteiten samen en haalde stereotypen onderuit. NLYS toonde werk van Navin zelf, maar ook van Ari Versluis, Ellie Uyttenbroek, Ruud Baan, Isis Vaandrager, Ivan Barbosa, Jeroen Jongeleen en Martha Cooper. Verschillende scenes kwamen voorbij: van hiphop, house en bubbling, tot gabber en Hindoestaanse rastafari’s.

“Een culturele supermarkt die handelt in verhalen over identiteit, popcultuur en muziek van de straat.” RTV Rijnmond

Het opnieuw ontworpen en ingerichte Skatepark Westblaak opende op gepaste wijze voor de skatedoelgroep. Dat hield in: met clinics, demo’s, wedstrijden en veel muziek. Marco Jongeneel en Ricardo Paterno, vanaf het eerste uur betrokken bij de ontwikkeling van het park, tekenden voor de organisatie van de zeer positief ontvangen openingsdag.

Project Rotterdam

projecten Talent en Vernieuwing

Project Rotterdam bracht werk van 46 Rotterdamse kunstenaars en ontwerpers bij elkaar in een gezamenlijke tentoonstelling. Die rolde gedurende een half jaar tot een ware Rotterdamse museale manifestatie uit, prominent zichtbaar in Museum Boijmans Van Beuningen Voor veel Rotterdamse kunstenaars en ontwerpers was dit de eerste keer dat hun werk te zien was in het museum en werd getoond aan een breder publiek. Vanwege de opzet van deze tentoonstelling als een groepsmanifestatie was er geen overheersende inhoudelijke lijn aanwezig. Eerder was het resultaat sferisch en bracht het vernieuwing en jonge energie in het museum. Bij de samenstelling van de tentoonstelling waren de stadsconservatoren Noor Mertens en Annemartine van Kesteren op zoek gegaan naar een brede vertegenwoordiging van het huidige artistieke veld. De combinatie van de werken van de deelnemers genereerde een jonge, broeierige en actuele Rotterdamse sfeer in het museum. Museum Boijmans Van Beuningen was niet alleen programmamaker in dit project, maar functioneerde ook als opdrachtgever. Zichtbaarheid maar ook

“Met Project Rotterdam willen wij kunstenaars onder de aandacht brengen van een groot publiek en van galeriehouders. Misschien komen er vervolgexposities uit, of aankopen vanuit andere musea. Met als uiteindelijk doel: brood op de plank.” Sjarel Ex, directeur Museum Boijmans Van Beuningen

Johannes Langkamp, videokunstenaar

SpraakuhlooS

-----------------------------------------------

Datum 8 en 9 april 2016 Locatie Baankwartier Organisator Stichting Hiphop In Je Smoel Bezoekersaantal 500

Datum 25 maart, 19 juni en 29 juli 2016 Locatie reuzenrad The View, Schouwburgplein, Spido Organisator Stichting SpraakuhlooS Bezoekersaantal 148 (tijdens event op Spido)

Datum 13 februari, 31 maart, 1 en 13 mei 2016 Locatie Rotterdamse Schouwburg Organisator Stichting HipHopHuis Bezoekersaantal 500

Datum 1, 2 en 5 februari 2016 Locatie de Doelen, Cinerama Organisator Stichting International Film Festival Rotterdam Bezoekersaantal 767

Rewriters Rotterdam bracht graffiti en street art onder de aandacht met de lancering van een speciale Rotterdam Street Art Route-app én een aantal nieuwe pieces in de Hoornbrekerstraat tijdens Motel Mozaïque.

Talk the Talk

Rewriters010 Live

projecten Talent en Vernieuwing

SpraakuhlooS gaf als bewegend podium jonge kunstenmakers de kans om zich aan het publiek in de stad te laten zien. Tijdens Rotterdam viert de stad! deden zij dat bij reuzenrad The View naast de Markthal, op het Schouwburgplein en met een bijzondere rondvaart op de Spido.

In samenwerking met de Rotterdamse Schouwburg bracht het HipHopHuis een gesprekkenserie over hiphop in de hal van de Rotterdamse Schouwburg. Interactie met en tussen het publiek stond centraal. Na afloop van het gesprek kon het publiek een voorstelling in het theater bezoeken. Twee werelden ontmoetten elkaar.

This is Where Reconstruction Starts

Zes internationaal toonaangevende filmmakers werden door International Film Festival Rotterdam (IFFR) uitgenodigd om een korte film te regisseren, met als inspiratiebron een verhaal over (jonge) mensen die op het punt staan om hun huidige leven af te ronden en ergens anders iets nieuws op te gaan bouwen. De filmmakers waren: Daniel Aragão uit Brazilië, Ying Liang uit China, Mira Fornay uit Slowakije en Yassine El Idrissi uit Marokko. Twee Nederlandse filmmakers, Guido van Driel en Aboozar Amini, maakten films vanuit het omgekeerde perspectief: Rotterdam als kruispunt van een veelheid aan culturen. De films werden na de première nog tweemaal tijdens het festival vertoond. De vertoning van de films op het IFFR was de eerste fase in het leven van deze films. Ze werden vervolgens aangeboden aan diverse filmfestivals over de hele wereld. Een aantal films of het gehele programma is in 2016 te zien geweest tijdens filmfestivals in Zuid-Korea, Taiwan, Litouwen, Spanje en Brazilië.

“Rotterdam is Young exact het tegenTalent Stage overgestelde van COURAGE waar mijn hoofdpersoon vandaan ----------------------------------------------komt. Het is echt een uitdaging Datum 16 juni tot en met 10 juli 2016 voor hem om te Locatie Ferro Dome Organisator Conny Janssen emigreren waarDanst door zijn leven Bezoekersaantal 8.158 drastisch zal verRondom de locatievoorstelling anderen. Hij moet COURAGE in de Ferro Dome gaf Conny Janssen Danst podium zijn problemen aan jong talent met verschillenachter zich laten, de muziekoptredens en talks. vooruit kijken naar de toekomst en zich aanpassen aan de nieuwe realiteit. Het dorp waar hij vandaan komt heeft “Tijdens COURAGE een sterk commu- konden we ons onderdompelen in de wereld nitygevoel, wat van Conny, de muziniet echt bestaat kanten en de dansers. in een grote stad Een waanzinnige kans voor Southbound om te zoals Rotterdam, waar het individu- verbinden en ontmoeten én ons werk te delen.” alisme veel meer Roufaida Aboutaleb, heerst.” Southbound Filmmaker Yassine El Idrissi

Omdat iedereen was uitgenodigd om mee te vieren en te delen, was de sfeer van de manifestatie door de hele stad voelbaar. Met het 75 Verhalenboek als kapstok werd de marketing- en communicatiecampagne van Rotterdam viert de stad! opgezet.

Marketing en Communicatie

Een vat vol verhalen De overkoepelende boodschap was: 75 jaar wederopbouw is dĂŠ perfecte reden om vanuit het nu terug te blikken en vooruit te kijken. Rotterdam viert de stad! heeft een geweldig programma boordevol activiteiten waarmee de verhalen van de stad worden verteld en waarmee we die fantastische stad vieren, van laagdrempelig tot sterk inhoudelijk. Die boodschap wilden we overbrengen op een breed publiek: bewoners van de stad, nationale en internationale bezoekers. Dat lukte. Samen met Creatieve Kwesties hebben we de communicatiestrategie geformuleerd en zijn we aan de slag gegaan. De verhalen en quotes uit het 75 Verhalenboek werden meegenomen in alle uitingen van de marketingcommunicatie. En die middelen waren bijna onuitputtelijk. De campagne trok de stad door. Van outdoorcampagnes en programmakalenders tot digitale schermen in de stad en aangeklede trams.

Van bagagebanden op Rotterdam The Hague Airport, de volledig aangeklede Rotterdam.info tot de Vlaggenparade aan de Boompjes. En natuurlijk de website van Rotterdam viert de stad!, de affiches, flyers, advertenties en banieren. De verhalen deelden we online actief via onze eigen nieuwsbrief en we namen ze mee in diverse lokale, regionale en nationale media. Naast de 75 verhalen van het Verhalenboek hebben we 59 verhalen opgehaald van ondernemers en achttien van andere Rotterdammers. Op de site kon het publiek ze allemaal vinden. Via samenwerking met media als AD/Rotterdams Dagblad, de Nieuwspeper, de Havenloods, Metro Rotterdam, OPEN Rotterdam en RTV Rijnmond werden ook andere doelgroepen en Rotterdammers bereikt. Voor de rest van Nederland werden online campagnes ingezet en waren er mediasamenwerkingen met het landelijke Algemeen Dagblad, Max Magazine, VARAgids

82 Marketing en Communicatie Een vat vol verhalen

85 Marketing en Communicatie Een vat vol verhalen

en RTL4. Internationaal publiek werd bereikt via internationale samenwerkingen met De Morgen, MorgenMagazine, KLM Holland Herald, Discover Benelux, Erleb Magazine en via de internationale persnieuwsbrieven van Rotterdam Partners. We hielden onze stakeholders, organisatoren, relaties, festivals, instellingen, ondernemers, beleidmakers en sponsors actief op de hoogte via de tweewekelijkse nieuwsbrief van Rotterdam viert de stad!, met daarin de laatste ontwikkelingen, programmanieuws, verhalen, media-aandacht, bezoekersaantallen en het wel en wee van de manifestatie. Campagne babyconfetti De basis van de Rotterdam viert de stad!-huisstijl is ontworpen door Gerard Hadders en Edith Gruson van Pro Arts Design, die de pitch voor de routemarkering hadden gewonnen. Het beeldmerk bestond uit een jonge Rotterdammer met de tekst Rotterdam viert de stad!. Dat beeld vormde een eenheid met de routemarkering Head Lights en werd in alle uitingen van derden doorgevoerd. Als confetti verschenen de Rotterdammertjes zo door de hele stad, via stickers op de ramen van deelnemende instellingen en etalages van ondernemers. Das Buro maakte voor de overall campagne een versimpeld, stoerder beeld om de hele programmering van Rotterdam viert de stad! onder de aandacht te brengen.

