http://www.psgroningen.nl/foliolum/oktober2007

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:05

Pagina 1

G. F. S. V. PHARMACIAE SACRUM UNIVERSITAIR CENTRUM VOOR FARMACIE

Foliolum JAARGANG XXI EDITIE I OKTOBER 2007

Dementie H.J. Haisma

A.J.M. Loonen

Bert Keizer

Interview met de nieuwe opleidingsdirecteur

Kinds worden

Ervaringsdeskundige dementie

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:06

Pagina 2

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:07

Pagina 3

G. F. S. V. Pharmaciae Sacrum in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Foliolum

Jaargang XXI Editie I Oktober 2007

En verder..

15 Kinds worden Professor A.J.M. Loonen is hoogleraar farmacotherapie en expert op het gebied van onder andere psychogeriatrisch zorg. Hij geeft het ziekteproces vanaf het begin tot het eind.

18 Van dementie-patiĂŤnt naar persoon met dementie Margreet Vogel is GZ-psycholoog en werkt in een verpleeghuis. Zij legt uit hoe zonder medicijngebruik veel kan worden bereikt bij dementeren.

Redactioneel Praesespraat Promovendus Opleidingscommissie Interview H.J. Haisma Evaluaties vakken BBB EIK-kamp Student in het buitenland Alumnus Alumnusdementietest Weerwolven met de EIK EJC en STOF Studie- en Fotocommissie Onderzoek belicht Het beeld van de apotheker Bas & Sil Waar is Wim?

06 07 09 10 11 13 25 28 30 31 33 34 36 37 39 41 43 43

Redactiecommissie

20 Bert Keizer Als arts en filosoof heeft hij onlangs een libretto geschreven voor een opera over Alzheimer.

Hij geeft zijn visie omtrent de problemen bij dementie.

22 PatiĂŤntverhaal Jan de Vries vertelt hoe zijn leven is veranderd sinds zijn vrouw dement is geworden.

Linet Tanke Janneke Klein Gunnewiek Linda Labberton Laurien Tijink Pieter Oomen Tonnis Jan Kruizinga

Ab-actiaat Janneke Klein Gunnewiek Spaanse Aakstraat 81 9741 CV Groningen 06 30325910 foliolum@rug.nl

Drukkerij Weissenbach BV Sneek

Oplage 1100 stuks Copyright 2007: Niets van deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder toestemming van de redactiecommissie der Foliolum

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:08

Pagina 4

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:09

Pagina 5

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:10

Pagina 6

Yeah, write Geachte lezer,

Foliolum jaargang XXI ed I | Redactioneel

Na een indrukwekkend lustrumnummer van de Redactiecommissie 'To the point', heeft het Foliolum nu de respectabele leeftijd van 21 jaar bereikt. Het Foliolum is volwassen geworden. Twintig Redactiecommissies gingen ons voor en elke commissie heeft haar eigen stempel op het blad gedrukt.

In juni begon voor ons de taak om de mijlpaal die volwassenheid heet in te luiden met een mooie eerste editie. De afgelopen maanden hebben voor mij en mijn commissie voor een groot deel in het teken gestaan van het Foliolum. Met een hoop enthousiasme hebben we de meeste kinderziektes overwonnen, de pubertijd goed doorlopen en stevenen wij als commissie ook af naar een staat van adolescentie. In ons commissieleven zullen wij 5 edities van het Foliolum voor u maken. Wij zijn klaar voor de start.

Ons eerste nummer heeft het thema 'Dementie'. Dementie is een 'hot item'. Het aantal dementerenden stijgt door toedoen van de vergrijzing. Bijna iedereen kent direct of indirect wel iemand die aan deze ziekte lijdt.

Vooralsnog is de diagnose 'dementie' een grote omslag in het leven van de betrokkenen. Het sluipende proces is onomkeerbaar. De wereld die is opgebouwd met de betrokkene wordt langzaam afgebroken.

Hoewel er veel onderzoek wordt gedaan naar dementie is er nog geen geneesmiddel in de letterlijke zin van het woord gevonden.

We hebben geprobeerd het thema van zoveel mogelijk kanten te belichten.

Professor A. Loonen heeft een artikel geschreven over alles wat u moet weten over dementie.

GZ-psychologe Margreet Vogel vertelt over de behandelplannen voor dementiepatiënten.

En er is een interview met Bert Keizer te lezen en het verhaal van Jan de Vries, die na 60 jaar huwelijk zijn vrouw langzaam van hem weg ziet glijden.

Naast het wetenschappelijke gedeelte is er ook dit jaar plaats voor informatie over de faculteit en worden de gebeurtenissen binnen de studievereniging "Pharmaciae Sacrum" zwart op wit gezet.

Zo staat er in het facultaire gedeelte een interview met de nieuwe opleidingsdirecteur Hidde Haisma. Een mooie gelegenheid om kennis met hem te maken in deze nieuwe functie.

In de nieuwe rubriek ‘Het beeld van de apotheker’ wordt het imago van de apotheker bekeken vanuit verschillende beroepsgroepen.

In het P.S. gedeelte kunt u herinneringen ophalen aan de verschillende activiteiten. En ook dit jaar zal de Redactiecommissie haar uiterste best doen om interessante uitspraken te ontlokken bij de overige commissies. In dit nummer werd de EIK aan de tand gevoeld.

En zoals u zult zien, schuilt in elke volwassene nog altijd een kinderlijke geest.

Veel plezier met het lezen van ons eerste nummer,

Met vriendelijke groet, Namens de Redactiecommissie ‘07-’08 ‘Yeah, write’, Linet Tanke h.t. praeses Redactiecommissie

v.l.n.r.: Pieter Oomen, Laurien Tijink, Janneke Klein Gunnewiek, Linet Tanke, Linda Labberton, Tonnis Jan Kruizinga

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:10

Pagina 7

Choo Geachte lezer, Het is inmiddels alweer 2 maanden geleden dat het academisch jaar is ingeluid. De eerste vakken zijn afgerond en de volgende verslagen en tentamens zijn alweer in de aantocht. De zomervakantie is inmiddels een verre herinnering. Ik hoop dat alle eerstejaars leden, en de ouderejaars leden natuurlijk ook weer, hun draai hebben gevonden in het drukke studie- en studentenleven van Farmacie. Gelukkig heeft Pharmaciae Sacrum allerlei borrels en activiteiten, voor de nodige ontspanning naast de studie, in het vooruitzicht. De vele commissies van Pharmaciae Sacrum zijn ook druk bezig met het organiseren van activiteiten of het maken van mooie boekwerken. Een goed voorbeeld hiervan ligt voor u, het eerste nummer van de Redactiecommissie 'Yeah, write'.

Het verenigingsleven is ook al volop van start gegaan. Eind augustus heeft het Binnenlands Bedrijvenbezoek plaatsgevonden. In 2 dagen hebben we 3 verschillende farmaceutische bedrijven een bezoek gebracht, waarna de overnachting dit jaar in Den Haag plaatsvond. In september vonden de EIK-introductiedagen en het EIK-weekend plaats waar de eerstejaars studenten enthousiast zijn gemaakt voor Pharmaciae Sacrum, de studie en de stad Groningen. Dit jaar hebben we ongeveer 170 eerstejaars studenten mogen ontvangen. De eerste borrel in september was, mede door de eerstejaars leden, drukbezocht. Tevens is er in deze maand een Buitengewone Ledenvergadering aangaande de vernieuwde statuten en reglementen van Pharmaciae Sacrum gehouden. In oktober zal de reguliere Algemene Ledenvergadering gehouden worden waarin onder andere de inauguratie van de eerstejaars leden plaatsvindt.

Voor nu wil ik u veel plezier wensen met het lezen van dit nummer en ik hoop u binnenkort op één van de activiteiten van Pharmaciae Sacrum te mogen begroeten.

Met vriendelijke groet,

Foliolum jaargang XXI ed I | Praesespraat

Het eerste Foliolum van dit jaargang heeft als thema 'Dementie'. In Nederland zijn er ongeveer 177.000 mensen met deze ziekte. Dementie ontstaat door een combinatie van het vervallen van verschillende hersenfuncties. Er zijn verschillende oorzaken van dementie te noemen. In de meeste gevallen van dementie is de ziekte van Alzheimer de oorzaak. Maar ook de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington, beide hersenaandoeningen, kunnen leiden tot dementie. En zo zijn er nog meerdere oorzaken te noemen. Het overgrote deel van de patiënten met dementie is ouder dan 65 jaar, maar er zijn ook dementerende patiënten jonger dan 65 jaar. Het voornaamste kenmerk van dementie is geheugenverlies. Daarnaast is er ook sprake van gedragsveranderingen zoals psychoses, agressie en depressie. Het overgrote deel van de oorzaken van dementie zijn, op het moment, niet te behandelen, dus de farmaceutische industrie zou hier nog een grote rol kunnen spelen. Daarnaast vormt de vergeetachtigheid van dementerende patiënten een probleem voor de therapietrouw bij het gebruik van geneesmiddelen. Al met al zijn we nog lang niet uitgesproken over dementie en ik ben dan ook zeer benieuwd naar de invalshoeken die de Redactiecommissie hierover zal belichten in dit Foliolum.

Namens het 126e bestuur der G.F.S.V. "Pharmaciae Sacrum",

07

Wai-Ping Choo h.t. praeses

v.l.n.r.:Joost Masselink, Sophie Wassenaar, Wai-Ping Choo, Gertruud Haitsma, Jochem Berk.

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:16

Pagina 8

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:22

Pagina 9

Promovendus

FWN

Malen met luchtstralen Klassieke maalmethoden zijn gebaseerd op het pletten of breken van het materiaal met maalstenen of met een mortier en vijzel. Tegenwoordig worden in de farmacie ook luchtstraalmolens gebruikt, waarin de deeltjes op elkaar botsen waardoor ze breken. Onno de Vegt stelde een model op waarmee het breukgedrag voorspeld kan worden uit berekende materiaaleigenschappen. Dat materiaaleigenschappen kunnen worden berekend is belangrijk in de farmacie. Dan kunnen namelijk de instellingen van het maalapparaat al bepaald worden in een vroeg stadium van de farmaceutische ontwikkeling.

Onno de Vegt (Franeker, 1969) studeerde chemische technologie aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Hij werkt als Development Scientist bij NV Organon Oss.

Datum en tijd: 19 oktober 2007, 16.15 uur Promovendus: O.M. de Vegt Proefschrift: Jet milling from a particle perspective. Predicting particle fracture based on mechanical material properties.

Faculteit: wiskunde en natuurwetenschappen Plaats: Lutherse Kerk, Haddingestraat 23, Groningen Informatie: Onno de Vegt, tel. 0412-66 8450, e-mail: onno.devegt@organon.com (werk)

Foliolum jaargang XXI ed I | Promovendus

Promotor: Prof.dr.ir. K. van der Voort Maarschalk

09

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:22

Pagina 10

Opleidingscommissie Jan Baltink

Beste student, De opleidingscommissie, doorgaans afgekort tot OC, is een adviserend orgaan van het opleidingsbestuur. In de OC zitten leden van dat opleidingsbestuur, leden van de examencommissie, docenten en 12 studenten. Elk studiejaar is vertegenwoordigd door minimaal één student. De OC vergadert eens per maand. Tijdens deze vergadering worden allerlei zaken omtrent het onderwijs besproken. Dingen die onder andere besproken worden, zijn: invulling van de flexibele bachelor, roosters en examen-/ingangseisen. Ook worden de cursussen besproken die geëvalueerd zijn door de Evaluatiecommissie. Op deze manier dragen wij bij aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.

Als studentenfractie van de OC bereiden wij de vergadering altijd gezamenlijk voor tijdens de zogenaamde voorvergadering. We bespreken dan vaak recent gesignaleerde problemen en discussiëren over mogelijke oplossingen. Op deze manier stemmen wij onze meningen af en kunnen onze mening goed beargumenteren op de vergaderingen. De mening van de studenten wordt altijd zeer serieus genomen.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Belangrijke punten, die de afgelopen periode besproken zijn of momenteel besproken worden, zijn: 3 tentamenmogelijkheden, 2 kansen. Elk tentamen wordt drie keer per collegejaar ingeroosterd. Daarvan mag een student er per jaar twee maken. De vorige regeling is vervallen. Ook wanneer je het tentamen niet maakt, maar wel ingeschreven staat voor het tentamen telt dit mee als kans.

-

Er moet een document komen met daarin eenduidig de eisen die aan verslagen gesteld worden en een uitleg over hoe een verslag opgebouwd dient te zijn. Daarnaast moet erin worden opgenomen hoe presentaties en posters eruit dienen te zien en hoe deze gepresenteerd zouden moeten worden. Op dit moment worden er bij elk practicum andere eisen aan verslagen gesteld. Dit moet door de komst van dit document gaan veranderen. Het huidige document bevat (de syllabus 'Communicatie') niet de gewenste inhoud.

-

Er zal strenger worden toegezien op de inschrijvingen bij tentamens. Studenten die zich niet hebben ingeschreven voor een tentamen kunnen worden geweigerd. Zorg dus dat je in Progress ingeschreven staat voor de (her)tentamens die je wilt maken.

-

Door de toename van het aantal eerstejaars studenten wordt het wellicht noodzakelijk (strengere) ingangseisen in te stellen voor doorstroming naar het tweede jaar (en verder) om overbelasting van faciliteiten te voorkomen.

-

In het eerste jaar zal de uitdrukkingsvaardigheid van studenten getoetst gaan worden. Vooral voor het schrijven van verslagen is een goede beheersing van de Nederlandse taal noodzakelijk.

-

De beroepsgerichte vakken (6de jaar) (moeten) worden verbeterd. Er zal kritisch gekeken worden naar het rooster en de inhoud van de vakken.

Naast deze punten zullen er het komende jaar weer een heleboel andere al dan niet problematische onderwerpen worden besproken. Ben je zelf tegen problemen aangelopen waarvan je denkt dat dit in de OC besproken zou moeten worden, meld dit dan. Dit kan op het evaluatieforum van het STOF en bij leden van de OC of het STOF. Voor completering van de OC zijn wij op zoek naar twee eerstejaars studenten. Lijkt het je leuk mee te beslissen over je eigen onderwijs? Wil je graag je mening kwijt over de flexibele bachelor of andere zaken? Meld je dan bij ons aan via OC.Farmacie@gmail.com. Ervaring is niet vereist, enthousiasme wel.

Groeten van de studentenfractie van de OC: Ithamar Brinkman, Erik Rexwinkel, Jan Baltink, Adriaan Broere, Wai-Ping Choo, Jenny Hartman, Linet Tanke, Renée Kollen, Stefan Ottenbros, Karlijn Rijkee

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:22

Pagina 11

Interview met dhr. Haisma Tonnis-Jan Kruizinga & Laurien Tijink

Hidde Haisma is per 1 september 2007 de nieuwe opleidingsdirecteur van farmacie. Daarom leek het ons een goed idee om hem te gaan interviewen zodat iedereen weet wie hij is en wat hij voor ons, farmaciestudenten, kan betekenen.

Kunt u uzelf kort introduceren: via welke weg bent u hier in Groningen terecht gekomen?

