http://www.psgroningen.nl/foliolum/juli2007

Editie5.qxp

11-8-2007

14:36

Pagina 1

G.F.S.V. PHARMACIAE SACRUM UNIVERSITAIR CENTRUM VOOR FARMACIE

Foliolum JAARGANG XX EDITIE V JULI 2007

Epilepsie Epilepsie bij kinderen

Buitenlandse Excursie 2007: Barcelona

Lustrum: 20 jaar Foliolum

Editie5.qxp

11-8-2007

14:36

Pagina 2

Editie5.qxp

11-8-2007

14:38

Pagina 3

G. F. S. V. Pharmaciae Sacrum in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Foliolum Jaargang XX Editie V Juli 2007

09

De Bron van epilepsie - Het detecteren en zo goed mogelijk lokaliseren van epileptische activiteit in de hersenen Dr. P. Ossenblok

14

Epilepsie bij kinderen Prof. dr. O.F. Brouwer

20

Ups en downs met epilepsie Karijn Aussems

52 57 59 60 61 63 65

Redactioneel Praesespraat Evaluatie Cursussen Opleidingsinformatie Apotheker in de industrie Een biological bij astma? ‘Omalizumab’ Alumni Student in het buitenland Buitenland Excursie 2007: Barcelona Batavierenrace RijWiel PrestatieTocht Party & Co met de redactiecommissie ’ 07-’08 Commissiepraat Jaarverslag van de ab-actis der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” over het bestuursjaar 2006-2007 Activiteitenlijst bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” 2006-2007 Column Lustrumgedeelte: 20 jaar Foliolum 1987-1992, Taco van Witsen 1992-1997, Anke Hilse Maitland-van der Zee 1997-2002, Jan Pander 2002-2007, Erik Rexwinkel Copyright 2007: Niets van deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder toestemming van de redactiecommissie der Foliolum

Ab-actiaat Loes Kistemaker Sabangplein 14 9715 CX Groningen 06-14042614 foliolum@rug.nl Drukkerij Weissenbach BV Sneek Oplage 1100 stuks

03

04 05 06 07 25 26 29 30 33 37 39 40 42 45

Foliolum Jaargang XX ed V | Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Redactiecommissie Gertruud Haitsma Loes Kistemaker Wim Velema Patrick Dantuma Floor Lubberman Sophie Brus

Editie5.qxp

11-8-2007

14:38

Pagina 4

To the point Lectori salutem, Het laatste nummer van redactiecommissie 'To the point' ligt voor u op tafel. Voor ons is de tijd van deadlines, lay-outen en Party & Co met de commissies voorbij. Met veel plezier kan ik terugkijken op het afgelopen commissiejaar. We hadden grote plannen voor de lay-out terwijl niemand van onze commissie ook maar enige ervaring met Quark, ons lay-out programma, had. Toch hebben we het snel opgepakt en door kritisch te zijn naar jezelf en anderen kun je dingen bereiken waarvan je op voorhand alleen had kunnen dromen. Het Foliolum is erg veranderd dit jaar en ik ben zeer benieuwd wat de redactiecommissie 07/08 met de veranderingen gaat doen. Ik wil bij deze Linet, Janneke, Linda, Laurien, Pieter en Tonnis-Jan dan ook heel veel succes en plezier toewensen bij het maken van vijf mooie Foliola. e

Foliolum jaargang XX ed V | Redactioneel

Wat voor veel leden en andere geĂŻnteresseerden waarschijnlijk onbekend is gebleven, is dat het Foliolum dit jaar de 20e jaargang heeft bereikt. Nu is het Foliolum eigenlijk een veel ouder blad maar het is een aantal jaren niet uitgegeven.

Daarom wordt de huidige versie van het Foliolum ook wel Foliolum 2 genoemd. Om het heuglijke feit te vieren dat dit een lustrumjaar is voor het Foliolum hebben we een speciale lustrumeditie gemaakt. Het lustrumgedeelte is achterin te vinden en hierin kunt u lezen hoe het Foliolum veranderd is de afgelopen jaren.

Ook heeft dit nummer weer een speciaal onderwerp. Na de onderwerpen klinische studies, persoonlijkheidsstoornissen, voedingssupplementen en nanomedicines werd het tijd voor het belichten van een ziekte. We hebben daarom voor epilepsie als thema gekozen. Epilepsie is een ernstige ziekte waar zowel jong als oud last van kan hebben. Er kan goed geleefd worden met epilepsie mits er een aantal maatregelen worden genomen. Er moet een goede medicatie worden opgesteld door de arts en bij een eventuele aanval kan er rectaal diazepam worden toegediend om de hersenactiviteit weer te normaliseren.

Wij zijn er dit keer weer in geslaagd om drie interessante schrijvers te vinden die bereid waren een artikel te schrijven over hun expertise binnen de epilepsie. Dr. P. Ossenblok, werkzaam bij Kempenhaeghe, zal beginnen met een verhaal over de diagnostiek bij epilepsie. Vervolgens zal epilepsie bij kinderen belicht worden door Prof. dr. O.F. Brouwer, werkzaam bij de vakgroep neurologie in het UMCG. Tot slot zal Karijn Aussems, epilepsiepatiĂŤnte, beschrijven hoe het is om met epilepsie te moeten leven.

Het P.S.-gedeelte heeft de lezer ook weer veel te bieden. Er is een verslag over het dagelijks leven van een industrie-apotheker in te vinden en het jaarverslag van de ab-actis van het 125e bestuur der G.F.S.V. "Pharmaciae Sacrum" is mooi uitgewerkt met leuke foto's. Tevens heeft Maarten Boon een leuk verhaal geschreven over de Buitenland Excursie naar Barcelona welke een groot succes was.

De laatste regels wil ik graag aan mijn commissie wijden. Lieve Loes, Wim, Patrick, Floor en Sophie. Bedankt voor al het werk dat jullie in het Foliolum hebben gestoken en bedankt voor alle gezellige commissieavonden. Ik heb ervan genoten om met jullie samen te werken en ik denk dat we het beste uit onszelf hebben gehaald.

Nu rest mij nog u veel leesplezier toe te wensen.

Met vriendelijke groet, Namens de redactiecommissie 2006/2007 'To the point', Gertruud Haitsma h.t. praeses v.l.n.r.: Sophie Brus, Patrick Dantuma, Loes Kistemaker, Gertruud Haitsma, Wim Velema, Floor Lubberman.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:38

Pagina 5

Hamilton Geachte lezer, Voor de laatste maal heb ik het voorrecht om namens het 125e bestuur der G.F.S.V. "Pharmaciae Sacrum" tot u het woord te mogen richten. Op moment van schrijven is de hamer al overgedragen aan mijn opvolger Wai-Ping Choo, die mijn functie heeft overgenomen. Met groot plezier heb ik het afgelopen jaar de functie praeses bekleedt en ik wil graag namens het bestuur, iedereen bedanken voor zijn of haar bijdrage aan Pharmaciae Sacrum dit jaar. Daarnaast wil ik onze opvolgers veel succes toewensen het komende jaar.

Het Foliolum dat voor u ligt, is alweer het laatste nummer van de Redactiecommissie "To The Point". Met thema's als "klinische studies", "Persoonlijkheidsstoornissen", "Voedingssupplementen", "Nanomedicines" en het thema van dit nummer "Epilepsie" is de commissie erin geslaagd om een divers en wetenschappelijk interessant scala aan onderwerpen in de farmacie te bespreken die zeker de moeite waard zijn geweest om te lezen. Daarnaast wil ik de commissie complimenteren met de professionele lay-out die het Foliolum dit jaar heeft geëtaleerd. Hierdoor was het Foliolum prettig om te lezen en had het een zeer zakelijke en professionele uitstraling, waar ik menigmaal complimenten over heb mogen ontvangen. Graag wil ik Gertruud, Loes, Wim, Patrick, Floor en Sophie hartelijk bedanken voor hun inzet dit jaar.

De komende periode staan voor menig student nog enkele tentamens in het verschiet. Graag wil ik u allen succes wensen met de laatste tentamens, zodat u met een goed gevoel het jaar afsluit. Vervolgens kunt u dan genieten van een mooie en verdiende vakantie.

Rest mij u veel plezier te wensen met het lezen van dit nummer en hoop ik u nog geregeld te mogen begroeten op één der activiteiten van Pharmaciae Sacrum.

Met vriendelijke groet,

Foliolum jaargang XX ed V | Praesespraat

Zoals gezegd is het thema van dit nummer Epilepsie. In Nederland hebben 100.000 mensen epilepsie. Er zijn verschillende soorten epilepsie, maar de meest bekende vorm is de vorm waarbij gegeneraliseerde aanvallen plaatsvinden. Bij deze vorm worden in één keer in de gehele hersenen de zenuwcellen geïnnerveerd. Hierdoor ontstaat een verkramping over het hele lichaam. Na enkele seconden komen steeds heftigere spierschokken voor. Hierbij kan een tongbeet plaatsvinden.

Vaak staan de ogen hierbij open en zijn ze weggedraaid. Op mijn middelbare school had ik een docente die leed aan epilepsie. Bij onze eerste les gaf ze dit aan en deed ze de mededeling dat als ze een aanval kreeg dat we een houten lepel in haar mond moesten doen, om de tongbeet te voorkomen. Dit wordt nu echter afgeraden, omdat de kaken hard dichtslaan en de hulpverlener kunnen bezeren. Daarnaast kan deze actie de tanden van de patiënt beschadigen. Mijn kennis wat betreft epilepsie is nog niet heel erg groot dus ik kijk zeker uit naar dit nummer en ben zeer benieuwd hoe de Redactiecommissie dit thema behandeld.

Namens het 125e bestuur der G.F.S.V. "Pharmaciae Sacrum",

05

Alexander Hamilton e.t. praeses

v.l.n.r.: Piter Oosterhof, Jacomijn Dijksterhuis, Alexander Hamilton, Anne Lexmond en Kristian Pool.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:38

Pagina 6

Evaluatie cursussen Emma ter Huizen

Evaluaties studiejaar 2006 / 2007 (vervolg) Biochemie / Celbiologie september / oktober 2006 De respondenten zijn zeer positief over de docent. De tentamens worden te moeilijk bevonden. Misschien dat daaromtrent meer duidelijkheid geschept kan worden. Er is wat moeite met het Engelstalige studiemateriaal. Toch zijn de respondenten overwegend positief over de cursus (brief 1 ).

Practicum minimale cel september / oktober 2006 Dit practicum is relatief goed beoordeeld aangezien het voor de eerste keer werd gegeven als onderdeel van de Bachelor Levenswetenschappen. Over het algemeen is er kritiek op de planning van het vak t.o.v. de tentamens en over de beoordeling van het vak. Qua beoordeling is er weinig verschil tussen de drie locaties, opvallend is dat de practica volgens ongeveer een derde van de studenten niet bijdroeg tot een beter begrip van de stof (brief 1).

Genetica, september / oktober 2006 (flexibele bachelor) Cursus is goed beoordeeld, maar enige kritiek op overlap met celbiologie/biochemie (brief 1).

Foliolum jaargang XX ed V | Evaluatie cursussen

Geneesmiddel Produktie en onderzoek november / december 2006 Een uitstekende cursus. Er is een zeer duidelijke verbetering opgetreden t.o.v. vorig jaar (brief 1).

Farmaceutische Anorganische Chemie, november 2006 Studenten zijn nog steeds ontevreden over dezelfde punten als vorig jaar. Er is met name kritiek op de plaats van het vak in het programma (brief 3 + br OC).

Endocriensysteem oktober 2006 De cursus wordt beoordeeld als een goede maar zware curus met een prima opzet en positieve algemene waardering (brief 1) Farmacologie practicum december 2006 Een goed maar zwaar practicum. Er is kritiek op zwaarte van het practicum en de beschikbare tijd waarin de opdrachten gemaakt worden. De samenwerking met de LS&T studenten liet te wensen over (brief 1).

Farmacologie practicum maart/april 2007 Zeer goed geĂŤvalueerde cursus. Er is enkel kritiek op onduidelijkheden omtrent welke stof voor de voorbespreking bekend wordt verondersteld.

Algemene Farmacologie II, januari 2007 Een cursus waarbij veel stof in korte tijd wordt behandeld en gedetailleerd wordt teruggevraagd op het tentamen. Er is vooral kritiek op de onduidelijk normering, de gedetailleerdheid van de vragen en het boek. Het overgrote deel van de respondenten is echter positief over de cursus als geheel (brief 2).

Editie5.qxp

11-8-2007

14:39

Pagina 7

Opleidingsinformatie Lidia Westers Onderwijscoördinator Farmacie

Afstemming van de OER en Regels & Richtlijnen binnen Levenswetenschappen: Als Biologie/LS&T in de sloot springt, dan....

Sinds 1 maart jl. ben ik bij Farmacie aangesteld als onderwijscoördinator. Totaal onbekend binnen Farmacie ben ik niet, vanaf 1999 ben ik verbonden geweest aan de basiseenheid Farmaceutische Biologie als wetenschappelijk onderzoeker.

Als zodanig was ik vorig jaar nauw betrokken bij het ontwikkelen van het eerste practicum voor de Flexibele Bachelor Levenswetenschappen: Practicum Minimale Cel. Dus ook van dat concept was ik al enigszins op de hoogte toen ik in maart aan mijn nieuwe baan begon. En wat waren mijn eerste opdrachten? Het rooster, het bachelorOER dat aangepast diende te worden aan de basisOER (dat door FWN was uitgebroed om de OERen wat meer op één lijn te krijgen) en de Regels & Richtlijnen (die dienden binnen Levenswetenschappen op elkaar afgestemd te worden). Gelukkig was daar Marion van Rijssel, mijn evenknie bij Biologie/LS&T, die al vaker met dit bijltje heeft gehakt! Verder diende de Onderwijsontmoeting met het CvB als enorme inspiratiebron en hebben delegaties van de opleidingscommissies en examencommissies van Farmacie/Farmaceutische Wetenschappen en Biologie/LS&T met elkaar om de tafel gezeten voor de afstemming. Een enorme klus, maar het is gelukt! Er is een nieuw OER voor bachelor-opleidingen, de OER voor de masteropleiding is, op één puntje na, ongewijzigd gebleven! En we hebben nieuwe Regels & Richtlijnen die gelden voor alle bachelorstudenten binnen Levenswetenschappen, maar ook voor de masterstudenten Farmacie en de studenten in de oude stijl doctoraal- en apothekersopleiding!

Verder is er voor fraudegevallen (artikel 13 van de Regels en Richtlijnen) een handleiding voor docenten opgesteld. Voor studenten zal er op de practicumzalen een handleiding op de practicumzalen worden opgehangen (in het Nederlands en in het Engels). Wisten jullie dat meeliften met medestudenten ook wordt gezien als fraude? Toch even belangrijk om te weten!

Iedereen, staf, ondersteuning of student, een heel fijne zomervakantie gewenst en heel veel succes komend jaar!

07

Dan nog even terugkomen op de titel van dit stukje. Als er van hogerhand wordt bedacht (wat absoluut niet onlogisch is) dat de regels voor de studenten binnen de faculteit, maar in elk geval binnen Levenswetenschappen, hetzelfde moeten zijn, dan kan iedereen begrijpen dat de regels die er vervolgens uitrollen een beetje van dit, en een beetje van dat zijn. En inderdaad hebben onze nieuwe Regels en Richtlijnen veel weg van de oude van Biologie/LS&T. Het OER was met het basisOER in de hand een invuloefening, dat was een stuk eenvoudiger. We hebben met een heel team er naar beste eer en geweten een set regels van gemaakt die op een duidelijke manier de kwaliteit van de opleidingen waarborgt. Een universitaire bul, bachelor of master, haal je niet op de airmiles of op je mooie blauwe ogen! Daar moet je trots op kunnen zijn!

Foliolum jaargang XX ed V | Opleidingsinformatie

Even de belangrijkste veranderingen op een rijtje: - Faculteitsbreed is het aantal tentamenkansen per jaar ingeperkt. Er worden vanaf komend studiejaar 3 kansen geroosterd, waarvan je maar 2 kansen mag gebruiken.

- Het totaal aantal kansen voor een tentamen of practicum is beperkt tot 4. Dit geldt voor alle studenten binnen onze Farmacie/Farmaceutische Wetenschappen-opleidingen! Heb je na de 3e poging nog geen voldoende gehaald, dan volgt er een gesprek met de docent en studieadviseur over de te volgen aanpak om het vak de volgende keer toch te halen. Lukt het dan nog niet, dan val je onder de examenregeling (artikel 8 van de Regels en Richtlijnen).

- De termijn van in- en uitschrijven voor een tentamen in ProgRESSwww is verruimd tot 3 werkdagen voor het tentamen.

Schrijf je je niet op tijd uit, dan telt deze tentamenkans. De regel dat je de eerstvolgende tentamenkans NIET mee mag doen, is vervallen!

- Cijfers voor alle vakken zullen in het vervolg worden afgerond op halve punten. Voor een voldoende resultaat geldt, dat het onafgeronde cijfer minimaal 5,5 dient te zijn!

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

Editie5.qxp

11-8-2007

14:39

Pagina 8

Editie5.qxp

11-8-2007

14:40

Pagina 9

De Bron van epilepsie Dr. P. Ossenblok

Het detecteren en zo goed mogelijk lokalise ren van epileptische activiteit in de hersenen Epileptische aanvallen kunnen voor ongeveer 70% van de patiënten met epilepsie bestreden worden door medicatie. De overige patiënten reageren niet op medicijnen en zijn zogenaamd therapieresistent. Deze patiënten komen in aanmerking voor operatie indien het afwijkend functionerende hersengebied, de epilepsiehaard, kan worden weggenomen zonder dat er schade aan de gezonde hersenen wordt toegebracht. De plaatsbepaling van de epilepsiehaard vóór operatie is dus van essentiëel belang voor het succes van epilepsiechirurgie. Dit wordt gedaan op basis van, respectievelijk, het EEG, het MEG en met behulp van fMRI.

Wat is epilepsie?

Het EEG Het EEG is een weergave van elektrische activiteit van de hersenen, gegenereerd door neuronen en gemeten met elektroden (metalen schijfjes), die op de hoofdhuid worden geplaatst. In 1929 registreerde Hans Berger in Jena (Duitsland) de eerste EEGs van mensen. Een niet triviale gebeurtenis, gezien de voor die tijd geavanceerde elektronische versterkers die nodig zijn voor de versterking van de zwakke elektrische signalen van de hersenen. Een standaard EEG-registratie maakt gebruik van 19 elektroden, die het hersensignaal ter plaatse meten ten opzichte van een referentie-elektrode. Voor lokalisatiedoeleinden worden veel meer (64-128) elektroden gebruikt, waardoor de epileptische veranderingen in het EEG over het gehele hoofdoppervlak gemeten kunnen worden.

09

Dr. P. Ossenblok Pauly Ossenblok is medisch fysicus en werkt in het Epilepsiecentrum Kempenhaeghe. Zij heeft de studie experimentele natuurkunde gedaan aan de Universiteit van Amsterdam en is hier ook gepromoveerd in de medische fysica. Vanaf dat moment werkt zij als medisch fysicus in de klinische neurofysiologie. Haar deskundigheid ligt op het gebied van 'brain imaging' en dan vooral wat betreft toepassing hiervan voor de lokalisatie van de bron van epilepsie. klinische verschijnselen én met duidelijk zichtbare afwijkingen in het EEG. Synchrone registratie van EEG en Video (EEG-Video aanvalsregistratie) issuccesvol

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Epilepsie is een aandoening die zich kenmerkt door epileptische aanvallen, die het gevolg zijn van ongewone ontladingen in de hersenen. Het proces van excitatie (stimuleren) en inhibitie (remmen) van hersencellen kan verstoord worden. Het gevolg daarvan is een sterk gesynchroniseerde en overmatige ontlading van (groepen) hersencellen die kan leiden tot een epileptische aanval. Bij een partiële aanval veronderstelt men een haard of focus, van waaruit de aanval zich verspreidt door de hersenen. Afhankelijk van de plaats waar de abnormale ontlading ontstaat gaat dit gepaard met ongecoördineerde bewegingen van armen en benen, bewustzijnsdaling en andere

als zowel de klinische verschijnselen tijdens de aanval als het EEG wijzen naar een aanvalsbegin in hetzelfde hersengebied. Dit is het zogenaamde epileptogene gebied, het gebied dat verwijderd moet worden bij operatie zodat de patiënt aanvalsvrij is. Als dit gebied veelal in combinatie met structurele magnetische beeldvorming (MRI) - voldoende in kaart is gebracht kan de plaats en grootte van de resectie tijdens operatie worden bepaald.

Het is ook mogelijk dat de abnormale ontladingen in de hersenen niet overgaan in een aanval. Er is dan sprake van interictale epileptische ontladingen die niet samengaan met klinische verschijnselen. De patiënt ondervindt geen hinder van de (kortdurende) interictale ontladingen. Deze abnormale ontladingen kunnen alleen met het EEG worden gedetecteerd of zoals verderop zal blijken met het MEG (het magneto-encefalogram).

Hiervan maken we gebruik voor de lokalisatie van de epilepsiehaard als het standaard diagnostisch onderzoek niet het gewenste resultaat heeft opgeleverd, onder andere door simultane registratie van EEG en MEG en meer recent door simultane registratie van EEG en functionele magnetische beeldvorming (fMRI).

Editie5.qxp

11-8-2007

14:41

Pagina 10

De epilepsiehaard Epilepsie is een functionele stoornis, die weliswaar vaak samenhangt met structurele anatomische afwijkingen in de hersenen, maar die hier zeker niet mee samen hoeft te vallen. In dit geval wordt op indicatie preoperatief een intracraniëel onderzoek gedaan, waarbij elektroden rechtstreeks op de hersenschors worden geplaatst (elektrocorticografie).

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

“Epi l ep s ie i s een f u nctionel e s t oorni s die w eli sw aar v aak s amenh an g t met s truct ur el e an at omi s che af w ijk in g en in de her senen” Onderzoekers van 'Stanford University' (USA) maakten gebruik van deze gelegenheid om bij patiënten na te gaan hoe interictale epileptische ontladingen ontstaan en zich verspreiden door de hersenen (1). Er werd een diepte-elektrode aangebracht in de hersenschors met 22 contactpunten (figuur 1, links). Op elk punt werd een potentiaal gemeten (figuur 1, rechts). Tijdens een epileptische ontlading verplaatsen ionen zich door de hersencel en via de celmembraan buiten de cel. Deze zogenaamde intracellulaire en extracellulaire stromen vormen een stroomkring die wordt gevoed (denk aan de voeding van een elektrisch apparaat) door een positieve pool ('current source') en een negatieve pool ('current sink'). In figuur 1 is te zien dat de positieve (in blauw) en negatieve (in rood) pool zich in de tijd verplaatsen vanuit dieper gelegen lagen in de hersenen naar het hersenoppervlak. Dit resulteert in een epileptische ontlading die op de hoofdhuid kan worden gemeten met (minimaal) twee elektroden, een actieve (+) elektrode en de referentie (-) elektrode.

Figuur 1 Een elektrodematje met 6 elektroden aangebracht op de hersenschors (links). De witte pijl wijst naar het punt waar de diepte-elektrode (hier sterk vergroot weergegeven) werd ingebracht in de hersenen. Weergegeven zijn ook de epileptische ontladingen die werden gemeten op de 22 contactpunten en de stroomverdeling die daaruit berekend werd voor de verschillende lagen van de hersenschors (van oppervlakkige (boven) naar diepere lagen (onder)).

Lokaliseren van hersenactiviteit Er is niet vooraf bekend waar de epilepsiehaard zich bevindt in de hersenen. Daarom wordt het EEG gemeten met behulp van een groot aantal elektroden, die aangebracht worden op het hoofdoppervlak (figuur 2,links).

Het 'terugrekenen' van het gebied in de hersenen waar de activiteit werd gegeneerd op basis van de gemeten potentialen (figuur 2, midden) wordt de oplossing van het inverse probleem genoemd (2). In figuur 2 (rechts) is een kleurenweergave van het potentiaalveld op één bepaald tijdstip (amplitudeverdeling) over het hoofdoppervlak gegeven.

Op basis van dit (zogenaamde dipolaire) potentiaalveld kan de plaats bepaald worden van de bron (witte bol) en zijn richting (de rode pijl). De (dipool)bron is gelokaliseerd in het zwaartepunt van een grote groep tegelij-

Figuur 2 Links: De elektroden (rode schijfjes) geprojecteerd op een 3-dimensionale reconstructie van het hoofd. Midden: Schematische weergave van potentialen die op de buitenkant van het hoofd worden gemeten op basis waarvan de positie van de bronnen in het hoofd wordt berekend (oplossing van het inverse probleem). Rechts: Een 2-dimensionale topografische weergave van een potentiaalverdeling over het hoofd, met kleurcodering.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:41

Pagina 11

kertijd geactiveerde hersencellen, waarvan de activiteit zich verspreidt door de hersenen, de schedel en de huid.

MEG versus EEG Het EEG meet potentialen buiten op het hoofd, die als gevolg van de slechte geleiding door de schedel sterk worden uitgesmeerd over het hoofdoppervlak. Het MEG wordt daarentegen niet gehinderd door de schedel. Het magnetische veld staat niet alleen loodrecht op het elektrische veld (vergelijk figuur 2 en 3), maar is ook veel meer gelokaliseerd in het gebied waar de epileptische activiteit wordt gegenereerd dan het EEG. Dit betekent dat het inverse probleem op basis van het MEG gemakkelijker is op te lossen en dat de lokalisatie van het betreffende hersengebied nauwkeuriger is (3). Het MEG is bovendien niet gevoelig voor activiteit van diep in de hersenen gelegen bronnen. Kenmerkend voor epileptische activiteit is dat deze zich vanaf een gelokaliseerd gebied (de epilepsiehaard) verspreidt naar voornamelijk dieper gelegen gebieden van de hersenen. Het MEG is 'blind' voor activiteit van diepgelegen hersengebieden en heeft dus veel minder last van de spreiding van de epileptische activiteit. Hierdoor is de activiteit van de epilepsiehaard beter zichtbaar én beter te lokaliseren (4).

MEG meet het magnetische veld van de elektrische stromen in het hoofd. Dit is een zeer zwak signaal dat vele malen kleiner is dan het aardmagnetische veld (waar we in het dagelijks leven ook niets van merken). MEG wordt daarom gemeten in een elektronisch afgeschermde ruimte. Voor het meten van het MEG wordt de patiënt onder een helm geplaatst waarin zich sensoren bevinden die op 151 plaatsen op het hoofd het magnetische signaal meten zonder dat er contact gemaakt wordt met het hoofd (figuur 3). Een belangrijk voordeel va n het MEG is dan ook dat er weinig voorbereiding voor nodig is, omdat er geen elektroden aangebracht hoeven te worden op het hoofd. Een nadeel is dat het hoofd niet mag bewegen tijdens het meten, waardoor de patiënt een meting veel minder lang vol zal houden dan een EEGmeting. De technische voorzieningen voor het meten van een MEG zijn bovendien duur. Op dit ogenblik beschikt alleen VU medisch centrum in Amsterdam over een apparaat, dat speciaal is aangeschaft voor patiëntgebonden onderzoek..

het vlak dat is gelegen tussen beide hersenhelften (figuur 4, rechts onder). Dit secundaire gebied is het gevolg van spreiding van de epileptische activiteit en is verantwoordelijk voor de zeer sterke langzame golf in het EEG, met als resultaat dat de daaraan voorafgaande scherpe ontlading nauwelijks zichtbaar is. Het MEG is blind voor activiteit die afkomstig is uit diepgelegen gebieden van de hersenen wat resulteert in scherpe epileptische ontladingen die goed te detecteren en te lokaliseren zijn. Dus het complementaire karakter van MEG en EEG werkt duidelijk in het voordeel van deze patiënt.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Een voorbeeld hiervan is te zien in figuur 4. Deze patiënt had een anatomische afwijking in de hersenen, die duidelijk zichtbaar was op de MR-beelden (donkergrijs gebied linksvoor in de hersenen), en die naar verwachting verantwoordelijk was voor zijn epilepsie. Het MEG en EEG werden tegelijkertijd gemeten. Het MEG vertoont scherpe ontladingen (links boven), terwijl de epileptische ontlading in het EEG (rechts boven) voornamelijk bestaat uit een langzaam veranderende golf.