RDVS_PosterA0-dominoes.pdf

25/02/16

Social media; slim en effectief De socialmediakanalen van Rotterdam viert de stad! moesten vanaf nul opgebouwd worden. We wilden via de verhalen een persoonlijke connectie maken met de doelgroep, om zo de betrokkenheid te creëren die we zochten. Ook het ‘Trots op Rotterdam’-gevoel speelde een grote rol in de communicatie via de socialmediakanalen. Uiteindelijk volgden bijna 24.000 mensen de manifestatie Rotterdam viert de stad! via sociale media en daarmee bereikten we in totaal ruim 10 miljoen mensen. We maakten actief gebruik van de communicatiemiddelen van Rotterdam Festivals en Uitagenda Rotterdam. Met een bereik van circa 2,5 miljoen contactmomenten per maand via de middelen van Rotterdam Festivals en ruim 10 miljoen via Uitagenda Rotterdam wisten we het bereik voor Rotterdam viert de stad! nog eens vele malen te vergroten.

10:45

SAMEN VIEREN WE 75 JAAR WEDEROPBOUW

KICK-OFF ZO 20 MRT |16:30 | CENTRUM

vier je mee?

Rotterdamviertdestad.nl

FLANEREN OP DE FLY-OVER ZA 16 APR | 06:00-22:00 | Kleinpolderplein

VIER JE MEE?

DE TRAP & UITKIJKPOST t/m 12 JUNI 10:00-22:00 GRATIS ENTREE GROOTHANDELSGEBOUW / STATIONSPLEIN

VIER JE MEE?

Loodsen via de website Enthousiasmeren, inspireren en gidsen. Dat konden we op de centrale plek van Rotterdam viert de stad!, de website. Deze bood een overzicht van de totale agenda, evenals info over de achtergrond van de manifestatie, het laatste nieuws,

de diverse routes, alle verhalen. En een tijdlijn, startend bij het bombardement van 1940 tot en met de manifestatie in 2015/2016. De veelheid en breedte van het programma goed overbrengen op de website, was een hele uitdaging. Om het bezoek naar de website te loodsen, zetten we vijf online campagnes in, zodat de bezoeker ook goed in de richting werd gewezen van de belangrijkste programmaonderdelen. Impact via pers Via een proactief, uitgekiend persbeleid genereerde Rotterdam viert de stad! zeer veel free publicity. Met als insteek de achtergrond van de manifestatie, het rijk gevulde, gelaagde programma én de veelheid aan verhalen, boden we aanleiding tot mediapublicaties op regionaal, nationaal en internationaal niveau. Diverse media pikten onze boodschap uitstekend op. Opgeteld had al die aandacht een mediawaarde van 5,7 miljoen euro. Zo zijn er alleen al via pers in totaal 1,2 miljard mensen bereikt.

De Trap ook in de media onderwerp van gesprek De Trap was ruim een maand lang hét onderwerp van gesprek in zo’n beetje alle regionale en nationale media, tot ver over de grenzen, waaronder titels in Groot-Brittannië, Spanje en Frankrijk tot aan de voorpagina van het U Magazine in Hong Kong toe. Zo kopte The Huffington Post: “Rotterdam’s Incredible Scaffold Staircase Is Unlike Anything We’ve Ever Seen”. Ook de redactie van Treehugger.com bleek een groot fan van De Trap: “We are big fans of stairs as a carbon-free way of getting people up and down while keeping them fit. So of course we love this giant stair being built up the side of a building in Rotterdam.” Het Peruaanse El Comercio beval het beklimmen van De Trap warm aan: “¿Te animarías a subir por esta gigante escalera en uno de los lugares más icónicos de Rotterdam?” en keek ook Radio Monaco uit naar de komst van deze immense steigerinstallatie op het Stationsplein: “Un escalier géant bientôt installé temporairement au coeur de la cité.” De Trap werd groots in de media aangekondigd. Artist impressions van architectenbureau MVRDV werden veelvuldig gepubliceerd in zowel online als printmedia in binnen- en buitenland. NRC Next zette dit beeld zelfs als volledige spread in, in het midden van de krant.

In de uitzending Rotterdam viert de stad! verwelkomde deze maanden ook diverse televisieploegen. Samen met Jordy Dijkshoorn maakte NOS op 3 een reportage, waarbij de frontman van De Likt een ode bracht aan De Trap en de stad Rotterdam. Hart van Nederland maakte twee reportages over de opening van De Trap en het initiatief van groenteboer Frans van de Polder, om De Trap voor even te transformeren tot hoogste fruitmand van Nederland. Endemol benutte De Trap als catwalk voor het programma Holland’s Next Top Model. Editie NL kwam een kijkje nemen om te ondervinden in hoeverre bewoners van omliggende woongebouwen rond De Trap “begluurd” konden worden met de verrekijkers, door Coolblue gesponsord, een geste waarmee bezoekers nog beter van het weidse uitzicht over de wederopgebouwde stad konden genieten. Vanaf het dak van het Groot Handelsgebouw vond een uitzending van De Perstribune (NPO1/ Omroep Max) plaats, waarin Rotterdam viert de stad!-ambassadeur Joke Bruijs (opgenomen in het 75 Verhalenboek) en diverse Rotterdamse topsporters als Nelli Cooman, Ulrich van Gobbel en Leontien van Moorsel te gast waren om te praten over hun thuisstad en hun sportcarrière. Rijnmond Nu verzorgde een drie uur durende uitzending op Radio Rijnmond, live vanaf het dak, met een sfeerverslag over de stad en diverse interviews over de aankomende programmering in juni en juli. Iedereen viert mee! Elementair onderdeel van de marketingcampagne was communitymanagement: onze uitnodiging aan Rotterdammers om mee te doen. Meer dan zeventig ondernemers en 25 culturele instellingen sloten aan via stickers op ramen of etalages. Waar mogelijk werden de stickers aangevuld met verhalen, quotes en portretten. Via Ik viert de stad! haakten nog eens achttien andere initiatieven aan waar we graag bekendheid aan wilden geven. Promotie van de activiteiten kon zo onder de vlag van Rotterdam viert de stad! plaatsvinden.

Projecten Ik viert de stad! ----------------------------------------------------------------------------Scapino Ballet Rotterdam 7 april 2016 Made in Rotterdam in Ro Theater 2 juni 2016 LET’s DANCE in de Rotterdamse Schouwburg Feestelijke programmering van het wereldberoemde dansgezelschap dat in hetzelfde jaar ook jubileerde.

----------------------------------------------------------------------------Over de Brug 2, 9, 16, 23 en 30 juni 2016 OPEN Rotterdam/010 nu Tako Bolt Audiovisueel (TBAV) Zesdelige televisieserie over de praktische en emotionele band die Rotterdammers hebben met De Willemsbrug en de jarige Erasmusbrug.

----------------------------------------------------------------------------WHODUN!T$ 26 mei 2016 door Club Gewalt in de Rotterdamse Schouwburg.

----------------------------------------------------------------------------Miniworld Rotterdam 20 maart tot en met 31 juli 2016 Ook Miniworld Rotterdam vierde de stad, compleet met mini-vlaggetjes op de mini-Erasmusbrug en mini-Head Lights op de Rotterdamse mini-wederopbouwiconen.

----------------------------------------------------------------------------Puntkomma juni tot en met augustus 2016 Special van het kunsten cultuurmagazine in het kader van Rotterdam viert de stad!.

----------------------------------------------------------------------------Rotterdam viert de stad! met Rotterdam LEEFT! 10 april 2016 Flashmob op Stationsplein.

----------------------------------------------------------------------------Rotterdam heeft perspectief vanaf 10 april 2016 Acht exposities met speciale serie reproducties gemaakt voor Rotterdam viert de stad!.

----------------------------------------------------------------------------Orkest viert de stad! 8 mei 2016 Gratis moederdagconcert in de Doelen van het Rotterdams Jeugd Symfonie Orkest.

----------------------------------------------------------------------------KRPH viert de stad! vanaf 8 mei 2016 Stadstour van de Koninklijke Rotterdamse Post Harmonie Op 25 mei speelde de harmonie op het Stationsplein als wachtrijentertainment bij De Trap.

87 Marketing en Communicatie Een vat vol verhalen

Culturendag en talentshow. Deze school nam tevens deel aan het programma van Code Groen.

----------------------------------------------------------------------------Stadsfestival Op z’n Rotterdams 27, 28 en 29 mei 2016 De verschillende locaties werden door middel van een kunstroute met Rotterdamse iconen aan elkaar verbonden.

----------------------------------------------------------------------------Nieuw lied over Rotterdam 1 juni 2016 Lancering van lied en video Rotterdam leeft in mij door Guus Bok in samenwerking met Gers!

----------------------------------------------------------------------------Pica Pica viert de stad! vanaf 4 juni 2016 Elke weekend in juni, juli en augustus werden het winkelende publiek en de nietsvermoedende cultuursnuivers verrast. Rotterdamse kunstenaars en singer-songwriters toonden hun kunsten bij 26 van de opvallendste en nieuwste plekken in Rotterdam.

----------------------------------------------------------------------------Hogeschool Rotterdam - digitaal magazine 20 juni 2016 Honoursstudenten Communicatie maakten in vijf projectteams e-magazines over Rotterdam viert de stad!. De beoogde doelgroep van deze magazines waren leeftijdsgenoten van de studenten.

----------------------------------------------------------------------------De Laurenscantorij viert de stad! 24 juni 2016 De Laurenscantorij had dit jaar ook iets te vieren, want zij bestond vijftig jaar. Die mijlpaal werd uitgebreid gevierd met onder andere een jubileumconcert in de Laurenskerk.

-----------------------------------------------------------------------------

(My) Celebrities of the City eind juni 2016 Joost Cords combineerde in zijn showroom House of Finn Juhl de uitgebreide collectie Deense meubels voor Rotterdam viert de stad! met foto’s van prominente Rotterdammers.

-----------------------------------------------------------------------------

De Rotte Swim Experience 3 juli 2016 Start zwemfestijn vanaf Hillegersberg, via Picnic Island en finish bij de Laurenskerk. Met op het Grotekerkplein de DansSalon van het Stadspodium en pop-upcafé De Swarte Leeuw.

-----------------------------------------------------------------------------

Uitbreiding Grondleggers van Rotterdam vanaf 10 juli

Boeklancering Discover my City, Rotterdam 9 mei 2016 Lancering eerste Engelstalige reisboek over Rotterdam in HUGH. De presentatie was in handen van Dore van Duivenbode. Zij overhandigde het eerste exemplaar aan Ted Langenbach.

