Jak złagodzić
ból porodowy?
Alergie pokarmowe
Jak pomóc dziecku?
KOBIDO
masaż który pokochał cały świat
BE ZPŁATNY MAGAZYN SZPITAL A SPEC JALIST YCZNEGO BE ZPŁATNY MAGAZYN SZPITAL A SPEC JALIST YCZNEGO
Do stosowania w przypadku problemów z wywołaniem lub utrzymaniem laktacji
Do stosowania przy utrudnionym przepływie mleka
Działanie składników: Ułatwiają wypływ mleka, redukują wzrost niektórych bakterii
Działanie składników: Wspierają i regulują mikrobiotę kanalików mlecznych przy utrudnionym przepływie mleka
„Chcę mieć pewność, że właściwie wspieram jej odporność i rozwój.”
mieć że właściwie i
BEBILON PROFUTURA CESARBIOTIK 2
Potwierdzona badaniami1, unikalna formuła z dodatkiem bakterii z rodzaju Bifidobacterium
została stworzona, aby wspierać układ odpornościowy i rozwój* niemowląt urodzonych przez cesarskie cięcie.
Wasze życie, nasza nauka
„Hania szczęśliwie urodziła się przez cesarskie cięcie.”1. Dotyczy badań na składnikach zawartych w formule. * Zgodnie z przepisami prawa zawiera witaminy A, C, D i cynk dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego oraz jod dla prawidłowego rozwoju poznawczego. Karmienie piersią jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt.
dr hab.n.med.
TOMASZ ŁOZIŃSKI
Specjalista ginekolog-położnik ze Szpitala Specjalistycznego
PRO-FAMILIA w Rzeszowie
lek.
GRZEGORZ INGLOT
Specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu, kierownik oddziału ortopedii dziecięcej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
lek.
MAGDALENA MATŁOK
Specjalista pediatrii i alergologii
lek. EWA SOBASZEK-RZEŹNIK
Specjalista neonatologii i pediatrii ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
lek. KAROLINA MAŁEK-STELMACHOWSKA
Specjalista chirurgii plastycznej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
lek.
NATALIA PIONKA
Lekarz medycyny estetycznej z medycyny estetycznej PRO-FAMILIA
mgr
MAGDALENA OLENIARZ
Położna ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr ANNA KOŁACZ
Położna ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr ANNA BOBOLA
Fizjoterapeutka, dyplomowana terapeutka NDT-Bobath oraz integracji sensorycznej ze Szpitala
Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr
JOANNA JĘDRZEJEK
Fizjoterapeutka dziecięca, terapeutka metody NDT-Bobath i metody
Vojty ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr
KATARZYNA LEW
Położna ze Szkoły Rodzenia PRO-FAMILIA
mgr MONIKA INGLOT
Neurologopeda ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr
IZABELA SMOLARZ
Fizjoterapeutka uroginekologiczna ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr ADRIAN SMOLARZ
Fizjoterapeuta ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA
mgr
AGNIESZKA ROGALA-SAJ
Dietetyk ze Szpitala Specjalistycznego
PRO-FAMILIA
mgr
JOANNA ŁAGOWSKA
Technik usług kosmetycznych, zajmująca się profesjonalnie masażem Kobido z medycyny estetycznej PRO-FAMILIA
mgr
Podolog z medycyny estetycznej PRO-FAMILIA
WYDANIE 1 (32) 2023
CO NOWEGO
W PRO-FAMILII?
10 Bezpłatna kolonoskopia
12 Bezpłatne porady laktacyjne
16 Jak złagodzić ból porodowy?
22 Karmienie piersią okiem neonatologa i pediatry
26 Dieta dla płodności o porady dla przyszłych rodziców
30 Cicha epidemia, która dotyka kobiety
32 Fizjoterapia –z myślą o kobiecości po operacji
STREFA
DZIECKA
14 Małoinwazyjne operacje kręgosłupa na NFZ
40 Jałowe martwice
– żywy problem wieku rozwojowego
44 Alergia pokarmowa – jak pomóc dziecku?
50 Co zrobić, by spać „jak suseł”?
62 Rowerek biegowy okiem fizjoterapeuty
64 Integracja sensoryczna – co to jest?
72 Gdzie na wiosenny spacer z dziećmi? W Rzeszowie nie tylko nad Wisłok
78 Czytaj dzieciom codziennie!
20 Tata na porodówce - 10 zadań specjalnych
24 Bestsellery wyprawkowe
54 Dziewięć najczęstszych problemów ze stopami
58 Logopedia ma wiele twarzy, czyli co robi logopeda i jak może pomóc
34 Chirurgia plastyczna po porodzie
56 Kobido – masaż, który pokochał cały świat
66 Przezskórna elektroliza – czyli innowacyjny sposób na chore ścięgna
MODA & URODA
38 SOS dla skóry po porodzie
68 Marisol, czyli moda prosto z Rzeszowa!
Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA realizuje Program Badań Przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka jelita grubego, finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia. To oznacza, że pacjenci mogą zgłaszać się na bezpłatną kolonoskopię wykonywaną w znieczuleniu ogólnym.
Rak jelita grubego jest drugim najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce. Każdego dnia walkę z chorobą przegrywa 28 kolejnych osób. Dzięki badaniom przesiewowym - profilaktycznej kolonoskopii - mamy szansę zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby o 6090 proc. Badanie wykrywa polipy u ponad 25 proc. badanych, a ich usunięcie znacznie ogranicza ryzyko choroby.
Program jest dla osób w wieku:
• od 50. do 65. lat,
• lub od 40. do 49. lat, jeśli u najbliższych krewnych pacjenta rozpoznano nowotwór jelita grubego.
Kolonoskopia jest precyzyjna i trwa od 15 do 40 minut. Dla komfortu pacjentów badanie wykonujemy w znieczuleniu ogólnym.
REJESTRACJA: 662 318 547
Warto wiedzieć, że Pracownia Endoskopii w Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA działa w ramach kontraktu z NFZ. Gastroskopia oraz kolonoskopia wykonywane są bezpłatnie - na podstawie skierowania.
Nie unikaj badań, które ratują życie - zapisz się na bezpłatną kolonoskopię
Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA, jako jeden z dziesięciu w Polsce, przystąpił do projektu realizowanego przez Fundację Bank Mleka Kobiecego na zlecenie UNICEF o nazwie „Wsparcie matek w prawidłowym żywieniu niemowląt i małych dzieci w kryzysie”. Oznacza to, że każda świeżo upieczona
mama może skorzystać z bezpłatnej porady laktacyjnej, a jeżeli okaże się to konieczne, również z porady psychologa, fizjoterapeuty dziecięcego i neurologopedy.
Projekt realizowany jest przez Fundację Bank Mleka Kobiecego w Partnerstwie z Warszawskim Uniwersytetem Medycznym, organizacją FHI 360 oraz Ministerstwem Zdrowia, dzięki środkom UNICEF przeznaczonym na odpowiedź na kryzys uchodźczy w Polsce. Szczegółowe informacje na stronie
www.bankmleka.pl
Aby zapisać się na bezpłatną wizytę w ramach projektu, wystarczy zadzwonić pod numer telefonu: 17 773 57 21
Turnusy rehabilitacyjne dla dzieci to nowa usługa stworzona z myślą o dzieciach w różnym wieku, różnego rodzaju niepełnosprawnościami i ustabilizowanym stanem zdrowia. Zajęcia prowadzi doświadczony zespół specjalistów – fizjoterapeutki dziecięce oraz neurologopeda.
Turnusy odbywają się w pięciodniowych cyklach od poniedziałku do piątku, po wcześniejszym ustaleniu indywidualnego dla każdego pacjenta planu terapii.
W każdym dniu turnusu dla pacjenta zaplanowano:
- 3 terapie metodą Vojty,
- 1 terapię metodą NDT Bobath,
- 1 terapię neurologopedyczną.
Godziny terapii na turnusie są ustalane indywidualnie i dostosowane odpowiednio do możliwości opiekuna, jak i potrzeb pacjenta. Dla rodziców została przygotowana strefa relaksu, w której można odpocząć, zjeść obiad czy ułożyć dziecko na drzemkę.
Więcej informacji na temat turnusów można uzyskać pod numerami telefonu: Anna Jamróz - 603 305 547 Agnieszka Dębosz - 501 316 114
Szybki powrót do zdrowia i codziennej aktywności, krótki pobyt w szpitalu, zminimalizowane ryzyko powikłań. W Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA od kilku miesięcy działa oddział chirurgii kręgosłupa zapewniający pacjentom dostęp do najmniej inwazyjnych technik stosowanych obecnie w chirurgii kręgosłupa. Teraz zabiegi wykonywane są w ramach kontraktu z NFZ.
• Małoinwazyjne operacje kręgosłupa to przede wszystkim mniejsze ryzyko powikłań, mniejsze dolegliwości bólowe, a także szybsza rekonwalescencja i powrót do codziennych aktywności. Choć nasz oddział działa zaledwie kilka miesięcy, w tym czasie specjaliści przeprowadzili blisko 50 operacji. Zainteresowanie jest ogromne. To dowodzi, że problemy z kręgosłupem to plaga naszych czasów – to choroba społeczna, która dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Będziemy robić wszystko, aby to zmienić – wyjaśnia dyrektor szpitala, Radosław Skiba.
• Zaczynamy współpracę w zakresie chirurgii kręgosłupa z Narodowym Funduszem Zdrowia. Co prawda, na ten moment kontrakt nie zabezpieczy potrzeb wszystkich chętnych, ale to dobry początek. Szczególnie, że od ponad dwóch lat w naszym szpitalu funkcjonuje oddział ortopedii dziecięcej. To daje nam możliwość, aby zapewniać w zakresie chirurgii kręgosłupa opiekę również dzieciom – dodaje dyrektor.
W ramach oddziału chirurgii kręgosłupa
w PRO-FAMILII specjaliści stosują małoinwazyjne techniki operacyjne, m.in endo-
skopową chirurgię kręgosłupa. Zabieg wykonuje się przez niewielkie (ok. 1 cm) nacięcie skóry, przez które do ciała pacjenta wprowadzany jest endoskop połączony z kamerą.
• Kamera umożliwia nam lepszą wizualizację operowanego miejsca poprzez powiększenie najdrobniejszych szczegółów. Operator używając mikronarzędzi usuwa masy wypadniętego dysku, odbarczając jednocześnie podrażniony nerw. Zabieg trwa ok. godziny i wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym – w zależności od położenia przepukliny – wyjaśnia dr Robert Konior, specjalista neurochirurgii.
Endoskopowy zabieg z uwagi na znikomą inwazyjność procedury to przede wszystkim mniejszy ból dla pacjenta, szybszy powrót do zdrowia, a także mniejsze ryzyko tworzenia się rozległych blizn pozabiegowych.
• Z wykorzystaniem małoinwazyjnych metod przy użyciu specjalistycznego mikroskopu, wykonujemy zabiegi odcinka lędźwiowego, piersiowego i szyjnego, a także procedury przeciwbólowe, takie jak termolezja czy blokady przeciwbólowe – wylicza dr Marcin Czternastek, specjalista neurochirurgii.
Na konsultacje zgłaszają się np. pacjenci, którzy cierpią przez wiele miesięcy z powodu przepukliny jądra miażdżystego w odcinku szyjnym lub lędźwiowym. W takich przypadkach operacja trwa nieco ponad godzinę, a tuż po jej zakończeniu pacjent uzyskuje remisję dolegliwości bólowych. Po kilku godzinach wraca do samodzielności. Powrót do codziennych aktywności zwykle jest szybszy niż w przypadku tradycyjnych operacji, nawet o kilka tygodni.
Kwalifikacja do zabiegów: 17 773 57 00
Okres oczekiwana na narodziny maleństwa to dla kobiety nierzadko czas radości zmieszanej z ogromnym lękiem przed bólem porodowym. Na szczęście istnieje wiele bezpiecznych metod, które pomagają znieść ból w trakcie porodu.
MAGDALENA OLENIACZ
POŁOŻNA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
PRO ZDROWIE: Ból porodowy przez kobiety w ciąży zwykle postrzegany jest jako coś negatywnego. Pełni on jednak wiele funkcji prawda?
Magdalena Oleniacz: Oczywiście! W przypadku porodu naturalnego ból towarzyszy prawidłowemu i fizjologicznemu procesowi jakim są narodziny dziecka. Pełni funkcję informacyjną o tym co się dzieje i na jakim etapie porodu jesteśmy. Ból towarzyszący skurczom porodowym mobilizuje organizm matki do zebrania sił i skoncentrowania się na działaniu, reguluje czas aktywności i odpoczynku podczas porodu. Ból porodowy, często postrzegany jako coś niepożądanego, jest tak naprawdę kluczowy w porodzie naturalnym. Warto więc korzystać z tego, co daje skurcz i nie należy z nim walczyć, natomiast jeśli odczucia są zbyt silne, należy je łagodzić.
PZ: Jakie mamy naturalne możliwości łagodzenia bólu?
Anna Kołacz: Wśród naturalnych metod łagodzenia bólu porodowego na pierwszym miejscu jest oddech. Świadomy oddech pozwala skoncentrować się na działaniu, osiągnąć stan zrelaksowania, a także lepiej dotlenić organizm mat-
ANNA KOŁACZ
POŁOŻNA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
ki, jak i dziecka. W I fazie porodu dużą rolę odgrywa również ruch. Przybieranie pozycji wertykalnych tj. chodzenie, wykonywanie kolistych ruchów biodrami, siedzenie na piłce zmniejsza odczuwanie bólu i zwiększa działanie sił grawitacji, co przyśpiesza rozwieranie szyjki macicy. Świadoma praca ciałem wspomaga wstawianie się główki dziecka do kanału rodnego. Do przyjmowania pozycji wertykalnych można wykorzystać sprzęt obecny na sali porodowej: piłki, worki sako, drabinki, materace, liny. Z kolei przyjmowanie rożnych pozycji w II okresie porodu ułatwi zstępowanie główki w kanale rodnym a dodatkowo koncentruje kobietę rodzącą na działaniu, nie ma poczucia bezradności.
NATURALNE METODY ŁAGODZENIA BÓLU W PORODZIE :
• Oddech
• Ruch, pozycje porodowe
• Masaż
• Okłady ciepłe i zimne
• Imersja wodna
• Aromaterapia
FARMAKOLOGICZNE METODY ŁAGODZENIA BÓLU W PORODZIE :
• Entonox
• Znieczulenie zewnątrzoponowe
• Znieczulenie podpajęczynówkowe, najczęściej stosowane w przypadku cięcia cesarskiego
PZ: Z pewnością dotyk, czyli masaż również okaże się pomocny?
M.O.: Tak. Szczególnie ten wykonywany w okolicy krzyżowej kręgosłupa. Pozwala na zmniejszenie odczuć bólowych poprzez wykonywanie ucisku palcami na kości miednicy w miejscu, gdzie zlokalizowane są nerwy odpowiedzialne za nasze odczucie podczas skurczu. Dużą ulgę w trakcie porodu przynoszą także ciepłe okłady. Można stosować termofor czy woreczki z pestkami wiśni podgrzewane w mikrofalówce. W trakcie skurczu kładziemy je w miejsca, gdzie ból jest najbardziej odczuwamy. Nieoceniona jest także ciepła woda, która relaksuje, rozluźnia spięte w trakcie skurczu mięśnie a tym samym łagodzi doznania bólowe.
PZ: Każda sala porodowa w PRO-FAMILII ma swoją łazienkę. Są też sale wyposażone w wanny. Powiedzmy więcej o korzyściach impersji wodnej.
A.K.: Imersja wodna bazuje na wykorzystywaniu wody w celu łagodzenia dolegliwości bólowych podczas porodu. Do właściwości wody zalicza się: zmniejszanie napięcia nerwowo-mięśniowego, poprawę nastroju i rozluźnienie, stymulację wydzielania endorfin, zmniejszenie poziomu hormonów stresu, skrócenie czasu pierwszego okresu porodu. Lista korzyści jest naprawdę długa.
PZ: Czy są jakieś zasady, którymi kierujecie się przy stosowaniu tej moetody?
M.O.: Hydroterapia obejmuje m.in. zażywanie ciepłych kąpieli w wannie. Temperatura wody powinna wynosić od 34 do 38°C. Woda w tym przedziale temperatur działa rozluźniająco i odprężająco, a przede wszystkim łagodzi ból. Alternatywą dla kąpieli w wannie jest korzystanie z prysznica poprzez polewanie ciała wodą. Strumień wody powinno kierować się na plecy bądź brzuch rodzącej. Przyniesie to ulgę podczas skurczów i poprawi krążenie krwi. Rodząca może używać piłki położniczej pod prysznicem lub kucać bądź opierać się o ścianę. Z prysznica można korzystać już na wczesnym etapie pierwszego okresu porodu. Optymalny czas immersji wodnej w celu osiągnięcia efektu analgezji wynosi 30 minut.
Rozmowa z: Magdaleną Oleniacz Anną Kołacz, położnymi ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIAPZ: Podczas porodu mama może skorzystać również z przezskórnej stymulacji nerwów. Na czym polega metoda TENS?
A.K.: TENS, czyli przezskórna stymulacja elektryczna nerwów wykorzystująca prąd o małej częstotliwości. Umożliwia to specjalny aparat dostępny na sali porodowej, którego elektrody rozmieszczane są przez położną w określonych punktach na ciele rodzącej. Zazwyczaj jest to okolica lędźwiowa i krzyżowa. Rodząca ma możliwość dostosowania elektrostymulacji do indywidualnych potrzeb i jej progu bólowego, poprzez samodzielne ustawienie natężenia impulsów. TENS łagodzi bóle porodowe poprzez trzy mechanizmy: pierwszy - blokuje impuls nerwowy niosący informacje o bólu w trakcie skurczu mięśnia macicy. Jest to rodzaj „zmylenia” układu nerwowego, działający podobnie jak przy zastosowaniu ciepła, zimna, czy masażu dolnej części pleców. Drugi - stymuluje organizm do uwalniania endorfin.
Trzeci - pośrednio zwiększając poczucie kontroli, zmniejsza lęk u rodzących, co prowadzi do wolniejszego uwalniania hormonów stresu.
PZ: A co Panie myślą o aromaterapii?
Czy faktycznie może pomóc?
M.O.: Aromaterapia to metoda wykorzystująca lecznicze właściwości aromatów roślinnych w postaci olejków eterycznych. Są dwie podstawowe drogi wprowadzenia olejków. Pierwsza, przez skórę, czyli podczas wykonywania masażu, kompresu czy okładu. Druga,
przez układ oddechowy, w postaci inhalacji lub rozproszenia aromatu w pomieszczeniu.
Należy pamiętać, że do zabiegów stosujemy wyłącznie naturalne oraz czyste substancje roślinne. Przeciwwskazane są olejki rozcieńczone i z dodatkiem składników syntetycznych. Zastosowanie odpowiednich olejków podczas akcji porodowej, szczególnie takich o działaniu relaksacyjnym i odprężającym, wpływa na zrównoważenie emocji, co pomaga zniwelować ból i zbędne napięcie. Takie działanie ma olejek z lawendy, melisy, drzewa sandałowego i różanego, cytrynowy,
pomarańczowy. Kolejną zaletą stosowania aromaterapii podczas porodu jest jej wpływ na stan psychofizyczny. Dodatkowo poprawia koncentrację, przez co wspomaga proces prawidłowego oddychania. Co więcej, olejek z szałwi muszkatołowej w naturalny sposób pobudza czynność skurczową mięśnia macicy.
PZ: Która metoda w takim razie jest najlepsza?
A.K.: Musimy pamiętać, że odczucie bólu jest zawsze indywidualne. Dlatego w trakcie porodu najlepiej korzystać z różnych kombinacji powyższych metod. Sama rodząca decyduje, które z nich i jak długo chce stosować, a ciało szybko podpowie co przynosi mu największą ulgę, czyli możliwie najlepszy efekt przeciwbólowy.
PZ: A co możemy powiedzieć o farmakologicznych metodach łagodzenia bólu?