Ik heb medische biologie gestudeerd in Utrecht. Hier had ik al affiniteit met de farmacie en heb ik ook bijvakken gevolgd zoals farmacologie. Voor mijn promotie heb ik bij het Nederlands Kanker Instituut gewerkt en ook aan Harvard University.

Ik deed onderzoek naar antistoffen die tumoren konden opsporen en vernietigen. Vanuit hier heb ik ook een periode bij Centocor gewerkt, een bedrijf die deze antilichamen maakte.

Daarna heb ik 10 jaar gewerkt bij meerdere vakgebieden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

In 2000 ben ik naar Groningen gegaan om hier geneesmiddelen te gaan ontwikkelen op basis van het genoom omdat ik veel interesse had in specificiteit van geneesmiddelen. Momenteel ben ik hoogleraar Therapeutische Genmodulatie.

Wat heeft u gemotiveerd om opleidingsdirecteur te worden?

Onderwijs vind ik erg belangrijk. De samenwerking met studenten en het overdragen van kennis vind ik leuk. Afgelopen jaren heb ik veel problemen op het onderwijs zien afkomen, zoals de moeilijkheden omtrent de invoering van de flexibele bachelor, de grote instroom van studenten, maar ook de confrontatie met bezuinigingen van de overheid die ook bij ons terecht komen. Dit zorgt voor spanningen en problemen, omdat meer werk door minder mensen gedaan moet worden. Ik wil me hier graag actief voor inzetten.

U noemt een aantal aandachtspunten, zijn er verder nog punten van speciale aandacht op dit moment?

We zijn nu eerst druk geweest met de eerstejaars studenten en ook zeker met de tweedejaars, met name qua capaciteit.

Verder is het onderwijs veranderd van een doctoraalsysteem naar een bachelor-mastersysteem. Als gevolg daarvan hebben we te maken met studenten oude en nieuwe stijl en moeten sommige cursussen meerdere keren in het jaar worden gegeven, wat weer voor verdere capaciteitsproblemen kan zorgen. Maar ik kijk dus ook naar de beleidslijnen met zicht op de toekomst. Ik zal me niet bemoeien met de dagelijkse gang van zaken bij bureau onderwijs.

Hoe ziet uw dagindeling eruit? Hoeveel tijd besteedt u aan de verschillende facetten van uw functie?

Ik heb ook nog mijn normale functie als voorzitter van de basiseenheid. Ongeveer 20% extra tijd is er nodig om dit werk te doen; wat neerkomt op 1,5 dag per week. In deze dagen zijn er veel verplichte activiteiten zoals vergaderingen, maar ook het lezen van stukken en achtergrondinformatie zoeken horen hierbij. Voor mij is veel nieuw, en de handicap hierbij is dat ik zelf geen farmacie heb gestudeerd: ik heb hierin geen eigen ervaring. Bij bepaalde vakken heb ik wel een idee wat er gebeurd, maar de details zijn mij onbekend. Aan de andere kant zorg ik hiermee natuurlijk wel voor een frisse blik.

11

Wat zijn de taken van een opleidingsdirecteur?

Een opleidingsdirecteur is eindverantwoordelijk voor al het onderwijs. Ik werk niet alleen, maar samen met het onderwijsbureau. Ik ben er om een vinger aan de pols te houden, om vooruit te kijken naar de toekomst; hoe gaat het bijvoorbeeld over vijf jaar? Ik wil kijken naar nationalisering en internationalisering. Ook houd ik de vele veranderingen in de apotheek in de gaten: zo zijn er nog maar weinig bereidingen en de apotheker is veel meer een zorgverlener geworden. Deze veranderingen hebben ook invloed op de opleiding en deze zal hierop moeten worden aangepast.

Foliolum jaargang XXI ed I | Interview

Hebt u ook nevenactiviteiten?

Naast opleidingsdirecteur ben ik voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Gentherapie (NVGT). Hier zijn veel clinici bij aangesloten maar ook bedrijven. Eind oktober wordt bijvoorbeeld het Europees Gentherapie Congres in Nederland georganiseerd. Ook ben ik secretaris van de Nederlandse Vereniging Farmaceutische Wetenschappen (NVFW). Vrijwel alle farmaceutische onderzoekers kunnen zich hierbij aangesloten, uit de industrie maar bijvoorbeeld ook van universiteiten.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:22

Pagina 12

Hoe kunnen studenten met u te maken krijgen?

Ik loop zeker door de gangen, ik ga colleges en bepaalde vakken volgen. Ik ben betrokken bij de voorlichting aan de eerstejaars. Bij problemen gaan studenten eerst de normale weg langs: eerst naar een docent, de STOF en eventueel de examencommissie. Misschien ga ik een deel uitmaken van de opleidings- en examencommissie. Niet als lid, maar als toehoorder, om ook hier een vinger aan de pols te houden. Wellicht kan ik hier adviseren , maar zo blijf ik in ieder geval op de hoogte. Veranderingen van beleid zullen de studenten van mij te horen krijgen.

Zijn er nog grote veranderingen in de Flexibele Bachelor?

Nee; de flexibele bachelor en de verdubbeling van het aantal eerstejaars studenten op zich zijn al twee grote veranderingen binnen de opleiding, veranderingen hier binnen zijn voor een later moment. Er is nu gekozen om de grenzen tussen LST/Biologie en Farmacie iets aan te scherpen door de colleges apart te geven en ook het vak Levensloop wordt apart gegeven. Het practicum Minimale Cel is bijvoorbeeld naar achter geschoven zodat er meer kennis van de Celbiologie en Biochemie tot uiting kan komen in het practicum. Ook het tentamen van Genetica is nu na het practicum zodat er beter getoetst kan worden. Door deze veranderingen is er helaas wel enige onduidelijkheid gekomen, zoals waar de vakken gevolgd worden.

Is Levensloop, de rode draad door de minorfase, aangepast aan farmaceutische interesses?

Dat ligt aan de docent. Ik betreur dat we geen docent vanuit Farmacie daar hebben. Vanuit het Instituut Levenswetenschappen is besloten om de docenten van vorig jaar de mogelijkheid te bieden om de colleges aan te passen.

Ik hoop in de toekomst ook docenten vanuit Farmacie colleges Levensloop te laten geven. We proberen door middel van gastcolleges de studenten een beeld te geven van de relatie tussen bijvoorbeeld celbiologie en de farmaceutische praktijk.

Foliolum jaargang XXI ed I | Interview

Hoe verloopt de samenwerking met de andere opleidingsdirecteuren van Levenswetenschappen?

Met de opleidingsdirecteuren van LST en Biologie heb ik nog geen bespreking gehad. Maar ik ken hen al wel. Ik heb al eerder met hen samengewerkt en ik verwacht dan ook geen problemen in de toekomst. De kunst is, met name voor de docenten, dat er een goede samenwerking is met elkaar, omdat we allemaal maar één doel hebben: goed onderwijs.

Heeft u verder nog iets dat u kwijt wil?

Als opleidingsdirecteur ben je verantwoordelijk voor de opleiding. Bijvoorbeeld: bij een visitatie. We hebben een goede beoordeling gehad. Maar we krijgen ook adviezen om bepaalde dingen te verbeteren. Mijn taak is uit te zoeken of we daar wat mee kunnen. Een voorbeeld hiervan heeft te maken met de toetsen. Ze worden goed geëvalueerd, maar er wordt niet door een collega-docent naar de toets gekeken. Is bijvoorbeeld het niveau voldoende en voldoet de cursus aan de verwachting.

Onderwijsvormen Een ander punt heeft te maken met de onderwijsvormen. In Groningen hebben we hoorcolleges, practica en werkcolleges.

In Utrecht hebben ze voornamelijk "Probleem Gestuurd Onderwijs" (PGO). Willen wij dit ook in Groningen? En zo ja: helemaal PGO of een combinatie met wat we nu hebben?

Budget Verder wordt steeds meer gepraat over efficiënt onderwijs vanuit Den Haag, dit betekend dat we zuiniger moeten gaan budgetteren. Practica zijn erg duur, maar het zou zonde zijn als die eruit gaan. Waar leggen we de grens; wat zijn onze keuzes? Hier aan verwant is de vraag naar meer integratie van verschillende vakken. Vakken moeten niet alleen op zichzelf staand zijn, maar er moeten ook verbanden tussen de verschillende vakken kunnen worden gelegd. Het is zeker niet de bedoeling om het onderwijs op de kop te gooien, maar het kan op een aantal punten zeker verbeterd worden.

Specialisatie Wat ook speelt is een discussie over de duur van de opleiding. Het was altijd: na vijf jaar een doctoraal bul, en dan nog een jaar voor de apothekersbul. Op dit moment wordt gekeken naar de mogelijkheid om het apothekersvak als een specialisatie te zien. En dan zou er een tweejarige master kunnen ontstaan.

Promovendi Een ander aandachtspunt is het lage aantal gepromoveerde apothekers. Promotie zouden we kunnen integreren in de opleiding. Bij Geneeskunde is het bijvoorbeeld zo dat de betere en actieve studenten extra onderwijs kunnen volgen wat hen extra studiepunten oplevert. Als ze dan bijvoorbeeld een onderzoek doen van een half jaar, kan dit al deel uitmaken van de promotie. Ook kunnen zij een verkort promotietraject volgen gedurende hun co-schappen.

En over Geneeskunde gesproken, ik zou graag de aansluiting van Farmacie en Geneeskunde willen stimuleren. Nu is er pas in het vierde jaar samenwerking tussen Geneeskunde- en Farmaciestudenten. Dit zou eigenlijk wel eerder kunnen, door bijvoorbeeld sommige vakken elkaar meer te laten overlappen. Communicatie naar de patiënt en naar elkaar is in beide beroepsgroepen van belang. Wanneer hier tijdens de opleiding al aandacht aan wordt besteed kan dit leiden tot een betere samenwerking tussen artsen en apothekers in de toekomst. Nu is het vaak zo dat apothekers onderschat worden door artsen.

De mogelijkheden zijn er, maar er is nog geen goede samenwerking. Een docent Farmacologie kan lesgeven bij Geneeskunde. Hierover zijn al regelmatig gesprekken, maar dat dit moeilijk is hangt ook samen met het feit dat voor een

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:22

Pagina 13

docent die wordt "uitgeleend", ook een vergoeding moet komen, hetzij door middel van "teruglenen", hetzij financiële vergoeding.

U denkt aan een samenwerking zoals op dit moment bestaat bij het vak Pathologie?

Hierbij is het zo dat de colleges deels door pathologen en andere specialisten van Geneeskunde worden gegeven. Dit is een goede zaak. Ik vind het eigenlijk de kracht van de universiteit, dat juist één persoon je iets kan laten zien van één bepaald aspect en daar weet deze persoon veel vanaf. Universiteit zou eenheid moeten betekenen, waar het woord ook vandaan komt. Anders zou ik net zo goed een boek kunnen pakken en steeds een hoofdstuk voor de studenten blijven.

Door een gespecialiseerde docent te hebben, blijven de vakken up-to-date. De docent zelf zal ook enthousiaster zijn wanneer hij kan vertellen over zijn/ haar dagelijkse werkzaamheden.

Evaluatie cursussen EVALUATIE CURSUSSEN STUDIEJAAR 2006/2007 (VERVOLG) TD/TR februari 2007 De cursus wordt overwegend positief beoordeeld. Er is commentaar op het tentamen, waarbij de normen onduidelijk waren, evenals de gedetailleerdheid waarmee moest worden geantwoord (brief 2 + aandacht normen tentamen + boek).

Communicatie maart 2007 De cursus wordt zeer goed beoordeeld.

Farmacie in Perspectief maart/april 2007 Het vak en ook de docenten werden in het algemeen als goed beoordeeld (brief 1).

Apotheek en Apotheekorganisatie april . mei 2007 De cursus als geheel werd negatief beoordeeld (brief 3).

Centraal Zenuwstelsel april 2007 De cursus is als bijzonder goed beoordeeld. De respondenten zijn over alle punten dik tevreden (brief 1).

Biostatistiek (flexibele bachelor) februari t/m april 2007 De studenten zijn ontevreden over deze cursus. Mogelijk hangt dit samen met onvoldoende voorkennis (brief 3).

Diversiteit, ecologie en gedrag, december 2006 Er is veel kritiek op de hoor- en werkcolleges van docent A. Ook is men in het algemeen negatief over de cursus; een groot deel van de respondenten ziet de relevantie er niet van in. Daarnaast is er veel kritiek op het tentamen (brief 2).

Humane Fysiologie juli 2007 De respondenten zijn over het algemeen zeer tevreden over de colleges.

Niet alle practica worden even nuttig bevonden. Ook het project wordt niet door iedereen gewaardeerd. De organisatie van de cursus is goed en men is tevreden over de inhoud (brief 1).

13

Immunologie en Oncologie december 2006 / janurai 2007 De respondenten hadden over alle betrokken docenten een positieve waardering. Er was kritiek op het studiemateriaal en Nestor (brief 1).

Foliolum jaargang XXI ed I | Evaluatie cursussen

Fysiologie en Farmacologie ( flex bach.)

Een goed geevalueerde cursus. Er was wel veel kritiek op de colleges van de docent van Farmacologie (brief 2 + gesprek docent Farmacologie).

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:23

Pagina 14

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:23

Pagina 15

Kinds worden Prof. dr. Anton J.M. Loonen Arts/klinisch farmacoloog Hoogleraar farmacotherapie bij psychiatrische patiënten INLEIDING In vroeger dagen werden oude mensen 'kinds.' Dat kwam door de 'aderverkalking' of omdat zij een 'attaque' hadden gehad. Tegenwoordig spreken wij over de volksziekte 'dementie'. Wanneer je voldoende tijd van leven hebt, komt vanzelf 'Meneer Alzheimer' op bezoek. Bijna iedereen krijgt er wel op een of andere manier mee te maken. Bijna iedereen kent wel iemand die het heeft.

Een flink deel van de patiënten van de apotheek lijden aan deze 'stoornis.' Men schat dat ongeveer 5% van de populatie van 65 jaar en ouder matige tot ernstige dementie heeft. Bij de groep van 80 jaar en ouder is dit ongeveer 80%.[1]

“Wanneer j e v o l doende tijd v an l ev en he bt, komt v an z elf 'M eneer A lzheimer' op bez oek.”