Podium voor verhalen over Rotterdamse oudere helden. In het verlengde van het project Grondleggers van Rotterdam van Sanne Donders (zie Talent en Vernieuwing) werden Rotterdammers uitgedaagd om hun eigen verhaal te delen.

----------------------------------------------------------------------------Cultuurfestival Harmonie van Nederland 14 mei 2016 Optredens van kinderen uit verschillende landen op het Schouwburgplein en in de Doelen.

----------------------------------------------------------------------------Oscar Romeroschool viert de stad! 18 mei 2016

----------------------------------------------------------------------------Jouw Verhaal De verhalenwedstrijd van Rotterdam viert de stad! spoorde mensen aan hun unieke Rotterdamverhaal op papier te zetten. Daar hoorde natuurlijk een Rotterdamse hoofdprijs bij. De overnachting in de Euromast ging naar winnaar Iris Engelsman.

“Je bent jong en stoer, een plagerige playboy, maar oud en wijs genoeg om van te leren, een robuuste makker. We zijn in elkaars uitzicht opgegroeid. Met je Caribische flow. Stout. Smerig. Ik hou ervan en ik hou van jou. Je spiegelt mij. Ik ontspan in jouw constante provocatie. Je daagt me uit, prikkelt me, ik wil nooit weg als ik weg moet. Je bent een beetje verslavend, Rotterdam.” Fragment uit Rotterdam, wil je met me trouwen? van Iris Engelsman – de winnende tekst van Jouw Verhaal

Facts and figures

368.611

Facts and Figures

bezoekers van De Trap (exclusief de mensen die de lift hebben genomen)

Totaal aantal bezoekers exclusief de passanten van buitenprojecten als Head Lights, De versierde Erasmusbrug, Rough City, de Stem van de stad en exclusief het bereik van documentaires zoals Roets in Rotterdam en Grenzeloze Rotterdammers.

>10 MILJOEN TOTAAL BEREIK SOCIAL MEDIA 332.524

UNIEKE BEZOEKERS WEBSITE

7.337

BEZOEKEN ENGELSTALIGE WEBSITE

>19.000

Rotterdam viert de stad! is

75 verhalenboek is

WINNAAR

GOLD GOLD van een Pinnacle Award 2016 voor Best New Event (International Festivals & Events Association)

MEDIAWAARDE MEER DAN

â&#x201A;¬5,7 MILJOEN

AANTAL VOLGERS OP FACEBOOK

1000 tompouces uitgedeeld

tijdens de kick-off van Rotterdam viert de stad!

23.000 LEERLINGEN Bezoekers via een mobile device versus de desktop

van een Pinnacle Award 2016 voor Best Miscellaneous Printed Materials (International Festivals & Events Association)

volgden een speciaal lesprogramma in het kader van de wederopbouw

Verhalen top 5 bekeken op de website: 1. Bertus Goudriaan 18.046 paginaweergaven (75 verhalen) 2. Jan Kooijman 2.768 paginaweergaven (75 verhalen) 3. Wesley Ladage 2.367 paginaweergaven (ondernemersverhaal) 4. Fred van Leer 2.197 paginaweergaven (75 verhalen) 5. Maaike Dogan 1.820 paginaweergaven (ondernemersverhaal)

Publieksonderzoek

91 PublieksFacts and figures onderzoek

Er is publieksonderzoek uitgevoerd door R2 Research bij acht programmaonderdelen van Rotterdam viert de stad! waarin totaal negentien programmaonderdelen zijn bevraagd. Deze vormen een doorsnede van alle projecten. Totaal aantal deelgenomen bezoekers is 1.368. Daarnaast is er een 0- en 1-meting gehouden onder een willekeurige groep Rotterdammers (niet-bezoekers) in het algemeen (n=221* en n=209). De 0-meting vond vlak voor de kick-off en Dominoes plaats, de 1-meting half tot eind augustus, ongeveer een maand na de laatste activiteiten. Ook is er een stakeholdersonderzoek uitgevoerd onder deelnemers van de Cultuurtinder. *representatieve steekproef van Rotterdammers: selectie

TOP 5 MEEST GEWAARDEERDE PROGRAMMAONDERDELEN 1. De Trap 2. De Oase Bar 3. Het 75 Verhalenboek 4. Reuzenrad The View 5. Roets in Rotterdam Naast typische publiekstrekkers als De Trap en reuzenrad The View werden ook inhoudelijke ‘pareltjes’ als het 75 Verhalenboek en Roets in Rotterdam hoog gewaardeerd door het publiek.

Belang 88% van de bezoekers vindt het belangrijk dat er wordt stil gestaan bij 75 jaar wederopbouw. Circa 70% van de willekeurig bevraagde groep Rotterdammers is het hiermee eens.

Bekendheid

Bekendheid onder Rotterdammers:

TOP 5 MEEST BEKENDE PROGRAMMAONDERDELEN ONDER BEZOEKERS

Doelstelling 50% Resultaat 72% Aantal bezoekers met een positief oordeel (een 7 of hoger): Doelstelling 80% Resultaat 88% Waardering Gemiddeld cijfer bezoekers voor Rotterdam viert de stad! 7,6

1. De Trap 2. Reuzenrad 3. Aankleding Erasmusbrug, Wish You Were Here 4. De Nieuwe Rotterdammer 5. Kick-off programma op 20 maart met Dominoes

Effect op mening over Rotterdam Uit het publieksonderzoek blijkt dat Rotterdam viert de stad! een positief effect heeft gehad op de bezoekers. Ze zijn positiever over Rotterdam gaan denken, hebben andere kanten van Rotterdam leren kennen en zijn zich bewuster geworden van de geschiedenis van Rotterdam.

“Nieuwe plekken bezocht en nieuwe personen ontmoet. Realisatie dat er een rijk cultureel aanbod is en dat Rotterdam een stad met een kloppend hart is.” Deelnemer 1-meting

“De activiteiten, zoals The View en De Trap, gaven een leuk uitje in onze eigen stad, waardoor je de stad eens met andere ogen ziet en verbondenheid ervaart met je stadsgenoten” Deelnemer 1-meting

Herkomst bezoekers Totaal

De Trap

Moet het herhaald worden? 66% van een willekeurig bevraagde groep Rotterdammers vindt het een goed idee als er over enkele jaren weer een dergelijke manifestatie zou komen. Een thema dat meermalen genoemd wordt om dan centraal te stellen is de multiculturaliteit van de stad.

op geslacht, leeftijd en opleiding. Er was ingezet op 200 om representatieve uitspraken te kunnen doen.

Bezoekers: herkomst en opleidingsniveau

Rotterdam 53% 39% Rijnmond (excl. Rotterdam) 20% 21% Rest van Nederland 27% 40% Opleidingsniveau Totaal

De Trap

basisonderwijs mbo hbo/wo

16% 16% 32% 35% 52% 49%

Het gemiddelde opleidingsniveau is hoog, maar minder hoog dan de gemiddelde Rotterdamse festival- of cultuurbezoeker. De Trap heeft duidelijk een publiek van buiten Rotterdam getrokken. Bezoekers

15%

17% 7%

16%

15%

19% 8%

Stadse Alleseters Elitaire Cultuurminnaars Klassieke Kunstliefhebbers Actieve Families Randstedelijke Gemakzoekers Digitale Kijkers Kleurrijke knokkers Modale Cultuurmijders

Budget

92 Budget

Totaal 3.710.000 euro Per programmalijn • De Wederopbouw als Inspiratie € 369.000 • Publiek Gesprek € 438.000 • Zichtbaarheid in de Stad € 853.000 • De Trap € 489.000 • Talent en Vernieuwing € 686.000 • Marketing en Communicatie € 506.000 • Algemeen € 369.000 Dekking € 3.710.000 • Gemeente Rotterdam algemene bijdrage € 2.700.000 • Gemeente Rotterdam projectbijdragen € 122.000 • Rotterdam Festivals € 272.000 • Sponsors en fondsen € 616.000 * Dit overzicht betreft uitsluitend de inkomsten en uitgaven van Rotterdam viert de stad! / Rotterdam Festivals inclusief de bijdrage aan meer dan honderd organiserende partijen. Inkomsten van deze partijen uit recette, sponsoring of andere bronnen zijn daarom niet opgenomen.

“Als vrijwilliger op De Trap gewerkt en naar de prachtige verhalen over Rotterdam van oudere Rotterdammers mogen luisteren en weer doorverteld aan alle bezoekers die meer wilden weten over de wederopbouw, De Trap, de architectuur en de stad zelf.” Riet Sluiter

bijlagen Essay Toekomst in de maak English summary

Rotterdammers zijn toekomstgericht. Dat is ons ethos: vooruit, niet achteruit; door, door, dóór. Maar elke tijd kijkt op zijn eigen manier naar de toekomst. In de wederopbouwperiode na de oorlog was dat vanuit een gebrek, vanuit iets dat ons ontnomen was. Met Rotterdam viert de stad! zijn we een nieuwe traditie begonnen en treden we de toekomst hoopvol tegemoet.

Toekomst in de maak Door Rineke Kraaij, Eeva Liukku en Maurice Specht

Terugblik op de publieke gesprekken tijdens de manifestatie Rotterdam viert de stad!