De oplossing van het inverse probleem correspondeert voor het MEG met één actief gebied, dat is gelokaliseerd aan de rand van de anatomische afwijking (figuur 4, links onder). Het EEG correspondeert echter met twee actieve gebieden: het primaire gebied gelokaliseerd aan de rand van de afwijking en een tweede gebied dat veel groter is dan het eerste en zich uitstrekt tot diep in

Het MEG

11 Figuur 3 Links: Het MEG wordt gemeten in liggende positie en met het hoofd in de helm geplaatst. Midden: De sensoren van de helm zijn geprojecteerd ten opzichte van een 3-dimensionale reconstructie van de hersenen. Rechts: Schematische weergave van het magnetische veld dat volgens de kurkentrekkerregel 'draait' rond het elektrische veld (in de richting van de dipool).

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 12

Figuur 4 De epileptische ontladingen in MEG (links) en EEG (rechts) met de bijbehorende lokalisaties van de epileptische activiteit geprojecteerd op de hersenen (weergegeven als gekleurde vlakken).

De patiënt werd medio 2000 geopereerd - de anatomische afwijking en het gebied daarom heen werd verwijderd - en is sindsdien aanvalsvrij.

Co-registratie van EEG en fMRI Als de patiënt geen duidelijke afwijking heeft in de hersenen dan wordt in de huidige praktijk het epileptogene gebied afgegrensd door elektrische registratie van epileptische activiteit direct ter plaatse van de hersenschors (zie figuur 1). Registratie van epileptische activiteit direct ter plaatse van de hersenschors als methode voorafgaand aan operatieplanning is zeer ingrijpend, omdat plaatsing van de elektroden opening van de schedel vergt. Daarom wordt hiermee vaak gewacht tot de operatie zelf. Na lichting van de schedel worden de elektroden over het operatiegebied gelegd en wordt overal rondom de afwijking gemeten. Omdat van tevoren niet bekend is wat dit zal opleveren, moet de neurochirurg alle opties open houden. Dat heeft tot gevolg dat hij een ruime schedelopening moet maken, en rekening moet houden met alle nabij gelegen gebieden met belangrijke hersenfuncties als bijvoorbeeld motoriek,

geheugen en taal.

Dit compliceert de operatievoorbereiding, ook omdat de patiënt tijdens de operatie wakker gemaakt moet kunnen worden voor de verdere afgrenzing van deze functionele gebieden. Er is dus belang bij het beter kunnen afgrenzen van het epileptogene gebied op een manier die niet afhangt van het ECoG, zodat planning van de gehele ingreep mogelijk wordt zonder bijsturing op het allerlaatste moment.

MEG is zeer succesvol gebleken als methode om plaatsing van de elektroden op de hersenschors (ECoG) te plannen. De resultaten van deze techniek zijn echter onbevredigend met betrekking tot afgrenzing van het epileptogene gebied. Dit komt omdat voor MEG zoals ook voor EEG één sterke, kleine bron dezelfde veldverdeling laat zien als meerdere bronnen die tegelijk actief zijn of een uitgesmeerde bron. Functionele MRI (fMRI) is een mogelijk alternatief, omdat met deze techniek hersenactiviteit niet aan de buitenkant van het hoofd (zoals het EEG) of op de hersenen (zoals het MEG) wordt gemeten, maar in de hersenen. fMRI vereist dus geen oplossing van het inverse probleem.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 13

fMRI is een beeldvormende techniek die het mogelijk maakt hersenactiviteit te lokaliseren door signaalveranderingen te registreren (het BOLD signaal), die het gevolg zijn van veranderingen in doorbloeding (zuurstofgehalte van bloed) in de hersenen. De techniek vereist dat een rustsituatie wordt vergeleken met een actieve situatie. Het verschil tussen beide toestanden bepaalt de plaats en omvang van de activering. Het probleem is echter dat niet duidelijk is tijdens het fMRI onderzoek wanneer activering (epileptische activiteit) optreedt. Alleen wanneer tijdens fMRI onderzoek gelijktijdig een EEG wordt geregistreerd, kunnen momententen van epileptische (EEG) activiteit worden vergeleken met een rusttoestand.

“fMRI i s een beel dv ormende t echniek die het mog elijk m aakt her sen activ it eit t e lok ali ser en door s ign aalv er anderin g en t e r e gi s tr er en”

EEG-fMRI Het simultaan meten van EEG en fMRI is technisch gecompliceerd, omdat de gebruikte EEG apparatuur zodanig ontworpen moet zijn dat zij geen verstoring van het fMRI signaal geeft.

Bovendien moet het EEG met een groot dynamisch bereik opgenomen worden, zodat de verstoringen van het EEG door de MR scanner verwijderd kunnen worden. Deze verstoringen zijn zeer groot (100 keer groter dan het EEG zelf) en worden veroorzaakt door snelle schakelingen van de gradiëntvelden van de scanner. Ook de hartslag van de patiënt geeft grote verstoringen. Verder moet voorkomen worden dat de Radio Frequent velden van de MR-scanner opwarming van elektroden en huid tot gevolg hebben. Er worden daarom speciale elektroden gebruikt, met stroombeperkende weerstanden tussen de elektroden en de voorversterker.

Referenties

Op basis van structureel en functioneel hersenonderzoek wordt bepaald of er een duidelijk omschreven gebied in de hersenen verantwoordelijk is voor de epilepsie van de patiënt. Vervolgens wordt met vergelijkbare technieken nagegaan of er een operatie van dit gebied mogelijk is zonder schade toe te brengen aan functionele hersengebieden. Voor patiënten voor wie dit gebied moeilijk is te bepalen, bijvoorbeeld omdat er geen duidelijke anatomische afwijking is of door de sterke spreiding van de epileptische activiteit door de hersenen (met heftige aanvallen) wordt de epileptische activiteit direct ter plaatse van de hersenschors gemeten. Het MEG heeft bewezen zeer geschikt te zijn als indicator voor het plaatsen van de elektroden. Plaatsing van elektroden rechtstreeks op de hersenen is echter risicovol en belastend voor de patiënt. Recent onderzoek met gecombineerde EEG en fMRI metingen biedt perspectief op het zoveel mogelijk beperken van deze invasieve metingen.

1.

Ulbert I, Heit G, Madsen J, Karmos G, Halgren E. Laminar analysis of human neocortical interictal spike generation and propagation: Current Source Density and Multi-unit analysis in vivo. Epilepsia 2004; 45(4): 48-56.

2.

Maurits N., Een wiskundige kijk in de hersenen.

NAW 5/4 2003.

3.

De Munck JC, Van Dijk BW, Spekreijse H. MEG, een nieuwe techniek voor de bestudering van hersenactiviteit. Ned. Tijdschrift voor Natuurkunde 1997;, 63(1) :3-4.

4.

Ossenblok, J.C. de Munck, A. Colon, W. Drolsbach en P. Boon. MEG is more successful for screening and localizing frontal lobe epilepsy than EEG. Epilepsia (in press) 2007.

5.

Liston AD, De Munck JC, Hamandi K, Laufs H, Ossenblok P, Duncan JS, Lemieux L. Analysis of EEGfMRI data in focal epilepsy based on automated spike classification and Signal Space Projection. Neuroimage 2006; 31(3):1015-24.

13

Conclusie

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Hierbij moet wel rekening worden gehouden met een verwachtte vertraging van circa 5 tot 10 seconden tussen het optreden van een epileptische ontlading in het EEG en de respons als gevolg van verandering van het zuurstofniveau in het bloed. Als er een duidelijke correlatie is tussen het fMRI-signaal gemeten in een aantal naburige voxels (volume-eenheden van de hersenen) en de epileptische activiteit in het EEG dan concluderen we dat dit geactiveerde gebied overeenkomt met het epileptogene gebied (5).

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 14

Epilepsie bij kinderen Prof. dr. O.F. Brouwer, Afdeling Kinderneurologie, Universitair Medisch Centrum Groningen

Inleiding We spreken van epilepsie als iemand twee of meer epileptische aanvallen heeft gehad binnen een zekere termijn, die niet zijn uitgelokt door een acute lichamelijke aandoening zoals een ziekte met koorts of door provocerende omstandigheden zoals slaaptekort. Naar schatting wordt ieder jaar in Nederland bij ongeveer 8000 mensen de diagnose epilepsie gesteld; zo'n 80.000 mensen worden op enig moment daarvoor behandeld.

De meeste nieuwe gevallen van epilepsie treden op onder jonge kinderen en onder ouderen boven 60 jaar.

Epilepsie is geen ziekte maar een symptoom, een uiting van een zich herhalende functiestoornis van de hersenen. De vraag is uiteraard wat een dergelijke functiestoornis veroorzaakt. Het antwoord daarop bepaalt de behandelbaarheid en de prognose.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Diagnose Zeker bij jonge kinderen komen diverse soorten aanvallen voor, waarvan slechts een klein deel epileptisch is.

Het vaststellen bij een kind dat het epileptische aanvallen heeft is niet altijd eenvoudig. De belangrijkste kenmerken zoals verandering van het bewustzijn en het optreden van motorische verschijnselen komen ook bij sommige niet-epileptische aanvallen voor. Zo kan bij

een kind dat flauwvalt naast bewusteloosheid sprake zijn van kortdurende verstijving of spierschokken van alle ledematen. Een gedetailleerd ooggetuige verslag van de gebeurtenissen vóór, tijdens en na de aanval is essentieel. In sommige gevallen brengen video-opnamen uitkomst. Bij de classificatie van epileptische aanvallen wordt onderscheid gemaakt tussen partiele en gegeneraliseerde aanvallen.

“Het v a s ts t el l en b ij een k ind d at het epi l epti s che aan v al l en heef t, i s niet altijd een v oudig” Partiele aanvallen vinden hun oorsprong in één hersenhelft. De epileptische ontladingen kunnen zich tot die hersenhelft beperken, maar zich ook uitbreiden. In het laatste geval spreekt men van een secundair gegeneraliseerde aanval. Gegeneraliseerde aanvallen spelen zich vanaf het begin tegelijkertijd in beide hemisferen af. Vrijwel altijd is daarbij ook sprake van bewustzijnsverlies. Soms kan men zuiver op grond van een aanvalsbeschrijving vaststellen om welk type aanval het gaat. Vaak is echter een elektro-encefalogram (EEG) nodig om het precieze karakter van de aanvallen te bepalen.

Prof. dr. Oebele F. Brouwer (1954) Prof. dr. Oebele F. Brouwer is sinds 2000 hoogleraar Kinderneurologie aan de Faculteit Medische Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en hoofd van de afdeling Kinderneurologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).

Hij studeerde van 1971 tot 1978 geneeskunde in Groningen en specialiseerde zich vervolgens tot neuroloog in het Academisch Ziekenhuis aldaar. Van 1986 tot 2000 was hij werkzaam als kinderneuroloog in het Leids Universitair Medisch Centrum. In 1993 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Leiden bij Prof.dr. G.W. Bruyn op een proefschrift getiteld 'Clinical and genetic aspects of facioscapulohumeral muscular dystrophy'.

De afgelopen 15 jaren heeft hij zich vooral met onderzoek naar epilepsie bij kinderen bezig gehouden. In 1988 startte hij samen met enkele andere kinderneurologen in Nederland de Dutch Study Group of Epilepsy in Childhood. Dit resulteerde in tientallen publicaties op het gebied van kinderepilepsie. Ook de genetica van epilepsie heeft zijn warme belangstelling.

Onlangs heeft hij in samenwerking met zijn vroegere opleider in de kinderneurologie R. Le Coultre een herziene editie van de nederlandstalige uitgave Kinderneurologie uitgebracht.

Hij is sedert 2001 bestuurslid van de European Pediatric Neurology Society en vanaf 2005 tevens voorzitter van de Education & Training committee.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 15

FIguur 1: Epileptische aanvallen kunnen in verschillende hersendelen plaats vinden. ontlading in een helft maar ook in beide helften zijn mogelijk.

“Bij al dez e m aatr e g el en i s het z aak een g oede b al an s t e v inden t u s sen w at w el en niet meer een ac c ept abel ri s ic o i s” Het hebben van epilepsie kan voor een kind de nodige emotionele gevolgen hebben. Of dit het geval is en zo ja, hoe ernstig, is afhankelijk van diverse factoren zoals de persoonlijkheid van het kind, aanval- en epilepsietype, effectiviteit en bijwerkingen van de behandeling, eventuele andere gezondheidsproblemen en de houding van de andere gezinsleden en de mensen op school. Daarnaast is vaak sprake van leerproblemen die kunnen samenhangen met de epilepsie zelf, de medicatie, verwerkingsproblematiek of een combinatie van deze. De behandelaar dient hiervoor open oog te hebben. Goede voorlichting aan ouders, maar ook aan schoolmedewerkers over de diverse aspecten die bij epilepsie een rol kunnen spelen is essentieel.

Medicamenteuze behandeling

Algemene aspecten van behandeling Het belangrijkste onderdeel van de behandeling betreft het geven van voorlichting en informatie aan de ouders en het kind zelf. Een kind met epilepsie loopt onder bepaalde omstandigheden extra risico. De grootte daarvan hangt af van het type aanvallen en of de patiënt de aanvallen voelt aankomen.

Voorzorgsmaatregelen betreffende zwemmen, in bad gaan en beoefenen van watersporten dienen altijd aan de orde te komen. Datzelfde geldt voor het klimmen in hoge objecten zoals bij de gymnastiekles. Deelname aan het verkeer kan bij sommige kinderen extra gevaar opleveren. Bij kinderen met forse valaanvallen zoals

15

Figuur 2: Afwijkingen van de bloedvaten van de hersenen kunnen een oorzaak zijn van epilepsie

Op welk moment wordt gestart met onderhoudsbehandeling is afhankelijk van diverse factoren zoals frequentie en duur van de aanvallen, ernst van de aanvallen, tijdstip van optreden, het al dan niet voelen aankomen van een aanval en sociale implicaties. Doel van een behandeling met anti-epileptica is het verkrijgen van aanvalscontrole zonder onacceptabele bijwerkingen.

Soms is het beter een zeker aantal aanvallen te accepteren dan de dosering of het aantal verschillende antiepileptica te verhogen ten koste van steeds meer bijwerkingen. De keuze van het anti-epilepticum wordt bepaald door de te verwachten effectiviteit bij het vastgestelde type epilepsie en het bijwerkingen profiel.

Bovendien is bij kinderen toedieningsvorm en aantal dagdoseringen van belang.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Voor het vaststellen van de onderliggende oorzaak kan het aanvalstype helpen. Partiele aanvallen suggereren eerder een lokale anatomische hersenafwijking, terwijl gegeneraliseerde aanvallen meer passen bij een genetische predispositie voor epilepsie. Met beeldvormend onderzoek van de hersenen doormiddel van magnetische resonantie imaging (MRI) is het mogelijk vast te stellen of inderdaad sprake is van een structurele afwijking van de hersenen, zoals een aanlegstoornis of een hersentumor Met de genoemde gegevens is dan uiteindelijk het type epilepsie vast te stellen. Hoe preciezer deze diagnose, des te beter men uitspraken kan doen over behandelbaarheid, prognose en erfelijkheid.

tonische of atone aanvallen bij het Lennox-Gastaut syndroom (zie verder) is dragen van een geïntegreerde helm met kin bescherming zinvol om ernstige beschadiging van het gelaat te voorkomen. Bij al deze maatregelen is het zaak een goede balans te vinden tussen wat wel en niet meer een acceptabel risico is. De verantwoordelijkheid daarvoor moet samen door arts en ouders gedeeld worden.Verder moeten de ouders worden geïnstrueerd wat te doen bij een aanval. Rustig blijven, zorgen dat het kind zich tijdens de aanval niet verwondt en opzij draaien van het hoofd om verslikken te voorkomen zijn de belangrijkste adviezen. Het is zinloos en gevaarlijk te proberen eventuele spierschokken tegen te houden of iets tussen de tanden te brengen.

Mocht een aanval te lang duren, d.w.z. meer dan 4-5 minuten, dan is coupeermedicatie te overwegen in de vorm van diazepam per rectiole (jonge kinderen) of clonazepam druppels in de wangzak (oudere kinderen en volwassenen). De ouders kunnen dit zelf thuis bewaren en zo nodig toedienen.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 16

De meeste anti-epileptica zijn vergelijkbaar effectief; sommige zijn bij bepaalde vormen van epilepsie echter relatief gecontraïndiceerd. De bijwerkingen kunnen echter behoorlijk verschillen. De idiosyncratische bijwerkingen zijn onafhankelijk van de dosering en nopen vaak tot staken van het betreffende middel. Andere bijwerkingen zijn wel afhankelijk van de dosering zodat aanpassing daarvan een oplossing kan bieden.

Bij het starten met antiepileptica dient men een targetdosis te kiezen die afhangt van het gewicht en de leeftijd. Het is verstandig deze targetdosis niet meteen te hoog te kiezen. Deze dosering wordt dan geleidelijk in 7-10 dagen opgebouwd. Bij onvoldoende effect zal men vervolgens de dosis langzaam verhogen tot effect is bereikt of tot bijwerkingen optreden.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

“Valpr o aat i s een eer s t e k eu s mid del met z eer br eed w erk in g s s pectrum.”

Bij de meeste anti-epileptica is het bepalen van serumconcentraties slechts zinvol bij verdenking op toxiciteit of non-compliance. Zeker bij polytherapie kunnen door interacties veranderingen in farmacokinetiek optreden.

Routine controle van bloedbeeld en leverfuncties is niet nodig. Wel dienen patiënten geïnformeerd te worden over mogelijke bijwerkingen en dienen zij contact op te nemen bij onverwachte ziekteverschijnselen. Bij het ontbreken van effect of het optreden van onacceptabele bijwerkingen dient men te switchen naar een ander middel. Dit betekent eerst toevoegen van het nieuwe middel en vervolgens uitsluipen van het eerste middel.

Bij ernstige bijwerkingen zal het betreffende middel uiteraard meteen gestaakt moeten worden. Eventueel kan in zo'n geval tijdelijk een snel werkend anti-epilepticum zoals een benzodiazepine (bv. clobazam) toegevoegd worden. Bij gedeeltelijk effect en geen onacceptabele bijwerkingen kan eerst het effect van het toevoegen van een tweede middel worden afgewacht.

1e generatie

2e generatie

3e generatie

fenobarbital fenytoïne ethosuximide

carbamazepine lamotrigine benzodiazepines oxcarbazepine valproaat topiramaat vigabatrin gabapentine levetiracetam felbamaat

Tabel 1. In Nederland beschikbare anti-epileptica verdeeld naar tijdstip van introductie.

Valproaat is een eerste keus middel met zeer breed werkingsspectrum. De belangrijkste bijwerkingen zijn toename van de eetlust met gewichtstoename, tremor en haaruitval. Carbamazepine en oxcarbazepine hebben eveneens een breed indicatiegebied, maar dienen niet te worden voorgeschreven bij absence epilepsie en myoclonus epilepsieën in verband met kans op toena-

me van de aanvallen. Vooral carbamazepine kan een allergische huidreactie veroorzaken. Lamotrigine is eveneens een breed spectrum middel, dat als belangrijkste bijwerking een huidrash heeft. Om dit te vermijden dient het zeer langzaam te worden ingeslopen. Bij kinderen met absences kan ook ethosuximide als eerste therapie worden ingezet. Het nadeel ervan is dat het niet beschermt tegen daarbij soms ook optredende gegeneraliseerde tonisch-clonische aanvallen.

Fenobarbital wordt alleen bij convulsies bij pasgeborenen nog toegepast. Fenytoïne wordt bij kinderen alleen nog gebruikt voor het couperen van status epilepticus omdat het nogal wat bijwerkingen heeft en een lastige niet-lineaire farmacokinetiek. Benzodiazepines zoals diazepam, clonazepam en midazolam hebben vooral een belangrijke plaats bij het couperen van langdurige aanvallen in acute situaties. Clobazam wordt ook wel gebruikt als add-on onderhoudsbehandeling.

Als monotherapie met twee verschillende middelen niet voldoet zal een tweede middel worden toegevoegd. Een mogelijkheid is topiramaat, dat als bijwerking gewichtsverlies en taalstoornissen kan geven. Levetiracetam heeft als voordeel dat het geen interacties heeft en weinig bijwerkingen. Vigabatrine wordt alleen nog toegepast bij salaamepilepsie bij kinderen in het eerste levensjaar. Het indicatiegebied voor felbamaat is beperkt tot therapieresistente Lennox-Gastaut epilepsie bij kinderen. Wegens potentiële toxiciteit moet bij gebruik ervan regelmatig controle van bloedbeeld en leverfuncties plaatsvinden.

Anti-epileptica genezen niet de epilepsie. Ze onderdrukken slechts aanvallen. Bij veel patiënten is het mogelijk na een periode van aanvalsvrijheid van 1-2 jaar een staakpoging te overwegen. Uiteraard zal dat bij kinderen eenvoudiger zijn dan bij volwassenen. Een recidief aanval kan bij de laatste groep immers nogal wat implicaties hebben. Bespreking van de voor- en nadelen van staken moet dan ook zorgvuldig gebeuren.

Niet-medicamenteuze behandeling Bij patiënten bij wie de epilepsie binnen een termijn van 1 jaar onvoldoende reageert op medicatie dient men altijd andere mogelijkheden van behandeling te overwegen, namelijk epilepsiechirurgie, ketogeen dieet of nervus vagus stimulatie. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat voor de eerste optie slechts een beperkt deel van de patiënten in aanmerking komt en dat het effect van de laatste twee vaak moeilijk te voorspellen is.

“Anti-epi l eptic a g enez en niet de epi l ep s ie. Ze onder drukk en s l echts aan v al l en.”

Epilepsiechirurgie wordt vooral toegepast bij kinderen met een therapieresistente epilepsie, een omschreven consistent epileptisch focus en een onderliggend anatomisch substraat. Bij resectieve chirurgie wordt de betreffende laesie operatief verwijderd. Het kan bijvoorbeeld gaan om een corticale dysplasie, een tumor of mesiotemporale sclerose. Bij andere vormen van epilepsiechirurgie wordt het epileptisch focus geïsoleerd.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 17

Figuur 2: Stimulatie van de nervus vagus, vanuit een geimplanteerde stimulator. de stimulator ( rechts) wordt operatief in de borst geimlpanteerd (links)

Goedaardige vormen van epilepsie bij kinderen Bij een aanzienlijk deel van de kinderen gaat het om relatief goedaardige en ook goed behandelbare vormen van epilepsie. Over het algemeen functioneren deze kinderen verder normaal en is bij beeldvorming van de hersenen geen afwijking te zien. Medicamenteuze behandeling is vaak zeer effectief en slechts gedurende een periode van hooguit 2 jaar noodzakelijk. Soms is

Bij benigne familiaire neonatale convulsies (BFNC) treden de eerste aanvallen vanaf de tweede of derde dag na de geboorte op. Hoewel de behandeling met antiepileptica soms niet direct succesvol is, worden de meeste kinderen na enige weken tot maanden toch aanvalsvrij. Ongeveer 10% van de kinderen houdt echter aanvallen en sommigen blijven daarbij ook achter in ontwikkeling. Deze vorm heeft een autosomaal dominant overervingpatroon. Om er achter te komen of een van de ouders als zuigeling hetzelfde heeft gehad is informatie van de grootouders nodig. Er zijn twee genen gevonden die dit syndroom kunnen veroorzaken, beide coderend voor bestanddelen van spanningsafhankelijke kaliumkanalen.

Benigne Rolandische epilepsie is de meest bekende en meest frequent voorkomende vorm van goedaardige epilepsie op de kinderleeftijd. Het betreft ongeveer 15% van alle epilepsieën bij kinderen. De aanvallen treden op vanaf 2 tot hooguit 13 jaar, de meest klassieke vorm vanaf ca. 6 jaar. Het aantal aanvallen is meestal gering, waarbij ze vaak in clusters voorkomen. Zeker 60 tot 80% van de aanvallen treedt 's nachts op. Typische aanvallen gaan gepaard met trekkingen in één gelaatshelft of in de tong zich uitbreidend naar de arm en sporadisch naar het been. Daarbij treden speekselvloed en onvermogen tot spreken op. Uitbreiding tot grotere aanvallen treedt bij 20-30% op. De prognose is goed: bij alle patiënten verdwijnt de epilepsie spontaan uiterlijk

17

“Het onderlig g end p athof y s io lo gi s ch mech ani sme i s n amelijk een af w ijk ende f u nctie v an neur on al e ionk an al en.”

behandeling zelfs helemaal niet nodig. Het komt bij deze vormen nogal eens voor dat epilepsie bij meer familieleden voorkomt.

De afgelopen 10 jaar is door middel van genetisch onderzoek in grote families duidelijk geworden wat in ieder geval bij een deel van deze vormen het onderliggend pathofysiologisch mechanisme is, namelijk een afwijkende functie van neuronale ionkanalen. Deze ionkanalen, die doorlaatbaar zijn voor Na-, K- en Ca-ionen, spelen een belangrijke rol bij het elektrisch stabiel houden van neuronale membranen. Enkele goedaardige vormen worden hier besproken.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Een bekend voorbeeld is de callosotomie, waarbij het corpus callosum wordt gekliefd. De bedoeling daarvan is secundaire generalisatie van aanvallen te voorkomen.

Voorwaarde voor het doen van een chirurgische ingreep is dat het mogelijke voordeel ervan opweegt tegen de eventuele beschadiging en daarmee samenhangende functiestoornis.

Voor patiënten die niet voor chirurgie in aanmerking komen is soms de nervus vagus stimulatie een optie.

Hierbij wordt de linker nervus vagus vanuit een geïmplanteerde stimulator voortdurend van elektrische impulsen voorzien. Via de afferente vezels treedt waarschijnlijk centrale inhibitie op. Ook efferente vezels worden geprikkeld, wat ongewenste bijwerkingen zoals eenzijdige stembanduitval, blozen en bradycardie kan geven. De resultaten zijn wisselend en voor de individuele patiënt helaas onvoorspelbaar.

Tenslotte nog het ketogeen dieet, dat grotendeels uit vet bestaat, waarvan in enkele open-label studies een gunstig effect is aangetoond bij kinderen met hardnekkige epilepsie.

Er zijn geen epilepsievormen die meer of minder in aanmerking komen, het effect is onvoorspelbaar. Met het dieet wordt het kind in voortdurende ketose gehouden.

Het werkingsmechanisme is onbekend. Het vergt erg veel van kind en omgeving.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 18

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

figuur 3: Een afwijkende EEG, dit kan tot tientallen malen per dag voor komen.

op de leeftijd van 12 tot 13 jaar. Het EEG vertoont typische afwijkingen in de centro-temporale gebieden.

