Concerttoelichting | Janine Jansen speelt Sibelius

Concerttoelichting

Janine Jansen speelt Sibelius do 7 december 2023 • 20.15 uur vr 8 december 2023 • 20.15 uur zo 10 december 2023 • 14.15 uur

PROGRAMMA dirigent Lahav Shani viool Janine Jansen Jean Sibelius (1865-1957) Vioolconcert in d, op. 47 (1903–04/1905) • Allegro moderato • Adagio di molto • Allegro, ma non tanto Arvo Pärt (1935) Swansong (2013) Pauze Claude Debussy (1862-1918) La mer, drie symfonische schetsen voor orkest (1903–05) • De l’aube à midi sur la mer • Jeux de vagues • Dialogue du vent et de la mer Einde concert circa 22.00/16.00 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest: Sibelius Vioolconcert: nov 2019, viool Baiba Skride, dirigent Jukka-Pekka Saraste Pärt Swansong: eerste uitvoering Debussy La mer: sep 2019, dirigent Valery Gergiev Een uur voor aanvang van het concert geeft Remko de Jager een inleiding op het programma, toegang € 5.

Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Foto Francesca Grima.

Deze pagina’s: De grote golf van Kanagawa. Houtsnede van Katsushika Hokusai (ca. 1830–31), een belangrijke inspiratiebron voor Debussy’s La mer.

Jean Sibelius, 1905. Photo coll.

Turku Museum.

Waterkracht Dit concertprogramma roept beelden op van weidse meren en wilde zeeën. In Sibelius’ Vioolconcert herkennen we de spiegelingen in het stille water, Debussy’s La mer schildert de woest kolkende branding.

Verbindende schakel tussen die twee waterwerelden is de zwaan van Arvo Pärts wiegende Swansong.

Fins natuurschoon

Toen Jean Sibelius begon met vioolspelen, had hij maar één doel: een groot solist worden. Uitkijkend over het meer bij Aulanko, zo’n honderd kilometer ten noorden van Helsinki, studeerde hij de hele dag door, vastbesloten het te gaan maken.

Het mocht niet baten. Sibelius was op z’n elfde begonnen met vioolles en pas op zijn vijftiende werd het serieus, veel te laat voor een grote solocarrière. Dat hij bij een ongeluk zijn elleboog brak, waardoor hij zijn strijkstok niet over de volle lengte kon gebruiken, hielp natuurlijk ook niet mee. Hij speelde zeker niet onverdienstelijk, eigenlijk behoorlijk goed.

Maar de top, die haalde hij niet.

Als alternatief begon hij te componeren. Al snel behaalde hij daarmee de successen die in zijn vioolcarrière uitbleven. Vooral de Karelia Suite (1893) en Finlandia (1899/1900) werden meteen populair. Niet geheel toevallig zijn dat stukken die Finland - op dat moment nog een groothertogdom onder de Russische Tsaar -

als onderwerp hebben. Sibelius gaf Finland een klank, een stem. De Finnen waren hem daar dankbaar voor.

In het Vioolconcert, waaraan Sibelius in 1903 begon, komen al die elementen samen die hem zo na aan het hart lagen: de viool, Finland en de natuur. Een recept voor succes, zou je denken. Maar de première was een ramp. Dat kwam waarschijnlijk deels door de tamelijk matige violist die de eerste uitvoering gaf: de beoogde sterviolist Willy Burmester was niet beschikbaar op het moment dat de componist vanwege geldproblemen per sé de première wilde laten plaatsvinden. Misschien hadden Sibelius’ wisselvallige gemoed en zijn regelmatige alcoholconsumptie er ook wat mee van doen. Een criticus noemde het werk ronduit saai. Getergd trok Sibelius het werk terug en liet het meer dan een jaar in de la liggen. Gelukkig zag hij de potentie van het concerto, en in 1905 zette hij zijn schouders er weer onder. Hij schrapte, vijlde en polijstte, tot er een verfijndere, meer evenwichtige versie van onder het stof verscheen. Deze keer was de première - onder leiding van Richard Strauss en met de concertmeester van diens orkest - een daverend succes. Logisch, want vanaf de dissonante inzet van de soloviool op ijzige strijkersklanken, ontvouwt zich een prachtig spel tussen viool en orkest, die zeer aan elkaar gewaagd zijn. Wie valt niet voor de weidse meren en groene wouden die Sibelius ons schildert, met een mengeling van melancholie en gelukzaligheid?

