մատնացույց #5. տրանս* մարդկանց նվիրված համար

ՄԱՏՆԱՑՈՒՅՑ

ՎԱՅԵԼԻ ԿՅԱՆՔԸ, ԴՈՒ ԱՐԺԱՆԻ ԵՍ

լ ա ն ր ւ ո ժ ր ի վ Ք #5

Բովանդակություն տրանս* մարդկանց մասին................................................................................3 տրանս* իրավունքների շարժում......................................................................4 համայնքի աշխատանք.......................................................................................5 կարևոր օրեր․ տրանս* տեսանելիության շաբաթ.......................................6 անվանափոխություն...........................................................................................7 տրանս* միֆեր...................................................................................................8-9 համայնքի աշխատանք.....................................................................................10 կարևոր հարցեր․ գենդերային թերապիան հայաստանում/տեղաբնակ ժողովուրդների

գենդերային

ինքնություններ․

կարճ

ակնարկ............................................................................................................11-12 տրանս* հայտնիներ...........................................................................................13 թաքուն փոդքաստ/ինտերվյու տրանս* մարդու հետ..........................14-15 տրանս* զոդիակ..................................................................................................16 թեժ գծեր

ժուրնալը ստեղծվել ա քվիր քուր պլատֆորմի թիմի՝ մերիի, մարիայի, աիդայի, լենայի, րիմի, արմիի կողմից մտահաղացում՝ մերի ղազարյանի սրբագրումը՝ արմի նելլիկի

երևան 2023

տրանս* մարդկանց մասին տրանս* տերմինն օգտագործվում ա բինար (երկբևեռ՝ ցիս կին | ցիս տղամարդ) համակարգից դուրս գտնվող մարդկանց ինքնությունները ներառելու համար։ այս տերմինը նաև ընդգրկում ա․ տրանսգենդեր մարդիկ, որոնց գենդերային ինքնությունը չի համապատասխանում իրենց ծնվելու ժամանակ վերագրված գենդերին/ սեռին։ տրանսգենդեր մարդիկ կարող են նույնականանալ տղամարդ, կին, երկուսն էլ, ոչ մեկն էլ կամ գենդերային որևէ այլ ինքնություն։ տրանս կին՝ ծննդի ժամանակ վերագրվել ա տղամարդու գենդերը, բայց իրեն կին ա զգում/նույնականանում։ տրանս տղամարդ՝ ծննդի ժամանակ վերագրվել ա կնոջ գենդերը, բայց իրեն տղամարդ ա զգում, նույնականանում։ գենդերքվիր մարդիկ չեն նույնականանում բացառապես կին կամ տղամարդ։ նրանք կարող են նույնականանալ մեկից ավելի գենդերների հետ, ոչ մի գենդերի կամ կին/տղամարդուց լրիվ տարբեր գենդերի հետ։ այս ինքնությունը մարտահրավեր ա նետում գենդերային երկբևեռ/բինար համակարգին։ ոչ-բինար մարդիկ էլ չեն նույնականանում ո՛չ կին, ո՛չ տղամարդ։ ոչ-բինար տերմինը նույնպես կարող ա ներառել բինարությունից դուրս տարբեր գենդերային ինքնություններ։ մենակ կարևոր ա հիշել, որ «ոչ-բինար աղջիկ» կամ «ոչ-բինար տղա» արտահայտությունները խիստ վիրավորական ու խտրական կարող են լինել շատ ոչ-բինար մարդկանց համար։ գենդերֆլուիդ մարդիկ իրենց գենդերային ինքնության փոփոխություններ են ունենում կյանքի տարբեր շրջաններում։ իրենք կարող են նույնականանալ մի գենդերի հետ կյանքի մի փուլում, ու այլ գենդերի հետ՝ մի ուրիշ փուլում․ իրենց գենդերային ինքնությունը ֆիքսված չի, ու դա նույնպես սիրուն ա՝ մյուս բոլոր գենդերային ինքնությունների պես։

տրանս* իրավունքների շարժում տրանսգենդեր* մարդկանց իրավունքների համար պայքարը սոցիալական ու քաղաքական լայն շարժում ա, որ նպատակ ունի հավասարություն հաստատել տրանս* մարդկանց համար՝ կյանքի բոլոր ոլորտներում։ տրանս* իրավունքների շարժումը սկսվել ա դեռ վաղ 20-րդ դարում, երբ տրանս* մարդիկ իրենց իրավունքների պաշտպանության համար խմբեր ու համայնքներ էին կազմում։ 1960-1970-ականներում շարժումը նոր թափ հավաքեց, քանի որ տրանս* մարդիկ, գոնե արևմտյան հասարակություններում, ավելի տեսանելի էին դառնում և համեմատաբար ավելի արդյունավետ պայքարում գենդերային նորմերի դեմ։ 3

տրանս* իրավունքների շարժում չնայած՝ վերջին տարիներին աշխարհով մեկ տրանս* մարդկանց իրավունքների մասին քննարկումները շատացել են, օրինակ, ֆեմինիստական շարժման ավելի ներառական լինելու շնորհիվ, տրանս* մարդիկ դեռ ենթարկվում են խտրականության առողջապահական ու իրավական ամենահիմնարար ծառայություններից օգտվելիս։ իսկ հայաստանում, ընդհանրապես, տրանս* մարդկանց հանդեպ բռնության կոչերը միայն շատանում են տարեցտարի, տրանս* մարդիկ հաճախ չեն կարող անգամ օգտվել հանրային վայրերից ու տրանսպորտից՝ իրենց իսկ անվտանգությունից ելնելով։ ներկայումս տրանս* շարժման հիմնական նպատակներն են․ վերջ դնել տրանս* խտրականությանը,

մարդկանց

հանդեպ

ամեն

տեսակի

ապահովել տրանս* մարդկանց հավասար ու արդարացի հասանելիությունը՝ առողջապահական, կրթական, աշխատանքային և այլ հնարավորությունների, պաշտպանել տրանս* մարդկանց (հայրիշխանական) բռնությունից, բարձրացնել հանրության շրջանում տրանս* ինքնությունների մասին իրազեկվածությունը