95 Essay Toekomst in de maak

We vierden de stad dit jaar, na 75 jaar wederopbouw. Met een reuzenrad, met reuzendominostenen, een reuzenbaby, een met reuzeveel vlaggen versierde Erasmusbrug en met een reuzentrap waarop we naar boven klommen en vanaf het Groot Handelsgebouw keken naar onze stad die bijna af was. En dat allemaal in ons kleine metropooltje. “We moeten het een beetje overdrijven in Rotterdam, want anders kakt het in”, aldus Winy Maas, de bedenker van De Trap. Toch werd de menselijke maat niet uit het oog verloren. De persoonlijke verhalen van Rotterdammers over hun stad vormden een rode draad door de grootschalige feestelijkheden en de veelzijdige culturele programmering van de manifestatie Rotterdam viert de stad! In het verhalenboek houden al die verschillende Rotterdammers allemaal op hun eigen manier van de stad. Het levert een rijkgeschakeerd beeld op. De toekomst als traditie Rotterdam heeft sinds de wederopbouw een ‘traditie in de toekomst’. Al voor de oorlog was er het urgente gevoel om te vernieuwen, om niet stil te staan als transitostad waar steeds weer mensen vertrokken en aankwamen. Het bombardement zorgde voor ruimte én noodzaak, er moest immers gebouwd worden. Je zou kunnen stellen dat het toekomstdenken in de wederopbouwtijd daarom vertrok vanuit een zeker gebrek. Er moest iets geheeld worden, de stad moest een fysiek trauma overwinnen. Dit ging gepaard met een uiterst optimistische maar ook dominante en soms dwingende ‘wederopbouwideologie’, zoals historici Patricia Van Ulzen en Suzanne Hoogervorst in hun boek Rotterdam en het bombardement beschrijven. Daarin was weinig ruimte voor verleden of herdenken. Menselijke emoties als nostalgie en heimwee naar de vooroorlogse stad hadden geen plek in het naoorlogse Rotterdam. De toekomst werd zijn karakter, zoals de programmeurs van Kunstblock het treffend hebben verwoord in hun programma FUTUROSITY. Deze vorm van toekomstgerichtheid zien we ook terug in de culturele programma’s van de manifestatie. Maar we menen dat zich ook iets nieuws aan het aftekenen is: een ander soort toekomstgerichtheid. Hoe verandert het denken over de toekomst als het niet meer enkel vertrekt vanuit een gebrek, een fysieke noodzaak? Kunnen we nu met meer rust naar de toekomst kijken? Betekent dit dat we nu ‘vrijer’ kunnen nadenken over de toekomst van de stad? En wat levert dat op? Waar moeten we nu aan werken? Deze vragen hebben we verkend in de programmalijn Publiek Gesprek.

Waar ontmoeten we elkaar? In 1969 interviewde professor Wentholt honderd zeer verschillende Rotterdammers over de binnenstad van dat moment. Het beeld dat uit dit spraakmakende onderzoek naar stadsbeleving naar voren kwam, schudde de politiek en andere beslissers in de stad wakker: Rotterdammers beleefden de stad als onherbergzaam en kil. De Rotterdamse bestuurders zagen de wederopbouw als een succes, maar het onderzoek liet zien dat er nog heel wat werk te doen stond. Nu, weer 45 jaar later, is het onderzoek herhaald door Rotterdam viert de stad!, Museum Rotterdam en de Willem de Kooning Academie. Wederom zijn er honderd Rotterdammers geïnterviewd. We zijn gelukkig wat opgeschoten, het beeld van de stad is positiever. De grote onvrede die Wentholt eind jaren zestig signaleerde, is verdwenen. Rotterdammers zijn trots op de stad die eindelijk bruist en is volgebouwd. Er is veel te doen op cultureel gebied, en de stad is door de nieuwe architectuur visueel aantrekkelijker geworden. Maar het kan altijd beter. Er komen twee duidelijke zorgen naar voren. Niet iedereen voelt zich even goed thuis in de gelikte, aangeharkte binnenstad. Mensen hebben het idee dat de binnenstad vooral wordt ingericht om toeristen en een nieuwe welvarende middenklasse aan te trekken. Ouderen en wijkbewoners voelden zich er minder thuis. Wordt de binnenstad straks een belevenisstad voor de globetrottende internationale toerist en de happy few? Wat heeft de huidige bevolking aan weer een notering op een hippe internationale lijst of aan nog meer iconische architectuur? Rotterdam moet wel zichzelf blijven, was de teneur. In het verlengde hiervan maken mensen zich zorgen over toenemende segregatie. Er leeft het gevoel dat verschillende groepen in de samenleving elkaar niet meer ontmoeten, langs elkaar heen leven, elke groep op zijn eigen eilandje. Rotterdammers stellen hoge eisen aan wat samenleven is. De stad zou moeten uitnodigen tot ontmoeten en samenleven. Die ontmoeting, die confrontatie, het gesprek met elkaar, dat was nu juist typisch Rotterdams volgens de deelnemers van het onderzoek, en dat mogen we niet verliezen. Als we elkaar niet ontmoeten, hoe kunnen we dan samen aan een toekomstige stad werken? Waar ontmoeten we elkaar vandaag in het gezamenlijk nadenken over en maken van de toekomst? Om deze vraag te beantwoorden, kijken we naar de manier waarop er tijdens de manifestatie is nagedacht over de staat van de stad en de richting die we op moeten.

Het verhaal van de stad, stad van verhalen De manifestatie kenmerkte zich op de eerste plaats door het vertellen en delen van persoonlijke verhalen over de stad. In de documentairereeks Roets in Rotterdam vindt een mooie analyse plaats van wat Rotterdam kenmerkt op verschillende gebieden zoals dans, architectuur, schrijven, hiphop, skaten en verder. Je ziet verschillende spraakmakende stedelingen, succesvol in kunst, cultuur en sport, hele goede analyses maken van wat Rotterdam zo specifiek maakt, wat de stadscultuur nu kenmerkt. En natuurlijk komen dan kwaliteiten als ruimte, eerlijkheid en humor ter sprake. Een interessante observatie is dat we zo goed in staat zijn om de stad onderdeel te laten zijn van onze persoonlijke identiteit. En dat werken en leven in Rotterdam invloed heeft op wat we maken. De bewoners van Rotterdam zien de stad bijna als een personage in hun leven. Het vertellen van verhalen is de core-business van Verhalenhuis Belvédère. Voor Rotterdam viert de stad! verzamelde het verhalenhuis verhalen over de wederopbouw. Een ander verhalenproject is Grenzeloze Rotterdammers, een documentairereeks over de diverse oorsprong van de Rotterdamse bevolking. De makers zien de naoorlogse migratiegeschiedenis naar de stad als een wederopbouwicoon dat onwisbare sporen in de stad heeft nagelaten. De tentoonstelling De Wederopbouw van mijn Leven spiegelt de verhalen van Rotterdammers die als vluchteling in de stad zijn terecht gekomen aan de wederopbouw van de stad zelf. Wat schuilt er achter het verzamelen en delen van verhalen? Waar komt de behoefte vandaan? Het heeft twee functies. Het narratief van de wederopbouwstad wordt gebruikt als ingang, om een verbinding met de stad en bewoners te maken, om een wij-gevoel te creëren. De herkenning staat centraal: jouw wederopbouw lijkt op mijn wederopbouw. Verhalen zijn een manier om contact te maken, om medebewoners te ontmoeten. Tegelijk wordt het grote verhaal van de stad ook uitgebreid en aangevuld met nieuwe verhalen. De boodschap is dan: ook dít is Rotterdam. Ik en mijn levensverhaal, al is dat misschien anders dan het jouwe, horen er ook bij. Door een deel te claimen van het verhaal en de geschiedenis van de stad, wordt er ruimte gecreëerd voor nieuwe generaties met andere levensverhalen. Het bekende narratief van de stad wordt verhaal per verhaal opgerekt, uit zijn cliché gedwongen. Het definiëren én herdefiniëren van de stad en haar mentaliteit kan een basis zijn om vooruit te kijken. Als we elkaar en zo de stad beter leren kennen, kunnen we samen een toekomst schetsen en een nieuwe realiteit creëren.

97 Essay Toekomst in de maak

99 Essay Toekomst in de maak

De gepolijste stad Als stadscultuur en identiteit zo belangrijk zijn voor mensen om zich lokaal te wortelen of zich een weg te vinden, is het wellicht niet verwonderlijk dat er ook debat plaatsvindt als typische karaktertrekken van de stad veranderen. Zowel het stadsbelevingsonderzoek als het debat Rauw Rotterdam gingen over de angst dat Rotterdam té gelikt zou worden, over het verlies van wat Rotterdam Rotterdám maakt. Rotterdam lijkt met de nieuwe strakgetrokken binnenstad, de nieuwe blinkende architectonische iconen, steeds meer een globale wereldstad te worden. Waar is de rauwe kant van de stad, gevormd door wederopbouwbrutalisme en open vlaktes, gebleven? Wethouder Adriaan Visser mist het rauwe Rotterdam totaal niet, vertelde hij in het openingsdebat. Hij is juist trots op de toeristische top tien lijstjes waar Rotterdam momenteel in voorkomt en denkt dat dit positieve imago van de stad ook zorgt voor meer banen en een welvarender Rotterdam. Ook Annemieke Fontein, stedenbouwkundige bij Stadsontwikkeling, is niet bang voor een te weinig rauwe stad. We moeten het vooral niet romantiseren, zei ze in het debat in TENT. Voor mensen die hun wijk niet uitkomen mag het allemaal echt nog wel veel mooier worden in de stad. Wellicht komt dit onderwerp op het eerste gezicht over als een esthetische discussie gevoerd

door hipsters die graag rauwe romantische foto’s vastleggen op hun Instagram-account. Maar het debat gaat uiteindelijk óók over armoede en sociale ongelijkheid. De angst dat armoede in de stad wordt ‘weggepoetst’, dat de gelikte binnenstad niet meer dan windowdressing is voor de bezoekers en niet meer representatief is voor de rest van de stad. Columnist Ferrie Weeda verwoorde dat in het debat Rauw Rotterdam met de stelling dat “met het dichtsmeren, gladstrijken en oppoetsen van de stad de problemen aan het zicht worden onttrokken, maar niet worden opgelost. Tegelijk met het oppervlakkig polijsten van de stad worden die problemen veronachtzaamd of zelfs ontkend.” Wat valt er te vieren? Natuurlijk wekte de titel van de manifestatie Rotterdam viert de stad! bij sommige Rotterdammers irritatie op omdat het te vrolijk zou zijn, te zeer gericht op het ‘Oh wat gaat het goed met ons’ sentiment. In het openingsdebat The Neverending Story stelde historicus Zihni Özdil dan ook vragen bij de feestelijke inzet van de manifestatie. Want wie viert er feest als er nog steeds kinderen opgroeien in armoede? Ook architectuurhistoricus Wouter Vanstiphout was kritisch over de manier waarop we in Rotterdam inzetten op stadsbeleving. In beleving kun je niet wonen of werken. Het vormgeven van de stad zou veel meer moeten uitgaan van de dy-

