Dichterbij Rabobank Dommelstreek 1-2013

Dichterbij

MAGAZINE VOOR LEDEN VAN RABOBANK DOMMELSTREEK VOORJAAR 2013

DOMMELSTREEK

‘Zorg en ondernemen: een sterke combinatie’ »8

NIEUWBOUW

HYPOTHEKEN

ONDERNEMEN

The Colour Kitchen als cateringconcept »10

Wat verandert er voor u? »18

Webshop vanaf de keukentafel »36

OM DE HOEK

2 DOMMELSTREEK

Rabobank Dommelstreek biedt het nieuwe park in Leende (zie ook pagina 32 en 33) een blijvend cadeau aan: een social sofa. Dit is een betonnen buurtbank die gemoza誰ekt wordt met een unieke afbeelding. Er is gestart met de realisatie van de social sofa. Het ontwerp is opgetekend en de eerste moza誰eksteentjes zijn gelegd. Naar verwachting wordt de bank later dit voorjaar onthuld.

FOTO: CALIMERA FOTOGRAFIE

DESIGNSTUDIO SOCIAL SOFA 10 JANUARI 2013, 9.00 UUR 3

ADRI GEERTS

VOOR WOORD

directievoorzitter

MOOI IN BALANS

H

et voorjaar is een tijd van zoeken naar balans. Letterlijk, op de weegschaal, met het strandseizoen in zicht, na iets te fijne feestdagen. Of op de boekhouding als de jaarcijfers gepresenteerd moeten worden. Thuis zoeken we evenwicht tussen werk en gezin en op de zaak tussen geld verdienen op de korte termijn en investeren voor continuïteit op de lange termijn.

Als maatschappij zoeken we naar de ideale verhouding als het gaat om groei en duurzaamheid. De financiële crisis heeft ons geleerd dat snelle economische groei niet meer reëel is.

Daarbij gaat het bij velen al niet langer om meer, meer, meer. We willen juist duurzame groei, zodat er voor onze kinderen en kleinkinderen ook iets overblijft. Dan maar iets langzamer.

COLOFON Redactie: Rabobank Dommelstreek - Ingrid Boerekamps, Chantal Claes, Monique Gubbels-van Oosterhout, Jolanda Kros, Janine Ritzen Redactieadres: communicatie@dommelstreek.rabobank.nl Postbus 19, 5660 BA Geldrop Tekstproductie, opmaak, druk & handling: BCM Eindhoven Zonder schriftelijke toestemming van de Rabobank mag niets uit deze uitgave worden overgenomen of gekopieerd. De Rabobank en vdbj_ besteden uiterste zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle gepubliceerde data.

Onjuistheden kunnen echter voorkomen. De Rabobank en vdbj_, alsmede de aan hen gelieerde ondernemingen en toeleveranciers, zijn niet aansprakelijk voor onjuistheden of enig handelen op grond van de inhoud van dit blad.

4 DOMMELSTREEK

Hoe verhoudt zich dit tot economische modellen die om groei vragen? Zoeken naar evenwicht dus. Een zoektocht die op termijn meer oplevert: nieuwe ideeën en innovaties.

In deze editie van Dichterbij vertelt onderneemster Vera de Groof hoe zij evenwicht brengt in haar bedrijfsvoering (pagina 8-9), besteden we aandacht aan het duurzame cateringconcept voor ons nieuwe kantoor (pagina 10-13), praten we u bij over wat er speelt in de hypotheekmarkt (pagina 18-20) en laten we u middels een beeldreportage de status zien van de projecten in Geldrop, Heeze-Leende en Nuenen, die zijn opgepakt naar aanleiding van het Jaar van de Coöperatie (pagina 36-37).

Ik wens u veel leesplezier.

Vanaf 20 maart is er een nieuwe tentoonstelling in de Rabo Kunstzone.

Dichterbij DOMMELSTREEK

THEMA: EVENWICHT

14 22

Trends voor het mkb 'Onze economie groeit de komende 10 jaar niet' ONDERNEMEN

8

Zorgboerderij De Groof NIEUWBOUW

10

The Colour Kitchen TARIFERING

16

Nieuwe regels voor advieskosten HYPOTHEKEN

10

18

Wat verandert er voor u?

KLANTBELOFTEN

26

Samen sterker INTEGRITEIT

28

Bankiers en ethiek COĂ–PERATIE

32

Projecten in beweging VERANTWOORD LENEN

34

18

Een krediet afsluiten ONDERNEMEN

36

Kidzz & Toys RUBRIEKEN

32

36

2 6 17 21 31 38 39 40

Om de hoek Kort Rabobank Hypotheekdossier Puzzel Harde cijfers over voedsel Aanbiedingen voor leden Column Bert Faber Spring maar achterop 5

KORT

De basis voor een sterke club!

POSITIEF COACHEN 'Wel winnen hoor', 'Doe eens wat meer je best', 'Wat hebben we nu afgesproken?' Herkent u deze aanmoedigingen door toeschouwers, trainers of coaches?

D

e verleiding is groot om tijdens trainingen en wedstrijden te focussen op corrigeren in plaats van stimuleren. Een gemiste kans, omdat stimuleren uiteindelijk leidt tot meer plezier en betere prestaties. Positief Coachen biedt u nu de mogelijkheid bij uw vereniging een project te starten om te zorgen dat een positieve benadering voortaan het uitgangspunt is. Ontdek wat dat met uw club doet.

Dankzij een bijdrage uit het Coöperatiefonds van Rabobank Dommelstreek kunt u

Positief Coachen tot 30 juni 2013 tegen een heel aantrekkelijk tarief starten.

Vier clubs uit Nuenen zijn inmiddels gestart met het traject. De Zwem- en Polovereniging, NKV Korfbal, Voetbalvereniging RKSV en Hockey Club Nuenen beginnen met workshops voor het bestuur en de trainers. Ook Hockey Geldrop gaat deelnemen aan het traject van Positief Coachen en met enkele andere clubs zijn de gesprekken in volle gang. Bent u geïnteresseerd om een Positief Coachen

Op zoek naar lokale projecten

A

ls coöperatieve bank besteden we een deel van onze winst aan projecten die bijdragen aan de economische, sociale, culturele en duurzame ontwikkeling van Geldrop, Heeze-Leende en Nuenen. Ook in 2013 bieden wij goede initiatieven graag die ondersteuning die nodig is. Hierbij gaat het niet alleen om een financiële bijdrage, maar juist ook om samenwerking op het gebied van mensen, media, kennis en middelen. Samen bereiken we meer.

6 DOMMELSTREEK

In 2012 heeft deze samenwerking tot succesvolle projecten geleid. Zo is onder andere de Wandel Avondvierdaagse in Geldrop verder geprofessionaliseerd en de film Spiegelgevecht is - met medewerking van jongeren uit Heeze - gerealiseerd.

Daarnaast ontvingen maar liefst 202 clubs een bijdrage via ‘Steuntje in de rug’. Heeft u een goed idee waarvan u vindt dat het onze steun verdient? Kijk op www.rabobank.nl/dommelstreek voor de mogelijkheden en de criteria.

traject binnen uw vereniging te starten of wilt u meer informatie?

Stuur dan een e-mail naar positiefcoachen@nkvkorfbal.nl.

De criteria zijn te vinden op www.rabobank.nl/dommelstreek.

HANDIGE CHECK Op 1 februari 2014 is SEPA (Single Euro Payments Area) een feit. Vanaf dat moment mag u alleen nog Europese betaal- en incassoproducten gebruiken.

Ook is iedereen dan over op IBAN. Februari 2014 lijkt nog ver weg. Maar SEPA vraagt om aanpassingen in de administratie, systemen en software van bedrijven. Begin daarom tijdig met voorbereiden en voorkom dat u straks niet meer kunt betalen en/of incasseren.

Doe de Rabo SEPA-Check: www.rabobank.nl/sepacheck

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS

Financieel Jaaroverzicht ontvangen?

H

et is weer maart. En dan moeten we er toch echt allemaal aan geloven: de belastingaangifte. Uw aangifte moet voor 1 april binnen zijn bij de Belastingdienst. De Belastingdienst doet gelukkig al een deel van het werk door veel gegevens alvast voor u in te vullen in

de elektronische aangifte. Maar deze moeten natuurlijk nog wel gecontroleerd en aangevuld worden. Daarvoor kunt u onder meer het Financieel Jaaroverzicht gebruiken. Als u internetbankieren of mobielbankieren heeft, dan heeft u in januari het Financieel Jaaroverzicht 2012 voor het eerst digitaal ontvangen in uw Berichten Inbox in Rabo Internetbankieren. Als u uw belastingaangifte nog moet doen en u heeft uw Financieel Jaaroverzicht nog niet gezien, kijk dan eerst even in uw Berichten Inbox. Succes met uw aangifte!

U VINDT DE BERICHTEN INBOX NA HET INLOGGEN MET UW RANDOM READER IN RABO INTERNETBANKIEREN RECHTSBOVEN IN DE MENUBALK ONDER ‘BERICHTEN’.

Site brengt vraag en aanbod bij elkaar

HULP OM DE HOEK

I

emand nodig die uw boodschappen kan doen? Een oppas voor uw chronisch zieke kind? Hulp bij uw administratie of vervoer naar het ziekenhuis? Er is vast iemand die u kan helpen. Of misschien wilt u juist zelf graag iemand helpen. De site www.wehelpen.nl brengt vraag en aanbod bij elkaar.