անանուն

4

անանուն

5

կարևոր օրեր տրանս* տեսանելիության շաբաթ նոյեմբերի 13-19-ը նշվում ա տրանս* իրազեկման շաբաթը։ այն առիթ ա տրանս* համայնքին արժևորելու, իրենց ձայները լսելի դարձնելու և տրանս* մարդկանց իրավունքների համար պայքարելու։ արի միասին ուսումնասիրենք տրանս* տեսանելիության շաբաթվա կարևորությունը՝ տրանս* մարդկանց համար ավելի ներառական հասարակության ձևավորման մեջ։ այս շաբաթը մարտահրավեր ա նետում տրանս* ինքնությունների մասին կարծրատիպերին ու սխալ պատկերացումներին։ տրանս* մարդկանց բազմազան պատմություններն ու փորձառությունները կիսելով` մենք նպաստում ենք ապամարդկայնացման ու խտրականության դեմ պայքարին։ տրանս* համայնքի հզորացումը պարտադիր պայման ա ներառական հասարակության ստեղծման համար։ բոլորս պետք ա ստանանք հարգալից ու արժանապատիվ վերաբերմունք՝ անկախ մեր որևէ ինքնությունից։ մեր ձայները պետք ա լսված լինեն, հատկապես մեր մասին որոշումներ կայացնելիս, անկախ էն բանից՝ մենք տրանս* ենք նույնականանում, թե ցիս (կամ այլ ինքնություն)։ տրանս* մարդկանց տեսանելիության բարձրացումը ու իրենց խնդիրների մասին խոսելը, հնարավոր լուծումներ գտնելը։ տրանս* մարդկանց փորձառությունները լսելն ու կիսելը նպաստում ա մարդկանց մոտ հասկացվածության ու ներառականության մթնոլոտին։ այս շաբաթը նաև տրանս* մարդկանց համար ապահով տարածքներ ստեղծելու մասին ա։ ցավոք, ներկայիս հայաստանում ու աշխարհի երկրների մեծ մասում, տրանս* մարդիկ հաճախ հասանելիություն չունեն բազմաթիվ հասարակական ծառայությունների ու տարածքների։ իրենց համար ապահով տարածք ստեղծելն ու ապահով մարդ լինելը շատ մեծ նշանակություն ունի։ արդարության համար պայքարը հատկապես ընդգծվում ա այս շաբաթվա ընթացքում։ թե՛ ակտիվիստները, թե՛ համախոհներն էս ընթացքում կարող են միացյալ ուժերով պայքարը շարունակել տրանս* մարդկանց իրավունքների համար՝ առողջապահական, իրավական ու մյուս ոլորտներում՝ հատուկ ուշադրություն տրամադրելով գենդերային թերապիայի հասանելիության պակասին, ու էդ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելուն։ ինֆորմացիայի փոխանցման իվենթները էս շաբաթվա ընթացքում ևս մեկ միջոց են տրանս* ինքնությունների մասին քննարկումներ ունենալու՝ հենց տրանս* մարդկանցից իրենց փորձառությունների մասին լսելով նաև։ տրանս* պատմությանը ծանոթանալու, իրավունքների պայքարի ու ակտիվիզմի մասին ավելին իմանալու համար երբեք ուշ չի, իսկ էս շաբաթվա ընթացքում՝ էլ ավելի խրախուսելի ա։ պետք ա կիսվել հնարավոր ինֆորմացիայով, ռեսուրսներով, ժամանակ տրամադրել տրանս* մարդկանց փորձառությունները լսելուն․ սա իրենց աջակցելու լավ տարբերակ կարող ա լինել։ ու վերջում, տրանս* իրազեկման շաբաթը բազմազանությունը տոնելու համար ա։ տրանս* մարդիկ տարբեր են՝ իրենց փորձառություններով, պատմություններով, արտաքինով, կարծիքներով, և այլն։ պետք ա հարգել ու ընդունել բոլոր տրանս* մարդկանց՝ իրենց բազամաշերտ անհատականություններով։

6

անվանափոխություն տրանս* մարդիկ հաճախ կարիք են ունենում դիմելու անվանափոխության՝ իրենց նախընտրելի անունն անձնագրում ունենալու համար։ իհարկե, սա շատ անհատական որոշում ա` հաշվի առնելով, որ իրավական փաստաթղթերում մարդու անունն ու իր նախընտրելի անունը կարող են տարբեր լինել, ու անձը կարող ա հանգիստ, առանց լեգալը փոխելու, օգտագործել իր նախընտրելի անունը։ ամեն դեպքում, բերել ենք քեզ փորձառության վրա գրված նյութ, որ հուսով ենք՝ օգտակար կլինի, եթե երբևէ ու որևէ պատճառով ուզես դիմել անվանափոխության։ անվանափոխությունը հայաստանում իրականցվում ա քկագ (զագս) մարմնի կողմից։ մարզերում այն հիմնականում համայնքային իշխանություններին կից ա գործում, օրինակ՝ քաղաքապետարանի մոտ։ եթե 18-դ լրացած ա (եթե չէ, էլի հնարավոր ա, բայց այլ կարգով), ապա անվանափոխության համար դու պետք ա` վերցնես անձնագիրդ ու ծննդյան վկայականդ, տեղում քեզ դիմում կտան լրացնելու ցավոք, պետք ա վճարես 30,000 դրամ․ գումարն էլ հետդ վերցրու