Zwanenzang

Wij associëren het hoge Noorden niet alleen met bovenstaande natuurbeschrijving maar ook met koude, ijzige vlakten. Van dat laatste is de muziek van de Est Arvo Pärt een klinkende weergave: minimal music die nóg kaler is dan die van zijn Amerikaanse collegaminimalisten zoals Philip Glass en John Adams. Ondanks, of juist dankzij de minimale middelen die Pärt inzet, weet hij des te meer diepgang te creëren. Het resultaat is muziek die vaak als ‘religieuze ervaring’ wordt omschreven.

Hoewel de climax in zijn Swansong een bij Pärt zeldzame knipoog naar Hollywood lijkt, is ook dit werk van een verstilde schoonheid.

De althobosolo aan het begin roept Sibelius’ symfonische gedicht De Zwaan van Tuonela in gedachten. En de muziek schommelt als de zee. Het is een troostend wiegen, waardoor deze Swansong veilig en geborgen aanvoelt.

Het is niet Pärts ‘zwanenzang’ (tien jaar na het componeren is hij nog altijd onder ons), maar gaat wel over het vinden van rust. De muziek verklankt het gebed Wisdom and Innocence van kardinaal John Henry Newman (18011890) voor ‘a safe lodging, and a holy rest, and peace at the last’. Pärt componeerde het voor de 200ste geboortedag van de kardinaal, die in 2010 zalig en in 2019 zelfs heilig werd verklaard.

Impressie van de zee

Claude Debussy was een lastpak op het conservatorium, omdat hij de geboden van de conservatieve docenten niet opvolgde. Niet omdat hij het niet snapte - hij was razend intelligent - maar simpelweg omdat hij ‘daarom’ geen goede reden vond. Dus beging hij muzikale zonde op zonde, wat hem tot een van de grote vernieuwers van de westerse

muziek maakte. Debussy werd de uitvinder van het muzikaal impressionisme, hij verstaat net als de impressionistische schilders de kunst om met zijn muziek beelden op te roepen die ‘door de oogharen heen’ lijken te worden bekeken. Toch werd hij niet graag tot de impressionisten gerekend, en zijn compositiemethode was ook anders dan die van de impressionistische schilders. Waar die

Debussy beging muzikale zonde op zonde, wat hem tot een van de grote vernieuwers van de westerse muziek maakte. hun ezels mee naar buiten namen om daar hun indrukken te vertalen naar verf op papier of doek, componeerde Debussy zijn ‘zeezicht’ ver van de kust. ‘U zult zeggen dat de oceaan nu niet direct Bourgondië omspoelt...! En dat mijn werk op die manier wel erg op schetsen uit een atelier zal lijken!’ Toch is het Debussy gelukt om in dit impressionistisch meesterwerk de zee in al haar facetten te vangen. In de eerste van de drie secties, De l’aube à midi sur la mer, schildert hij de kalme schitteringen op het wateroppervlak en de vergezichten, die onze gedachten naar verre plekken voeren (Debussy maakt ons warm met Oosterse klanken). Het spel van de golven in Jeux de vagues is speels en jeugdig en warm. In de Dialogue du vent et de la mer klinken de gierende wind en de grommende golven; Debussy laat ons voelen dat de zee een gevaarlijke geliefde is, die niet met zich laat spotten.

Alexander Klapwijk

Lahav Shani • chef-dirigent Geboren: Tel Aviv, Israël Huidige positie: chef-dirigent Rotterdams Philharmonisch Orkest; music director Israel Philharmonic Orchestra Eerder: vaste gastdirigent Wiener Symphoniker Studie: piano aan de Buchmann-Mehta School of Music Tel Aviv; piano en directie aan de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’ Berlijn; mentor: Daniel Barenboim Doorbraak: 2013, na het behalen van de eerste prijs van het Gustav Mahler Dirigentenconcours in Bamberg Daarna: gastdirecties Berliner Staatskapelle, Berliner Staatsoper, Wiener Philharmoniker, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Staatskapelle Dresden, Tonhalle Orchester Zürich, RundfunkSinfonieorchester Berlin, Philharmonia Orchestra, Philadelphia Orchestra, Pittsburgh Symphony Orchestra, Seoul Philharmonic Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2016