WeHelpen is een soort marktplaats voor patiënten, mantelzorgers en vrijwilligers met slimme functies voor het vinden en verbinden, organiseren en delen van hulp.

U kunt er een profiel aanmaken om hulp te vragen en te organiseren. Of om hulp aan te bieden aan anderen in de buurt. Alle geboden hulp wordt beloond met punten, die u kunt doneren aan een ander, verzilveren of besteden aan de mensen die u helpen. WeHelpen is een initiatief van Achmea, Bureauvijftig, CZ, Menzis, PGGM, Rabobank, The Caretakers en VitaValley.

Ontwikkelt u een kansrijke, duurzame innovatie, die bijdraagt aan maatschappij en milieu? En is uw innovatie de idee-fase voorbij? U kunt dan meedoen aan de Herman Wijffels Innovatieprijs 2013, de stimuleringsprijs van de Rabobank die uw duurzame innovatie verder brengt.

U kunt zich inschrijven vóór 1 april 2013.

Kijk voor de voorwaarden op www.rabobank.nl/ innovatieprijs

100% ELEKTRISCH RIJDEN Rabobank Dommelstreek rijdt vanaf december in een elektrische auto. Het past bij onze kernwaarden duurzaam en innovatief. Ook in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen is het een juiste aankoop. De auto kochten we bij Autobedrijf Janssen uit Nuenen. Op het parkeerterrein van ons kantoor in Geldrop is nu een oplaadpunt voor elektrische auto's. U kunt daar tijdens een afspraak ook gebruik van maken.

THEATER VOOR HET GOEDE DOEL Vrouwenserviceclub Zonta Eindhoven organiseert op 13 maart in ’t Klooster in Nuenen een theateravond plus. Met de opbrengst van (250) kaartjes voor ‘‘Offers & Koffers” door theatergroep Plankgas steunt de club het StopLoverboysNU initiatief. Na afloop is er ook een marktplein met leuke kraampjes. De voorstelling start om 20.00 uur. Kaarten kosten € 17,50 inclusief koffie vooraf en een drankje na. Meer info: www.zontaeindhoven.nl 7

ONDERNEMEN

STAL DE GROOF

‘Nog meer voldoening dan ik dacht’ Zorg voor mens en dier en het ondernemerschap vinden elkaar bij Stal De Groof. De zorgboerderij biedt dagbesteding aan mensen met een beperking.

TEKST: TAALCONCEPT FOTO'S: LIANE MANDERS FOTOGRAFIE

S

tal De Groof ligt in het verrassende buitengebied tussen Eindhoven en Geldrop, bekend als het gehucht Riel.

Vera de Groof (38) runt hier een paardenhouderij, gecombineerd met een zorgboerderij, waarover ze met haar schoonzus Sanne Verhoeven (34) de dagelijkse leiding heeft. Vera: ‘Mijn vader had varkens en daarnaast enkele paarden. Door de varkenspest raakte hij zijn varkens kwijt en met de nieuwe welzijnsregels had het bedrijf onvoldoende kansen. Mijn vader, toen 55, was gedwongen om na te denken over de toekomst. Een koper voor het zogenaamde mestquotum diende zich aan en mijn ouders hakten de knoop door. We braken de kraamstal af, verbouwden een stal tot paardenstal en realiseerden een binnenrijbaan.’

ENORME UITDAGING Vera vervolgt: ‘Mijn oom, die in Middelburg woonde, kreeg in diezelfde periode een beroerte. Toen hij bij ons logeerde in de zomer merkten we al snel dat hij 8 DOMMELSTREEK

dezelfde dingen ging doen als mijn vader vroeger. De dieren verzorgen, de planten water geven, dat soort dingen. We merkten dat we op de boerderij echt iets konden betekenen voor mensen die om wat voor reden dan ook beperkt zijn in het dagelijks leven. Het idee van de zorgboerderij was geboren.’

Samen met Sanne, die verpleegkundige is, gaat Vera op zoek naar mensen die ze op de boerderij kunnen begeleiden. Ze kunnen tien tot vijftien mensen plaatsen, afhankelijk van de zorgvraag. Vera: ‘We zijn er vooral om de thuissituatie en de doorgaans aanwezige mantelzorgers te ontlasten en om mensen een plezierige dag te bezorgen. Als iemand met weinig zorg begint, neemt dat vaak wel toe. Wanneer begeleiding één op één niet meer voldoende is, zien we uit naar een andere oplossing. Mensen op de juiste manier prikkelen en benaderen is een enorme uitdaging. Iemand benaderen zoals ik zelf benaderd wil worden en heel goed verzorgen zonder te betuttelen, dáár gaat het

Vera de Groof (rechts) op stal met Yvonne Fransman, accountmanager Bedrijven Food & Agri bij Rabobank.

IN BEDRIJF

om. De mensen die hier komen voor dagbesteding staan op de eerste plaats. Dat betekent in combinatie met de stal dus best een vol programma. Toch hebben we een mooi evenwicht tussen de twee bedrijfstakken gevonden. Ik vind het ontzettend dankbaar werk. Het vereist creativiteit en is intensief. Het geeft me nog meer voldoening dan ik dacht.’

PLUS IN ONDERNEMERSCHAP De uitbreiding van de activiteiten op de boerderij betekende ook op financieel gebied nogal wat.

Vera: ‘Uit ervaring weet ik dat de paardenbranche niet de makkelijkste is voor het verkrijgen van een financiering. Doordat mijn ouders en grootouders al bankierden bij Rabobank was er al een lange relatie. Het is echter geen garantie. Gelukkig zijn we er samen met de bank goed uitgekomen. Rabobank doorstaat de economische crisis als een van de weinige banken op eigen kracht. Dat tekent een onderneming.’

Yvonne Fransman, accountmanager Bedrijven Food & Agri bij Rabobank is de adviseur van Vera. Yvonne: ‘Vera laat mooi zien hoe zorg en ondernemen elkaar kunnen versterken. De paarden zijn daarbij de basis. Zo’n combinatie vind ik een plus in ondernemerschap. Ze verzamelt de juiste mensen om zich heen en de locatie is uitermate geschikt. Sterk hoe ze vanuit de oude situatie verder heeft gedacht en de juiste vragen stelt: wie ben ik, wat kan ik en wie heb ik daarbij nodig?’

‘Vera is ook lid van de ledenraad van Rabobank in de kieskring Geldrop en kent de bank dus ook op die manier. Het is goed als jonge ondernemers – ook agrarische – daarin actief zijn. Rabobank heeft de nevenactiviteiten die steeds meer ontstaan op agrarische bedrijven goed in beeld. Zo organiseerden we bijvoorbeeld een symposium over dit onderwerp met branchespecifieke informatie’, besluit Yvonne.

Stal De Groof is een professioneel paardenbedrijf, vertelt Vera. ‘Samen met mijn vader houd ik me bezig met het fokken, trainen en africhten van paarden. We hebben 25 paarden. De helft staat bij ons in pension.

Ons bedrijf is dus echt ín bedrijf. Er komen leveranciers, bouwvakkers, familie en natuurlijk moeten de dieren dagelijks worden verzorgd. Van de zorgboerderij werkt elke dag een aantal mensen mee in de stallen bij de paarden en anderen komen vaak een kijkje nemen.’

WWW. STALDEGROOF.NL WWW.ZORG-STALDEGROOF.NL

9

‘Duurzaamheid met toegevoegde waarde’

NIEUWBOUW

THE COLOUR KITCHEN

Uniek in de regio In Geldrop wordt gebouwd aan het nieuwe kantoor van Rabobank Dommelstreek. Een kantoor waarbij ontmoeten centraal staat.

TEKST: ESTHER KÖLLNER/TEKSTHER FOTO'S: LIANE MANDERS FOTOGRAFIE; THE COLOUR KITCHEN

Frits Pannekoek (links) en Wieke Eggels.

R

abobank is een toonaangevende en betrokken organisatie, gericht op een duurzame toekomst. Rabobank Dommelstreek toont haar vooruitstrevendheid met de plannen voor een nieuw, duurzaam ontmoetingscentrum met een uniek cateringconcept.

Directeur Bedrijfsmanagement Wieke Eggels vertelt: ‘Dit pand moet het toonbeeld zijn van Het Nieuwe Werken. De bank wordt een plek om elkaar te ontmoeten. Collega’s onder elkaar, maar ook klanten en in het bijzonder leden.’

THE COLOUR KITCHEN Frits Pannekoek is als adviseur van Vijverborgh (horeca en hospitality concepten) betrokken bij het nieuwbouwproject. In 2005 kwam hij in aanraking met The Colour Kitchen en wilde graag participeren. ‘Duurzaamheid wordt een steeds belangrijker begrip binnen het bedrijfsleven.

Bovendien vond ik het maatschappelijke aspect 11

‘Het coöperatieve gedachtegoed van Rabobank Dommelstreek sluit naadloos aan op The Colour Kitchen. Ze hebben allebei een groot maatschappelijk hart.’

interessant. De wereld is aan het veranderen en ik ga daar graag in mee. Het coöperatieve gedachtegoed van Rabobank sluit naadloos aan op The Colour Kitchen. Ze hebben allebei een groot maatschappelijk hart. Onze missie is om jongens en meiden met afstand tot de arbeidsmarkt een kans te geven. We brengen mensen met verschillende achtergronden samen in onze kleurrijke keuken en leiden ze op met als doel een tweede kans in de samenleving.’ Wieke: ‘We waren direct onder de indruk van het verhaal van The Colour Kitchen.