հայաստանում չկան օրենքով նախատեսված արական կամ իգական անունների ցուցակ։ դու կարող ես փոխել անունդ կամ ազգանունդ քո նախընտրելի անվան՝ անկախ, թե մարդիկ էդ անունը որ գենդերի հետ են ասոցացնում։ դիմում ներկայացնելուց 15 աշխ․ օր հետո երևանում ու 20-25 աշխ․ օր հետո մարզերի դեպքում, դու կստանաս էդքան սպասված անվան փոփոխության վկայականը։ այն տանում ես ոստիկանության անձնագրային բաժին ու դիմում ներկայացնում՝ նոր անձնագիր ստանալու։ ի դեպ, դու կարող ես անփոփոխ թողել քո նախկին փաստաթղթերը, որոնք այլ անունով են, եթե իհարկե կոմֆորտ ես։ ուղղակի էդ դոկումենտների հետ ներկայացնելու ես անվանափոխության վկայականդ ու վերջ։ խտրականության կոպիտ դեպքեր, որպես կանոն, չեն լինում քկագ-ում: բացառությամբ որոշակի կոպտության ու ավելի քիչ պատրաստականությամբ քեզ հետ աշխատելու, ամեն ինչ պետք ա որ սահուն անցնի։ ամեն դեպքում, եթե խնդիրներ լինեն միշտ կարող ես դիմել իրավաբանական օգնության՝ զանգելով ժուրնալի վերջում նշված թեժ գծերից մեկին։ քեզ հաջողություն էս կարևոր պրոցեսում, սիրուն։ մանրամասների համար՝

անվանափոխում (www.moj.am)

7

տրանս* միֆեր 1․ տրանս* լինելն ընտրություն ա կամ անցողիկ շրջան տրանս* լինելն ընտրություն չէ։ դա մարդու իրական ինքնությունն է։ գենդերային անցումը (transition) իմպուլսիվ կամ հեշտ որոշում չէ, այլ փորձ` լուծելու ուժեղ անհարմարությունը (մարմնի, գենդերային դերերի և այլն), որ տրանս* մարդիկ ունենում են կյանքում, և ապրելու իրենց գենդերային ինքնությանը համապատասխան (իրենց պատկերացումներով) ու հարմար մարմնում ու կյանքով։

տրանս* մարդիկ ռիսկի տակ են դնում իրենց սոցիալական կապերը, կանգնում խարանի ու խտրկանության բախվելու ռիսկի առաջ, երբ հայտնում են իրենց տրանս լինելու մասին: հաճախ ընկերները, ընտանիքը, գործընկերները կարող են չընդունել նրանց, և շատ տրանս* մարդիկ վախենում են, որ ընդունված չեն լինի սիրելի մարդկանց կողմից։ դժվար թե մարդիկ ուզենային այսքան դժվարությունների միջով անցնել, եթե դա իրոք նրանց ինքնությունը չլիներ։

2․երեխաները չեն կարող տրանս* լինել (այսի՞նքն ։դ) մարդիկ կարող են հասկանալ, որ իրենք տրանս* են ցանկացած տարիքում։ որոշ մարդիկ կարող են հասկանալ շատ վաղ տարիքում, որոշների համար շատ ավելի երկար ժամանակ կարող է պահանջվել։ շատ հաճախ հենց մանուկ հասակում են մարդիկ հասկանում իրենց տրանս* ինքնությունը, քանի որ մոտավորապես 3-5 տարեկանում ա, որ երեխաների մոտ սկսում ա պրոցես, երբ իրենք ճանաչում են իրենց սեռը/գենդերը, ու սկսում ուսումնասիրել շրջապատը հենց սեռի ու գենդերի տեսանկյունից։ ու հենց էս տարիքում շատ ուշադիր պետք ա լինել երեխաների վարքին ու ցանկություններին, քանի որ շրջապատի կողմից ճնշում կամ մերժում զգալը շատ ծանր կարա ազդի մարդու հոգեբանության վրա։ երբեմն մարդիկ տարիներ են անցկացնում առանց հասարակության մեջ իրենց դերին հարմարվելու կամ չեն խոսում իրենց գենդերային ինքնության մասին` զգալով վախ, ամոթ կամ շփոթվածություն։

գենդերային ինքնությունը ճնշել կամ փոխելն անհնար է, հակառակը՝, դա կարող է շատ ցավոտ ու վնասակար լինել տրանս* մարդու հոգեկան և ֆիզիկական առողջության համար։

8

տրանս* միֆեր 3․բոլոր տրանս* մարդիկ ուզում են հորմոնաթերապիա անցնել և/կամ վիրահատություններ անել տրանս* մարդիկ ընտրում են՝ անցնե՞լ գենդերային վերահաստատման թերապիա, թե՞ ոչ։ շատ տրանս* մարդիկ փոփոխություններ են անում, որ ներդաշնակ զգան իրենց մարմնի և ինքնության հետ, օրինակ` հագուստի, սանրվածքի, վարքագծի, անվան և այլն։ հորմոնաթերապիան և վիրահատությունը որոշների համար կարևոր է, որոշների համար՝ ոչ։ 4․ սպորտով զբաղվող տրանս* կանայք առավելություն ունեն և չպետք է մրցեն ցիս կանանց հետ կին աթլետները՝ լինեն տրանս*, թե ցիս, ունեն տարբեր մարմիններ և ուժ։ հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ չկա ոչ մի գիտական պատճառ չթողնելու տրանս* կանանց մասնակցել մրցումների ցիս կանանց հետ հավասար։ ավելին՝ նման երևույթը կարող է վտանգավոր լինել մարդու բարօրության համար, և դա կարող է բացասաբար անդրադառնալ մարդու ինքնության ձևավորման վրա։ 5․ տրանս* մարդկանց իրենց գենդերին համապատասխան զուգարանից օգտվել թույլատրելը վտանգավոր է տրանս* մարդիկ նախընտրում են օգտվել իրենց գենդերային ինքնությանը համապատասխան զուգարանից կամ հանդերձարանից։ հաճախ կարող ենք լսել կարծիք, որ տրանս* անձինք հատուկ են այդպես անում, որ այլ մարդկանց մերկ տեսնեն կամ սեռական բռնության ենթարկեն։ սա, իհարկե, շատ վիրավորական և տարիներ շարունակ հնչած կարծրատիպ է, որը շարունակում է վնասել տրանս* անձանց և սպառնալիք է նրանց ֆիզիկական և հոգեկան առողջությանը։ նման կարծրատիպերը տարածված են նաև մեդիայում` տրանս* անձանց սերիական մարդասպան և ագրեսոր ներկայացնելով, ինչը ստեղծում է կարծրատիպեր ու վնասում տրանս* անձանց։ սա, իհարկե, չի համապասխանում իրականությանը 6. բոլոր տրանս* մարդիկ սեքս աշխատանքով են զբաղվում։ այս միֆը շատ տարածված է նաև հասարակությունում ու մեդիայում՝ հատկապես տրանս* կանանց վերաբերյալ։ որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ ամերիկյան ֆիլմերի ու սերիալների մեծ մասում տրանս* կնոջ կերպարը եղել է սեքս աշխատող։ այս կարծրատիպին իհարկե կարող ենք շատ բախվել իրական կյանքում։ ու նաև չպետք է մոռանանք, որ երբեմն մեդիան է ձևավորում մեր իրականությունը։ տրանս* մարդիկ ունեն տարբեր մասնագիտություններ։ սակայն հաճախ նրանք չեն կարողանում ընդունվել աշխատանքի կամ նույնիսկ շարունակել ուսումը՝ տրանսֆոբիայի պատճառով։ դա է պատճառը, որ որոշ երկրներում տրանս* մարդիկ զբաղվում են սեքս աշխատանքով։ բայց իհարկե չի նշանակում, որ բոլոր տրանս* մարդիկ սեքս աշխատող են։