namische demografie van de stad. Goede architectuur is een advertentie voor de stad, stelde architect Winy Maas in een wervelende lezing over de ‘Tweederopbouw’ in Kriterion. Uit het publiek kwam de kritische vraag of architectuur niet veel meer aan de behoefte van de bevolking moet beantwoorden, zoals het Groot Handelsgebouw destijds deed. Maas antwoordde kort: het moet allebei gebeuren, het moet naast elkaar bestaan. Snelwegen hebben altijd gefunctioneerd als breuklijnen die de stad sociaal verdelen in goede wijken en slechte wijken, binnen de ring en buiten de ring. Maar als er in 2025 alleen nog maar elektrische auto’s rijden, zou er vanwege de verbeterde luchtkwaliteit driehonderd meter beschermde zone naast de snelwegen vrijkomen om te bebouwen, aldus Wouter Vanstiphout tijdens het debat van Space Invaders op het Kleinpolderplein. Een uitgelezen kans voor steden om met snelwegen de stad weer aan elkaar lijmen. Hiermee stelt Vanstiphout in feite voor om de grondtoon van onze stad te veranderen. Vertrouwen In de serie Collegetour van Arminius maakte advocaat Carrie Jansen zich zorgen over de sociale staat van de stad. Zij vindt dat mensen die sociaal maatschappelijk niet sterk staan veel wantrouwen tegenkomen en weinig support krijgen van de stad. Ze vindt dat de politiek onvoldoende oog heeft voor wat er echt speelt in de samenleving. Haar droom voor een toekomstige stad is een stad waar de politiek en de bureaucratie weer vertrouwen hebben in burgers, en waar we weer vertrouwen hebben in elkaar. Dat vertrouwen kan misschien pas ontstaan op het moment dat we beseffen dat we niet zoveel van elkaar verschillen. Overmatige aandacht voor culturele diversiteit heeft het gevaar dat juist de verschillen tussen ons benadrukt en gevierd worden, verschillen die ons van elkaar weghouden. Het kan er ook voor zorgen dat anderen anders lijken of blijven. Aldus kunstenaar Charlie Koolhaas in haar lezing over de toekomst van de multiculturele samenleving tijdens de FUTUROSITY Summit. Vervolgens worden diezelfde verschillen door anderen geproblematiseerd, terwijl we zeker hier in de stad, gezien op wereldschaal, veel meer met elkaar delen dan van elkaar verschillen. Koolhaas geeft aan dat een zekere mate van desinteresse in elkaar er juist voor kan zorgen dat we beter samenleven. In haar beeldend werk laat ze zien hoe over die verschillen heen eigenlijk allang allerlei vormen van hybride culturele identiteiten ontstaan. Ook verschillen tussen rijk en arm worden voortdurend cultureel gemaakt, vindt Koolhaas. Door sociaal-economische problemen zoals

achterstanden cultureel te maken leg je de verantwoordelijkheid bij mensen zelf. Als je de problemen als sociaal-maatschappelijk ziet, is de politiek veel meer verantwoordelijk. De stad als bevrijdingsmachine Vijf filmmakers lieten zich inspireren door het begrip ‘wederopbouw’ in het IFFR filmprogramma This is Where Reconstruction Starts. Ze maakten vijf verschillende films waarin telkens het hoofdpersonage een nieuw leven opnieuw opbouwt op een nieuwe plek. Maarten Hajer, dit jaar hoofdcurator van de Internationale Architectuur Biënnale IABR, geeft aan dat de stad wat hem betreft een bevrijdingsmachine zou moeten zijn die je helpt je dromen te ontdekken en na te jagen. De stad moet bijdragen aan de ontwikkeling van mensen. Het zou andersom ook mooi zijn als al deze mensen bijdragen aan de ontwikkeling van die stad en dat de stad hiertoe uitnodigt. Die bevrijdingsmachine stokt weleens, bleek uit enkele getuigenissen die zijn gedaan in de debatten en bijeenkomsten. Zowel Jandino Asporaat als Aziz Yagoub ervaarden discriminatie toen ze opgroeiden in de stad. Dat discriminatie een enorme impact kan hebben op je leven bewees het verhaal van Nelli Cooman die tijdens College Tour vertelde dat het onderhuidse racisme dat zij in haar werkveld tegenkwam haar bijna de das om deed. Vanuit de gedachte dat wij allen verantwoordelijk zijn voor de toekomst en iedereen hierover kan en mag nadenken, schreven zo’n driehonderd jongeren op mbo’s en voortgezet onderwijs hun droom op voor de stad in Rotterdam droom’t van LOKAAL. Ook hier kwamen thema’s als armoede, discriminatie en (on)gezondheid aan bod. Maar de hoop die uit de columns spreekt valt het meest op. Alle jongeren hadden er het volste vertrouwen in dat we in Rotterdam met elkaar elk probleem kunnen tackelen. De diversiteit van Rotterdammers beschrijven ze als een aantrekkelijke en krachtige eigenschap van de stad, iets waar ze trots op zijn. Hoop Hoop is een begrip dat niet alleen in de toekomstdromen van de Rotterdamse jongeren terugkwam, maar we zagen het ook bij Douglas Coupland die de middenweg tussen utopie en dystopie kiest als het gaat om toekomst en technologie en bij Winy Maas die ons in Kriterion in een razend tempo beelden voor de stad voorlegde. Op zulke momenten is niet optimisme of pessimisme, maar hoop de drijvende kracht van het gesprek. Optimisten gaan ervan uit dat het allemaal goed komt; pessimisten dat het allemaal wel

weer zal mislukken. In de basis verschillen deze houdingen niet veel van elkaar: ze bieden de persoon slechts een manier om zich losjes tot de wereld te verhouden. Het richt onze energie echter niet, verplicht tot niets, sluit niets uit en roept niet op tot handelen. Erger nog, het maakt geen keuze. Hoop is niet vrijblijvend, het geeft richting. Als we dan toch geacht worden om zelf vorm te geven aan de toekomst, laten we dat dan niet gedachteloos doen. Het is dus tijd voor een nieuwe Rotterdamse mentaliteit. Niet langer die van de kankerende pessimist, noch die van de ‘niet lullen, maar poetsen’ optimist; het is tijd voor ‘Rotterdamse hoop’. Rotterdam viert de stad! heeft laten zien dat die hoop veelvormig en veelstemmig is. Dat we er zelf bij zijn om hem te bedenken en uit te voeren. En wat ons bindt is de grote betrokkenheid van al die verschillende Rotterdammers bij de stad. Open, maar niet leeg En hoe we ons tot de toekomst verhouden doet ertoe. Bezien we haar met angst en beven of worden we door haar verleid? Is de toekomst een vast gegeven, een lotsbestemming, of is ze open en leeg? Natuurlijk ligt de waarheid daar tussenin. Dat is niet spannend, maar het is niet anders. De toekomst is open, maar niet leeg. De toekomst is niet onbezet, maar ze heeft ons ook niet volledig in haar bezit. De toekomst is niet maakbaar, maar ze is wel in de maak. Om betekenisvol na te denken over de toekomst, moeten we niet alleen op zoek gaan naar de meest waarschijnlijke en optimale versie van het heden. Volgens Schinkel (tijdens de FUTUROSITY Summit) wordt in het populaire smart city-model de toekomst enkel gestuurd op basis van het heden, los van het verleden. De smart city berekent de toekomst enkel op basis van de data die het heden aanlevert, en is daarmee slechts een extrapolatie van de bestaande status quo, in plaats van die uit te dagen. Dit is gevaarlijk omdat op deze manier de vraag of we een bepaalde toekomst wel of niet willen buiten beeld raakt. In de smart city laat de toekomst geen ruimte voor interventies en radicaal andere keuzes. Het sluit reflectie, handelen en politiek uit. En daarin schuilt nu juist de charme, de lol en het belang van het nadenken over de toekomst. Er is ruimte nodig voor een speculatief nadenken over welke richting we op willen, waarom we dit willen en wat we moeten doen om die gewenste toekomst dichterbij te brengen.

101 Essay Toekomst in de maak

Oefenen en repeteren Rotterdam viert de stad! is een grote openbare repetitie in collectief nadenken over de stad en haar toekomst. Repetitie, begrepen in de betekenis die de socioloog Richard Sennett eraan geeft. Hij maakt een onderscheid tussen oefenen en repeteren. Oefenen is nodig om de techniek en je instrument te beheersen. In repetities moeten de leden van het orkest samen uitmaken wat het goede is. Ze moeten hun spel op elkaar afstemmen en ontwikkelen al doende een idee van wat het zou moeten en kunnen zijn. Ook zijn de repetities nooit foutloos – dat is nu de aard van de repetitie. We moeten blijven repeteren in het hoopvolle streven naar perfectie, die wellicht nooit bereikt wordt. We repeteren omdat het moeilijk is, omdat het niet vanzelf gaat. Een mislukking is geen argument om te stoppen, maar juist een reden om het proces te herhalen en weer samen te komen. Want repeteren kan alleen als de orkestleden elkaar daadwerkelijk ontmoeten. Je zou ook kunnen zeggen dat een voetbalclub elke week repeteert om de beste voetbalclub te zijn. Slechte wedstrijden weerhouden de fans en de spelers er niet van er een week later weer te staan en hoop te houden. Dat bewijzen Feyenoorders als geen ander. Ruimte om te ontmoeten In het stadsbelevingsonderzoek waarmee de manifestatie is gestart kwam naar voren dat Rotterdammers belang hechten aan elkaar ontmoeten, en dat ze zorgen hebben dat het steeds minder gebeurt. Er kwam uit naar voren dat de stad voor iedereen toegankelijk moet blijven en dat de stad uitnodigt om de ander te ontmoeten, tegen het lijf te lopen, en te leren kennen. Dat is wat Rotterdammers van de stad verwachten en hopen. Wat ons te doen staat, is ruimtes te creëren waar we elkaar ontmoeten en waar we het samenleven met elkaar kunnen repeteren, om van daaruit gezamenlijke vergezichten te schetsen.