CASUS Een 68-jarige beveiligingsmedewerker die lijdt aan de ziekte van Parkinson blijkt heel moeilijk op medicatie in te stellen. Bij pogingen om zijn stijfheid te verminderen ziet hij overal grote aantallen poezen, waardoor hij angstig wordt. Bij lagere doseringen van de antiparkinson-

15

De belangrijkste ziekte die gepaard gaat met dementie is de ziekte van Alzheimer. Hiervan is in ongeveer 60% van de gevallen sprake. Andere veel voorkomende ziekten die gepaard gaan met dementie zijn de vasculaire dementie (20%) en de dementie met Lewy bodies (15%).[1] Wij kennen nog verschillende andere vormen, maar die komen niet zo vaak voor. De ziekte van Alzheimer en de vasculaire dementie komen vaak samen voor. De dementie met Lewy bodies lijkt sterk op de ziekte van Parkinson (die ook dementie kan veroorzaken). [3]

ANTON J.M. LOONEN studeerde farmacie aan de Universiteit van Amsterdam (1972-1978) en geneeskunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (1991-1996). Hij promoveerde in 1980 aan de Universiteit van Amsterdam op een biochemisch psychofarmacologisch onderwerp. Hij was van 1980 tot 1997 als (ziekenhuis)apotheker, klinisch farmacoloog en onderzoekscoördinator verbonden aan een algemeen en enkele psychiatrische ziekenhuizen in 'sHertogenbosch. Sinds 1997 is hij als arts/klinisch farmacoloog en onderzoekscoördinator verbonden aan Delta Psychiatrisch Ziekenhuis in Poortugaal. Daarnaast treedt hij als adviseur of consulent op van enkele ziekenhuizen in de omgeving van zijn woonplaats 'sHertogenbosch. Voorts heeft hij samen met P.H.M. van Dongen, psychiater, een eigen praktijk voor het verlenen van 'second opinions'. Sinds 2004 bekleedt hij de Deltaleerstoel Farmacotherapie bij psychiatrische patiënten bij de basiseenheid Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg (RUG).

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Dementie is de uitingsvorm van verschillende ziekten, ieder met hun eigen beloop en pathogenese. Wij spreken daarom ook wel in het meervoud over dementieën.

Bij dementieën is sprake van een diffuse degeneratieve aandoening van de voorhersenen (het cerebrum). Het accent kan hierbij liggen op de buitenste laag (de hersenschors of cortex cerebri), maar wij kennen ook een vorm, waarbij vooral de binnenin gelegen kernen (de basale ganglia) zijn aangedaan.[2] Dit zijn respectievelijk corticale en subcorticale dementieën. Een belangrijke structuur die door de ziekten wordt aangetast is de hippocampus. Dit stukje hersenschors speelt een belangrijke rol bij het geheugen voor gebeurtenissen (figuur).

medicatie verdwijnen de poezen weliswaar, maar wordt hij erg stijf en valt hij vaak. Hij zit daarom eigenlijk voortdurend in een rolstoel en heeft vaak hulp nodig bij het wassen, tandenpoetsen en aankleden. De ziektegeschiedenis is begonnen op zijn 62e. Hij wordt dan geestelijk en lichamelijk erg traag en onzeker. Zonder nadrukkelijke aansporing doet hij vrijwel niets meer.

Eenvoudige taken kan hij niet meer overzien en van de administratie maakt hij een puinhoop. Men denkt dan al aan een vroeg stadium van de ziekte van Parkinson, maar pas als hij 66 jaar oud is wordt het in verband met toenemende stijfheid nodig geacht om met levodopa/benserazide (Madopar®) te beginnen. Bij onderzoek is de patiënt vooral traag. Ook is de aandacht gestoord. Hij heeft een maskergelaat en er is matige spierstijfheid, maar er zijn geen bevingen (tremoren).

Patiënt is gedesoriënteerd in tijd en er zijn geheugenstoornissen. Hij kan een eenvoudige figuur niet goed natekenen. Wij stellen de diagnose 'dementie met Lewy bodies' en starten met de cholinesteraseremmer rivastigmine (Exelon®) in combinatie met levodopa/benserazide. Hiermee verbeteren zowel de motoriek (stijfheid) als zijn gedragsstoornissen (apathie). Ook verdwijnen de hallucinaties. Ook naar de mening van zijn echtgenote en kinderen treedt een aanzienlijke verbetering op van zijn algemene functioneren.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:23

Pagina 16

SYMPTOMEN Het ziektebeeld dementie wordt gekenmerkt door stoornissen in het kennen en het kunnen. Er zijn stoornissen in het geheugen, die zich uiten in problemen om nieuwe informatie aan te leren en om eerder aangeleerde informatie te herinneren.[2] Daarnaast is volgens het classificatiesysteem van de American Psychiatric Association, de DSM,[4] sprake van minstens één stoornis op een ander cognitief gebied, bijvoorbeeld de taal, de praxis (het vermogen om bepaalde handelingen uit te voeren, bijvoorbeeld een blouse dichtknopen), de gnosis (het herkennen of identificeren van voorwerpen, bijvoorbeeld een potlood), of een stoornis van de uitvoerende functies (plannen, organiseren, volgorde aanbrengen, abstract denken).[4] In principe bestaan deze stoornissen bij helder bewustzijn.

De ziekte begint vaak sluipend. [2] Eerst zijn er milde geheugen- en concentratieklachten, maar ook verminderde spankracht, interesseverlies, emotionele labiliteit en prikkelbaarheid. In de loop van maanden tot jaren ontstaat het beeld van een milde dementie. Daarbij kan iemand alleen met een zekere mate van begeleiding zelfstandig wonen. In deze fase staan de geheugenstoornissen op de voorgrond. Het ziektebeeld schrijdt in de loop van zo'n vijf tot acht jaar voort tot een stadium van gevorderde dementie, waarbij opname in een verpleeghuis nodig is. In de loop van enkele daaropvolgende jaren 'vergeet' de patiënt ook hoe hij moet eten, lopen, praten, slikken en waar hij zijn ledematen gelaten heeft. Hij komt dan in een toestand van mutisme en bedlegerigheid, waarna hij overlijdt.

DIFFERENTIËLE DIAGNOSE

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

“In de loop v an enk el e d aar op v o l g ende j ar en 'v er g eet' de p atiënt ook hoe hij moet et en, lopen, pr at en, s likk en en w aar hij z ijn l edem at en g el at en heef t .”

Naast bovenstaande zogenaamde cognitieve symptomen (cognitie is het kennen), doen zich nog stoornissen in het denken, waarnemen en gedrag voor. Deze symptomen worden wel 'BPSD' genoemd: de 'Behavioural and Psychological Symptoms of Dementia.'[2] Eénderde van de patiënten hebben ergens in het beloop van hun ziekte wanen (niet op de werkelijkheid aansluitende overtuigingen). Meestal is sprake van de overtuiging benadeeld of bestolen te worden. Eén op de vijf patiënten hebben last van hallucinaties (waarnemingen van niet-bestaande zaken). Daarnaast treden vaak slaapstoornissen op met omkering van het dag-nacht-ritme. De gedragsstoornissen bestaan verder uit: apathie, zwerfgedrag, agitatie en agressie. Bovendien hebben 40-50% van de patiënten last van depressiviteit. Regelmatig debuteert de ziekte met dergelijke niet-cognitieve symptomen.

Het dementiële syndroom moet worden onderscheiden van een normale verouderingsvergeetachtigheid, depressie, delier, amnestische stoornis (Korsakoff) en afasie (bijv. door een CVA).[2] In een beginstadium van de ziekte kan dit erg lastig zijn. Kenmerkend voor het delier is dat hierbij het bewustzijn wisselend en verlaagd is. Dementie en delier gaan overigens heel vaak samen.

Bij het syndroom van Korsakoff, dat meestal het gevolg is van alcoholmisbruik, bestaan alleen geheugenproblemen en gaan de praktische vaardigheden niet verloren.

Bij de afasie door een cerebrovasculair accident (CVA) is alleen sprake van een taalstoornis met bijvoorbeeld woordvindstoornissen.

OORZAKEN De verschillende vormen van dementie hebben verschillende oorzaken. Bij de ziekte van Alzheimer is sprake van een stoornis in de amyloïdhuishouding.[2] Amyloïd is een eiwit dat bij gezonde mensen in oplosbare vorm in de hersenen aanwezig is. Het ontstaat door afsplitsing van een zogenaamd amyloïd-precursor proteïne door het enzym secretase. Afhankelijk van de plaats van de splitsing ontstaat een oplosbare of onoplosbare vorm van amyloïd. Bij de ziekte van Alzheimer wordt veel van dit

Figuur 1: De menselijke hersenen bestaan uit de hersenstam, het cerebellum en het cerebrum. Tot de basale ganglia behoren de nucleus caudatus en het putamen (blauw).

Verder zijn de amygdala (amandelkern) en de hippocampus weergegeven (rood).

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:23

Pagina 17

onoplosbare beta-amyloïd gevormd. Het daardoor gevormde neerslag in zenuwcellen vormt zogenaamde 'tangles' en buiten zenuwcellen zogenaamde 'plaques' en brengt neurotoxische veranderingen in gang.

Bij de vasculaire dementie is sprake van een stoornis in de doorbloeding van de hersenen. Bij de thromboembolische vorm is sprake van vele kleine herseninfarcten, waarvan sommige op bepaalde strategische plaatsen zitten. De vasculaire dementie kan ook samenhangen met bepaalde pathologische veranderingen in de vaatwand en zelfs met een gestoorde lichaamscirculatie, bijvoorbeeld bij hartritmestoornissen.

Bij de dementie met Lewy bodies worden diffuus in de hersenschors insluitsels in het cytoplasma van zenuwcellen aangetroffen: de zogenaamde lichaampjes van Lewy.[3] Deze lichaampjes zijn voor het eerst aangetoond bij mensen die lijden aan de ziekte van Parkinson en zitten dan onder andere in de substantia nigra. Het belangrijkste bestanddeel van de lichaampjes van Lewy is een neerslag van het eiwit alfa-synucleïne. Men beschouwt tegenwoordig de ziekte van Parkinson en de dementie met Lewy bodies als de twee uiteinden van één spectrum van neurodegeneratieve aandoeningen.

BEHANDELING

LITERATUUR 1.

2.

3.

4.

6.

7.

8.

17

5.

NICE. Dementia: the treatment and care of people with dementia in health and social care.

Dementia scope final 051004.

Verheij FRJ, Kat MG. Dementie en amnestische stoornissen. In: TJ Heeren, MG Kat, ML Stek, red. Handboek ouderenpsychiatrie. Leusden: Tijdstroom, 2001;45-63.

Van Gool WA. Kiezen tussen stijfheid en verwardheid. In: PD Meesters en WA van Gool, red.

Neuropsychiatrie in de praktijk. Maarssen: Elsevier, 2007;267-75.

American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fourth edition - text revision (DSM-IV-TR).

Washington DC: American Psychiatric Association, 2000.

Van Marum RJ. Effects of pharmacotherapy for dementia, clinically relevant or only statistical significant? 8th EACPT Congress. Amsterdam 1 september 2007.

De Leeuw FE, Van Gijn J. Vasculaire demetie.

Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148:1181-6.

Van Gool WA, Stam CJH, Steenhoek A, Hagemeijer A. Richtlijn diagnostiek'en medica menteuze behandeling van dementie'. Ned Tijdschr Geneeskd 2006;150:839-43.

Van Marum RJ, Jansen PAF. Toegenomen kans op een beroerte na gebruik van olanzapine of rispe ridon bij patiënten met dementie. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:165-7.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

De behandeling van dementie is nog steeds problematisch. Men is druk op zoek naar geneesmiddelen, die het ontstaan van de ziekte van Alzheimer voorkomen of die de progressie van de ziekte remmen. Vooralsnog vallen op dit terrein geen echte doorbraken te melden. [5] Algemene maatregelen die cardiovasculaire morbiditeit voorkomen, zoals antithrombotische en antihypertensieve behandeling, hebben ook een positief effect bij het voorkomen van vasculaire dementie.[6] Ook bij de ziekte van Alzheimer kunnen zij de voortgang van de beschadigingen verminderen.

De belangrijkste groep antidementiële geneesmiddelen zijn de cholinesteraseremmers.[7] Zij verhogen de beschikbaarheid van de neurotransmitterstof acetylcholine in het cerebrum en hebben daardoor een positieve invloed op de cognitieve functies bij Alzheimer-dementie. Bij de ziekte van Alzheimer hebben zij op de korte termijn een statistisch significant effect. Het is echter de vraag of dit effect klinisch relevant is.[1, 5] Bij vasculaire dementie zijn zij minder werkzaam. Bij dementie bij Lewy bodies zijn de effecten op de cognitieve functies minder duidelijk, maar wordt wel duidelijke winst geboekt wat betreft de afname van apathie, angst, wanen en hallucinaties.[3] Een ander antidementieel middel is memantine. Dit middel grijpt aan op de glutaminerge neurotransmissie en heeft geringe positieve effecten bij zowel de ziekte van Alzheimer als bij vasculaire dementie. [7] Naast deze min of meer specifieke antidementiële middelen worden ook symptomatisch psychofarmaca ingezet. Ter bestrijding van wanen, hallucinatie en onrust worden wel potente antipsychotica zoals haloperidol gebruikt.[7] Deze zijn niet goed bruikbaar bij dementie met Lewy bodies, omdat zij dan snel een onaanvaardbare vorm van parkinsonisme veroorzaken.[3] De atypische antipsychotica risperidon en olanzapine zijn geassocieerd met een vergrote kans op beroerte. [8]

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 18

Van dementie-patiënt naar persoon met dementie Margreet Vogel GZ-psycholoog

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Veel, héél veel mensen lijden aan dementie. En de komende jaren zal dit aantal ten gevolge van de vergrijzing sterk toenemen. Voor deze groep mensen en hun naasten zijn veel voorzieningen nodig. Onze maatschappij zal hier de komende jaren een enorme hoeveelheid menskracht, kennis en geld voor moeten inzetten.

Gelukkig is er op zowel maatschappelijk als op wetenschappelijk vlak, een groeiende belangstelling voor dementie.

Tot de tachtiger jaren van de vorige eeuw werd er nog zeer medisch gekeken naar dementie-patienten. Er waren verpleeghuizen met zes-persoonsslaapzalen en nauwelijks aandacht voor de belevingswereld van dementerenden. Gedrag van mensen met dementie werd volledig verklaard vanuit de veranderingen in de hersenen en zo nodig met psycho-farmaca beïnvloed. Zo werd bijvoorbeeld de oude dame die net zolang rondliep en aan kleedjes frummelde dat ze van uitputting bijna viel, gedempt of in een stoel gefixeerd.

Gelukkig wordt in toenemende mate ingezien dat ieder persoon zich uniek gedraagt in zijn of haar dementeringsproces. Dit gedrag wordt beïnvloed door de persoonlijkheid, het leven dat iemand geleid heeft, de

MARGREET VOGEL (1957) is in 1983 afgestudeerd in psychologie aan de Rijksuniversiteit Leiden. Ze is afgestudeerd in de ontwikkelingspsychologie met uitgebreid nevenvak gerontologie. Na haar studie deed ze psychologisch onderzoek van kandidaten voor de opleiding ziekenverzorging, gaf ze les aan de opleiding bejaardenverzorging en ziekenverzorging en is ze psycholoog geweest bij verschillende ziekenhuizen en verpleegtehuizen. Sinds 1994 is ze psycholoog in het verpleeghuis Dukdalf in Harlingen, later de Batting.

manier waarop iemand met tegenslagen omgaat en de manier waarop anderen op hem of haar reageren.

“Zo w er d b ij v oorbeel d de oude d ame die net z o l an g r ondliep en aan k l eedj e s frummel de d at z e v an uitp uttin g b ijn a v iel, g edempt of in een s t oel g efi x eer d.”