Typische absences van de kinderleeftijd ontstaan vóór de leeftijd van 10 jaar. Kortdurende bewustzijnsdalingen treden op in hoge frequentie, tot tientallen malen per dag. Het kind staart daarbij en vertoont nauwelijks of geen motorische activiteit. Begin en eind zijn zeer abrupt en het kind voelt niets aankomen.

Dergelijke absences gaan gepaard met een zeer typisch EEG patroon, zogenaamde 3/seconde bilateraal synchrone en gegeneraliseerde piekgolven. Overigens kunnen absences bij veel kinderen worden uitgelokt, zowel in de spreekkamer als tijdens de EEG registratie, door het kind te laten hyperventileren gedurende ca. twee minuten. Ongeveer de helft van de kinderen reageert binnen korte tijd zeer gunstig op medicamenteuze behandeling en de behandelduur kan bij hen meestal beperkt blijven tot 1-2 jaar.

“Het sy ndr oom v an We s t tr eedt op in het eer s t e l ev en s j aar en w or dt g ek enmerkt door de tri a s v an s al aamk r ampen” Bij ongeveer 40% van de kinderen met typische absences treden later gegeneraliseerde tonisch-clonische aanvallen op. Deze aanvallen zijn meestal weinig frequent en tamelijk gemakkelijk onder controle te brengen. De behandeling bestaat uit valproaat of ethosuximide. Zoals eerder al is gezegd, heeft ethosuximide het nadeel dat het niet beschermt tegen gegeneraliseerde tonisch-clonische aanvallen. Een klein deel van de kinderen reageert hierop onvoldoende. Men kan dan denken aan de combinatie van valproaat en ethosuximide (deze zou synergistisch werken), de combinatie van valproaat en lamotrigine (voorzichtig insluipen!) of het toe-

voegen van een benzodiazepine.

Bij juveniele myoclonische epilepsie treden naast sporadische gegeneraliseerde tonisch-clonische insulten ook schokken (myoclonieën) en absences op. De spierschokken in armen, romp en nek treden vooral kort na het ontwaken op in de leeftijdsgroep van 12 tot 18 jaar.

Het EEG toont vrij typische afwijkingen en bij een deel van de patiënten ook visuele gevoeligheid. De patiënten reageren uitstekend op valproaat (of eventueel lamotrigine) en meer dan 90% wordt aanvalsvrij. Na staken van de medicatie treedt echter vrijwel altijd een recidief op, zodat in feite de medicatie levenslang moet worden voortgezet. Sommige intelligente patiënten, die de myoclonieën als niet ernstig beschouwen, weten hun gegeneraliseerde convulsies te voorkomen door bijvoorbeeld valproaat te gebruiken in perioden waarin het optreden van een aanval zou kunnen worden uitgelokt door factoren als slaapgebrek of stress.

Kwaadaardige vormen van epilepsie Bij een gelukkig veel kleiner deel gaat het om ernstige vormen van epilepsie. Bij de meerderheid van deze kinderen wordt een onderliggende oorzaak gevonden zoals een aanlegstoornis of beschadiging van de hersenen, is tevens sprake van een ontwikkelingsstoornis, is de behandeling veel lastiger en is de prognose veel minder gunstig. Vaak moeten deze kinderen met een combinatie van meerdere anti-epileptica worden behandeld.

Het syndroom van West treedt op in het eerste levensjaar en wordt gekenmerkt door de trias van salaamkrampen, stagnatie van de ontwikkeling en een typisch afwijkend EEG. Salaamkrampen zijn abrupte in series optredende buigspasmen van nek-, romp- en extremiteitspieren. Een dergelijke serie kan meerdere minuten duren. Vrij kort na het begin van de spasmen treedt een stilstand van de ontwikkeling op, meestal beginnend met een verlies van oogcontact. Het EEG is ernstig afwijkend, ook tussen de salaamkrampen door. Het syn-

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 19

droom van West kan diverse oorzaken hebben. Bij ongeveer de helft betreft het een aandoening van prenatale oorsprong zoals een aanlegstoornis van de hersenen, congenitale infectie of een genetische aandoening zoals het syndroom van Down of tubereuze sclerose. Door de komst van de MRI is het aantal gevallen waarbij geen oorzaak wordt gevonden teruggebracht tot ongeveer 20%. Het is een typisch leeftijdgebonden vorm van epilepsie: naarmate het kind ouder wordt als gevolg van de cerebrale rijping zal het of stoppen of overgaan in een andere vorm zoals het Lennox-Gastaut syndroom. De eerste lijn behandeling bestaat uit een hormonaal preparaat (ACTH of prednisolon) of vigabatrin. Omdat dit laatste middel bij ongeveer 30% van de patiënten bij langdurig gebruik een irreversibele retinopathie kan veroorzaken is men met het gebruik hiervan terughoudender geworden. Bij kinderen met tubereuze sclerose is vigabatrin nog steeds duidelijk de eerste keus, maar daarbij dient de behandeling beperkt te worden tot maximaal 3-6 maanden.

“D e z eer moei lijk t e be s trijden aan v al l en g aan g ep aar d met s ti l s t and of r e gr e s s ie v an de ontw ikk elin g, w aarb ij v oor al s pr aak en t aal w or den g etr off en.”

Conclusie De belangrijkste boodschappen in dit verhaal zijn dat: - het vaststellen van epilepsie bij een kind lastig kan zijn; - behandelen van epilepsie meer is dan alleen maar het voorschrijven van medicijnen; - de juiste balans tussen effectiviteit en bijwerkingen van anti-epileptica afhangt van het type epilepsie; - epilepsie bij de meeste kinderen goed behandelbaar is en over kan gaan; - epilepsie bij sommige kinderen heel moeilijk behandelbaar is; - enkele niet-medicamenteuze vormen van behandeling beschikbaar zijn voor kinderen die onvoldoende op medicatie reageren.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

19

Het syndroom van Lennox-Gastaut staat bekend als het epilepsie syndroom dat het moeilijkst te behandelen is.

Gelukkig komt het niet vaak voor. De aanvallen beginnen meestal tussen 2 en 5 jaar, een deel van de kinderen heeft hieraan voorafgaand ook al het syndroom van West gehad. Bij het syndroom van Lennox-Gastaut komen diverse soorten aanvallen naast elkaar voor. In zuivere vorm kan men tonische, atone en myoclonische aanvallen onderscheiden. Mengvormen zijn echter zeer gebruikelijk. Het syndroom gaat gepaard met typische EEG afwijkingen bestaande uit 2 tot 2,5 per seconde langzame piekgolven die met grote regelmaat terugkeren. De zeer moeilijk te bestrijden aanvallen gaan gepaard met stilstand of regressie van de ontwikkeling, waarbij vooral spraak en taal worden getroffen.

Daarnaast treden gedragsstoornissen op, vaak in de vorm van agressie en hyperactiviteit; soms ontstaat een pervasieve persoonlijkheidsstoornis. De mortaliteit is bijzonder hoog tot ca. 5% bij een follow-up van 10 jaar.

Bij de behandeling wordt meestal een beroep gedaan op valproaat, lamotrigine, topiramaat, benzodiazepines en eventueel felbamaat. Hoewel bij kinderen met veel tonische of tonisch-clonische aanvallen middelen als carbamazepine, oxcarbazepine en fenytoïne goed kunnen helpen, kunnen atone en myoclonische aanvallen door deze middelen verergeren. De hieruit resulterende valpartijen kunnen het kind veel schade berokkenen, zoals verwondingen van voorhoofd, kin en gebit, polsen sleutelbeenfracturen. Het uitproberen van deze middelen moet dan ook met de grootste voorzichtigheid en bij voorkeur klinisch gebeuren.

Tenslotte kan het optreden van epileptische aanvallen bij kinderen ook een eerste signaal zijn van een ernstige onderliggende aandoening. Dat kan een hersentumor zijn, maar ook een progressieve hersenziekte.

Meestal is dan ook sprake van andere neurologische verschijnselen zoals een achteruitgang in cognitief functioneren, motorische uitval (hemiparese) en verminderd gezichtsvermogen. De epilepsie zelf hoeft zich dan overigens niet altijd kwaadaardig te gedragen.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 20

Patiënt verhaal Karijn Aussems

“In 2001 w er d ik met een her sen oper atie z o w el v erlo s t v an de g oe d aar dig e t umor al s v an mijn epi l ep s ie. Dat w a s v oor mij een w ar e bevrijdin g sd ag!”

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Ups en downs met epilepsie Als baby raakte ik op onverklaarbare wijze in een coma van 8 uur, de oorzaak hiervan werd nooit achterhaald.

Drie jaar later kreeg ik de eerste van vele epileptische aanvallen in mijn leven. Misschien heeft die coma een verband met mijn epilepsie, maar zeker zal ik het nooit weten. Wel werd het 20 jaar later duidelijk dat een tumortje in mijn linker slaapkwab de oorzaak van mijn aanvallen was. In 2001 werd ik met een hersenoperatie zowel verlost van de goedaardige tumor als van mijn epilepsie. Dat was voor mij een ware bevrijdingsdag! De epilepsie heeft me 22 jaar achtervolgd met vele aanvallen en onzekerheid. Je zou zeggen dat je er in al die jaar gewend aan raakt, maar toch bleef het een belemmering in vele opzichten.

Complex partiële epilepsie Zowel overdag als in de nacht kreeg ik regelmatig complex partiële aanvallen. Vóór de aanval kwam er veel speeksel in mijn mond en begon ik daarom veel te slikken. Ook voelde ik een raar opstijgend gevoel van mijn maag naar mijn keel. Langzaam raakte mijn bewustzijn weg en begon ik dingen te horen en zien die er niet waren. Zo herinner ik me dat ik een keer tijdens de aanval een vrouwenstem hoorde zeggen dat ik de trap op en af moest lopen. Als ik de aanvallen overdag kreeg, herinnerde ik me altijd het begin en eind van de aanval, en een enkele keer herinnerde ik me dus ook wat ik tijdens de aanval gedroomd had, maar verder wist ik absoluut niet wat er in tussentijd om me heen was gebeurd. Als ik langzaam wakker werd uit de aanval, was de wereld even compleet vreemd voor mij. Meestal kreeg ik dan veel aandacht van bezorgde omstanders, ik stelde ze dan gerust door te zeggen dat er niets aan de hand was en dat ik geen hulp nodig had. Zowel voor als na de aanval had ik een erg slechte concentratie, staarde ik veel voor me uit en kwam ik erg slecht op woorden.

Het was duidelijk dat ik sneller aanvallen kreeg rond stress-momenten, zoals rond tentamens, op verjaardagen en toen ik kind was rond Sinterklaas, omdat ik bang was dat dat ik mee naar Spanje meegenomen zou worden. Ook kreeg ik toen ik begon te menstrueren, meer aanvallen rond de menstruatie. Lang in de zon zitten leek ook aanvallen aan te wakkeren.

Schaamte Als kind heb ik nooit een aanval willen verbergen voor anderen, maar in mijn tienertijd begon ik daar wel mee.

Als ik de aanval voelde aankomen, ging ik snel naar de wc om daar mijn aanval te beleven en erna weer terug naar de klas of naar mijn werkplek te gaan. Ik deed het niet alleen om de aanval te verbergen uit schaamte, maar ook om te voorkomen dat ik tijdens de aanval in mijn broek zou plassen. Dit is me namelijk een paar keer overkomen in het bijzijn van anderen, ik schaamde me daar uiteraard diep voor. Hoe valt dat uit te leggen aan je klasgenoten?

Vage herinneringen Die 22 jaar heeft de epilepsie mijn geheugen aardig belemmerd. Ik kon erg slecht feiten zoals namen en gezichten onthouden of woordjes van andere talen uit mijn hoofd leren, terwijl ik erg leergierig was. Ook vond ik het moeilijk om me lang te concentreren op school. Ik heb op school vele uren voor me uit zitten staren. Ik vroeg aan mijn neuroloog of dit aan de epilepsie kon liggen, maar die heeft dit nooit echt bevestigd. Wel merkte ik snel na de hersenoperatie dat ik veel meer dingen onthouden kon, dus lijkt er toch een verband te zijn tussen de epilepsie en het slechte geheugen van toen. Ik geloof ook wel dat mijn lage zelfvertrouwen een belemmerende factor in mijn geheugen en leerpresetaties was. Ik was heel bang om op school te falen, en werd daardoor zo zenuwachtig dat ik begon te staren naar mijn studieboeken.

Schoolstress School kon me nogal vaak gestolen worden! Ik werd van de kleuterschool tot en met de middelbare school flink gepest, zelfs ook echt om mijn epilepsie; 'epilepsiekind', 'chaggie'. Ik keek na een epileptische aanval immers nogal somber uit mijn ogen. Door dit gejen ben ik zelfs op mijn 14e overgestapt naar een andere middelbare school omdat het gepest me te veel aangreep.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 21

Op de nieuwe school kwam ik gelukkig in een fijne groep terecht waar ik geaccepteerd werd en de nodige ondersteuning en begrip kreeg voor mijn epilepsie. Toch kon ik nog steeds niet goed presteren op school. Ik kreeg de feiten maar niet uit mijn hoofd geleerd en stapte daarom over van HAVO 4 naar een MBO-verzorgingsopleiding. Helaas ging dit ook met horten en stoten. Tijdens de stage in het derde jaar (bij een woonvorm voor gehandicapten) werd ik door mijn stagebegeleidster enorm op de vingers gekeken. Ze zei dat ze dit deed omdat ze het als haar verantwoordelijkheid zag naar de bewoners toe, want ik zou immers een epileptische aanval kunnen krijgen in hun bijzijn. Ze hield me zo enorm in de gaten, dat ik er gespannen van werd. Ik heb het vermoeden dat ik door haar waaksheid juist nerveus werd, meer aanvallen ging krijgen en slechter ging presteren. En dit werd een vicueuze cirkel, die aanvallen maakten me onzeker, die onzekerheid creeerde spanning, en die spanning wekten aanvallen op! Ik ben toen het te erg werd, daarom gestopt met de stage en tevens ook met de opleiding.

Op de rails met begeleiding

“M et s por t c r eeer de ik meer z elfr e s pect en tr ots en z at ik v eel l ekk er der in mijn v el .�

Na de interne opname bij de Terp werd ik aangenomen bij mijn sollicitatie bij IKEA en ging daar direct aan de slag. Ik voelde me enorm vereerd dat zij vertrouwen in mij hadden, terwijl ik geen opleiding had afgerond en eerlijk over mijn epileptische aanvallen verteld had. Ik werd door mijn leidinggevende bij IKEA enorm begeleid en kreeg veel verantwoordelijkheden waardoor ik mezelf echt tot bloei voelde komen. Ik ontdekte immers de kwaliteiten die ik bezat. Daarnaast was ik ook trots dat ik financieel onafhankelijk was geworden, dit was erg belangrijk voor mijn eigenwaarde. Ik bleek het ook in mijn eentje te kunnen! Ik vond het wel erg eng om in mijn eentje op afdelingen te staan. Want stel je voor als ik nou een aanval zou krijgen? Ik heb geregeld bij IKEA een aanval tijdens mijn werktijd gekregen. De ene keer kon ik na de aanval doorwerken, de andere keer was ik te uitgeput en afgeleid door de aanval dat ik naar huis moest. Ik was erg blij met de ondersteuning van mijn collega's, ze hadden er altijd begrip voor als ik naar huis moest of als ik niet geconcentreerd was door de epilepsie. Ik heb me daardoor echt op mijn plek gevoeld.

1999: Hang naar avontuur Naast mijn werk bij IKEA bleef ik fanatiek hardlopen.

Met sport creeerde ik meer zelfrespect en trots en zat ik veel lekkerder in mijn vel. Ik had het gevoel dat ik met de sport mijn lijf beter onder controle kreeg. Ik compenseerde het ongezonde deel in mijn leven, de epilepsie, met het gezonde deel, mijn sterke conditie. Nogal ambitieus als ik was, wilde ik nog meer mijn grenzen verleggen. Ik wilde nog meer bewijzen dat ik mezelf niet liet kennen door de epilepsie en zocht het grote avontuur op. Met een groepsreis naar Marokko genoot ik van het leren kennen van andere culturen! Ik ontdekte mijn talent en interesse in het contactleggen met mensen uit andere culturen. Ik beklom de Toubkal en kwam makkelijk in gesprek met de Marokkaanse mensen. Wat een kick gaf me dit! Ik had dan wel epilepsie, maar de epi-

21

Nadat ik de verzorgingsopleiding gestopt was, voelde ik me enorm beroerd. Ik schaamde me diep voor mezelf, want ik had het gevoel dat ik niets echt had bereikt in mijn leven. HAVO had ik niet afgerond en nu had ik ook al gefaald met de MBO-opleiding; wat een loser voelde ik me! Ik voelde me zo beroerd, en vroeg me af wat voor nut mijn leven nou had. Ik was alleen maar tot last met die stomme aanvallen en het falen op school. Ik was echt enorm verdrietig, verward en wanhopig en wist dat ik er in mijn eentje niet uit zou komen. Ik vroeg zowel advies aan mijn huisarts als aan de maatschappelijk werkster van SEIN (Stichting Epilepsie Instellingen Nederland). Mijn huisarts wilde me Prozac voorschrijven, terwijl we in de bijsluiter lazen dat het niet samenging met anti-epileptica.

1997: Eindelijk zelfstandig!

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Inmiddels schreef de neuroloog me Stesolid voor. Dit gebruikte ik niet alleen om aanvallen te onderdrukken als ik ze voelde aankomen, ik merkte dat het ook erg rustgevend was. Dus als ik even van de stress wilde vluchten, liet ik mezelf lekker in slaap vallen met een dosis Stesolid. Na mijn hersenoperatie heb ik erg moeten wennen om dit medicijn niet meer te kunnen gebruiken als ik me rot voelde. Ik moest opnieuw leren in slaap te vallen zonder een slaapverwekkend middel te gebruiken als ik niet lekker in mijn vel zat. Deze ontwenning heeft me echt heel wat slapeloze nachten bezorgd. Zowel de neuroloog als de apotheker hebben bij mij niet echt willen erkennen dat Stesolid verslavend is, voor mezelf voelde het wel zo aan. Ik moet zeggen dat ik verder wel erg tevreden was met mijn neuroloog.

Hij nam alle tijd om me de medische kant uit te leggen en de opties voor te leggen wat er aan de aanvallen te doen was. Hij betrok me tevens bij de besluitvormingen. Ik voede me daarom heel erg op mijn plek bij hem.

Gelukkig kwam de maatschappelijk werkster met een beter plan: opname bij de Terp; een groep voor jongeren met zowel epileptische als spanningsaanvallen. Ik kreeg drie maanden lang voor vijf dagen per week therapieen die me enorm op de rails hebben geholpen; Training Gedrags Analyse, Rationeel Emotieve Training, assertiviteitstraining, ontspaningsoefeningen, creatieve therapie en nog meer. Uit mezelf begon ik daarnaast ook aan hardlopen en putte daar erg veel kracht uit.

Tijdens het hardlopen verwerkte ik de gesprekken van de therapieen en wist ik mijn verleden te verwerken en af te rekenen met mijn negatieve gedachtenspiraal.

Tegelijkertijd bewees ik voor mezelf met het hardlopen dat ik wel degelijk ergens toe in staat was, en kreeg ook nog eens een mooier lijf. Mijn lijf bleek toch ook wat goeds te kunnen, naast mij tot last te zijn met die stomme aanvallen. Ik leerde mezelf stukje bij beetje kennen en mezelf ook weer meer waarderen. Ik werd begeleid bij het uitstippelen van een toekomstplan en de maatschappelijk werker hielp me met het schrijven van een sollicitatiebrief.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 22

lepsie had mij niet meer in bedwang! Ik bewees voor mezelf dat ik heel wat in mijn mars had, ondanks dat ik mijn opleiding niet had afgerond. Een jaar later, in 2000, trok ik nog zuidelijker, naar Oost-Afrika en liep ik een grote tocht door Masai-land in Kenia, ik leerde nog meer bijzondere mensen uit andere culturen kennen en merkte dat het werken met mensen uit andere culturen me erg aansprak. Dat was wat ik uiteindelijk zou willen doen in mijn leven, als ik het ooit zou kunnen met mijn epilepsie en lage opleidingsniveau! Ik ging ook weer verder met mijn ambitie om bergen te klimmen, ik beklom in Tanzania de Kilimanjaro van 5895 meter hoog, de hoogste berg van Afrika.

2000: Knokken voor de top!

De eerste dag van de beklimming van de Kilimanjaro kreeg ik een aanval, maar dat kon me niet veel deren en ging door. Ik had zo'n drang om de top van de berg te zien en om mijn grenzen nog meer te verkennen. Verder kreeg ik tijdens de klimtocht geen epileptische aanval meer, ondanks dat de tocht naar de top erg zwaar werd.

Mijn goede vriend en reisgenoot moest helaas afhaken omdat hij te veel last kreeg van zijn astma.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

“Ik h a d z o'n dr an g om de t op v an de ber g t e z ien en om mijn gr en z en nog meer t e v erk ennen.”

Gelukkig had ik andere reisgenoten met wie ik de klimtocht kon vervolgen. Ik sliep in berghutten en las teksten die door eerdere klimmers in de houten bedden waren gekerfd: 'Never ever again'. Ik passeerde mensen die met draagbedjes werden afgevoerd en zag aan de kant van de bergweggetjes herdenkingsbordjes van mensen die tijdens de tocht overleden waren. 'Was dit het mezelf bewijzen tegenover anderen waard?', vroeg ik mezelf af. Ik begon me te realiseren dat ik dit sporten niet meer moest doen om mijn eigenwaarde te behouden. Ik was waardevol, of ik die bergtop nou wel of niet zou behalen! Uiteindelijk heb ik de top toch bereikt, en was achteraf blij dat ik toch door ben gegaan omdat het zo'n prachtige plek was om te zien. Maar het meest blij was ik dat ik mezelf niet meer hoefde te bewijzen tegenover mezelf en anderen.

Toename van aanvallen, op zoek naar andere oplossingen Helaas ging in mijn avontuurlijke leventje het aantal aanvallen toch nog omhoog. Ik werkte inmiddels 4 jaar bij IKEA, en merkte dat 32 uur werken per week me te veel was. De stress op de werkvloer bleek te veel impact te hebben op mijn epilepsie. De aanvallen namen toe en ik werd daardoor steeds zenuwachtiger om een aanval te krijgen als ik klanten aan het helpen was. En opnieuw was hier sprake van de vicueuze cirkel. Eerst bouwde ik mijn werkuren af in de hoop dat het dan wel zou gaan, maar dat mocht niet baten.

Uiteindelijk bleef ik volledig weg van mijn werk.

Geregeld klopte ik bij de neuroloog aan op de hoop dat hij een oplossing had voor de problematiek. We probeerden vele soorten medicatie uit, waaronder ook de nieuwste. Helaas sloegen die niet aan of waren de bij-

werkingen te heftig. Zo kreeg ik van Topamax wel minder aanvallen, maar viel ik te veel af en werd ik erg neerslachtig. Dat was de kleine afname van het aantal aanvallen niet waard. Toen kwam de neuroloog met de optie om te checken of ik door middel van een hersenoperatie van de aanvallen af kon komen. Uit de MRI was immers gebleken dat ik een tumortje had in mijn linkerslaapkwab. Of dat de ware oorzaak van de aanvallen was, moest achterhaald worden met een EEG-onderzoek van één week lang dat ik in 2001 kreeg. De EEG-draden zaten 5 dagen lang 24 uur per dag aan mijn hoofd en de camera was constant op me gericht. Mijn medicatie was verlaagd op de hoop dat ik snel een aanval aan de draden zou krijgen. Dat gebeurde in de 4e nacht van de opname. Uit deze EEG-scan tijdens de aanval bleek dat de tumor de enige veroorzaker van de aanvallen was. Ik kreeg de video-opname van de aanval te zien, en zag tot mijn schrik dat ik er heel angstig uitzie tijdens een aanval. Ik kon me toen beter indenken hoe aangrijpend het voor toeschouwers kan zijn om een aanval te zien gebeuren terwijl je er niets aan kan doen.

Strijd om de wachtlijstenproblematiek Na nog meer onderzoeken werd achterhaald dat de mogelijkheid er was om de tumor te verwijderen. Echter waarschuwde de neuroloog me voor de lange wachtlijst voor de hersenoperatie in Nederland: die was namelijk twee jaar. Toevallig las ik intussen in de Volkskrant dat de Consumentenbond op zoek was naar mensen die op een lange wachtlijst stonden voor een operatie. Zij wilden namens clienten de zorgverzekeraars aanklagen dat zij operaties in het buitenland niet vergoeden als er sprake is van lange wachtlijsten.

“Het k or t g edin g w er d een hot it em; de j ourn ali s t en v an het NO S-j our n aal en R TL 4-nieu w s s t onden t e g e lijk er tijd v oor mijn deur om me t e int er v iew en v oor de uitz endin g v an diez elf de av ond.”

Ik reageerde op deze oproep, want twee jaar wachten op een operatie vond ik ook veel te lang, ik wilde graag door met mijn leven in plaats van stil te staan door de epileptische aanvallen. Al snel kreeg ik een telefoontje van de Consumentenbond, ze verzochten mij of ik namens hen mijn zorgverzekeraar aan wilde aanklagen, aangezien mijn situatie de meest significante was waar ze van hadden gehoord. Uiteraard wilde ik dat wel, want wie weet zou dat inderdaad de mogelijkheid creeëren dat ik snel in het buitenland geopereerd kon worden.

Het kort geding werd een hot item; de journalisten van het NOS-journaal en RTL 4-nieuws stonden tegelijkertijd voor mijn deur om me te interviewen voor de uitzending van diezelfde avond. Wat een aandacht; ik was er trots op dat ik de lange wachtlijstenproblematiek voor de hersenoperatie in het daglicht had kunnen stellen. En het resultaat was positief: ik kreeg direct te horen van mijn zorgverzekeraar dat ze een operatie in het buitenland wilden vergoeden. Mijn neuroloog had me verwezen

Editie5.qxp

11-8-2007

14:42

Pagina 23

naar een epilepsiekliniek in Duitsland. Een zeer vooraanstaande neurochirurg zou de operatie uitvoeren.

Nog voor het mediaspektakel en het positieve antwoord van mijn zorgverzekeraar, had ik een reis naar Mali geboekt om de twee jaar wachttijd te doorbreken. Die reis liet ik nog wel doorgaan, want ik ging ervan uit dat de operatie in Duitsland niet direct zou plaatsvinden.

Terwijl ik in Timboektoe mijn mailbox checkte, las ik in een mail van mijn neuroloog dat ik in Duitsland direct welkom was voor de hersenoperatie. Kort na mijn terugkomst vertrok ik naar Bethel voor de ingreep die 20 augustus 2001 werd uitgevoerd. Ik ging fluitend de operatiezaal in, want ik wist dat ik in goede handen was.

Mijn haar werd eraf geschoren en de tumor werd in vier uur tijd verwijderd. Een complicatie was dat de tumor vastzat aan de oogzenuw en dat het een hele moeilijke klus was geweest om hier geen schade aan te richten.

“Nu ben ik medic ijn vrij, aan v al s vrij en d aar door ook z o vrij al s een v og el!”

dat ik niet door wilde gaan bij IKEA, ik begon de uitdaging in het werk bij IKEA te missen.