9

անանուն

10

կարևոր հարցեր գենդերային թերապիա հայաստանում գոյություն ունի՞ - ի՞նչ է իր մեջ ներառում գենդերային վերահաստատման թերապիան գենդերային վերահաստատման թերապիայի կոմպոնետները կարան լինեն հորմոնաթերապիան և վիրահատությունը (էն մարդկանց համար, ովքեր ուզում են), և ըստ իմ սուբյեկտիվ կարծիքի՝ սոցիումում վերաինտեգրումը։ կարծում եմ՝ հնարավոր հորմոնաթերապիան ու վիրահատությունը ուղղված են օգնելու այդ վերաինտեգրմանը։ ես իմ սեփական փորձից կարող եմ ասել, որ հորմոնոթերապիայի ֆոնին փոփոխությունները շատ արագ են սկսում։ նույնիսկ ավելի արագ, քան քո հոգեհուզական աշխարհը, նաև գիտակցականը հասցնում ա հարմարվի։ օրինակ՝ իմ ձայնի տեմբրը փոխվեց շատ ավելի արագ, քան ես սովորեցի ձայնի փոփոխված տեմբրում ծիծաղել, խոսել և այլն։ պարադոքսալ ա հնչում, բայց օրգանիզմս շատ ավելի դանդաղ հարմարվեց՝ խոսալու, երգելու, իսկ երգելը իմ համար կարևոր էր, ոնց որ զրոյից սովորեի երգել, որովհետև լրիվ նոր ձայն էր՝ ավելի ցածր տեմբրով, քան իմ ձայնը։ այսինքն՝ լիքը բաներ ժամանակ են տանում, դու վերասովորում ես, ոնց որ նոր մարդ։ ոնց որ փոքր ժամանակից մենք սովորում ենք մեր ձայնին, մեր մարմնին կարծես նույն բանը հասուն տարիքում անես ու էդ սաղ գիտակցես։ - ինչու՞ է կարևոր գենդերային վերահաստատման թերապիան տրանս* մարդու համար ես կարող եմ մենակ իմ անունից ասել, որովհետև հորմոնային թերապիան ոչ բոլոր տրանս* մարդկանց համար ա կարևոր։ իմ համար հորմոնային թերապիան անփոխարինելի դեր ունի, որովհետև թերևս դրա շնորհիվ ա, որ ես վերջապես հնարավորություն ունեցա ունենալ երկրորդային սեռական էն հատկանիշները, որոնք պետք ա ի սկզբանե ունենայի, եթե կենսաբանորեն համապատասխանեի գենդերիս։ իմ համար իմ ինքնությունը հնարավորինս ավելի լիարժեք, բալանսավորված, բնական ընկալելու համար կարևոր էր, որ ես ունենամ իմ գենդերին համապատասխան (ըստ իմ պատկերացումների) ձայն, մարմնի կառուցվածք, մորուք, դիմագծեր և այլն։ ու ես դրա մասին իհարկե չէի մտածել, բայց հորմոնային ֆոնը նաև ազդում ա հոգեհուզական ոլորտի վրա, որոնք կարծրատիպերով տղամարդկային են համարվում (օրինակ՝ ավելի զուսպ լինելը, կամ էմոցիաներից ավելի ագրեսիվ էներգիա ունեցողների միջոցով մնացած էմոցիաներն արտահայտելը և այլն)։ երկրորդ անփոխարինելի ազդեցությունը, որ հորմոնաթերապիան ունեցել ա դա իմ սոցիալիզացիայում անգնահատելի դերն ա, որովհետև քանի դեռ իմ արտաքինն ու ներքինը իրար չէին համապատասխանում ոչ իմ և առավել ևս ոչ էլ հասարակության աչքերում, ես ընդունված չէի, այլ՝ մարգինալացված էի, ու երբ որ ես «սկսեցի խոսալ իրանց լեզվով», այսինքն՝ լինել տղամարդ, ու ունենալ տղամարդու` իրանց պատկերացումների մեջ տեղավորվող արտաքին, պարզվեց, որ իմ սոցիալիզացիան բացարձակ խնդիր չի, քանի դեռ մարդիկ ավելին չգիտեն, ու թեկուզ որոշ դեպքերում նաև գիտեն, ամեն դեպքում ինչ-որ ձև ուտվում ա էդ իրողությունը։ - արդյո՞ք հայաստանում մարդիկ անում են վիրահատություններ ու հորմոնոթերապիա։ եթե այո, ինչպե՞ս։ էս հարցը նման ա էն հարցին, թե արդյո՞ք խսհմ-ում անում էին սեքս։ իհարկե անում էին, և իհարկե հայաստանում տրանս* մարդիկ հորմոնաթերապիա և վիրահատություններ անում են, բայց ոչ այնպես, ինչպես կանեին, եթե դա օրենքով համակարգված ու կանոնակարգված լիներ։ ամեն ինչ օրինական կարգավորումներից դուրս ա, դրա պատճառով շատ են լինում և՛ բարդություններ, և՛ վատ հետևանքներ։ դրա պատճառով ոչ մեկ պատասխանատվություն չի կրում։ դրանք արվում են շատ անհատական մակարդակում, այսինքն՝ առանց մասնագիտական ուղղորդման և վերահսկման։