Het past bij wat we met het nieuwe pand voor ogen hebben: innovatie en duurzaamheid. Het wordt een coöperatieve ontmoetingsplek en The Colour Kitchen past daar geweldig bij.’

STREEKPRODUCTEN Wieke: ‘We zijn op werkbezoek geweest bij een dergelijk concept in Breda, waar we aangenaam verrast werden. Het zag er piekfijn uit en de dynamiek is geweldig.’

Frits: ‘We werken altijd met koks op locatie, alles wordt vers bereid.’ Wieke: ‘Dat vinden wij als bank ook belangrijk, verantwoord eten. We willen onze medewerkers graag gezond houden.

Vandaar dat we onze frisdrankautomaten al vervangen hebben door water en gratis vers fruit.’ Frits: ‘We gebruiken streekproducten van lokale leveranciers. Als we ingrediënten van ver moeten halen, gaat dit ten koste van de duurzaamheid. En zo profiteren lokale ondernemers er ook van.’ Naast de standaard boterham met kaas worden er ook complete maaltijden geserveerd. Frits: ‘Accountmanagers kunnen straks met klanten gaan eten en worden dan aan tafel bediend. Dat is voor ons bij uitstek een opleidmoment. De ‘ouderwetse’ kantine wordt steeds meer een professionele horecavoorziening. Qua kosten maakt het niet veel uit, maar qua beleving wel. Je merkt dat het veel meer leeft.’

MAATWERK Frits: ‘We leveren altijd maatwerk, zowel richting de opdrachtgever als richting de leerling. Onze leerlingen hebben drie dingen nodig: trots, geborgenheid en discipline.

Mensen met verschillende achtergronden komen bij elkaar in de keuken.

12 DOMMELSTREEK

The Colour Kitchen werkt met koks op locatie en alles wordt vers bereid.

BALANS

Na onze interne opleiding stroomt 67% uit. Ze vinden een baan of gaan een vervolgstudie doen. Dat is ook ons doel: betere kansen op de arbeidsmarkt. Onze opleiding is het middel daartoe. Een aantal mensen krijgt een vaste aanstelling bij ons, het streven is om 40% van onze medewerkers in te vullen door leerlingen.’

Naast de praktijkervaring krijgen de leerlingen ook huiswerk mee en worden ze gecoacht.

GASTVRIJ De ontvangst in het ontmoetingscentrum wordt anders dan klanten gewend zijn. Zo komt er een heuse koffiecorner.

‘Geen apparaat maar een echte bar, met bediening’, zegt Wieke. ‘Het is de bedoeling dat de klant zich welkom voelt. Vanaf het eerste moment moet de klant het geweldig vinden dat hij bij ons is. De receptie met wachtkamer maakt plaats voor een gastvrouw die onze klanten ontvangt. Ook in de avonduren kunnen er activiteiten plaatsvinden, we laten het concept ‘van 9 tot 5’ los. Dit past ook bij de

nieuwe manier van werken. We gaan optimaal gebruikmaken van de faciliteiten die we in huis hebben. We willen onze leden hier graag van mee laten profiteren.’

Wieke: ‘Iedereen is enthousiast over dit nieuwe concept, zowel onze medewerkers als de leden. Het moet toegevoegde waarde voor de samenleving hebben. En ook voor onze medewerkers, want dat verdienen ze. De balans tussen werk en privé ligt voor iedereen anders.

We faciliteren onze mensen om deze balans te optimaliseren. We geven veel vertrouwen en verwachten ook dat ze dat waarmaken. We sturen op resultaat en niet meer op aanwezigheid en uren. In die filosofie moet iedereen zijn eigen weg vinden. Vandaar dit kantoor, als middel om dit te kunnen realiseren.’

The Colour Kitchen leent zich uitstekend voor bedrijven die gastvrijheid en beleving centraal willen stellen binnen hun bedrijf. Samen gaan we de nieuwe balans tussen commercieel en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap bepalen. Dat maakt de bedrijfsrestauratieve formule uniek in Nederland. Het maatschappelijk belang mag nooit ten koste gaan van de commercie. Daar zit de match met Rabobank; winst is niet het doel maar een middel.

Naar verwachting is het ontmoetingscentrum medio 2014 klaar voor gebruik.

13

KANSEN VOOR MKB

KENNIS DELEN

Bijblijven: dat levert geld op Je kunt als ondernemer je best doen en economisch moeilijke tijden uitzitten. Maar het is slimmer om te kijken waar kansen liggen. Daarom speuren we naar trends waar mkb’ers voordeel bij kunnen hebben.

TEKST: MILOE VAN BEEK FOTO'S: RODERIK VAN NISPEN, HANS LEBBE

O Dr. Alexander Suma en dr.

Rossella Ferraro wonnen met hun Integrated Roof Wind Systems de Herman Wijffels Innovatieprijs 2012.

14 DOMMELSTREEK

m ondernemers te helpen bij te blijven in de snel veranderende wereld, heeft de Rabobank onlangs zeven belangrijke trends gedefinieerd. ‘Juist in deze crisistijd is het goed om vooruit te kijken en duidelijke keuzes te maken. Zo loop je voor op je concurrenten’, zegt Bert Sikken, hoofd Sectormanagement Directoraat Bedrijven van de Rabobank.

Milieubewust en maatschappelijk verantwoord ondernemen vormen de belangrijkste ontwikkelingen voor de komende jaren.

Grondstoffen als olie en gas raken op, consumenten realiseren zich dat ziektes, afvalstromen en klimaatverandering het gevolg zijn van een onverantwoorde omgang met de wereld om ons heen. De greentechindustrie, die tien jaar geleden niks voorstelde, is nu booming: zonnepanelen en elektrische auto’s zijn grote nieuwe markten. ‘We gaan steeds meer terug naar de circulaire economie waarin energie en grondstoffen worden hergebruikt’, zegt Daan

Dijk, hoofd van de afdeling Sustainable Business Development van de Rabobank. Hij ziet de chemische industrie bijvoorbeeld grote stappen zetten richting de agrarische sector.

‘Multinationals als BASF produceren chemische stoffen gemaakt van natuurlijke materialen, Coca-Cola zit tegenwoordig in een plantaardig geproduceerde fles: de Plantbottle. Deze bedrijven zien in dat planten een bruikbare chemische samenstelling hebben.’

PROJECTOR VERWARMT FOYER Toch vragen ondernemers zich af wat duurzaamheid hen oplevert. Ze associëren het vooral met een toenemende regeldruk. Bert Sikken draait het om: bedrijven die niet vergroenen, verliezen.

‘Duurzaam ondernemen is de nieuwe standaard, het is geen vrijblijvende trend of filosofietje.’ Dat het kan het leiden tot kostenbesparing, bijvoorbeeld door minder energieverbruik, bewijst bioscoop CineMec aan de A12 bij Ede. ‘Zij gebruiken de warmte van de filmprojectors

Ondernemers Tarique Arsiwalla en Kees Aarts van Protix.

WINNAAR HERMAN WIJFFELS PRIJS

om de foyers te verwarmen. Dit levert enthousiaste reacties op, behalve energiebesparing zorgt het voor meer klanten.

Groen is dus poen.’ Ook Daan Dijk meent dat duurzaamheid noodzaak is voor ondernemers.

‘Op de afdeling Sustainable Business Development helpen we ondernemers met groene ideeën. We verbinden innovaties, ondernemers en producten met elkaar en ontwikkelen nieuwe financierings- en samenwerkingsverbanden’, zegt Dijk. Zo is de afdeling een van de drijvende krachten achter het crowdfundingsproject www.windcentrale.nl.

Consumenten kunnen een winddeel kopen en zo besparen op hun energierekening. ‘Dit soort coöperatieve initiatieven passen bij de van oorsprong agrarische bank’, zegt Dijk

INVESTEREN IN AFVAL Voor bedrijven die voor de ontwikkeling van duurzame, innovatieve technologieën risicokapitaal nodig

hebben, richtte de Rabobank in 2009 in samenwerking met de Technische Universiteit Delft, Wageningen Universiteit en het Wereld Natuur Fonds het Dutch Greentech Fund (DGF) op. Dit innovatieplatform, bedoeld voor bedrijven in en rondom de voedsel- en agrisector, investeerde onder andere in Protix Biosystems. Een bedrijf dat op industriële schaal organische reststromen (zoals groenteen fruitafval) voert aan insecten. Zij zetten dit om in duurzame hoogwaardige proteïnen, die kunnen dienen als visvoer. Nu gaat ongeveer een derde van de visvangst naar dit doel. ‘Protix zorgt dat afval opnieuw wordt benut en uiteindelijk dat overbevissing wordt tegengegaan,’ zegt Bram Ledeboer van DGF. Behalve risicokapitaal biedt het DGF ondernemers toegang tot relevante kennis en het netwerk van zijn partners. ‘Dat biedt ondernemers een bredere blik en een versnelling van hun groene innovaties,’ aldus Ledeboer.

De Rabobank Herman Wijffels Innovatieprijs maakt duurzame innovaties mogelijk. Dit jaar is hij uitgereikt aan Integrated Roof Wind Systems (Irwes): een unit op het dak die windenergie opwekt.