Tevens had ik er moeite mee dat ik geen excuus meer voor mijn lage scholing. Dat is uiteraard onzin, maar ik voelde dat ik er enorm veel moeite mee begon te krijgen. Daarom begon ik nog geen half jaar na de operatie met een cursus voor een toelatingsexamen aan de hogeschool. Ik behaalde het met hoge cijfers en slaagde 4 jaar later eveneens met hoge cijfers voor de studie Cultureel Maatschappelijke Vorming. Ik had zo keihard geleerd en gewerkt voor mijn verslagen. Het ambitieuze werken was niet meer om mezelf te moeten bewijzen naar anderen, maar wel uit angst te falen. Tijdens de opleiding heb ik stage gelopen in Kenia, bij de jongerenorganisatie Straight Talk. Het was werk waar ik echt heel veel voldoening uit haalde. Ik leerde jongeren uit de sloppen om voor zichzelf op te komen en zich bewust te worden van hun eigen talenten. Hierbij begon ik me te realiseren dat ik het liefst in de toekomst wilde gaan werken in Kenia.

Jongeren met epilepsie aan zet!

Epilepsie blijft een onderdeel van me. Ik heb het dan wel niet meer, maar ik heb wel deze ervaring waar ik nu de vruchten van pluk. Als jongerenwerker heb ik nu een project opgezet vóór en dóór jongeren met epilepsie; Youth on the Move, empower talents with epilepsy. (www.youth-on-the-move.com). Hiermee stimuleer ik jongeren met epilepsie om zich bewust te worden wat ze allemaal wel kunnen ipv wat ze niet kunnen. Het project draait in Nederland en gaat in de komende maanden van start in Kenia. In Nairobi ga ik zes jongeren met epilepsie trainen tot bekwame jongerenwerkers die hun peergroep gaan begeleiden. Het geeft me een enorme kick dat ik nu mijn ervaringsdeskundigheid kan inzetten. Een neuroloog weet dan wel heel veel over de werking van hersenen, maar hij zal niet kunnen voelen hoe het is om met epilepsie rond te lopen. Het klinkt misschien bizar, maar nu ben ik zelfs dankbaar dat ik deze ervaring met epilepsie heb. Ik heb er zo veel van geleerd en geniet nu van mijn vrijheid.

Foliolum jaargang XX ed V | Epilepsie

Toen ik weer bij bewustzijn kwam na de operatie zag ik daardoor flink dubbel. Gelukkig was dit van tijdelijke aard, en kon ik weer een stuk beter zien na een maand.

Nog mooier was het dat ik van mijn aanvallen af was; epilepsie was verleden tijd! Ik heb na de operatie de anti-epileptica nog twee jaar geslikt. Nu ben ik medicijnvrij, aanvalsvrij en daardoor ook zo vrijals een vogel!

Zo voelt het echt. Ik hoef geen rekening meer te houden met de kans dat er een aanval komt. Ik kan gaan zwemmen zonder iemand te waarschuwen dat ik misschien een aanval krijg. Ik kan nu alcohol drinken zonder enorm teut te worden van een slok (alhoewel ik bier en wijn nog steeds vies vind), en ik kan nu zo enorm veel beter dingen onthouden. Ik stond versteld van mijn eigen geheugen na de operatie. Wel heb ik na de operatie nog een depressie gehad. Ik had spontane huilbuien en zat een paar maanden niet lekker in mijn vel. Ik moest mijn lijf zonder epilepsie opnieuw leren kennen en mijn leven opnieuw vorm zien te geven. Ook wist ik

23

Editie5.qxp

11-8-2007

14:43

Pagina 24

Editie5.qxp

11-8-2007

14:43

Pagina 25

Apotheker in de industrie Christa Bosgoed

Waarom in de farmaceutische industrie?

Mijn naam is Christa Bosgoed en ik ben industrieapotheker. Om wat specifieker te zijn, productieapotheker bij Solvay Pharmaceuticals in Olst.

Solvay Pharmaceuticals is een research georiënteerde groep farmaceutische bedrijven die tezamen de wereldwijde farmaceutische activiteit vormen van de Solvay Groep. Het probeert zorgvuldig geselecteerde en nog niet vervulde medische behoeften te vervullen op de therapeutische gebieden van neuroscience, cardio-metabolisme, influenza vaccins, pancreatische enzymen, gastroenterologie en gynaecologie/andrologie. Solvay Pharmaceuticals biedt wereldwijd werk aan ruim 10.000 mensen en had een omzet van 2,3 miljard Euro in 2005.

Solvay Pharmaceuticals B.V. is actief in Nederland en geeft werk aan ongeveer 1350 mensen in de vestigingen Weesp, Olst en Veenendaal.

Tijdens de hele opleiding vond ik eigenlijk de practica het leukst. Zeker wanneer een practicum ervoor zorgde dat de saaie theorie begrijpelijk werd. Ik wist al heel snel dat ik mijzelf niet in een openbare apotheek zag staan.

Mijn interesses lagen altijd meer in het traject van grondstof tot tablet, dan van tablet naar patiënt. Toch maar wel de apothekersopleiding afmaken, nadat het doctoraal diploma binnen was, was dan ook meer uitstel van wat te doen na de opleiding. Ik heb de mogelijkheid aangegrepen om tijdens de apothekersopleiding stage bij een farmaceutisch bedrijf te lopen. Voornamelijk om te kijken of dit een tak van sport was die mij zou aanspreken. Met deze stage werd het mij wel duidelijk dat ik in deze richting goed zat.

Producten worden gemaakt via van tevoren bepaalde procedures. Hiervan weet je dat bij goed doorlopen van de procedure, er een goed product tevoorschijn komt. De taak van de productieapotheker is dan ook het controleren van de procedure op de aanwezigheid van afwijkingen. Wanneer een afwijking geconstateerd is, moet dit beoordeeld worden. Wat is er precies gebeurd? Hoe is het gebeurd? Heeft het invloed op het eindproduct? Moet er iets extra's gedaan worden om het te corrigeren? Wat kunnen we doen om het te voorkomen? De controle gebeurt aan de hand van onder andere controle van de productiedocumenten, maar vaker nog wordt je al veel eerder door de afdeling benaderd dat er iets aan de hand is. Snel inschatten wat de situatie is en daarna handelen is dan het motto. Deze taak, het 'troubleshooten', maakt je dag zeer afwisselend. Wanneer je 's morgens op je werk komt, weet je nooit wat er in de nachtdienst gebeurd kan zijn, en of je met spoed iets moet controleren of beoordelen. En ook in deze branche heerst 'Murphy's law' en komt een probleem nooit alleen.

Daarnaast, ook een zeer leuk aspect, is dat er soms uit het optreden van afwijkingen verbeterprojecten rollen.

Natuurlijk kunnen ook eigen ideeën tot een dergelijk project leiden. Hierbij heb je als productieapotheker een belangrijke (leidende) rol. Door samen met een team van mensen met de juiste kennis te werken, is het doel om constant de kwaliteit (van het product/ proces/ afdeling/ personeel etc…) te verbeteren.

De manier waarop er invulling wordt gegeven aan de taken van productieapotheker is erg persoonlijk. Je eigen kennis uitdiepen op de gebieden die jij leuk vind, is goed mogelijk. En op die manier is er voor iedereen wel een mogelijk om zijn eigen kwaliteiten optimaal te benutten.

25

Het werken in een groot (of klein) farmaceutisch bedrijf is heel anders dan het werken in een openbare apotheek.

Dat kan iedereen zich wel indenken. De voordelen voor mij waren voornamelijk het werken met veel verschillende mensen, met verschillende expertises, waar je dagelijks nieuwe dingen kan leren. Je bent onderdeel van een groter geheel en levert een merkbare bijdrage in het bedrijf. Doordat ik voor 4 verschillende afdelingen werk is het werk zeer afwisselend en je weet nooit aan het begin van de dag hoe deze zal eindigen.

Zoals ik eerder al genoemd heb, ben ik productieapotheker van de vier niet-steriele productie afdelingen van Solvay Pharmaceuticals. Primair betekent dat toezicht houden op de kwaliteit van het productie proces. Dit is echter een zeer ruime beschrijving en de invulling is dan ook afhankelijk van wat er op je pad komt.

Foliolum jaargang XX ed V | Apotheker in de industrie

Alvorens meer duidelijkheid te verschaffen over wat mijn functie nou precies inhoud, eerst even beschrijven hoe ik vanuit de opleiding farmacie bij een farmaceutisch bedrijf terecht ben gekomen en niet, zoals vele anderen, in de openbare farmacie.

Ondanks dat je tijdens de opleiding de basis van de farmaceutische processen hebt geleerd en je daarmee een pakket aan kennis meedraagt, moet je toch weer alle processen waar je mee werkt opnieuw leren. Verdere verdieping in het onderwerp om echt inzicht te krijgen in het proces dat zich op de productie afdeling afspeelt.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:43

Pagina 26

Een biological bij astma?

‘Omalizumab’ Rory Habich, Erik Rexwinkel, Herman Meurs

Foliolum jaargang XX ed V | Geneesmiddel belicht

Astma Astma is een chronische inflammatoire luchtwegaandoening, veelal van allergische oorsprong.

Allergisch astma wordt gekarakteriseerd door de productie van specifieke IgE antilichamen tegen normaal onschuldige lichaamsvreemde stoffen uit de omgeving (allergenen, zoals bijvoorbeeld huisstofmijt, gras- en boompollen, dierepitheel). IgE bindt met name aan hoog-affiene IgE-receptoren op mestcellen en basofiele granulocyten. Binding van allergeen aan deze specifieke IgE-moleculen veroorzaakt een overgevoeligheidsreactie door de inductie van mediatorvrijmaking uit de cellen (figuur 1). Deze allergische overgevoeligheidsreactie wordt gekarakteriseerd door het optreden van reversible vroege en late luchtwegobstructies, ontsteking van de luchtwegen en ontwikkeling van bronchiale hyperreactiviteit voor allergische en niet-allergische (irritantia, inspanning) prikkels. Naast het zoveel mogelijk vermijden van allergische prikkels (bijv. door saneringsmaatregelen, allergeen-dichte matrashoezen) is de gangbare onderhoudstherapie bij astma er op gericht de benauwdheidsklachten te minimaliseren en astma-aanvallen (exacerbaties) te voorkomen (1).

Bij de onderhoudsbehandeling van astma wordt voornamelijk gebruik gemaakt van (combinaties van) kort- en langwerkende bèta2-sympathicomimmetica en inhalatiecorticosteroïden. Ondanks de doorgaans goede resultaten die met met deze therapie bereikt worden, kunnen patienten met ernstig persistent astma nog regelmatig exacerbaties ondervinden. Voor deze patienten is onlangs een nieuwe therapeutische mogelijkheid op de markt verschenen: het recombinante monoklonale immunoglobuline E (IgE)-antilichaam omalizumab (Xolair®) (2-7).

Omalizumab Omalizumab is een recombinant gehumaniseerde kappa-monoklonale IgG klasse 1-antistof die selectief bindt aan de ongebonden fractie van humaan IgE, waardoor binding van IgE aan de hoog affiene IgE-receptor op mestcellen en basofiele granulocyten wordt voorkomen.

Hierdoor wordt het vrijkomen van mediatoren (bijvoorbeeld histamine, leukotrienen, cytokines) verminderd en treedt er een verminderde allergische respons op. Tevens reduceert omalizumab het aantal IgE-receptoren op mestcellen en basofielen. Omalizumab vermindert zo de immunologische respons van de luchtwegen op aëroallergenen (figuur 1) (7).

P.S.-agenda Juli

September

Oktober

02. STOF-vergadering 03. P.S.-borrel

03. Opening academisch jaar EIK introdag 04. P.S.-borrel 10. STOF-vergadering 11. Informatieavond Statuten & Regelementen 13. Informatieavond Statuten & Regelementen 14-16. EIK introweekend

01. STOF-vergadering 02. P.S.-borrel 18. Internationale avond Groningen (K.N.P.S.V.) 23. ALV

Augustus 27. EIK introdag 28-29. BBB 31. OPG-hockeytoernooi

Editie5.qxp

11-8-2007

14:44

Pagina 27

Figuur 1. Werkingsmechanisme van omalizumab (7).

Klinische relevantie

Conclusie Het gebruik van omaluzimab als biological vormt een nieuwe benadering in de behandeling van patienten met ernstig persisterend, therapieresistent allergisch astma.

Meer ervaring is nodig om de klinische relevantie van het middel goed vast te kunnen stellen. Mede gezien de hoge kosten van de therapie met omalizumab, wordt thans onderzoek verricht naar goede voorspellers van de effectiviteit van het middel.

Referenties

27 01

1 NHG-standaard M27b Astma bij volwassenen (april 2001) 2 Farmacotherapeutisch kompas 2007: Omalizumab (Xolair) 3 H.P. Roelevink, M. Eilders, Omalizumab, nieuw, maar verdacht, Pharma Selecta 2004; vol 20, nr 21 4 A.F. Cohen, E.A. Dubois, H. van Bronswijk, Nieuwe geneesmiddelen; omalizumab. Ned. Tijdsch. Geneesk.

2006; 150: 2871-2872 5 P.C. Avila, Does anti-IgE therapy help in asthma?

Efficacy and controversies. Annu. Rev. Med. 2007; 58: 185-203 6 Omalizumab, behandeling ernstig allergisch astma, GEBU 2007; 41 : 9 7 http://www.fda.gov/OHRMS/DOCKETS/ac/03/briefing/3952B1_01_Genentech-Xolair.htm

Foliolum jaargang jaargang XX XX ed ed VII | Geneesmiddel Persoonlijkheidbelicht sstoornissen Foliolum

Diverse studies hebben aangetoond dat bij patienten met matig ernstig tot ernstig persisterend astma, die onvoldoende zijn gereguleerd ondanks optimale onderhoudsbehandeling met hoge doseringen inhalatiesteroiden en langwerkende bèta2-sympathicomimetica, toevoeging van omalizumab aan de therapie een significante vermindering van het aantal exacerbaties en een verbetering van de astmacontrole en kwaliteit van leven tot gevolg heeft. Het middel heeft echter geen significant effect op de longfunctie en bronchiale hyperreactiviteit.

Omalizumab is geregistreerd als aanvullende behandeling bij volwassen en adolescente patienten (12 jaar en ouder) met ernstig persistent allergisch astma, die een verminderde longfunctie bezitten, zowel overdag als 's nachts regelmatig symptomen hebben en die last hebben gehad van meerdere gedocumenteerde ernstige astma-exacerbaties ondanks de dagelijkse hoge dosis inhalatiecorticosteroiden plus een geinhaleerde langwerkende bèta2-agonist (2,6). Het middel dient alleen te worden overwogen bij patiënten met overtuigend IgEgemedieerd astma (positieve huidtest, verhoogde IgEtiter) en wordt voorgeschreven door de longarts.

Omalizumab wordt subcutaan geinjecteerd (door arts of verpleegkundige) en de dosering is afhankelijk van de IgE-waarde in het serum en het lichaamsgewicht. Na 16 weken dient het effect op de astmacontrole te worden geëvalueerd. De tot dusver gemelde bijwerkingen bestaan voornamelijk uit hoofdpijn en een huidreactie op de injectieplaats. Langetermijn effecten en mogelijke effecten van omalizumab op het immuunsysteem en op het optreden van maligniteiten worden nog nader onderzocht. De voordelen met betrekking tot het verminderen

van astma-exacerbaties en de betere controle van de ziekte zouden echter opwegen tegen de potentiële risico's van het gebruik van omalizumab (7).

Editie5.qxp

11-8-2007

14:44

Pagina 28

Editie5.qxp

11-8-2007

14:45

Pagina 29

Alumni Interview met Prof. dr. D.R.A. Uges Ernst Arbouw 'Eind jaren zeventig, ik was toen al hoofd van het laboratorium van de apotheek van het ziekenhuis, zat ik met professor Huizinga in de auto. Op een zeker moment viel het gesprek in de auto even stil, waarop hij na een tijdje zei: 'En collega, heeft u misschien nog iets te vragen?'

Daarop zei ik: 'Ja professor, ik zou het plezierig vinden dat u mij in het vervolg Donald noemt.' Vervolgens was het weer een tijdje stil, waarna Huizinga antwoordde: 'Dat zou wel kunnen, maar dan moet u mij Tekke noemen en dat gaat me te ver'."

"Als je met Huizinga wilde communiceren, kon je dat het beste doen als de kapper kwam. Hij had weinig haar, maar regelmatig kwam de kapper langs om hem in de apotheek te knippen. Als ik dan binnen kwam, had hij tijd om allerlei zaken te bespreken. Dan kon hij immers niet weg."

Uges noemt nog twee andere hoogleraren die bepalend zijn geweest voor zijn carrière. "Ik werkte als studentassistent bij professor Faber. Ook een hele formele man, maar anders dan Huizinga. Vóór de deur van Vindicat was het u en professor, na de klapdeur werd het je en Jan." Toxicoloog Professor Maliza, destijds lijfarts van Sophia Loren en de toenmalige paus, ontmoette hij tijdens zijn eerste congres. "Ik had van professor Huizinga geleerd altijd kritisch te zijn, dus toen na de openingslezing gelegenheid was voor vragen, stond ik op en vroeg publiekelijk: 'Klopt uw theorie wel? Ik denk dat u zich heeft vergist'."

"De blikken van andere aanwezigen zal ik nooit vergeten, zo'n jong broekie tegen de grote Maliza. In de koffiepauze voelde ik plotseling een grote hand op mijn schouder, dus ik kijk verschrikt op: Maliza. 'Fantastisch dat u me heeft gewaarschuwd voor de fouten in het verhaal. Ik moet deze lezing nog drie keer houden.' Daarna heeft hij me geïntroduceerd bij belangrijke aanwezigen. Hij heeft me internationaal op kaart gezet."

Tekke Huizinga

Deze tekst verscheen oorspronkelijk in de Universiteitskrant en is hier met toestemming van de redactie overgenomen.

29

Donald Uges

Huizinga wilde zijn protégé na afstuderen ook uit militaire dienst houden, maar daar had hijzelf geen zin in. De hoogleraar regelde daarop een plek voor hem in het militair hospitaal in Utrecht.

Foliolum jaargang XX ed V | Alumni

Donald Uges, hoogleraar klinische en forensische toxicologie gebruikt de anekdote om het karakter van zijn voorganger een leermeester professor Tekke Huizinga te illustreren. Huizinga, destijds hoofd van de ziekenhuisapotheek, was formeel en afstandelijk, vertelt Uges. Maar, en dat is misschien wel zijn belangrijkste eigenschap, hij plaatste altijd de patiënt centraal. "Als hij college gaf dan stond hij 's ochtends om acht uur in z'n witte jas voor de zaal. Dan begon hij een verhaal: 'Ik had net een patiënt die...', direct uit de praktijk. Die beroepsinstelling - de patiënt staat centraal - en de interesse voor de hele breedte van het vak ziekenhuisfarmacie heb ik vooral van hem geleerd." En, vertelt hij even later: "Ik geef nog steeds college in witte jas, dat heb ik van hem afgekeken."

Huizinga begon voor de oorlog als spoeljongen voor het glaswerk in de ziekenhuisapotheek. Via de avond-HBS en een studie farmacie werd hij in 1942 hoofd van de apotheek en, meteen na de oorlog, hoogleraar farmacotherapie. Een man met wie je als student niet zo heel veel te maken had, vertelt Uges. Hij kwam hem eigenlijk pas voor het eerst tegen toen hij zijn doctoraalonderzoek deed. Al snel bleek dat Huizinga hem hoog aansloeg.

"Hij vond dat ik maar moest blijven om hoofd van het laboratorium van de apotheek te worden. Hij regelde ook waar ik m'n stages liep: ga maar naar Nijmegen en Utrecht."

Editie5.qxp

11-8-2007

14:46

Pagina 30

Student in het buitenland

Foliolum jaargang XX ed V | Student in het buitenland

Martine van Schouwenburg

Het land van de maple leaf, ijshockey, bevers en natuurlijk de ‘moose’, oftewel Canada! Daar ben ik in januari heen vertrokken om mijn bijvakonderzoek te doen. Ik doe onderzoek in het Montréal Neurological Institute bij de afdeling Complex Neural Systems naar een bepaald gebied in de hypothalamus. In dit gebied, de arcuate nucleus, bevinden zich growth hormone releasing hormone (GHRH) neuronen die projecteren naar de median eminence en daar GHRH afgeven zodat de afgifte van groeihormoon door de hypofyse wordt gestimuleerd.

Deze GHRH neuronen bezitten receptoren voor somatostatine, een hormoon dat de afgifte van groeihormoon juist remt. Somatostatine kan direct de afgifte van groeihormoon door de hypofyse remmen, maar kan daarnaast ook de GHRH neuronen in de arcuate nucleus inhiberen.

Uit eerder onderzoek is gebleken dat de somatostatine receptor sst1 in tegenstelling tot de meeste neuropeptide receptoren niet evenredig over de celmembraan verdeeld is, maar zich concentreert rondom synapsen. Dit zou kunnen betekenen dat somatostatine betrokken is bij de regulatie van afferente signalen. In het huidige onderzoek probeer ik, met behulp van elektronenmicroscopie en fluorescentie experimenten, uit te zoeken of deze afferente signalen vooral inhiberend (GABA) of exciterend (glutamaat) zijn.

Martine op een bankje op St. Louis Square na een flinke sneeuwbui.

De vlag van Canada.

Gelukkig heb ik naast m’n onderzoek ook nog tijd om wat van Montréal te zien! Montréal ligt in de Franstalige provincie Quebec en is de één na grootste stad van Canada (en na Parijs de grootste Franstalige stad ter wereld). Het ligt aan de voet van de ‘berg’ de Mont Royal waar de stad naar vernoemd is. Ik heb er voor gekozen om hier heen te gaan zodat ik mijn Frans kon verbeteren, maar daar komt helaas weinig van terecht.. Montréal is echt een multiculturele stad en praktisch iedereen spreekt ook Engels. Ik ben er inmiddels al aan gewend geraakt dat mensen in een gesprek zowel in het Engels als Frans tegen je praten, en soms zelfs binnen één zin verschillende talen spreken! Ik woon in de ‘Portugese’ buurt en er zit weliswaar een Portugese bakker, café en supermarkt bij mij in de straat (en dan bedoel ik een heel klein stukje van de straat, want de meeste straten zijn hier kilometers lang), maar ook een Vietnamees, Japans, Algerijns/NoordAfrikaans, Spaans en Maleisisch restaurant, een Marokkaanse en Tibetaanse winkel en een wasserette die gerund wordt door een Grieks echtpaar! De Canadezen zitten dan ook een beetje in een identiteitscrisis, iedereen is tenslotte een immigrant en de ‘typische’ Canadees bestaat eigenlijk niet echt. Daarnaast is Canada een relatief jong land, begin 1600 werden de eerste dorpen gebouwd door de kolonisten, en kent dus nog weinig geschiedenis en cultuur. Ik sprak een Frans meisje die naar Vieux Montréal was geweest en erg teleurgesteld terug kwam omdat het helemaal niet oud bleek te zijn, haha!

Montréal is een erg leuke stad om te wonen, zeker nu het (eindelijk) zomer wordt. De winter was lang en koud, met dagen waarop het maar liefst –30 graden was! Ik moet zeggen dat het me wel mee is gevallen, als je tenminste

Editie5.qxp

11-8-2007

14:46

Pagina 31

goed voorbereid de deur uit ging en niet langer buiten bleef dan nodig.. Half april sneeuwde het nog, en een paar dagen later (letterlijk 4 dagen!) was het 25 graden, echt een bizarre omslag! Duurde even voor alle sneeuw gesmolten was, maar alle bomen en planten zijn binnen drie weken helemaal uitgelopen en alles staat in bloei! Er zijn ineens veel meer mensen op straat, alle terrasjes staan buiten en veel cafe’s hebben een soort schuifpui die open gaat. Ziet er allemaal erg gezellig uit! Mensen gaan hier erg vaak uit eten, want het is relatief goedkoop (voor 15 euro heb je een 3-gangen menu) en bij een aantal restaurants mag je je eigen wijn meenemen, ideaal!

De locale specialiteiten zijn smoked meat, gerookte ham met speciale kruiden, en poutine, friet met jus en een soort verse kaasbrokjes… Smaakt lekkerder dan het klinkt hoor!

Studenten hebben hier 4 maanden zomervakantie! En het is ook erg grappig hoe ze hier gewend zijn aan de grote afstanden. M’n huisgenootje vindt bijvoorbeeld dat haar ouders best dichtbij wonen: 700 km!

Natuurlijk valt er nog veel meer te vertellen over Montréal en Canada, maar over 4 weken moet ik mijn onderzoek afhebben, dus nu maar weer hard aan de slag! Ik kan het iedereen aanraden om een deel van de studie in het buitenland te doen, écht een leuke ervaring!!

Groeten uit Montréal!

Hoewel het niet echt een cultuurshock geeft om hier te zijn (maak trouwens niet de vergissing om Canadezen te vergelijken met Amerikanen!), zie ik als buitenstaander wel wat dingen die anders zijn dan in Nederland. Zo was het bijvoorbeeld een vreemde ervaring om iedereen op (huis)feestjes op sokken rond te zien lopen. Het is hier heel ongewoon om binnen je schoenen aan te houden.

(Heeft denk ik met de sneeuw te maken in de winter) Je kan hier melk kopen in zakken!! Ziet er echt té ranzig uit..

Foliolum jaargang XX ed V | Student in het buitenland

Rechts: Parc Jeanne Mance, waar mensen in de zomer beachvolleybal spelen.

31

Uitzicht op downtown Montréal vanaf Ile St. Hélène.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:47

Pagina 32

Editie5.qxp

11-8-2007

14:47

Pagina 33

Buitenland Excursie 2007: Barcelona Maarten Boon

Zeker ook omdat het programma de volgende ochtend weer vroeg van start ging. De traditionele cavabrouwerij van Freixenet was de reisbestemming van zondagochtend. Een rondleiding door de fabriek, opgeleukt door een tour met een treintje door het gebouw, zorgde ervoor dat er veel souvenirs meegenomen werden uit het winkeltje waar je van alles en nog wat van Freixenet kon kopen. Vooral de flessen cava deden het goed. De meeste flessen werden gekocht om aan het thuisfront uit te delen, sommige flessen waren echter een stuk eerder op…

Al dan niet onder invloed van de cava aanvaardden we de terugreis om in Barcelona de Sagrada Familia van Gaudí te bezoeken. Dit overweldigende bouwwerk is pas ten dele af en staat zeker nog 19 jaar in de steigers. In 2026 zou het af moeten zijn, exact honderd jaar na de dood van Gaudí. Hoewel dit streven door veel BEC-gangers als irreëel werd bestempeld, was menigeen toch onder de indruk van het gebouw.

Foliolum jaargang XX ed V | Buitenland Excursie 2007

Ruim een week nadat de pre-BEC-borrel plaats had gevonden, meldden de meeste BEC-gangers zich op vrijdagmiddag 6 april rond vijf uur in de Gouden Zweep voor een diner. Tegen zessen kwamen ook de andere reizigers aan, waarna om zeven uur de bus naar Barcelona vertrok.

Na een lange reis waren we tegen vieren op zaterdagmiddag in het hostel. Iedereen had even de tijd om z’n spullen op de kamers te dumpen, waarna we een kijkje gingen nemen in de stad. Rond etenstijd kwam iedereen bijeen om gezamenlijk de eetlocatie te zoeken. Een leuke tent met een lopend buffet was de eerste eetgelegenheid die we in Barcelona bezochten. ’s Nachts zochten we voor de eerste keer het Spaanse nachtleven op. Een stevige wandeling bracht ons naar een uitgestorven winkelcentrum waar op de bovenste verdieping ineens een erg gave club bleek te zitten. De meeste farmaceuten werkten hier aan het begin van een groot slaaptekort.