11

կարևոր հարցեր օրինակ՝ դրանք արվում են շատ անհատական մակարդակում, այսինքն՝ առանց մասնագիտական ուղղորդման և վերահսկման։ մարդը նայում ա վիդեոներ, որտեղ ուրիշ իրա կատեգորիայի մարդիկ՝ իրա նման, օրինակ՝ իրա քաշի, թե ինչ դոզայով ու ինչ դեղորայք են օգտագործում, փորձում ա դրա հասանելիությունը ճշտել հայաստանում։ եթե հայաստանում չկա, դրսից բերել տալ , ինչ-որ տարբեր ուղիներով, բայց ոչ մեկ գարանտիա չի տվել, որ էդ սխեման իրա համար օքեյ ա կամ դրա բարդությունները ինչ կարան լինեն։ նույնիսկ եթե սխեման օքեյ ա, որտև ցանկացած դեղորայք՝ հատկապես հորմոնային, ունի իր կողմնակի ազդեցությունները։ նենց որ, եթե մարդու մոտ բարդություններ առաջանան, իրան շատ դժվար կլինի դիմել բժշկի և բացատրել, թե ինչի արդյունքում և ինչ իրավիճակի մեջ է նա հայտվել։ նաև սա շատ թիրախավորող ա։ վիրահատությունների մասին գիտեմ, որ կոնկրետ բժշկական կենտրոն կա, որտեղ մասնագետ ա գալիս ռուսաստանից ժամանակ առ ժամանակ։ գալիս անում ու գնում ա, բայց ֆիդբեքեր եմ լսել, որ [երբ մասնագետը] գնում ա, հետվիրահատական շրջանում պացիենտը մնում ա ինքն իր հույսին՝ բոլոր հետևանքների հետ։ արդյո՞ք կան հայաստանում մասնագետներ՝ օրինակ ոչ հոմոֆոբ էնդոկրինոլոգոներ, ում մոտ կարող են այցելել տրանս մարդիկ։ էս մասով շատ ինֆո չունեմ, բարեբախտաբար ես եմ իմ գլխի ճարը տեսել, բայց եթե հնարավորություն լիներ այդպես չանելու, ես կնախընտրեի էդպես չանել, նույնիսկ էն դեպքում, որ իմ բեքգրաունդը բժշկական ա, միևնույն ա էդ իմ մասնագիտացումը չի։ ես կուզեի նորմալ մասնագետ լիներ, ու ես գնայի իր մոտ որպես պացիենտ, բայց էդ հնարավորությունը չի եղել, ու ես էլ շատ ջանք չեմ թափել ու ռիսկի չեմ գնացել, որովհետև էդ իմ համար շատ ռիսկային էր, քանի որ ես էդ ոլորտի մասնագետ էի։ բայց գիտեմ, օրինակ, որ մուրացանում, որը մանկական հիվանդանոց ա, ու դրա բերումով բժիշկները առնչվել են որոշ դեպքերի, երբ երեխեքի մոտ գենդերը չի համապասխանել կենսաբանական սեռին։ տենց դեպքերի հաստատ առնչվել են, ու ինչ-որ ինֆո ունեն, բայց արդյո՞ք աշխատում են տրանս* մարդկանց հետ, չեմ կարա ասեմ։

շարունակությունը կարդա՛ մեր փակ տելեգրամում

տեղաբնակ ժողովուրդների գենդերային ինքնություններ․ կարճ ակնարկ շատ ենք լսում, որ գենդերային տարբեր ինքնություններ կամ սեռական կողմնորոշումներ ինչ-որ թրենդ են կամ առաջացել են վերջին 30 տարվա ընթացքում։ իրականում, արևմտյան գաղութատիրական բռնության ներքո շատ տեղաբնակ ժողովուրդների մշակութային արժեքներ մասամբ կամ ամբողջությամբ ջնջվել են աշխարհի երեսից, էդ թվում՝ տեղաբնակներին հատուկ՝ երրորդ գենդերը։ սակայն, դիմակայելով եվրոպական երկբևեռ/բինար (կին | տղամարդ) համակարգին, մինչ օրս որոշ տեղաբնակ մշակույթներ պահպանում են իրենց գենդերային բազմազանությունը։ դրանց թվում ա հյուսիսային ամերիկայի տեղաբնակ ժողովրդի «երկու-ոգի» գենդերը (two-spirit)։ երկու-ոգին տարբեր գենդերային դերեր ու արտահայտումներ ա ներառում, որոնք հաճախ ասոցացվում են թե՛ կանացիության, թե՛ առնականության հետ։ երկու-ոգի մարդիկ կարող են հոգևոր առաջնորդներ լինել, բուժողներ, կամ այլ մասնագիտացում ունենալ՝ կախված տեղաբնակ մշակույթից։ իհարկե, տեղաբնակ ժողովուրդները շատ այլ գենդերային ինքնություններ ունեն, որոնք տարբերվում են ընդունված բինար և ոչ-բինար գենդերային համակարգերից։ դրանց մասին ավելին կարող ես իմանալ նաև bit.ly/genderdiversemap կայքում։ 12