M.O.: Kiedy doznania bólowe są zbyt silne, istnieje możliwość zastosowania farmakologicznych metod. Wśród najczęściej stosowanych jest analgezja wziewna i znieczulenie zewnątrzoponowe. Analgezja wziewna to metoda, która polega na wdychaniu specjalnej mieszaniny gazów – 50% podtlenku azotu i 50% czystego tlenu. Jest podawana w butli z ustnikiem i działa w momencie wziewu. Gaz działa relaksująco, zmniejsza lęk, powoduje uczucie euforii. Efekt tego nie polega na ciągłym śmianiu się, ale poprawia kobiecie samopoczucie, daje niewielkie oszołomienie. Metoda ta może być stosowana w I, II, III okresie porodu. Nie zapewnia ona całkowitego uśmierzenia bólu porodowego, ale łagodzi jego odczucie.
PZ: Szpital PRO-FAMILIA oferuje rodzącym mamom znieczulenie zewnątrzoponowe podczas porodu. Czy ta metoda może być zastosowana w każdym przypadku?
A.K.: Decyzję o sposobie znieczulenia oraz możliwości przeprowadzenia procedury zawsze podejmuje lekarz anestezjolog wspólnie z prowadzącym poród lekarzem i położną. Rodzaj znieczulenia farmakologicznego jakie zastosuje lekarz zależy od wielu czynników, takich jak stan matki dziecka, przebieg porodu, dostępności poszczególnych metod i woli rodzącej. Znieczulenie zewnątrzoponowe należy do blokad centralnych, powoduje zniesienie bólu bądź jego zminimalizowanie przy jednoczesnej możliwości poruszania się. Jego zastosowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy poród przebiega prawidłowo. Tą metodę stosuje się w pierwszej, aktywnej fazie porodu. Polega na wprowadzeniu przez anestezjologa plastikowego cewnika do struktur kręgosłupa i podanie leków miejscowo znieczulających. Kobieta czuje skurcze, ale są one niebolesne. Jest to na ogół bezpieczna metoda stosowana w trakcie porodu, jednak istnieje ryzyko rzadkich powikłań o których zawsze informuje lekarz anestezjolog w rozmowie z rodzącą. Rodzaj znieczulenia farmakologicznego, jaki zastosuje lekarz, zależy od wielu czynników, takich jak stan matki i dziecka, przebieg porodu, dostępności poszczególnych metod i woli rodzącej.
Kiedy doznania bólowe są zbyt silne, istnieje możliwość zastosowania farmakologicznych metod.
Zdecydowałeś się uczestniczyć w porodzie, ale masz pełno wątpliwości i pytań? Zastanawiasz się, jak powinieneś zachować się na sali porodowej i w jaki sposób mógłbyś udzielić wsparcia swojej ukochanej? Katarzyna Lew, położna ze Szkoły Rodzenia
PRO- FAMILIA przygotowała dla Ciebie wyjątkową listę! Poznaj 10 zadań specjalnych.
TEKST: MGR KATARZYNA LEW
POŁOŻNA ZE SZKOŁY RODZENIA
PRO-FAMILIA
1. Zapewnij jej poczucie bezpieczeństwa
Pobyt w szpitalu może powodować u kobiety strach i dyskomfort. Wiele godzin nasilających się skurczów, które są zwykle bardzo dokuczliwe i trudne do zniesienia – to wystarczające powody, aby mieć przy sobie najbliższą osobę. To, czego kobieta będzie najbardziej od Ciebie potrzebować, to spokój i psychiczne wsparcie.
2. Doceniaj i wspieraj
Na sali porodowej liczyć się będzie najbardziej Twoja obecność. Trzymanie za rękę, podawanie wody do picia czy ocieranie potu z czoła to gesty, które z pewnością wpłyną kojąco na mamę podczas porodu. Twoja pomoc okaże się niezbędna również podczas zmiany pozycji oraz gdy pozwolisz się na sobie wesprzeć w czasie skurczów. Nie żałuj słów: „Jesteś dzielna”, „Jestem z Tobą”, „Wierzę w Ciebie, dasz sobie radę”. Pamiętaj, że już sama Twoja obecność to najważniejszy aspekt Twojego udziału w porodzie.
3. Zostań łącznikiem między rodzącą a personelem
W razie potrzeby w każdej chwili zawołasz położną, poprosisz lekarza o udzielenie informacji. Kiedy rodząca będzie skoncentrowana na skurczach, Ty odpowiesz za nią na pytania zadawane przez personel.
4. Osobisty trener
Ważne, aby kobieta w czasie skurczów oddychała torem przeponowym –to korzystnie wpłynie na przebieg akcji porodowej. Możesz pomagać partnerce skoordynować oddech z rytmem skurczów. Poród może trwać nawet wiele godzin, bywają chwile załamania – kobiecie ciężko wtedy zapanować nad prawidłowym oddechem. Wspieraj ją i w kolejnych skurczach staraj się zmobilizować ją do wolnych i spokojnych oddechów. Natomiast przerwy, które następują pomiędzy skurczami, to idealny czas na relaks. Staraj się ją uspokoić. Podkreślaj, że wszystko idzie dobrze, dziecko jest bezpieczne i już niebawem powitacie je na świecie.
W drugim okresie porodu rodząca może potrzebować Twojego silnego ramienia – jeśli będzie rodzić na łóżku porodowym, podeprzesz jej plecy, jeśli poza łóżkiem, możesz stanowić dla niej solidną podporę.
Dotyk często przynosi kobiecie rodzącej niesamowitą ulgę. Masaż pomaga walczyć z bólem, rozluźnia napięcia oraz relaksuje. Może zdarzyć się, że Twojej partnerce będzie szczególnie dokuczał ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Przykładając całą dłoń do bolącego miejsca na plecach, wykonuj okrężne ruchy nie odrywając dłoni od skóry. Obserwuj zachowanie rodzącej – ona podpowie Ci z jaką siłą i w którym dokładnie miejscu masaż przynosi ulgę. Pamiętaj jednak, że nie każda kobieta musi akceptować dotyk podczas porodu. Podążaj za jej potrzebami.
7. Bądź oazą cierpliwości
Podczas porodu możesz usłyszeć, że nie wiesz co to ból, że nie potrafisz pomóc. W skrajnym bólu Twoja partnerka może przeklinać, a nawet wyrzucić Cię z sali porodowej. Brzmi to dość brutalnie, ale musisz zapamiętać jedno zdanie, które znacznie ułatwi Wam to wspólne doświadczenie: rodząca ma zawsze rację, nawet jeśli jej nie ma. Bądź wyrozumiały i pamiętaj, że te słowa to efekt bólu, zmęczenia i stresu.
8. Asystuj rodzącej
w czasie imersji wodnej
Rodzącym zaleca się prysznic lub kąpiel, które mają właściwości rozluźniające, poprawiają krążenie krwi oraz dotleniają mięśnie, łożysko oraz dziecko. Bądź w tym czasie wsparciem –podtrzymuj partnerkę podczas wchodzenia i wychodzenia z brodzika lub wanny. Dopilnuj, by się nie poślizgnęła i nie przewróciła. Taka kąpiel, aby przyniosła oczekiwany efekt, powinna trwać co najmniej 20-30 minut. Pomagaj w jej trakcie – skieruj strumień wody na najbardziej bolesną okolicę: podbrzusze lub plecy.
9. Zaopiekuj się dzieckiem
Najpierw będziesz miał okazję przeciąć pępowinę. Położna wskaże Ci odpowiednie miejsce. Później, w czasie gdy świeżo upieczona mama będzie rodzić łożysko, Ty zajmiesz się dzieckiem. Możesz wziąć je na ręce lub mówić do niego – Twój głos maluch zna przecież doskonale. Możecie też poprosić personel o umożliwienie kontaktu „skóra do skóry”, który polega na położeniu od razu po narodzinach nagiego noworodka wprost na odkryty brzuch czy piersi mamy
Pomóż jej przystawić dziecko do piersi – zadbaj, aby przyjęła wygodną pozycję oraz by dziecko prawidłowo uchwyciło brodawkę wraz z otoczką. Pomóż jej, kiedy poczuje potrzebę wstania z łóżka i odświeżenia się. Pamiętaj, że Twoja rola nie kończy się na asystowaniu w czasie porodu. Twoja pomoc będzie nieoceniona przy ubieraniu i przewijaniu malucha w szpitalu. Poproś położną, aby pokazała Ci jak to robić. Gdy mama będzie odpoczywać po porodzie, Ty zaczniesz budować silną więź z dzieckiem już od pierwszych chwil jego życia.
Tekst: Katarzyna Lew, położna ze Szkoły Rodzenia Pro-Familia w Rzeszowie 10. Zaopiekuj się
Często powtarzam mamom moich pacjentów i pacjentek, że pokarm kobiecy to nie tylko cenny składnik odżywczy, ale przede wszystkim lek. Dzięki unikatowej kompozycji dobranej bardzo indywidualnie, stanowi szczególną ochronę przed infekcjami i wspiera układ odpornościowy naszych maluszków już od pierwszych chwil życia.
TEKST: LEK. EWA SOBASZEK-RZEŹNIK
SPECJALISTA NEONATOLOGII PEDIATRII ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
Siara (colostrum) to mleko, które pojawia się w piersiach mamy na samym początku i jest wyjątkowo bogate w składniki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym. Zawiera również żywe kultury bakterii korzystnych dla zdrowia dziecka, które tworzą w jego brzuszku prawidłową mikroflorę, tzw. „mikrobiotę jelitową”. Chroni to dzieci karmione mlekiem mamy przed rozwojem różnych chorób zarówno we wczesnym dzieciństwie, jak i w życiu dorosłym. Mleko mamy to cenny skarb dla każdego dziecka, a szczególnie dla maluszków, które urodziły się przedwcześnie.
Mleko mamy jest pokarmem pierwszego wyboru dla wszystkich noworodków i niemowląt, zdrowych, chorych, donoszonych i tych, które urodziły się za wcześnie, czyli naszych „wcześniaków”. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by mamy na całym świecie karmiły swoje maluszki wyłącznie piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia dziecka. Wskazane jest kontynuowanie karmienia piersią do ukończenia 2. roku życia lub dłużej, jeśli chce tego mama i dziecko. Konieczne jest wprowadzanie pokarmów uzupełniających po 6. miesiącu życia, by móc zapewnić odpowiednią ilość składników odżywczych i energii oraz zapobiegać niedoborom żywieniowym. Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) również rekomenduje wyłączne karmienie piersią przez około 6 miesięcy, wprowadzanie żywności uzupełniającej w osłonie karmienia piersią oraz kontynuowanie karmienia piersią do 1. roku życia lub dłużej według życzenia mamy i dziecka.
Korzyści – lista jest naprawdę długa!
Warto podkreślić, że karmienie piersią jest dobre dla zdrowia mamy i maluszka. Korzyści z karmienia piersią dla dzieci są krótko- i długoterminowe. Wczesne korzyści to czterokrotna redukcja ryzyka zapaleń płuc, trzykrotne
zmniejszenie ryzyka zapaleń ucha środkowego, zmniejszenie nasilenia infekcji wirusem RS i zmniejszenie ryzyka pobytu w szpitalu z powodu infekcji dróg oddechowych oraz zmniejszenie częstości infekcji przewodu pokarmowego. Dla wcześniaków to redukcja ryzyka martwiczego zapalenia jelit aż o 77%, mniejsze ryzyko retinopatii wcześniaczej a także istotna redukcja zakażeń w tym sepsy. U wszystkich noworodków karmienie piersią zmniejsza znacząco częstość nagłej śmierci łóżeczkowej ( SIDS).
Późne korzyści dla dzieci to: redukcja ryzyka otyłości i cukrzycy dzieci, młodzieży i dorosłych oraz zmniejszenie ryzyka chorób nowotworowych (ostrej białaczki limfocytarnej i szpikowej).
Dla wcześniaków to również szansa na lepszy rozwój poznawczy dziecka i wyższą inteligencję.
Karmienie piersią to nie tylko szybszy i sprawniejszy powrót do figury sprzed ciąży, ale również mniejsze ryzyko cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, hiperlipidemii, chorób układu krążenia a przede wszystkim ochrona onkologiczna, czyli redukcja ryzyka raka sutka i jajnika.
Karmienie piersią jest sztuką, której chcemy nauczyć mamy maluszków urodzonych w naszym szpitalu. Program „10 kroków do udanego karmienia piersią” zalecany przez
Mleko mamy jest pokarmem pierwszego wyboru dla wszystkich noworodków i niemowląt, zdrowych, chorych, donoszonych i tych, które urodziły się za wcześnie, czyli naszych „wcześniaków”.
WHO i UNICEF, inicjatywa Szpital Przyjazny Dziecku i realizacja standardów opieki okołoporodowej są skutecznymi i uznanymi w świecie sposobami wsparcia mam od pierwszych godzin po porodzie. Wczesny bezpośredni kontakt skóra do skóry („skin to skin”) w ciągu 2 pierwszych godzin życia i częste przystawienie noworodka do piersi to działania, które mają kluczowe znaczenie w stymulacji laktacji w pierwszych dobach po urodzeniu. Cennym wsparciem dla mam i maluszków wydaje się być edukacja i pomoc w laktacji, rozpoczęta już w szpitalu. Profesjonalne porady laktacyjne udzielane przez certyfikowanych doradców laktacyjnych pomagają opanować prawidłową technikę karmienia. Karmienie piersią powinno być wygodne dla mamy i dziecka oraz pozbawione bólu. Doradcy laktacyjni tłumaczą jak zrozumieć noworodka i rozpoznać u niego wczesne i późne objawy głodu. Pomagają monitorować karmienie ucząc oceny skuteczności karmień, czyli tzw. wykładników skutecznego karmienia. W sytuacji, kiedy mama i dziecko nie będą mogli się skutecznie karmić piersią, personel pomaga w inicjacji laktacji w możliwy dla danej pary sposób, np. odciąganie pokarmu mamy - to tzw. karmienie piersią inaczej (KPI). System „rooming-in”, czyli wspólne przebywanie mamy i noworodka na jednej sali w szpitalu również sprzyja
nauce karmienia piersią i opieki nad maluszkiem. Ograniczanie dokarmiania noworodków i niemowląt mieszankami mleka modyfikowanego pod nadzorem i na wyłączne zlecenie lekarza lub prośbę mamy również wspiera laktację (proces wytwarzania mleka w piersiach mamy) i kobiety karmiące piersią. Po wypisie ze szpitala pediatrzy, położne środowiskowe, doradcy laktacyjni i psychologowie powinni umieć skutecznie pomagać mamom karmiącym piersią.
Takie praktyczne i holistyczne wsparcie połączone z wysoką świadomością kobiet i promowaniem korzyści płynących z karmienia piersią oraz motywacją mam wydaje się być kluczem do sukcesu.
Tekst: lek. Ewa Sobaszek-Rzeźnik, specjalista neonatologii i pediatrii.
Narodziny dziecka to jeden z najważniejszych momentów w życiu każdego z nas. Aby ten czas był pełen radości i spokoju, warto się wcześniej do tego przygotować. Przedstawiamy Państwu produkty, które w naszym sklepie stały się bestsellerami pomimo tego, że nie zawsze o nich myślimy kompletując wyprawkę :)
Przegląd przygotowała: Małgorzata Tomaka ze Sklepu medycznego PRO-FAMILIA
PODUSZKA DO KARMIENIA
Pomimo tego, że jest to Nowość 2023 już stała się ulubionym produktem naszych mam. Piapimo stworzyło z laktopołożną Esterą Michalak poduszkę do karmienia z wodoodpornym wkładem. W karmieniu piersią najważniejsza jest wygoda mamy i dziecka. Z pomocą przychodzi nam poduszka do karmienia piersią, która stanowi np. w pozycji siedzącej (krzyżowej, klasycznej, spod pachy) doskonałą podporę dla przedramion mamy. Posiada ona w wypełnieniu kulkę silikonową, co doskonale pomaga w stabilnym podparciu. Poza tym innowacyjne rozwiązanie - materiał wodoodporny wewnętrznej warstwy poduszki, stanowi blokadę przed wchłanianiem do jej środka wydzielin (ulewanie, przemoczona pieluszka, nadmiernie wypływający pokarm z piersi itp.). Poduszka może zostać wykorzystana do każdej pozycji w karmieniu piersią, zarówno po porodzie naturalnym, jak i po cc.
Piapimo, cena 169,00 zł
Jedwabiście miękki, bezszwowy biustonosz do karmienia z koronką jest bardzo delikatnym, eleganckim i wygodnym biustonoszem, dopasowującym się do kształtu zmieniającego się biustu. Bardzo łatwy do odpięcia zatrzask eksponuje całą pierś podczas karmienia, maksymalizując kontakt matki z dzieckiem. Elastyczny materiał pod biustem zapewnia prawidłowe podtrzymanie biustu.
Carriwell, cena 149,00zł
KOLEKTOR LAKTATOR MILK ME Bardzo dyskretny kolektor, który został tak zaprojektowany, aby idealnie leżał w staniku. Posiada on dwa zastosowania: gromadzi pokarm, ale też go odciąga! Wystarczy nacisnąć przycisk, aby zebrać jeszcze więcej mleka. Jest bardzo wygodny w podróży. Składa się tylko z 3 elementów, dzięki czemu szybko i bezproblemowo można go rozłożyć i wyczyścić. Wyjątkowo delikatny. lejek wykonaliśmy z wysokiej jakości silikonu. Dzięki temu, kolektor mleka idealnie dopasuje się do kształtu Twojej piersi i ochroni skórę przed podrażnieniem.
Babyono, cena 47,50 zł
MIŚ Z FUNKCJĄ USYPIANIA TUMMY SLEEP ORIGINAL Uroczy pluszowy miś z urządzeniem dźwiękowym, które odtwarza rzeczywisty dźwięk z łona matki (odgłosy wód płodowych oraz bicie serca). Dziecko mając blisko przy sobie miękką, zapachem przypominającą mamę przytulankę, która wydaje znane i kojarzące się z bezpieczeństwem dźwięki, po prostu śpi spokojniej. A nawet, gdy się przebudzi lub choćby lekko zapłacze, to kojący dźwięk Tummy Sleep samoczynnie się uruchomi.
Prince Lionheart, cena 159 zł
PODGRZEWACZ, STERYLIZATOR, ROZMRAŻACZ NENO LINDO
Kompaktowe, funkcjonalne urządzenie 6w1, a zarazem elegancki, minimalistyczny gadżet kuchenny. Jeśli jesteś zabieganym rodzicem, który lubi nowoczesne, praktyczne i stylowe rozwiązania, docenisz Neno Lindo za:
- dokładną sterylizację butelek, smoczków i gryzaków, która umożliwia utrzymanie właściwej higieny;
- wygodną funkcję MILK, pozwalającą na przygotowanie mleka w stałej temperaturze o każdej porze dnia i nocy;
- bezpieczne rozmrażanie w odpowiedniej temperaturze z gwarancją zachowania cennych właściwości pokarmu;
- szybkie podgrzewanie i podtrzymywanie temperatury, zapewniające zawsze odpowiednio ciepłe posiłki dla malucha. Neno, cena od 179 zł
ul. Wi tolda 6B
35-302 R zeszów
tel. 17 77 35 895
570 557 909
ww w.sklep.pro-familia.pl
Sklep prowadzi również wypożyczalnię
BAMBUSOWA PIELUSZKA
To produkt, którego nie może zabraknąć w wyprawce. W zależności od rozmiaru idealnie się sprawdzi jako kocyk, ręcznik, przytulak lub myjka dla dziecka. Dzięki tkaninie bambusowej, która ma właściwości termoregulacyjne, chroni przed przegrzaniem, pochłania szkodliwe promienie UV, odsuwa od skóry wilgoć, jest też antyalergiczna i antygrzybiczna. To idealny produkt dla wrażliwej skóry niemowlaka.
Texpol, cena od 12,99 zł
Praktyczne rozwiązanie dla rodziców dzieci używających smoczków uspokajających lub pijących z butelki ze smoczkiem. Ten poręczny, przenośny sterylizator poradzi sobie z wysterylizowaniem różnych typów smoczków i ustników butelek. Co więcej, zrobi to bez użycia jakichkolwiek środków chemicznych, wykorzystując wydajną i bezpieczną technologię opartą na świetle UV. Świetnie się sprawdzi również poza domem, na spacerze czy w podróży. Czas sterylizacji to tylko 3 minuty. Bblüv, cena 139 zł
LAKTATOR MUSZLOWY ELEKTRYCZNY
SHELLY
Innowacyjny laktator muszlowy, który pozwala na jednoczesne odciąganie pokarmu i wykonywanie innych czynności w tym samym czasie. Jest wyjątkowo praktyczny, gdyż odciąga pokarm bez użycia rąk. Lekki, poręczny i dyskretny. Można z niego korzystać nie tylko w domu, ale też w pracy czy w podróży. Kompaktowe wymiary sprawiają, że nie krępuje ruchów i wygodnie leży w staniku do karmienia.