Foto: Marco Borggreve

Foto: Marco Borggreve

Janine Jansen • viool Geboren: Soest Studie: bij Coosje Wijzenbeek; Conservatorium Utrecht bij Philipp Hirshhorn en Boris Belkin Prijzen: Nederlandse Muziekprijs (2003); VSCD Klassieke Muziekprijs (2008); Concertgebouw Prijs (2013); Johannes Vermeerprijs (2018) Gesoleerd bij: Berliner Philharmoniker, Orchester des Bayerischen Rundfunks, London Symphony Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest, Chamber Orchestra of Europe, NHK Symphony, Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia, New York Philharmonic Orchestra Kamermuziekpartners: Leif Ove Andsnes, Martha Argerich, Martin Fröst, Alexander Gavrylyuk, Denis Kozhukin, Mischa Maisky, Julian Rachlin Kamermuziek Festival Utrecht: oprichter en artistiek leider (2003-2016); sinds 2019 artistiek adviseur Docent: HÉMU Valais, Sion; Kronberg Academy Instrument: ‘Shumsky-Rode’-Stradivarius uit 1715 Debuut Rotterdams Philharmonisch: 1999

Agenda vr 15 december 2023 • 20.15 zo 17 december 2023 • 14.15 dirigent Andrew Manze sopraan Carolyn Sampson mezzosopraan Marianne Beate Kielland tenor Daniel Behle bas-bariton Luca Pisaroni koor Groot Omroepkoor Vaughan Williams Serenade to Music Rijnvos Europe (opdrachtwerk, wereldpremière) Beethoven Negende symfonie Proms: Christmas Classics vr 22 december 2023 • 20.30 za 23 december 2023 • 20.30 zo 24 december 2023 • 14.15 dirigent Adam Hickox Prokofjev Luitenant Kijé: Troika Humperdinck Hänsel und Gretel – selectie Rossini Ouverture La Cenerentola Ravel Ma mère l’oye – selectie Tsjaikovski De notenkraker: Suite nr.1 Het zwanenmeer (4+) vr 29 dec 2023 • 13.15 en 15.15 za 30 dec 2023 • 13.15 en 15.15 dirigent Bertie Baigent regie Fons Merkies acteurs Sanne Franssen, Christiaan Koetsier en Eric Jan Lens scenografie Cynthia Borst Tsjaikovski Het zwanenmeer (delen) do 11 jan 2024 • 20.15 zo 14 jan 2024 • 14.15 dirigent Kristiina Poska sopraan Chen Reiss Mozart Ouverture ‘Die Zauberflöte’ Mozart Aria‘s Beijer Wals voor orkest (opdrachtwerk, wereldpremière) J. Strauss jr. An der schönen blauen Donau Lehár Liederen Dvořák Slavische dansen (selectie)

Orkestleden Chef-dirigent Lahav Shani Eredirigent Yannick Nézet-Séguin

Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Rosalinde Kluck León van den Berg Olfje van der Klein

Vaste gastdirigent Tarmo Peltokoski Cello Emanuele Silvestri Eerste viool Eugene Lifschitz Marieke Blankestijn, Joanna Pachucka concertmeester Daniel Petrovitsch Quirine Scheffers Mario Rio Hed Yaron Meyerson Gé van Leeuwen Saskia Otto Eelco Beinema Arno Bons Carla Schrijner Mireille van der Wart Pepijn Meeuws Rachel Browne Yi-Ting Fang Maria Dingjan Marie-José Schrijner Contrabas Noëmi Bodden Matthew Midgley Petra Visser Ying Lai Green Sophia Torrenga Jonathan Focquaert Hadewijch Hofland Robert Franenberg Annerien Stuker Harke Wiersma Alexandra van Beveren Arjen Leendertz Ricardo Neto Tweede viool Charlotte Potgieter Fluit Cecilia Ziano Juliette Hurel Frank de Groot Joséphine Olech Laurens van Vliet Désirée Woudenberg Tomoko Hara Elina Staphorsius Fluit/piccolo Jun Yi Dou Beatriz Da Baião Bob Bruyn Eefje Habraken Hobo Maija Reinikainen Remco de Vries Wim Ruitenbeek Karel Schoofs Babette van den Berg Anja van der Maten Melanie Broers Lana Trimmer Hobo/althobo Ron Tijhuis Altviool Anne Huser Klarinet Roman Spitzer Julien Hervé Galahad Samson Bruno Bonansea José Moura Nunes Kerstin Bonk Lex Prummel

Klarinet/ basklarinet Romke-Jan Wijmenga Fagot Pieter Nuytten Lola Descours Marianne Prommel Fagot/ contrafagot Hans Wisse Hoorn David Fernández Alonso Felipe Santos Freitas Silva Wendy Leliveld Richard Speetjens Laurens Otto Pierre Buizer Trompet Alex Elia Simon Wierenga Jos Verspagen Trombone Pierre Volders Alexander Verbeek Remko de Jager Bastrombone Rommert Groenhof Tuba Hendrik-Jan Renes Pauken/slagwerk Danny van de Wal Ronald Ent Martijn Boom Adriaan Feyaerts Harp Charlotte Sprenkels