տրանս* հայտնիներ սիրուն, էս նյութով կներկայացնենք քեզ մի քանի հայտնի տրանս* մարդկանց։ կարդա, ու ցանկին *մտքումդ* ավելացրու քո սիրած տրանս* հայտնիներին։

հանթր շաֆեր հանթր շաֆերը տրանս կին է, որը հայտնի է նորաձևության և ժամանացային ինդուստրիաներում իր տաղանդը ցույց տալու համար։ դու հավանաբար ծանոթ ես նրան բոլորիս սիրած էյֆորիա շոուից, որտեղ շաֆերը մարմնավորում է ջուլզի կերպարը։ այս կերպարով շաֆերը նաև նպաստեց մեդիայում լգբտիք+ ներկայացվածությանը։ բացի դերասանական գործից, շաֆերը նաև տաղանդավոր վիզուալ արտիստ է և մոդել, նա ճանաչված է մեծ նորաձևության բրենդների հետ աշխատանքի համար։ որպես բաց տրանս կին, շաֆերը նաև պայքարում է տրանս* իրավունքների համար և մարտահրավեր նետում հասարակական նորմերին։ շաֆերի արտիստիկ արտահայտումը, իրավունքների համար պայքարը, և հանրային անկեղծությունը զորեղացնում են գենդերային ինքնության և արտահայտման շուրջ պատմույթը՝ նպաստելով ավելի ներառական և բազմազան մշակույթի զարգացմանը։ էլիոթ փեյջ էլիոթ փեյջը, կանադացի դերասան և պրոդյուսեր է։ փեյջը հայտնիացել ա ջունո ֆիլմում իր դերի համար լավագույն դերասանի օսկար ստանալու շնորհիվ։ ։ իր կարիերայի ընթացքում, փեյջը սահուն անցում ա կատարել ֆիլմի ու թիվի ծրագրերի միջև՝ խաղալով հայտնի inception ու freeheld ֆիլմերում ու the umbrella academy սերիալում։ 2020-ի դեկտեմբերին, փեյջը հանրայնորեն քամ աութ արեց որպես տրանս ոչ-բինար անձ (օգտագործելով he/they դերանուններ)։ իր գենդերային ինքնության մասին բաց լինելը կարևոր դեր ունի տրանս* շարժման մեջ ու նպաստում ա հասարակության կողմից համայնքի ընդունմանը դեմի լովատոն ազդեցիկ դեմք է երաժշտական ինդուստրիայում արդեն շատ վաղուց։ նա սկսել է կարիերան դիսնեյ ալիքում՝ մինչ հաջողակ փոփ արտիստ դառնալը։ իր հզոր ձայնային տվյալների և ռեզոնանս առաջացնող լիրիքների շնորհիվ, լովատոն մի շարք նշանավոր մրցանակների է արժանացել և ճանաչելիություն ձեռք բերել հոլիվուդում։ բացի երաժշտական գործունեությունից, լովատոն միշտ օգտագործել է իր սոց․ հարթակները կարևոր խնդիրներից խոսելու համար, էդ թվում՝ հոգեկան առողջության մասին իրազեկվածության բարձրացման ու թմրանյութերից կախվածությունից վերականգման մասին։ իր ոչ-բինար ինքնությունը ներառելով հանրային պատմույթի մեջ, լովատոն շարունակում է որակյալ արվեստ ստեղծել, ու միևնույն ժամանակ պայքար տանել ներառականության համար։ ի դեպ, լովատոյի մեր նախընտրած ալբոմը holy fvck -ն ա։ լսե՞լ ես։

13

#թաքուն փոդքաստ ո՛չ կին, ո՛չ տղամարդ․ ոչ բինար

taqun podcast

էպիզոդը կանացիի ու առնականի (մասկուլինի) մեջ չտեղավորվելու, գենդերը առաջնային չդարձնելու ու հասարակական ճնշող նորմերը մերժելու մասին է:

այս անգամ թաքունում կիսվում ենք ոչ բինար մարդու ինքնաճանաչման ընթացքից, կանացին ու տղամարդկայինը որպես էներգիա դիտարկելուց և ներհամայնքային ճնշումներից։ լսեք էպիզոդը և մեզ հետ կիսվեք ձեր փորձով ու կարծիքով մեր ինստագրամում @taqunpodcst