Babyono, cena 279,00 zł
ul. Kościuszki 13, 35-030 R zeszów 533 114 855
Wielofunkcyjna torba do szpitala od Piapimo to kolejna niezbędna pozycja w kompletowaniu wyprawki. To pierwsza na rynku torba, którą po powrocie ze szpitala można wyprać w pralce. Jest pojemna i bardzo wygodna, wykonana z wodoodpornego, wytrzymałego materiału, który jest odporny na ścieranie. Torba łączy w sobie funkcjonalność, wygodę oraz styl. Idealnie sprawdzi się do szpitala, na siłownię, na plażę oraz weekendowy wyjazd. Jest bardzo funkcjonalna, pojemna i wygodna. W środku znajduje się kosmetyczka na drobiazgi, którą można również zawiesić przy wózku oraz przegródki do łatwiejszego uporządkowania rzeczy w torbie. Zapinana jest na zamek błyskawiczny.
Piapimo, cena 239,00 zł
W życiu każdego człowieka przychodzi taki czas, gdy zaczyna myśleć o potomstwie. Coraz częściej mówi się, że planowanie ciąży najlepiej zacząć od zmiany stylu życia (szczególnie w przypadku par, które do tej pory nie mogły się pochwalić zdrową dietą i stylem życia). Zmiany związane ze zdrowym odżywianiem pary, powinno się wprowadzić przynajmniej na pół roku przed poczęciem. Zdrowie dzieci formuje się jeszcze przed poczęciem i w dużej mierze zależy od zdrowia przyszłych rodziców.
Na początek każda para powinna przeanalizować dotychczasowy sposób żywienia, najlepiej z dietetykiem i ocenić, jak dużo zmian trzeba wprowadzić. Zdrowa dieta propłodnościowa opiera się o podstawowe zasady zdrowej diety, to jest:
1. regularność posiłków – mniej więcej taka sama ilość posiłków w ciągu dnia jedzonych w równych odstępach czasu (3-4 godzin);
2. różnorodność posiłków i produktów spożywczych – uważa się, że różnorodna dieta to taka, która w skali tygodnia sprawia, że jemy 60-80 różnych produktów spożywczych, wliczając w to przyprawy;
3. spożywanie głównie produktów o wysokiej odżywczości i niskim stopniu przetworzenia – są to: warzywa i owoce (świeże, mrożone, suszone), kiszonki, zboża, płatki zbożowe (tj. np. owsiane, żytnie), pełnoziarniste pieczywo, makarony, kasze, ryż, mleko i jego przetwory, jaja, mięso drobiowe, ryby i owoce morza, nasiona roślin strączkowych, oleje roślinne, orzechy, pestki, nasiona, przyprawy i zioła;
4. komponowanie pełnowartościowych posiłków – zawierających źródło białka, tłuszczy, węglowodanów i witamin;
5. umiar – stosowanie zasady 80/20;
6. nawadnianie – przyjmowanie dziennie około 2 litrów płynów, głównie wody;
7. ograniczanie spożycia alkoholu lub całkowita rezygnacja
8. aktywność fizyczna.
Dodatkowo w diecie propłodnościowej należy uwzględnić kilka ważnych
składników, które są ważne dla zdrowia komórek rozrodczych męskich i żeńskich, w momencie zapłodnienia i do rozwoju oraz utrzymania zdrowej ciąży. Są to: KWASY OMEGA-3 I OMEGA-6 Kwasy tłuszczowe biorą udział w regulacji metabolizmu. Dzięki nim powstaje wiele aktywnych składników komórkowych, które wpływają na odporność, wbudowując się w błony komórek decydując o ich właściwościach. Więcej tych kwasów w diecie przed ciążą oznacza lepszą ich dystrybucję do komórek płodu w trakcie ciąży. Dzięki odpowiedniemu poziomowi tych kwasów można zwiększyć szansę na prawidłową masę urodzeniową noworodka, obniżyć ryzyko przedwczesnego porodu. U rozwijającego się dziecka są kluczowe do prawidłowego rozwoju mózgu i narządu wzroku. Mogą zmniejszyć też prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy typu 1, alergii i nadciśnienia. Źródła kwasów tłuszczowych omega-3 w żywności to głównie tłuste ryby morskie, owoce morza i algi, orzechy włoskie, siemię lniane, natomiast kwasy omega-6 znajdują się głównie w olejach roślinnych, nasionach, pestkach i orzechach.
KWAS FOLIOWY
na światło UV, wysoką temperaturę, dlatego obserwuje się jej znaczne straty w żywności. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) każda kobieta w okresie prokreacyjnym powinna suplementować kwas foliowy w dawce 0,4 mg/ | MISJA ZDROWIE
Kwas foliowy należy do witamin z grupy B, jest to witamina B9 lub inaczej folacyna. Witamina B9 jest wykorzystywana do produkcji nukleotydów, z których zbudowany jest ludzki materiał genetyczny - DNA. Ma znaczny wpływ na układ nerwowy i mózg oraz bierze udział w procesie powstawania krwinek
dobę, jako uzupełnienie diety naturalnie bogatej w foliany. W przypadku kobiet z grupy podwyższonego ryzyka PTGiP zaleca suplementację kwasu foliowego w dawce 0,8 mg/dobę na co najmniej 3 miesiące przed planowaną koncepcją oraz w ciąży i karmieniu piersią. Do grupy podwyższonego ryzyka należą kobiety, które: chorują na cukrzycę typu 1 lub 2, stosują w ciąży lub stosowały przed ciążą leki przeciwpadaczkowe, metforminę, metotreksat, sulfadiazynę, mają BMI powyżej 30, przeszły operację bariatryczną, chorują na choroby układu pokarmowego z zaburzeniami wchłaniania np. celiakia. Pacjentki z dodatnim wywiadem w kierunku wad cewy nerwowej w poprzedniej ciąży powinny przyjmować kwas foliowy w dawce 4 mg/ dobę w ściśle określonym czasie, czyli na minimum 4 tygodnie przed planowaną koncepcją i przez pierwsze 12 tygodni ciąży. Następnie dawka jest zmniejszana tak, jak dla pozostałych kobiet.
JOD
Jod jest pierwiastkiem potrzebnym głównie do produkcji prawidłowych hormonów tarczycy. Źródłami jodu w żywności są głównie ryby morskie, owoce morza, algi oraz jodowana sól kuchenna. Zapotrzebowanie na jod w trakcie ciąży wzrasta ze 150 mcg do 220 mcg na dobę. Jest to związane z większą utratą jodu i wykorzystaniem go przez płód. Niedobór jodu u ciężarnej może przyczynić się do powstania wola tarczycowego u kobiety, a u płodu zwiększyć ryzyko niedorozwoju umysłowego. Niedobór jodu u ciężarnej zwiększa też ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje suplementację jodu w dawce 150-200 mcg na dobę u wszystkich ciężarnych bez chorób tarczycy w wywiadzie.
WITAMINA D
Właściwy poziom tej witaminy ma znaczenie dla par starających się o dziecko. Niedobór witaminy D może zaburzać zarówno kobiecą i męską płodność. Jest ona potrzebna do produkcji męskich i żeńskich hormonów płciowych. Aktywna forma witaminy D zwiększa stężenie progesteronu, estradiolu i pobudza produkcję hormonów jajnika. Ponadto reguluje ekspresję genu odpowiedzialnego za rozwój macicy i jej śluzówki, wpływając korzystnie na zdolność macicy do zagnieżdżenia się zarodka po zapłodnieniu. O odpowiednie dawki witaminy D powinny szczególnie zadbać kobiety z zespołem policystycznych jajników, w którym dochodzi do zaburzeń owulacji, a witamina D korzystnie wpływa na owulację. Jest to witamina słabo rozpowszechniona w przyrodzie. Organizm ludzki jest zdolny do samodzielnego wytwarzania tej witaminy pod wpływem promieni słonecznych. Efektywna synteza w skórze zachodzi, jeśli przynajmniej przez 15-20 minut przebywa się na słońcu w godzinach 10.00-15.00 przy odsłonięciu 18% powierzchni ciała (ramiona i nogi do połowy ud) i bez filtrów ochronnych w miesiącach wiosenno-letnich. Mowa tu o warunkach klimatycznych dla Polski. Według aktualnych wytycznych w Polsce w okresie jesienno-zimowym każdy dorosły powinien suplementować witaminę D w dawce 15002000 IU wit. D/dobę. W okresie wiosenno-letnim również, jeśli nie jesteśmy w stanie zapewnić sobie optymalnych warunków do syntezy witaminy D.
CYNK
Cynk niezbędny jest do pracy ponad trzystu enzymów, w tym enzymów potrzebnych dla prawidłowego działania układu rozrodczego. Bierze udział w wytwarzaniu estrogenu i progesteronu, a u mężczyzn w procesie spermatogenezy (powstawanie plemników). Niedobór cynku może być przyczyną nieprawidłowych podziałów komórkowych. Pierwiastek ten niezbędny jest do prawidłowego rozwoju komórki jajowej, owulacji, utrzymania regularnych cykli miesiączkowych. Później już po zapłodnieniu jest potrzebny do
prawidłowych podziałów komórek zarodka. Niski poziom cynku u matki może wiązać się z poronieniami na wczesnym etapie ciąży. Dla męskiej płodności cynk jest jednym z kluczowych minerałów. Prawidłowa ilość cynku warunkuje posiadanie dobrej jakości nasienia, to znaczy odpowiednio dużą ilość zdrowych, ruchliwych plemników i o prawidłowej budowie. Zaobserwowano, że zwiększenie stężenia cynku u niepłodnych mężczyzn znacznie poprawiło parametry nasienia. Cynk ma również właściwości antyoksydacyjne, zapobiega powstawaniu wolnych rodników tlenowych, które mogą wpływać na pogorszenie jakości nasienia. Źródła cynku w żywności to pestki dyni, chude mięso, mleko i jego przetwory, żółtko jaja, kasza gryczana, płatki zbożowe, orzechy, fasola, nasiona sezamu, ryby morskie i owoce morza.
SELEN
Selen jest antyoksydantem. Pomaga chronić plemniki i komórki jajnikowe przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu, tzw. wolnych rodników. Wolne rodniki mogą być przyczyną uszkodzeń kodu genetycznego, poronień i uszkodzeń płodu. Selen jest pierwiastkiem szczególnie ważnym dla mężczyzn, ponieważ jest potrzebny do optymalnego działania męskich organów rozrodczych. Już niewielkie odchylenia od normy, zarówno niedobór jak i nadmiar mogą być przyczyną zaburzeń w pracy męskiego układu rozrodczego. Jest potrzebny do produkcji prawidłowych plemników i ich dojrzewania. Ponadto poprawia jakość spermy i ruchliwość plemników, zapewnia ich żywotność oraz wpływa na potencję. Selen ma też korzystne działanie na organizm, wspiera działanie układu odpornościowego, wykazuje działanie przeciwzapalne, chroni komórki przed szkodliwym działaniem metali ciężkich. Z uwagi na opisane wyżej właściwości selenu, niezbędne jest zapewnienie jego prawidłowej podaży wraz z dietą. Źródła selenu w żywności: orzechy brazylijskie, łosoś, jajka, ziarna zbóż, pestki dyni, ryż.
Zdrowie naszych dzieci zaczyna się od nas – rodziców, dlatego warto zadbać o zdrowe odżywianie i zdrowy styl życia jeszcze na klika miesięcy (przynajmniej) przed planowaną ciążą. Im lepiej odżywiona matka i ojciec, tym mniejsze ryzyko powikłań ciążowych i rozwoju ciąży wysokiego ryzyka oraz większe prawdopodobieństwo na zdrową ciążę i dziecko.
*Artykuł został opracowany na podstawie książki Sylwii Leszczyńskiej „Dieta dla płodności”, którą polecam osobom chcącym pogłębić ten temat.
Choroby uroginekologiczne bywają określane mianem cichej epidemii. Szacuje się, że samo nietrzymanie moczu dotyczy nawet co trzeciej kobiety po 50. roku życia.
PZ: Z jakimi chorobami z zakresu uroginekologii kobiety borykają się najczęściej?
SPECJALISTA GINEKOLOG-POŁOŻNIK ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA W RZESZOWIE
PRO ZDROWIE: Czym zajmuje się uroginekolog?
Tomasz Łoziński: Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z niezwykle skomplikowanej budowy żeńskiego układu moczowo-płciowego. W jego zakres wchodzą nie tylko narządy, takie jak macica czy pęcherz moczowy, ale także wszystkie podtrzymujące je struktury, które tworzą dno miednicy. Nieprawidłowości w obrębie układu mięśniowo-powięziowego dna miednicy mogą powodować cały szereg zaburzeń. Ich diagnostyką i leczeniem zajmuje się właśnie uroginekolog, czyli specjalista posiadający szeroką wiedzę z zakresu budowy i fizjologii kobiecego układu moczowo-płciowego. Z kolei uroginekologia zajmuje się patologią dna miednicy kobiety, czyli całego układu mięśniowo-powięziowego, struktur podtrzymujących w odpowiednim miejscu narządy jamy brzusznej.
PZ: Choroby uroginekologiczne bywają określane mianem cichej epidemii. Szacuje się, że samo nietrzymanie moczu dotyczy nawet co trzeciej kobiety po 50. roku życia. Statystyki są zatrważające. Jak Pan ocenia ten problem?
T.Ł.: Niestety problemy uroginekologiczne bardzo często są odległym powikłaniem położniczym sprzężonym z procesem starzenia się organizmu. Choroby uroginekologiczne są szeroko rozpowszechnione w społeczeństwie, jednak prawdziwa skala problemu do dziś nie jest znana. Niekiedy można spotkać się z błędną opinią, że schorzenia uroginekologiczne dotyczą głównie kobiet w starszym wieku. Nic bardziej mylnego, ponieważ te problemy występują u kobiet w każdym wieku, niezależnie od liczby przebytych ciąż czy schorzeń współistniejących.
T.Ł.: Do najważniejszych chorób uroginekologicznych zalicza się przede wszystkim: wysiłkowe nietrzymanie moczu, nadreaktywność pęcherza moczowego, pęcherz neurogenny, zespoły bólowe w obrębie miednicy mniejszej (podbrzusza). Bardzo często problemem są zaburzenia statyki narządów miednicy mniejszej. Uroginekologia jest relatywnie nową dziedziną medycyny, która jest odpowiedzią na potrzeby tysięcy kobiet. Chore, zmagające się z problemami uroginekologicznymi, czekają na diagnozę i terapię wiele lat, co wynika nie tylko z towarzyszącego im wstydu, ale także często z niewiedzy lekarzy pierwszego kontaktu.
PZ: Kiedy zatem warto zgłosić się do specjalisty w temacie problemów z układem moczowo-płciowym?
T.Ł.: Konsultacja uroginekologiczna jest wskazana w przypadku występowania takich problemów jak: niekontrolowany wypływ moczu podczas aktywności fizycznej, śmiechu, kichania czy kaszlu. Do lekarza warto się zgłosić również, gdy borykamy się z problemem częstego oddawania moczu w nocy lub czujemy dyskomfort w okolicy krocza. Sygnałem alarmowym powinny być także nawracające infekcje dróg moczowych lub dróg rodnych oraz dolegliwości bólowe podczas menstruacji, współżycia czy wy-
próżnienia. O poważniejszych problemach mogą świadczyć także zaburzenia trzymania gazów i stolca czy wysuwanie narządów miednicy mniejszej przez pochwę.
PZ: W PRO-FAMILII diagnozujecie a także leczycie kompleksowo tego typu schorzenia. Kto wchodzi w skład zespołu?
T.Ł.: Drogie Panie, przede wszystkim musicie zapomnieć o wstydzie. Te schorzenia nie muszą i nie powinny być tematem tabu. Zwłaszcza, że skutecznie pomagamy. Nasza poradnia to miejsce, w którym zapewniamy naszym pacjentkom kompleksową opiekę w oparciu o najnowszą wiedzę i nowoczesne metody leczenia. Zajmujemy się diagnostyką i leczeniem statyki narządu rodnego oraz nietrzymaniem moczu. Wykonujemy pełen zakres zabiegów małoinwazyjnych oraz operacyjnych. Stosujemy najnowo-
cześniejsze, ale jak najmniej inwazyjne techniki: laparoskopię, histeroskopię, operacje z dostępu pochwowego, a jeżeli nie jest to konieczne, proponujemy skuteczną rehabilitację i fizjoterapię. Planujemy i leczymy kompleksowo - od kwalifikacji poprzez zabieg aż do pooperacyjnej rehabilitacji. Pacjentkami zajmuję się wspólnie z Prezesem PTUG (Polskie Towarzystwo Uroginekologiczne), dr. med. Grzegorzem Gurynowiczem oraz doktorem Sławomirem Miterą. Współpracuje z nami również fizjoterapeutka uroginekologiczna - mgr Izabela Smolarz.
DR HAB.N.MED. TOMASZ ŁOZIŃSKI Rozmowa z dr. hab.n.med. Tomaszem Łozińskim, specjalistą ginekologii położnictwa.Fizjoterapia uroginekologiczna posiada szerokie spektrum metod pracy, które można dostosować do różnych dysfunkcji i patologii, by pomóc kobietom na każdym etapie ich życia. Jednak nie zawsze leczenie zachowawcze jest wystarczające. Dla wielu kobiet zabiegi z zakresu ginekologii czy uroginekologii to konieczność, która nie tylko poprawia zaburzone funkcje, ale zdecydowanie wpływa na jakość życia, samopoczucie, estetyczność i kobiecość. Jaką odgrywa w tym rolę fizjoterapia przed i po zabiegu?
uroginekologiczna.
Leczenie zachowawcze przy dysfunkcjach miednicy mniejszej nie zawsze jest wystarczające i wówczas konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniego zabiegu operacyjnego, który zniweluje uporczywą dysfunkcję. Nie mniej jednak, w tym procesie nieodzownym elementem jest rehabilitacja zarówno przed i pooperacyjna, aby utrwalić i wzmocnić efekty leczenia chirurgicznego.
Ważnym aspektem pracy w przypadku rehabilitacji pacjentów po operacjach uroginekologicznych jest wzmocnienie struktur dna miednicy, które podtrzymują narządy podczas czynności dnia codziennego. Zabieg operacyjny daje szansę na przywrócenie anatomicznego ustawienia narządów miednicy mniejszej, natomiast nie odbuduje osłabionych struktur dna miednicy. Dlatego tak ważną rolę odgrywa tu fizjoterapia, świadoma aktywacja dna miednicy na co dzień, ergonomiczne nawyki podczas czynności dnia codziennego, prawidłowe nawyki toaletowe, ergonomiczne pozycje siedzenia i lokomocji. Jeśli po przeprowadzonym zabiegu nie zmienimy naszych nawyków dnia codziennego i nadal będziemy narażać dno miednicy na przeciążenia, to uporczywy problem może za jakiś czas wrócić.