Het systeem vangt wind uit alle hoeken op, is esthetisch en kan worden aangepast aan het dakoppervlak van elk hoog gebouw. De eerste Irwes komt op het dak van de TU Eindhoven. De terugverdientijd is acht tot tien jaar. www.irwes.com

ZEVEN TRENDS VOOR ONDERNEMERS: HTTP://RABO.NL/A6BG8

15

TARIFERING

WAT KOST ADVIES? TEKST: HANS VAN DIJK FOTO: RABOBANK

A

ls u een hypotheek af wilt sluiten of een financieel product zoekt als aanvulling op uw pensioen, dan is het verstandig om hierover advies in te winnen. Een advies dat is afgestemd op uw persoonlijke wensen en uw financiële situatie.

Vroeger waren de kosten die u betaalde voor dit advies verwerkt in de provisie of de premie van het product. Vanaf 1 januari mag dit niet meer, in lijn met de richtlijnen van de Autoriteit Financiële Markten. Voortaan betaalt u voor een aantal financiële producten, zoals hypotheken, bepaalde verzekeringen en pensioen- en beleggingsproducten, een apart gespecificeerd bedrag voor de kosten van het advies. Niet alleen de Rabobank, maar ook andere banken, verzekeraars en financieel adviseurs brengen deze kosten nu apart in rekening. Hierdoor krijgt u meer inzicht in wat het afsluiten van een product kost en waar u precies voor betaalt.

GEEN AFSLUITPROVISIE Wilt u bijvoorbeeld een hypotheek afsluiten, dan betaalt u nu naast de rente en aflossing ook eenmalig kosten voor advies. Met deze 16 DOMMELSTREEK

advieskosten vervalt de afsluitprovisie. Dit was vaak een percentage (bijvoorbeeld 1%) van het hypotheekbedrag. Wie een hypotheek afsloot van € 250.000 betaalde bijvoorbeeld in totaal dus meer provisie dan wie een hypotheek afsloot van € 175.000. Terwijl de werkzaamheden vaak vergelijkbaar zijn.

UITZONDERINGEN Voor advies betaalt u een vast bedrag, dat is gebaseerd op de gemiddelde tijd die wij voor het advies kwijt zijn. Zo weet u precies waar u aan toe bent. Omdat het ene adviestraject nu eenmaal complexer is dan het andere, gelden er wel twee uitzonderingen. Zo betalen starters een lager tarief en ondernemers die privé een hypotheek willen afsluiten een wat hoger tarief.

MEER WETEN? Meer informatie over de hypotheektarieven kunt u vinden op rabobank.nl/particulieren.

Klik op Producten, daarna op Hypotheken en dan op Advies en advieskosten.

OVEREENKOMST Maakt u een afspraak voor bijvoorbeeld een hypotheekadvies? Dan ontvangt u vooraf een zogenaamd Dienstverleningsdocument. Hierin staat welke diensten u van ons kunt verwachten en een overzicht van de kosten. Na afloop van het adviesgesprek ontvangt u een Dienstverleningsovereenkomst waarin staat welke afspraken we met elkaar hebben gemaakt en welke kosten u hiervoor moet betalen.

FILM

RABOBANK HYPOTHEEKDOSSIER

Het online Rabobank Hypotheekdossier is een eerste stap in de vernieuwing van het hypotheekproces van Rabobank. Uit uitgebreid klantonderzoek is gebleken dat de klant steeds vaker zelf zijn route door het proces wil bepalen, controle wil hebben over zijn gegevens en daarbij zelf het kanaal en moment wil kiezen. U kunt via het dossier eenvoudig en gedetailleerd berekenen hoeveel u kunt lenen en wat u daarvoor per maand betaalt. Als u dat wilt, kunt u vervolgens een afspraak maken met één van onze financieel adviseurs en de documenten die nodig zijn voor dit adviesgesprek online uploaden. Hiermee bereidt u zich goed voor op het gesprek en betaalt u tot € 600 minder advieskosten. Meer informatie over het Rabobank Hypotheekdossier en mogelijke veranderingen met betrekking tot uw hypotheek leest u op pagina 18 en verder.

BEKIJK DE FILM VIA DE QR-CODE OF GA NAAR HTTP://RABO.NL/GA8BP

17

HYPOTHEKEN

Door een strengere wetgeving vinden er dit jaar allerlei veranderingen plaats op het gebied van hypotheken. Dichterbij vroeg Janny van de Laar, manager Financieel Advies bij Rabobank Dommelstreek, wat de belangrijkste wijzigingen zijn.

TEKST: ESTHER KÖLLNER/TEKSTHER FOTO'S: LIANE MANDERS FOTOGRAFIE

HYPOTHEKEN:

Wat verandert er voor u?

WWW.RABOBANK.NL/ DOMMELSTREEK

V

oor het afsluiten van een hypotheek betaalden klanten voorheen 1% afsluitprovisie over het hypotheekbedrag. Sinds 17 december 2012 is deze afsluitprovisie komen te vervallen. Janny: ‘De klant betaalt nog wel kosten voor het hypotheekadvies. Dit is een vast bedrag, dus niet afhankelijk van de hoogte van de hypotheek. Dat maakt het heel transparant, wat we alleen maar kunnen toejuichen.’ Meer informatie over deze verandering leest u op pagina 16 van deze Dichterbij.

RABOBANK HYPOTHEEKDOSSIER Klanten kunnen tot 600 euro besparen als ze het adviesgesprek via internet voorbereiden. ‘Dit kan met het Rabobank Hypotheekdossier’, zegt Janny. ‘Het online dossier biedt de klant direct inzicht in de mogelijkheden en de kosten. Hij kan zelf berekenen of het interessant is om te gaan kopen, te verbouwen of over te sluiten. De documenten die nodig zijn voor het adviesge18 DOMMELSTREEK

sprek kan de klant vervolgens zelf uploaden.

Met deze input kan de financieel adviseur het gesprek goed voorbereiden, waardoor het bedrag aan advieskosten lager wordt.’ Ze vervolgt: ‘Het aanmaken van een Rabobank Hypotheekdossier gaat eenvoudig via internet.

Behalve de korting heeft het als voordeel dat de klant vooraf gestimuleerd wordt om over zijn situatie na te denken. Hij wordt vanaf het begin betrokken bij het advies en komt zo beter voorbereid op gesprek.’ Janny benadrukt dat het aanmaken van een dossier niet verplicht is. ‘Ook het fysiek aanleveren van de benodigde papieren voor de afspraak is mogelijk. Wat ik belangrijk vind is dat de klant, naast een goed advies, het prettig vindt om zaken met ons te doen. Dat we oprechte interesse tonen en goed luisteren naar de klant. Een klant moet achteraf tevreden terugkijken op het hele traject. Mocht dit niet gelukt zijn, dan hoop ik dat klanten dat middels de enquête ook aangeven zodat we onze dienstverlening kunnen verbeteren.’

Janny van de Laar (43) is al 25 jaar werkzaam bij Rabobank in diverse adviesfuncties. Sinds september 2010 is ze werkzaam voor Rabobank Dommelstreek. Eerst in de rol van teamleider en vanaf 1 januari 2013 als manager Financieel Advies.

19

ACTUELE ONTWIKKELINGEN In dit artikel leest u de situatie zoals die was tijdens het schrijven van het artikel. Gezien de snelle ontwikkelingen kunnen wij niet garanderen dat dit ook de huidige situatie is. Ten tijde van de druk van dit magazine hadden de politieke partijen een principe-akkoord over de woningmarkt waarvan de inhoud nog niet bekend was. Kijk voor de meest actuele informatie op www.rabobank.nl.

HYPOTHEEKRENTEAFTREK Ook voor de hypotheekrenteaftrek zijn de voorwaarden per 1 januari 2013 gewijzigd. ‘Voor bestaande hypotheken blijven de regels van 2012 van toepassing. Bezitters van een eigen huis mogen hun bestaande hypotheek tot 1 april 2013 nog omzetten naar een spaarhypotheek om in aanmerking te komen voor de hypotheekrenteaftrek. Een aflossingsvrije hypotheek omzetten naar bijvoorbeeld een lineaire hypotheek of een annuïteitenhypotheek mag na 1 april ook nog met behoud van renteaftrek. Voor nieuwe huizenbezitters geldt dat de hypotheek tijdens de looptijd van maximaal 30 jaar volledig en ten minste annuïtair wordt afgelost om in aanmerking te komen voor hypotheekrenteaftrek. Dit betekent dat alleen annuïteitenhypotheken en lineaire hypotheken in aanmerking komen voor hypotheekrenteaftrek. Aflossingsvrije en spaarhypotheken niet. De netto maandlasten liggen hierdoor hoger, maar de schuld aan de bank is na 30 jaar wel volledig afgelost. Dit is gunstig als je bijvoorbeeld eerder wilt stoppen met werken. Overigens blijft het mogelijk om bestaande financieringen van de ene woning mee te nemen naar de andere’, zegt Janny. Voor starters die in 2012 een koopovereenkomst voor een bestaand of een nieuwbouwhuis hebben gesloten, waarvoor in 2013 een hypotheek wordt afgesloten, zijn de nieuwe regels niet van toepassing. Zij moeten wel

‘Als team hebben we allemaal hetzelfde doel: klanten optimaal adviseren en daar veel plezier in hebben.’

20 DOMMELSTREEK

Meer weten over de verschillende hypotheekvormen? Scan de QR-code of ga naar http://rabo.nl/OxF0s

uiterlijk dit jaar naar het bestaande huis verhuizen of, in geval van nieuwbouw, aannemelijk kunnen maken dat het huis fiscaal gezien een eigen huis is.