ինտերվյու տրանս* մարդու հետ - կպատմե՞ս մի քիչ քո մասին։ ինչո՞վ ես զբաղվում։ ես նկարիչ եմ, որ ապրում ա փոքր քաղաքում ու ամբոխի մեջ ցանկացած մարդու նայելիս տեսնում ա իրենց որպես արվեստի գործ։ - ինչպե՞ս ես նույնականանում, արդյո՞ք դա քո համար կարևոր ա։ ես նույնականանում եմ որպես քվիր, ագենդեր, տրանս, ոչ-բինար։ իմ համար կարևոր են էս label-ները (պիտակները) էնքանով, որ դրանք օգնում են ինձ իմ ինքնաարտահայտման հարցում, օգնում են ինձ արտահայտել կամ երբեմն նաև բացատրել, թե ես ով եմ։ ինչ-որ ուղղություն են տալիս իմ համար իմ անձի տեսանկյունից։ label-ները կարևոր են, բայց նաև միշտ չի, որ էդպես է։ օրինակ, երբ ինձ մարդիկ misgender* են անում, ինչը հաճախ ա լինում, առաջին անգամը ուղղում եմ, բայց դրամա չեմ անում, հետո, երբ դա կրկնվում ա, զգում եմ, որ դա կարևոր ա իմ համար։ բայց նաև գիտակցում եմ, որ շատերը էն հասարակության մեջ, որ ես եմ ապրում, չեն հասկանում, թե ոնց ինձ վերաբերվեն, կամ թե էդ label-ները ընդհանրապես ինչ են։ - կկիսվե՞ս մեզ հետ քո գենդերը բացահայտելու պատմությամբ, ե՞րբ հասկացար, որ ցիս չես։ մինչև իմ գենդերը բացահայտելը, ես բացահայտել եմ իմ սեռական կողմնորոշումը։ ես մտածում էի, որ ես ուղղակի բուչ լեսբի եմ, բայց շատ հստակ եղավ էդ պահը գենդերիս բացահայտելու։ ուղղակի մի օր հայելու դիմաց էի կանգնել ու՝ վաու, ես տրանս եմ․ տենց պահ եղավ։ մինչև էդ ես անընդհատ ինչ-որ թեստեր էի գուգլում։ դրանից հետո եկավ ռեալիզացիան։ դա եղել ա 16 տարեկանում, որ երբ ես կարացել եմ լեյբլ անեմ, թե ես ով եմ ու հասկացել եմ, որ ես տրանս եմ։ բայց մինչև 16 տարեկանը իմ առաջին ռեալիզացիան էն ա եղել, որ ես ստանդարտ սեռական կողմնորոշում չունեմ։ դա եղել ա 12 տարեկանում։ ես ճիշտ ա չեմ իմացել տերմիններ, որ կարողանամ բացատրեմ, բայց իմացել եմ, կոպիտ ասած, որ մի բան էն չի ։դ - գիտեմ, որ սիրում ես արվեստ ու նաև ստեղծագործում ես։ քո գենդերը ու սեռականությունը որքանո՞վ տեղ ունեն քո արվեստում։ իմ գենդերը ու իմ ինքնությունը շատ-շատ մեծ դեր ունեն իմ արվեստի մեջ, որովհետև ինքը իմ համար ինչ-որ struggle (պայքար) ա ու ես դա արվեստի միջոցով եմ արտահայտում, որ ինչ-որ ձևով դա հաղթահարելու ձև ա դառնում իմ դիսֆորիայի*

14

(դիսֆորիան ահավոր ա) համար։ ես ունեմ «դիսֆորիա» շարք, որտեղ հիմնականում նկարում եմ մարմիններ ինչ-որ դեպրեսիվ վիճակներում, ու ես երկար ժամանակ չէի հասկանում, որ էդ մարմինները, որ նկարում եմ դրանք հենց իմ մարմինն է, բայց հետո հասկացա, որ դա իմ մարմինն ա տարբեր վիճակներում, տարբեր փուլերում, ու էդ նկարչության ուղղությունը՝ էքպրեսիոնիզմը, հենց կենտրանանում ա նրա վրա, որ արտահայտես էն, ինչ որ զգում ես, ու համարում եմ, որ իմ արվեստը քվիր արվեստ ա։ բայց օրինակ եթե ցուցահանդեսի եմ տանում, լեյբլ չեմ անում քվիր արվեստ, ավելի շատ ինչ-որ ուղղակի մարդկային արվեստ ա։ ես հիշում եմ, որ ավելի փոքր էի, իմ գենդերային ինքնությունը ու սեռական կողմնորշումը ավելի ուրախ էին արտահայտվում իմ արվեստի մեջ։ կարող ա զույգեր նկարեի կամ ոչ բինար կերպարներ։ իրանք ուրախ էին, հպարտ էին, բայց ավելի հասուն տարիքում իմ արվեստը դառավ ավելի կապված էն խնդիրների հետ, որ ունեմ, օրինակ՝ մեկուսացման և այլն, որոնք կապված են իմ գենդերային ինքնության ու սեռական կողմնորոշման հետ էս տարածաշրջանում։ - ի՞նչ դժվարությունների ես բախվում հայաստանում որպես տրանս* մարդ։ որի՞ց սկսեմ ։դ ես մտածում էի, որ ես ոչ մի դժվարության չեմ բախվում, յոլա էի տանում, ինքս ինձ ասում էի՝ գոհ եղի, ինչ կա էս ա, բայց հասկացա, որ դա նրանից ա, որ ես թաքնված եմ, որտև ես ոչ մեկին չեմ գնում ասում՝ ես տրանս եմ, որտև եթե տենց անեմ ինձ կարող ա սպանեն կամ վնասեն, ծեծեն, դուրս հանեն հասարակությունից, աշխատանքից։ իմ ինքնությունը փակ ա, դրա համար ես կարողանում եմ ավելի ապահով ապրել։ բայց հաջորդ դժվարությունը էն ա, որ ոչ մի տիպի գենդերային վերահաստատման թերապիա հայաստանում չկա, այսինքն՝ ոչ հորմոնների հասանելիություն, ոչ վիրահատությունների, ոչ ֆռենդլի բժիշկների, ու ես չունեմ էդ ռեսուրսները իրենց հասանելի լինելու, ես ունեմ գենդերի հաստաստման վիրահատության կարիք, բայց չեմ կարա էստեղ դա անել, դա մեծ խնդիր ա, կամ եթե ուրիշ տեղ անեմ ու հետ գամ, չգիտեմ՝ ինչ պիտի անեմ առողջապահական համակարգում՝ ու՞ր կարամ գնամ, ու՞մ կարամ դիմեմ, որ եթե ինչ-որ խնդիր լինի իմ առողջության հետ կապված, օրինակ՝ գինեկոելոգի մոտ, որ գնամ բնականաբար misgender* կլինեմ։ նաև խնդիրը գալիս ա նրանից, որ կան տարբերություններ ոչ բինար ու բինար տրանս մարդկանց մեջ։ բինար տրանս մարդկանց երբեմն ավելի լավ են հասկանում, ոչ բինար մարդանց դեպքում իրանք փորձում են քեզ էդ գենդերային բոքսի (արկղի) մեջ տեղավորել, ու դու չես կարում իրանց բացատրես, որ սա լուրջ բան ա, սա իրոք քո գենդերն ա դու չպետք ա ապացուցես ինչ-որ բաներ, բայց հաճախ ստիպված ընտրում ես ինչ-որ մի դերում լինել՝ տղայի կամ աղջկա։ մյուս դժվարություններից ա, որ աշխատավայրում քեզ ընկալում են որպես քո նշանակված գենդերը, ու եթե դու ինչ-որ բան ասես, կարող են թարս նայեն, քեզ գործից հանեն։ մարդիկ կարան քեզ հավանեն որպես մարդ, բայց եթե դու ասես, թե դու ով ես, ինչ գենդերային ինքնություն ունես, չեն հարգի քեզ, ու կնայեն քեզ որպես անհասկանալի մի բան, ու ես հոգնել եմ դրանից։ - ո՞րն ա տրանս* լինելու ամենաքուլ ու հիասքանչ կողմը։ ամենաքուլ կողմը էն ա, որ դու հասկանում ես, որ դու ուրիշ ես։ էս համ լավ ա, համ՝ վատ։ քեզ յուրահատուկ ես զգում, զգում ես, որ դու պայքարում ես ինչ-որ բանի համար, ի տարբերություն, ասենք, ցիս մարդկանց, դա քեզ ավելի ուժեղ ա սարքում, ու եթե ես կարանայի հաջորդ կյանքում ընտրել, ես մեկ ա էլի կուզեի տրանս* ծնվել։ ես հպարտանում եմ դրանով՝ մանավանդ հայաստանում, ու էս բոլոր ախմախ դժվարություններով հանդերձ՝ ինքը շատ սիրուն փորձառություն ա, ինքը քեզ սիրուն գույն ա տալիս, իմ տրանս* լինելն ինձ ահավոր ուժ ա տալիս։ ինչքան էլ հասարակությունը փորձում ա լռեցնել քեզ, դա պայքարն ա, որ քուլ ա սարքում տրանս* լինելը։