33

Editie5.qxp

11-8-2007

14:48

Pagina 34

Foliolum jaargang XX ed V | Buitenland Excursie 2007

Al dan niet onder invloed van de cava aanvaardden we de terugreis om in Barcelona de Sagrada Familia van Gaudí te bezoeken. Dit overweldigende bouwwerk is pas ten dele af en staat zeker nog 19 jaar in de steigers. In 2026 zou het af moeten zijn, exact honderd jaar na de dood van Gaudí. Hoewel dit streven door veel BEC-gangers als irreëel werd bestempeld, was menigeen toch onder de indruk van het gebouw. Vooral de al wel voltooide voorgevels waren het bekijken waard, maar ook binnen kon iedereen z'n ogen de kost geven.

Na het bezoek aan de Sagrada Familia werd er voor het eerst gebruik gemaakt van het Spaans openbaar vervoer.

De metro bracht ons richting de haven waar we een boottocht langs de kust van Barcelona maakten. Helaas verdween de zon tijdens de boottocht, waardoor de meeste mensen zich naar binnen verplaatsten. 's Avonds was de vrije avond gepland. Iedereen kon doen wat hij of zij wilde, zo was dit bijvoorbeeld de mogelijkheid om in een tapasbarretje te eten of om iets te bekijken dat niet in de planning was opgenomen. Uiteindelijk kwamen we allemaal 's nachts weer bij elkaar om uit te gaan in twee verschillende clubs dichtbij het hotel.

Op de vrije avond volgde de vrije maandagochtend. De meeste farmaceuten besloten uit te slapen en zich pas weer voor de lunch te melden. Er waren echter een paar culturele die-hards die dit moment aangrepen om een museum te bezoeken. Omdat er een sportieve activiteit op het programma stond, moest iedereen goed eten in wederom een zaak met lopend buffet.

De middag werd gevuld met de 'Fat tire bike tour'.

Iedereen kreeg een mountain bike-achtige fiets waarna we in twee groepen verdeeld werden. De groepen werden begeleid door Amerikanen die hun geluk zijn komen beproeven in de hoofdstad van Catalonië. Ze wisten erg veel te vertellen over de geschiedenis en de architectuur.

Onze tour begon op het stadhuisplein, het plein waar tevens het Catalaans parlement zetelt. Vervolgens kwamen we onder andere langs het theater gebouwd in Jugendstil, de Arc de triomphe van Barcelona, de dierentuin en het Olympisch dorp. Daar namen we een pauze om aan het strand een drankje te nuttigen. Hoewel de locatie voor de pauze goed gekozen leek aan, was de temperatuur dusdanig en woei het zo hard dat iedereen het koud had. Daarom werd er op het tweede deel van de tocht hard gefietst om weer warm te worden.

Voor de avond was het luxe diner gepland in een restaurant dichtbij ons hostel aan de Ramblas. Een goede maaltijd met een wat tegenvallend dessert was het resultaat. Hier vonden ook de bedankjes van het bestuur, de BEC en de BEC-docent van dit jaar, Klaas Poelstra, plaats.

Uiteraard was het die avond weer tijd om ons in het nachtleven te storten van Barcelona. Club 13 aan de Plaza Real werd bezocht. In deze club waren vooral veel Afrikanen te vinden die hun eigen muziek ten gehore brachten, terwijl er ook een zaal was waar gedanst kon worden.

Na opnieuw een korte nacht stond het eerste bedrijvenbezoek van de BEC op het programma. In een dorpje buiten Barcelona bezochten we het bedrijf Fagron, dat ook in Nederland gevestigd is.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:49

Pagina 35

Om acht uur op die avond zaten wij al weer in een restaurant om een stevige bodem te leggen voor het feest met de Spaanse studenten. Helaas viel de opkomst van de Spanjaarden tegen, er waren er maar drie. Gelukkig was de tent die we bezochten zo leuk dat veel mensen toch ‘gewoon’ de laatste nacht door hebben gehaald. Heel erg was dit niet omdat we er woensdagochtend alweer om zes uur uit moesten om op tijd bij Almirall te zijn, met het openbaar vervoer een uur buiten Barcelona gelegen.

Almirall is een bedrijf dat via onderzoek en ontwikkeling naam maakt in de wereld van de farmacie. Het vrij nieuwe gebouw bood met al z’n glaswanden een goed inzicht in de dingen die daar gebeuren. Dit zorgde ervoor dat we een goede indruk konden opdoen van het bedrijf.

Na de lunch in de kantine van Almirall ging de reis terug naar Barcelona. Na nog een uur over de Ramblas gezworven te hebben en het één en ander aan souvenirs meegenomen te hebben voor het thuisfront, vertrok de bus weer richting Nederland. Na het afscheid van Barcelona wachtte ons ’s nachts nog een zwaar afscheid, namelijk dat van onze buschauffeur Ingmar, die na al deze dagen werd afgelost. Ondanks dit verlies reden we gauw verder en zo waren we rond drie uur op de 12e april weer in Nederland.

Nogmaals wil ik namens iedereen de BEC bedanken voor een schitterende reis!

Foliolum jaargang XX ed V | Batavierenrace

Helaas konden we maar maximaal met de helft van de mensen tegelijk binnen zijn, waardoor iedereen z’n geduld moest betrachten. Daar kregen we wel een interessante rondleiding door het gebouw voor terug. De rondleiding leerde ons wat voor halffabrikaten er bij Fagron vandaan komen en hoe deze op kwaliteit getest worden. Wat tevens opviel was dat steriele ruimtes in Nederland sterieler zijn dan in Barcelona.

Op het bezoek volgde een lunch in een restaurantje naast het bedrijf. Menig farmaceut bleek niet erg happig op de ons voorgeschotelde traditionele Spaanse gerechten, waardoor we gauw weer in de bus naar Barcelona zaten.

Voordat de universiteit bezocht werd, hadden we een klein uur om het Parc Guëll van Gaudí te bewonderen.

Wederom viel er veel Jugendstil-architectuur te zien, maar de tijd die ons gegeven was, was wel erg kort om alles te zien.

Vanaf het Parc gingen we met de metro richting het universiteitencomplex. In het zicht van het imposante Camp Nou bleek zich de universiteit te bevinden. Hier werden we hartelijk welkom geheten door verschillende professoren alvorens we een rondleiding kregen van de drie dames van het bestuur van de studievereniging. Wat opviel was dat het er in Spanje op de universiteit schoolser aan toegaat dan in Nederland. Tevens vielen de collegetijden op, want uiteraard wordt er met de siësta rekening gehouden, waardoor er vaak wordt doorgegaan tot acht uur ’s avonds.

35

Editie5.qxp

11-8-2007

14:49

Pagina 36

Editie5.qxp

11-8-2007

14:50

Pagina 37

Batavierenrace Linet Tanke

Op 28 april 2007 was het zover, de 35e Batavierenrace stond op het punt om te beginnen.

Na maandenlange trainingen in het Noorderplantsoen (voor mij tenminste, de wat betere P.S.-ers mochten het Noorderplantsoen al uit) ken je echt elk steentje en elke boom en ben je ‘Jantje zag eens pruimen hangen...’ al heel vaak jaloers voorbij gerend. Het basketbalveldje was steeds weer een feest van herkenning.

Het was dan ook een hele uitdaging om de hardloopwereld eens vanuit een ander perspectief te bekijken. In mijn geval een blokje om in Nijmegen.

37

Rond een uur of 7 werd de nachtploeg afgewisseld door de ochtendploeg. Vol enthousiasme stonden zij klaar om het stokje over te nemen. De nachtploeg kon nu van de welverdiende rust gaan genieten op de campus van Enschede. Ik voelde meer voor een bed en ben gaan slapen bij familie in Enschede. Zaterdag overdag is dan ook totaal aan mij voorbij gegaan.

Eenmaal terug op de campus van de Universiteit, kwam ik een oververhitte Cynthia tegen en hoorde ik dat Kristian zo gefocust aan het rennen was, dat hij het zwaaien naar z’n fans helemaal vergat. Matthijs daarentegen, stelde zijn prioriteiten en heeft het volgehouden om heel de afstand, met zijn laatste krachten, nog elk meisje te begroeten.

De 57e plaats bij de 35e Batavierenrace werd mede mogelijk gemaakt door (in volgorde van opkomst): Linet Tanke, Alexander Hamilton, Dario Sassano, Lars van der Wijk, Jan Baltink, Ebian Brill, Anne Lexmond, René Westerhof, Marieke van der Vegt, Piter Oosterhof, Eline Stoutjesdijk, Marloes ten Brink, Dorieke van Balen, Fieke Prins, Sven de Krou, Job van Boven, Jacomijn Dijksterhuis, Tonnis-Jan Kruizinga, Cyril van Erp, Janneke Klein Gunnewiek, Matthijs van der Kraats, Maurits Vissers, Linda Labberton, Cynthia Nijenhuis en Kristian Pool.

Foliolum jaargang XX ed V | Batavierenrace

Na een kleine schoenencrisis, ging om 00.40 voor P.S. met het toepasselijke ploegnummer 125 de race van start. Nadat ik anderhalf rondje over de atletiekbaan gerend had en een blokje om in Nijmegen, zette Alexander de eerste echte stappen richting Enschede.

Onder de vakkundige leiding van onze chauffeurs van de nachtploeg zijn we na de vele stops in de weilanden veilig aangekomen op het wisselpunt.

De mannen van de nachtploeg hebben in hun goedheid nog geprobeerd al het bier op te drinken, zodat de anderen niet hun tong zouden branden aan bier wat, volgens hen, tegen die tijd wel behoorlijk opgewarmd zou zijn.

Rond een uur of zes ’s avonds zat iedereen gezellig in het zonnetje bij de tenten waar Jacomijn, Anne en Dario een pastasalade aan het bereiden waren. Om de magen nog iets beter voor te bereiden op de avond, werd er ook nog friet met een snack naar keuze geserveerd.

Niet veel later barstte hét feest dan echt los. Het feest waar iedereen het eigenlijk voor deed. Hét studentenfeest van het jaar. Het feest met een silent disco en rode lichtgevende ijsblokjes. Die rode lichtgevende ijsblokjes maakten een hoop creativiteit bij Cynthia en Eline los.

Naast de rode lichtgevende ijsblokjes, waren er ook zweetbandjes en hoofddeksels te sparen.

De “silent-disco” bleek een minder groot succes. Maar gelukkig was er voor ieder wat wils en kon het laatste restje overgebleven energie nog nuttig gebruikt worden.

Uiteindelijk lagen de meesten van ons op een vrij respectabele tijd weer in de tent.

Ongeveer anderhalf uur nadat de feestmuziek uitging, werden we alweer ‘gewekt’ door stemmige ochtendmuziek. Zeker het busje van de buren had daar een geheel eigen idee over.

In een rap tempo werden na het ontwaken de tenten gedemonteerd en het ontbijt genuttigd. Voordat ik het wist, zaten we alweer in de trein naar Groningen.

Opeens was de Batavierenrace achter de rug en waren de maandagse trainingen voorbij.

Maar het resultaat mag er wezen! We zijn 57e van de 298 geworden. Dat is best een prestatie.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:50

Pagina 38

Editie5.qxp

11-8-2007

14:52

Pagina 39

RijWiel PrestatieTocht Wim Velema

Na geschaft te hebben was de tijd daar voor de middagactiviteit. Bij aanvang had de op toonkunst bewegende menigte meer iets weg van een samenscholing van lieden, die Neerlands traditie van ritmisch bewegen op houten schoeisel aan het beoefenen waren, dan wel aan het hossen of het zogenaamde høken waren. Echter na twee uur een semi-masterclass genoten te hebben in het uitvoeren van gestructureerde bewegingen, leek de meerderheid van de gegadigden de ritmiek aardig onder de knie te hebben.

De trip huiswaarts kan louter beschreven worden met een bewoording in de trant van: Gekweld, vermoeid, geplaagd, geërgerd, gaar, bedroefd maar bovenalles ontdaan. Fortuinlijk smaakte het avondmaal daar alleen maar beter door.

Deze dag vol van emoties, waar sporadisch een druppel traanvocht weggepinkt werd en die in het teken van genegenheid, maar aan de weerzijde in het teken van animositeit stond, werd beëindigd met een borrel waarbij de victorianen gelauwerd werden. Na menige desperate poging van andere bendes dan het team van insideout, waren het uiteindelijk toch zij die de triomf konden celebreren.

Foliolum jaargang XX ed V | RijWiel Prestatietocht

De byciclette’s werden uit de immer met morsigheid bekleedde kotten gehaald, kettingen werden voorzien van het nodige smeer, zadels werden op de juiste dimensie gesteld, somma, het was weer tijd voor de RijWiel PrestatieTocht.

Elke velo werd voorzien van de elementaire opfleuringen, niet alleen om het gevoel van behaaglijkheid te midden van een gezelschap te doen opkrikken, maar bovenal om meer wedijver te bewerkstelligen. Dit in overeenkomst met onze roodhuidige medemensen, die in het vermeende Indië hun snoet merkten met strepen, om op deze wijze hun opponenten in het angstzweet bedwelmd achter te laten. Hierop afgaand was de RWPT wederom een ware worsteling, met uiteindelijke aspiratie om bij de ontknoping van deze letterlijke rit de bokaal met een grimas op het gelaat, op te mogen strijken.

Welaan, de tocht bracht ons langs glorierijke panorama’s die het Groningse gewest rijk is. Er werd volop genoten van de aanwezige flora en fauna en veel buurtschappen werden aangedaan. Ondertussen werd getracht de moeilijkheden, die na veel hersenspinsels door de commissie op papier waren gedeponeerd, te ontrafelen, zodat de victorie niet door toedoen van insufficiënte beantwoording van de vraagstukken, uit zou blijven.

39

Editie5.qxp

11-8-2007

14:53

Pagina 40

Party & Co met de Redactiecommissie ‘07-’08

Foliolum jaargang XX ed V | Party & Co

Loes Kistemaker

Om de algemene ontwikkeling van onze opvolgers op de proef te stellen en ze duidelijk te maken hoe leuk een spelletje Party & Co is werd afgesproken 23 april samen te gaan eten en te Party & Co-en. Janneke had haar woonkamer afgestaan en het beloofde een gezellige avond te worden. Dankzij de vele dames in de redactiecommissie ‘07-’08 kwam er een heerlijke maaltijd op tafel, waarvan iedereen kon genieten voordat het serieuze werk ging beginnen. De glazen ranja maakten plaats voor een biertje en een wijntje en de teams werden ingedeeld.

Uiteraard vormden de goed op elkaar ingespeelde functies van het huidige foliolum een team. Omdat het assessoraat nog steeds denkt dat ze altijd winnen, al is dit slechts één keer het geval geweest in onze lange Party & Co geschiedenis, vormden ook zij een team. Bij het nieuwe foliolum werd een gelijke indeling gemaakt en nadat alle kaartjes weer van de grond waren gehaald kon de strijd beginnen. De tijd werd, zoals gewoonlijk, bijzonder goed bijgehouden door Wim met onze minstens zo bijzondere zandloper welke af en toe stil blijft staan. Ook blonk Wim weer uit in het sturen van de meeste smsjes.

Dit keer was Eline er helaas niet bij dus moest het contact goed onderhouden worden.

Pieter had na eerdere ervaringen met de fotocommissie inmiddels begrepen dat je de woorden bij ‘het verboden woord’ juist niet mag voorlezen, wat ervoor zorgde dat er weer prachtige omschrijvingen werden bedacht. Een houthakker is volgens Floor bijvoorbeeld: iemand die een ding wat daar groeit kapot maakt.

Op bizarre wijze weten de functies van de redactiecommissie ‘07-’08 ‘rozengeur en wodka lime’ te lip lezen. Dat dit voor een schijfje was maakt het geheel nog iets twijfelachtiger. De functies van het huidige foliolum hadden hiervoor hun voorsprong echter al veilig gesteld door te raden dat de zwaarste baby ooit geboren 7 kilo weegt.

Janneke heeft wat moeite met het uitbeelden van ‘iemand de rug toekeren’, aangezien ze niet weet wat tóekeren betekent. Dit probleem had ze ook al bij het woord extásy (spreek uit: extaaasy). Na een leuke strijd werd er overtuigend gewonnen door de functies van het huidige foliolum en was ons assessoraat helaas weer laatste.

v.l.n.r.: Wim, Gertruud, Janneke, Linet, Floor, Pieter, Patrick, Sophie, Tonnis-Jan, Laurien, Linda en Loes.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:53

Pagina 41

De goede oplossing van de prijsvraag is alpha4bèta2.

De winnaar van het ‘Chantix’ T-shirt is Sophie Wassenaar. Proficiat!

41

We wensen de redactiecommissie ‘07-’08 veel succes volgend jaar!

Prijsvraag

Foliolum jaargang XX ed V | Party & Co

Vervolgens werd het tijd voor de alles onthullende vragen. Gelukkig hebben we Pieter enthousiast gemaakt voor het spel Party & Co en hij wil het er volgend jaar zeker inhouden. Helaas moet hiervoor eerst nog wat overleg met de minder enthousiaste praeses plaatsvinden. Ze hebben allemaal al een duidelijke mening over hun favoriete kleuren, iets wat bij ons vaak onderwerp van vergadering is geweest, tot ongenoegen van sommigen. Duidelijk was wel dat er ook bij het nieuwe foliolum nog veel discussie plaats zal vinden voor er een overeenstemming bereikt is. De favoriete kleuren varieerden namelijk van LSD geel tot het rood van Jannekes muur en het Party & Co blauw. Ook kunnen we turquoise, oranje en nog meer blauw verwachten. Aangezien Party & Co blauw het idee van de praeses was wordt dit leuke spel volgend jaar misschien toch nog gespeeld.

En dan rest natuurlijk nog de vraag wie hun favoriete PSer is. Wim is de held van Pieter, voor Linda is dit iemand die zichzelf Dennie boy schijnt te noemen en voor Janneke is dit onze eigen assessor I. Tonnis-Jan favoriet is Renée, die van Laurien haar lijn 64 maatje en ook voor Linet is het een busmaatje, maar dan Matthijs.

Al met al was het inderdaad een gezellige avond geworden, welke door een aantal werd voortgezet in de tapperij. Voor sommigen wachtte de afwas nog. Helaas bleven de ijsjes de hele avond in de vriezer en de chips in de kast. En daarmee kwam een laatste avondje Party & Coen met commissies voor ons aan zijn einde.

Editie5.qxp

11-8-2007

14:54

Pagina 42

Almanak

BEC

Beste P.S.-ers,

Beste mede-farmaceuten,

De vorige almanakcommissie heeft een boekwerk afgeleverd van een dermate hoge deugdelijkheid, dat het voor ons als erfgenamen van dit ensemble van creatieve schimmen, een hele tarting van onze rede vraagt om ook maar enigszins in de nabijheid van dit verworven aanzien te geraken.

Terwijl de afgelopen BEC naar Barcelona nog vers in het geheugen ligt wordt er op de achtergrond alweer druk gewerkt aan de volgende mooie trip. Een paar maanden geleden werd de Buitenland Excursie Commissie 20072008 ge誰nstalleerd, bestaande uit: Loes, Renee, Kristian, Marlies en Lars.

Echter is dit geen consigne waar wij voor terugdeinzen, noch huiverig voor zijn. In tegendeel, het magenta getinte boekwerk stimuleert ons scheppingsvermogen slechts, en motiveert onze artisticiteit.

Een aantal vergaderingen verder hebben wij een aantal supermooie bestemmingen open staan. Welke van deze locaties het uiteindelijk gaat worden zal nog een tijdje geheim blijven, maar dat het weer een onvergetelijke reis gaat worden moge nu al duidelijk zijn.

Huivering is een belofte die niet waar gemaakt wordt.

Schrikachtig is een benaming voor hetgeen wij niet zijn.

Bevreesd is gecontrasteerd aan onze gemoedstoestand.

Trachten zullen we om de tirannie der onderwaardering te overstemmen.

Wij dagen een ieder van u uit om samen met ons deze zege te vereeuwigen, of om de gewaarwording van een verbeurte te beleven tijdens de revelatie, in de laatste maand van dit onvergetelijke jaar.

Aangezien het op dit moment een erg drukke periode is met de aankomende bestuursoverdracht en andere activiteiten hebben we nog geen definitieve beslissing genomen over de naam voor onze mooie commissie. Zodra dit alles voorbij is en we de knoop doorgehakt hebben zullen jullie horen onder welke naam de BEC 2007-2008 verder door het leven zal gaan.

Hopelijk kijkt iedereen nu al weer uit naar volgend jaar om er weer een onvergetelijke activiteit van te maken.

Foliolum jaargang XX ed V | Commissiepraat

Gegroet, Wij hebben er in ieder geval nu al zin in!

Floor Lubberman Ilse Dubbelboer Wim Velema Mirjam Simoons Casper van der Hoeven

Praeses Ab-actis Quaestor Assessor I Assessor II

v.l.n.r.: Ilse Dubbelboer, Floor Lubberman, Casper van der Hoeven, Wim Velema, Mirjam Simoons

Loes Kistemaker Renee Kollen Kristian Pool Marlies van der Geer Lars van der Wijk

Praeses Ab-actis Quaestor Assessor I Assessor II

v.l.n.r.: Renee Kollen, Lars van der Wijk, Kristian Pool, Marlies van der Geer, Loes Kistemaker

Editie5.qxp

11-8-2007

14:54

Pagina 43

Dies

EIK

Beste mede-farmaceuten, beste P.S.-ers,

Beste lezer,

Dit jaar in december, om precies te zijn op de 12e van de 12e, gaan de poeders en pillen opzij en vindt alweer de 126e ‘Dies Natalis’ plaats. Een leeftijd waar we trots op kunnen zijn! Ook dit jaar wordt dit fantastische feest weer georganiseerd door een enthousiast team van vijf P.S.-leden, die garant zullen staan voor een mooi feestje.

Als Eerstejaars Introductie Commissie ‘EIK’ ‘07-’08 is het aan ons om de nieuwe farmaceuten wegwijs te maken in de wereld van de Farmacie in Groningen. Aan het eind van de zomervakantie worden er daarom twee introductiedagen georganiseerd, waarop de eerstejaars rondgeleid worden in de faculteit, geïnformeerd worden over de studie en worden voorgesteld aan verschillende commissies. Ook wordt er een fietstocht afgelegd naar het Biologisch Centrum in Haren en wordt er ter ontspanning een boottocht gemaakt door de Groningse grachten. Op de tweede avond, 3 september, wordt er een feest georganiseerd voor alle P.S.-ers met het EIK thema van dit jaar: ‘007 GoldenEIK’. Om de integratie van de eerstejaars nog meer te bevorderen vindt op 14, 15 en 16 september het introductiekamp plaats in Bakkeveen.

Tijdens deze dagen worden verschillende activiteiten georganiseerd waaronder de commissierondjes en Maartens 21-diner. De EIK wordt in dit weekend ondersteund door een enthousiaste huishoudelijke- en barcommissie. De feesten op de vrijdag- en zaterdagavond zullen beiden in het teken staan van James Bond-achtige thema’s, dus de coole en classy kledingstukken kunnen uit de kast worden getrokken en er kan een mooi weekend van worden gemaakt!

Uiteraard is de ‘Dies Natalis’ het mooiste feest van het jaar en is de Diescommissie ook de mooiste commissie.

Vele avonden van overleg, discussie, drank en gezelligheid gaan vooraf aan een mooie Dies in december! Er zal weer een symposium, receptie, openingsfeest, buitendag, culturele avond, galadiner en galabal georganiseerd worden. Het concept van het programma ligt vast, maar dit wil niet zeggen dat wij niet voor verrassingen zullen zorgen!

Verder willen wij de aankomende tweedejaars erop wijzen dat we nog op zoek zijn naar twee gemotiveerde mensen voor de functie Hoofd HC. Je kunt je interesse tonen via dies@psgroningen.nl.

Hopende jullie allen te mogen begroeten in december!

Rest ons nog jullie als commissieleden in september van harte welkom te heten in Bakkeveen!

Maarten Boon Annelies Kassies Dennis Grob Geerte Verschuuren Iris Veldman Gwenny Verstappen

Praeses Ab-actis Quaestor Assessor I Assessor II Assessor III

Foliolum jaargang XX ed V | Commissiepraat

Veel aandacht is dit jaar uitgegaan naar locaties van de evenementen. Zo ligt de locatie van het galadiner al vast, een locatie die echt de moeite waard is! Ook zijn we al druk bezig met de locatie van het symposium en zijn de plannen voor het gala ook al in de maak. Het precieze programma zal te vinden zijn in het Dies-boekje, dat tijdens de onthullingsborrel in november zal verschijnen.

We hopen jullie daar allemaal te mogen begroeten, en we zullen proberen om jullie allemaal enthousiast te maken, zodat jullie je voor zoveel mogelijk activiteiten in zullen schrijven!

43

Achter v.l.n.r.: Elise Smolders (assessor I), Susanne Alberts (ab-actis), Marieke Kwint (praeses) Voor v.l.n.r.: Maurits Vissers (assessor II), Piter Oosterhof (quaestor)

v.l.n.r.: Gwenny Verstappen, Geerte Verschuuren, Annelies Kassies, Maarten Boon, Dennis Grob, Iris Veldman

Editie5.qxp

11-8-2007

14:57

Pagina 44

Editie5.qxp

11-8-2007

14:59

Pagina 45

Jaarverslag van de ab-actis der G.F.S.V. ‘Pharmaciae Sacrum’ over het bestuursjaar 20062007 Jacomijn Dijksterhuis

45

6 juni brak voor ons dan eindelijk de grote dag aan. Dat deze datum 06-06-2006, oftewel 666, het getal van de duivel is kon ons niet deren. Wij wilden maar al te graag de bestuurslinten van bestuur Schepers in ontvangst nemen. Vol goede moed en 65 moties rijker traden wij

ons bestuursjaar in. De aftrap begon goed met een buitendag op het IJsselmeer. De weken daarna stonden in het teken van kennismakingen.

Ook de Jaarvergaderingen van „Aesculapius” en Unitas Pharmaceuticorum mochten wij als bestuur meemaken.

In onze beleidsnota stond opgenomen dat we het contact met de gangbesturen, Panacea, Archigenes en Studiosi Mobilae wilden onderhouden. Dit begon met een kennismaking op het P.S.-hok. Ook met het bestuur van GLV Idun was snel een afspraak gepland. Met dit bestuur zouden wij het komende jaar nog vele malen overleg voeren aangezien studenten van beide verenigingen tot februari vrij waren om over te stappen in verband met de invoering van de flexibele bachelor. Op 22 juni vond het EJC-feest plaats. Het feest droeg als thema ‘WK-party’. Dankzij een motie mochten wij ons verkleden als spelers uit de selectie van het Nederlands elftal. Zo stonden er die avond een ijskonijn, een ananas, een kannibaal, The Flying Dutchman en Wes op de dansvloer.

De eerste puntjes voor de Hertenbokaal werden hier tevens ‘binnengekopt’. De week daarop vond het overdrachtsdiner met CenE-bankiers plaats. Zo zie je het restaurant ‘De Pauw’ ook nog eens van binnen. De dag erna vond de kennismaking met Pawel Michalkiewicz van ‘De Gouden Zweep’ in een iets andere setting plaats. Dit bleek echter niet minder gezellig. Vanaf die dag probeerden wij ‘De Gouden Zweep’ dan ook angstvallig te mijden. Alexander nam de zin uit onze beleidsnota ‘uitzien naar een goede band met de buitenlandse besturen’ wel erg serieus en vertrok dan ook die vrijdag samen met de leden van Unitas Pharmaceuticorum op zeilweekend.