Celem fizjoterapii przedoperacyjnej jest wzmocnienie aparatu mięśniowego, aby rekonwalescencja pozabiegowa przebiegła szybciej. Zdecydowanie łatwiej jest wrócić do formy pacjentce, która wcześniej nauczy się prawidłowych wzorców ruchowych i zwiększy świadomość swojego ciała, niż pacjentce bez wcześniejszej edukacji – u której odzyskiwanie sprawności po ingerencji chirurgicznej może być dłuższe. Planując zabieg operacyjny, warto zatem uwzględnić wizytę u fizjoterapeuty uroginekologicznego, który pomoże Ci znormalizować zaburzone napięcia Twojego ciała, jak i obszaru, który będzie poddany zabiegowi. Dodatkowo nauczy Cię, jak wspomóc regenerację swojego organizmu tuż po zabiegu i wykorzystać ergonomiczne pozycje w ciągu dnia, by nie przeciążać operowanych struktur. Dowiesz się, jak wygląda pierwsza pionizacja, kiedy zacząć wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe i oddechowe, nauczysz się prawidłowych nawyków toaletowych, wstawania i kładzenia się, efektywnego kaszlu z zabezpieczeniem operowanego obszaru, a także jak prawidłowo utrzymywać postawę cia-
ła, świadomie i kontrolowanie aktywować dno miednicy – o ile będzie to możliwe po zabiegu - oraz ergonomicznego dźwigania podczas czynności dnia codziennego. Praktykowanie powyższych zaleceń w okresie przedoperacyjnym, jak i wykonywanie ćwiczeń oddechowych i przeciwzakrzepowych ułatwi Ci wprowadzenie ich już na etapie szpitalnym w 1. dobie po zabiegu, co jest istotnym elementem okołooperacyjnym. To bardzo ważne, żeby pacjentka wiedziała jak robić odpowiednie ćwiczenia i była świadoma wykonywanych przez siebie ruchów, by nie zaszkodzić sobie w pierwszych dobach.
To etap, który często stanowi kontynuację tego, co nauczyliśmy się jeszcze przed zabiegiem, ale już z dodatkową terapią fizjoterapeutyczną, która będzie wspierać pracę przeciwobrzękową, oddechową, mobilizację blizn pozabiegowych, redukcję dolegliwości bólowych, właściwe nawyki czynności codziennych, a przede wszystkim bardzo ważny aspekt – pracę z mięśniami dna miednicy! Początkowo, jest to etap szpitalny, gdzie pacjentka wykonuje ćwiczenia przeciwzakrzepowe i oddechowe celem minimalizacji ryzyka komplikacji pooperacyjnych oraz porusza się w ergonomiczny sposób ze świadomą aktywacją dna miednicy, tak by zachować wszelkie względy bezpieczeństwa i nie przeciążać organizmu.
Kolejnym krokiem powrotu do formy jest rozpoczęcie fizjoterapii uroginekologicznej po wyjściu ze szpitala. Fizjoterapeuta po dokładnym wywiadzie i badaniu zaplanuje program rehabilitacji zgodny z zaleceniami pozabiegowymi od lekarza prowadzącego. Na tym etapie będziemy już stopniowo wdrażać ćwiczenia wzmacniające dno miednicy, jak i mięśnie tułowia, korygować oddech, przeprowadzać reedukację brzuszno-miedniczno-przeponową, mobilizować blizny pooperacyjne, niwelować dolegliwości bólowe, odzyskiwać sprawność i kondycję sprzed zabiegu, a na zakończenie wdrażać bezpieczne formy rekreacji ruchowej i aktywności fizycznej.
Dno miednicy odgrywa bardzo ważną rolę, ponieważ stanowi podporę dla narządów miednicy mniejszej. Jego zaburzenia, jak wzmożone napięcie tkanek czy osłabienie, brak kontroli, świadomości i samoistnych odruchów, będą kluczowym elementem w terapii po zabiegu, by odbudować prawidłowe wzorce. Odpowiednio dobrany trening mięśni dna miednicy po operacjach uroginekologicznych, wspiera więc nie tylko regenerację po zabiegu, ale również ma nieodzowny wpływ na utrwalenie i utrzymanie końcowego efektu pooperacyjnego. Podobnie kluczowym elementem rehabilitacji będzie oddech. Niewłaściwy sposób oddychania powoduje, że podczas wydechu u pacjenta następuje parcie, zamiast praca mięśni brzucha i dna miednicy. Taki wzorzec oddychania będzie niekorzystnie wpływał na gojące się rany i może zwiększać ryzyko komplikacji pooperacyjnych, dlatego warto odbudować prawidłowy tor oddechowy przed operacją. Oddech wydaje się być czymś naturalnym, ale niestety z różnych przyczyn jego wzorzec bywa zaburzony.
Operacje uroginekologiczne to procedury podnoszące komfort życia pacjentek, ale nie można zapomnieć o tym, że fizjoterapia uroginekologiczna również stara się osiągnąć ten sam cel. Niestety fizjoterapia uroginekologiczna nigdy nie zastąpi tych sytuacji, kiedy to jedynym rozwiązaniem jest wyłącznie ingerencja chirurgiczna.
Tekst: Izabela Smolarz, fizjoterapeutkaMommy Makeover to kombinacja zabiegów chirurgii plastycznej pozwalająca wspomóc powrót do wyglądu sprzed okresu macierzyństwa. Z jakich zabiegów może skorzystać kobieta po porodzie? Jakich efektów może się spodziewać? Wyjaśnia chirurg plastyczny, Karolina Małek-Stelmachowska.
PRO ZDROWIE: Ciąża i poród to dla kobiety niezwykłe doświadczenia. Nierzadko zostawiają jednak na ciele kobiety ślady, które wpływają na komfort i samopoczucie świeżo upieczonych mam.
Z jakimi problemami kobiety najczęściej borykają się po porodzie?
Karolina Małek-Stelmachowska: Tak, zgadzam się. Jako matka i chirurg plastyk potwierdzam, że ciąża, poród i połóg zostawiają swoje ślady na naszych ciałach. Zmiany te są uzależnione w dużej mierze od przyrostu wagi ciała w ciąży, od wielkości dziecka, od czynników genetycznych, od kolejności ciąży (każda kolejna ciąża pozostawia większe zmiany) oraz na pewno od wieku kobiety (skóra w starszym wieku ma gorszą skłonność do obkurczania). Ma to ogromny wpływ na samopoczucie i samoakceptację świeżo upieczonej mamy. Na szczęście dzisiejszy postęp w chirurgii plastycznej, kosmetologii, dietetyce oraz branży fitness powodują, że kobieta ma dużą szansę na powrót do atrakcyjnej sylwetki. Oczywiście kolejność działań też jest istotna. Po okresie karmienia kobieta powinna zrzucić tzw. zbędne kilogramy, które są pozostałością po ciąży. Należy wtedy zwrócić dużą uwagę na odpowiednią pielęgnację skóry oraz aktywność fizyczną. Jeżeli nie udało nam się uzyskać satysfakcjonujących efektów to kolejnym etapem będzie wizyta u chirurga plastyka. Kobiety wówczas najczęściej zwracają się z problemem nad-
miaru skóry powłok brzucha, rozejściem mięśni prostych brzucha oraz problemem opadania, utraty kształtu i wielkości piersi.
PZ: Po okresie karmienia piersi nierzadko tracą swój młodzieńczy wygląd. Skóra staje się wiotka, piersi opadają. Jakie pani zaproponowałaby rozwiązanie? Co może zaoferować chirurgia plastyczna?
K.M.S.: Niestety, tak dokładnie dzieje się z piersiami po ciąży i karmieniu. Im większe piersi, im dłuższy okres karmienia, tym zmiany są większe. Chirurgia plastyczna oferuje szereg rozwiązań. Od przeszczepu własnej tkanki tłuszczowej, powiększenie piersi implantami po zabieg mastopeksji, czyli uniesienia piersi. Indywidualnie dobieramy najlepsze rozwiązanie dla danej pacjentki.
PZ: Czy zabieg mastopeksji może być połączony z zabiegiem powiększania biustu implantami?
K.M.S.: Tak. Takie zabiegi mogą być wykonane jednoczasowo, ale tylko w wybranych sytuacjach. Warunkiem jest dobra jakość skóry i wybór małego implantu do powiększenia piersi. Najlepsze efekty daje leczenie dwuetapowe: w pierwszej kolejności redukujemy skórę a po kilku miesiącach następuje wszczepienie implantów.
PZ: Jak wygląda powrót do zdrowia po zabiegu? Czy po mastopeksji i plastyce piersi w przyszłości kobieta może ponownie karmić piersią?
PRZED
PRZED
PO PO
K.M.S.: Okres rekonwalescencji po zabiegach piersi trwa od 2 tygodni do miesiąca. Po zabiegu powiększenia piersi implantami, z dostępu w fałdzie podpiersiowym, karmienie piersią jest jak najbardziej możliwe. Po zabiegu mastopeksji niestety należy się liczyć z trudnościami w karmieniu, dlatego bezpieczniej jest zahamować laktację. Jeżeli kobieta myśli o drugiej ciąży w najbliższej przyszłości, wówczas powinna poczekać z zabiegami chirurgii plastycznej w zakresie piersi lub powłok brzucha.
PZ: Częstym problemem jest też brzuch, który nie wraca do wyglądu sprzed ciąży przysparzając kobiecie wiele kompleksów. Co możemy powiedzieć o zabiegu plastyki brzucha? Jaki jest jego cel? Jakie efekty?
K.M.S.: Duża liczba kobiet zmaga się z problemem nadmiaru skóry powłok brzucha oraz rozejściem mięśni prostych. Problem
ten nie ustępuje mimo znacznej utraty masy ciała. Wówczas z pomocą przychodzi chirurg plastyk, który może wykonać zabieg pełnej
plastyki powłok brzucha, który polega na usunięciu nadmiaru skóry, wszyciu pępka w nowe miejsce, zeszyciu mięśni prostych brzucha, co daje niesamowity efekt węższej talii. Cięcie do tego zabiegu przeprowadzane jest najczęściej w cięciu po cesarce, niestety z koniecznością poszerzenia go aż do kolców biodrowych. Na szczęście blizna po tym zabiegu jest całkowicie zakryta przez bieliznę. Efekty plastyki brzucha są spektakularne, co widać na zdjęciach przed i po.
PZ: Czy rekonwalescencja jest bolesna? Kiedy po zabiegu można cieszyć się pewnym efektem?
K.M.S.: Okres rekonwalescencji po plastyce brzucha trwa od 2. do 4. tygodni. Konieczne jest noszenie pasa brzusznego. Należy ograniczyć aktywność fizyczną do 2. miesięcy. Pacjentki mogą się cieszyć pewnym i długotrwałym efektem, jeśli utrzymują stałą masę ciała. Tak jak w przypadku piersi, jeśli kobieta myśli o drugiej ciąży w krótkim okresie czasu, to powinna wstrzymać się z decyzją o plastyce brzucha. Wspomnę również, że zabieg ten nie wyklucza ponownego zajścia w ciążę. Wtedy jednak musimy liczyć się z utratą efektu pozabiegowego.
PZ: Czy chirurg plastyczny pomoże nam również wtedy, gdy będziemy chcieli zrobić korektę blizny po cc?
K.M.S.: Oczywiście. Chirurg plastyk wkracza ze swoimi umiejętnościami wówczas, gdy blizna jest bardzo szpecąca, niereagująca na leczenie zachowawcze czy laseroterapię. Wówczas konieczne jest chirurgiczne usunięcie blizny i staranne zeszycie rany.
Rozmawiała: Dominika Czapkowska
lek. Karolina Małek-Stelmachowska
lek. Karolina Małek-Stelmachowska
lek. Karolina Małek-Stelmachowska
lek. Karolina Małek-Stelmachowska
lek. Karolina Małek-Stelmachowska
LEKARZ MEDYCYNY ESTETYCZNEJ Z MEDYCYNY ESTETYCZNEJ PRO-FAMILIA
PRO ZDROWIE: Laser to obecnie jedna z najczęściej stosowanych metod w medycynie estetycznej. Skąd bierze się tak duża popularność zabiegów z jego użyciem?
Natalia Pionka: Mamy ogromny wybór laserów, które są nowoczesne i w sposób intuicyjny odpowiadają na nasze potrzeby. Lasery znalazły zastosowanie w usuwaniu nadmiernego owłosienia, zamykaniu rozszerzonych naczynek, naczyniaków, likwidacji rumieni, przebarwień, zmian barwnikowych. Wykonujemy też rewitalizację i odmłodzenie skóry, silnie ją stymulując. Dzięki laserowi możemy też usunąć tatuaże. To także idealna opcja dla kobiety po porodzie, która może borykać się z wieloma problemami natury estetycznej. Przerośnięte blizny po cesarskim cięciu, rozstępy czy wiotki, pozbawiony jędrności brzuch.
PZ: Jak działa laser frakcyjny CO2?
N.P.: Promień lasera, rotowany przez głowicę skanującą, uszkadza naskórek pozostawiając jednocześnie obszary nieuszkodzonej tkanki. Pozwala to na skrócenie okresu naprawy tkankowej po kolumnowej waporyzacji
• Redukcja blizn trądzikowych
• Terapie efektów fotostarzenia (przebarwienia, zmarszczki)
• Wygładzanie i odmładzanie skóry
• Poprawa elastyczności skóry poprzez aktywację produkcji kolagenu
• Redukcja blizn pooperacyjnych (przerostowych, zanikowych), rozstępów
• Waporyzacja zmian śródnabłonkowych i znamion naskórnych
• Wycięcie brodawek i polipów
(ablacji) i daje bardzo dobry efekt estetyczny. W trakcie regeneracji powstaje nowa pokrywa nabłonkowa i nowe włókna kolagenowe wytwarzane przez pobudzone fibroblasty. Daje to widoczny efekt m.in.: remodelowania blizn i odmłodzenia skóry.
PZ: Powiedziała Pani, że to świetna opcja dla kobiet po porodzie.
N.P.: Tak. Poprzez odpowiednie dobranie parametrów laser CO2 może bardzo dobrze poradzić sobie zarówno z bliznami zanikowymi, jak i przerośniętymi. Skóra staje się bardziej wygładzona, elastyczna i jędrna. Laser CO2 pomoże nam także zmniejszyć widoczność rozstępów, silnie zagęścić skórę, ujednolicić kolor.
PZ: Czy na taki zabieg można zgłosić się od razu po porodzie, czy jednak należy odczekać i dać sobie czas?
N.P.: Okres ciąży i karmienia piersią jest przeciwwskazaniem do wykonania tego zabiegu. Jeżeli pacjentka nie karmi piersią, to już po upływie 2 miesięcy od rozwiązania można zgłosić się na zabieg.
PZ: Czy potrzebna jest seria zabiegów?
N.P.: Zwykle zalecane jest od 3-5 zabiegów w serii. Natomiast do każdego przypadku podchodzimy indywidualnie i oceniamy ilość potrzebnych zabiegów na konsultacji.
PZ: Czy istnieją jakieś przeciwwskazania?
N.P.: Tak jak powiedziałam – z pewnością przeciwwskazaniem jest ciąża i okres karmienia piersią. Zabiegu nie wykonuje się również u osób z chorobą nowotworową i w okresie karencji onkologicznej. Przeciwwskazaniem będą również nieuregulowane choroby ogólnoustrojowe, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy niewydolność serca. Zawsze wszystkie za i przeciw omawiamy szczegółowo podczas konsultacji, wybierając dla pacjenta najlepszą z możliwych opcję.
LASER CO2 to idealne rozwiązanie dla kobiet, które borykają się z problemem wiotkiego brzucha po porodzie, rozstępami
i przerośniętą blizną po CC.Rozmowa z dr Natalią Pionką, lekarzem medycyny estetycznej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA. DR NATALIA PIONKA
Jałowa martwica kości to sytuacja, gdy dochodzi do obumierania tkanki kostnej bez udziału drobnoustrojów. Problem dotyczy głównie dzieci i nastolatków. Jak objawia się choroba? Kiedy warto skonsultować się z ortopedą? Wyjaśnia ortopeda, dr Grzegorz Inglot.
Tekst: dr Grzegorz Inglot, specjalista ortopedii, kierownik oddziału ortopedii dziecięcej w Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA.
TEKST: LEK. GRZEGORZ INGLOT
SPECJALISTA ORTOPEDII TRAUMATOLOGII NARZĄDU RUCHU, KIEROWNIK ODDZIAŁU ORTOPEDII DZIECIĘCEJ W SZPITALU SPECJALISTYCZNYM PRO-FAMILIA.
Rozwój naszego szkieletu to długotrwały proces rozpoczynający się jeszcze w życiu płodowym, a kończący się ostatecznie nawet w 19.-20. roku życia. Po urodzeniu niektóre kości zbudowane są częściowo z tkanki kostnej i częściowo z tkanki chrzęstnej, a niektóre tylko z tkanki chrzęstnej. W trakcie trwania wieku rozwojowego dochodzi do stopniowej zamiany tkanki chrzęstnej w kostną, tj. kostnienia na podłożu chrzęstnym. Kości długie, takie jak kość udowa, piszczelowa, kości śródstopia czy kości śródręcza mają pewien schemat budowy, tj. zbudowane są z trzonu oraz końców stawowych. Koniec stawowy to część kości, w której znajduje się chrząstka wzrostowa, czyli miejsce, w którym dzielące się komórki powodują wzrost kości na długość. Część kości położona między chrząstką wzrostową a powierzchnią stawu to nasada. Po urodzeniu, nasady zbudowane są z tkanki chrzęstnej, a trzony już z tkanki kostnej. Oprócz kości długich posiadamy w swoim szkielecie kości krótkie i różnokształtne (np. kości nadgarstka, kręgi, kości miednicy), które po urodzeniu mogą mieć czystą budowę chrzęstną lub posiadać zawiązki kostne. Odrostki kostne (apofyzy) to elementy kości długich lub różnokształtnych, które również pierwotnie zbudowane są z chrząstki i kostnieją w sposób niezależny. Są zwykle miejscem przyczepu mocnych ścięgien lub więzadeł, np. guz kości piętowej czy guzowatość piszczeli.
Kostnienie na podłożu chrzęstnym - kości lub jej elementu - polega na pojawieniu się punktu (jądra) kostnienia, który w trakcie rozwoju stopniowo powiększa się powodując zastąpienie tkanki chrzęstnej tkanką kostną. Jest to proces wieloletni, który może zostać zaburzony na różnym etapie swo-
jego postępu poprzez działanie czynnika uszkadzającego. Istota osteochondroz, nazywanych też jałowymi martwicami, polega właśnie na zaburzeniu kostnienia na podłożu chrzęstnym. Prawdopodobną przyczyną są ograniczenia dopływu krwi do nowo tworzącej się tkanki kostnej. Urazy, zaburzenia hormonalne czy zaburzenia krzepnięcia są najczęściej wymieniane pośród możliwych przyczyn upośledzenia dopływu krwi do rozwijających się jąder kostnienia. Trwające dłuższy czas niedokrwienie przekraczające krytyczny próg dla danej lokalizacji, prowadzi do martwicy tkanki kostnej w obrębie punktu kostnienia nasady, całej kości lub odrostka kostnego. Słowo „martwica” budzi duże obawy a nawet lęk, szczególnie u rodziców dzieci dotkniętych chorobą. W potocznym wyobrażeniu obraz martwicy kości często utożsamiany jest z obrazem martwicy tkanek miękkich. Są to w istocie całkowicie różne procesy. Kość, która ulega martwicy, staje się twardsza, mniej elastyczna, a w trakcie postępu choroby najczęściej ulega fragmentacji. Jest to proces ściśle miejscowy, niestwarzający zagrożenia dla zdrowia lub życia w kontekście możliwego rozprzestrzeniania się choroby w obrębie organizmu.
Martwica wyzwala miejscową reakcję tkanek, która z czasem ma doprowadzić do usunięcia tkanki martwiczej i zastąpienia jej zdrową, żywą kością. Proces ten pochłania wiele czasu, nawet kilka lat. Całkowite usunięcie tkanki martwiczej z prawidłową, ana-
tomiczną odbudową elementu kości dotkniętego chorobą jest najlepszym scenariuszem, a jego uzyskanie jest celem prowadzonego leczenia. Takiego zakończenia procesu odbudowy życzyłby sobie pacjent i lekarz prowadzący. Niestety, nie zawsze tak się dzieje. Często dochodzi do zniekształcenia elementu kości dotkniętego martwicą. Jest to zjawisko niebezpieczne, jeżeli zniekształconą częścią kości jest nasada, na której leży powierzchnia stawowa. Martwica nasady wygojona w nieprawidłowy sposób jest przyczyną „niezborności stawu”, czyli braku prawidłowego dopasowania powierzchni stawowych. W takiej sytuacji z biegiem lat dochodzi do uszkodzenia stawu i powstania choroby zwyrodnieniowej. Innym niekorzystnym skutkiem choroby jest wydzielenie martwego fragmentu kości (tzw. martwaka), który wyzwala długotrwały, bolesny odczyn zapalny - wtedy skutecznym rozwiązaniem jest operacyjne usunięcia martwaka.
