manifestację dążeń do zachowania ukraińskości w Polsce. W piśmie wystosowanym do VI Zjazdu PZPR 29 listopada 1971 r., działacze Koła UTSK we Wrocławiu poszli jeszcze dalej. Postulowano w nim m. in.: 1. potwierdzenia generalnej linii partii na odcinku polityki narodowościowej „sformułowanej jednoznacznie i dobitnie na VII Plenum KC PZPR z lipca 1956, a opartą na leninowskich zasadach w kwestii traktowania mniejszości narodowych, naruszaną w ostatnim 14-leciu”; 2. odrzucenia „szeroko rozpowszechnionej, nacjonalistycznej koncepcji Władysława Gomułki o rzekomym jednolitym pod względem narodowościowym charakterze PRL”; 3. ocenienia „po marksistowsku [...] przeprowadzonej w 1947 roku akcji «W» [która] dała początek wszystkim nieszczęściom i biedom, które Ukraińców w Polsce gnębią do dzisiaj”; 4. zorganizowania powrotu na dawne ziemie114 . Być może autorzy pism (wedle władz – B. Szost i związana z nim „grupa” osób115) mieli nadzieję na kolejną odwilż, w czasie której spodziewano się uzyskać pewne koncesje dla ludności ukraińskiej w Polsce – analogicznie do sytuacji z lat 1956–1957. Przemawiałaby za tym częstotliwość, z jaką wysyłano petycje. W świetle dokumentacji SB mogły mieć one także związek z uaktywnieniem się działalności „Łemkosojuzu” i jego, pochodzącą z 1967 r., petycją do rządu PRL w sprawie powrotów116 . Wykluczyć, że pisano je „dla historii” wszak nie możemy. Poza adresatem, pismo przesłano do wiadomości I sekretarzowi Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KC KPZR) Leonidowi Breżniewowi, I sekretarzowi KC KPU[krainy] Petrowi Szełestowi i ambasadorowi radzieckiemu w PRL Stanisławowi Piłotowiczowi117. Reakcja centrali UTSK na poczynania wrocławskich działaczy była błyskawiczna. W dniu 19 grudnia 1971 r. odbyło się Plenum ZW UTSK z udziałem przewodniczącego ZG UTSK Mikołaja Korolki, przedstawiciela Departamentu Społeczno-Administracyjnego MSW – F. Bielaka oraz Wydziału Administracyjnego KW PZPR A. Żelaznego i Urzędu Spraw Wewnętrznych WRN we Wrocławiu E. Zadrożnego. Plenum usunęło ze składu Zarządu Wojewódzkiego dotychczasowego zastępcę przewodniczącego Maksyma Maśleja118 . Zawieszona została działalność Koła UTSK we Wrocławiu 119 . Na początku 1972 r. nastąpiły dalsze zmiany. W trakcie konferencji wojewódzkiej UTSK we Wrocławiu, która miała miejsce
20 lutego 1972 r., dokonano wyboru nowego Zarządu Wojewódzkiego. Weszli do niego: Jan Śpiwak (jako przewodniczący ZW), Michał Szumada, Dymitr Bogusz, P. Kowalczuk, Bohdan Hnatiuk, Michał Baczyński, Helena Wodonos, S. Hordiuk, T. Dubec, W. Sowa, G. Fedak i A. Stefura120. Zarząd Koła utworzyli P. Kowalczuk – przewodniczący, M. Kowalik – zastępca, Romaniak – sekretarz, Nowakowska – skarbnik121. Działacze wrocławskiego miejskiego koła UTSK, którzy wystosowali pisma zostali napiętnowani przez centralne władze UTSK. Ich działalność uznano za przynoszącą szkodę organizacji122, miała też „poderwać autorytet Towarzystwa”123. Wedle tego samego źródła akcja wrocławian nie znalazła poparcia w terenie, który „wykazał dojrzałość i nie zaraził się chorobą, która niszczyła ueskatowski [od ukraińskiej nazwy UTSK – УСКТ – przyp. J. S.] organizm w samym Wrocławiu124 . Wedle cytowanej powyżej „Oceny sytuacji politycznej w środowiskach mniejszości narodowościowych” z października 1973 r., pisma świadczyły o wzroście tendencji nacjonalistycznych w środowisku ukraińskim. Wiązano w niej wprost „grupę Szosta” z Łemkosojuzem 125 . Nie wspomniano natomiast o współautorze pism – Leonie Galu126 . Najprawdopodobniej żadna zorganizowana „grupa Szosta” nie istniała. Była raczej konstrukcją stworzoną przez władze w celu przeprowadzenia „czystki” w UTSK. Do nacjonalistów z „grupy Szosta” zaliczono: Stefana Króla, Jarosława Tomina (jako osoby, które podpisały ww. dokumenty) oraz M. Masleja, Irenę Snihur (ówczesną dyrektor IV LO w Legnicy), Helenę Wodonos i Nowicką [chodzi prawdopodobnie o Nowakowską – przyp. J. S.], a spoza województwa wrocławskiego: Michała Kowalskiego z Gorzowa Wlkp., Michała Dońskiego, Teodora Gocza i P. Stefanowskiego: Grupa Szosta inspirowała oderwanie Zarządu Koła Miejskiego UTSK we Wrocławiu i utworzenie UTSK-Łemko, a także od szeregu lat propaguje w środowisku ukraińskim separatyzm od środowiska polskiego [...]127.
W cytowanym dokumencie zawarto wykaz podnoszonych w środowisku ukraińskim problemów. Były one zbieżne z tymi, które przedstawili autorzy cytowanej już wcześniej petycji z 27 października 1971 r. Znalazły się wśród nich postulaty128 : 1) wprowadzenie audycji radiowych w języku ukraińskim oraz zobowiązanie PRiTV, prasy do popularyzowania problematyki ukraińskiej; 2) zwiększenie nakładów wydawnictw ukraińskich;
Рідна мова
55