Tijdens de HOI-dag kreeg de rest van het bestuur ook de kans om de buitenlandse besturen beter te leren kennen. Een kanotocht door de Groningse grachten bleek hiervoor een uitermate geschikte activiteit. Zo kon het gebeuren dat je zomaar zonder kano onder je kont in de Groningse gracht stond. Niet lang daarna volgde de zomervakantie. Deze vakantie bleek de stilte voor de storm. Het weekend voor de EIK-dagen stond ons bestuursweekend gepland. Op vrijdag stond de teller op 110 eerstejaars. Niets vermoedend en onbezorgd gingen wij op weekend. Het begrip ‘skelter riedn’ werd hier door Piter en Kristian uitgevonden. Lekker scheuren met je net

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

Op de maart ALV stelden wij ons officieel voor als kandidaat-bestuur. Vanaf die dag konden wij alvast wennen aan het idee dat ons leven het komende jaar in het teken van de vereniging die Pharmaciae Sacrum heet zou komen te staan. Een goede band opbouwen met elkaar was dan ook onontbeerlijk. Gelukkig zorgde een drukke activiteitenlijst in onze kb-periode ervoor dat wij elkaar te pas en te onpas weer tegen kwamen. Op de Voorjaarsdag van de K.N.P.S.V. leerden wij de kandidaatbesturen uit Utrecht en Leiden en het kandidaat-bestuur van de K.N.P.S.V. kennen. Zelden verliep een diner zo chaotisch, wat er op wees dat het een mooi jaar zou worden. Tijdens de Batavierenrace deed de kandidaat-praeses, Alexander, zijn uiterste best om zich te bewijzen en rende dan ook als een dolle. Compleet met gele P.S.-trui en rood hoofd rende hij richting de finish en was zelfs de fotocamera te snel af. Mede dankzij zijn prestatie eindigde het team van P.S. op de 157e plaats. Een paar weken later mochten wij, tijdens de RWPT, nogmaals laten zien hoe sportief we wel niet waren. Zelfs door een wolkbreuk lieten wij ons niet weerhouden om deze mooie fietstocht tot een goed einde te volbrengen. Het kandidaat-bestuur van de K.N.P.S.V. dacht leuk te zijn door onze fietsen tijdens de lunchpauze, in het kader van integratie, met sloten aan elkaar vast te zetten. Enkele minuten en geïrriteerde blikken later bleek het sleuteltje zich al die tijd te bevinden in de jaszak van Alexander. Als dit een voorbode was van de grapjes die de K.N.P.S.V. uit zou gaan halen, dan zouden wij het nog zwaar te stellen krijgen met onze nieuwe buren. Tijdens het K.N.P.S.V.-congres kregen we direct een fikse inwerksessie. De opdracht luidde; blijf 45 uur achter elkaar wakker en zorg dat je bij de les blijft. De Congrescommissie Colossaal had met het symposium met als thema ‘Gezondheid kent geen tijd’ een interessant programma voor ons in elkaar gezet. Om dit mooie congres af te sluiten vond er een heus gala plaats.

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

Editie5.qxp

11-8-2007

15:00

Pagina 46

gejatte skelter tussen de familie huisjes. En wat waren die bewoners blij met ons. De rest van het weekend stond in het teken van japie’s drinken, ‘spin de bottle doen’ en in onze mooiste bling bling outfit ‘De Lere Lampe’ bezoeken. Met jeugdige, halfontklede meisjes en stoere gangsterpubers vroegen wij ons warempel af of we iets gemist hadden in onze jeugd. Zelfs Piter en Kristian besloten niet met lolly’s op pad te gaan omdat dit ook hun vermogen te boven ging.

Maandag begonnen de Eerstejaars Introductie Dagen.

Stond die vrijdag de teller nog op 110, maandag stond hij reeds op 150. En dit aantal bleef maar stijgen. De Eerstejaars Introductie Commissie “EIK” zette al haar zeilen bij om te zorgen dat alle nieuwe eerstejaars opgevangen konden worden. Een enorme storm aan eerstejaars bezocht ons P.S.-hok. Wij zagen deze eerste kennismaking als één van onze belangrijkste taken. Dat zij later de weg naar het P.S.-hok te allen tijde moesten kunnen vinden leek ons erg belangrijk. Deze aanpak resulteerde erin dat vaak grote groepen eerstejaars het P.S.-hok komen binnenstormen, de koffiepot leegdrinken, wat heen en weer blaten en vervolgens weer vertrekken. Dit heeft echter ook bijgedragen aan een hoop gezelligheid in ons bestuursjaar. De EIK-introductiedagen verliepen, ondanks of dankzij de grote groep eerstejaars, erg goed.

Met een spetterend eindfeest in ‘De Troubadour’ kon er flink geïntegreerd worden met de studenten van Levenswetenschappen. Of niet natuurlijk…

Die vrijdag vertrokken we met een bus vol Groningers richting de Kampongvelden in Utrecht. Het jaarlijkse OPG-hockeytoernooi stond weer voor de deur. Met als teamcaptains Kristian en Piter kon het bijna niet meer mis gaan. Er waren zelfs nog wat enthousiaste eerstejaars gecharterd om mee te doen aan dit toernooi. Na een vreselijk spannende finale tussen P.S. en haar Utrechtse zustervereniging U.P. ging de beker uiteindelijk naar het P.S.-1 team. En wat waren we blij! Eindelijk die beker weer eens naar Groningen.

Maandag was de officiële opening van het Academisch Jaar. Een beetje belangrijk doen met je lint om en een vies glas wijn in je hand, wisten wij ons ook hier weer te vermaken, en zelfs pontificaal vooraan met een groot vaandel op de foto te komen. We zijn niet voor niets de oudste studievereniging in de stad Groningen.

De woensdag en donderdag vonden de Binnenlandse Bedrijven Bezoeken plaats. De woensdag bezochten we Solvay en Organon. Na deze bezoeken was het tijd voor een cursus Djembé. Pure topsport, zo’n uur Djembé.

Deze cursus viel erg in de smaak. Die nacht sliepen we in een jeugdhostel in Rotterdam. Het fust bier wat aangebroken werd bleek voor het selecte gezelschap echter wel iets veel van het goede. De meesten haalden het uitgaansleven van Rotterdam dan ook niet meer. De volgende dag reisden we weer af naar Groningen om daar het bedrijf Xendo te bezoeken. Velen van ons hadden dit bedrijf wel van de buitenkant gezien maar hadden geen idee wat er zich binnen afspeelde. Met de meest geavanceerde apparatuur en veel vrijwilligers worden hier jaarlijkse vele geneesmiddelenonderzoeken verricht. De dagen werden afgesloten met een diner in de pizzeria.

Het was zeker een geslaagde BBB te noemen.

Niet lang daarna volgde het Eerstejaars Introductie weekend. Vergezeld met 100 eerstejaars gingen we op pad richting Bakkeveen. Tot onze grote verrassing stonden er op Groningen Centraal maar liefst twee busmaatschappijen klaar om ons te vervoeren. Dankzij daadkrachtig optreden van de EIK werd dit snel rechtgezet.

Aangekomen in Bakkeveen raakten we al snel bedwelmd met de landelijke geuren die de kudde koeien naast de boerderijen uitscheidde. ’s Avonds vond het EJC-spel plaats in het bos. Voor degenen die geen zaklamp hadden meegebracht was het beter geweest zich aan de instructies van de EIK te houden. In totale duisternis levend stratego doen kan nog wel eens problemen opleveren. Het slingertikkertje was een perfecte methode om de eerstejaars met elkaar kennis te laten maken. Velen lagen namelijk in groepjes verstopt achter bosjes die zich buiten het opgegeven tikkertjesgebied bevonden. ’s Avonds kon het feest losbarsten en dit gebeurde dan ook. Want feesten kunnen onze eerstejaars wel. Enkele lieden van het K.N.P.S.V.-bestuur hadden als doel gesteld om de onbevlekte zieltjes eens kennis te laten maken met het studentenleven. De volledige tekst van Kapitein Buf werd door Wâtse op een totaal onpedagogische wijze aan enkele omstanders bijgebracht. De volgende dag stond er een heuse stormbaan in de groene weide rondom de boerderij. De verschillende groepjes konden strijden om wie het snelste, sterkste en slimste was. Het onderdeel ranja drinken bleek ook nog een echte toer.

Naast dorstige eerstejaars waren er ook dorstige wespen. Of kwamen die toch af op die leuke ranjameisjes? Tijdens de commissierondjes konden de verse studenten bij ons het P.S.-lied leren. Om ze nog een traditie te leren proostten wij tevens met een glaasje jenever. ’s Avonds barstte het feest in Bakkeveen weer los.

Compleet met charmant pakje, blauw haar en groen

Editie5.qxp

11-8-2007

15:00

Pagina 47

zijn studententijd passeerden de revue. Op een grote desserttrolley werden tot slot allerlei soorten toetjes geserveerd. Deze waren aan ons zeker goed besteed.

De volgende dag zaten we al vroeg in de trein richting het KNMP-congres in de Jaarbeurs in Utrecht. Bij binnenkomst waren wij erg content met zowel de mooie tas als het naambordje met daarop ‘Gast van het Hoofdbestuur’. Dit bracht namelijk enkele privileges met zich mee. Al lunchend tussen de andere ‘gasten’ voelden wij ons zeker op onze plek. Na enkele presentaties was het tijd om de bedrijvenmarkt op te gaan. Alle mogelijke gadgets vielen hier te scoren. Aan het einde van de middag verzamelden wij ons, zoals te verwachten viel, bij de tap van Leo Timmers van OPG. Ik was inmiddels afgehaakt maar ik heb begrepen dat ‘Gast van het Hoofdbestuur’ ook betekende dat een diner inbegrepen was. Dat het daarna ook nog erg gezellig was zag ik wel aan de toestand van Anne de volgende dag. Op weg naar Baarn, zonder sjaal maar met grote kauwgomvlek in je pak, kan zo’n bespreking na een feestje toch best zwaar zijn. Dinsdag 17 oktober zochten wij onze vrienden in Leiden op om ze te feliciteren met de verjaardag van de vereniging Aesculapius. Die vrijdag waren wij al weer in de nabijheid van Leiden te vinden vanwege het gala.

Mooie foto’s op galapaardje.nl herinnerden ons aan een geweldig feest. Na een vrij korte nacht, of laten we het dag noemen, stonden we ´s avonds klaar in ´De Jongens van de Witt´ om een groep van 25 oud-bestuursleden van Pharmaciae Sacrum te ontvangen voor het oud-besturendiner. Op deze avond werden vele herinneringen opgehaald en het eindigde traditiegetrouw in ‘De Tapperij’.

Dinsdag 24 oktober was onze eerste Algemene Ledenvergadering. Bestuur Schepers had het plan opgevat om tijdens het Lustrum een nieuw erelid te installeren. Wij steunden dit plan ten zeerste en wilden dan ook graag tijdens de ALV in oktober het voorstel doen om Prof. Dr. Frijlink het erelidmaatschap aan te bieden. Een nieuw erelid met banden bij zowel de faculteit als de industrie leek ons ideaal. Dat hij in zijn studententijd bestuurslid van P.S. is geweest speelde natuurlijk ook mee. Het voorstel werd tijdens de ALV met vijfenvijftig stemmen vóór en één stem tegen met een grote overwinning aangenomen. Na de ALV stond ons de mooie taak te wachten om hem het erelidmaatschap aan te bieden. Zo kwam het dat wij de donderdag na de ALV strak in het pak en met vaandel in een kamer in het Academiegebouw op hem zaten te wachten. Toen hij nog maar net één voet binnen de kamer had gezet viel hij

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

gezicht haastten wij ons richting het feestgedruis. Tot in de late uurtjes werd er gedronken, gedanst en gezongen.

Sommige eerstejaars vroegen zelfs aan Alexander of hij het P.S.-lied in wilde zetten. Het ging zelfs zover dat de EIK iedereen moest verzoeken om toch echt naar bed te gaan. Zondag zag de nieuwe eerstejaarscommissie ‘Ethanolus’ het levenslicht.

22 September vertrokken we, met vaandel en al, richting Putten alwaar het functionarissenweekend van de K.N.P.S.V. plaatsvond. Gelukkig mochten wij ons als eerste komen melden bij het bestuur van de K.N.P.S.V., zodat we hierna nog de hele dag de tijd hadden voor spelletjes en het lezen van de AV bundel. Zondag was het tijd voor de eerste AV van de K.N.P.S.V..

September was een maand van veel borrels en zo ook de constitutieborrel van T.M.F.V. Archigenes. In een nobele daad van Alexander om het receptieboek veilig te stellen kwam hij met zijn pink wel erg ongelukkig in glasscherven terecht. Een lelijke wond en een doorgesneden pees waren het resultaat.

3 oktober vond dan eindelijk de onthulling van het Lustrum plaats. De commissie was inmiddels al anderhalf jaar geïnstalleerd en eindelijk mochten hun plannen openbaar worden gemaakt. De kroeg ‘Villa Volonté’ stond vol met geïnteresseerde studenten. In een spetterend filmpje werden de activiteiten en locaties één voor één onthuld. Een opening in het academiegebouw, paintball, een rally, skieën in Bottrop en nog veel meer.

Met als klap op de vuurpijl een galadiner in der Aa-kerk en een galafeest in Het Heerenhuis leek dit programma volmaakt. Voor iedereen volgde een periode van uitkijken naar het 25e Lustrum.

Op vrijdag 6 oktober maakten we kennis met één van onze ereleden, mevrouw Inia-Douma. Onder het genot van een kopje thee en een gebakje bespraken we de activiteiten van het Lustrum en de introductie van de eerstejaars. Aangezien de flexibele bachelor ingevoerd was bestond de angst dat een groep farmaciestudenten toch voor de studie Biologie of Life Science & Technology zou kiezen. Om de farmaciestudenten kennis te laten maken met de fijne baanmogelijkheden na onze studie, vond die maandag een beroepenmiddag plaats. Met interessante sprekers, waaronder ons toen aanstaande erelid Prof. Dr. Frijlink, werden de studenten enthousiast gemaakt om toch vooral farmacie te blijven studeren.

Diezelfde avond nog maakten wij kennis met Prof. Dr. Jonkman. Hij had ons uitgenodigd om in restaurant ‘De Pauw’ te dineren. Verhalen over bordeaux’s, jagen en

47

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

Editie5.qxp

11-8-2007

15:01

Pagina 48

bijna steil achterover. Nog nooit eerder hadden wij Prof.

Dr. Frijlink sprakeloos gezien, maar nu was dat toch echt het geval. Op de vraag of hij het erelidmaatschap wilde aanvaarden antwoordde hij: “Het is alsof de mooiste vrouw van de hele wereld je ten huwelijk vraagt. Daar kun je toch ook geen nee tegen zeggen.” Een beter antwoord hadden wij ons niet kunnen wensen.

Het bleek een week van de ereleden want de volgende dag reisden we af richting Maastricht alwaar we kennis gingen maken met Prof. Dr. Neef en zijn vrouw Ingrid. Na een rondleiding door de Ziekenhuisapotheek belandden we in een leuk restaurantje in het centrum van Maastricht. Ingrid vond het toch wel erg jammer dat we daarna alweer zouden vertrekken, want ze wou ons nog heel erg graag de stad laten zien. Zo kwam het dat werd besloten dat we best met z’n allen konden blijven logeren. Het was een hele mooie avond waarin we veel van de stad Maastricht te weten zijn gekomen. De Limburgse biertjes werden uiteraard ook nog even geproefd op een terrasje. De volgende dag hebben we ondervonden dat je best met zes mensen in een Golf past, zolang je er maar een Kristian bij hebt die in de kofferbak kan.

Dinsdag 31 oktober was het tijd voor het eerste EJC-feest in het nieuwe cursusjaar. Maar liefst 250 studenten kwamen op dit feest in de Molly Malones af. Veel mensen hadden hun best gedaan om in de sfeer van het thema ‘Halloween’ verkleed te komen. Dit feest was zeker één van de mooiste EJC-feesten die P.S. tot nu toe gekend heeft.

Omdat het Lustrum nu toch wel snel naderde, werd het tijd om samen met de Lustrumcommissie en Tanja af te reizen naar het plaatsje Bunde in Limburg. Hier stond Leo Timmers ons inmiddels al op het station op te wachten. 10 November was namelijk de grote dag waarop het Lustrumlied en het P.S.-lied ingezongen zouden worden.

Na een lunch waar enkele biertjes toch echt niet konden ontbreken liepen we vol goede moed richting de studio.

Bij mij bleken al die biertjes echter alleen maar de hik op te wekken, wat natuurlijk niet echt van pas kwam. Toch hebben we het met een stelletje amateurs en Tanja voor elkaar gekregen om zowel het Lustrumlied als het P.S.lied redelijk in te zingen.

Een week later werd er weer gezongen tijdens de Intrafacultaire Bierestafette. De mooie klanken van het Soft1-lied klonken door de kroeg van Dionysos. Het damesteam lag er helaas al vrij snel uit, maar het herenteam hield dapper stand. Na een slopende finale ging de overwinning naar P.S.. Wat wil je ook anders met zo’n

snelle sjaars, een lamme Loek en Matthijs en drie echte kerels van het P.S.-bestuur. Die hele mooie beker prijkt nog steeds op de kast in het P.S.-hok.

Van bier drinken krijg je nooit genoeg en zo ook niet op de receptie van U.P.. Op een prachtige locatie in de Domkerk kregen wij de gelegenheid het U.P.-bestuur te feliciteren. Bijgekomen van deze mooie receptie troffen wij onze farmavrienden weer tijdens het gala van U.P..

Het zingen van het P.S.-lied werd jammer genoeg niet echt gewaardeerd. Toch was ook dit weer een mooi feest om mee te mogen maken. Voor Alexander zelfs een heus leermoment aangezien hij erachter kwam dat er ’s nachts toch echt geen bussen meer naar Houten rijden en je dan maar gedoemd bent om op het station te blijven zitten.

Ook Piter leerde hier dat het toch wel essentieel is om je rokkostuum niet te vergeten.

Een week later was het tijd voor serieuzere zaken tijdens de ABN AMRO Workshopavond. Discussiëren, presenteren, praten over netwerken en noem maar op. Deze avond werd voor het eerst in samenwerking met ABN AMRO door P.S. georganiseerd en bleek zeker voor herhaling vatbaar.

In december was het dan eindelijk tijd voor 100%, één groot Gekkenhuis, oftewel het 25e Lustrum van Pharmaciae Sacrum. Het 25e Lustrum werd geopend in het Academiegebouw. Reinier, Alexander, de Rector Magnificus de heer Zwarts, de heer Schoonen en Marga van Weelde hielden achtereenvolgens een toespraak.

Ons nieuwe erelid werd geïnstalleerd en het Lustrumvaandel werd onthuld. Daarna was het tijd voor de receptie in Christiaans. Dolle pret met die jenever. Het openingsfeest in de &Zo was dan ook niet aan ons allemaal besteed. Gelukkig hebben we die filmbeelden nog.

De dinsdag vond de sportactiviteit paintball plaats. In een grote groene overal kreeg iedereen eindelijk eens de kans om zijn of haar medestudenten te beschieten.

Fanatieke trekjes kwamen bij velen van ons naar voren en na afloop was het dan ook één grote verfpartij. Voor de winnende groep stond een mooie beker klaar die na afloop uitgereikt werd. Woensdag werden we ontvangen in de Rode Zaal van het UMCG alwaar het symposium plaatsvond. Dit symposium droeg als thema ‘Persoonlijkheidsstoornissen’ en dankzij de verschillende achtergronden van de sprekers was het programma verrassend afwisselend. Geheel volgens de traditie werd er donderdag een autorally georganiseerd. Zo kon er genoten worden van het mooie landschap dat Groningen rijk is. Het team ‘De Pil en Dries’ ging er met de beker

Editie5.qxp

11-8-2007

15:01

Pagina 49

stand van de ALV waardoor de voorstellen niet aangenomen konden worden. Daarnaast werd de mooie nieuwe P.S.-trui onthuld en werd het voorstel om P.S.-sokken te ontwerpen afgeschoten. Anne presenteerde op de ALV haar halfjaarlijkse afrekening. Het was de maand van de vergaderingen en zo kwam het dat we zaterdag 27 januari al weer richting Utrecht afreisden om de AV van de K.N.P.S.V. bij te wonen. Aangezien er nogal wat fouten in de boekhouding waren opgespoord in de maanden voorafgaand aan de AV, drukte dit nogal een stempel op de vergadering. Het bleek voor Tanja niet mogelijk om haar halfjaarlijkse afrekening te presenteren.

6 februari werd tijdens de P.S.-borrel onthuld waar we dit jaar met de Buitenland Excursie heen zouden gaan.

Barcelona bleek onze bestemming. Ook dit jaar was er weer veel animo en moest er geloot worden.

In samenwerking met de studievereniging GLV Idun organiseerden we 20 februari speciaal voor onze eerstejaars farmacie en levenswetenschappen een eerstejaarsfeest.

Wij dachten dat deze studenten het vast leuk vonden om samen een afsluitend feest mee te maken aangezien ze toch een half jaar met elkaar vakken hadden gevolgd.

Daar sta je dan, in je mooie Power Ranger pak, met twintig eerstejaars. Een echt succes was dit feest dus niet te noemen. De week daarna vond de FEDAp Workshopavond plaats. Met als onderwerp ‘De bedrijfswaardering van de apotheek vanuit economisch perspectief’ was het even afwachten of de gemiddelde farmaciestudent voldoende economische kennis had om het bij te kunnen benen. Het bleek echter reuze mee te vallen, hoewel het wel opletten geblazen was.

9 Maart vertrokken we met een groep van 50 studenten richting Amsterdam. In de beurs van Berlage werd ‘Bodies, The Exhibition’ getoond. Een indrukwekkende tentoonstelling die vanuit onze farmaceutische achtergrond zeker interessant was. Lichamen, organen en embryo’s waren in de meest vreemde posities opgezet.

Het gala van Archigenes de avond ervoor was misschien minder handig gepland.

17 Maart was het tijd voor de kandidaat-besturen om elkaar te ontmoeten tijdens de Voorjaarsdag van de K.N.P.S.V. in Putten. Het symposium van die dag had als thema ‘Verslaving, gebruik je hersens’. Voor ons kandidaat-bestuur erg leerzaam, voor ons helaas te laat. Het diner liep op een zomogelijk nog grotere chaos uit dan het jaar daarvoor. Of ze ons ooit nog willen ontvangen in Putten vraag ik me af.

Dinsdag was het alweer tijd voor onze derde ALV. We

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

vandoor. Om 19.30 uur werden we al weer in ‘Huis de Beurs’ verwacht voor de Culturele avond. Master Wega liet ons versteld staan met zijn hypnose show. Zo zijn we ook te weten gekomen dat Reinier eigenlijk heel verlegen van aard is. Ook Anne Jan Toonstra wist ons met zijn show te vermaken. Vooral met zijn imitatie van een al wat oudere vrouw met een grote rookverslaving wist hij de lachers op zijn hand te krijgen. De avond was echter nog niet ten einde. Er wachtte ons nog een Karaoke Party waarin eenieder zijn of haar X-factor kon showen.

Bovendien werd de 21e almanak onthuld. Na een mooie presentatie werd dit mooie roze boekwerk, na vele maanden werk, dan eindelijk aan de leden getoond. Met als thema ‘Sexy’ had de commissie een gewaagde keuze gemaakt. Echter met een interessant redactioneel gedeelte en een mooie lay-out is de commissie er zeker in geslaagd om een prachtig boekwerk af te leveren.

Na wat korte uurtjes slaap stond de bus de volgende dag om 9.00 uur weer klaar om een groep sportieve farmaceuten richting Bottrop te vervoeren. Na het aanmeten van de goede skispullen konden we eindelijk los gaan op deze 640 meter lange piste. Ook het bier vloeide natuurlijk weer rijkelijk in dit Duitse oord. De combinatie skiën en bier bleek echter minder geschikt. Zaterdag was het tijd voor de Reünisten. Door goede promotie van de Lustrumcommissie waren er op deze dag bijna 100 reünisten aanwezig. Het P.S.-hok diende ook als station voor de rondleiding door de faculteit. Vele oud-bestuursleden kwamen een kijkje nemen in hun oude bestuursmappen.

Ook de maker van ons P.S.-vaandel kwam haar werk nogmaals bewonderen. Ze bleek echter niet bereid enkele kleine reparaties aan ons vaandel uit te voeren. ’s Middags was het tijd voor integreren op de dansvloer.

Onder de bezielende leiding van SalsaRoy kwamen de voetjes van de vloer. De wijnproeverij viel ook zeker bij iedereen in de smaak. Die avond was het dan eindelijk tijd voor het galadiner en het gala. Met een diner in Der Aa-kerk kon geen enkele andere studievereniging in de stad Groningen ons evenaren. Op het gala waren maarliefst 500 studenten en oud-studenten aanwezig. Dit feest in ‘Het Heerenhuis’ was dan ook zeker een succes en een eervolle afsluiting van dit mooie Lustrum.

Het nieuwe jaar begon direct goed met een EJC-feest in ‘Unitas’. Met als thema ‘White’ was de trend gezet voor alweer een mooi feest. Daarna volgde een tijd van voorbereiding voor onze tweede ALV. Op deze ALV deden we een aantal voorstellen tot het wijzigen van enkele statuten en reglementen. Dit stuitte echter op nogal wat weer-

49

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

Editie5.qxp

11-8-2007

15:02

Pagina 50

hadden zeker wat gedaan met de kritiek die naar voren kwam tijdens de januari ALV omtrent de wijzigingen in de statuten en reglementen. Op de maart ALV deden we dan ook het voorstel om een werkgroep in het leven te roepen die speciaal ging kijken naar de statuten en reglementen van P.S.. Tevens deden we een voorstel om het boekenbureau onder te brengen in een stichting.

Twee dagen later zaten we in een zaal vol met eerstejaars te luisteren naar sprekers die de SSS commissie voor ons had uitgenodigd. Het eerstejaarssymposium droeg als thema ‘Astma en Welvaartsziekten’. Met als enthousiaste dagvoorzitter Prof. Dr. Frijlink werd deze dag in goede banen geleid. Die avond waren we uitgenodigd door Kristian om het Faculteitsfeest bij te wonen. Hij zat namelijk in de Facfeestcommissie. De locatie voor dit feest, ‘De Puddingfabriek’, was ideaal. Mannetjes met popcorn zijn dat uiteraard ook. De farmaceuten hebben zich weer eens goed laten gelden op dit feest en gingen dan ook traditiegetrouw gekleed in Hawaïkledij.

Gelukkig hebben we nu een jaar de tijd om weer bevriend te raken met de overige studieverenigingen die onze faculteit rijk is.

De volgende dag vertrokken we met z’n vijven richting Tossens in Duitsland alwaar ons derde bestuursweekend plaatsvond. Deze tijd gebruikten we voornamelijk om films te kijken en in het prachtige subtropische zwembad rond te hangen. De terugreis verliep minder ontspannen.

Rijdend op de Duitse autobahn knapte er een bandje.

Gelukkig was daar de vluchtstrook waar we lekker veilig konden staan. Dat de Duitse auto’s gemiddeld 200 km/h rijden vergeten we even voor het gemak. Na 3 uur wachten op de ADAC, de Duitse Wegenwacht, konden we eindelijk weer op weg. 10 Minuten later plofte helaas ook onze reserveband. Gelukkig zit je dan in een gezelschap waar je al een jaar mee opgetrokken hebt, waardoor grote ruzies vermeden bleven. Na een reis van acht uur, die twee uur had kunnen duren zijn we gelukkig uiteindelijk weer in Groningen beland.