Maar het blijft moeilijk, dat ontmoeten. Het gaat niet vanzelf en is soms ongrijpbaar, moeilijk vast te pakken of aan te wijzen waar het gebeurt. Naast de ruimte die cultuur en kunst scheppen, hebben we dan ook behoefte aan een fysieke ruimte. Daar blijven Rotterdammers toch nog altijd gevoelig voor. En die fysieke ruimte manifesteerde zich plots: De Trap. De Trap maakte van het Stationsplein – waar Rotterdammers zo trots op zijn dat ze het liever leeg houden – een ontmoetingsplek, een plek om te verblijven en stil te staan. Al die verschillende Rotterdammers met hun eigen dromen en visioenen over de toekomst kwamen op De Trap. Kruiskadecruisers en bakfietsmoeders, rollatoren en selfiesticks, zwarte brilmonturen en djellaba’s, hoogbouwfanaten en vinexgezinnen. De Trap was een geslaagde publieke ruimte waar je de dwarsdoorsnede van de stad tegenkwam. Een plek waar je je tot de stad verhoudt, waar je kan uitkijken over de stad waar je trots op bent. Op De Trap is er ruimte om even te dromen over hoe het verder kan met je stad en met je eigen leven. En je bent niet alleen, samen met anderen klim je omhoog, ga je vooruit en maak je vergezichten. Op het eerste gezicht staat De Trap voor die typisch Rotterdamse naïeve recht-door-zee directheid. Het feit dat iemand op het plein staat en denkt ‘ik wil naar boven en daarom bouw ik vanaf hier een trap’ en dat dan ook doet. What you see is what you get ten voeten uit. Tegelijkertijd is De Trap totaal niet functioneel, efficiënt of noodzakelijk: er ís immers al een lift en een trap in het gebouw. En juist daarin schuilt de poëtische verbeeldingskracht van De Trap. Hij is poëtisch in zijn directheid. Hij staat voor het soms naïeve maar ook vrolijke en hoopvolle vermogen van Rotterdammers, ditmaal ongehinderd door noodzakelijkheid of zucht naar efficiëntie, om over de potenties van de stad na te denken en die te realiseren.

Celebrating who we are

In the spring of 2014, Rotterdam Festivals, Gabriël Oostvogel – who also had the 50th anniversary of de Doelen to celebrate – and Kees Vrijdag of Stichting aan den Slag! invited sixty interested parties, experts and talents from the cultural sector to a series of informal talks. They talked about the new energy palpable throughout the city and how 75 years of Reconstruction has shaped and inspired Rotterdam. About what is happening in the city now and how a memorable event could tap into all this energy.

103 English summary Celebrating who we are

Human milestone After 75 years of Reconstruction, Rotterdam has established a tradition of marking the city’s milestones. Rotterdam Ahoy, E55, De Floriade and C70 successively celebrated the restoration of the port, the economy and the city centre.

ues and thus matched the event’s profile. First: the Reconstruction as a source of inspiration (past). Second: capturing the energy of now, an ode to the city of today (present). Third: looking to the future.

For a long time, the Reconstruction was more about bricks and mortar than quality of life. But reconstructing a city involves much more than the constituent parts of concrete, glass and steel. A focus on bricks and mortar was logical, however, as the city had to be rebuilt and modernised – onwards, forwards and upwards.

Initiatives from the city would be cast into a varied programme drawing on the following themes: Clearly visible in the city, Public debate and Stage for Talent & Innovation. We also assumed that many projects would be inspired by the energy and impetus of the Reconstruction or would have an international dimension. Proposals flooded in from all corners and quarters of the city – no less than three hundred.

Rotterdam’s ‘actions, not words’ approach has certainly delivered results, notably its iconic architecture and a vibrant cultural scene. The dynamics of Rotterdam and its people are almost tangible. Seventy-five years after German Heinkels razed the city to the ground, Rotterdam has proudly risen from the rubble. Rotterdam celebrates the city! aimed to visibly showcase Rotterdam’s newfound optimism. It was to be an ode to openness, to the physical and the mental realm, and to dynamism, innovativeness and embracing the future.

We also included a separate programme theme in our evaluation, Reconstruction as a source of inspiration, as many of the project proposals we received clearly fell in this category. The final structure and sequence in this book is Reconstruction as a source of inspiration, Clearly visible in the city, Public debate and Talent & innovation. The projects with an international dimension and impact are spread across the different chapters.

The informal talks led to the inception of a plan for a cultural event. Rotterdam Festivals coordinated this event with the explicit aim to involve cultural institutions, event organisers, entrepreneurs and private individuals in the planning. The plans were to result in projects and events that would appeal to all of Rotterdam’s residents, not just the cultural in-crowd. The city of Rotterdam earmarked 2.7 million euros for the event, the targets of which had been set in advance: 270,000 visitors, with 80% giving a positive review, and 50% of Rotterdam locals being familiar with the event. We also set ourselves the related goal of increasing awareness of Rotterdam’s history, strengthening the cultural climate – with a focus on the new generation – and highlighting the city’s appeal by showing the world what Rotterdam is all about. Background With these goals and the informal talks in mind, Rotterdam Festivals embarked on an action plan in the summer of 2014. Rotterdam Festivals invited parties to submit initiatives for the event through an open call at the end of 2014. All ideas were welcome, provided they were based on one or more of the following three core val-

The opening of The Attack exhibition in late April 2015 marked the beginning of the event, for which the bombing on 14 May 1940 was the logical starting point. This was the all-important event for the course of Rotterdam’s history; the development of the city and its people. In September we opened the school year with the launch of an educational line for schools in Rotterdam, with the Reconstruction as a central theme. In January, the public programmes were launched: new international short films at the International Film Festival Rotterdam, the inauguration of the new Museum Rotterdam and the opening of Project Rotterdam at Museum Boijmans Van Beuningen. On 20 March, the outdoor programme of the event kicked off with Dominoes, the opening of the Head Lights city exhibition and city dressing of the Erasmus Bridge. The event came into full swing with a month-long series of projects and programmes culminating in The Stairs. It came to a close when the new generation of Future Legend artists blew out the candle at Rotterdam Unlimited in de Doelen on 30 July 2016. Our sights are set on 2040... a century of Reconstruction in Rotterdam.

Our targets achieved • With visitor numbers of over 799,000, our target of 270,000 visitors was far exceeded. Of these visitors, 368,611 climbed The Stairs. This number excludes passers-by of outdoor projects such as the Erasmus Bridge city dressing and the reach of documentaries like Roets in Rotterdam. • The media value of the publications represented a total of more than 5.7 million euros; the target was 2 million. • Of the visitors who took part in the public survey, 88% gave Rotterdam celebrates the city! a score of 7 or higher. The target was 80%. Visitors gave The Stairs a score of 8.9. • Exceeding the target of 50%, 72% of Rotterdam’s residents turned out to be familiar with Rotterdam celebrates the city! A slight increase in awareness of Rotterdam’s history was also measured; this increase was 5%. • Rotterdam celebrates the city! closed the financial year within the budget of 3.7 million euros. • Most of Rotterdam’s cultural institutions and organisations contributed to Rotterdam celebrates the city! with programmes and projects. This resulted in a rich, varied programme with over 100 projects. • Social media reached over 10,244,536 people. • People from Rotterdam made up 52% of the visitors, and 48% were from outside the city. • There was a lot of support for the event: 88% of Rotterdam locals that were polled (not only visitors) believed it important to very important to reflect on 75 years of Reconstruction. • There was wide agreement in Rotterdam on the future of the city: 66% of locals believe it’s a good idea to hold a similar event in the future.

105 English summary The foundation: 75 stories

The desire to put the people of Rotterdam at the heart of the celebration has resulted in a commemorative legacy of Rotterdam celebrates the city!: the 75 Stories book.

The foundation: 75 stories Seventy-five people from all corners and walks of life in Rotterdam shared their stories, and thus the story of the reconstruction of their city. In most cases, the people and their anecdotes had a one-to-one relationship with the event programming. Rotterdam celebrates the city! has become an anthology of stories from people who have made the city, are making it and will continue to make it. Their stories were the foundation for the overall event planning and a unifying theme for the special routes through the city. They defined not only the event programme but also communications about the event. Through the stories of the people of Rotterdam, you get to know

the city and its inhabitants better. The strategy for the Rotterdam celebrates the city! publicity campaign was based on these stories, which were featured in all aspects of marketing and communications. The public became acquainted with the stories both consciously and unconsciously. It was an approach that also invited the public and entrepreneurs in the city to share their stories. Besides the 75 stories in the book, a further 59 stories of entrepreneurs in the city were included in the various marketing communications. Eighteen stories by various Rotterdam locals came in through a story contest.

“If we share the stories about the past, then we share each other’s history. If we do so it means that we are not divided. And an undivided city is a city that can handle the future.” Ahmed Aboutaleb

Reconstruction as a source of inspiration Not only is the Reconstruction generation still alive, the Reconstruction mentality still thrives in Rotterdam. It was only natural that projects inspired by the Reconstruction period would have an important place in Rotterdam celebrates the city!. In producing this cultural event it was clear that some projects and ideas would look back to or be inspired by that period. Back then, the belief in progress created a lot of space and opportunities for the city’s cultural builders. And today, that mentality continues to generate new energy. The event projects had to offer more than a collection of vintage pictures – they were to be a tribute to a time gone by and establish programmatic connections to the present. Many projects in this programme line therefore have links with the other programme themes. The exhibition The Attack and the opening of the new Museum Rotterdam, which focused strongly on the Reconstruction, were a logical start to the event year. The Attack, in particular, told the story of the starting point: the bombing itself – and a direct link to the new history of the city. Rotterdam Museum opened the event with the exhibition The New City. De Doelen celebrated 50 years of music For its 50th anniversary year, De Doelen put together an outstanding programme. With its musical programming for the 2015-2016 season, De Doelen wanted not only to present interna-

tional stars and top orchestras but also its new direction for the future. A direction that would connect De Doelen even more closely with the city, the public, and with new and familiar producers. The programme provided a glimpse into the next 50 years. De Doelen hosted programmes in its own building but also at familiar locations elsewhere, such as the Laurenskerk. An outdoor programme was also produced for Rotterdam Central Station and Schouwburgplein (Theatre Square). From 2 to 15 May, De Doelen hosted a daily programme on a stage set up in the hall of the Central Station. One of the highlights was a concert by the Berlin Philharmonic, which was the first foreign orchestra to play in De Doelen 50 years ago, conducted by Music Director Sir Simon Rattle. The Grote Zaal (main hall) was completely sold out. Besides the 50th anniversary of De Doelen, many other programmes were organised within this theme. The recurring inspiration of the Reconstruction years resulted in fascinating projects, not all of which could be grouped under one theme but each infused with the idea of progress, new energy and a focus on the future. This allowed the programme makers to look back to the past while making direct connections to Rotterdam in 2016.

107 English summary Public Debate

A jubilee is a celebration, but also a moment of contemplation. Where are we now, where do we come from and where are we going? In the Public debate programme line, various projects answered the question: what is there to celebrate? And what do we still need to work on?