RESTSCHULD Een positieve verandering is de aftrek van de restschuld. Janny: ‘Veel huizenbezitters hebben meer schuld dan hun huis waard is, waardoor het huis bij verkoop te weinig oplevert om de hypotheek af te lossen.

Ze houden dan een restschuld over. De hypotheekrente die je betaalt over de restschuld mag je tegenwoordig maximaal 10 jaar aftrekken van de belasting. Dit geldt alleen als de restschuld ontstaat doordat het huis verkocht wordt én overgedragen bij de notaris in de periode van 29 oktober 2012 tot en met 31 december 2017. Er hoeft geen nieuw huis gekocht te worden, het geldt ook als men een huis gaat huren.’

MAXIMAAL TE LENEN Tenslotte wordt het maximaal te lenen bedrag aangepast. ‘In 2013 kan er nog maximaal 105% van de marktwaarde van het huis geleend worden. Dit geldt zowel voor bestaande huizen als voor nieuwbouw. Dit percentage wordt elk jaar 1% lager. Uiteindelijk (in 2018) mag er niet meer geleend worden dan de marktwaarde van de woning (100%).’ De verlaging van de hypotheekrenteaftrek staat pas voor 2014 op het wetsprogramma. Dan wordt het maximale aftrektarief van 52% verlaagd. Dit gebeurt in jaarlijkse stappen. ‘We houden continu vinger aan de pols. We geven onze klanten graag een persoonlijk en up-to-date advies’, sluit Janny af.

PUZZEL

S

E

I

V D A N E

I

U R E

T

L

I

C B

L

E D N A

A

Doe mee!

T

N

verloten we vier zaklampen op

E D R A G P IJ N S

E

U P M O C E

O A R S O R U E

L

F

R G D

I

R

P N

T

E

I

N O E D N IJ M R A

N V

E

S

I

F

H E

E C

T

T

P

L

B W N R O T

K R E G T O U E N E

I

I

T

E

E

J

S

P

I

T

E

N A

E G C E

T

D K R

I

I

I

I

Z

N

I

N E

K

E

T

I

T

A

P

A

P O N R P

X

L E

E

A D

D

T

E N E

I

E R

E

I

R O E

I

T

B

E

K W T

N A

L

K O E

A

E

V

F

T

E N R E

T

N

L

P R

I

D

zonne-energie. Na vier uur opladen in direct zonlicht levert de zaklamp minimaal één uur constante lichtopbrengst. Een milieuvriendelijke vorm van energiewinning.

K U P

P

E

Onder de goede inzendingen

© Puzzelland

In deze mengelmoes van letters zijn al de onderstaande woorden verstopt. Ze zijn te lezen van links naar rechts, van rechts naar links, van boven naar beneden of omgekeerd of schuin. Sommige letters worden meer dan een keer gebruikt. Streep alle woorden door. De resterende kans op een letters vormenMaak dan een nieuw woord. Dat woord is de oplossing van van letters is een aantal In deze mengelmoes zonne-energie zaklamp! deze puzzel. woorden verstopt. Ze zijn te lezen van links naar

Prijs

Aandelen Advies Bedenken Bedrag Bedrijf Computer Creatief Doorzetten Eigentijds Euro Expert Fiscus

Helpen Idee Internet Jurist Klant Kopen Krediet Lening Opstal Optie Pakket Particulier

ZOEK DE WOORDEN

rechts en andersom, van boven naar beneden of omgekeerd Polisof schuin. Sommige letters worden meer dan een keer gebruikt. Streep alle woorden door. De Premie resterende letters vormen dan een nieuw woord. Dat woordRelaties is de oplossing van deze puzzel.

Sparen

Zoek de volgende woorden: Teken aandelen, advies, bedenken, bedrag, bedrijf, computer, creatief, doorzetten, eigentijds, euro, Vernieuwing expert, fiscus, helpen, idee, internet, jurist, klant, Woning kopen, krediet, lening, opstal, optie, pakket, particulier, polis, premie, relaties, sparen, teken, vernieuwing, woning.

Stuur uw oplossing vóór 15 april 2013 naar communicatie@dommelstreek.rabobank.nl

21

WAT IS GELUK? Er zijn verschillende manieren om economisch succes te meten. De Happy Planet Index gebruikt drie componenten: levensverwachting, welzijnsgevoel en de ecologische voetafdruk. Nederland scoort goed op de eerste twee, maar heeft qua consumptie een ronduit negatieve impact op het milieu. www.happyplanet. index.org

ECONOMIE

WELVAART VERSUS MILIEU

Groenere groei

Grote economische groei zit er voorlopig niet meer in. In de toekomstvisie van de Rabobank gaan we vooral toe naar groene groei. En ja, dat kost tijd.

TEKST: ARNE VAN DER WAL FOTO'S: MARTIN DIJKSTRA/GOOGLE EARTH

Is het concept 'groene groei' de oplossing voor de recessie?

‘

We moeten er rekening mee houden dat onze economie de komende tien jaar niet groeit’, zegt Hans Stegeman, econoom en hoofd Nationaal Onderzoek van de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek van de Rabobank. Met zijn team werkt hij aan een boek over een economie met zeer lage groei.

‘Voor sommigen een schrikbeeld, maar eigenlijk is het historisch gezien normaal. Het betekent dat we niet gauw rijker worden. Ook niet armer.

Er is ook geen sprake van stilstand. Sommige sectoren zullen het beter doen dan andere.

Economische activiteiten verschuiven.’

Stegeman ziet verschillende oorzaken voor die stagnerende groei. Zo zal de arbeidsproductiviteit minder stijgen door de vergrijzing en het ontbreken van nieuwe technologieën. Ook de afbouw van schulden beperkt de groeimogelijkheden. Tegelijk stuiten we op de natuurlijke grenzen van de aarde. Hoewel er veel discussie is over de vraag of het aan de mens te danken is, 23

'Generaties na ons zullen ervan profiteren, maar wij offeren een deel van onze welvaart op'

zijn de meeste wetenschappers het er over eens dat de aarde sneller opwarmt dan was voorzien.

Klimaatverandering kan grote gevolgen hebben voor de voedselproductie. Daar komt bij dat de middenklasse in Oost-Azië sterk groeit, met wel een miljard mensen in de komende tien jaar.

Meer welvaart gaat gepaard met meer consumptie, een hoger energiegebruik en dus extra vervuiling. Veel grondstoffen zullen daardoor schaars en duur worden. ‘We moeten richting een meer duurzame groei’, denkt Stegeman. ‘Dat levert gelijk een groot dilemma op. Die transitie moet op een of andere manier worden betaald. Generaties na ons zullen ervan profiteren, maar wij offeren een deel van onze welvaart op. Dat vereist maatschappelijk draagvlak.’

WIN-WIN Het concept ‘groene groei’ was ooit het domein van hippies, aanhangers van het gedachtegoed van de Club van Rome en, in de schrijfstijl van de jaren zeventig, ‘kritiese’ consumenten. Tegenwoordig omarmt ook de zakenwereld het als de oplossing voor de economische recessie. Op het eerste gezicht lijkt groene groei op wat door consultants vaak een ‘win-winsituatie’ wordt genoemd. Investeringen in wind- en zonne-energie bijvoorbeeld, scheppen nieuwe banen. De behoefte aan steeds duurdere olie neemt af, terwijl de CO2-uitstoot drastisch afneemt. De opgedane milieukennis kunnen we ook nog eens exporteren. Voilà: de welvaart neemt toe, terwijl het milieu er baat bij heeft.

TE MOOI? Dat is de theorie. Maar zaken die te mooi klinken om waar te zijn, zijn dat meestal ook. Stel, er ontstaat inderdaad nieuwe economische groei. Wat doen mensen die goed hebben verdiend dankzij die groene groei? Ze boeken een welverdiende zonvakantie. Ze kopen een nieuwe auto of een groter huis. De ervaring leert dat milieuwinst snel verdampt als de economie aantrekt. ‘Groei leidt altijd tot vervuiling’, erkent Stegeman. ‘Economische groei en ecologie, dat wringt.’ Het Centraal

Econoom Hans Stegeman, van de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek (KEO) van de Rabobank: 'De transitie richting duurzame groei moet worden betaald.'

24 DOMMELSTREEK

Volgens klimaatsceptici is groene groei een sprookje, een vorm van geforceerde economische krimp.

ENERGIEWENDE ALS GROEIMOTOR

Planbureau publiceerde eind 2011 het beleidsrapport ‘Groene groei: een wenkend perspectief’. De conclusie was een teleurstelling voor de ‘gelovigen’: groene groei is voorlopig een utopie. Het hoogst haalbare is volgens het CPB een groenere groei. Klimaatsceptici gaan nog een stapje verder. Volgens hen is groene groei een sprookje, niets anders dan een vorm van geforceerde economische krimp.

GROEI-SCEPTICUS Econoom Jeroen van den Berg, verbonden aan de Universiteit van Barcelona, vindt het concept ‘groene groei’ om andere redenen zinloos. Hij pleit er al jaren voor om zaken als ‘groei’ en ‘bruto binnenlands product’ zelfs niet meer te meten. ‘Ik vind groei irrelevant, ongeacht of deze groen of vuil is’, zegt Van den Bergh. ‘Maar uiteraard is groene groei te prefereren.’ Van den Bergh is dus een groei-scepticus. Economische groei vindt hij ‘een simplistische indicator’ die niet meet waarom het gaat: échte welvaart. ‘Waarom

hebben we eigenlijk zo’n indicator nodig?’, vraagt Van den Bergh zich af. ‘Voor werkloosheid, inkomensverdeling of milieu hebben we die al. Ik ben er niet tegen om die samen te voegen tot een betere welvaartsindicator dan we nu hanteren, maar er zal altijd discussie over blijven bestaan. Bovendien ben ik van mening dat in rijke landen de welvaart tegen een maximum aanzit.’ Van den Bergh ziet groene groei als ‘een luxe die moeilijk vol te houden is als niet de hele wereld meedoet. Eerlijk gezegd ben ik er daarom nogal pessimistisch over.’