Voor een zelfde dame zal tegenwoordig gekeken worden naar een mogelijke verklaring van haar gedrag: had zij eerder in haar leven wel eens tijd om rustig te zitten of moest ze altijd voor de kinderen en het huishouden zorgen? Nu zal meer rekening gehouden worden met haar unieke beleving en zal van daaruit naar een oplossing gezocht worden. Misschien is ze gebaat bij het neerzetten van een bak met aardappels zodat ze op een voor haar vanzelfsprekende manier aan tafel blijft zitten. Of die aardappels netjes geschild worden en misschien zonder dat mevrouw het ziet weggegooid worden, is niet relevant. Het gaat erom deze dame het idee te geven dat ze zinvol bezig is. En uiteindelijk zijn aardappels ook nog eens veel goedkoper dan psychofarmaca of de behandeling van een gebroken heup….

In de laatste decennia zijn gelukkig nieuwe vormen van zorg ontwikkeld die we kunnen samenvatten onder de noemer "persoonsgerichte benaderingswijzen". Deze benaderingen hebben de volgende kenmerken: 1. niet discussiëren over de waarheid, maar respect tonen voor de waardigheid van iemand met dementie en diens beleving van de werkelijkheid.

2. zoeken naar mogelijkheden, ondanks beperkingen 3. nadruk leggen op identiteit en levensloop

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 19

4.

aandacht voor individuele wensen en behoeften 5. rekening houden met iemands behoefte aan autonomie of juist afhankelijkheid.

Hoe wordt dit in de praktijk gebracht? Hierover kan heel veel geschreven worden maar ik zal me beperken tot het noemen van één voorbeeld per kenmerk.

Ad1: Wanneer een gevorderd demente man zegt dat hij naar zijn moeder moet, heeft het geen meerwaarde om hem te vertellen dat hij al negentig jaar is en hem te confronteren met het feit dat zijn moeder allang is overleden. Het is wel goed om in te gaan op zijn beleving van zijn moeder: hem uit te nodigen te vertellen over hoe lief ze is, hoe lekker ze kan koken, enz. Wanneer op deze manier wordt ingegaan op zijn beleving,zal hoogstwaarschijnlijk zijn spanning afnemen en zal hij zich meer begrepen voelen.

“In de l aats t e dec enni a z ijn g elukk ig nieu w e v ormen v an z or g ontw ikk el d die w e k u nnen s amen v att en onder de noemer ‘per soon sg ericht e ben a derin g sw ijz en’.”

Ad 4: bij het stilstaan bij individuele wensen en behoeften , kan gedacht worden aan het volgende: wil iemand vroeg uit bed of juist langzaam wakker worden om een uur of negen met een kop thee en beschuit? Wil iemand graag geregeld alleen zijn of graag met anderen in een ruimte?

Ad 5: rekening houden met iemands behoefte aan autonomie is ook van belang bij het bieden van belevingsgerichte zorg. Immers een oud-directeur zal ook wanneer hij dementeert, waarschijnlijk minder behoefte hebben

Gelukkig wordt steeds meer belang gehecht aan passende ondersteuning van mantelzorgers zodat demente mensen zolang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen.

Er is een toenemende kritiek op grote zorgvoorzieningen.

Kleinschalige woonvoorzieningen waar zorg, wonen en welzijn op verantwoorde wijze worden geboden, lijken de toekomst te hebben.

Er zal veel in geïnvesteerd moeten worden om goed opgeleid personeel in de ouderenzorg te krijgen en te houden.

Dementie is een ernstige, degeneratieve ziekte maar dat wil niet zeggen dat mensen met dementie niets meer kunnen, niets meer weten en totaal afhankelijk zijn. Ik hoop dat u als werkende in de gezondheidszorg niet alleen de dementie-patient voor u ziet staan maar een unieke persoon met dementie.

Bron: Handboek ouderenpsychologie, A.M.Pot e.a. , 2007.

19

Ad3: het is tegenwoordig gebruikelijk dat de naasten van een dementerende een uitgebreide levensloop leveren aan de zorgverleners. Zo kan veel beter worden ingespeeld op de beleving van iemand en kan gedrag beter worden begrepen. Bij iemand die vroeger kamp-ervaringen of ongewenste intimiteiten heeft doorgemaakt, zal de persoonlijke verzorging zeer voorzichtig moeten verlopen. Maar ook minder extreme voorbeelden kunnen hierbij worden genoemd. Is iemand jaren lang gewend geweest dat er hulp in de huishouding was of moest iemand zelf altijd poetsen en boenen? Vanzelfsprekend hoort er ook aandacht te zijn voor de religieuze beleving.

Sommige familieleden maken voor hun dementerende naaste een levensloopboek met foto's, versjes, krantenknipsels enz. Dit levensloopboek kan een goed hulpmiddel zijn om aan te sluiten bij de belevingswereld van de dementerende.

Bovenstaande is natuurlijk slechts een greep uit de veelzijdige praktijk. De ouderenzorg in Nederland is divers en wordt via vele voorzieningen geboden. Zo kennen we onder andere de gespecialiseerde thuiszorg, dagbehandeling, het Alzheimer-café, verzorgingshuis en verpleeghuis.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Ad 2: een musicus die dementeert zal in een gevorderde fase van de dementie niet meer zelfstandig muziek kunnen maken. Tegenwoordig zal, al dan niet met behulp van een muziektherapeut, gezocht worden naar mogelijkheden om toch van muziek te genieten.

aan beschutting en geknuffel dan een dame die zich zeer afhankelijk gedroeg ten opzichte van haar ouders en echtgenoot.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 20

Bert Keizer Verpleeghuisarts, filosoof, schrijver

Bert Keizer is filosoof en arts. Hij heeft boeken geschreven en schrijft verschillende columns. Door zijn werk in een Amsterdams verpleeghuis heeft hij veel ervaring met dementerenden. Onlangs heeft hij de tekst geschreven voor een opera over Alzheimer. Deze was van oktober 2006 tot april 2007 in verschillende steden in het land te zien. De Redactiecommissie was benieuwd naar zijn mening over een aantal zaken rondom dementie. Hieronder geeft hij antwoord op een aantal vragen.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

“Want Fi lo sofie deelt met b ij v oorbeel d Kl a s s iek e M uz iek de merk w aar dig e eig en s ch ap v an o v erbodigheid.”

Filosofie en geneeskunde, een opvallende combinatie.

Wist u altijd dat u deze kant op wilde?

Nee hoor, een mengsel van toeval en mazzel. Na mijn middelbare school werkte ik 2,5 jaar als hulpje op een laboratorium bij Philips. Rond mijn 19e wilde ik wel erg graag weten waarom wij op aarde zijn en dus wilde ik filosofie studeren. Maar dat kon toen niet in Nederland met HBS-B. Raar eigenlijk. Vervolgens werkte ik 1,5 jaar als seizoenarbeider in Engeland en raakte daar wel binnen de universiteit om filosofie te gaan doen. Het is in zekere zin de enige echte studie, maar tegelijkertijd is het vreemd om je er altijd mee bezig te houden. Want Filosofie deelt met bijvoorbeeld Klassieke Muziek de merkwaardige eigenschap van overbodigheid. Ik bedoel dat geen van beide ooit een oorlog, een medicijn of een sociaal ingrijpend initiatief heeft voortgebracht. Of tegengehouden. En toch beschouwen we beide als kostbare verworvenheden. Het is die betrekkelijke irrelevantie van filosofie die mij ervan weerhield om er in te blijven hangen. Daar voeg ik haastig aan toe dat ik zelf geen groot filosoof ben, want dan is er geen sprake van 'er in blijven hangen'. Integendeel. Op zoek naar relevantie koos ik voor geneeskunde. Ik wilde er op zinvolle wijze bij zijn als mensen geboren worden, ziek zijn en sterven.

“Het i s niet t e bec ijf er en hoev eel el l ende (v er g eet het g el d nu m aar ev en) v oork omen w or dt door ouder en NIET in een z iek enhui s t e l at en o v erlijden.”

Hoe bent u in de ouderenzorg terechtgekomen? Heeft uw verblijf in Kenia hier invloed op gehad?

Ik was vijf maanden in Kenia na mijn artsexamen. Bij terugkeer in Nederland wilde ik huisarts worden. De opleiding zat vol. Ik nam een parkeerbaantje in een verpleeghuis. Het leek me niks, al die ouwe mensen, en na 8 maanden verpleeghuis kon ik aan de huisartsopleiding beginnen, maar ik zei 'hou het maar, ik heb hier prachtig werk'. Er is niet één arts in de gezondheidszorg die een dermate intensief en langdurig persoonlijk contact heeft met zijn patient en de familie daaromheen. Het is deze unieke constellatie die een verpleeghuisarts in staat stelt om de hedendaagse interventie-geneeskunde in precies de juiste doses op zijn patienten los te laten. Ons vak bestaat niet voor de geïnstitutionaliseerde ouderen in de Verenigde Staten. Dat betekent onder andere dat in Nederland circa 2% van de overlijdens op de Intensive Care plaatsvindt, tegen 20% in Amerika. Het is niet te becijferen hoeveel ellende (vergeet het geld nu maar even) voorkomen wordt door ouderen NIET in een ziekenhuis te laten overlijden.

Vaak worden bij dementiepatienten kalmerende middelen toegediend om ze rustig te houden. Hier is veel dis cussie over. Wat vindt u hiervan?

Dementerenden die angstig zijn, delirant, valgevaarlijk, agressief, onrustig in de nacht enz. krijgen nogal eens benzodiazepinen of sterkere middelen toegediend: (haldol - dipiperon - zyprexa - leponex). Dit is nooit nodig als je gedurende 24 uur per dag altijd per dementerende een alerte, vriendelijke, geduldige en kundige verzorgen-

Na zijn studie filosofie aan Nottingham University in Engeland keerde BERT KEIZER (1947) in 1972 terug naar Nederland om geneeskunde te studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Volgend op zijn artsexamen werkte hij korte tijd in Afrika en een veel langere tijd in Amsterdamse verpleeghuizen. In 1994 publiceerde hij eindelijk zijn eerste boek Het Refrein is Hein. Daarna volgden de roman Tijdelijk Feest over dokteren in Afrika, Alles wordt niets een bundel columns en essays, en een inleidende filosofische studie over Wittgenstein.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 21

de hebt. Het zogenaamde Juliana-model. Dat hebben we niet. Komt er ook nooit. Maar delier, angst, onrust en vallen die blijven wel. De genoemde middelen zijn vaak slechts een doekje voor het bloeden, maar zullen toegediend blijven worden. Ik vind dat triest, maar ook begrijpelijk.

“D ementie i s het s chokk end s t e pr actic um neur ofi lo sofie d at z ich l aat denk en.”

Hoe wordt er gedacht over euthanasie bij dementiepa tienten? Wat is uw persoonlijke mening hierover?

Euthanasie is hulp bij zelfdoding, of doding, door een arts op verzoek van de patient en is toegestaan onder zekere voorwaarden. In het begin van een dementie is de patient soms nog zo wilsbekwaam dat een verzoek te formuleren en te beargumenteren valt. Onder die omstandigheden heb ik er niets op tegen.

Maar ook in gevorderde dementie, ver voorbij alle formuleren en argumenteren, kan er sprake zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. De vraag is of dergelijke trieste situaties levensbeëindiging rechtvaardigen indien het slachtoffer dat eerder op schrift bedongen had. Ik vind van niet, omdat je dan een vrouw of een man moet doodmaken die op dat moment niet meer weet waar het over gaat. Overigens teken ik hierbij aan dat wij in Nederland het leven van ernstig dementen nooit rekken.

Integendeel, er mag gestorven worden. Maar medisch niks helends doen is nog altijd iets heel anders dan doodmaken.

“In dementie b lijkt er v eel minder t u s sen hemel en aar de t e z ijn d an w ij w arhoof den dik w ijl s denk en.”

Welke ervaring met dementerenden is u altijd bijgebleven?

Dementie is het schokkendste practicum neurofilosofie dat zich laat denken. Dat wij geestelijk in ons brein verankerd zijn is normaliter net zo onopvallend als krullend haar of een klein moedervlekje. Maar als het uiteenvallende brein een ziel uiteen doet vallen dan staan we plotseling temidden van scherven die afkomstig zijn van een entiteit die we nooit als breekbaar hadden ingeschat. In dementie blijkt er veel minder tussen hemel en aarde te zijn dan wij warhoofden dikwijls denken. Het is wat je noemt een pijnlijk onthullende ziekte.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Wat heeft u gemotiveerd om een libretto voor een opera over Alzheimer te schrijven?

Het verzoek van Johnny Kuiper, de regisseur. Het uitzonderlijke talent van Chiel Meijering, de componist. En de samenwerking die daaruit voortvloeide.

21

Aankondiging voor de opera waarvan Bert Keizer de libretto geschreven heeft.

Waar bent u op dit moment mee bezig en wat zijn uw toekomstplannen?

Ik werk 3 dagen per week als verpleeghuisarts.

Daarnaast leg ik de laatste hand aan mijn vertaling van een selectie van Emily Dickinson's brieven. Komt dit najaar uit bij Ambo/Anthos onder de titel Welk een waagstuk is een brief. Binnenkort onderbreek ik mijn werk om gedurende 3 maanden als gastschrijver aanwezig te zijn op de afdeling neurochirurgie van het VU medisch centrum, een aanwezigheid die zal uitmonden in een boek onder de provisorische titel Een kamer voor de ziel? Verder schrijf ik voor Trouw en Medisch Contact.

In California schrijf ik voor The Threepenny Review.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 22

Patiëntverhaal Linda Labberton en Linet Tanke in samenwerking met Jan de Vries

Op zaterdag 6 oktober reisde er een deel van de Redactiecommissie door Nederland om uiteindelijk uit te komen bij een verzorgingstehuis. In dit verzorgingstehuis hadden zij een indrukwekkend gesprek met Jan de Vries, echtgenoot van Marie de Vries. Marie lijdt al een lange tijd aan dementie en woont nu al anderhalf jaar in dit verzorgingstehuis. Jan vertelt hier zijn verhaal over hoe het begon, hoe het nu is en hoe het leven is met een echtgenoot die aan dementie lijdt.

“Na een p aar j aar w er d het duidelijk d at er t och meer aan de h and w a s d an lout er v er g eet achtigheid.”

tijd voor mezelf krijgen en Marie zou de kans krijgen om ook met andere mensen te praten. Hoewel me dit een goed idee leek, ging dit allemaal niet zo gemakkelijk.

Marie is vanuit haar zelf nogal een pittige tante die wist wat ze wilde en het was niet gemakkelijk om haar vrijwillig mee naar de dagopvang te krijgen. Als het eindelijk lukte was Marie altijd zeer enthousiast maar helaas vergat ze hoe leuk ze de dagopvang vond en daardoor was het elke ochtend weer een strijd om haar naar de dagopvang te krijgen.