Die week vertrokken we op donderdag naar Den Bosch voor de Interpharm Ouderejaarsexcursie. Na enkele presentaties was het tijd om een oude traditie in ere te herstellen, namelijk Tunniken. Met een belachelijk pakje compleet uit je dak gaan om 19.00 uur ’s avonds. Wat wil je als student nog meer.

De week erop vertrokken we met een bus vol richting Barcelona. 24 Uur in een bus staat garant voor veel gezelligheid en een boel slechte filmpjes. De diners in Barcelona stonden in het teken van vreten in de vreet-

schuren, zo ook de eerste avond. Deze goede bodem stond garant voor een mooie uitgaansavond. De zondag bezochten we ’s ochtends Freixenet, een cava productiebedrijf. We lieten de drankjes ons goed smaken buiten in het zonnetje. ’s Middags werd de Sagrada Familia bezocht. Vervolgens werden we in de haven verwacht waar een boot voor ons klaar lag, die ons de mooiste plekjes langs kustlijn liet zien. De vrije ochtend op maandag was niet verkeerd gepland. Zo kon iedereen zich weer opladen voor de tweede helft van de week.

Maandagmiddag leidde een Amerikaanse gids ons door de stad Barcelona. Deze tour ging niet te voet, maar per fiets. Aangezien wij natuurlijk ervaren fietsers zijn, fietsten wij twee keer zo hard dan normaal en was de tour dan ook eerder afgelopen, wat ons extra terrastijd gaf.

Sommige mensen gebruikten deze tijd om een lekkere frisse duik te nemen of lekker fris zijn of haar maag te legen. ’ s Avonds aten we bij het restaurant Mickey’s waar ze toch wel een heel apart idee hebben bij een fruitsalade.

Maar goed, een appel op een schoteltje is natuurlijk altijd lekker. Dinsdagochtend was het tijd om het eerste bedrijf te bezoeken, genaamd Fagron. Hier konden we goed het verschil tussen de gang van zaken in een Nederlands bedrijf en een Spaans bedrijf zien. Trots vertelde een medewerker dat ze toch wel probeerden zich aan de GMP-regelgeving te houden. Na een korte stop in Parc Güell, waar we de kunstwerken van Gaudi nogmaals mochten aanschouwen, vervolgden we onze weg naar de Universiteit van Barcelona. Hier werden we, hoewel we minstens een uur te laat waren, hartelijk ontvangen. Na enkele praatjes volgden een rondleiding door het moderne faculteitsgebouw en voorts was het tijd voor een drankje. Woensdag bezochten we het tweede bedrijf Almirall. We konden het hele productieproces volgen vanaf een balustrade waar enkel een glazen wand ons scheidde van de werkvloer. ’s Middags was het al weer tijd om huiswaarts te keren. Van de 24 uur reizen in de bus werd dankbaar gebruik gemaakt om de nodige uurtjes slaap weer in te halen. De Buitenland Excursie werd afgesloten in ‘De Gouden Zweep’, waar nog enkele overgebleven flesjes Cava genuttigd werden.

De week erop reisden we maar liefst twee keer af naar Den Haag, waar het EPSA-congres plaatsvond. Wij waren bevoorrecht om het symposium op de dinsdag en het gala op de zaterdag mee te mogen maken. Vooral het gala op de pier van Scheveningen was een activiteit die door veel Nederlandse farmaciestudenten werd bezocht.

Editie5.qxp

11-8-2007

15:02

Pagina 51

leerzaam te noemen. De zaterdag erop volgde de RijWiel PrestatieTocht. Gelukkig bleef het dit jaar wel droog, waardoor de regenpakken in de tas konden blijven.

Tijdens een twee uur durende cursus werden ons de fijne kneepjes van de Quik Step en de Cha Cha Cha bijgebracht. 52 Kilometer later eindigden we weer in Groningen waar het diner in ‘Het Feest’ genuttigd werd.

De dag werd afgesloten met een borrel in café ‘Het Pleidooi’.

De laatste dag van de maand mei werden we uitgenodigd in de vestiging van OPG te Staphorst. Hier vond de ouderejaarsexcursie plaats. Hier werd ons alles omtrent de nieuwe ontwikkelingen rond de Mediq-formule bijgebracht. ’s Avonds was het tijd voor ontspanning en gingen we tapas maken in Groningen. Ze smaakten tot onze grote verrassing ook nog best lekker.

Nu volgt alleen nog de Jaarvergadering en dan is onze activiteitenlijst compleet. Geen uitje, excursie, diner of vergadering meer volgen uit naam van het 125e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Ik zou mijn jaarverslag graag willen afsluiten met een zin uit een liedje van Jan Smit, die vrij nadrukkelijk aanwezig zong tijdens ons bestuursjaar. ‘Als de morgen is gekomen, en alles wat ik heb meegemaakt allang verleden is’. Die morgen is straks gekomen en dan is ons bestuursjaar verleden.

Slechts een herinnering voor velen, voor ons echter een stukje uit ons leven. Een stukje dat een jaar lang in het teken heeft gestaan van de vereniging Pharmaciae Sacrum en alles wat daar bij hoort. Ik wil graag iedereen bedanken die ervoor gezorgd heeft dat deze vereniging ook dit jaar weer een mooi jaar gedraaid heeft.

Lieve Alexander, jouw eeuwige onverstoorbare houding ten opzichte van alle emotie die bij ons wel eens leefde, heeft er toe geleid dat ons bestuur goed functioneerde.

Lieve Anne, jij was toch wel een beetje de pittige tante in ons bestuur. Gelukkig konden we die eigenschap soms goed gebruiken om samen eens flink tegen de kerels in te gaan. Lieve Piter, jij was toch wel een beetje de Drama Queen dit jaar. Maar met jouw charmes en vlotte babbel ben ik er van overtuigd dat je het ver gaat schoppen.

Lieve Kristian, als echte Grunninger had ik aan jou een nuchtere wederhelft. Ik hoop voor je dat je komend jaar weer veel tijd vrij kan maken voor je vriendin en je hockey.

Lieve Alie, Annie, Peety en Krissie, met trots kan ik zeggen: “Wij waren het 125e bestuur!”.

Foliolum jaargang XX ed V | Jaarverslag

De dinsdag was het meteen weer tijd voor een feestje en wel het EJC-feest. Heel wat beauty’s, maar ook nerds, waren te vinden in de donkere kelder van ‘De Blauwe Engel’. Dankzij een motie mochten wij verkleed als Kevin Gerardo Lopez Perez, zijn moeder en zijn drie vaders. Zo bewees Piter dat hij zelfs kan regelen met de meest foute outfit en bleek Anne zichzelf toch wel een lekkere man te vinden. Dat ik haar vrouwtje was, was misschien toch minder geslaagd. De grote vraag bleef die avond wie nou toch de echte vader van Kevin was.

In het weekend van 27 april vond de Batavierenrace plaats. Met een groep van 25 enthousiaste farmaceuten stelden wij ons als doel hoger te eindigen dan het voorgaande jaar. Een zwaar trainingsschema was daaraan voorafgegaan en we waren dan ook maximaal voorbereid. Met 25 deelnemers, het startnummer 125 en de thermometer die ’s middags 25º Celcius aangaf kon het natuurlijk niet meer mis gaan. We eindigden op de 57e plaats, wat 100 plaatsen vooruitgang betekende ten opzichte van vorig jaar.

1 Mei was de laatste P.S.-borrel van ons bestuursjaar.

Tijdens deze borrel was de onthulling van de Lustrumfilm. Mooie en minder florissante beelden werden op een groot scherm in ‘De Gouden Zweep’ afgespeeld. Een enkel traantje werd weggepinkt bij het idee dat deze mooie tijd al weer ver achter ons lag.

10 Mei vertrokken we met een bus vol eerstejaars naar de groothandel Regifarm. Na een interessante presentatie en rondleiding konden we even later aanschuiven in Jan Steens Grillparadijs. Een paradijs was het zeker, met al die lekkere hapjes. Terug in de bus bleken de eerstejaars goed opgevoed aangezien ze uit volle borst spontaan het Lustrumlied begonnen te zingen.

15 Mei vond de VVAA discussieavond plaats. Het thema ‘Concurrentie in de apotheek’ stond garant voor een felle discussie. Lotte Westerink ging naar huis met de prijs voor beste discussiant.

De volgende dag werden we verwacht in Apeldoorn alwaar het K.N.P.S.V.-congres aanving. Er was enige angst voor het verliezen van de Faberbokaal, maar ook dit jaar bleek deze weer ongegrond. Het congres droeg als thema ‘Farmacie en de ontwikkelingslanden’ en viel zeker in de smaak. Het Groningse K.N.P.S.V.-bestuur wisselde tijdens de AV en een nieuw Utrechts bestuur trad aan.

Donderdag 24 mei had de Commissie Farmaceutische Wetenschappen een ouderejaarssymposium georganiseerd. Het thema ‘Farmacovigilance’ was niet bij iedereen bekend en daarom was dit symposium dan ook zeer

51

Editie5.qxp

11-8-2007

15:02

Pagina 52

Activiteitenlijst bestuur der G.F.S.V. ‘Pharmaciae Sacrum’ 2006-2007

Foliolum jaargang XX ed V | Activiteitenlijst

Jacomijn Dijksterhuis

Activiteiten als kandidaat-bestuur Datum Activiteit 14 maart 2006 Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum 21 maart 2006 Ouderejaarsexcursie Interpharm te Almere 25 maart 2006 Voorjaarsdag der K.N.P.S.V. te Putten 4 april 2006 P.S.- borrel 7 april 2006 ‘Eén dag student’ farmacie en farmaceutische wetenschappen 11 april 2006 Eten met het bestuur 21-23 april 2006 Batavierenrace 20 april 2006 Ouderejaarssymposium Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ EJC-feest ‘Feestje bouwen’ 28-30 april 2006 Inwerkweekend 2 mei 2006 P.S.-borrel 4-8 mei 2006 Buitenland Excursie naar Praag 9 mei 2006 CenE cursus deel 1 11 mei 2006 Borrel met uitreiking onderwijsprijs 12 mei 2006 Voetballen met docenten 16 mei 2006 VVAA/Bureau Hufen discussieavond 18 mei 2006 CenE cursus deel 2 19 mei 2006 Functionarissenborrel Pharmaciae Sacrum 20 mei 2006 RijWiel PrestatieTocht 23 mei 2006 CenE cursus deel 3 24-27 mei 2006 Congres der K.N.P.S.V. te Zevenaar 31 mei 2006 Overleg met het bestuur 1 juni 2006 Apothekersbul uitreiking Activiteiten als bestuur 6 juni 2006 Jaarvergadering Pharmaciae Sacrum 7 juni 2006 Buitendag Pharmaciae Sacrum 8 juni 2006 Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Besturenborrel in Volonté 9 juni 2006 Late beslissersdag 13 juni 2006 P.S.-borrel 14 juni 2006 Raad van Advies Jaarvergadering Unitas Pharmaceuticorum 15 juni 2006 Overleg ABN AMRO Overleg met de Almanakcommissie 16 juni 2006 Overleg met de Lustrumcommissie 19 juni 2006 Kennismaking met de gangbesturen Jaarvergadering „Aesculapius” 20 juni 2006 Overleg bestuur GLV Idun Constitutieborrel de Chemische Binding Dies borrel Panacea 21 juni 2006 Overleg Selexyz Scholtens Kennismaking dhr. Diemer en dhr. Poppe ABN AMRO LSK lezing ‘Nieuwe zorgstelsel’ te Groningen

22 juni 2006

Overleg Eerstejaars Introductie Commissie “EIK” Overleg Nynke Schuiling m.b.t. P.S.papa’s en –mama’s Constitutieborrel T.B.V. Lugus EJC feest ‘WK party’ 23 juni 2006 Overleg met de Redactiecommissie Functionarissenborrel der K.N.P.S.V. te Groningen 24 juni 2006 Sportdag der K.N.P.S.V. 26 juni 2006 Overleg Eerstejaarscommissie Borrel U.P. te Utrecht 27 juni 2006 Constitutieborrel IBN Battuta Kennismaking CenE bankiers in het Feithuis en de Pauw Diesfeest Panacea 28 juni 2006 Kennismaking opleidingsinstituut dhr.

Schoonen en dhr. Woerdenbag Overleg commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS”.

Kennismaking Pawel Michalkiewicz (Eetcafé de Gouden Zweep) 29 juni 2006 Apothekersbul uitreiking Constitutieborrel G.N.S.V. ßasic in de Chaplins pub Gangoverleg & gangeten Archigenesfeest in Villa Volonté 1 en 2 juli 2006 Zeilweekend U.P. 3 juli 2006 STOF vergadering Overleg Reglementencommissie Overleg Buitenlandse Excursie Commissie After BEC-borrel in de Tapperij 4 juli 2006 Overleg Lustrumcommissie Overleg GLV Idun P.S-borrel RvP te Groningen 5 juli 2006 Kennismaking huisgenoten Alexander 6 juli 2006 HOI-dag 7 juli 2006 Overleg Fotocommissie 10 juli 2006 Koffie drinken met de K.N.P.S.V. 12 juli 2006 Overleg Commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS” Eten met de Vaandeldrager 13 juli 2006 Contractbespreking Pawel Michalkiewicz De Gouden Zweep 14 juli 2006 Borrel met TBV Lugus in het TBK Paviljoen 19 juli 2006 ABN AMRO contractbespreking 31 juli 2006 Kennismaking Remco Wolf van MSD 10 augustus 2006 Bestuursfoto’s maken in Uithuizermeeden Kascommissie overleg 15 augustus 2006 Kennismakingslunch Mark Dessing

Editie5.qxp

11-8-2007

15:02

24 augustus 2006

25-28 augustus 2006 29-30 augustus 2006 1 september 2006 2 september 2006 4 september 2006 5 september 2006 6 en 7 september 2006 8 september 2006 11 september 2006 12 september 2006 13 september 2006 14 september 2006 15-17 september 2006 19 september 2006 20 september 2006 21 september 2006 22-24 september 2006 24 september 2006

28 september 2006

30 september 2006 2 oktober 2006 3 oktober 2006

4 oktober 2006 5 oktober 2006

9 oktober 2006

10 oktober 2006 11 oktober 2006

13 oktober 2006 16 oktober 2006

17 oktober 2006

18 oktober 2006

19 oktober 2006

20 oktober 2006

21 oktober 2006 23 oktober 2006 24 oktober 2006 25 oktober 2006 26 oktober 2006

27 & 28 oktober 2006 30 oktober 2006 31 oktober 2006 2 november 2006 3 november 2006 6 november 2006

7 november 2006

8 november 2006 9 november 2006

10 november 2006 13 november 2006 14 november 2006

15 november 2006 16 november 2006

,,Aesculapius” te Leiden Apotheken in Overdracht contractbespreking te Rotterdam Receptie ,,Aesculapius” te Leiden Eerstejaarsexcursie naar de Suikerunie Algemene Ledenvergadering U.P. te Utrecht Overleg P.S.-papa’s en -mama’s Overleg Kascommissie Constitutieborrel Albertus Magnus Overleg Lustrumcommissie Galadiner en gala ,,Aesculapius” te Zoeterwoude Oud-besturendiner Bijeenkomst afstudeerfondsregeling georganiseerd door het SOG Algemene Ledenvergadering der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” FTO overleg met Panacea Overleg ABN AMRO Apothekersbul uitreiking Aanbieden erelidmaatschap aan Prof. Frijlink Lunch met Prof. Frijlink Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Internationale avond K.N.P.S.V. te Groningen Kennismaking Dr. Neef te Maastricht Eten met de Lustrumcommissie EJC-feest ‘Halloween’ LSK Lezing Leiden FTO-overleg met M.F.V.‘Panacea’ STOF-vergadering Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS” Kennismaking Aafke de Lange Vos-fractie Vergadering Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen P.S.-borrel Besturendag FVOG Evaluatie Commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS” Evaluatie Redactiecommissie Lustrumlied en P.S.-lied inzingen te Bunde Overleg ABN AMRO over de workshopavond Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS” Evaluatie Fotocommissie Intrafacultaire Bierestafette in A.S.V. Dionysos Faber Lezing Overleg G.L.V. Idun VVAA/ Bureau Hufen contract bespreking

53

6 oktober 2006

van de VAA te Zwolle Apothekersbul uitreiking Kennismakingslunch Elly van Hellemondt van Interpharm te Groningen Bestuursweekend te Dalfsen EIK-introductiedagen OPG-hockey toernooi te Utrecht RvP te Utrecht Opening academisch jaar te Groningen P.S.-borrel Binnenlandse Bedrijven Bezoeken Kennismaking kandidaatbestuur Studiosi Mobilae STOF-vergadering Eten met de Almanakcommissie Vergadering met Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Kennismakingslunch FEDAp te Den Haag Gangoverleg Gangeten EIK-weekend te Bakkeveen Overleg ABN AMRO Eerstejaarsborrel Gouden Zweep Raad van Advies Kennismakingsdiner Leo Timmers Functionarissenweekend der K.N.P.S.V. te Putten Algemene Vergadering der K.N.P.S.V. Constitutieborrel GLV Idun Overleg met de heer Schoonen en de heer Woerdenbag Constitutieborrel T.M.F.V. Archigenes Apothekersbul uitreiking Figon lunch FVOG discussiemiddag Constitutieborrel FVOG Overleg Reglementencommissie STOF vergadering Constitutieborrel Odiom Overleg Eerstejaars Introductiecommissie; EIK Lustrum onthullingsborrel Overleg GLV Idun Farmaceutische Historische Dag van de KNMP te Utrecht Quaestorenoverleg Kennismaking mevrouw IniaDouma Beroepenmiddag BBB-afterborrel Kennismaking met Prof. Dr. Jonkman in De Pauw KNMP congres Bespreking LLOYDS Apotheken te Baarn Vergadering met Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Overleg Kascommissie Algemene Ledenvergadering

Foliolum jaargang XX ed V | Activiteitenlijst

26 september 2006 27 september 2006

Pagina 53

Editie5.qxp

11-8-2007

17 november 2006 20 november 2006 21 november 2006

22 november 2006

23 november 2006 24 november 2006 27 november 2006 28 november 2006

29 november 2006

30 november 2006

Foliolum jaargang XX ed V | Activiteitenlijst

1 december 2006 4 december 2006 5 december 2006

6 december 2006

7 december 2006 8 december 2006 11-17 december 2006 14 december 2006 18 december 2006 20 december 2006

21 december 2006

8 januari 2007 9 januari 2007 11 januari 2007 15 januari 17 januari 2007

15:02

Pagina 54

Receptie U.P.S.V. “Unitas Pharmaceuticorum” Galadiner en gala U.P.S.V. “Unitas Pharmaceuticorum” Overleg Archiefcommissie Evaluatie Eerstejaars Introductie Commissie “EIK” Overleg met de heer Schoonen en de heer Woerdenbag Overleg Redactiecommissie Raad van Advies Gangoverleg en Gangeten ABN AMRO Workshopavond MSD contractbespreking FEDAp contractbespreking Overleg RWPTC Vergadering Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Bespreking oud-besturen m.b.t. afstudeerfondsregeling Eten met het e.t. bestuur Kennismaking f.t. bestuur M.F.V. Panacea Raad van Advies Borrel met G.L.V. Idun Evaluatie BEC Apothekersbul uitreiking Interpharm contractbespreking Raad van Praesides FTO overleg Evaluatie RWPTC STOF-vergadering Vooroverleg Opening Academisch Jaar P.S.-borrel Overleg Eerstejaarscommissie Raad van Advies Overleg Lustrumcommissie Constitutieborrel SOG Feest G.L.V. Idun in de Troubadour Borrel één dag student in de Gouden Zweep 25e Lustrum der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Onthulling 21e Almanak Overleg Real Life Game met M.F.V. Panacea, VVAA en ABN AMRO Vergadering Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Raad van Advies Gangeten in Villa Volonté Apothekersbul uitreiking Kerstdiner met het bestuur van de K.N.P.S.V. STOF-vergadering Eten Eerstejaarscommissie Overleg Reglementencommissie P.S.-borrel Overleg Kascommissie EJC-feest “White” Constitutieborrel KEI-bestuur Vergadering Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen

18 januari 2007 22 januari 2007 23 januari 2007 24 januari 2007 25 januari 2007 26 januari 2007 27 januari 2007 31 januari 2007 1 februari 2007

2-4 februari 2007 5 februari 2007 6 februari 2007

7 februari 2007 10 februari 2007 12 februari 2007 13 februari 2007 14 februari 2007

15 februari 2007 16 februari 2007 19 februari 2007 20 februari 2007 21 februari 2007

25 februari 2007 26 februari 2007 27 februari 2007

1 maart 2007

5 maart 2007 6 maart 2007 7 maart 2007 8 maart 2007 9 maart 2007

Raad van Advies Overleg G.L.V. Idun Gangoverleg in verband met Introductiedagen EFC-feest U.P. Bierpulavond in Villa Volonté Algemene Ledenvergadering ,,Aesculapius” te Leiden Algemene Ledenvergadering der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Constitutieborrel M.F.V. Panacea in Villa Volonté FTO-overleg met M.F.V. Panacea FTO-overleg Algemene Vergadering der K.N.P.S.V. te Utrecht Overleg GLV Idun Vergadering Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen LSK-lezing te Utrecht ‘Ziekenhuisfarmacie’ Feest GLV Idun Bestuursweekend STOF-vergadering Hoorzitting over de afstudeerfondsregeling Overleg met de Alumnicommissie P.S.-borrel met de onthulling van de Buitenland Excursie Constitutieborrel bestuur Stichting Sociëteit Volonté Kascommissieborrel en –diner Eten met de Redactiecommissie Gangoverleg Overleg bestuur GLV Idun Algemene Ledenvergadering Unitas Pharmaceuticorum Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Gala GLV Idun Patient Councelling Event K.N.P.S.V. te Groningen Eten met de Buitenland Excursie Commissie Eerstejaarsfeest voor Levenswetenschappen in Villa Volonté Raad van Advies Receptie Almanakcommissie Unitas Pharmaceuticorum Apothekersbul uitreiking Overleg Reglementencommissie Overleg Prof. Dr. H.W. Frijlink FEDAp Workshopavond “De bedrijfswaardering van de apotheek vanuit economisch perspectief” VVAA/Bureau Hufen Contractbespreking Spelletjes avond P.S. naar aanleiding van motie STOF-vergadering Kerstdiner met de Vaandeldrager Kennismaking met de nieuwe eerstejaars P.S.-borrel FTO overleg Raad van Advies OPG eerstejaarsexcursie Gala T.M.F.V. Archigenes Open dag op locatie

Editie5.qxp

11-8-2007

15:02

Pagina 55

25 april 2007 26 april 2007

27 april 2007 27-29 april 2007 30 april 2007 1 mei 2007

2 mei 2007 3 mei 2007

4-6 mei 2007 7 mei 2007

8 mei 2007 9 mei 2007 10 mei 2007 11 mei 2007 14 mei 2007

15 mei 2007 16-19 mei 2007 17 mei 2007 20 mei 2007 21 mei 2007 22 mei 2007 24 mei 2007

25 mei 2007

26 mei 2007 29 mei 2007

30 mei 2007

1 juni 2007

3 juni 2007 4 juni 2007 5 juni 2007

55

31 mei 2007

Overleg met de Werkgroep statuten en reglementen ABN AMRO contractbespreking Apothekersbul uitreiking Raad van Praesides FTO overleg Batavierenrace te Enschede Oud-quaestorenborrel FTO overleg Overleg Eerstejaars Introductiecommissie “EIK” P.S.-borrel met onthulling Lustrumfilm FTO-dag Overleg Diescommissie High tea met de Archiefcommissie Borrel met oud-commissiegenoten in ‘De Doos’ Inwerkweekend STOF-vergadering Overleg Buitenland Excursiecommissie 2007-2008 Eten met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen “SSS” CenE-cursus deel 3 Gangfeest ‘Proud te be a Gangster’ Quaestorenoverleg Regifarm eerstejaarsexcursie Overleg Werkgroep Statuten en Reglementen Contractbespreking CenE bankiers Overleg over discussieavond met Prof. Dr. L.T.W. de Jong-van den Berg VVAA/Bureau Hufen Discussieavond K.N.P.S.V.-congres te Apeldoorn AV der K.N.P.S.V. Opruimen archief Eten met de RWPTC After BEC-borrel Ouderejaarssymposium Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Gangoverleg Gangeten Kascommissie overleg Functionarissenborrel in ‘De Gouden Zweep’ RijWiel PrestatieTocht Onderwijsmiddag Borrel met uitreiking Docent van het jaar prijs Bezoek apotheek met dhr. Timmers van OPG te Sliedrecht Apothekersbul uitreiking OPG contractbespreking OPG ouderejaarsexcursie te Staphorst Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Ouderdag Raad van Advies Voetballen met docenten Lustrum Bètastuf borrel Overleg Werkgroep Statuten en Reglementen Overleg kandidaat-bestuur Jaarvergadering Pharmaciae Sacrum

Foliolum jaargang XX ed V | Activiteitenlijst

Excursie naar ‘Bodies, The Exhibition’ te Amsterdam 10 maart 2007 NIA-dag te Utrecht Assessor II borrel 11 maart 2007 Assessor I Saunadag 12 maart 2007 Gangoverleg en Gangeten 13 maart 2007 Voorjaarsdag KNMP te Utrecht 14 maart 2007 Vergadering met Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Overleg over de ruimte in de Bernoulliborg 15 maart 2007 Overleg notaris Dhr. Schukken Constitutieborrel EFV ‘Pand 48’ 17 maart 2007 Voorjaarsdag K.N.P.S.V. te Putten 19 maart 2007 Pre BEC-borrel 20 maart 2007 Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum 21 maart 2007 Vergadering met Stichtingsbestuur Bèta Bedrijvendagen Kennismaking nieuw contactpersoon ABN AMRO Raad van Advies Raad van Praesides en Quaestoren EFC-feest te Utrecht 22 maart 2007 Eerstejaarssymposium SSS ‘Astma en welvaartsziekten’ Volonté Bierestafette Faculteitsfeest in De Puddingfabriek 23 maart 2007 Kennismaking kandidaat-bestuur K.N.P.S.V. 23-25 maart 2007 Bestuursweekend 26 maart 2007 FTO overleg Overleg Eerstejaars Introductiecommissie “EIK” Buitengewonde Ledenvergadering „Aesculapius” 27-28 maart 2007 Bèta Bedrijven Dagen 27 maart 2007 Interpharm Ouderejaarsexcursie te Den Bosch 28 maart 2007 Kennismaking Microbais op het P.S.-hok 29 maart 2007 FTO overleg Kennismaking dhr. M. Folkerts ABN AMRO Apothekersbul uitreiking 30 maart 2007 Extra AV der K.N.P.S.V. 31 maart 2007 Gala M.F.V. Panacea 2 april 2007 STOF-vergadering Overleg Buitenland Excursie Commissie 2006-2007 Eten met de Fotocommissie 3 april 2007 7e Lustrum van de U-Raad P.S.-borrel 4 april 2007 Batavierenrace overleg 5 april 2007 Overleg Almanakcommissie 6-12 april 2007 Buitenland Excursie naar Barcelona 14 april 2007 K.N.P.S.V./VJA Golfdag te Houten 16 april 2007 Overleg Het Heerenhuis 17 april 2007 EPSA symposium te Den Haag 18 april 2007 Raad van Advies Overleg kandidaat-bestuur 19 april 2007 CenE-cursus deel 1 20 april 2007 Diner met de ouders 21 april 2007 EPSA gala te Scheveningen 23 april 2007 Eten met het STOF 24 april 2007 CenE-cursus deel 2 EJC feest ‘Beauty and the Nerd’

Editie5.qxp

11-8-2007

15:04

Pagina 56

Editie5.qxp

11-8-2007

15:07

Pagina 57

Wat denk je zelf ...