Wystepują zwykle w określonych przedziałach wiekowych związanych z czasem dojrzewania poszczególnych kości. Najczęściej występujące osteochondrozy w obrębie nasad to choroba Perthesa (jałowa martwica głowy kości udowej), choroba Blounta (jałowa martwica nasady bliższej piszczeli) oraz choroba Freiberga (jałowa martwica głowy kości śródstopia 2-4). Te martwice mają największe znaczenie kliniczne, ponieważ mogą doprowadzić do trwałego uszkodzenia stawu, gdy jedna z jego powierzchni ulegnie zniekształceniu na skutek nieprawidłowej odbudowy. Choroba Osgood-Schlattera (jałowa martwica guzowatości piszczeli) oraz choroba Severa Haglunda (jałowa martwica guza kości piętowej) to z kolei najczęstsze osteochondrozy odrostków kości. Wreszcie choroba Kohlera (jałowa martwica kości łódkowatej) to najczęstsza martwica dotycząca całej kości.
Utykanie, ból czy ograniczenie ruchomości stawu to najczęstsze objawy kliniczne osteochondroz. Zwykle pierwsze objawy mają łagodny charakter, nasilają się po wysiłku.
W trakcie trwania choroby dolegliwości zwiększają intensywność, powodują utykanie, niechęć do aktywności fizycznej. Najczęściej ból pojawia się w miejscu występowania martwicy, ale jak w przypadku choroby Perthesa, lokalizacja bólu może być oddalona (chore jest biodro, ból odczuwany jest w kolanie). Z uwagi na powolny rozwój, właściwe rozpoznanie stawiane jest zwykle od kilku tygodni nawet do kilku miesięcy od momentu rozpoczęcia choroby. Podstawowym badaniem diagnostycznym jest zdjęcie RTG porównawcze (z ujęciem strony zdrowej). Badaniem uzupełniającym jest USG służące głównie do oceny odczynu ze strony otaczających tkanek. Rezonans magnetyczny wykonywany jest w przypadkach wątpliwych klinicznie - pozwala na bardzo wczesne rozpoznanie choroby.
Leczenie osteochondroz ma na celu łagodzenie dolegliwości bólowych oraz stworzenie jak najlepszych warunków do prawidłowej odbudowy kości, która uległa martwicy. W leczeniu farmakologicznym stosowane są niesterydowe leki zapalne, szczególnie w okresach zaostrzenia choroby. Konieczne jest odciążenie chorego miejsca poprzez ograniczenie chodzenia, stosowanie lasek łokciowych, ortez czy specjalnych wkładek do butów. Należy jednak podkreślić znaczenie właściwie prowadzonej fizjoterapii. Utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu stawów oraz normalnej siły, elastyczności i długości mięśni poprzez ćwiczenia to kluczowe warunki wpływające na pomyślność procesu odbudowy. Laseroterapia czy stosowanie pola magnetycznego to zabiegi fizykalne, które mają działanie wspomagające. Występowanie radiologicznych objawów ryzyka zagrażających zniekształceniu stawu lub dokonane już zniekształcenie stawu upośledzające jego funkcję, są wskazaniami do leczenia operacyjnego. Wydzielone martwe fragmenty kości, powodujące długotrwałe, miejscowe odczyny zapalne są również wskazaniem do operacyjnego usunięcia.
Liczy się czas
Należy pamiętać, że każdy ból, szczególnie bez uchwytnej przyczyny urazowej - nawet łagodny - ale utrzymujący się długotrwale lub powodujący utykanie, powinien skłaniać do wizyty u lekarza ortopedy, ponieważ może być objawem jałowej martwicy. Wczesne rozpoznanie i niezwłoczne podjęcie właściwego leczenia poprawia rokowania co do prawidłowej odbudowy chorej części kości.
Choroba
Freibergazniekształcenie powierzchni
stawowej 3 kości śródstopia.
Choroba Kohlera - wyraźna deformacja i zmiana struktury jądra kostnienia kości łódkowatej (stopa).
Choroba Perthesa biodra lewego - widoczne zniekształcenie zmiana struktury jądra kostnienia głowy kości udowej. Choroba Blounta - martwica części przyśrodkowej nasady bliższej piszczeli. Obok dla porównania strona zdrowa. Choroba Osgood Schlattera - przebieg niepomyślny - wydzielenie fragmentu kostnego (guzowatość kości piszczelowej). Choroba Severa Haglunda - przebieg niepomyślny - wydzielenie fragmentu kostnego (kość piętowa).
Największym problemem w rozpoznaniu alergii jest to, że te objawy, które mogą pojawić się u dziecka, są mocno zróżnicowane. Od uczucia pieczenia w ustach, po wysypkę, ból brzucha, nudności, biegunkę czy nawet katar i kaszel. W przypadku małych dzieci rozpoznanie objawów u dziecka może dla rodziców i lekarzy okazać się nie lada wyzwaniem.
PRO ZDROWIE: Czym jest alergia pokarmowa? A czym nietolerancja pokarmowa? Czym się różnią oba schorzenia?
Magdalena Matłok: Alergia pokarmowa to nadwrażliwość na pokarm wywołana reakcją układu immunologicznego – tego, który m.in. chroni organizm przed infekcjami. W alergii układ immunologiczny rozpoznaje nieszkodliwą substancję (np. składnik pokarmu, pyłki roślin) jako „wroga” i usiłuje go wyeliminować. Reakcja ta może przebiegać czasem bardzo gwałtownie. Natomiast nietolerancja (czyli nadwrażliwość niealergiczna), znacznie częstsza, bierze się z tego, że organizm ma np. za małe możliwości by jakąś substancję przetrawić i przyswoić. Np. nietolerancja laktozy pojawia się, gdy mamy za mało enzymu trawiącego laktozę (ilość tego enzymu zmniejsza się wraz z wiekiem, a czasem przejściowo np. po infekcji przewodu pokarmowego) i może być tak, że tolerujemy pewną ilość laktozy w diecie, ale jeśli zjemy jej za dużo w stosunku do naszych możliwości, pojawi się ból brzucha i wzdęcia. Laktoza jest ważnym składnikiem diety – zwiększa wchłanianie wapnia i korzystnie wpływa na homeostazę mikrobiomu jelit, nie należy jej zatem całkowicie wykluczać, a jedynie ograniczyć do tolerowanej dawki. W przypadku alergii czasami jedynym rozwiązaniem jest całkowite unikanie alergenu.
PZ: A kiedy mówimy o nadwrażliwości na pokarm?
M.M.: Nadwrażliwość na pokarm rozpoznaje się, gdy występują powtarzalne i obiektywnie potwierdzone objawy wywołane przez spożycie pokarmu w ilości tolerowanej przez osoby zdrowe.
PZ: W jakim wieku najczęściej występuje alergia pokarmowa? Czy to prawda, że im dziecko mniejsze tym ryzyko alergii jest większe, a z wiekiem maleje?
M.M.: Alergia pokarmowa częściej występuje u dzieci, które wraz z wiekiem mogą nabyć tolerancję na uczulający składnik pożywienia. Częstość występowania alergii pokarmowej spada wraz z wiekiem, jednak nie wyklucza to uczulenia się na pokarm w późniejszym wieku.
LEK. MAGDALENA MATŁOK SPECJALISTA PEDIATRII, W TRAKCIE SPECJALIZACJI Z ALERGOLOGIIPZ: Jakie pokarmy najczęściej wywołują alergię?
M.M.: U dzieci to białka mleka krowiego, białka jaja kurzego, pszenica, orzeszki ziemne, soja, orzechy drzew, a u dorosłych ryby, owoce morza, orzeszki ziemne i orzechy drzew.
PZ: Jak często występuje alergia pokarmowa? Czy w Polsce wśród dzieci to schorzenie jest częste?
M.M.: Bardzo trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. W badaniach naukowych wykorzystuje się różne metodologie, kryteria i definicje, dają one zatem bardzo rozbieżne wyniki. Np. jedno z badań ankietowych przeprowadzone w Polsce wykazało, że rodzice 40% ankietowanych dzieci i niemal 30% dorosłych zgłaszało dolegliwości, które przypisywali alergii pokarmowej – widzimy, że opierając się na subiektywnych odczuciach i obserwacjach nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie. Na podstawie wieloośrodkowych badań szacuje się, że częstość alergii pokarmowej u dzieci wynosi około 4-6%, a u dorosłych około 2-3%.
PZ: Jakie objawy występują najczęściej? Co może świadczyć o tym, że nasz maluch boryka się z alergią pokarmową?
M.M.: Objawy alergii i nadwrażliwości niealergicznej mogą być bardzo różne: gwałtowne i zagrażające życiu (obrzęk ust, języka, gardła, spadek ciśnienia tętniczego, duszność), takie, które mogą powodować zaburzenia wzrastania (wymioty, biegunka, zaburzenia wchłaniania pokarmu), a także zmiany skórne, od bardzo nasilonych, uciążliwych i wymagających hospitalizacji, po łagodne. Dziecko nieustannie się rozwija, więc to na co zwracamy największą uwagę, to jego prawidłowe wzrastanie.
PZ: Czy słynne kolki lub częste ulewanie pokarmu u niemowlaka mogą świadczyć o alergii? Co powinno nas zaniepokoić? Kiedy powinniśmy udać się po poradę do lekarza?
M.M.: Tak, ale rzadko. Znacznie częściej przyczyna tych dolegliwości jest inna. W opisanej sytuacji w pierwszej kolejności należy sprawdzić to, co składa się na komfort i spokój dziecka oraz jego rodziny, sposób karmienia, zaspokojenie potrzeb. Jeśli jednak dziecko nie przybiera na masie, lub nawet ubywa, dolegliwości są gwałtowne lub się nasilają, wtedy konieczna jest pomoc lekarza.
PZ: Pamiętam, gdy rozszerzałam dietę mojemu synowi, po jabłku miał uczulenie widoczne na skórze. Takie plackowate, czerwone plamki. Odstawiliśmy jabłko – pomogło. Ale po czasie ponownie wróciliśmy do jabłka. Alergii już nie było. Czy to możliwe?
M.M.: Tak! Jak najbardziej. Przeprowadziła Pani próbę eliminacji i co najważniejsze - prowokacji, dzięki której synek mógł znów cieszyć się smakiem jabłek. Najprawdopodobniej nie była to alergia, bardzo też możliwe, że to nie jabłko było przyczyną opisywanych objawów. Codziennie mamy kontakt z ogromną ilością substancji, niektóre z nich mogą wywołać nietolerancję lub przejściowe podrażnienie, niekoniecznie drogą pokarmową.
PZ: Czy objawy występują od razu po zjedzeniu alergenu?
M.M.: To zależy od typu reakcji nadwrażliwości. W alergii i w nietolerancji objawy mogą pojawić się niemal natychmiast lub po kilku minutach, go-
dzinach, a nawet dniach. Im więcej czasu upływa od zadziałania alergenu czy nietolerowanej substancji, tym trudniej zauważyć związek przyczynowo-skutkowy.
PZ: Czy osłabienie, brak apetytu mogą świadczyć o nadwrażliwości na pokarm?
M.M.: Nie są to typowe objawy, ale tak, zwłaszcza małe dzieci, które nie powiedzą nam dokładnie co im dolega, mogą unikać tego, po czym czują się źle (np. boli je brzuch).
PZ: Chyba największym problemem w rozpoznaniu alergii jest to, że te objawy, które mogą pojawić się u dziecka są mocno zróżnicowane. Od uczucia pieczenia w ustach, po wysypkę, ból brzucha, nudności, biegunkę czy nawet katar i kaszel. W przypadku małych dzieci rozpoznanie objawów u dziecka może dla rodziców okazać się nie lada wyzwaniem.
M.M.: Tu pozostaje mi się tylko z tym zgodzić – to wyzwanie zarówno dla rodziców, jak i lekarzy.
PZ: Czy to prawda, że nawet zjedzenie śladowej ilości alergenu może wywołać reakcję organizmu?
M.M.: Tak, to jest właśnie charakterystyczne dla alergii – reakcja nie zależy od ilości spożytej substancji, jak to ma często miejsce w nietolerancji pokarmowej.
PZ: Czy istnieją czynniki ryzyka występowania alergii pokarmowej?
M.M.: Najbardziej znaną jest wiek – alergia pokarmowa częściej występuje u dzieci. Alergia pokarmowa to bardzo złożone zagadnienie i do jej wystąpienia przyczyniają się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Dzieci z rodzin, w których występuje alergia, dzieci z ciężkim atopowym zapaleniem skóry (uszkodzoną barierą naskórkową) są w grupie ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej. Ostatnie badania wykazały, że również u dzieci matek, które w ciąży otrzymywały antybiotyki częściej stwierdzano alergię na pokarmy (dzieci obserwowano do 6r.ż.).
PZ: Czy to prawda, że alergia może przebiegać znacznie ciężej podczas infekcji?
M.M.: Nie tylko infekcja może nasilić objawy alergii. Inne znane czynniki pogarszające przebieg reakcji alergicznej to: wysiłek fizyczny, alkohol, niesteroidowe leki przeciwzapalne, niedobór snu, menstruacja.
PZ: Niektóre dzieci mają objawy alergii pokarmowej w postaci pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego czy też wstrząsu anafilaktycznego tylko wówczas, gdy zaraz po zjedzeniu uczulającego pokarmu następuje wysiłek fizyczny. Dlaczego tak się dzieje?
M.M.: Jest to anafilaksja zależna od pokarmu indukowana wysiłkiem, jedna z najgroźniejszych postaci alergii pokarmowej. Co ciekawe, pacjenci dobrze tolerują wysiłek bez spożycia pokarmu i tolerują pokarm jeśli nie towarzyszy mu wysiłek fizyczny. Nie wiemy jaka jest dokładnie tego przyczyna, istnieje
Objawy alergii i nadwrażliwości niealergicznej mogą być bardzo różne.
kilka hipotez, m.in. sugeruje się zwiększenie przepuszczalności błony śluzowej przewodu pokarmowego w wyniku wysiłku, przez co dochodzi do większej ekspozycji na alergeny.
PZ: Co robić w przypadku wystąpienia objawów alergii pokarmowej? Największym wyzwaniem dla rodziców jest sytuacja, gdy przebieg reakcji alergicznej jest nagły i dość dynamiczny. Pojawia się pokrzywka, obrzęk warg lub twarzy. Jak reagować? Co warto mieć w domowej apteczce?
M.M.: Objawy alergii pokarmowej mogą być bardzo różne. Jeśli jest to reakcja pierwszorazowa i nagła (osłabienie – dziecko „przelewa się” przez ręce, chrypka, obrzęk okolicy twarzy, duszność) należy położyć dziecko, unieść nogi i dzwonić jak najszybciej po pogotowie. Jeśli dołączają się wymioty, należy dziecko ułożyć bezpiecznie na boku tak, by się nie zachłysnęło. Jeśli reakcja przebiega gwałtownie, ale rodzice zostali już wyposażeni w adrenalinę i przeszkoleni jak ją podać – należy podać ją jak najszybciej, nie czekając na przyjazd karetki. W każdej innej sytuacji, gdy wystąpi np. sama pokrzywka, albo wyprysk na skórze, należy udać się do alergologa, który ustali dalsze postępowanie. W przypadku pokrzywki objawy pozwalają opanować dobrze dobrane leki przeciwhistaminowe.
PZ: Według statystyk alergia pokarmowa jest najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego u dzieci. Proszę nam powiedzieć coś więcej na ten temat. Czym jest wstrząs anafilaktyczny? Czy ryzyko faktycznie jest duże? Czy możemy w jakiś sposób ochronić dziecko?
M.M.: Wstrząs anafilaktyczny to ciężka i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości (alergicznej lub niealergicznej), a charakterystyczne dolegliwości to uczucie znacznego osłabienia i zawroty głowy (spowodowane spadkiem ciśnienia tętniczego), kołatanie serca, chrypka, nudności, wymioty, pokrzywka czy obrzęk np. w okolicy jamy ustnej. Może go wywołać każda substancja – pokarm, lek, użądlenie owada. Na szczęście zdarza się rzadko.
PZ: Polskie Towarzystwo Alergologiczne szacuje, że około 30% pacjentów, którzy są uczuleni na pyłki roślin, reaguje krzyżowo z pokarmami, głównie z surowymi owocami i warzywami. Czym jest taka reakcja krzyżowa?
M.M.: To tzw. zespół pyłkowo-pokarmowy, wynika on z podobieństwa uczulających cząsteczek pyłków i pokarmów roślinnych. Zazwyczaj przebiega łagodnie, jednak u niektórych pacjentów mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe. Pacjenci zwykle dobrze tolerują upieczone i ugotowane warzywa i owoce, mogą też np. tolerować niektóre odmiany jabłek, a innych nie.
PZ: Jakie objawy mogą świadczyć o takiej reakcji?
M.M.: Najczęściej natychmiast lub kilka minut. po zjedzeniu świeżych warzyw, owoców, orzechów występuje świąd warg, języka, podniebienia, a nawet uszu, ucisk w gardle i krtani, chrypka, objawy zwykle ustępują w ciągu 30 minut. Reakcje ogólnoustrojowe (osłabienie, nudności, wymioty, pokrzywka, obrzęk, wstrząs) występują rzadko.
PZ: Czy istnieje coś takiego jak zestaw najczęściej występujących reakcji krzyżowych?
M.M.: Tak, dotyczy on zarówno reakcji krzyżowych między pyłkami roślin, jak i pyłkami roślin i pokarmami roślinnymi, i wciąż się powiększa, a u różnych pacjentów mogą wystąpić rożne rodzaje reakcji krzyżowych. Obserwujemy też inne rzadkie reakcje krzyżowe w postaci zespołów ptak-jajo, wieprzowina-kot, zespół lateksowo-owocowy.
To również: Brzoza – jabłko, gruszka, wiśnia, mango, morela, seler, marchew, soczewica, fasola, soja, orzech laskowy/pyłek leszczyny, dębu, olchy. Olcha – wiśnia, jabłko, gruszka, pietruszka, seler, migdały, orzechy laskowe
Bylica – jabłko, melon, arbuz, pomarańcze, brzoskwinia, arbuz, marchew, seler, cebula, rumianek, nasiona słonecznika, pietruszka, tymianek, oregano, bazylia, anyżek, kolendra Trawy – daktyle, kiwi, melon, pomidor, arbuz, marchew, seler, pasternak, groszek, ziemniaki, orzeszki ziemne
PZ: Jak wygląda diagnostyka alergii?
Może powiedzmy na początku jak wygląda pierwsza wizyta u alergologa. O co rodziców zapyta lekarz?
M.M.: Diagnostyka alergii zależy od tego, jakie dolegliwości ma pacjent – to mogą być bardzo różne choroby: astma, choroby skóry, nadwrażliwość pokarmowa czy na leki. Dlatego bardzo ważna jest rozmowa z pacjentem, lekarz zapyta jakie dolegliwości występują i w jakich okolicznościach, czy pacjent zażywa leki i jak na nie reaguje, jakie inne preparaty stosuje (np. do pielęgnacji skóry – warto mieć zdjęcie składów stosowanych kosmetyków), w jakich warunkach mieszka, czy ma zwierzęta, czy cierpi na inne choroby. Należy przynieść wyniki ostatnich badań, karty informacyjne z pobytów szpitalnych, konsultacji które do tej pory się odbyły. Dobrze sprawdza się prowadzenie segregatora z chronologicznie uporządkowaną dokumentacją medyczną.
PZ: Czy istnieją skuteczne testy, które mogą potwierdzić alergię? Pokazać to, na co dziecko jest uczulone?
M.M.: Tak, dysponujemy coraz większymi możliwościami w tym zakresie, w tym fantastycznie rozwijającą się diagnostyką molekularną alergii, która pozwala rozróżnić uczulający alergen od alergenów uczulających krzyżowo, oszacować ryzyko wstrząsu, podjąć właściwą decyzję co do immunoterapii. Jednak czasami, zwłaszcza w przypadku nadwrażliwości niealergicznej, nie udaje się odnaleźć przyczyny dolegliwości. Bardzo ważne, by wykonywać badania zalecone przez alergologa, by nie paść ofiarą różnych „centrów diagnostycznych” posługujących się kompletnie niewiarygodnymi metodami, których skuteczności nie tylko nie udowodniono, a wręcz wykazano jej brak.