Het was een zware taak om mijn vrouw steeds te verzorgen, en in juni 2006 ging het niet meer. Marie kreeg een soort attack waarbij ze viel en waardoor ze niet meer kon lopen. Het werd onmogelijk om haar in mijn eentje te verzorgen en ze werd opgenomen in het verzorgingstehuis.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

“Vijf jaar geleden begon het allemaal. Ik had het als echtgenoot niet zo gauw door, ik zag mijn vrouw elke dag en de kleine veranderingen die mijn en haar leven inslopen gingen aan mij voorbij. Het ging allemaal zeer geleidelijk, maar achteraf kreeg ik van mijn kinderen te horen dat zij het al eerder in de gaten hadden.

Het begon met de huishoudelijke taken. Marie was nooit een echte poetser: ze hield van gezelligheid en genoot van het leven. Maar op een gegeven moment deed ik zelf steeds meer in het huishouden. Steeds vaker kwam de situatie voor dat Marie 's middags zei: "Vanavond was ik af". Als dan de afwas 's avonds gedaan moest worden was ze het vergeten en als je haar eraan herinnerde droogde ze één bord af en zat ze daarna alweer voor de tv. Na een paar jaar werd het duidelijk dat er toch meer aan de hand was dan louter vergeetachtigheid. De stap naar de huisarts werd toen gemaakt.

Nadat we naar de huisarts geweest waren ging het snel.

We kwamen in een draaimolen van onderzoeken terecht, bezochten psychologen en artsen en uiteindelijk werd de diagnose dementie gesteld. Ook werd het moeilijker om alles thuis te regelen en werd de thuiszorg ingeschakeld. We kregen een paar keer per week hulp die Marie 's ochtends hielp met aankleden en die het huis schoon hield, maar toch was alles anders. Het huis was dan wel weer schoon, maar ik had de verantwoordelijkheid voor mijn vrouw; ik stond er voor een groot deel alleen voor.

Van verschillende kanten uit de familie werd er geopperd of het niet een idee was om Marie een paar dagen in de week naar de dagopvang te doen. Ik zou dan wat meer

In het verzorgingstehuis maakte Marie altijd een onrustige indruk. Ze vroeg heel vaak naar mij en ze was erg verward. Op aandringen van het verzorgingstehuis ging ze daarom over op medicijnen om tot rust te komen. Het eerste medicijn dat ze kreeg voorgeschreven was een antipsychoticum. Omdat ze te onrustig bleef werd niet lang daarna ook een anxiolyticum voorgeschreven. Hier reageerde ze niet positief op en er werd besloten met de behandeling te stoppen. Ondanks de stopzetting van het anxiolyticum, maakte ik me nog steeds zorgen over het medicijngebruik van mijn vrouw. Marie was al een tijd al lang niet meer de oude Marie maar door de medicijnen kreeg ik het gevoel dat er helemaal niets meer als het oude was. Haar pittige houding was helemaal verdwenen en het leek alsof ze helemaal leeg van binnen was. Sinds Marie de medicijnen gebruikt is ze helemaal "dizzy". Ze is niet meer aan te spreken, veel

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:24

Pagina 23

brommeriger, depressiever en veel meer met de dood bezig dan eerst. Ik maak wel eens aantekeningen over Marie wanneer ik bij haar ben en dan zegt ze,"Wat ben je nu weer aan het schrijven dan? Schijf maar op: Marie gaat dood. Ja, ik denk dat ik deze week nog doodga!"

Ook tegen onze zoon zegt ze door de telefoon: "Het voelt alsof ik al overleden ben."

“Ze vr aag t nooit ‘Waar om z it ik t u s sen al dez e men sen?’, m aar j e z iet het h aar denken.”

“Na heel l an g lief en l eed met h aar g edeel d t e he bben i s c ont act heel moei lijk, m aar ik hoop d at ik door mijn bez oek en nog v eel v oor h aar m ag bet ek enen.”

”

Het contact is verdwenen, maar de zorg blijft.

23

In het tehuis worden wel dagactiviteiten georganiseerd, maar helaas kan Marie hier niet meer aan mee doen. Ze is aan één oog volledig blind en doordat ze na haar attack in een rolstoel terecht is gekomen kan ze ook niet meer lopen. Door deze belemmeringen ziet een dag van haar leven er saai uit. Doordat ze niet deel kan nemen aan de dagactiviteiten zit ze vaak alleen in haar rolstoel voor zich uit te staren. Voor mijn vrouw, die vroeger erg hield van aandacht en vertier, moet dit een erg zware opgave zijn. Ik heb bij de verzorging wel eens voorgesteld of Marie niet wat simpels te doen kan krijgen.

Handdoeken opvouwen of iets dergelijks. Iets wat op het eerste gezicht niet veel voorstelt, maar hierdoor zal zij zichzelf nuttig voelen en iets te doen hebben. Helaas wordt hieraan nog steeds geen gehoor gegeven. Veel mensen denken dat een demente niet meer meedoet.

Maar ze denken nog wel, dat is eigenlijk het trieste.

Elke dag als ik weer thuis ben na mijn dagelijkse bezoek aan Marie voel ik dat één en ander mij veel energie kost, maar dat heb ik er graag voor over. Van een normaal gesprek word ik niet moe, daar geniet ik van, maar bij Marie is het vooral geven. Na heel lang lief en leed met haar gedeeld te hebben is contact heel moeilijk, maar ik hoop dat ik door mijn bezoeken nog veel voor haar mag betekenen. Ik kan geen goed gesprek meer met haar voeren, niet meer vertellen wat ik heb meegemaakt. Ook kan ik beslissingen niet meer gezamenlijk met haar nemen.

Foliolum jaargang XXI ed I | Dementie

Met sociale zaken houdt ze zich nog wel bezig. Het lijkt alsof ze heel goed weet dat ze iets mankeert. Ze probeert haar onbekwaamheid vaak te verbloemen door een smoesje te bedenken als ze bijvoorbeeld niet op iemands naam kan komen. Ook stelt ze veel vragen zodat andere mensen niet in de gelegenheid komen om vragen aan haar te stellen. Zo trekt ze ook vaak de aandacht door midden in een gesprek van twee andere personen allemaal vragen te stellen. Vroeger was ze een erg sociale vrouw en dat probeert ze nu nog steeds zijn.

Hoewel ze de hele dag tussen de demente mensen zit, lijkt het alsof ze haar eigen ziekte ontkent naar de buitenwereld. Ze wil het niet weten. Ze maakt nooit een opmerking over de andere mensen. Ze vraagt nooit "Waarom zit ik tussen al deze mensen?", maar je ziet het haar denken. Dementie is een heel nare sluipende ziekte. Eerst heb je het niet door en als je het weet, weet je dat het niet meer te genezen is. Uiteindelijk weet je waar het naar toe gaat, geen erop of eronder.

Ik kom nu al vanaf het begin dat ze in het verzorgingstehuis zit elke middag langs. Voor haar is dit elke dag weer het hoogtepunt van de dag. Het lijkt alsof ze niet veel meer weet, maar elke keer als ik haar gang op kom lopen lijkt ze dit feilloos aan te kunnen voelen. Als ik nog niet in zicht ben hoor ik haar al ‘Jan’ roepen en weet ze dat ik er aan kom. Maar omdat zij steeds toeleeft naar de momenten van de dag dat ik kom, is het dagelijkse afscheid elke dag weer erg moeilijk. Elke keer weer wordt ze erg boos en verdrietig als ik aankondig dat ik weg moet. Ze heeft dan door dat ik haar weer zal achterlaten en dan zegt ze "Ik kan toch wel mee naar huis? Jij hebt ook nooit iets voor me over”. Hoewel ik weet dat ze het niet zo bedoelt, is het voor mij toch elke dag weer erg moeilijk. Inmiddels probeer ik met enige hulp afscheid te nemen en zorg ik dat er altijd een verzorger in de buurt is. Zij leidt Marie dan af zodat ik makkelijker weg kan gaan en weg ben voordat ze het echt door heeft.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:25

Pagina 24

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:26

Pagina 25

Verslag BBB Gert Salentijn

Maandag 3 september is het nieuwe academiejaar officieel geopend. Iedereen richt zich wederom, met tijdens de vakantie hervonden energie, op de studie, evenals de sociale aangelegenheden, die hiermee doorgaans in verband worden gebracht. Sommige studenten hadden echter al vroegtijdig genoeg van de vakantie en de onderbreking die deze vormde op de eerder genoemde sociale aangelegenheden. Zes dagen voor de opening van het academiejaar al, op de ochtend van 28 augustus, stond deze groep studenten te wachten op de trappen van het MWTF gebouw om met de bus door Nederland gevoerd te worden en, al gaande, kennis op te doen over een aantal farmaceutische bedrijven.

We hadden een paar uurtjes reistijd te doden, aangevuld met een periode file-rijden tijdens spitsuur. Hierin werd, tot vermaak van sommigen, en tot irritatie van anderen, veelvuldig gebruik gemaakt van de gadget, die we bij DSM hadden meegekregen: een semi-hard balletje aan

25

Toen men, eenmaal hier gearriveerd, weer wakker werd, stond de lunch (echter in veel gevallen pas het ontbijt) op het programma. De schrik was op menig gezicht af te lezen bij het zien van het woord 'snackbar' op het gebouw waarvoor de bus stopte. Onterecht bleek even later, want tot onze opluchting kregen wij belegde broodjes geserveerd en werd de brakke maag niet getart met frikadellen en kroketten. Na wat aan kracht te hebben gewonnen, verplaatsten wij ons naar de eigenlijke reden voor onze aanwezigheid in Alkmaar: het bedrijf VSM. Dit bedrijf produceert homeopathische en fytotherapeutische middelen. Goedwillend als we waren, gingen wij open van geest naar binnen (of deden hier een goede poging toe.) In ieders achterhoofd echter,

Na deze presentatie werden we naar buiten geleid waar een rondleiding door de tuin, waar VSM bijna alle grondstoffen voor haar producten zelf kweekt, op de planning stond. De drie mannen, die ons de tuin lieten zien, waren zo enthousiast, (of wellicht kwam het doordat ze met het mooie weer, waarmee we die middag gezegend waren, liever buiten rondliepen, dan binnen zaten) dat er een achterstand op het programma ontstond, met als gevolg dat we de kassen over moesten slaan en direct naar de productie afdeling gingen.

Helaas konden we ook hier niet lang vertoeven, omdat er een tafel op onze naam gereserveerd stond in Den Haag.

Dus na vluchtig een blik te hebben geworpen op verscheidene apparaten en vaten, en nog snel een kopje koffie naar binnen te hebben gewerkt, verlieten wij Alkmaar en zetten koers richting Den Haag.

Foliolum jaargang XXI ed I | Verslag BBB

De commissie farmaceutische wetenschappen had een veelzijdig programma voor ons samengesteld, wat zijn aanvang vond in Groningen, namelijk bij DSM Biologics.

Dit had het voordeel dat we er spoedig waren, alsmede het nadeel dat het inhalen van de nachtrust nog een paar uurtjes moest wachten. Eenmaal gearriveerd, werden we naar een klein zaaltje geleid, welke eigenlijk niet uitgerust was voor ons gezelschap van ongeveer dertig man, om na een korte introductie van Floris, die ons tevens voorstelde aan zijn collega Floris, in twee groepen verdeeld te worden. Floris zou in het zaaltje blijven met de eerste helft en vertellen over het bedrijf, terwijl Floris de tweede helft (degenen die bij gebrek aan stoelen toch al stonden) onder zijn hoede nam om hen rond te leiden in het gebouw. Na een dik half uur werden de groepen gewisseld, opdat we allemaal ĂŠĂŠn en ander meekregen over het gebruik van een menselijke cellijn voor de productie van recombinant eiwit (in plaats van hamstercellen) en eveneens er iets van kregen te zien.

Hierna vertrokken wij weer met de bus en lieten dan toch eindelijk Groningen achter ons. Nu was de tijd gekomen voor een lekker dutje gedurende de rit naar Alkmaar.

speelde, zoals dat bij een ware wetenschapper ook hoort, scepticisme eveneens mee. Dit leidde tot interessante en vermakelijke discussies tijdens de voordracht, die werd gegeven vlak na binnenkomst.

Verschillende sprekers poogden ons de grondvesten van de homeopathie bij te brengen en ons te overtuigen van hun juistheid, maar het gebrek aan wetenschappelijk bewijs en kennis over werkingsmechanismen op moleculair of cellulair niveau, wat werd verklaard met het gebrek aan methoden, die geavanceerd genoeg zijn om iets dergelijks te onderzoeken, maakte het voor velen toch moeilijk om te geloven.

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:27

Pagina 26

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:28

Pagina 27

een elastiekje, dat je om je vinger kon bevestigen en dat na gooien dus weer bij je terugkeerde. Eenmaal in Den Haag aangekomen, werd de tijdens het spitsuur verloren tijd goedgemaakt door snel in te checken in het hostel, waar we zouden overnachten, en vrijwel direct door te gaan naar eetcafĂŠ 'Naast de paap' voor het diner. Aan het eind van de maaltijd werden de gebruikelijke bedankjes uitgevoerd, gevolgd door een kort muzikaal intermezzo, ofwel het PS-lied.

Er resteerde nog slechts een laatste puntje op het programma voor die dag: de workshop. Ons was verteld dat we aan een sportieve activiteit zouden deelnemen, en zodoende liepen we een klein halfuurtje later in gemakkelijke klederdracht een sportschool naar binnen waar we werden opgewacht door twee dames gelijkend gekleed aan onszelf. Zij zouden trachten ons de basispasjes van de populaire 'jumpstyle' te leren.

Aanvankelijk stond iedereen als een aap rond te springen en in het niets te schoppen; een uur later was dit bij een aantal nog steeds het geval, maar de meerderheid had het toch al wel enigszins onder de knie.

Tenslotte werden we nog voorzien van een lunch in de bedrijfskantine, tijdens welke uitvoerig de afgelopen twee dagen werden besproken, alvorens de terugreis te aanvaarden. Het was weer mooi geweest.

Foliolum jaargang XXI ed I | Verslag BBB

Uitgeput, warm en erg dorstig begaven we ons naar buiten, de frisse lucht in. Weer een beetje op temperatuur gekomen, ging een deel van de groep alvast een kroegje opzoeken om de dorst te lessen, terwijl het andere deel nog snel langs het hostel ging om een nachtsleutel te halen en even iets anders aan te trekken.

Niet veel later zaten we dan toch met zijn allen achter een stapel lege glazen en begon de sfeer er goed in te raken. De benen waren weer wat bijgekomen van het jumpen en men had zin om te dansen. Onder ons verkeerde gelukkig een aantal dat de weg wist in Den Haag en spoedig bevonden we ons op de dansvloer, waar we nog vele uren zouden blijven.

Slechts enkele uurtjes nachtrust later werden we alweer uit bed getrommeld en na een snel ontbijt zaten we om acht uur alweer in de bus, op weg naar de laatste bestemming van de reis: Haarlem. Hier zouden wij een bezoek brengen aan MSD. Na een buitengewoon welkom kopje koffie bij binnenkomst, kregen wij een aantal enthousiaste sprekers te horen over voornamelijk het verpakken van humane medicijnen en de controle hierop. Daarna werden wij nog over het terrein en in de gebouwen rondgeleid. Voordat wij het gebouw waar de medicijnen worden verpakt naar binnen mochten, moesten we aan het kledingvoorschrift voldoen; labjas, haarnetje en schoenomhulsels werden van de hangers en uit de bakken gehaald en zorgden in combinatie met dertig brakke, door spierpijn gekwelde farmaciestudenten voor een lachwekkend geheel.