Stegeman is dat niet. Hij is absoluut geen doemdenker, zegt hij. Duurzame groei biedt wel degelijk kansen, zowel voor de Nederlandse economie als voor ondernemingen. Zeker als die op het gebied van duurzaamheid vooroplopen.

‘Maar er bestaat gewoon niet zoiets als een “free lunch”. De omschakeling naar een duurzame economie gaat geld kosten. Het goede nieuws is dat als iemand op de wereld het zich kan permitteren, wij dat zijn.’

Duitsland nam na de kernramp in Fukushima het drastische besluit tot een Energiewende. De kerncentrales gaan dicht en in 2030 moet minimaal de helft van de elektriciteit duurzaam worden opgewekt. Het land staat nu wereldwijd op de eerste plaats op het gebied van zonne-energie. De aanleg van nieuwe elektriciteitsnetwerken, windparken en investeringen in besparing en warmtekrachtinstallaties leidt tot ‘groene groei’.

25

KLANTBELOFTEN

COÖPERATIEF BANKIEREN

Samen sterker Onze coöperatieve grondslag is wat ons als Rabobank onderscheidt van andere banken. We stellen de klant centraal en dat laten we graag blijken in onze dagelijkse dienstverlening.

TEKST: ESTHER KÖLLNER/TEKSTHER FOTO'S: RABOBANK

S

amen de doelen, wensen en dromen van onze klanten realiseren, daar draait het om bij Rabobank. Ook bij Rabobank Dommelstreek staat het klantbelang centraal. We betrekken onze leden actief bij het vormen van beleid. In de vorige Dichterbij heeft u kunnen lezen hoe ledenraadleden en medewerkers van onze bank met elkaar in gesprek gingen om hun ervaringen uit te wisselen over klantbeleving. Directeur Particulieren en Bedrijvenadvies Alex Meijvis vertelt: ‘Tijdens onze contacten met klanten hebben we invloed op deze klantbeleving en dat vraagt van ons continue alertheid. Samen met de ledenraad hebben we het gewenst gedrag van onze medewerkers in kaart gebracht.’

DIALOOG Alex: ‘We vinden het belangrijk dat de klant zich welkom voelt bij onze bank en dat in zijn behoefte wordt voorzien. Dat klinkt heel logisch, maar de klant moet dit zelf zo ervaren. We zijn 26 DOMMELSTREEK

blij dat de klant contact met ons zoekt en dat moeten we ook laten merken. We willen oprechte interesse tonen in de klant en zijn persoonlijke en financiële situatie. Als bank voelen we ons betrokken bij onze klanten en gaan we met respect de dialoog met hen aan.

Alleen door goed te luisteren en ons in te leven in de situatie van de klant kunnen we hem optimaal helpen met zijn vragen. We willen de klant ontzorgen door hem passende oplossingen te bieden, we willen het hem graag gemakkelijk maken.’

OPLOSSINGSGERICHT ‘Dit doen we met deskundig en persoonlijk advies. Goede advisering betekent dat je de klant ook ‘nee’ moet kunnen verkopen, wanneer dit in het belang is van de klant. Het klantbelang staat immers voorop, niet de verkoop. Ons advies moet altijd eerlijk, duidelijk en begrijpbaar zijn voor de klant. We willen dat de klant ervaart dat onze medewerkers

Directeur Particulieren en Bedrijvenadvies Alex Meijvis.

SAMEN STERKER

oplossingsgericht werken en meedenken over hoe er het beste invulling kan worden gegeven aan zijn behoefte en persoonlijke situatie.’

SAMEN EVALUEREN ‘Wat we beloven, moeten we ook waarmaken’, zegt Alex. ‘Bij een goed advies horen wederzijdse verwachtingen in de verdere afwikkeling van de klantvraag. Het is van belang dat deze concreet en haalbaar zijn voor beide partijen. We maken vooraf duidelijke afspraken samen met de klant en houden hem gedurende het proces op de hoogte van de voortgang. Na afloop evalueren we samen onze dienstverlening. De mening van onze klanten is immers van betekenisvolle waarde voor de bank en onze medewerkers. We doen onze uiterste best om de kwaliteit van onze dienstverlening altijd aan te passen op behoeften en wensen van de klant. Daarom staan onze medewerkers open voor feedback van onze klanten en zijn ze

proactief in het vragen van deze feedback. Het gaat erom dat de klant ervaart dat wij er voor hem of haar zijn.’

Rabobank is een coöperatieve bank zonder aandeelhouders. We werken samen met onze klanten en zetten ons in voor de samenleving. Daar wordt iedereen sterker van. Dat is ook de slogan van de nieuwe campagne Coöperatief Bankieren: Samen sterker. Winst is voor ons geen doel, maar een middel. Slim samenwerken met onze klanten is de sleutel tot succes gebleken en maakt Rabobank een bank waar mensen op vertrouwen.

SLEUTEL TOT SUCCES ‘Medewerkers die oprecht de verwachtingen waar willen maken, en dit dus ook doen, zijn hierbij de sleutel tot succes. Dit maakt dat de klantervaring klopt met de verwachting, of deze zelfs overtreft’, aldus Alex.

WWW.RABOBANK.NL/ DOMMELSTREEK

27

INTEGRITEIT

Bankieren is een vakgebied met soms duivelse dilemma’s. Bij de Rabobank kunnen die terechtkomen bij het Bureau Ethiek.

Complexe of nieuwe kwesties kunnen worden voorgelegd aan de Commissie Ethiek. Die overigens al 15 jaar bestaat.

TEKST: HANS BOUMAN FOTO'S: CORBIS IMAGES/JAKOB HELBIG, EDWIN WALVISCH

'REGELS ALLEEN ZIJN NIET VOLDOENDE'

Bouwen aan verantwoordelijkheid W

at is nu een ethisch dilemma?

Neem de veiligheidssituatie in de wateren rond de Hoorn van Afrika.

Schepen die in deze regio varen hebben regelmatig last van piraten. Reders willen hun schepen beveiligen en roepen de hulp in van particuliere beveiligingsbedrijven.

Om deze beveiliging te financieren kloppen de reders bij de bank aan. Wil de Rabobank daaraan meewerken? Françoise Rost van Tonningen is manager van het Bureau Ethiek en secretaris van de Commissie Ethiek bij de Rabobank. Zij kreeg het afgelopen jaar van verschillende lokale Rabobanken vragen over dit onderwerp. Immers wat in de samenleving leeft, staat in de krant en komt bij de bank. ‘Op dit moment is beveiliging van schepen door particuliere bedrijven niet legaal, maar dat kan in de toekomst veranderen. Als bank wordt nu al een standpunt in deze zaak verwacht. Want ook als het legaal wordt, blijft de vraag: willen wij daarin als Rabobank participeren? Dat is 28 DOMMELSTREEK

niet alleen een financieel-technische, maar vooral ook een ethische kwestie.’

MET ELKAAR PRATEN Een peiling van De Nederlandsche Bank in 2012 wees uit dat het vertrouwen in de financiële sector nog steeds aanzienlijk lager is dan voor de financiële crisis. Bij de Rabobank leeft het besef dat ethisch handelen vertrouwen bevordert, maar ook dat het in de praktijk soms zoeken is. Rost van Tonningen: ‘Regels alleen zijn in de praktijk dikwijls niet voldoende. Over ethische dilemma’s moet je met elkaar praten en zo kom je samen op een richting hoe wij als bank zaken willen doen.’

Bij meer complexe dilemma's buigt de Commissie Ethiek zich over de kwesties en komt na zorgvuldige studie en overleg tot een uitspraak. ‘Daarbij wordt geprobeerd de casussen in een breder perspectief te plaatsen, zodat we ze als richtlijnen kunnen gebruiken bij vergelijkbare gevallen. De Commissie bestaat al

Over ethische dilemma's moet je met elkaar praten

29

sinds 1998 en is opgericht door Rabobank International, om een gezamenlijk standpunt in te nemen over wat ethisch wel en niet verantwoord was. Het is dus bepaald niet zo dat we ons pas voor ethiek zijn gaan interesseren toen het vertrouwen in de sector in het geding kwam. Speerpunt anno 2013 is het bevorderen van de dialoog in de organisatie. Ethische dilemma's vormen nu ook onderwerp van gesprek bij de Rabobank commissarissen.’

MOREEL-ETHISCHE VERKLARING Per 2013 zijn beleidsbepalers en commissarissen (en in een later stadium mogelijk ook andere medewerkers) in de financiële sector verplicht een bankiersverklaring – als onderdeel van de geschiktheidstoets – uit te spreken waarin ze verklaren dat ze hun functie integer en zorgvuldig zullen vervullen. Daarnaast bevestigen ze nog eens dat de klant centraal staat en dat ze er alles aan zullen doen het vertrouwen in de financiële wereld te bevorderen.

MAG DAT EIGENLIJK WEL? Vanaf 2004 richt de Commissie Ethiek zich ook op maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo).