PZ: Kiedy konieczne jest wykonanie doustnej próby prowokacji pokarmowej? Na czym polega takie badanie?
M.M.: Standardem w diagnostyce alergii pokarmowej jest wykonanie tzw. próby eliminacji i prowokacji, czyli odstawiamy na określony czas pokarmy zawierające podejrzaną substancję, obserwujemy czy objawy ustępują, a następnie wprowadzamy ponownie podejrzany pokarm i obserwujemy czy objawy się nasilają. W zależności od informacji uzyskanych od pacjenta i objawów, czyli rodzaju podejrzewanej reakcji, przeprowadza się ją w szpitalu lub w domu. Bardzo rzadko, jeśli obserwowane objawy były zagrażające życiu, lekarz może odstąpić od jej przeprowadzenia.
PZ: W jaki sposób leczymy alergię? Czy możemy ją wyleczyć, czy jednak musimy się liczyć z tym, że zostanie z nami już zawsze?
M.M.: W sytuacjach szczególnie ciężkich (kiedy reakcja alergiczna zagraża życiu pacjenta) czy uciążliwych, konieczne jest unikanie alergenu. W wielu
da taka dieta wiąże się z ryzykiem niedoborów ważnych składników pokarmowych. Nie należy też opóźniać wprowadzania do diety dziecka nowych pokarmów, wręcz przeciwnie, w przypadku alergii na jajo kurze czy orzeszki ziemne te dzieci, które otrzymały je w pokarmie zgodnie z zaleceniami (w formie stosownej do wieku: dobrze ugotowane na twardo jajko wprowadzane między 4. a 6. m.ż. orzeszki ziemne np. w postaci pasty między 4. a 11. m.ż.) mają mniejsze ryzyko alergii na te pokarmy. Ostatnie obserwacje wskazują, że w zapobieganiu alergii na białka mleka krowiego warto unikać podawania standardowego mleka modyfikowanego do dokar-
przypadkach, głównie alergii wziewnej, świetnym rozwiązaniem jest immunoterapia swoista (potocznie odczulanie), która nie tylko pozwala opanować dolegliwości, ale przede wszystkim modyfikuje przebieg choroby (czyli np. dzięki niej pacjent może uniknąć astmy). Dysponujemy też coraz lepszymi lekami np. w astmie, które pozwalają dziecku rozwijać się równie dobrze, jak jego rówieśnicy, czy po prostu przynoszącymi ulgę w dolegliwościach.
Alergia zostaje z nami całe życie, ale jej objawy mogą ustąpić, mogą się nasilić, mogą pojawić się po ekspozycji na tolerowaną wcześniej substancję.
PZ: Czy istnieje skuteczna profilaktyka alergii? W tym kontekście dużo się mówi w przypadku żywienia kobiety ciężarnej.
M.M.: Alergia to niezwykle złożone zjawisko, a alergologia to dynamiczna dziedzina i wciąż dowiadujemy się nowych rzeczy. Na wystąpienie choroby składają się czynniki genetyczne i środowiskowe, wiemy o nich coraz więcej, ale wciąż za mało, by formułować radykalne zalecenia. Z pewnością jednak należy podkreślić, że kobieta w ciąży (o ile sama nie ma chorób wymagających diety eliminacyjnej) powinna stosować pełną, dobrze zbilansowaną dietę – nie zaleca się unikania w ciąży czy podczas karmienia piersią pokarmów uważanych za alergizujące. Zdrowa ciężarna czy mama karmiąca zdrowego noworodka nie powinna stosować żadnej diety eliminacyjnej, ponieważ każ-
Piśmiennictwo
miania dziecka w 1. tygodniu życia. Grupa ekspertów Europejskiej Akademii Alergii i Immunologii Klinicznej jednoznacznie też opowiada się przeciwko stosowaniu preparatów sojowych u niemowląt, jako profilaktyki alergii na białka mleka, nie wolno też stosować tzw. „mlek” roślinnych. W ich składzie występują głównie węglowodany, nie mają istotnych wartości odżywczych, niezbędnych dla intensywnie rosnącego organizmu niemowlęcia.
Ciekawostką jest obserwacja, że posiadanie psa (obserwację rozpoczynano w 3. miesiącu życia dziecka) zmniejszało o 90% ryzyko wystąpienia alergii na pokarmy u dziecka w 1. i 3. roku życia. Warto, jak w każdej sytuacji, zachować zdrowy rozsądek i nie ograniczać się niepotrzebnie, korzystać zarówno z możliwości poznawania różnych smaków, jak i kontaktu z naturą.
1. Carlson G., Coop C.: Pollen food allergy syndrome (PFAS): a review of current available literature. Ann. Allergy Asthma Immunol., 2019; 123 (4): 359–365
2. Halken S. wsp. EAACI guideline: preventing the development of food allergy in infants and young children (2020 update) Pediatr. Allergy Immunol. 2021 Mar 12.
3. Interna Szczeklika 2020. [red.prow.] Piotr Gajewski Wyd.11 Kraków : Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020
4. Mastrorilli C., Cardinale F., Giannetti A., Caffarelli C.: Pollen-food allergy syndrome: a not so rare disease in childhood. Medicina (Kaunas), 2019; 55 (10). pii: E641. doi: 10.3390/ medicina55100641. Review. PMID: 31 561411
5. Palmer D.J., Metcalfe J., Makrides M. i wsp.: Early regular egg exposure in infants with eczema: A randomized controlled trial. J. Allergy Clin. Immunol. 2013; 132 (2): 387–392 e1
6. Du Toit G., Roberts G., Sayre P.H. wsp.: Randomized trial of peanut consumption in infants at risk for peanut allergy. N. Engl. J. Med. 2015; 372 (9): 803–813.
7. Wei-Liang Tan J., Valerio C., Barnes E.H. wsp.: A randomized trial of egg introduction from 4 months of age in infants at risk for egg allergy. J. Allergy Clin. Immunol. 2017; 139 (5): 1621–1628 e8
Standardem w diagnostyce alergii pokarmowej
jest wykonanie tzw. próby eliminacji i prowokacji.
Bezsenność to jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych, a krótkotrwałe lub sporadyczne problemy ze snem dotyczą już co drugiego Polaka! O jakość nocnego odpoczynku można i warto zadbać. Kluczowa jest tzw. higiena snu.
TEKST: EWA KURZYŃSKA
DZIENNIKARKA OD LAT SPECJALIZUJĄCA SIĘ W TEMATYCE MEDYCZNEJ. AUTORKA PODCASTU „DŁUGO I SZCZĘŚLIWIE”, W KTÓRYM WRAZ Z ZAPROSZONYMI GOŚĆMI DZIELI SIĘ WIEDZĄ O TYM, JAK DBAĆ O ZDROWIE FIZYCZNE I PSYCHICZNE.
Eksperci zajmujący się medycyną snu wskazują, że dla większości osób dorosłych zalecana ilość snu wynosi co najmniej 7-8 godzin na dobę. Za dolną, w miarę bezpieczną dla zdrowia granicę, przyjmuje się 6 godzin. Ale, uwaga! Liczy się nie tylko długość snu, ale też jego jakość: struktura, kolejne cykle, rytm okołodobowy. Gdy śpimy, w naszym organizmie trwają wielkie porządki. To czas na fizjologiczny proces regeneracji, także mózgu. Zaburzenia snu - zwłaszcza gdy się powtarzają - wywołują szereg niekorzystnych następstw, m.in. pogarsza się odporność, szwankuje pamięć i koncentracja. Brak snu zaburza także funkcje układu autonomicznego, co prowadzi chociażby do tego, że nie wystąpi korzystne dla układu krążenia zjawisko nocnego spadku ciśnienia krwi. Niewyspani jesteśmy także bardziej podatni na przejadanie się. W jednym z badań, w którym wzięli udział lekarze po nocnym dyżurze sprawdzono, o ile więcej kalorii przyjmują następnego dnia. Było to średnio… 500 kalorii!
Pamiętajmy, że problemy ze snem mogą iść w parze z niektórymi chorobami, np. depresją, zespołami bólowymi, nadciśnieniem, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami reumatycznymi. Wiele zależy także od stylu życia. Jednym z ważnych czynników potęgujących problemy ze snem jest zbyt krótki czas na odpoczynek nocny w tygodniu, a odsypianie zarwanych nocy w weekend. Kolejny ważny czynnik to zbyt niska aktywność fizyczna w ciągu dnia. Jeśli do tego dodamy stres, to kłopoty ze snem mamy niemal murowane.
Czy płeć może wpływać na jakość snu? Jak najbardziej! Cykl menstruacyjny wiąże się ze zmianami rytmu dobowego i wpływa na architekturę snu. Badania pokazują, że kobiety miesiączkujące i to nie tylko te, które borykają się z PMS, często zgłaszają gorszą jakość nocnego odpoczynku w tygodniu poprzedzającym menstruację, w porównaniu z innymi okresami cyklu. Zaburzenia snu są często zgłaszane w czasie oczekiwania na narodziny dziecka, a ich częstotliwość i czas trwania wzrastają wraz z zaawansowa-
niem ciąży. Po porodzie jest niewiele lepiej, bo „hormonalna huśtawka”, ale też nieprzewidywalne wzorce snu noworodka przyczyniają się do zaburzeń snu i senności w ciągu dnia u świeżo upieczonej mamy. Im potomstwo starsze, tym większa szansa na przespaną noc rodzicielki, ale - jak wiadomo - z tym bywa różnie. Moje starsze dziecko po raz pierwszy przespało całą noc, gdy miało… 18 miesięcy. Pamiętam, że tamtego poranka obudziło mnie słońce, zaglądające prze okno do sypialni. Rzut okiem na zegarek: 5 rano! Zatem spałam nieprzerwanie od 7 godzin. Jak to możliwe? Czy coś się stało młodemu?! – jak burza zerwałam się z łóżka i pobiegłam do pokoju synka. Łobuziak oczywiście spał jak suseł.
Dwa lata później miałam zostać mamą po raz drugi i w czasie ciąży próbowałam wysypiać się na zapas. Jak się okazało niepotrzebnie, bo córcia przesypiała noce już od… 2. miesiąca życia. Odpływała w objęcia Morfeusza po karmieniu ok. godz. 22 i budziła się 6-7 godzin później! Syta potrafiła jeszcze pospać do godz. 8 rano. Aniołek, prawda? Choć przyznam się, że nie od razu doceniłam ten dar. Miałam bowiem obawy, czy tak długa przerwa w karmieniu jej nie zaszkodzi? Nasza pediatra uspokoiła mnie jednak, że młoda ładnie przybiera na wadze, dobrze się rozwija i mam nie szukać „dziury w całym”, tylko się cieszyć. Tak też zrobiłam. Początki macierzyństwa to jednak nie jedyny okres w życiu pań, kiedy błogi sen staje się zagrożony. Niestety, ale bezsenność jest również jedną z najczęstszych dolegliwości zdrowotnych zgłaszanych przez kobiety w okresie okołomenopauzalnym.
Czy coś możemy zrobić, by spróbować spać lepiej? Owszem, można zadbać o higienę snu. Ważne jest pilnowanie tzw. ram snu, czyli kładzenie się spać i wstawanie w regularnych porach. O ile na godzinę, w której zaśniemy, możemy mieć niewielki wpływ, to już na to o której wstaniemy, jak najbardziej. Wiadomo, gdy za nami bezsenna noc to korci, by przestawić budzik i wstać później niż zwykle. Takie odsypianie sprawi jednak, że gdy wieczorem położymy się do łóżka o zwykłej porze, możemy nie być senni. W ten sposób rozregulujemy dobowy rytm organizmu i problemy mogą się nasilić. Dlatego po nieprzespanej nocy lepiej zmobilizować się i wstać o zwykłej porze. Nie będzie przyjemnie, ale taka dyscyplina powinna zaprocentować wieczorem.
Żeby dobrze spać, warto w ciągu dnia zadbać o aktywność fizyczną, najlepiej na świeżym powietrzu. Badania naukowców z Uniwersytetu Michigan w USA pokazały, że już po 20 minutach przebywania na łonie natury obniża się poziom kortyzolu, zwanego potocznie hormonem stresu! Lepiej odpoczniemy, gdy wieczorem zjemy tylko coś lekkiego i to niezbyt późno. Jakość snu jest najlepsza, gdy w sypialni jest ciemno, nie za ciepło i cicho. Gdy śpimy głęboko, co ma miejsce w pierwszej połowie nocy, intensywnie wydziela się hormon wzrostu. Warto też pamiętać, że sen zakłóca ekspozycja do późna na sztuczne światło. Spędzając czas przed komputerem, laptopem czy ekranem smarfona eksponujemy się na światło o krótkiej długości fali, tzw. niebieskie, hamujące wydzielanie melatoniny, czyli hor-
monu „sterującego” naszym zegarem biologicznym. Dlatego minimum godzinę przed snem lepiej takich urządzeń nie używać.
Jeżeli kładziemy się do łóżka i sen nie nadchodzi, to po 30-45 minutach lepiej wstać i zająć się czymś, co odwróci naszą uwagę. Dobrym pomysłem będzie jakieś rutynowe, niewymagające koncentracji zajęcie, np. układanie rzeczy w szafie. Leżenie godzinami w łóżku tylko spotęguje frustrację i bezsenność.
W zapobieganiu zaburzeniom snu, ale także wtedy, gdy się z nimi zmagamy, mogą pomóc techniki relaksacyjne. Najprostszą jest położenie się do łóżka i wyobrażenie sobie miejsca, w którym wyjątkowo dobrze się czujemy. To może być np. plaża skąpana w słońcu. Wyobraźmy sobie wówczas, że jest letni dzień, szumią fale, pod stopami czujemy ciepły piasek. Powtarzanie takich ćwiczeń z czasem może przynieść wyraźne efekty. Stare, dobre liczenie baranków też może pomóc! Mnie osobiście pomaga słuchanie audiobooków. Koniecznie książek, które kiedyś już czytałam, bo wtedy nie nurtuje mnie natrętne pytanie: „Ciekawe, co będzie dalej?”.
Sumienna troska o higienę snu powinna przynieść efekty. Jeśli jednak tak się nie dzieje, mijają kolejne tygodnie, to należy rozważyć wizytę u lekarza. Wyznacznikiem, który powinien skłonić osobę z bezsennością do wizyty jest także znaczne pogorszenie samopoczucia i funkcjonowania w ciągu dnia.
I pamiętajmy, by zwracać uwagę na nastrój, przewlekła bezsenność często współistnieje z depresją, a u młodych osób z zaburzeniami lękowymi. Konieczne będą badania okresowe, kontrola ciśnienia krwi. Jak jest podejrzenie depresji czy zaburzeń lękowych, to także ocena zdrowia psychicznego. Bezsenność można i trzeba leczyć.
Zeskanuj kod QR i dowiedz się, jak żyć długo i szczęśliwie!
ZESKANUJ KOD I POSŁUCHAJ PODCASTU „Długo i Szczęśliwie”
Wrastający paznokieć, grzybica, modzele, odciski… bardzo często nie zdajemy sobie sprawy, że nasze stopy potrzebują pomocy, ze względu na brak wiedzy o schorzeniach, które mogą je dotykać.
lem, dłutem lub frezem próżniowym, następnie zabezpiecza odciążeniem.
TEKST:
PODOLOG Z MEDYCYNY ESTETYCZNEJ PRO-FAMILIA
To przerost i pogrubienie warstwy rogowej naskórka wywołane nadmiernym rogowaceniem przy jednoczesnym braku złuszczenia. Procesy te zachodzą, jako reakcja obronna przed działaniem czynników drażniących, jak również w przypadku niewłaściwego usuwania naskórka ze stóp. Podolog skalpelem usuwa zrogowaciały naskórek a następnie kończy zabieg frezarką.
To schorzenie, które polega na odwarstwieniu się płytki paznokcia od łożyska. Oddzielony od łożyska paznokieć nie chroni przed wnikaniem drobnoustrojów i wirusów, co może doprowadzić do zakażenia chorobami. Problem dotyczy zarówno paznokci dłoni, jak i stóp. Leczenie onycholizy opiera się na eliminowaniu czynników, które mogą ją powodować oraz na dbaniu o odpowiednią pielęgnację płytki. Zaleca się krótką długość płytki, właściwe oczyszczanie dezynfekowanie oraz stosowanie preparatów, by pobudzić łożysko do odnowy.
To zespół nadmiernie zrogowaciałych komórek naskórka. Powstały, jako ochrona przed nadmiernym tarciem i/lub naciskiem. Zmiany są stosunkowo duże, owalnego kształtu, żółtawe o nieostrych granicach. Podolog usuwa zmiany skalpelem i kapturkiem ściernym.
4. Odcisk
Powstaje w miejscu stałego ucisku. Jest to zmiana zbudowana z wielu warstw zrogowaciałych komórek naskórka, powodująca dużą bolesność. Mogą występować na części podeszwowej i/lub grzbietowej stopy. Mogą być twarde lub miękkie, posiadać czop rogowy. Podolog usuwa je skalpe-
Jest częstym, bardzo nieprzyjemnym schorzeniem. Mamy z nim do czynienia, kiedy krawędź paznokcia wrasta coraz głębiej w skórę. W efekcie odczuwa się ból, a także pojawiają się zaczerwienienie stan zapalny. Wrastanie paznokci dotyczy głównie stóp, w szczególności dużego palca. Bolesne wkręcanie się paznokci może pojawić się w każdym wieku. To przypadłość, której nie można ignorować i każdorazowo wymagana jest konsultacja ze specjalistą podologiem. Przede wszystkim podolog już na pierwszej wizycie zlikwiduje dolegliwości bólowe poprzez usunięcie drażniącego fragmentu i zabezpieczenie odpowiednio wału paznokciowego, stosując opatrunki - tamponady. Istnieje wiele metod korekcji wrastających paznokci, podolog jednak zawsze wybiera tę najlepszą dla danego pacjenta. Najczęściej, aby jednak terapia była skuteczna, dobiera odpowiednią klamrę.
To specyficzne zmiany skórne, które przyjmują postać grudkowej narośli. Wywołane są zakażeniem wirusa brodawczaka ludzkiego HPV. Wśród brodawek rozróżniamy dwa podstawowe typy: myrmecia (HPV-1) oraz mozaikowe (HPV-2). Ze względu na możliwość leczenia jedynie miejscowego, bywają trudne do całkowitego wyleczenia. Cechują się tendencją do nawrotów. Metody leczenia: zamrażanie, leczenie laserowe, kwasy i elektrokoagulacja.
To konsekwencja głównie złej pielęgnacji oraz uwarunkowań genetycznych. Poprzez duże pęknięcia (szczeliny) mogą wnikać bakterie i wirusy, które w następstwie mogą powodować choroby ogólnoustrojowe. Podolog usuwa pęknięcia skalpelem, dłutem i frezem. W przypadku pękających pięt należy dbać o natłuszczanie skóry stóp i regularnie korzystać z wizyt u specjalisty.
To choroba zakaźna wywołana przez chorobotwórcze grzyby. Może atakować paznokcie, wały skórne, przestrzenie międzypalcowe. W zależności od rodzaju grzyba powodującego chorobę występują różne objawy m.in. zmiany zabarwienia paznokcia, objęte chorobą wały paznokciowe są zaczerwienione, obrzęknięte, bolesne. Przed postawieniem diagnozy należy wykonać badanie mykologiczne. Podolog oczyszcza zajęte miejsca a następnie wdraża leczenie preparatami antygrzybiczymi.
To jedno z powikłań cukrzycy, które rozwija się głównie w wyniku utrzymujących się wysokich poziomów cukru we krwi. Objawy stopy cukrzycowej to nie tylko otwarte rany na stopach i owrzodzenia, ale także dolegliwości bólowe stóp w czasie ruchu lub w spoczynku, drętwienie stóp, ich zniekształcenie czy charakterystyczny sposób chodzenia. Wśród zmian typowych dla stopy cukrzycowej wymienia się: infekcje, modzele (zgrubienie warstwy rogowej naskórka), owrzodzenia. Pacjenci cukrzycowi powinni być pod stałą opieką podologa.