27

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:30

Pagina 28

Verslag EIK-kamp Rogier Hilbers, Joey Nijkamp, Jules Bolhuis

Vrijdag 13 september was voor de 1e-jaars farmaceuten het introductie weekend aangebroken. 's Ochtends eerst nog even college volgen en daarna om 17 uur verzamelen bij het centraalstation, om daar met de bus af te reizen naar het pittoreske Bakkeveen. Bepakt en bezakt kon iedereen in de bus stappen om vervolgens aan het lang verwachte weekend te beginnen.

Foliolum jaargang XXI ed I | Verslag EIK-kamp

Na de avontuurlijke rit kwamen we eindelijk aan bij de kampeerboerderij. Iedereen zocht een lekker matrasje uit om daar zijn of haar spullen te dumpen. Tegen 7 uur verzamelde iedereen zich in eetzaal waar we een verrukkelijke maaltijd voorgeschoteld kregen. Een diner bestaande uit andijviestamppot, spekjes en niet te vergeten de rookworst.

Na het eten werden warme truien en oude schoenen aangetrokken: we gingen het bos in waar de EJC twee waanzinwekkende bosspellen voor ons had bedacht.

Een douanespel en het "Koud-nagerecht-van-melk, gekookt-met-bindmiddelen-en-suiker-Rugby". Menigeen was helemaal kapot gegaan door deze intensieve inspanningen in het bos en daarom kregen we even de tijd om ons op te frissen en om te kleden voor het samenzijn om een heuglijk feit te vieren. De eetzaal was omgetoverd tot een bruisende feestzaal, de tap ging open en iedereen kwam in stijlvolle creaties op de stampende beats af. Het weekend stond in het thema van Casino Royal en Diamonds Are Forever.

Na een korte nacht werden we gewekt voor het ontbijt.

Een goed ontbijt bleek zeer belangrijk te zijn, want na het ontbijt zou er een intensieve 6kamp gehouden worden.

Nadat iedereen was ingedeeld in 6 teams konden we beginnen aan de diverse spellen, zoals volleybal, rupsbandlopen, touwtrekken en ski-lopen. Ook konden we helemaal los gaan op de survivalbaan. Omdat de Shenkies niets verloren hadden en iemand het nodig vond om hen penalty's te laten schieten tegen een team met maar 1 mannelijk teamlid, werd het 6kamp beslist op penalty's. Helaas voor de Shenkies …

Na de 6kamp kon iedereen een goede bodem leggen voor de welbekende commissierondjes. Eerst werd er in het (héél) kort verteld waar de desbetreffende commissie voor stond en vervolgens kon er gedronken worden. Bijna elke commissie had een ander spel bedacht. Drankspellen als: "Het Klapspel", "Henken", "HALLIE GALLIE!!!!", "Jonge-jenever-adten-tien-rondjesom-een-fles-koekhappen-estafette" en vele andere passeerden de revue. Onvermijdelijk, maar uiteraard zéér terecht vielen er de nodige slachtoffers. Van

sommige mensen werd gedacht dat ze écht Henk heetten en andere mensen konden het niet laten om letterlijk met vallen en opstaan naar de "Koeklijn" te gaan en niet alleen de koek, maar de gehele lijn te happen.

De wraps waren gevuld met een heerlijke gehaktmix, je kon ze wel uitwringen, maar desalwelteplus waren ze wel te hachelen. De tweede nacht liet zich makkelijk samenvatten: veel gestamp op het podiumpje van tafels en nét iets te veel gratis fusten. De volledige levensloop was aanwezig (van ei tot vlinder) en ook Jules Unlimited en Viktor waren present.

Na een onrustige nacht werd iedereen bruut gewekt met een megafoon. Nadat iedereen weer teruggevonden was, konden we een lekker ontbijtje scoren in de eetzaal. Na het ontbijt volgde de EJC commissie, waarvoor zich twee commissies beschikbaar hadden gesteld. Elke commissie stelde zich voor op hun manier en probeerde daarmee stemmen te winnen. Een spannende stemronde gaf de uiteindelijk na veel tellen de doorslag.

Groepsfoto, opruimen, bus en weer lekker naar huis.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:33

Pagina 29

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:33

Pagina 30

Student in het buitenland Dorieke van Balen

APA KABAR !

Foliolum jaargang XXI ed I | Student in het buitenland

Het is inmiddels alweer 2 maanden geleden dat ik na veel geregel, lijstjes maken en formulieren invullen op het vliegtuig naar Jakarta, Indonesië stapte om te beginnen aan mijn onderzoek en een groot avontuur.

Compleet met visum, Lonely Planet en een hele grote koffer kwam ik aan op het vliegveld van Jakarta. Het lijkt alweer veel langer geleden; ik ben me hier al helemaal thuis gaan voelen.

Dat ik mijn onderzoek in het buitenland wilde gaan doen, stond al vanaf het begin van mijn studie vast.

Andere culturen, gebruiken en omgevingen hebben mij al van jongs af aan geboeid. Ook wilde ik graag iets opzetten dat echt bijdraagt aan het welzijn van een ontwikkelingsland. Toen ik tijdens het vak Communicatie en Oriëntatie mijn onderzoek uitvoerde in de ziekenhuisapotheek van het UMCG, raakte ik in gesprek met professor Uges over de mogelijkheden tot onderzoek in het buitenland. Hij vertelde over zijn contacten met een instituut van de Indonesische overheid, Badan POM, en de mogelijkheid tot opzetten van een analytische methode aldaar ter bevordering van de controle van de geneesmiddelen. De analyse en de praktische toepassing hiervan hebben altijd al mijn interesse gehad en tevens is Indonesië een bijzonder land voor mij; ik heb namelijk van mijn 4e tot mijn 9e jaar in Jakarta gewoond. Een ideale mogelijkheid om naar mijn roots terug te keren.

gebaseerd op jarenlange ervaring en uitwisseling van kennis.

Tevens heeft men vaak ook nog een andere benadering van de ziekte. Buikgriep noemt men bijvoorbeeld Masuk Angin, vrij vertaald 'de wind treedt binnen'. Deze wind moet verdreven worden door een therapie waarbij er met een munt en speciale olie over je rug gewreven wordt.

MIJN ONDERZOEK Ik voer mijn onderzoek hier uit voor een instituut van de Indonesische overheid, Badan-POM. Dit instituut is opgericht om de veiligheid van de inwoners van Indonesië te waarborgen met betrekking tot geneesmiddelen en voedsel, vergelijkbaar met het Nederlandse RIVM. Hiertoe beschikt het instituut onder andere over een eigen laboratorium, waar ik nu op de afdeling therapeutica en narcotica werk. Op de afdeling therapeutica test men geneesmiddelen die op de markt gebracht gaan worden of al op de markt zijn, of deze voldoen aan de USP eisen. Vooral nu met de sterk gegroeide internationale handel is deze controle erg belangrijk. Op de afdeling narcotica test men samples die binnen gekomen zijn van douane of de politie op de aanwezigheid van illegale bestanddelen.

FARMACIE IN INDONESIË De studie Farmacie duurt hier 4 jaar, waarin men de theorievakken krijgt en een scriptie schrijft. Hierna gaat men verder met de tweejarige beroepsgerichte opleiding tot apotheker, welke onder andere verschillende stages bevat. Dit lijkt dus sterk op het vroegere systeem in Nederland. Wanneer men klaar is met de studie werkt men vaak als 'bijbaan' in de apotheek als apotheker, naast een gewone baan in de industrie of bij de overheid, vanwege het lage salaris als apotheker. De apotheker komt ongeveer één keer per week in de apotheek om te kijken of alles naar wens verloopt.

Nog steeds vormt jamu een belangrijk onderdeel van de Indonesische gezondheidszorg. Jamu is de verzamelnaam voor de traditionele medicijnen in Indonesië. Deze medicijnen zijn gemaakt van delen van planten, dieren of plantextracten. Deze bestanddelen kunnen apart verkocht worden, maar worden vaak ook verkocht als mengsels. Een veel gebruikt verlichtend middel is hier bijvoorbeeld een mengsel van kurkuma en tamarinde. De keuze voor deze mengsels zijn vaak

Ik voer mijn onderzoek uit op het hoofdkantoor van het instituut in Jakarta. Ik heb het onderzoek overgenomen van Quirine Fillekes, die hier 4 maanden voor mij onderzoek heeft gedaan. Het doel van mijn onderzoek is een gestandaardiseerde analytische methode op te zetten om geneesmiddelen te screenen op counterfeits (het geclaimde bestanddeel is niet aanwezig of in veel te lage concentratie), verontreinigingen of illegale bestanddelen. De methode die ik ontwikkel is een HPLC systeem met een diode array detector welke gekoppeld

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:33

Pagina 31

zal worden aan een database. Deze database maak ik zelf en zal gegevens van veel gebruikte geneesmiddelen, verboden middelen en verontreinigingen gaan bevatten.

Op dit moment is mijn doel 350 stoffen. De identificatie zal automatisch, door een computerprogramma, plaatsvinden op basis van retentietijd en UV-spectra van de stoffen, welke opgeslagen zijn in de database. Het systeem zal gestandaardiseerd zijn, waardoor deze eigenschappen reproduceerbaar zijn en de methode in verschillende provincielaboratoria kan worden ge誰mplementeerd. Ik ben ervan overtuigd dat, wanneer deze methode ontwikkeld en ge誰mplementeerd is, deze veel kan en zal bijdragen aan de veiligheid van het Indonesische volk. Je merkt hier bij het doen van je onderzoek wel dat de overheid niet veel geld heeft, veel apparaten en methoden zijn toch wel redelijk verouderd.

Maar je leert hierdoor wel echt creatief om te gaan met de middelen die je hebt. Zo leer je wel je farmaceutisch kennis op een creatieve en innovatieve manier te gebruiken.

Problemen met de taal vallen gelukkig mee. In het begin resulteerde het soms in het tekenen van maatcilinders en pipetteerbalonnen, aangezien niet iedereen de Engelse taal op academisch niveau beheerst. Op dit moment is het soms zelfs zo dat ik moet zoeken naar het Nederlandse woord voor iets, aangezien mijn hele leven zich hier in het Engels/Indonesisch afspeelt. Mijn begeleidster laat mij heel erg vrij in de keuzes die ik maak en laat mij erg zelfstandig werken. Dat maakt het wel wat moeilijker maar ook veel leerzamer.

helemaal thuis. Ik probeer zo veel mogelijk het echte Indonesische leven te leiden, wat men niet echt gewend is van een blanke. Dit resulteert echter wel vaak in rare gezichten wanneer ik in vloeiend Bahasa Indonesia eten bestel in een klein kraampje aan de kant van de weg. Of als ik mijn afdingcapaciteiten laat zien wanneer ik met de bajaj wil (brommer waaraan een zitje is bevestigd waarin twee mensen kunnen).

De mensen zijn heel aardig, open, ontspannen en ge誰nteresseerd. Wanneer je over straat loopt word je zonder meer aangesproken met 'Hello mister, hauwrju' of 'Buleh, mau ke mana' (Heej blanke, waar wil je heen).

De mensen leven hier vooral buiten en hangen rond bij de eetstalletjes, maken muziek, spelen spelletjes of houden gewoon een siesta.

De natuur is hier prachtig. Ik heb samen met mijn begeleidster al een hele mooie reis naar Lombok gemaakt en in de weekenden probeer ik zo veel mogelijk de omgeving te verkennen.. Er valt zo veel te zien.

Gelukkig heb ik nog 4 maanden!

Ik heb in de twee maanden dat ik hier ben al veel geleerd; niet alleen op farmaceutisch vlak, maar ook op persoonlijk vlak. Het is toch een hele uitdaging om 6 maanden alleen in een ander land te leven. Je maakt zo veel bijzondere en leuke dingen mee. Mocht je in de gelegenheid zijn, dan is het zeker een aanrader om je onderzoeksstage in het buitenland te doen.

Veel succes allemaal het komende jaar en ik zie jullie weer in Maart!

Sampai Jumpa,

Als je vragen hebt kan je mij natuurlijk altijd mailen:

d.e.m.van.balen@gmail.com.

Verder hou ik een site bij met al mijn belevenissen op www.travelmessage.nl/dorieke.

Foliolum jaargang XXI ed I | Student in het buitenland

Dorieke van Balen

31

MIJN LEVEN HIER Ik woon in het centrum van Jakarta in een guesthouse (met zwembad!!) op 10 minuten lopen van mijn werk.

Jakarta is een enorm grote en drukke stad met wel 12 miljoen inwoners, wat toch wel heel een heel verschil is met het kleine, vertrouwde Groningen.

Het is wel raar, maar ook heel leuk om na 12 jaar weer terug te zijn in Jakarta. Het blijft hetzelfde land, maar in die 12 jaar is er veel veranderd. Ik voel mij gelukkig weer

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:33

Pagina 32

Alumnus

Foliolum jaargang XXI ed I | Alumnus

Josee ten Hove

In 1999 begon ik in Groningen aan de studie Farmacie.

Net daarvoor had ik het gymnasium afgerond. Aangezien ik voornamelijk interesse had voor bètavakken en biologie, leek farmacie het beste bij mijn voorkeur aan te sluiten. Bovendien bood dit de meeste mogelijkheden voor de toekomst. Mijn leraar scheikunde was bijvoorbeeld ook drs. in de farmacie.

zeggen "maar natuurlijk gaan we dat doen!". Het is belangrijk dat bij deze projecten apothekers betrokken zijn. Zelf leer je veel over ICT-zaken en door je vakkennis heb je beter zicht op welke instellingen van de software het beste zijn. Begin volgend jaar hoop ik deze projecten afgerond te hebben en zal ik aan de opleiding tot ziekenhuisapotheker beginnen.

Toen ik begon bestond de studie uit 4 jaar doctoraal en 2 jaar apothekersopleiding. Jaar 1999 zou één van de laatste jaren zijn die "oude stijl" zou kunnen afstuderen.

Na een kleine achterstand opgelopen te hebben werd geadviseerd mij voor de nieuwe bachelor-master structuur in te schrijven. Omdat ik ook al als proefkonijn had gefungeerd voor de basisvorming en de 2e fase op de middelbare school leek mij dit geen probleem.

Voor iedereen die de keus nog moet maken: houd oren en ogen goed open tijdens de stages. Je merkt dan vanzelf wat het beste bij je past. Zelf kijk ik met een brede glimlach terug op alles wat de studie me heeft gebracht: PS-borrels, commissiewerk, (onderuitgezakt) met vrienden college volgen, de "vrije" middagen en zelfs de tentamens en de practica. Daarom voor jullie nog even carpe diem en festina lente!