Uit het bespreken van allerlei zaken waar de bank tegenaan liep, samen met de discussies over uiteenlopende mvo-issues, ontstond in de loop der jaren een soort ‘morele jurisprudentie’, die ‘moresprudentie’ is genoemd.* De Commissie Ethiek moet overigens niet gezien worden als een soort interne rechtbank, zij geeft alleen adviezen. Maar in de praktijk worden deze nagenoeg altijd opgevolgd. Rost van Tonningen: ‘Wij hebben met het Bureau Ethiek een loketfunctie: bij ons kunnen bankmedewerkers die er na overleg met collega's niet uitkomen terecht met ethisch lastige kwesties. Zo is al een paar keer het onderwerp schaliegas ter sprake gekomen. Dat is een nieuwe technologie die aan de ene kant kansrijk is, maar aan de andere kant risico's voor mens en milieu met zich meebrengt. Hoe staan wij, als

'Als reders hun schepen willen beveiligen tegen piraten, gaat de Rabobank dat dan financieren?'

Françoise Rost van Tonningen is manager van het Bureau Ethiek: ‘Ik ben er ingetogen trots op dat de Rabobank op dit gebied echt een voorloper is.’

bank die het milieu hoog in het vaandel draagt, tegenover de financiering van het winnen van schaliegas? Het is onze eigen verantwoordelijkheid om hier als organisatie een standpunt over te hebben. Natuurlijk is wettelijke toelaatbaarheid altijd de minimumvoorwaarde om iets wel of niet te financieren.’

GOED VOORBEELD Dat het een goed idee is om dilemma’s bespreekbaar te maken en samen een standpunt te bepalen blijkt uit het feit dat het Bureau Ethiek navolging vindt bij andere banken, bedrijven en overheidsdiensten.

Zelfs tot in het buitenland, vertelt Rost van Tonningen: ‘Binnenkort ga ik naar Parijs, waar een collega-coöperatieve bank een Comité Ethique wil oprichten. Ik ben er best trots op dat de Rabobank op dit gebied echt een voorloper is. Ingetogen trots, want ik vind dat er nog ruimte voor verbetering is.’ *) De term is ontleend aan R. Wirtz, ‘De moresprudentie van de auditor’, in: Audit magazine, nr. 3, september 2004, pp. 14-17

30 DOMMELSTREEK

HARDE CIJFERS

Hoe zorgen we ervoor dat er voor iedereen op de wereld voldoende voedsel is? Vooral in Azië en Afrika wordt gekeken naar kleine boeren als mogelijkheid om de opbrengst te vergroten.

TEKST: VDBJ_

2 HECTARE OF MINDER IS EEN KLEINE BOERDERIJ VOLGENS DE DEFINITIE VAN DE WERELDBANK.

85% VAN DE BOERDERIJEN WERELDWIJD IS 'KLEIN' MET EEN OPBRENGST VOOR EIGEN GEBRUIK, NIET VOOR DE VOEDSELMARKT.

500

2050

MILJOEN 'KLEINE BOEREN' ZIJN ER WERELDWIJD, HET MERENDEEL IN AZIË EN AFRIKA.

IN DIT JAAR MOET DE AARDE WAARSCHIJNLIJK 9 MILJARD MENSEN VOEDEN.

31

COÖPERATIE

Rabobank Dommelstreek stelde in het Jaar van de Coöperatie (2012) € 300.000 beschikbaar voor drie lokale projecten. U ziet de voortgang van deze projecten in beeld.

TEKST: RABOBANK, BCM FOTO'S: RABOBANK, LIANE MANDERS FOTOGRAFIE

RABOBANK VERSTERKT IN DE REGIO 1 - In Geldrop is het project ‘Rabo Sport Kids’ van start gegaan. Hiermee bevorderen we, samen met partners, beweging van basisschoolleerlingen. Een groot doek in Geldrop geeft het project nog meer bekendheid.

2 - Kinderen kunnen door clinics kennismaken met verschillende (nieuwe) sporten, zoals breakdance.

3 - De geliefde Speeltuin de Kievit in Nuenen was dringend toe aan een nieuw paviljoen. De wens van vele Nuenense inwoners gaat hiermee in vervulling. Ten tijde van deze uitgave is het paviljoen zo goed als klaar.

32 DOMMELSTREEK

2

1

4 - Op 28 april start het

3

seizoen van Speeltuin de Kievit en kunt u het nieuwe paviljoen bewonderen.

5 - Leende kende lange tijd een braakliggend terrein in het centrum en dat was een doorn in het oog van de inwoners. Een tijdelijk park waar jong en oud samenkomen, met allerlei speeltoestellen, bleek een goede oplossing. Inwoners, de gemeente, de dorpsraad en Rabobankmedewerkers gingen samen aan de slag.

6 - Het park is op 10 november 2012 officieel geopend. In het voorjaar wordt de social sofa geplaatst (zie ook pagina 2 en 3).

4

5

6

VERANTWOORD LENEN

EXTRA KREDIET: RISICO OF NIET?

Opeens heb je twee keer zoveel nodig...

Is geld lenen vandaag de dag nog wel slim? Wel als u van tevoren goed weet waar u aan begint. Want geld lenen om nu een doel te realiseren, mag niet betekenen dat u later in de problemen komt.

TEKST: PETER VAN STEEN FOTO'S: LEONIE BOS

E

en lening kunnen terugbetalen is net zo belangrijk als een lening kunnen afsluiten. De Rabobank kan u hierover adviseren.

WANNEER IS EEN LENING VERANTWOORD? Als gevolg van economische tegenwind zijn mensen terecht voorzichtiger geworden met het lenen van geld.

Toch zijn er talloze situaties denkbaar waarbij een lening een verantwoorde oplossing kan zijn voor wie tijdelijk extra financiële ruimte nodig heeft.

Bijvoorbeeld als u geld leent voor een studiereis om uzelf te ontwikkelen en zo verder te komen in uw leven. Of u sluit een lening af voor een auto die u nodig hebt om naar uw nieuwe baan te reizen. Een lening maakt u in dat geval sterker en helpt u vooruit. Letterlijk en figuurlijk. Zo betaalt een verantwoorde lening zich als het ware terug.

34 DOMMELSTREEK

IS EEN LENING VERANTWOORD ALS HET DOEL VERANTWOORD IS? Nee, daar is meer voor nodig. Uw inkomsten en uitgaven moeten een gezonde basis voor de lening zijn, niet alleen nu, maar gedurende de hele looptijd van de lening. Mensen bij wie bijvoorbeeld het inkomen onzeker is, mogen door een lening niet in de problemen komen. Bij een redelijke kans daarop wijst de Rabobank de aanvraag van de lening af. De Rabobank is niet voor niets ‘streng aan de poort’, maar altijd in het belang van de klant.

WELKE SOORTEN LENINGEN ZIJN ER? Bij een consumptief krediet (lening) zijn er twee belangrijke vormen: de persoonlijke lening en het doorlopend krediet. Bij een persoonlijke lening weet u precies in hoeveel maandtermijnen u gaat terugbetalen en welk bedrag u terugbetaalt aan rente en aflossing. Dit is een vast gegeven. Omdat u precies weet waar u aan toe bent is een persoonlijke lening voor veel

Wie een tweeling verwacht, komt plots voor dubbele kosten te staan.

Een lening kan dan tijdelijk extra financiële ruimte bieden.

SLIM OMGAAN MET GELD

mensen de best passende financieringsvorm.

Een doorlopend krediet is vooral bestemd voor mensen die tijdelijk een onregelmatige kredietbehoefte hebben. Ook bij een doorlopend krediet betaalt u elke maand rente en aflossing.

Bij een nieuwe kredietbehoefte kan de kredietruimte weer worden opgenomen. De looptijd is hier dus geen vast gegeven. De mogelijkheid om boetevrij extra af te lossen bestaat overigens zowel bij een persoonlijke lening als bij een doorlopend krediet.

KUN JE BIJ VERSCHILLENDE INSTELLINGEN EEN LENING HEBBEN? Dat kan. Elk krediet wordt bij het Bureau Krediet Registratie geregistreerd. Ook wordt daar vastgelegd of u eerdere leningen volgens

de gemaakte afspraken hebt afgelost. Deze gegevens tellen mee in de beoordeling of een nieuwe lening verantwoord is.

Het geld dat de één heeft gespaard, kan een ander lenen om een doel te realiseren.

Zo helpen we elkaar.

Het is een van de kernprincipes van onze coöperatieve identiteit.

De Rabobank zet zo verstandig mogelijk geld uit bij bedrijven en particulieren. Met bijvoorbeeld hypotheken, krediet aan (startende) ondernemingen en ook met verantwoorde leningen aan consumenten. Zo wil de Rabobank bijdragen aan het weer op gang brengen van duurzame economische groei.

IS HET VERSTANDIG OM LENINGEN OVER TE SLUITEN? Ja, dat heeft vaak voordelen. Het kan bijvoorbeeld voordeliger zijn om kredieten van verschillende kredietaanbieders naar de Rabobank over te sluiten, om er één lening van te maken. De rente voor een postorderkrediet of creditcardkrediet is vaak hoger dan de rente voor een persoonlijke lening. Met één lening bent u dan niet alleen voordeliger uit, maar hebt u ook een beter overzicht over uw financiën. U hebt dan namelijk maar één vaste maandtermijn voor uw lening. De Rabobank kan u hierover adviseren.