15

տրանս* զոդիակ սիրելիներս էս անգամ փորձել ենք մի նախադասության մեջ ամբողջացնել յուրաքանչյուր նշանի իրական դեմքը

խոյ - կարան սկսեն բանավիճել իրանք իրանց հետ ու հաղթեն ցուլ - ցլերը կարան կանգնացնեն ժամանակը, որովհետև դեսերտը դեռ չեն կերել ։դ երկվորյակ - երկվորյակների հետ խոսակցությունը նման է սրան․ «երեկ ես․․․ վաա՛յ թիթեռնիկ» խեցգետին - եթե խեցգետինը չի կարողանում գտնի բանալիներ, ինքը կսկսի ման գալ էն տեղերում, որ էդ բանալիները երբեք չեն եղել (սա միայն բանալու մասին չէ) առյուծ - երբ առյուծը հարցնում ա՝ ո՞վ եմ ես, էդ ավելի շատ հաստատման, քան հարցի համար ա (ու դե էս հորոսկոպի մի մասն էլ ա առյուծ :դ) կույս - կույսերը պլանավորում են իրանց պլանները որ համոզված լինեն, որ իրանց բոլոր պլանները պլանավորված են կշեռք - կշեռքները փորձում են բալանս պահել ոչ միայն իրանց կյանքում, այլ նաև նամակներում՝ էմոջիների քանակով կարիճ - երբ կարիճները իրանց օրն են պլանավորում, ըտեղ անպայման տեղ կգտնի «սպանող հայացքներ քցելը» աղեղնավոր - կարան համոզեն ձեզ գնալ ճանապարհորդության առանց ոչ մի բանի, ուղղակի լավատեսությամբ ։դ այծեղջյուր - գիտի, որ մի օր լեգենդ ա դառնալու, ուղղակի վստահ չի, թե երբ ա սկսվելու իրա լեգենդի կարգավիճակը: ջրհոս - երբ նրանք ասում են՝ էս ինչ տարօրինակ ա, էդ նշանակում ա, որ իրանք արդեն մտածում են, թե ոնց են օգտագործելու էդ իրենց էքսպերիմենտների համար ձկներ - կարող են առավոտյան արթնանալ և մտածել, թե ոնց են հանգստանալու երեկոյան

16

ԹԵԺ ԳԾԵՐ

կանանց նկատմամբ ընտանեկան բռնության դեպքում՝ «կանանց աջակցման կենտրոն»

099 887808

սեռական բռնության դեպքում՝ «սեռական բռնության ճգնաժամային կենտրոն»

077 991280

հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ բռնության դեպքում՝ «ագաթ» հկ

077 043042

միավ-ով ապրող անձանց սոցիալական, հոգեբանական և իրավաբանական աջակցության անհրաժեշտության դեպքում՝ «իրական աշխարհ, իրական մարդիկ» հկ

098 663383

լգբտիք+ մարդկանց սոց․ աշխատողի և/կամ հոգեբանի աջակցության անհրաժեշտության դեպքում՝ «փինք» իրավապաշտպան հկ

096 290280

կանանց* անվճար իրավաբանական խորհրդատվության անհրաժեշտության դեպքում՝ «կանանց ռեսուրսային կենտրոն»

093 948886

լգբտիք+ մարդկանց իրավաբանական խորհրդատվության անհրաժեշտության դեպքում՝ «փինք» իրավապաշտպան հկ

099 522533

քվիր քուր պլատֆորմի առաքելությունն ա խթանել լեսբի, բիսեքսուալ կանանց*, տրանս* և քվիր* անձանց բարօրությանը։ մենք ստեղծում ենք ապահով տարածքներ կամ ավելի ապահով ենք դարձնում արդեն իսկ եղած տարածքները։ ունենք քվիր տուն, որը ֆիզիկական ապահով տարածք ա լբ կանանց*, տրանս* ու քվիր մարդկանց համար։ մեզ համար կարևոր ա համայնքի ներուժի հզորացումը, ինքնախնամքի ու ինքնահոգատարության մշակույթի տարածումը։ մենք ուզում ենք մեր կարիքների, խնդիրների ու փորձի մասին պատմությունները ավելի տեսանելի դարձնել՝ դրանով նպաստելով նաև քվիր* պատմույթի ստեղծմանն ու զարգացմանը։