Tijdens de eerste jaren van mijn studie ging ik er vanuit dat ik openbaar apotheker zou worden. Ik keek dan ook erg uit naar de eerste stage in "de openbare". De stage was heel leuk maar ik kreeg twijfels over hoe lang ik het leuk zou blijven vinden. Tevens vond ik het patiëntencontact aan de balie minder geweldig dan ik had verwacht. Daarna kwam de stage in de ziekenhuisapotheek. Hier voelde ik mij meer op mijn plek. Het lab, de productie en de klinisch farmaceutische zorg omvatten eigenlijk het hele scala aan vakken dat je doorlopen hebt tijdens de studie. Dit heeft mij doen besluiten ook mijn projectstage in een ziekenhuisapotheek te lopen, wat wederom goed beviel.

In juli 2006 behaalde onze groep als eerste het master diploma Farmacie. Uit één van de stages rolde een baan.

Direct na mijn afstuderen kon ik aan de slag in ziekenhuisapotheek Meppel-Hoogeveen. Als projectapotheker was ik verantwoordelijk voor een polyfarmacieproject en voor de implementatie van GMP-z op de productie afdeling. Juist het afwisselende karakter van deze projecten vond ik erg leuk. Omdat deze ziekenhuisapotheek niet beschikte over een opleidingsplaats tot ziekenhuisapotheker, heb ik uiteindelijk besloten verder te solliciteren.

Op dit moment ben ik alweer een half jaar projectapotheker in het Zaans Medisch Centrum. Mijn werkzaamheden bestaan uit het implementeren van een nieuw apotheeksysteem en het introduceren van het elektronisch voorschrijven op de poliklinische afdelingen. Automatisering in de zorg houd je niet tegen.

Toch roepen sommige specialisten in eerste instantie "Elektronisch voorschrijven?; dat gaan we dus niet doen". Het is dan ook leuk als ze na een half uur gesprek

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:33

Pagina 33

Alumnusdementietest

In welk jaar bent u begonnen aan de studie farmacie?

Dat weet ik nog als de dag van gisteren Ik ben nu zoveel jaar klaar, 8 jaar gestudeerd,‌ dus in 19‌ Farmacie, is dat iets met boerderijdieren?

2) a) b) c)

Welk geneesmiddel hebt u voor het laatst geslikt?

Als farmaceut slik ik geen pillen De anticonceptiepil Dat weet ik niet meer

3) a) b) c)

Welk cijfer had u voor uw eerste tentamen?

7 4 9

4) a) b) c)

In welke straat woonde u toen u voor het eerst op kamers ging?

Dat weet ik nog precies Ik heb geen flauw idee 't Ligt op het puntje van m'n tong

5) a) b) c)

Wat heeft u bij vraag 1 geantwoord? b of c a weet ik niet meer

Stuur de antwoorden op de vragen door naar foliolum@rug.nl (vraag een kleinkind/buurvrouw om u te helpen).

Dan krijgt u zo spoedig mogelijk bericht.

November 01. EJC-feest 05. STOF-vergadering 06. P.S.-borrel 08. Internationale avond (KNPSV) 14. OPG Eerstejaarsexcursie 24. FaMe-congres (KNPSV)

33

P.S.-agenda

Foliolum jaargang XXI ed I | Alumnusdementietest

1) a) b) c)

December 03. STOF-vergadering 04. P.S.-borrel 12. Dies Natalis 13. Dies Natalis 13. Almanakonthulling 14. Dies Natalis

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:34

Pagina 34

Weerwolven met de EIK Tonnis Jan Kruizinga

Foliolum jaargang XXI ed I | Weerwolven met de EIK

Als nieuwe redactiecommissie is het essentiëel om goed te integreren met de andere commissies die onze mooie vereniging rijk is. Naar goed voorbeeld van onze voorgangers besloten wij ook een tweetal vaste elementen aan deze avonden toe te voegen: eten en een leuk spel.

Het eten geeft ons een goede kijk op de culinaire en organisatorische vaardigheden van de bezochte commissie, en een vermakelijk spel zorgt vanzelfsprekend voor een goede sfeer en legt de onderliggende spanningen en relaties binnen de commissie perfect bloot.

Nadat vorig jaar “Party & Co” de gangmaker was, heeft onze commissie dit jaar gekozen voor het geweldige “Weerwolven”.

over Maarten zelf is dat Maarten vergeten was bij Gertruud te slapen. Later weet hij dit echter te verklaren: doordat Gertruud van hem weg rende kon hij het met zijn korte beentjes niet bij houden.

De EIK bleek niet genegen ons van haar culinaire kwaliteiten te overtuigen, wat naar mij toe overkomt als een bevestiging van de waarde van de KOOK. Nee, de keuze was McDonalds óf de snackbar. Ondanks het feit dat Maarten een kilo sla had ingekocht (waar volgens Dennis de friet in konden worden opgerold), werd besloten naar de McDonalds te gaan. Hier zaten we tien minuten later rond de kindertafel van onze frietjes en burgers te genieten.

Het was 17 september 2007. We konden geen kant meer op, het was zover: onze eerste commissie-integratie avond. En welke commissie is hier nu meer voor geschikt - één dag na het EIK-kamp - dan de EIK zelf. En dus geschiedde het dat we op deze avond samen gingen eten bij Maarten -vermeld mag worden dat dit geheel spontaan en zonder enige pressie onzer zijde richting Maarten werd voorgesteld.

Tot grote teleurstelling van Geerte bleek dat Linda geen man is. Het overschot aan vrouwen in de kamer werd echter verminderd door de afwezigheid van Iris en Gwenny; Iris vanwege een keelontsteking en Gwenny wegens "andere bezigheden".

Eerst werden de vele roddels en regelverhalen (er moet haast wel veel buiten zijn gebeurd) besproken en meer gepraat binnen ditzelfde genre. Om de personen in kwestie te beschermen zullen we deze verhalen niet publiceren. En mocht dit overkomen als een enorme deceptie, spreek Maarten gerust een keer aan op de borrel of in de Tap, en vraag ernaar. Een interessant verhaal

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:35

Pagina 35

Eenmaal terug in Maarten's kamer konden we echt beginnen. The proof of the pudding van ons spel: weerwolven. Deze editie zou te dik worden als we dit hier zouden uitleggen, dus dat doen we niet.

Het spel ging uiteraard door en naarmate de EIK het spel begon te beheersen werd het iedere keer spannender.

Hoewel ik toch van mening ben dat de pokerface van sommigen uit het gezelschap te wensen overlaat.

Annelies krijgt blosjes op haar wangen, hoewel ze het naar eigen zeggen de hele avond al warm heeft. Laurien en Linet kijken als ondeugende schoolmeisjes. En Pieter is zo bang betrapt te worden als hij mag kijken, dat hij dit maar laat. Voor hem bleek deze voorzichtigheid echter geen waarborg voor zijn leven: hij werd diezelfde beurt nog vermoord. Voor Geerte bleek het belangrijker mij te vermoorden dan zelf in leven te blijven‌ Maarten had een belangrijke handicap volgens Linet, als iedereen stil is kun je Maartens hart horen en dus ook horen of hij schuldig is of niet.

Na meerdere keren het spel te hebben gespeeld was het natuurlijk de vraag aan de EIK hoe leuk dit spel is.

Hebben we er goed aan gedaan een nieuw spel te kiezen? We vroegen, en hoorden dat het goed was. Of nou ja, goed: het enthousiasme grensde aan lyrisch! Op de vraag aan Maarten of het misschien zelfs leuker is dan Boonanza was het antwoord: "Ik kan dit noch bekennen noch onderkennen."

35

Dan sluiten we af met de lievelingskarakters uit het spel van de EIK-leden. Zo wil Dennis graag de heks zijn, omdat hij dan de macht heeft te beslissen over andermans leven. Geerte is graag het onschuldige meisje, immers is zij dit niet altijd.

Ze herkend zich zelf intens in dit karakter. Annelies kiest voor cupido, zodat zij zichzelf aan Maarten kan koppelen. Geerte wijst Annelies erop dat als zij en Maarten een koppel zijn ze nooit meer hakken kan dragen, maar ondanks deze scherpe opmerking houdt Annelies voet bij stuk. Ook Maarten wil graag cupido zijn, maar niet om hem en Annelies! Maarten geeft te kennen dat hij Linet aan zichzelf zou koppelen. Annelies' wangen kleuren rood, maar zij had het al de hele avond warm. Topavond!

Foliolum jaargang XXI ed I | Weerwolven met de EIK

Het is voldoende om te vermelden dat het een spel is waar een zekere mensenkennis niet weg is en waar de gemoederen hoog kunnen oplopen. Dit laatste werd duidelijk uit Dennis' reactie toen hij in de eerste beurt werd vermoord. Met hem stierf Linda die, zo bleek, niet verder kon leven na het heengaan van haar grote liefde.

Met het overlijden van deze twee goede burgers was de balans omgeslagen en kregen de weerwolven de overhand. En hoewel het tij nog te keren was, werd door slecht samenspel van de rest door de weerwolven

gewonnen.

Al vrij snel werd besloten de themamuziek achterwege te laten, de Gregoriaanse gezangen vond Maarten bij verleden commissies horen‌ Ondertussen viel op dat de structuur binnen de EIK bijzonder is; er zijn meer mensen die zich praeses voelen. Volgens Maarten is het echter een teken van goed leiderschap als men denkt inspraak te hebben - tja, wie kan dat tegenspreken. De assessor 1, Geerte, viel stil na het horen van deze maartense wijsheden.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:36

Pagina 36

EJC

STOF

Beste P.S.-ers,

Beste leden,

Een nieuw jaar brengt jullie een spetterende nieuwe EJC. Als enthousiaste eerstejaarsstudenten zijn wij er klaar voor om wat leven in de brouwerij te brengen.

De grote vraag is nu natuurlijk, wie zijn wij? CERVISIA!

Heb je vragen over de studie? Duurt het te lang voor je tentamen is nagekeken? Heb je klachten over je dictaten, colleges of tentamens? Werken computers op de faculteit niet naar behoren? Spreek dan het STOF eens aan! Vast wel eens van gehoord, maar wat is het STOF nou eigenlijk?

Foliolum jaargang XXI ed I | Commissies

Aangezien een feest zonder bier geen feest is (Aint no party, like an alcoholic party) en ‘cervisia’ Latijn is voor bier past deze naam perfect bij de EJC ´07-´08.

Deze EJC staat onder leiding van onze playboy praeses Maarten van Gijssel, die je op feesten kunt herkennen aan zijn zwarte strikje.

De ab-actis functie is voor Brech Aikman met haar Surinaamse ritmegevoel en niet-Nederlandse spelling en onze quaestor is Rosanne Meijboom, de jongedame met een gat in haar hand en eigenaresse van een enorme hoeveelheid schoenen.

En last but not least: het Assessoraat.

De Assessor 1 functie wordt bekleed door Lisanne Reijntjes, de koffiedame met een wankel evenwichtsgevoel (gelukkig heeft ze tot nu toe nog geen brandwonden veroorzaakt).

Assessor 2 is onze Thomas van der Woude, die het belangrijkste moment van de avond aan zal kondigen: het gratis fust. We hopen jullie allemaal op onze feesten te zien!

Praeses Ab-actis Rosanne Meijboom Assessor I Assessor II

Maarten van Gijssel Brech Aikman Rosanne Meijboom Lisanne Reijntjes Thomas van der Woude

Er zijn verschillende commissies binnen de faculteit die zich inzetten voor de belangen van de farmaciestudent, zoals de OpleidingsCommissie, EvaluatieCommissie, Raad van Advies etc. De studenten die deze commissies vertegenwoordigen komen eens per maand, elke eerste maandag van de maand om 12.00u samen om over het onderwijs en de opleiding te spreken en om te proberen de problemen op te lossen bij het STudentenOverleg Farmacie (STOF). Verder organiseren we tegen het einde van het jaar de 'Docent-van-het-jaar' verkiezing. Deze prestigieuze prijs werd het afgelopen jaar gewonnen door prof. Quax.

Dit jaar nemen drie studenten plaats in het STOF, te weten praeses Astrid Horsels, ab-actis Marieke van der Vegt en assessor Job van Boven. Samen hebben we ervaring in bijna elke commissie die de Pharmaciae rijk is, en daarbij ook nog eens per persoon meer dan 3 jaar studie-ervaring. Dus mocht je problemen ervaren binnen de studie: spreek ons aan en wij gaan hard ons best doen je probleem aan te kaarten bij de desbetreffende persoon of instantie en als het even kan lossen we het voor je op!

Mocht je ons niet kunnen vinden of bereiken dan kun je 7 dagen per week 24 uur per dag je bericht/klacht, eventueel zelfs anoniem, achterlaten op onze website www.psgroningen.nl/stof of mail naar stof@psgroningen.nl Het STOF 2007-2008 'Aansprekend' Astrid, Marieke en Job

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:36

Pagina 37

Fotocommissie

Studiecommissie

Beste farmaceuten,

Geachte leden,

Niemand is veilig voor de lens van onze camera! Ook al verstopt u zich achter een muurtje, op de wc, achter uw medestudent of achter uw glas bier‌ Wij weten u altijd te vinden! Of u het leuk vindt of niet, wij zullen op alle activiteiten, feesten en borrels aanwezig zijn om de mooiste, leukste en meest ontroerende momenten vast te leggen. Niet alleen goed om later herinneringen mee op te halen, maar zeker ook handig voor de persoon die een glaasje teveel op had of voor de heren om die leuke dame van de avond ervoor terug te kijken.

Bewijsmateriaal van uw daden (al dan niet crimineel) kunt u altijd bij ons nabestellen en zo vereeuwigen in een lijstje aan de muur als getuigschrift.

Wij hopen er een mooi jaar van te maken.. laat u van uw mooiste kant zien!

Dit is het laatste stukje die jullie te lezen krijgen in naam van de studiecommissie '07 - '08.

Op de ALV in oktober zijn wij gedechargeerd. De boekenverkoop door PS valt nu onder de Stichting Boekenbureau Pharmaciae Sacrum. Hierdoor zijn er niet meer voldoende taken om speciaal daarvoor een studiecommissie te hebben. Door de oprichting van de Stichting verandert er voor jullie eigenlijk helemaal niets.

De boeken kunnen nog steeds op de site worden besteld en jullie kunnen ze ook nog steeds elke maandag de boeken met korting bij ons komen pinnen.

Verder wordt de maandelijkse borrel nog steeds georganiseerd, zodat jullie allemaal je maandelijkse portie bier gewoon binnen krijgen.

Namens de Fotocommissie '07-'08 h.t. Ab-actis Maartje Jacobs

Dan rest ons alleen nog om de laatste studiecommissie en het eerste bestuur van de Stichting Boekenbureau Pharmaciae Sacrum aan jullie voor te stellen.

Wij zijn Joost en Jochem en zijn dit jaar de assessor I en assessor II van het 126e bestuur der G.F.S.V. Pharmaciae Sacrum.