Public debate Rotterdam should never end Wentholt: 45 years later How do Rotterdam’s people experience their city today? What can be improved? We asked hundreds of Rotterdam locals these questions in the summer of 2015 in a new urban perception survey we conducted in association with Museum Rotterdam and Willem de Kooning Academy. This was inspired by the controversial survey held in the 1960s by Professor Rob Wentholt. The people of Rotterdam at that time found the city to be inhospitable and cold. His findings shook up politicians and other decision-makers who believed the Reconstruction had been a success. Our survey, 45 years later, shows that the discontent Wentholt identified in the late 1960s has disappeared.

cerned about increasing segregation. There is a feeling that different groups in society no longer have contact with each other and live segregated lives. The city should be a place that invites them to meet each other and live together. These results were presented at Rotterdam, the Neverending Story – a well-attended debate held on 21 January 2016. This opening debate was the official launch of the Public debate programme line. Since then, several projects have provided answers to the question ‘what does Rotterdam still need to work on?’ This question was explored in documentaries, exhibitions, workshops, debates, and even a summit, held by numerous organisations in Rotterdam.

But there is always room for improvement. Two clear concerns emerged from the survey. Not everyone feels at home in the slick, sophisticated city centre. Will downtown Rotterdam soon be an ‘experience city’ for globetrotting international tourists and the happy few? People are con-

Hopeful actions We can say that over the course of 75 years, Rotterdam has truly become a mature and diverse city, a city that does not speak with one voice. That also made things harder: there was not just one public debate to be held, one

urgent theme to tackle or one future vision to share. An external editorial team, the Buitenboordmotor (Outboard Engine), gathered all the answers, perspectives and ideas that were set out in the programme line. Remarkably, all the programmes proved to be a series of ‘hopeful actions’. It is as if we are rehearsing the public debate and ‘living together’ in the different projects. We may have varying degrees of success, but that’s what rehearsing is for. Cultural or physical spaces to meet are what the public especially wants in Rotterdam in 2016. This is important because when there are so many different ideas about the future of the city, how can we bring these ideas together? How can we continue to have and rehearse that conversation about the future together? These questions were explored in the Neverending Talkshow, which officially wrapped up this programme line in late June.

How can we continue to have and rehearse that conversation about the future together?

109 English summary Clearly visible in the City

Clearly visible in the city Superlative Steps The Clearly visible in the city programme theme was aimed at putting Rotterdam celebrates the city!, 75 years of Reconstruction, squarely on the map in the outdoor space. It was to be an outdoor exhibition that would draw both residents and national and international tourists to the themes and particular aspects of Rotterdam and its people. To help visitors find their way around, we created themed routes. Large markers in the outdoor space would make these routes and the theme visible. Diverse and interesting routes gave substance to these grand markers. To provide a clear focus and clear communication about the routes, we opted for a defined period for this project. We developed a walking route, a bicycle route and a children’s route. Then we linked the landmarks in the routes to the 75 Stories book. Bricks with faces To visualise the routes and stories in the city, Pro Arts Design designed gigantic images of babies that were projected onto Reconstruction buildings with lights, colours and laser beams. Head Lights was centred around the picture of a young child. This ‘New Rotterdammer’ was to be a symbol of the people in the city and of Rotterdam as a young, vibrant city looking ahead to the future. Seven Reconstruction buildings were adorned with huge portraits of the New Rotterdammer. Onto these were projected laser portraits, quotes and animations based on the 75 Stories book. The actual New Rotterdammer, an impressive 13-metre high statue on the Schouwburgplein, was the highlight of this project.

Locals and visitors alike could not ignore this iconic image, the New Rotterdammer. The symbol was strewn across the city like festive party decorations. From poster campaigns to flags and from cultural institutions to businesses – the New Rotterdammer could be seen everywhere. Many establishments showed their involvement with the city and the event with stickers on their window displays: ‘Rotterdam Schouwburg theatre celebrates the city!’, and ‘Het Zesde Geluk celebrates the city!’ Gesamtkunstwerk Dominoes, a festive 3-kilometre event through Rotterdam, kicked off the outdoor programme. It took 300 volunteers to put up 8,000 XL dominoes across the city. On Sunday 20 March, numerous cafés, churches, sports schools, galleries, metro stations, houses and people were connected by a long line of dominoes. Wishes in the Wind Another major milestone got off the ground on 20 March. Artist duo VollaersZwart developed city dressing for the Erasmus Bridge with their art project Wish You Were Here. In this project Rotterdam celebrates the city! literally put up the bunting on the Erasmus Bridge. The bridge was adorned with signal flags in fluorescent orange, the colour of optimism, connection, energy and creativity, a nod to Rotterdam’s city culture. Together, the thousands of flags spelled out the wishes of Rotterdam’s people in Morse code. The biggest attractions A giant Ferris wheel, ‘The View’, was erected in the city centre in March. The Ferris wheel was given pride of place next to the Market Hall. After all, it is here at the Binnenrotte, the market

location, where Rotterdam first started. There were long queues for The View from the day it opened, 21 March, until it closed on 10 April. The Stairs The Stairs to the rooftop of the Groot Handelsgebouw was the project where all the ambitions, goals, past, present, future and, more importantly, people of Rotterdam came together. From 16 May to 19 June 2016, The Stairs & Lookout was the biggest attraction in the city. For five weeks this was a meeting place for young and old, locals, tourists from Belgium to Japan, visitors from Maastricht to Groningen, architects and school classes. Climbed 368,000 times The Stairs, which were opened by Mayor Ahmed Aboutaleb and two intrepid cyclists, had 140 steps, was 29 metres high and 57 metres long. This project was built to a design by architect Winy Maas of MVRDV. Opening hours were daily from 10:00 to 22:00, and admission was free. Over the course of five weeks The Stairs drew 368,000 visitors, not counting those who took the lift. Both The Stairs and the rooftop were transformed into a stage offering a variety of activities. Numerous initiatives came in from all over the city in addition to Rotterdam Festival’s own programming. Combined strength Suddenly what had seemed impossible became a reality, and this helped make The Stairs a huge success. The Stairs created physical and mental associations between now and then. It was a connection between the new Central Station and the Groot Handelsgebouw, one of the first buildings to rise from the rubble after the bombing of Rotterdam. The Stairs connected the stories of the present and the past, of Reconstruction buildings with modern architecture. The Stairs & Lookout formed a city stage and a meeting place for people. A place to share stories about the city and about the people of Rotterdam. To be clearly visible in the city was the goal the makers had in mind, but The Stairs extended this visibility far beyond the city’s boundaries.

111 English summary Talent and Innovation

Talent and innovation DNA of New Rotterdam We wanted a future-oriented outlook for the city, after all – Rotterdam is fiercely committed to the new. That means accommodating the next generation so that they can showcase their vision of the city. Rotterdam has always been a city that seeks renewal. If necessary, we will build the city from the ground up. ‘We’ are not only the people who already know how to do it and where it is going, but also the younger generation calling existing methods and ways of thinking into question and seeking their own way and their own place in the city. In other words, innovative minds. Over the past 75 years Rotterdam has generated and embraced so many new elements. Indeed, the composition of the population has changed dramatically; never before was the city so young and so diverse. In 2016 there were more nationalities living alongside each other in Rotterdam than in the City of Cities, New York. Clearly, this diverse city will give rise to a new generation of artists, organisers, programmers and audiences. Yet for the new generation it is often a drawn-out fight against everything – against the establishment, a glass ceiling, people who are unwilling to give up their place, and a funding system not always suited to how they work. This generation of programmers, organisers and curators had to have a stage, because their voices and their answers to a changing society deserve to be heard. Additionally, one of the event’s starting points was to show innovation in the cultural sector and to accelerate this innovation. Without this generation of makers creating new art and culture rooted in their highly diverse backgrounds within the metropolitan mix, this will not succeed.

Cultural offspring This led to numerous projects aimed at giving these makers a stage. To etch all those innovative minds into our collective memory, we produced a one-off magazine, KROOST (OFFSPRING) to paint a picture of who they are, why they are what they are, and what they do to express that. De Verre Bergen foundation and Rotterdam celebrates the city! collaborated in other projects besides KROOST. Indeed, the foundation, or rather their programme n’COR, and the event had a common goal – to give innovative cultural entrepreneurs opportunities that would enable them to do the same for the entire cultural sector. The n’COR participants were therefore asked to produce a programme component for Rotterdam celebrates the city!. Rasheida Adrianus, Kenneth Asporaat Sophie Bargmann, Sanne Donders and Immanuel Spoor were not at the forefront of the action, but they created projects that perfectly reflected the event’s ambition: to show the new generation, to connect old and new, and to instil a positive outlook for the future. For many participants, this programme line provided a solid foundation for their future careers. Rotterdam celebrates the city! was the perfect opportunity to present themselves and showcase their work, and thus be valued as part of the cultural sector. It was the proverbial springboard. KROOST magazine emphatically brought together the programme and the conversation about innovation in the cultural sector, thus providing a common reference point for both the established order and the new generation. Which direction the new makers will take is up to them – we will know by 2040.

Marketing and communication A bag full of stories Everyone was invited to celebrate and share their stories, and so the atmosphere of the event was palpable throughout the city. The marketing and communication campaign for Rotterdam celebrates the city! was launched on the back of the 75 Stories book. Its overall message is that 75 years of Reconstruction is the perfect reason to look back to the cityâ&#x20AC;&#x2122;s past, from the present, and to look to its aspirations for the future. Rotterdam celebrates the city! offers a diverse programme with many interesting activities â&#x20AC;&#x201C; from low-threshold happenings to content-driven projects â&#x20AC;&#x201C; that tell the stories of Rotterdam and through which we celebrate this fantastic city. We wanted to convey that message to a wide audience, from local residents to visitors from near and far. We succeeded in this mission. The stories and quotes in the 75 Stories book were included in all aspects of our marketing communications, and our resources were almost inexhaustible. In addition to the 75 stories in the 75 Stories book, we received the same number again from business owners and other Rotterdam locals. All these stories were available to the public on the website. Through cooperation with local newspapers and broadcasters, these stories also reached locals and other audiences. Online campaigns were developed for the rest of the Netherlands and there were media collaborations with national newspapers and magazines. International audiences were reached through cooperation with De Morgen, MorgenMagazine, KLM Holland

Herald, Discover Benelux Erleb Magazine and through the international press newsletters from Rotterdam Partners. Rotterdam celebrates the city! had to build its social media channels from scratch. Nearly 24 thousand people followed the Rotterdam celebrates the city! event through social media, which meant we reached a total of over 10 million people. A fundamental aspect of the marketing campaign was community management: our invitation to the people of Rotterdam to participate. More than 75 entrepreneurs and 25 cultural institutions took part by putting event stickers on their windows or displays. Where possible, the stickers were accompanied by stories, quotes and portraits. Another 18 initiatives joined the event with I celebrate the city!. The Rotterdam celebrates the city! story contest encouraged people to write down their unique Rotterdam stories. Thanks to a proactive, sophisticated press policy, Rotterdam celebrates the city! generated a lot of free publicity. With the background of the event, the well-filled, layered programme and the multitude of stories as the angle of approach, we were able to generate media publications at the regional, national and international levels. Various media sources perfectly captured the essence of our message. In all, that attention represented a media value of 5.7 million euros. A total of 1.2 billion people were reached through the press alone.