Het studiejaar is bijna voorbij, wat hebben we geleerd?

De Flexibele Bachelor is lang niet flexibel genoeg om studeren te combineren met uitgaan; koken is moeilijker dan een organisch practicum; en nieuwe fietssloten kosten meer dan nieuwe fietsen. Gelukkig wonen we in Groningen, want op de Grote Markt kun je uitgaan, eten én een nieuwe fiets kopen. Er gaat niets boven Groningen!

Het enige nadeel is de afstand, want ook ónder Groningen komt een hele tijd niets. Het duurt minstens een uur voordat de trein zich uit de klei heeft geworsteld en weer bewoonde wereld bereikt. Als je van plan bent om verder te kijken dan het hoge noorden kun je het daarom beter meteen goed aanpakken. Terwijl ik dit schrijf, luister ik naar het zachte gezoem van de airconditioning in mijn hotelkamer. Het is warm in Italië.

Ik heb van te voren geen taalcursus gevolgd en het toeval wil dat Italianen nauwelijks een woord Engels spreken.

Gevolg: ik kan nog geen plastic zak bij de supermarkt vragen, laat staan iets anders dan 'lasagne' bestellen. Dus ik neem altijd een tas mee en ach, lasagne is toch mijn lievelingseten.

Ga je het ook proberen? Schrik niet als het allemaal niet zo loopt als je had gedacht. Sterker nog, ga er maar van uit dat het niet zo loopt als je had gedacht. Maar reken maar dat je er veel van leert.

Wat denk je zelf…

Digitali s P.S.: zoek natuurlijk wel een mooie werkplek uit! Op de foto de mijne, Villa Camozzi.

57

Het bevalt me prima in Italië. Lang niet alles gaat goed, maar aan de andere kant, lang niet alles gaat fout.

Combineer dit met wonen, in plaats van een vakantie, in een ander land en je hebt een unieke ervaring.

Foliolum jaargang XX ed V | Column

Zoals veel studenten doe ik mijn onderzoek in het buitenland. De stad waar ik werk, Bergamo, is even groot als Groningen, maar de prijs "beste binnenstad" zal het niet winnen. Fietsen is een levensgevaarlijke hobby en het busrooster is net de lotto: de nummers die langskomen zijn volstrekt willekeurig.

Editie5.qxp

11-8-2007

15:11

Pagina 58

Editie5.qxp

11-8-2007

15:16

Pagina 59

G.F.S.V. PHARMACIAE SACRUM UNIVERSITAIR CENTRUM VOOR FARMACIE

Foliolum JAARGANG XX EDITIE V JULI 2007

20 jaar Foliolum

‘Het blad had in een ver verleden zijn dienst bewezen maar was toch een zachte dood gestorven’ Taco van Witsen

‘Het was een leuke ervaring om redacteur van de Foliolum te zijn’ Anke Hilse Maitland-van der Zee

‘Ver voor de eeuwwisseling bestond er een farmaceutisch faculteitsblad, een stencil waarschijnlijk’ Jan Pander

‘ ‘Dat het 'studentenblad' van kwaliteit is bleek toen het zelfs door scheidend emeritus hoogleraar Meijer in zijn afscheidsrede werd aangehaald’ Erik Rexwinkel

Editie5.qxp

11-8-2007

15:16

Pagina 60

1987-1992 Taco van Witsen, redactielid Foliolum 2, 1987

Wanneer ik schrijf voor uw verenigingsblad de Foliolum 2, de officiële naam van destijds, is het dus 20 jaar geleden dat er voor het eerste iets van mijn hand in kwam.

Niet waren het altijd hoogdravende stukjes maar ik wil u dan ook graag even mee terug nemen in de tijd, naar het jaar 1987.

Foliolum jaargang XX ed V | 20 jaar Foliolum

Het was het jaar van de eerste Intifada en de Palestijnse groepering Hamas werd opgericht. Namen die vandaag de dag niet meer weg te denken zijn uit het huidige buitenlandse politieke beeld. Dichter bij huis gebeurde ook van alles. Gerrit Jan Heijn werd dat jaar ontvoerd en vermoord, Popartkunstenaar Andy Warhol en oud-politcus Joop den Uyl overleden. De grootste ramp van dat jaar is in maart met de Britse veerboot, The Herald of Free Enterprise, 193 mensen komen bij deze ramp om het leven. Tenslotte op, maandag 19 oktober 1987 is er wereldwijd sprake van een beurskrach, deze zal de geschiedenis ingaan als Zwarte Maandag.

Wellicht lijkt het dus of 1987 een droevig jaar was maar gelukkig gebeurde er ook een heleboel ander zaken die ook in het heden niet blijken te misstaan. Wie van u in de popwereld is geïnteresseerd weet dat op Pinkpop dit

jaar Iggy Pop optrad, nu in 1987 was deze 'rock'-legen de ook al present. Ook werd in dit jaar PSV voor de negende keer landskampioen. Zingt Wacko Jacko zijn hit Bad en zien we Full Metal Jacket van Stanley Kubrick in de bioscoop, waar men voor nog geen tien Hollandse guldens een kaartje kan kopen. En staat de Bohemian Rhapsody van Queen nog steeds op nummer 1 in de top 100 aller tijden. De meeste van u, die nu farmacie studeren, zijn in 1987 nog niet eens geboren of slechts een paar maanden cq jaren jong. Als ik dit nu op schreef voel ik mij op eens echt héél erg oud.

Maar genoeg algemene geschiedenis. Ander goed nieuws van dat jaar is de oprichting van de Foliolum 2, door de redactiecommissie van destijds, Nynke Veninga, Jaap Bosch en ondergetekende. Het blad dat toen ongeveer vier keer per jaar verscheen werd door ons gevuld.

Voor een beter tijdsbesef en wat voor werk dat was, wij werkten nog met WordPerfect 4.0, kon je mee 'onderwater-kijken' en van internet en e-mail wist niemand, de komende jaren, nog iets af. Wij deden nog aan farmacogonosie, practicum proefjes konden rustig meerdere dagen duren en schreven verslagen zelf met pen en papier. Om de communicatie tussen de leden van PS verder te verbeteren werd dus het vereningsblad de Foliolum weer nieuw leven ingeblazen. Het blad had in een ver verleden zijn dienst bewezen maar was toch een zachte dood gestorven. Met behulp van 'ict-deskundige' Ruud Santing werden er redactionele stukjes geschreven, getypt en uitgegeven. Verder stonden er aankondigen in van ALV's, borrels en verslagen van de diverse PS activiteiten. De verschijningsfrequentie en de oplages waren nog zeer beperkt, maar beide aantal groeide gestaag gedurende de jaren daarna. Het vereningsblad werd steeds verder geprofessionaliseerd en ook voorzien van inhoud door het PS-bestuur. Legendarisch daarbij is het zogenaamde stam-bestuur, wie nog weet te achterhalen wie, wie was in het stam/bestuur kan het juiste antwoord inzenden aan de redactie, de winnaar ontvangt van mij dan een originele PS-lustrumdas 1991!

Ook de redactiecommissie werd van drie naar vier of vijf mensen per jaar uitgebreid. De Foliolum 2 werd een steeds vaster onderdeel van het vereningsleven van PS. Dat mag ook blijken dat nu naar 20 jaar het blad, in de loop van de tijd omgedoopt naar gewoon Foliolum, nog steeds bestaat. Ik hoop dat het blad de tand des tijd mag en kan doorstaan ondanks de concurrentie van internet, e/mail en MSN. Want het blijft toch altijd leuk om een vereningsblaadje te lezen op de bank in bad of in bed…

Dus wens ik de redactiecommissie veel succes met het vullen van een leesbaar blad.

Editie5.qxp

11-8-2007

15:16

Pagina 61

1992-1997 Anke Hilse Maitland-van der Zee, redactielid Foliolum 2, 1995

Een paar weken geleden trof ik een emailtje van een redacteur van de Foliolum in mijn postvak aan. De vraag was of ik mee wilde werken aan een serie stukjes over 20 jaar Foliolum. In een eerste vlaag van enthousiasme mailde ik meteen terug dat ik dat natuurlijk wil doen.

Vervolgens keerde ik terug naar de realiteit van elke dag.

Nu ik een paar weken later voor een leeg beeldscherm zit probeer ik me leuke voorvallen te herinneren.... Ineens realiseer ik me hoe lang het alweer geleden is. Ik ben zoveel dingen alweer vergeten. Hieronder een paar flitsen die bij mij boven kwamen: Ik herinner me lange uren op het UCF (universitair centrum farmacie, dat inmiddels niet meer in gebruik is als ik goed ben geinformeerd). Ik geloof dat we de kopij redigeerden in Word (of was het nog WordPerfect?), uitprinten en vervolgens op gekaderd papier moesten plakken voor de drukker.

Verder herinner ik me natuurlijk gezellige redactievergaderingen waarin we eindeloos discussieerden over de

61

Het was een leuke ervaring om redacteur van de Foliolum te zijn. Hoe langer ik zit na te denken hoe meer herinneringen boven komen. Bedankt voor deze kans om er weer eens aan terug te denken! En natuurlijk veel succes voor deze en komende redacties.

Foliolum jaargang XX ed V | 20 jaar Foliolum

inhoud. We deden onder andere interviews met apothekers over hun werk (zo herinner ik me een interview met een openbaar apotheker, maar ook met een apotheker bij de keuringsdienst van waren).

Elke Foliolum eindigde met Conny's Corner. Conny was de lieve dame uit de kantine die altijd voor iedereen een vriendelijk en meelevend woordje had. In haar verhalen leerden we haar heel persoonlijk kennen.

Ik herinner me ook een hele lange PS ALV waarin gediscussieerd werd over de vraag of het nu "Foliolum II" of "Foliolum 2" moest zijn. Ondanks dat de voorkeur van de redactie uitging naar "Foliolum 2" stemde de ALV voor "Foliolum II". We lieten de 2 als een slangetje van de volgende kaft afkruipen.

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

Editie5.qxp

11-8-2007

15:18

Pagina 62

Editie5.qxp

11-8-2007

15:19

Pagina 63

1997-2002 Jan Pander, redactielid Foliolum 2, 1999

Na zeven jaar is het weer zover‌ ik moet/mag weer in de pen klimmen om een zinnig verhaal te schrijven voor het Foliolum 2. Typefout, die 2? Nee, die 2 hoort voor mij nog bij de naam van dit glossy magazine. De glossy die in deze prachtige vorm nu 7 jaar bestaat.

63

jaar geleden besloten werd om de stencilmachine (of wellicht het kopieerapparaat) weer aan het werk te zetten om de kattenbelletjes en verhaaltjes van de praeses van PS af te kunnen drukken. Het nieuwe drukwerkje werd Foliolum 2 genoemd, en de lay out was van zeer gewaagd niveau. Om hier niet al te lang bij stil te staan: de voorkant was geel met een slang die door een romeinse 2 heen slingerde.

Dit is een groot succes geweest tot en met de 12e jaargang. Elke 2 maanden stonden rijen studenten en medewerkers van de faculteit zich te verdringen bij de postvakjes op het UCF, om het nieuwste nieuws te lezen in de nieuwste editie. Hoewel, in werkelijkheid keek de gemiddelde student eenmaal per jaar in zijn postvakje, om die stapel gele blaadjes in een beweging in de vuilnisbak te storten. Het verhaal Foliolum 2 leek net zo te gaan eindigen als zijn voorganger, het Foliolum.

Het grote geluk was dat een studente farmacie, Leonie van der Hulst (later bekend van het ANPSV bestuur, de redactie werd plotseling hofleverancier van de besturen), een nevenstudie journalistiek volgde. Zij werd door het toen zittende bestuur van PS gevraagd voor de redactiecommissie. Ik weet niet precies waarom, maar ze wilde niet de praeses worden, en ik weet al helemaal niet waarom ze mij vroeg of ik dat wilde. Ik wilde dat niet,

Foliolum jaargang XX ed V | 20 jaar Foliolum

Hoewel ik begreep van Wim Velema dat hij van elke periode van 5 jaar een redactielid zou vragen zijn of haar wijsheid op papier te zetten, betwijfel ik of dat van de eerste 13 jaar is gelukt. Merkwaardig namelijk dat nu zo uitgebreid wordt stilgestaan bij de viering van de 20e editie. Dat behoeft natuurlijk enige toelichting.

Ver voor de eeuwwisseling bestond er een farmaceutisch faculteitsblad, een stencil waarschijnlijk. Zonder meer zal in deze editie van het Foliolum 2 daarover een verhaal gewijd zijn. Wim wist mij notabene te vertellen dat hij mijn naam in het archief gevonden had (een knappe prestatie op zich‌), dan zal hij ook wel een zeer oud exemplaar van het Foliolum zijn tegengekomen. Nu inderdaad zonder een 2; meer dan 20 jaar geleden bestond er al een Foliolum. Wegens gebrek aan interesse is dat blaadje echter een stille dood gestorven. Tot 20

Editie5.qxp

11-8-2007

15:20

Pagina 64

Foliolum jaargang XX ed V | 20 jaar Foliolum

want ik had geen zin om elke 2 maanden dat blaadje te kopieeren en nietjes erin te slaan. En al helemaal niet omdat toen de commissie 2 jaar (!) aanbleef. Maar wat als de commissie de vrijheid zou krijgen om iets moois van het blaadje te maken, en als de commissie 1 jaar zou aanblijven… vooruit. Het bestuur vond dat ook een goed plan, en zo kwam het dat ik met Leonie op zoek ging onder de eerstejaars naar 2 geschikte mederedacteuren.

Lous Kluin en Marijke Koolman (jawel, later maakten ook zij faam als PS bestuurslid) bleken na een taaie selectieprocedure de ideale personen.

We konden van start! Vol goede moed maar erg naïef woonden wij de eerste ALV bij, om daar met de moed in de schoenen weer vandaan te komen. De ALV bleek nogal conservatief, en oh zo voorzichtig: Het logo van het Foliolum 2 moest echt wel blijven, want de faculteit wilde dat per se. Meer inhoud, door bijvoorbeeld thema's?

Niet nodig, kost alleen maar meer papier, en niemand gaat dat lezen. Zomaar naar A4 (een van onze ambities) kon natuurlijk niet want niemand las het blad en zou dus verliesgevend zijn, en full colour? Nee liever niet want dat is ook zonde van het geld. Alleen als wij een goede

begroting konden laten zien, waaruit zou blijken dat het wel kon, dan mochten we het misschien nog een keer opperen in de ALV. Tja, in de tussentijd moest er wel een editie verschijnen, inclusief verplichte kost (beleidsplan ofzo). Er zat niks anders op dan te het blaadje op A5 te maken, met die lelijke gele voorkant. Met tegenzin voerden wij onze taak uit, maar dan wel 'professioneel': zo werd voorheen het blaadje met knip-en-plakwerk aan de drukker gegeven (het kopieeren was een beetje overdreven; we hadden een huisdrukker genaamd Weis); wij deden de lay out met een speciaal computerprogramma ... (geen idee meer hoe dat heet). Hoewel dat een vreselijk programma was en het opslaan, de koppeling met de printer en

scanner een crime was, deden wij wel mooi de nodige ervaring op.

Maar helaas, ook onze 2e editie moest klein en lelijk…

Zou het dan toch niet lukken?! Geen vernieuwing? Zou het conservatisme toch overwinnen?

Natuurlijk niet! Met een prachtige offerte van de drukker bleek zelfs de ALV te kunnen zwichten.

Wat plofte dus op maart 2000 in de postvakjes van de PS leden? Een afzichtelijk blad op A4 formaat. Inderdaad: afzichtelijk als ik er nu naar kijk. Het blad staat vol met druk- en zetfouten, en de lay-out is nogal inspiratieloos.

Maar toen vonden we het prachtig! En dat was het ook.

Na jaren beklemmend geel, was er nu een full-colour voorkant, met plaatjes op een glorieuze blauwe achtergrond. Wel met die rare II met slang in de rechterbovenhoek. Want ja, die MOEST echt blijven… zei de ALV… Dat logo heeft het volgens mij nog wel een jaar of twee daarna overleefd overigens.

De weg was vrijgemaakt.

Dankzij een aantal fanatieke commissies na ons, werd de stijgende lijn vastgehouden, en werd het Foliolum zelfs het melkkoetje van PS. Geen idee of het nu beter wordt gelezen dan 7 jaar geleden, er wordt in elk geval wel even naar gekeken.

En zeven jaar na dato, inmiddels werkend, ontvang ik ineens het Foliolum (zonder de 2) via de post. Een prachtige glossy. Ongelofelijk dat zo'n gedaantewisseling mogelijk is geweest. Een echte "REINCARNATION"!

PS (is mooi): Aan de nieuwe redactiecommissie: Veel succes met de 21e jaargang. Probeer je vooral niet uit het veld te laten slaan door heilige huisjes!

Editie5.qxp

11-8-2007

15:20

Pagina 65

2002-2007 Erik Rexwinkel, redactielid Foliolum, 2003

De redactiecommissie werkt al 20 jaar vol overgave aan 5 'activiteiten' per jaar. Vijf zeer respectabele uitgaven van een 'studentenblad' dat in de lopen der jaren boven zichzelf uit gestegen is.

Het foliolum wordt alom gewaardeerd onder de medewerkers van het UCF. Het plaatst leerzame artikelen van binnen en buiten het UCF en speelt in op actuele thema.

Dat het 'studentenblad' van kwaliteit is bleek toen het zelfs door scheidend emeritus hoogleraar Meijer in zijn afscheidsrede werd aangehaald als een blad waar de farmacie een voorbeeld aan kon nemen. Het foliolum droeg volgens hem bij aan de ontwikkeling van de student. Ik voelde mij als toenmalig praeses van de commissie zeer vereerd.

Ook zeer vereerd ben ik om een overzicht te mogen geven van de ontwikkelingen in het foliolum van de laatste 5 jaar. De tijd waarin 'full color' zijn intrede deed en het blad, naast een informatieve rol, ook een steeds meer sociale rol ging vervullen. Ook is mij gevraagd in te

01

De praeses van jaargang 16 werd tevens de praeses van de vereniging. Hij gaf de vereniging mee dat het Foliolum nog mooier en grootser kon met 6 in plaats van 5 commissieleden. Zo kwam het dat de schrijver van dit verhaal

65

De 16e jaargang van het foliolum ('drug's een punt') stond onder leiding van Cyril van Erp. Het jaar onderscheidde zich met, dat moet gezegd worden, telkens weer een schitterende voorkant. Vooral het allergienummer bezorgde je de kriebels. De thema dat jaar waren: slapen, bedreiging van het brein, allergie, lord of the nuvaring en metamorfose. Het decembernummer werd voor de eerste maal in overleg gemaakt met de Diescommissie. Vanaf dat jaar zou telkens het decembernummer het Dies-symposiumthema hebben. Ook waren er gesprekken met onder andere ParkinsonpatiĂŤnten en was het altijd weer uitzien naar de horoscoop van Dr. Spuugtenen. Ook werd, nu met regelmaat, verslag uitgebracht over de ontwikkelingen binnen de opleiding.

Foliolum Foliolum jaargang jaargang XX XX ed ed VII || 20 Perjaar soonFoliolum lijkheidsstoornissen

gaan op mijn persoonlijke belevingen tijdens het commissiejaar. Ik zal echter proberen het niet alleen over 'mijn' jaar te hebben.

Editie5.qxp

11-8-2007

15:20

Pagina 66

Foliolum jaargang XX ed V | 20 jaar Foliolum

'glaswerk' door practicumbeheer. De recepten van de heer Vegter in enkele edities van het foliolum waren waarschijnlijk zijn geheim bij het, met succes, onder controle houden van de 5 dames die hij onder zijn hoede had. De thema dit jaar waren de volgende: leukemie bij kinderen, polyfarmacie, radiofarmaca, dierproeven en alternatieven en medicinale drugs.

Het laatste nummer was tevens het eerste foliolumnummer dat volledig in kleur werd uitgebracht. Vanaf dit nummer zou het foliolum voortaan in 'full color' uitgebracht worden.

met 6 man aan de slag kon (jaargang 17; 'the best of both worlds'). Er bleek inderdaad meer mogelijk met meer commissieleden, voortaan zou de redactiecommissie ieder jaar uit 6 personen bestaan. In ieder nummer kwam er een verslag van een student die zijn bijvak deed in het buitenland, voor ieder nummer werd er gegeten met een commissie waarvan verslag werd uitgebracht, de rubriek student en sport deed zijn intrede evenals student en muziek en er werd tevens ruimte vrijgemaakt voor een grappige achterpagina. Vooral een verslag van het 'vaandelvechten' op een van de achterpagina was een succes. De genoemde rubrieken bestaan nog tot op de dag van vandaag en hebben het blad een meer sociaal karakter gegeven. Inhoudelijk kwamen de volgende thema aan bod: weesgeneesmiddelen, chemische en biologische wapens, hart en vaatziekten, AIDS en farmaceutisch wetenschappelijk onderzoek aan de RUG. De laatste editie werd onthuld op de borrel van P.S. begeleid door een fust bier. Dit omdat onze quaestor met het foliolum meerdere jaarcontracten voor de vereniging had binnengesleept.

Mijn voorganger sloeg alle ontwikkelingen, blijkbaar, met tevredenheid gade en droeg aan mij de verenigingshamer over na dus eerder al aan mij de 'foliolumpen' overgedragen te hebben. Aan mij om de mij opvolgende commissie te begeleiden om deze tot opnieuw nog grotere hoogten te laten stijgen. De 18e redactiecommissie ('onbeschrijfelijk') bestond uit 5 dames die onder de bezielde leiding stonden van de heer Stefan Vegter. Er werden nog meer patiënten bezocht, een onderzoekscentrum naar primaten werd bezocht en een heuse excursie naar de kernreactor in Petten werd ondernomen. Ook was er dit jaar ruimte gemaakt voor de nodige dosis vermaak: prijsvragen, puzzels en de column

Na het aanbieden van een stoel met spelfout aan het bestuur werd de pen, die inmiddels onbeschrijfelijke teksten schreef, overgedragen aan de 19e jaargang 'impressive' onder leiding van Jacomijn Dijksterhuis. Er kwam veel ruimte voor geschiedenis. Zo bracht erelid prof. dr. Jonkman verslag uit van zijn eigen bestuursjaar en werd er zelfs een geheel thema gewijd aan de 'geschiedenis van de farmacie'. Ook ging men over de grens en kwam er een Engelstalig stuk over pandemieën door een heuse Chief Executive Officer van een niet nader te noemen 'biotech'-bedrijf. Karikaturen van docenten werden geplaatst en men kon ditmaal 'op schoot' bij het foliolum. Na 'eten met' en 'rondje met' een nieuwe draai aan de voor elke commissie inmiddels vaste ontmoeting met de reporters van het foliolum. De thema van het jaar waren de volgende: reuma, obesitas, geschiedenis van de farmacie, forensische farmacie en pandemieën in vogelvlucht.

De stijl van 'lay-outen' ontwikkelde zich door de jaren heen van zeer creatief met twee kleuren (veel lijnen en achtergronden en Mondriaanse toestanden om een

Editie5.qxp

11-8-2007

15:20

Pagina 67

gebrek aan kleur te compenseren) tot rust en glossy tot zelfs professioneel doordat de full color foto's het werk nu deden. Het blad is er steeds gelikter uit gaan zien met als voorlopig hoogtepunt de huidige jaargang van het foliolum.

Jaargang 20 ('To The Point', onder leiding van Gertruud Haitsma) gebruikt ronde kaders en mooie foto's tezamen met minimalistische 'layout-kunsten'.

Vrij Nederland is er jaloers op. De thema dit jaar zijn tot nu toe: klinische studies, persoonlijkheidsstoornissen, voedingssupplementen en nano medicines. Dit jaar is er ook een alumni gedeelte opgenomen voor en door alumni geschreven. Ook kwamen de actieve farmaceutische genootschappen van de algemene studentenverenigingen aan bod. Het laatste nummer zal wederom onthuld worden op de juliborrel van P.S. waarbij tevens de identiteit zal worden onthuld van de columnist die onder het pseudoniem 'Digitalis' door het leven gaat.

01

Ik wens de toekomstige commissies veel succes toe met het bedenken van nieuwe ideeĂŤn en verbeteringen voor het foliolum. Opdat het foliolum altijd zijn punten blijft drukken, het beste van twee werelden zal blijven bieden, onbeschrijfelijk mooi, nee zelfs impressive zal zijn, maar het wel to the point zal blijven.

Foliolum jaargang jaargang XX XX ed edVII || 20 Perjaar soonFoliolum lijkheidssto67 ornissen Foliolum

Het foliolum is een leerzame commissie om te doen, dit vanwege het feit dat het commissielid zich moet verdiepen in de farmaceutische thema. Daarbij komt er aardig wat organisatie kijken om alle stukken binnen te krijgen en deze te verwerken in het blad. Ook dit was zeer leerzaam. De etentjes met de commissies hebben het foliolum een sociale rol gegeven binnen de vereniging. Ik heb deze altijd heel leuk gevonden.

Doordat in mijn commissie 2 actieve Unitas leden zaten konden we destijds een paar malen het etentje houden in de bibliotheek van het Unitas pand. Dit gaf de avonden nog meer glans. Het commissiejaar is een druk jaar geweest. Vele reizen naar drukkers, patiĂŤnten en instanties. Vele vergaderingen op de vaste maandagavond. Aansluitend aan de vergaderingen werd altijd getracht om een bezoekje aan de Tapperij te brengen, waar farmaceut Peter Brummelhuis altijd goed voor ons zorgde.

Editie5.qxp

11-8-2007

15:21

Pagina 68

Carrièrekompas voor apothekers Of je nu aan het begin van je carrière in de farma staat of al wat verder gevorderd bent, je komt regelmatig voor allerlei keuzes en vragen te staan: - Welke richtingen kan ik op?

- Wat past het best bij mij? De industrie, openbare of ziekenhuisfarmacie?

- Wat betekent een keuze voor mijn toekomstige carrièrekansen?

- Hoe blijf ik op koers?

De consultants van Derks & Derks kennen de keuzes en dilemma’s waar je voor staat. Met persoonlijke aandacht en gedegen advies helpen én houden we je carrière op koers. Als NIP-psychologen weten we door ervaring en eigen onderzoek wat bij jouw motivatie, capaciteiten en ambities past.

We kennen de farma door en door en vanuit dat specialisme zijn we al jaren talent voor banen in onder andere research & development, productie, clinical affairs, kwaliteit, regulatory affairs, sales en marketing, maar óók binnen de openbare en ziekenhuisfarmacie zijn we graag het kompas

ie trat s i g Re

Kwa li

De

ro tP

D

www.derksenderks.nl

De rks

R

g e

is

&

actuele vacatures op

Eigenaar

informatie en

&

M S a a

& s ing le et k r

Kijk voor meer

te it

rks

ductie

voor je carrière.

R

Foliolum jaargang XX ed II | Persoonlijkheidsstoornissen

succesvol voor gerenommeerde opdrachtgevers in de industrie. We zoeken human

Zi ek

en h

ui s

t ns e i d Loon

Gratis oriënterend adviesgesprek Voor we je adviseren over de koers van je farma-carrière, willen we je eerst beter leren kennen. Daarom bieden we je een gratis oriënterend gesprek aan, waarin we samen verkennen waar je ambities en kansen liggen. Interesse?

Mail dan je CV naar info@derksenderks.nl. We nemen graag de tijd voor je.