Praeses Ab-actis Quaestor Assessor I Assessor II

Judith Altena Maartje Jacobs Maarten Mensink Pieter Oomen Simone Koenraads

Foliolum jaargang XXI ed I | Commissies

37

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:38

Pagina 38

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:40

Pagina 39

De ontwikkeling van tabletten met colon-selectieve afgifte Jan Baltink

De apotheek van het UMCG en de basiseenheid Farmaceutische Technologie en Biofarmacie doen samen onderzoek naar de ontwikkeling van een colon-selectieve toedieningsvorm met pulsafgifte. Dit gebeurt uiteraard niet zonder de hulp van de allround inzetbare farmaciestudent. Via professor Frijlink kwam ik in contact met drs Reinout Schellekens die zich bezighoudt met dit onderzoek. Hij bleek voldoende ideeën te hebben om mij een tijdje aan het werk te houden.

manier blijft het proces zich herhalen, totdat de coating is opgelost en de inhoud vrij kan komen (fig. 1-[4]). Het desïntegrans verhoogt op deze manier de oplossnelheid van de coating. De coating wordt versneld afgebroken, zodat de inhoud met een puls vrij kan komen.

Figuur 1: schematische weergave van de werking van de coating

Een zeer technologisch verhaal tot nu toe, echter een toedieningsvorm met een colon-selectieve pulsafgifte is zeker klinisch relevant. Zo is een mogelijke toepassing de behandeling van ziekten van het maagdarmkanaal die gelokaliseerd zijn in het colon, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. De preparaten waarmee deze ziekten op dit moment worden behandeld, zijn niet colon-selectief (genoeg) en sommige geven verspreid door het hele maagdarmkanaal het geneesmiddel af.

Wanneer echter alleen het colon is aangedaan, is meer selectiviteit wenselijk; om systemische en ongewenste effecten zo veel mogelijk te beperken. Een andere mogelijke toepassing is de orale toediening van kleine peptiden. Er bestaan aanwijzingen dat kleine peptiden in het colon zouden kunnen worden opgenomen. Ook zou de coating kunnen worden gebruikt in onderzoek naar fermentatieprocessen in het colon. Door stoffen selectief in het colon te brengen, kan fermentatie in het colon nader worden onderzocht. Bijvoorbeeld bij mensen met lactose-intolerantie.

figuur 2: Dissolutie van het tablet

39

Voor het verkrijgen van afgifte op een specifieke plaats in het maagdarmkanaal bestaan een aantal mogelijke benaderingen. Uitgestelde afgifte uit een toedieningsvorm kan afhankelijk zijn van tijd, druk, pH of enzymatische activiteit. Het grote nadeel bij al deze benaderingen is echter dat de afgifte van de inhoud vaak traag verloopt. Dit wordt veroorzaakt doordat de oplossnelheid van de coating te laag is, waardoor de coating niet volledig en te traag oplost. Dit probleem zou opgelost moeten kunnen worden door de oplossnelheid van de coating te verhogen. De inhoud van de toedieningsvorm kan dan sneller vrij komen. Hiervoor is de volgende oplossing bedacht. In een coating van een pH-gevoelig polymeer wordt een desïntegrans (zwelmiddel) geïncorporeerd. In figuur 1 is dit schematisch weergegeven: de gele laag is de coating van een pH-gevoelig polymeer, de zwarte punten zijn ingesloten zwelmiddeldeeltjes. Het polymeer waaruit de coating bestaat, begint pas op te lossen boven een bepaalde pH (fig. 1-[2]). Wanneer het polymeer oplost, komt het medium waarin de toedieningsvorm zich bevindt (dissolutiemedium of intestinale vloeistof) in contact met het desïntegrans. Het desïntegrans heeft de eigenschap op te zwellen wanneer het in contact komt met vloeistof. Het gebruikte desïntegrans, ACDI-SOL (crosscarmellose-natrium), kan na contact met vloeistof opzwellen tot 20 keer het oorspronkelijke volume. De sterke volumetoename van het desïntegrans veroorzaakt scheuren in de coating (fig. 1-[3]). Door die scheuren dringt de vloeistof verder de coating binnen en komt ook daar in contact met desïntegrans. Op deze

Foliolum jaargang XXI ed I | Onderzoek belicht

Aan de ontwikkeling van een colon-selectieve toedieningsvorm is ook al gewerkt door Rik Stuurman en Darko Mitrovic. Met als belangrijkste resultaten een dissolutiesysteem dat het maagdarmkanaal simuleert en een capsule met colon-selectieve pulsafgifte. De colon-selectiviteit en pulsafgifte worden bereikt met een speciale coating om de capsule. Aangezien de formulering en de werking van de coating erg bijzonder zijn, is besloten de formulering van de coatvloeistof te patenteren. Het bijzondere van de ontwikkelde coating is de snelheid waarmee de inhoud van de toedieningsvorm vrij komt.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:41

Pagina 40

Foliolumjaargang jaargangXXI XXIed edI I| |Onderzoek Onderzoekbelicht belicht Foliolum

Zoals gezegd is de ontwikkelde coating reeds met succes aangebracht op capsules. De meest gebruikte toedieningsvorm is echter de tablet. Het was aan mij om een proces te ontwikkelen om de coating aan te kunnen brengen op tabletten. Met het coatproces voor capsules als basis ben ik op zoek gegaan naar een mogelijkheid om tabletten te coaten. Het was de bedoeling dat ik met het te ontwikkelen proces kleine hoeveelheden tabletten zou kunnen coaten, aangezien het in deze experimentele fase van het onderzoek verspilling zou zijn elke keer grote batches tabletten te moeten coaten. De ontwikkeling van zo een dergelijk proces bleek nog niet zo makkelijk. Met het motto van professor Frijlink ('slechte resultaten zijn ook resultaten') in mijn achterhoofd, is het uiteindelijk gelukt een coatproces te ontwikkelen, dat veel weg heeft van coaten in de befaamde drageerketel. Ik heb onder andere aanpassingen gedaan aan de batchgrootte, de snelheid van opbrengen van de coatvloeistof en de formulering van de coatvloeistof.

Om uitspraken te kunnen doen over de colon-selectiviteit van de tabletten worden deze getest in het ontwikkelde dissolutiesysteem. Dit systeem wordt het GastroIntestinaal Simulatie Systeem oftewel GISS genoemd.

Zoals de naam al doet vermoeden simuleert deze dissolutietest het maagdarmkanaal. Van vier delen van het maagdarmkanaal worden een aantal parameters gesimuleerd. Deze parameters zijn de verblijftijd, pH en osmolaliteit (zie tabel 1). Er wordt begonnen met een vloeistof die de omstandigheden in de maag nabootst.

Daarin verblijft de tablet 2 uur. Vervolgens wordt aan de oorspronkelijke vloeistof een tweede vloeistof toegevoegd, zodat omstandigheden ontstaan die het jejunum simuleren. Ook daarin verblijft de tablet 2 uur.

Vervolgens worden nog het distaal ileum (½ uur) en het colon (1½ uur) nagebootst.

Tabel 1: specificaties van het GISS Fase 1 2 3 4

Gesimuleerd compartiment Maag Jejunum Distaal ileum Proximaal Colon

Volume (ml) 500 629 940 1000

Verblijftijd (uren) 2,0 2,0 0,5 1,5

pH 1,2 ± 0,10 6,8 ± 0,20 7,5 ± 0,25 6,0 ± 0,25

Osmolaliteit (mosmol/kg) 150 ± 25 250 ± 50 250 ± 50 250 ± 60

Om te kunnen spreken van colon-selectieve afgifte is afgifte gewenst in fase 3 of 4, dus in het gesimuleerde distale ileum of proximale colon. Het pH-gevoelige polymeer dat gebruikt wordt in de coating is Eudragit S100.

Deze polymeer heeft als drempelwaarde een pH van 7.

Dit betekent dat het polymeer oplost als de pH boven de 7 is. De coating zou dus moeten oplossen in het distale ileum waar de pH 7,5 is. Het oplossen van de coating wordt geanalyseerd door de afgifte van de stof mesalazine uit de tablet te bepalen. Elke ontwikkelde tablet bevat 50 mg mesalazine en afgifte van deze stof uit de tabletten wordt geanalyseerd door middel van spectrofotometrie. Wordt er dus afgifte van mesalazine gemeten in fase 3 of 4, dan kan worden geconcludeerd dat de tabletten colon-selectief zijn. Als deze afgifte ook nog zeer snel plaatsvindt, kan worden gesteld dat er sprake is van pulsafgifte.

Door variatie van de dikte van de coating bleek de plaats van afgifte in het gesimuleerde maagdarmkanaal goed te sturen. Door de juiste coatdikte aan te brengen is met de ontwikkelde coating een tablet met colon-selectieve pulsafgifte verkregen. Hiermee was een belangrijk deel van mijn onderzoek succesvol afgerond.

Vervolgens heb ik onderzocht wat de invloed is van de formulering van de tablet op de afgifte. Door tabletten met verschillende samenstellingen met elkaar te vergelijken, is gebleken dat de formulering van de tablet de afgifte beïnvloed. Een opvallende waarneming en zeker iets waar rekening mee moet worden gehouden bij het toepassen van de coating. Het zal namelijk nodig zijn om voor elke tabletformulering de optimale coatdikte vast te stellen.

Naast al dit in-vitro onderzoek heb ik ook meegewerkt aan in-vivo onderzoek. In dit onderzoek is de ontwikkelde capsule met colon-selectieve pulsafgifte getest. De capsule bevatte isotopisch gelabeld (13C) ureum, waarvan de afgifte werd bepaald. Samen met een aantal andere medewerkers van de ziekenhuisapotheek heb ik een aantal keer een capsule ingenomen. Na inname van de capsule werden adem-, bloed- en urinemonsters afgenomen. Daarin is vervolgens de hoeveelheid gelabeld ureum bepaald en aan de hand daarvan kon worden afgeleid waar in het maagdarmkanaal het ureum is afgegeven. Op deze manier is in-vivo bepaald of de ontwikkelde capsule inderdaad colon-selectief is. Uit de eerste resultaten lijkt te kunnen worden afgeleid dat dit inderdaad het geval is.

Al met al heb ik het een zeer interessant en afwisselend onderzoek gevonden. Het is zeker niet eenvoudig, maar wel heel leerzaam om zelfstandig bezig te zijn zonder een handleiding die je kunt of moet volgen. Uiteraard hoop ik erop dat mijn werk heeft bijgedragen aan de mogelijke toekomstige toepassing van de coating in onderzoek of bij de behandeling van ziekten.

Figuur 3: Jan Baltink aan het werk op het lab.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:41

Pagina 41

Het beeld van de apotheker Apothekersassistent

In deze nieuwe rubriek in het Foliolum, proberen we het imago van de apotheker zo goed mogelijk weer te geven.

In de samenleving wordt vaak negatief gesproken over apothekers. Ze zouden te veel verdienen, veredelde winkeliers zijn en de receptregelvergoeding misbruiken.

Als eerste is een apothekersassistente aan het woord gelaten. Zij vertelt hoe zij de apotheker ziet en of ze het eens is met de negatieve geluiden uit de samenleven.

Ook reageert ze op twee stellingen.

Verder heb je ook nog het kwaliteitshandboek. Dit wordt samen gedaan met de hiervoor verantwoordelijke assistente, maar daar gaat ook veel tijd in zitten en is erg belangrijk ivm de ketencertificering .

Dan zijn er nog verschillende instanties waarmee wij samenwerken. Deze moeten ook tevreden zijn over de samenwerking dus gaat ze regelmatig langs om te overleggen.

Dit zijn de verschillende tehuizen en de huisartsen.

In de apotheek waar ik werk, zijn er momenteel 2 apothekers.

De ene is jarenlang de enige apotheker geweest en eigenaar en heeft zijn apotheek aan een grote keten verkocht. Daarna heeft hij een beherend apotheker in dienst genomen en is zelf een stapje terug gegaan, maar nog niet helemaal weg.

En dan natuurlijk nog de recepten nakijken. Dat komt elke dag terug en daar gaat ook erg veel tijd in zitten. Al met al, in mijn ogen een erg drukke, verantwoordelijke baan.

Er zullen vast nog veel meer taken zijn die zij heeft en waar ik het bestaan niet van weet.

Maar onze apotheker doet het in mijn ogen in ieder geval geweldig!

“De status van de arts is gelijk aan die van de apotheker.”

Vanuit mijzelf bekeken is dat ook wel zo. Ik denk wel dat de patient er misschien wel anders over denkt. Ze bellen sneller de apotheek dan de dokter. Vooral de oudere generatie heeft dit heel sterk. Ik vind trouwens dat heel dat statusgedoe niet zou moeten bestaan....

41 01

Voor de beherend apotheker is het in mijn ogen een heel ander verhaal.

Het is een drukke baan vol met verantwoordelijkheden en vergaderingen in de avonduren. Ook zijn er veel bij en nascholingscursussen en die zijn niet alleen overdag maar ook 's avonds. Aangezien zij op dit moment meestal het enige aanspreekpunt is heeft ze het altijd erg druk.

Vragen van ons (de assistentes) beantwoorden, meehelpen als het ineens erg druk wordt(wat toch wel erg vaak voorkomt) en het ontvangen van vertegenwoordigers hoort tot het takenpakket.

Dat is een klein gedeelte van de dagelijkse beslommeringen van een beherend apotheker.

Problemen met defecte apparatuur moet natuurlijk zo snel mogelijk opgelost worden. En daarnaast natuurlijk de jaarplanning. Dat moet gecoördineerd worden en gestuurd. Met de daarbij horende projecten. Ze krijgt gelukkig ook hulp van de farmaceutisch manager. Zij is verantwoordelijk voor de planning van de vakanties en vrije dagen. Zij kan ook projecten leiden.

“De apotheker is een veredelde winkelier.”

Aangezien ik ook winkelier ben geweest vind ik dit ook nogal minachtend tegenover de winkelier klinken, maar het is echt helemaal niet te vergelijken vind ik.

Een winkelier is er op uit om zo veel mogelijk winst te maken in een zo kort mogelijke tijd en in mijn beleving is dat niet het doel van een apotheker (en zeker niet die van ons).

Het gaat niet om de winst maar om de patienten en zo hoort het ook te gaan, hoewel dat in een overgenomen apotheek wat moeilijker wordt want uiteindelijk draait het natuurlijk toch om de centen, maar zo heb ik het in elk geval nooit ervaren. Ook qua advisering aan de balie gaat het niet om winst. Dan geef je gewoon het beste advies of dat nu geld oplevert of niet.

Foliolum Foliolum jaargang jaargang XX XXIed edIII || Persoonlijkheidsstoornissen Het beeld van de apotheker

Zijn leven als apotheker ziet er erg aangenaam uit, want op het oog lijkt het of hij geen enkele verplichting heeft.

Hij kan in principe doen wat hij wil, vakantie nemen wanneer hij wil en komen wanneer hij wil. Zijn taken zijn minimaal en op de achtergrond. Alleen als de beherend apotheker niet aanwezig is valt hij in en komt af en toe iets vaker langs en kijkt recepten na.

Ook de dagelijkse post wordt dan nagekeken en verwerkt.

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:41

Pagina 42

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:42

Pagina 43

Bas & Sil

Foliolum jaargang XXI ed I | Het beeld van de apotheker

Waar is Wim???

43

Dementiefinal.qxp

20/11/2007

17:43

Pagina 44