Tekst: Marta Oleksińska, podolog.KOBIDO to najbardziej intensywny i skomplikowany masaż na świecie, który jest w pełni naturalny i bezpieczny a przede wszystkim w nieinwazyjny sposób przywraca skórze elastyczność, mięśniom twarzy sprężystość przy jednoczesnym głębokim relaksie. Wykonywany systematycznie pozwala kompleksowo zadbać o młody i zdrowy wygląd oraz utrzymać go na dłużej.
• oczyszczenie i usunięcie toksyn;
• dotlenienie i odprężenie skóry;
• przyśpieszenie regeneracji skóry;
• rozluźnienie mięśni twarzy, szyi i dekoltu;
• poprawa konturu twarzy;
• podniesienie i zniwelowanie opadających policzków;
• spłycenie zmarszczek oraz bruzd nosowo-wargowych;
• zmniejszenie opuchlizny;
• zniwelowanie worków pod oczami;
• podniesienie opadających powiek;
• eliminacja stresu;
• zlikwidowanie napięć w obrębie twarzy;
• złagodzenie bóli migrenowych.
Rytuał Kobido rozpoczyna się od dwuetapowego oczyszczania skóry, a do samego masażu wykorzystujemy ekologiczny olej z róży Mosqueta. Cały seans trwa około 90-120 minut i obejmuje kolejno fazy relaksacji, a następnie silnej stymulacji. Dzięki fazie akupresury i refleksologii, która wpływa na cały organizm, nadany jest impuls, który może działać nawet przez kilka dni.
• choroby zakaźne i stany zapalne skóry;
• rany i otarcia;
• nieleczone nadciśnienie tętnicze;
• cera naczynkowa;
• gorączka;
• czynna choroba nowotworowa i okres do 5 lat po remisji.
TEKST: JOANNA ŁAGOWSKA
TECHNIK USŁUG KOSMETYCZNYCH, PROFESJONALNIE ZAJMUJE SIĘ MASAŻEM KOBIDO Z MEDYCYNY ESTETYCZNEJ PRO-FAMILIA
Historia masażu Kobido
Kobido oznacza „starożytną drogę do piękna”. Jest to rytuał podlegający ściśle określonym regułom, który swój początek wziął z tradycji medycyny chińskiej, znanej jako „Anma” (w tłumaczeniu – naciskanie i pocieranie). Do Japonii zawitał około XIV w. n.e. Według legendy, rytuał ten jest wynikiem walki między dwoma mistrzami masażu Anma. Konkurencja, która trwała kilka miesięcy, nie została rozstrzygnięta. Wówczas obydwaj mistrzowie Anma postanowili połączyć swoje talenty i tak powstała nowa technika masażu Kobido. Początkowo z jego niezwykłych właściwości dla ciała, umysłu i samopoczucia korzystali jedynie Samurajowie, aby przywrócić wewnętrzny spokój i harmonię. Następnie, przez kolejnych kilka stuleci, japoński lifting twarzy stał się rytuałem cesarskim. Korzystali z niego wówczas członkowie rodziny cesarskiej oraz najszlachetniejsi i najbogatsi Japończycy. Z czasem stał się rytuałem piękna cesarzowej i gejsz, by w końcu stać się sztuką tradycyjną, podobną do ceremonii parzenia herbaty, dzięki czemu trafił do szerszego grona odbiorców.
Kobido, nazywany naturalnym liftingiem twarzy, opiera się na filozofii, która traktuje piękno, jako idealną harmonię pomiędzy fizycznym, emocjonalnym, duchowym zdrowiem oraz samoleczeniem. Kobido stanowi natu-
ralną alternatywę odmładzania twarzy dla inwazyjnych zabiegów anti-age, takich jak: botoks, ostrzykiwanie kwasem hialuronowym, wampirzy lifting czy nici PDO.
Wskazania:
• skóra dojrzała z widocznymi oznakami starzenia;
• cera wiotka, mało jędrna;
• opadający owal twarzy;
• zmarszczki;
• obrzęki, zastoje limfatyczne;
• opadające powieki;
• bruksizm;
• migreny.
Poprzez wprowadzenie ogólnego stanu spokoju wewnętrznego i odprężenia, przywracamy równowagę energii życiowej Qi, zapobiegając przedwczesnemu starzeniu się organizmu. Pobudzenie energii znajdujących się w kanałach energetycznych organizmu, niweluje zastoje energetyczne oraz przywraca prawidłowy przepływ krwi i limfy. Po masażu skóra nabiera blasku, poprawia się jej koloryt, a jej piękno jest wynikiem harmonii zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego.
Tekst: Joanna Łagowska, technik usług kosmetycznych, profesjonalnie zajmuje się masażem KobidoPostrzeganie piękna jest nierozerwalne z naszą świadomością otaczającego świata, którego największą wartością jest harmonia i zdrowie.
Zawód logopedy kojarzy się większości osób z terapią zaburzonej artykulacji. Rodzice pukają do drzwi gabinetu, gdy ich dziecko nadal nie wymawia głoski „R”. Warto jednak wiedzieć, że jest to o wiele szersza dziedzina, która zajmuje się nie tylko diagnozowaniem i leczeniem mowy. Po pierwsze obejmuje swoją pracą terapeutyczną ludzi w każdym wieku.
TEKST:
MGR MONIKA INGLOT
NEUROLOGOPEDA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
Rozpoczyna się już od momentu narodzin i prowadzona jest intensywnie do 3. roku życia dziecka, kiedy to układ nerwowy jest najbardziej chłonny i podatny na rozwój. To ocena, diagnoza oraz proces wprowadzania i utrwalania odpowiednich metod terapeutycznych niezbędnych do budowania prawidłowych funkcji poboru pokarmu, sprawności artykulatorów, rozwijania kompetencji komunikacyjnych, społecznych, poznawczych i słuchowych.
• urodziły się z wadami anatomicznymi jamy ustnej (np. rozszczep wargi i/lub podniebienia, makroglosja);
• urodziły się z wadami genetycznymi (np. Trisomia 21);
• urodziły się z dysfunkcjami o następstwach neurologicznych (np. MPD);
• wykazują nieprawidłową budowę narządów artykulacyjnych (np. skrócenie
Etap rozwoju płodowego Rozwój mowy w tym okresie
7. tydzień układ nerwowy reguluje pracę układu mięśniowego, mięśnie i nerwy zaczynają ze sobą współpracować, koordynacja ruchów ma początek w ruchach wargi górnej
12. tydzień otwieranie i zamykanie ust, pojawia się ruch podnoszenia górnej wargi, co jest początkiem rozwoju odruchu ssania
14. tydzień mięśnie odpowiedzialne po narodzinach za oddychanie, fonację, chwytanie ssanie rozpoczynają swoją pracę
17. tydzień dziecko ćwiczy odruchy ssania – wysuwa wargi do przodu, ssie palec
3. miesiąc
ćwiczenia odruchu oddychania i mówienia poprzez intensywne połykanie i wypieranie wód płodowych, dziecko gotowe jest do płaczu na wypadek przedwczesnych narodzin
miesiąc reakcje na bodźce dźwiękowe, odbieranie dźwięków na drodze pozaakustycznej – rytm, natężenie, melodię, akcent; dziecko słyszy bicie serca matki, jej głos, śpiew, ale też poznaje dźwięki otoczenia
Czynności prelingwalne, czyli te, które powstają przed opanowaniem języka (I. Stecko)
Warto wiedzieć, że funkcje te kształtują się już w okresie płodowym i określane są etapem przygotowawczym. To już w łonie matki dziecko uczy się połykania, ssania, szukania pokarmu, poruszania wargami, ale też doskonali między innymi swój słuch, poprzez poznawanie melodii, akcentu, barwy i tonu głosu swoich rodziców.
Kiedy wczesna interwencja logopedyczna
jest konieczna?
Istnieje wiele czynników, których działanie ma niepożądany wpływ na rozwój mowy i psycho-poznawczy dziecka. Im wcześniej nastąpi rozpoznanie nieprawidłowości, tym szybsza i bardziej skuteczna będzie pomoc. Szczególną opieką logopedyczną obejmuje się dzieci, które:
• wykazują nieprawidłowości w wywiadzie prenatalnym i okołoporodowym;
• są wcześniakami z niską masą urodzeniową;
Funkcje pokarmowe
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, optymalne jest wyłączne karmienie piersią do ukończenia przez dziecko 6. miesiąca życia. Jest to moment rozszerzenia diety i wprowadzenia pierwszej łyżeczki. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym pokarmy o konsystencji puree można wprowadzić po ukończeniu 5. miesiąca życia. W przypadku dzieci, które mają alergie pokarmowe, zaleca się pozostanie przy karmieniu piersią do 9. miesiąca życia. Jeżeli jednak z jakiegoś powodu karmienie piersią jest niemożliwe, skontaktuj się z logopedą, by dobrać odpowiednie akcesoria do alternatywnej podaży pokarmu. Po 12 m. życia powinno nastąpić zakończenie karmienia nocnego. Proponuje się, by pobór pokarmu przez smoczek nie trwał dłużej niż do 18. miesiąca życia. Ta sama zasada dotyczy stosowania smoczka uspokajacza. W innym przypadku, przetrwały odruch ssania będzie miał niekorzystny wpływ na pozycję spoczynkową języka, tor oddychania i układ zgryzu. W konsekwencji przełożyć się to może na jakościowy i ilościowy rozwój mowy.
• OKRES MELODII (0.-1. rok życia) – ma swój początek wraz z chwilą narodzin, kiedy to dziecko wydaje z siebie pierwszy krzyk i płacz. Pierwszy krzyk jest dowodem na sprawność więzadeł głosowych. Około 2.-3. miesiąca życia pojawia się głużenie (nieświadome wydawanie dźwięków), co pozwala na bezwarunkowy trening narządów mowy. Pojawiają się również pierwsze przypadkowe głoski, przypominające „k, g, h”, a także samogłoski. Około 6. miesiąca życia głużenie zastępowane jest gaworzeniem, które jest już zabiegiem świadomym. Dziecko celowo wydaje dźwięki, naśladując to, co usłyszy. Gaworzenie uznawane jest za trening słuchowy.
• OKRES WYRAZU (1.-2. rok życia) – pojawiają się prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek („p, pi, b, bi, m, mi, t, d, n, l”), ponadto onomatopeje (dźwięki naśladowcze), a także proste wyrazy dwusylabowe (mama, tata, baba, dada).
• OKRES ZDANIA (2.-3. rok życia) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski. Pod koniec okresu zdania pojawiają się dźwięki syczące („s, z, c, dz”), a niekiedy szumiące („sz, rz, cz, dż”), dziecko przyswaja pierwsze reguły gramatyczne, a jego mowa jest w dużej mierze zrozumiała.
• Ogranicz lub wyłącz z życia codziennego urządzenia elektroniczne
• Wsłuchuj się, obserwuj i wzmacniaj indywidualne cechy dziecka
• Szanuj potrzeby dziecka
• Stawiaj granice
Nie ma wątpliwości, że wczesna interwencja logopedyczna wymaga holistycznego i interdyscyplinarnego podejścia do każdego dziecka. Nie ma również wątpliwości, że dobry diagnosta wyizoluje ewentualny problem, zdefiniuje jego charakter i zaleci przebieg procesu rehabilitacyjnego i terapeutycznego. Nie oznacza to jednak, że należy skupiać się wyłącznie na wykrywaniu nieprawidłowości. Zawsze znacznie korzystniejsze, oprócz wyłonienia deficytów rozwojowych, będzie poszukanie mocnych stron i podjęcie próby ich wzmocnienia. W każdym z nas jest coś niepowtarzalnego, indywidualnego i wartego uwagi. Zadbajmy o to.
1. Twoje dziecko ma problem z jedzeniem
2. Obserwujesz u swojego dziecka opóźnienie psychoruchowe
3. Twoje dziecko nie rozwija funkcji przedjęzykowych niezbędnych do nauki mowy (nie głuży, nie gaworzy)
4. Twoje dziecko ma problem z mówieniem - dwuletnie lub starsze nie mówi wcale lub mówi bardzo mało i niewyraźnie, wa wadę wymowy
wędzidełka języka i wargi górnej, nieprawidłowe wysklepienie podniebienia);
• przeszły niepomyślną ocenę audiometryczną słuchu (od kilku lat w Polsce jest to obowiązkowe i standardowe badanie przeprowadzane u każdego noworodka);
• prezentują obniżoną sprawność odruchów: ssania, szukania, zamykania i otwierania ust, wypychania języka, połykania, odwracania głowy;
• posiadają obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe oraz asymetrię ogólną lub występującą w obszarze ustno-twarzowym.
• OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3.-7. rok życia) – dziecko potrafi już swobodnie rozmawiać, buduje wypowiedzi spontaniczne, opowieściowe i dialogowe. Mogą pojawić się metatezy (przestawianie głosek lub sylab w wyrazach), kontaminacje (łączenie dwóch wyrazów w jeden, np. posmarować masłem – „pomasłować”) oraz asymilacje (upodobnienia – zamiast koszyczek – „koszyszek”).
Wymienione okresy nie zawsze przechodzą płynnie z jednego w kolejny. Powodem jest oczywiście indywidualizacja przebiegu rozwoju o różnym podłożu wyjściowym i pomimo dokładania wszelkich starań, niejednokrotnie nie mamy wpływu na przebieg zachodzących zmian i procesów. Czy coś jednak możemy zrobić?
Rodzicu! Bądź uważny na swoje dziecko!
• Mów wolno i wyraźnie
• Nie zdrabniaj słów
• Czytaj i opowiadaj
• Baw się dźwiękiem
• Stosuj bogatą mimikę twarzy i gesty
• Wprowadź zabawy paluszkowe
5. Twoje dziecko nadmiernie się ślini, ma zawsze uchyloną buzię, wystawia język, nie oddycha przez nos
6. Twoje dziecko nie wskazuje paluszkiem, nie reaguje na imię, nie wykazuje zainteresowania otoczeniem
7. Ktoś z rodziny i twoich bliskich ma zaburzenia mowy
Zaburzenia komunikacyjne występują również u osób dorosłych (afazja, dysartria). Najczęstszą przyczyną są następstwa chorób neurologicznych, ale również urazowych w konsekwencji wypadków. Do głównych przyczyn możemy zaliczyć: udar mózgu, guz mózgu, uraz czaszkowo-mózgowy oraz postępujące choroby degeneracyjne.
6.
Wiosna to czas, kiedy spędzamy więcej czasu na zewnątrz poszukując atrakcyjnych aktywności na świeżym powietrzu. Jest to świetny moment na zakup rowerka biegowego dla naszej pociechy. Na co zwracać uwagę przy zakupie? - podpowiada fizjoterapeutka, Joanna Jędrzejek.
TEKST: MGR JOANNA JĘDRZEJEK
FIZJOTERAPEUTKA DZIECIĘCA, TERAPEUTKA METODY NDT-BOBATH I METODY VOJTY ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
Rowerek biegowy różni się od tradycyjnego rowerka tym, że siodełko jest lekko obniżone i nie posiada on pedałów, dzięki czemu dziecko napędza rowerek poprzez ruch odpychania się nóżkami od podłoża, balansując całym swoim ciałem tak, aby utrzymać równowagę. Rowerek biegowy oprócz tego, że dostarcza dziecku dużo radości, to ułatwia naukę jazdy na tradycyjnym rowerze.
Dla każdego dziecka jest to indywidualny czas, a rolą rodzica jest ocena czy nasza pociecha jest na to gotowa. Pierwszym sygnałem świadczącym o tym, że możemy rozważyć zakup rowerka jest czas, kiedy dziecko zaczyna nudzić się jazdą w wózku, a dalsze piesze wycieczki są jeszcze dla niego męczące.
Jednakże warunkiem koniecznym sprawnego i bezpiecznego poruszania się na rowerku jest dobrze opanowana umiejętność chodzenia, utrzymywania równowagi i silne mięśnie nóg, aby dziecko mogło odpychać się na rowerku całą stopą od podłoża i zatrzymać w każdym momencie. Jeśli nasze dziecko jeszcze niepewnie chodzi, chwieje się, przewraca podczas chodu i biegania to znak, że nie jest jeszcze gotowe. W praktyce najlepszy jest wiek około 2 lat.
Ważne są też umiejętności społeczne dziecka i to, że stosuje się do naszych zaleceń, rozumie ograniczenia, zachowuje ostrożność, zwraca uwagę na innych uczestników ruchu.
Zanim zdecydujemy się na zakup rowerka sprawdźmy, czy nasza pociecha będzie nim zainteresowana, czy nie będzie bała się usiąść na rowerku i pamiętajmy, że najważniejsze są chęci dziecka. Podczas nauki jazdy na rowerku dajmy dziecku czas na zapoznanie się z nim, a nauka musi być połączona
z zabawą. Na początku tylko zachęcamy do wsiadania na rowerek i asekurujemy dziecko, aby czuło się bezpiecznie podczas wsiadania i schodzenia.
Rowerki biegowe dedykowane są dla dzieci w wieku od 2 do 4-5 lat. Podstawowym parametrem przy wyborze rowerka jest wzrost dziecka oraz możliwość regulacji siodełka w dużym zakresie, co gwarantuje nam, że również starszy maluch będzie mógł komfortowo z niego korzystać. Pozycja dziecka na rowerku powinna być lekko pochylona, stawy biodrowe i kolanowe w lekkim zgięciu a całe stopy oparte komfortowo o podłoże, podczas gdy dziecko siedzi na siodełku. Miękkie, wygodne siodełko, uchwyty kierownicy dopasowane do wielkości dłoni naszego dziecka, tak aby stabilnie je złapało. Dobrym wyborem jest też ogranicznik skrętu kierownicy, który uniemożliwi dziecku wykonanie nagłego i niekontrolowanego skrętu w trakcie jazdy. Rowerek z blokadą skrętu kierownicy jest też dla naszego malucha bardziej stabilny i łatwiejszy do kontroli przy nauce jazdy. Najlepiej, jeśli dokonamy przymiarki rowerka w sklepie stacjonarnym. Pamiętajmy, że dziecko musi mieć założone buciki i pieluszkę, jeśli dalej ją nosi.
Rowerek musi być solidny, ale niezbyt ciężki, tak aby dziecko nie miało trudności z podniesieniem go z podłoża i utrzymaniem w pionie. Waga rowerka nie powinna przekraczać 1/3 wagi dziecka. Dobrym wyborem jest rowerek z aluminiową ramą, gdyż rowerki wykonane z drewna lub plastiku są zazwyczaj
mniej trwałe. Na rynku są dostępne rowerki biegowe z dwoma rodzajami kół, gdzie opony wykonane są z pianki lub gumy. Opony z gumy są takie, jak w tradycyjnym rowerze, a więc są podatne na uszkodzenia i trzeba je dopompowywać w miarę potrzeb. Są też cięższe w porównaniu z oponami piankowymi. Opony gumowe są jednak bardziej polecane ze względu na lepsze funkcje amortyzacyjne oraz przyczepność do podłoża, jazda na nich jest bezpieczniejsza, bardziej komfortowa i w przeciwieństwie do opon piankowych nadają się do jazdy na różnych rodzajach podłoża. Przydatną opcją dla starszego dziecka, które bardziej rozpędza się na rowerku, jest hamulec, który pozwala szybciej zatrzymać się podczas zjazdu z górki lub gdy na drodze pojawi się jakaś nieoczekiwana przeszkoda. Dla dziecka, które już sprawnie porusza się na rowerku, dobrym pomysłem jest podnóżek pod stopy, który służy do oparcia nóg w momencie, gdy dziecko jedzie z wykorzystaniem siły rozpędu bez podpierania się stopami o podłoże.
Dobrze dobrany rowerek biegowy dostarcza dziecku mnóstwo zabawy i wpływa na jego wszechstronny rozwój. To nie tylko trening równowagi, koordynacji, wzmacnianie wytrzymałości mięśni nóg, ale także świetne przygotowanie dziecka do jazdy na tradycyjnym rowerze. Dzieci, które korzystają z rowerka biegowego, zazwyczaj szybko uczą się jazdy na rowerze tradycyjnym, gdyż mają wytrenowane balansowanie ciałem dla zachowania równowagi. Samodzielne poruszanie się dziecka na rowerku wpływa także na jego rozwój społeczny i poznawczy, dziecko samo decyduje, w którym kierunku się porusza, w jakim tempie jedzie a ponadto przewiduje i planuje swoje działania, poznając świat na własnych zasadach.