113 English summary Marketing and Communication

Rotterdam viert de stad! kwam tot stand dankzij de ondersteuning van:

De Trap:

Head Lights: Stichting Swart-van Essen

STOER

STICHTING ORGANISATIE VAN EFFECTENHANDELAREN TE ROTTERDAM

Bedankt!

115 Colofon

Colofon ----------------------------------------------Uitgever: Rotterdam viert de stad! vanuit Stichting Rotterdam Festivals, 2016. Eindredactie: Margot Smolenaars Productie: Kim van Beek Fotografie: In Woord: Khalid Amakran, Alexis Anthony, Tamara Bakker, Fleur Beerthuis, Rogier Bos, CJD, Vera Cornel, Bas Czerwinski, F Dekker, Sanne Donders, Fred Ernst, Eric Fecken, Aad Hoogendoorn, Jan Hordijk, A. Kers, Marjolein Klare, Peter de Krom, Luka de Kruijf, Maarten Laupman, Ilya de Milde, MvD - WORM, Eric van Nieuwland, Bouke Noorlander, Stacii Samidin, Marco de Swart, Ronald Tilleman, Michelle van Vliet, Thomas Wieringa, Hans Zijffers, Rien Zilvold. In Beeld: Khalid Amakran, Eric Bal, Wim Barzilay, Rogier Berk, Roy Beusker, Rogier Bos, Vera Cornel, Bas Czerwinski, F Dekker, Max Dereta, Sanne Donders, Ossip van Duivenbode, Fred Ernst, Aad Hoogendoorn, Jan Hordijk, Salih Kilic, Marjolein Klare, Luka de Kruijf, Maarten Laupman, Pepijn Lutgerink, Midi010Fotografie, Ilya de Milde, Bouke Noordlander, Stacii Samidin, Desiree Schippers, Marco de Swart, Michelle van Vliet, Koen van Weel, Hans Zijffers, Rien Zilvold. Engelse vertaling: Paula Truyens Ontwerp en vormgeving: stof rotterdam Druk: Tuijtel Oplage: 1.000 stuks Team Rotterdam viert de stad!: Lidwien Hupkens, algemeen projectleider Reinier Weers, programmaleider Anouk Estourgie, programmamanager Zichtbaarheid in de Stad Eeva Liukku, programmamanager Publiek Gesprek Ellis Prinse, projectondersteuner

----------------------------------------------Jeanette Kooter, projectleider marketing en communicatie Cynthia Soeters, communicatiemanager Ingrid Adriaanse, manager media & sponsoring Mariska Hulspas-Oosterman, online marketing manager Sandra Ringeling, online marketing manager Davine Lambert, online redacteur Barbara Goldman, projectmedewerker 75 ambassadeurs Marjolein van Rosmalen, communitymanager Kim van Beek, projectondersteuner Wijzigingen en typefouten voorbehouden. Copyright: Rotterdam Festivals / Rotterdam viert de stad! 2016 Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Met dank aan: alle honderden organisatoren, medewerkers, vrijwilligers en andere betrokkenen die hebben bijgedragen aan Rotterdam viert de stad!. Speciale dank aan Kees Vrijdag (Stichting aan den Slag!) en Gabriël Oostvogel (de Doelen) en de adviesraad: Sayida Goedhoop (Stichting De Verre Bergen), Kim Heinen (Rotterdam Partners), Patrick van der Klooster (AIR), Bas Kwakman (Poetry International), Marianne van de Velde (Music Matters), Aruna Vermeulen (HipHopHuis) en Ellen Walraven (Rotterdamse Schouwburg).

-----------------------------------------------

Rotterdam Festivals Postbus 21362, 3001 AJ Rotterdam 010 433 25 11 Rotterdamfestivals.nl / rotterdamviertdestad.nl info@rotterdamfestivals.nl Facebook: rotterdamfestivals Twitter en Instagram: rdamfestivals Rotterdam viert de stad! In 2015-2016 vierde Rotterdam 75 jaar wederopbouw met een culturele manifestatie. Met 75 jaar wederopbouw als inspiratiebron bracht Rotterdam viert de stad! een ode aan de stad met een uitgebreid cultureel programma aan films, tentoonstellingen, theater, dans, stadsexpo, routes en meer. Hiermee vierden we de stad van nu en keken we vooruit. Rotterdam viert de stad! werd gecoördineerd door Rotterdam Festivals.

RETTOR MAD EDREIV ED !DATS DROOW NI

IN BEELD

STAD! DE VIERDE DAM ROTTER

De Aanval

â&#x20AC;&#x153;Het bombardement had ons in ons hart geraakt, maar we namen de situatie zoals-ie was.â&#x20AC;? Nico Deflers

Presentatie Rotterdam viert de stad! 18 mei

CultuurTinder

Presentatie Stadslied Dit is de stad

Openingsdebat The Neverending Story

This is Where Reconstruction Starts

De Nieuwe Stad, opening Museum Rotterdam

Project Rotterdam

De Oase Bar

Ondernemers vieren de stad

Reuzenrad The View

Collegetour

Talk the Talk

Verhalenverteller Nico Deflers duwt de Dominoes eerste steen van Dominoes om

â&#x20AC;&#x153;Ik ben van die Chuckies gaan houden.â&#x20AC;? Marcel Potters, columnist AD

Kick-off Rotterdam viert de stad!

Verhalenvertellers

Head Lights

Aankleding Erasmusbrug: Wish You Were Here

De versiering wordt opgehangen door de mannen van Height Specialists

Aankleding Erasmusbrug: Wish You Were Here

Marathonlopers rennen over de versierde Erasmusbrug (Wish You Were Here)

Mapping Rotterdam

Douwe Bob kwam flaneren en zingen op de fly-over. KleinpolderPark

â&#x20AC;&#x153;Het grijze asfalt van het Rotterdamse Kleinpolderplein voelt even aan als een parkâ&#x20AC;? Zowel het RTL Nieuws als het NOS Journaal openden begin april met het project Flaneren over de fly-over

Flaneren op de fly-over, KleinpolderPARK

Rough City

Grenzeloze Rotterdammers

50 jaar de Doelen

“Het voelde alsof die vijftig jaar in één seizoen waren verzameld, zo vol en uitbundig was het.” Gabriël Oostvogel, directeur-voorzitter de Doelen

CitĂŠ Lijnbaan

Rotterdam viert de stad! run

Kassa!

Met de cup op de kiek

Slogans for Rotterdam

FUTUROSITY met Douglas Coupland

De Wederopbouw van mijn Leven

Ongekend bijzonder

Bouw van De Trap

Openingsevent van De Trap

â&#x20AC;&#x153;De Trap biedt opgang naar Rotterdams panorama. Je moet geen hoogtevrees hebben, maar het beklimmen van de 180 treden is de spierpijn zeker waard!â&#x20AC;? de Volkskrant

â&#x20AC;&#x153;Innovatieve initiatieven zoals De Trap zetten de schijnwerpers op de stad en verleiden mensen hier naartoe te komen.â&#x20AC;? Ron Voskuilen, directeur van Rotterdam Partners in het AD

Hoogste fruitmand ter wereld op Trap, mogelijk gemaakt vanDe groentespecialist door van de Polder Fransgroentespecialist van de Polder op Frans De Trap

Wederopbouwkapsels verzorgd door Whoops Kappers in Kriterion

De vaste aanhang van Feyenoord maakte hun jaarlijkse groepsfoto op De Trap

Trapbankies gemaakt van alle treden van De Trap

De Werken aan Verhalen Studio

Het LuchtcafĂŠ

PARSIFAL, playingfields

Openingsdebat RAM#16 met Winy Maas

Rotterdam droomÂ´t/ Jong Rotterdam vertelÂ´t

Opnames voor Holland's Next Top Model op De Trap

Slotfeest De Trap

Slotfeest De Trap met Lee Towers

Space Invaders

Klein Rotterdam Bouwt in zandbakken

Code Groen

“Hoe kan het dat kinderen de toekomst zijn, maar zij niet mogen meebepalen over het vooruitzicht van de stad?” A Midsummer Night´s Cinema

Scholier André in het AD

Opening skatepark West Blaak

De Rotterdam Suite

Rotterdam Zingt

De Bouw

â&#x20AC;&#x153;Ik kon me helemaal uitleven en dat voelde heel fijn. Ik heb met veel plezier gebouwd.â&#x20AC;? World Women Week

Kaiza (11 jaar)

The Neverending Talkshow

â&#x20AC;&#x153;Een culturele supermarkt die handelt in verhalen over identiteit, popcultuur en muziek van de straat.â&#x20AC;? RTV Rijnmond NaferLovesYou Supermarket

SpraakuhlooS in de Spido

n´COR - Club Gem / KITS

n´COR - Girls ´n Cocktails

n´COR - Spoken Arts

Head Lights Talent Nights

n´COR - Grondleggers van Rotterdam

Vlaggenparade

Polejam, Rotterdam SkateCity

Broederliefde tijdens Future Legends

Lady Shaynah tijdens Future Legends

Dichter tijdens Future Legends

Njtam Rosie tijdens Future Legends

“Ik trek mijn groen-witte kousen aan, omdat we in Rotterdam spelen.” Jordy Dijkshoorn

De Likt tijdens Future Legends

in beeld

ROTTER DAM VIERDE DE STAD! IN BEELD