WWW.RABOBANK.NL/ VERANTWOORDLENEN

35

ONDERNEMEN

Audrey Janssen (34) runt sinds een jaar webshop Kidzz & Toys. De Geldropse wist al hoe belangrijk het is om de juiste partners om je heen te verzamelen. Rabobank is er een van.

TEKST: TAALCONCEPT FOTO'S: LIANE MANDERS FOTOGRAFIE

‘Voor Rabobank is elke ondernemer gelijk’

nen bij andere webwinkeliers. Er komt veel kijken bij een eigen bedrijf. Ik had me een beetje verkeken op hoeveel tijd, geld en inzet het kost, zeker in de beginfase. Je eigen tijd indelen betekent ook dat het verleidelijk is om steeds met de laptop bezig te zijn, dus daar probeer ik de hand aan te houden. Soms ben ik letterlijk aan de keukentafel aan het ondernemen. Gelukkig ben ik erg gemotiveerd en enthousiast.’

WWW.KIDZZ-TOYS.NL

A

udrey Janssen schreef zich ruim een jaar geleden in bij de Kamer van Koophandel, als ijkpunt in haar ondernemersavontuur. In de webshop Kidzz & Toys verkoopt ze allerlei kinderspullen, behalve kleding. Audrey: ‘Ik bied originele artikelen die je niet overal vindt. Ik zoek veel op internet en bezoek geregeld beurzen. Veel van mijn producten zijn handgemaakt of fairtrade, waarvan een percentage naar een goed doel gaat. Er zijn meer spelers op de markt, dus ik vind het belangrijk dat ik me onderscheid.’

EIGEN BAAS Audrey heeft naast haar webshop een baan van twee dagen. Haar man Marcel heeft een baan en een eigen bouwbedrijf.

Samen hebben ze zoon Niels van acht. Audrey wilde iets doen wat helemaal van haarzelf is, waarbij ze zelf haar tijd indeelt en beslissingen neemt. ‘Ik handelde al een beetje in kinderspullen en merkte dat daar mijn hart lag. Ik heb me uitgebreid georiënteerd en informatie ingewon36 DOMMELSTREEK

‘STARTERS KOESTEREN’ Audrey heeft een netwerk om zich heen verzameld om te kunnen ondernemen. Familie en vrienden springen bij wanneer nodig. Audrey: ‘En Marcel is al jaren een tevreden klant bij Rabobank. Hij kent onze adviseur Jacco Koemans (links op foto) al jaren. Ik kan met alles bij hem terecht. Ik heb het gevoel dat ik altijd kan bellen en dat het niet uitmaakt of ik een klein bedrijf heb of een miljoenenomzet draai. Rabobank neemt je altijd serieus.’ Jacco: ‘Het is goed om starters te koesteren. Elke grote onderneming is ooit ergens begonnen. Audrey is erg gedreven en dat maakt het adviseren ook heel leuk. Veel starters komen het eerste jaar niet door omdat het pittig is. Audrey heeft zich goed voorbereid en is heel bewust bezig. Het is belangrijk dat je als ondernemer gelooft in wat je doet, zoals Audrey, en iets doet wat dicht bij jezelf staat.’

In het komende Leden-voor-Leden bonnenboekje, dat in juni uitkomt, kunt u een mooie ledenaanbieding vinden van Kidzz & Toys.

‘Rabobank neemt je altijd serieus’

37

AANBIEDINGEN

Speciaal geselecteerd voor leden van de Rabobank.

Kijk voor meer aanbiedingen en ledenvoordeel op rabobank.nl/dichterbij.

TENTOONSTELLING

€ 5 KORTING

ONTMOETING TUSSEN TEGENSTELLINGEN

MET KORTING SHOPPEN BIJ EFTELINGSHOP.NL

Een nieuwe solotentoonstelling van Fernando Sánchez Castillo in de Rabo Kunstzone. Castillo creëert beelden van een wereld in beroering. Vol drama, humor, poëzie én schoonheid.

Inhoud en vorm vallen bij

U hoeft geen bezoek aan de Efteling te brengen om een sprookjesachtig cadeau te kopen. Dat bestelt u namelijk gewoon online bij Eftelingshop.nl.

Van kleding tot behang, van sprookjesboek tot dvd,

hem niet samen en de verbeelding van de toeschouwer krijgt alle ruimte.

De tentoonstelling is gratis te bezoeken vanaf 20 maart 2013. Voor leden is er een speciaal event. Informatie: rabobank.nl/dichterbij.

u vindt er altijd iets moois voor elke leeftijd. U krijgt € 5 korting bij besteding vanaf € 35 (exclusief verzendkosten). Kijk voor voorwaarden en actiecode op rabobank.nl/dichterbij.

Geldig t/m 15 mei 2013.

DIVERSE CONCERTEN

INTIEME KAMERMUZIEK VAN BACH EN HÄNDEL De componisten Bach en Händel werden in hetzelfde jaar (1685) geboren, maar ze hebben elkaar nooit ontmoet. Toch worden ze vaak in één adem genoemd als de twee grootste componisten van hun tijd.

Dit voorjaar spelen vier solisten van De Nederlandse Bachvereniging intieme kamermuziek die Bach en Händel schreven voor viool, cello en klave38 DOMMELSTREEK

cimbel. De concerten worden gegeven van 24 t/m 28 april op diverse locaties in Nederland. Na afloop kunt u de musici persoonlijk ontmoeten.

Leden van de Rabobank krijgen bij het bestellen van kaarten een gratis programmaboekje en een cd van De Nederlandse Bachvereniging. Kijk voor het overzicht en de voorwaarden op rabobank.nl/dichterbij.

COLUMN

BERT FABER Sr. fiscalist bij Rabobank Nederland

Aangifteperikelen

O

ok dit jaar gaat u weer aangifte doen voor de inkomstenbelasting. 2012 was een roerig jaar, ook fiscaal. Voor de eigen woning en de (hypotheek)renteaftrek is met ingang van 2013 een nieuw stelsel opgezet. Volledig aflossen binnen 30 jaar is een voorwaarde om in aanmerking te komen voor (hypotheek)renteaftrek. Vanaf 2014 zal de aftrek ook gebonden zijn aan (meer) beperkingen, door de stapsgewijze verlaging van het maximale aftrekpercentage.

Toch geldt de aanpassing per 1 januari 2013 vooral voor nieuwe leningen. Voor bestaande leningen blijft op basis van overgangsrecht de ‘oude’ regelgeving gelden. Reden voor veel mensen om nog vóór 1 januari 2013 een woning te kopen of hun bestaande lening over te sluiten of te verhogen. Juist dit kan gevolgen hebben voor uw aangifte. De aankoop van een eigen woning in 2012 bracht mede door uw bezoek aan de notaris kosten met zich mee. Een deel van die kosten is aftrekbaar van uw inkomen over 2012. Dit geldt voor de rente van de

‘Een deel van de notariskosten is aftrekbaar van uw inkomen'

eigenwoningschuld en de rente van schulden aangegaan voor de afkoop van erfpacht, opstal en beklemming. Ook aftrekbaar zijn de kosten van de geldlening die betrekking hebben op de eigenwoningschuld. Onder kosten van de geldlening worden in 2012 verstaan alle kosten die gemaakt moeten worden om de financiering van de eigen woning rond te krijgen, zoals: afsluitprovisie, bereidstellingsprovisie, taxatiekosten in verband met de geldlening, kosten hypotheekakte en borgtochtprovisie NHG. Aanvullend bij oversluiting van de bestaande lening zijn dat royementskosten en vergoedingsrente (boeterente). Bepaalde kosten zijn gebonden aan een maximum. Van de afsluitprovisie mag u maximaal 1,5% van het bedrag van de aangegane schulden ineens aftrekken, maar niet meer dan € 3.630.

Bij woningverkoop tussen 29 oktober 2012 en 31 december 2017 waarbij een restschuld ontstaat, is de rente over deze restschuld aftrekbaar. U kunt deze opnemen in uw aangifte inkomstenbelasting 2012. Vanaf de verkoop is de rente over de restschuld maximaal tien jaar aftrekbaar in box 1 en geldt er geen aflossingseis. Is de restschuld na tien jaar nog niet afgelost? Dan is de rente niet meer aftrekbaar in box 1 en valt de resterende restschuld in box 3.

Kortom, de fiscus betaalt een deel van uw kosten. Zo wordt de aangifte van uw inkomstenbelasting wellicht iets aangenamer.

39

SPRING MAAR ACHTEROP

‘Daarom ben ik lid van de ledenraad’ WIE: Jowen Mei (32) WAT: In januari lid geworden van de ledenraad WAAR: Nuenen WAAROM: ‘In de ledenraad denk ik mee met de bank vanuit mijn visie als ondernemer. Over de dienstverlening van Rabobank kan ik alleen maar positief zijn en dat draag ik uit naar anderen. Ik heb een eigen softwarebedrijf in Eindhoven, waar ik vandaan kom. We zijn verhuisd naar een wat rustigere omgeving omdat we een kindje hebben gekregen. Sinds een jaar wonen we in Nuenen en de ledenraad is een mooie manier om mensen te ontmoeten uit mijn omgeving.

Tegelijkertijd leer ik de bank beter kennen.

Rabobank is een heel professionele partij waarbij op alle vlakken veel te leren valt. Ik vind het fijn om iets te doen voor de maatschappij. Ik onderneem geregeld iets met een verstandelijk beperkte jongen uit Eindhoven. We gaan samen naar de film, zwemmen of ergens naartoe. Ik voel me een bevoorrecht mens en op die manier doe ik iets terug.’