Warunkiem obowiązkowym dla zachowania bezpieczeństwa jest stosowanie kasku. Do jazdy na rowerku powinniśmy wybierać miejsca bezpieczne, z dala od ruchu samochodowego. U dzieci z wadami postawy typu kolana koślawe, szpotawe, stopy płasko-koślawe lub asymetrie w układzie ruchu, musimy zachować szczególną ostrożność i zanim zaproponujemy dziecku rowerek, skonsultujmy się z fizjoterapeutą dziecięcym.
Tekst: mgr Joanna Jędrzejek, fizjoterapeutka dziecięca, terapeutka metody NDT-Bobath i metody Vojty.TEKST: MGR ANNA BOBOLA FIZJOTERAPEUTKA, DYPLOMOWANA TERAPEUTKA NDT-BOBATH ORAZ INTEGRACJI SENSORYCZNEJ ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
To sposób odbioru bodźców pochodzących z otaczającego nas świata oraz własnego ciała i odpowiednie ich przetworzenie.
Proces integracji sensorycznej kształtowany jest przez całe życie, jednak kluczowe są pierwsze lata, ponieważ wtedy organizm dziecka rozwija się najintensywniej i jest bombardowany ogromem bodźców (osiąganie poszczególnych kamieni milowych, pionizacja, pierwsze kroki, rozwój mowy itp.). Gdy układ nerwowy działa w prawidłowy sposób, wtedy dziecko ma możliwość poznawania samego siebie oraz otaczającego go świata. A ogrom bodźców słuchowych, smakowych, węchowych, dotykowych czy przedsionkowych, z którymi spotyka się mały organizm, napędza go do dalszego rozwoju.
Jeżeli wystąpią zaburzenia SI, mózg odbiera w nieprawidłowy sposób informacje pochodzące ze zmysłów. Bardzo trudne staje się odpowiednie reagowanie na nie, a codzienne aktywności stają się przytłaczające. Dziecko może być pobudzone lub wycofane, unikać dotyku lub go nadmiernie poszukiwać, wykazywać problemy ze snem, być lękliwe lub pozbawione strachu, wykazywać problemy z rozszerzaniem diety, nadmiernie reagować na dźwięki niesłyszalne przez innych, może być niezdarne, nadmiernie się potykać, wpadać na przedmioty lub inne osoby, mieć problemy z ubieraniem się oraz uczeniem nowych umiejętności czy koncentracją.
- zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD,
- chorobami genetycznymi,
- wcześniactwo,
- przed urodzeniowe uszkodzenie układu nerwowego, - niedotlenienie okołoporodowe,
- zaburzenia emocjonalne.
Gdy zauważymy takie problemy u naszego dziecka, z pomocą przychodzi Terapia Integracji Sensorycznej. Dzięki wnikliwej analizie i odpowiednio dobranej terapii jesteśmy w stanie pomóc naszemu dziecku oraz znacznie poprawić jego funkcjonowanie. Sala, na której prowadzone są zajęcia, jest wyposażona w wiele sprzętów atrakcyjnych dla dzieci (huśtawki, równoważnie, piłki o różnych rozmiarach i kształtach, zabawki wspierające motorykę małą, drabinki, klocki i wiele innych). Terapia SI prowadzona jest w formie zabawy, dlatego jest tak lubiana przez dzieci i przynosząca efekty w miłej atmosferze. Nic nie rozwija dzieci tak, jak zabawa. Należy pamiętać, że zaburzenia ze strony integracji sensorycznej nie znikają samoczynnie a brak podjęcia odpowiedniej terapii może prowadzić do nasilania zaburzeń wraz z wiekiem, dlatego tak ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii.
Przezskórna elektroliza (za pomocą aparatu EPTE) jest rewolucyjną techniką używaną do leczenia tendinopatii, tj. „chorób ścięgien” oraz innych problemów mięśniowo–szkieletowych.
MGR ADRIAN SMOLARZ
FIZJOTERAPEUTA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA
PRO ZDROWIE: Czym jest przezskórna elektroliza EPTE?
Adrian Smolarz: To przełomowa technika używana w leczeniu tendinopatii, czyli chorób ścięgien. Leczenie jest szybkie, skuteczne, wywołuje minimalny ból oraz skraca znacznie czas rekonwalescencji.
PZ: Jak działa ta metoda?
A.S.: Terapia wywołuje swoistą reakcję gojenia się w leczonym obszarze. Za pomocą modulatora intensywności EPTE można wytwarzać kontrolowane zapalenie, niezbędne do wyleczenia tendinopatii. Mikroprądy o małej intensywności zwykle nie są odczuwalne przez pacjenta. Terapia ma szerokie zastosowanie – stosuje się ją u sportowców na światowym poziomie oraz u osób z typowymi urazami z przeciążenia.
PZ: Powiedzmy o tym, jakie efekty przynosi terapia? Jakie korzyści daje pacjentowi?
A.S.: Lista jest naprawdę długa! Zastosowanie EPTE zwiększa skuteczność terapii do 85%, zmniejsza okres rekonwalescencji, przynosi ulgę w bólu. Terapia działa selektywnie, naprawiając uszkodzone miejsce do zdrowej tkanki. Jest to bardzo dobre uzupełnienie terapii w przypadku braku uzyskania efektów za pomocą innych technik leczenia.
PZ: Z jakim problemem można się zgłosić na taki zabieg?
A.S.: Terapia ma szerokie zastosowanie. Głównie wykonujemy ją u pacjentów, którzy borykają się z problemami ze ścięgnem Achillesa, więzadłem właściwym rzepki, rozcięgnem podeszwowym, łokciem tenisisty, łokciem golfisty czy np. ścięgnem przywodzicieli.
PZ: Czy istnieją przeciwwskazania?
A.S.: Tak. Zabiegu nie wykonujemy u pacjentów z endoprotezą, rozrusznikiem serca, chorujących na chorobę nowotworową, czy przyjmujących leki przeciwzakrzepowe. Przeciwwskazaniem jest również ciąża czy np. zaburzenia czucia.
PZ: Jak wygląda zabieg?
A.S.: Zabieg przezskórnej elektrolizy polega na aplikacji mikroprądu za pomocą igły do akupunktury pod kontrolą USG. W ten sposób fizjoterapeuta (z wykorzystaniem aparatu do USG) szuka i ocenia poziom uszkodzenia tkanki, a następnie w to miejsce wykonuje nakłucie i przepuszcza prąd za pomocą aparatu EPTE. Podczas samej elektrolizy pacjent może odczuwać niewielkie mrowienie. Zabieg ten powoduje ponowne uruchomienie procesów naprawy uszkodzonego ścięgna, która z jakiegoś powodu została zaburzona. Wywołany zostaje kontrolowany stan zapalny, który jest potrzebny do pełnego wyleczenia.
Rozmowa z: Adrian Smolarz, fizjoterapeuta ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA- Cały proces tworzenia ubrań odbywa się na rodzinnym Podkarpaciu. To tutaj mamy swoje biuro konstrukcyjne, szwalnie, pracownię a także biuro i magazyn –mówi Klaudia Czerniakowska, właścicielka marki modowej MARISOL, która kilka lat temu postawiła wszystko na jedną kartę i założyła swój własny biznes.
PRO ZDROWIE: Jak to się stało, że w Rzeszowie powstała marka odzieżowa, która obecnie ma klientki nie tylko w Polsce? Co stało się inspiracją do założenia własnego biznesu? Jaka jest idea marki Marisol?
Klaudia Czerniakowska: Odkąd pamiętam, moda była moją pasją. Będąc kilkuletnią dziewczynką, bardzo lubiłam wymyślać stylizacje i przebierać się. W rodzinnym albumie można znaleźć zdjęcia z rodzinnych imprez, na których stoję w garderobie mojej mamy przebrana w jej sukienki i buty. Będąc studentką, z wielkim zaangażowaniem prowadziłam modowy profil na instagramie, pokazując swój styl i swoje poczucie estetyki. Moje stylizacje cieszyły się dużym zainteresowaniem, dziewczyny chętnie śledziły w co się ubieram. Prowadząc przez kilka lat modowe konto, myśl o założeniu własnej marki nie odstępowała mnie na krok. W 2020 r., w roku wybuchu pandemii, korporacja, w której wtedy pracowałam zredukowała godziny pracy - piątek był dniem wolnym. Pomyślałam, że to idealny moment, aby wykorzystać okazję i w końcu poczynić pierwsze kroki do spełnienia swojego wielkiego marzenia. Misją mojej marki jest tworzenie ponadczasowych i klasycznych ubrań, które sprostają oczekiwaniom konsumentów. Staram się słuchać klientek i wyciągać wnioski. W parze ze świetną jakością tkanin ma iść funkcjonalność i uniwersalność fasonów. Chcę, aby moje klientki dostały to czego oczekują i nosiły nasze ubrania z ogromną przyjemnością.
PZ: Marisol - co to oznacza?
K.C.: Historia nazwy jest dosyć przypadkowa, aczkolwiek wszystko zaczęło się od pewnego serialu. Oglądając serial “Ray Donovan”, w jednym z odcinków pojawiła się postać o imieniu Marisol - imię od razu wpadło mi do głowy. Pamiętam, jak powiedziałam wtedy do męża: „jeżeli kiedyś założę własną markę, nazwę ją Marisol” - tak też zrobiłam.
PZ: Kto tworzy markę Marisol?
K.C.: Markę Marisol od samego początku tworzę ja. W firmie pełniłam już chyba wszystkie role, począwszy od pakowania
i wysyłki paczek, zaopatrzeniowca, obsługi klienta, marketingowca a nawet bycia modelką. W dalszym ciągu wykonuję wiele obowiązków sama, jednak teraz skupiam się głównie na poszukaniu nowych dostawców tkanin, projektowaniu ubrań i rozwoju firmy, a większość zadań jest skierowana na pracownika.
PZ: Co jest Pani największą inspiracją? Jak powstają ubrania Marisol?
K.C.: Inspiracją dla mnie były sukcesy innych marek. Obserwowałam właścicielki, widziałam ich rozwój, który od zawsze był dla mnie wielką motywacją. Wierzyłam, że ja też mogę osiągnąć sukces. Proces powstawania ubrań zaczyna się od pomysłu lub dotknięcia tkaniny. Widząc kawałek materiału w głowie powstaje zamysł co mogłabym z niej uszyć i jakiego rodzaju byłby to produkt. Kieruję się także kolorami Pantone - wybierane co sezon przez instytut kolory są dla mnie bazą kolekcji. Proces powstawania ubrań w wielkim skrócie wygląda następująco: dobór tkaniny, konstrukcja, odszycie wzoru, poprawki. Gdy projekt zostanie zatwierdzony, rozpoczyna się stopniowanie (rozmiary), przygotowanie układów dla krojczego, krojenie, szycie, podklejanie (usztywnianie np. kołnierzyków, stójek), prasowanie, metkowanie. Od pomysłu do finalnego produktu jest bardzo długa droga - czasem pracujemy nad modelem kilka miesięcy.
PZ: Co było dla Pani największym wyzwaniem, gdy zakładała Pani swoją markę? Co obecnie jest największym wyzwaniem? Jak pozyskujecie klientki?
K.C.: Gdy zakładałam swoją markę, o prowadzeniu biznesu, a tym bardziej o prowadzeniu marki odzieżowej nie wiedziałam dosłownie nic. Wiedziałam tylko, że muszę znaleźć konstruktorkę odzieży, szwalnię i hurtownię tkanin. Byłam bardzo zawzięta i po prostu robiłam wszystko co w mojej mocy, żeby tylko jakoś zacząć. Podsumowując, wyzwaniem było wszystko - założenie działalności, nawiązanie współpracy ze szwalnią, znalezienie tkanin, do tego dochodziło zaprojektowanie i wypuszczenie gotowego produktu, założenie i nauczenie się obsługi strony internetowej, podpięcie płatności, zrobienie zdjęć, zamówienie opakowań, wysyłka paczek i co najważniejsze - pozyskanie klientek. Otworzyć markę to jedno, ale znalezienie osób zainteresowanych zakupem to dopiero wyzwanie. Wyzwania pojawiają się tak naprawdę codziennie. Sama produkcja jest procesem bardzo wymagającym. Często nagle brakuje nici, guzików, gum, wszywek z rozmiarami. Trzeba być ciągle na bieżąco. Czasem zdarza się, że materiał przyjdzie od producenta zeskazowany albo nie w tym kolorze, w którym miał przyjść. Takie sytuacje potrafią zastopować całą produkcję, a co za tym idzie sesję zdjęciową i wypuszczenie dropu. Tkaniny nie raz idą tygodniami, szczególnie gdy nie są zamawiane z Polski. Kolejne wyzwanie to pozyskiwanie klientek. Mamy bazę stałych klientek, natomiast ciągle staramy się rozwijać i docierać do nowych. Nie jest to łatwe - konkurencja jest ogromna, na rynku jest bardzo dużo marek odzieżowych. Przebić się ze swoją ofertą to nie lada wyczyn. Uruchomienie reklam w internecie czy nawiązanie współpracy ze znanymi osobami lub influencerkami wymaga dużych nakładów finansowych, a nie zawsze jest opłacalne. Wszystko zależy od doboru danej osoby i zaprezentowania produktu.
PZ: Jak powstają nowe projekty? Skąd pozyskujecie materiały?
K.C.: Cały proces tworzenia ubrań odbywa się na rodzinnym Podkarpaciu. To tutaj mamy swoje biuro konstrukcyjne, szwalnie, pracownię, a także biuro i magazyn. Jeżdzę po całej Polsce w celu poszukiwania nowych dostawców tkanin. Materiały pochodzą głównie od europejskich dostawców, tj. Włochy, Grecja, Hiszpania, Holandia. Kolejnym celem są największe na świecie targi tkanin w Paryżu. Jeżeli chodzi o pomysły, czerpiemy je zewsząd. Czasem jest to potrzeba klientek, czasem moja - np. brakuje mi małej czarnej sukienki, więc zabieram się od razu do pracy! Inspiracją dla nowych projektów są podróże, sztuka, tkaniny, kolory, ale tak naprawdę mnie inspiruje wszystko - obserwuję wiele zagranicznych blogerek, chodzę na wystawy obrazów, jestem po prostu kreatywną duszą lubiąca wszystko co estetyczne i piękne.
PZ: Co będzie modne w sezonie wiosna/ lato? Co warto mieć w swojej szafie?
K.C.: Sezon 2023 należy zdecydowanie do odważnych kolorów. W trendach pojawiają się takie kolory, jak fuksjowo-buraczkowy
“Viva Magenta” (okrzyknięty kolorem roku 2023), limonka, lila. Hitem od kilku sezonów pozostają spodnie o szerszym fasonie nogawki oraz oversize’owe koszule i bluzki. Dlatego tworząc swoją wiosenno-letnią garderobę postawiłabym właśnie na szerokie spodnie na gumie i luźną koszulę.
PZ: Przed Wami premiera nowej kolekcji. Czego możemy się spodziewać?
K.C.: Za nami kilka wiosennych dropów, w których postawiliśmy na klasyczne fasony i kolory. Im bliżej lata, tym więcej będzie się pojawiało lżejszych fasonów i wyraźniejszych kolorów - pięknie współgrających z opalenizną. Nie zabraknie lekkich spodni na lato, oversize’owych koszul, zwiewnych sukienek, odkrytych pleców i przede wszystkim dużej kolekcji z muślinu (tkanina jest z nami od początku marki i cieszy się ogromnym powodzeniem od kilku lat). Właśnie pracujemy nad stricte letnimi projektami i mamy nadzieję, że w tym roku Was zaskoczymy!
PZ: Co powiedziałaby Pani innej kobiecie, która marzy o tym, aby założyć własny biznes?
K.C.: Jeżeli myślisz o tym dzień i noc zrób to, ale pamiętaj, że nie będzie łatwo. Za prowadzeniem własnego biznesu stoi ogrom wyrzeczeń i poświęceń. Sukces osiągniesz tylko wtedy, gdy będziesz cierpliwa, zawzięta i pomimo wielu przeciwności losu nigdy się nie poddasz!
Rzeszów to miasto idealne dla rodzin z dziećmi. Z każdym rokiem przybywa tu nowych placów zabaw i parków, a miejsca do spacerowania powstają niemal na każdym osiedlu. Dzięki temu wolny czas ze swoimi pociechami można tu spędzić aktywnie i w bardzo ciekawy sposób.
Poprzednie lata w stolicy Podkarpacia były podporządkowane nadrabianiu zaległości w infrastrukturę, głównie drogową i komunalną. Powstało mnóstwo nowych dróg, mosty, budowano infrastrukturę komunalną, uzbrajano tereny pod inwestycje mieszkaniowe i przemysłowe. Nowy prezydent Rzeszowa, Konrad Fijołek postanowił przenieść nacisk na inwestycje prospołeczne, chcąc zadbać przede wszystkim o poprawę jakości życia mieszkańców. To dlatego od początku jego kadencji w Rzeszowie powstaje więcej parków i terenów zielonych, a w całym mieście sadzi się tysiące nowych drzew i krzewów.
• Mnóstwo z nich to drzewa duże, które szybciej osiągną docelowe rozmiary. Budujemy także parki kieszonkowe we wszystkich częściach miasta. Moim celem jest zapewnienie miejsc do odpoczynku każdemu mieszkańcowi w niewielkiej odległości od miejsca zamieszkania. Tak, aby mógł dojść do niego pieszo maksymalnie w ciągu 10-15 minut. Rzeszów przez wiele lat rozwinął się pod względem infrastruktury, głównie drogowej. Mnóstwo pieniędzy zainwestowano także w modernizację
oczyszczalni ścieków, czy stacji uzdatniania wody. Teraz czas na uzupełnienie tych inwestycji o to, co sprawi, że mieszkańcy będą chętnie spędzać czas na świeżym powietrzu – mówi prezydent, Konrad Fijołek.
Nowością w Rzeszowie są parki kieszonkowe, których w niewiele ponad rok udało się wybudować aż osiem. Powstały m.in. w rejonie ulic Sanockiej, Chmaja, Króla Augusta, Kujawskiej i Brydaka. Najnowszym jest ten przy ul. Reformackiej, gdzie na bazie lubianego przez rzeszowian ogródka jordanowskiego powstało wspaniałe miejsce do wypoczynku i zabawy. Prace rozpoczęły się w ubiegłym roku.
Nowością w Rzeszowie są parki kieszonkowe, których w mieście pojawiło się aż 8!
• W ogrodzie zmodernizowany został plac zabaw, na którym ustawiliśmy nowe urządzenia zabawowe. Wśród nich jest m.in. okazała wieża ze ślizgami, zjazd linowy, bujaki, huśtawki i głuchy telefon. W ogrodzie stanęły także parklety, a wokół rosnących tutaj wysokich drzew posadziliśmy mnóstwo nowych roślin. Wśród nich są m.in. parzydła leśne, tawułki Arendsa, turzyce japońskie, bergenie sercolistne, świecznice proste i dąbrówki rozłogowe. Mamy nadzieję, że ogród po modernizacji będzie jeszcze chętniej odwiedzany przez mieszkańców miasta – mówi Aleksandra Wąsowicz-Duch, dyrektor Zarządu Zieleni Miejskiej w Rzeszowie.
Duże place zabaw – na Lisiej Górze i u zbiegu alei Witosa oraz ulicy Wyspiańskiego, wyposażono w sprzęt przystosowany do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami. Są tu m.in. specjalne huśtawki i miękka, bezpieczna dla dzieci nawierzchnia. Oba miejsca posiadają dostęp do ścieżek rowerowych,
na których najmłodsi mogą w bezpieczny sposób jeździć na rowerze, czy hulajnodze. Plac na Lisiej Górze to dodatkowo miejsca do rozpalenia ogniska, grillowania oraz sezonowe kawiarnie i lodziarnie oraz pole do gry w mini golfa. Na miejscu działa również wypożyczalnia sprzętu wodnego.
Kierując się w dół rzeki, na wysokości boisk treningowych stadionu miejskiego wybudowano właśnie pumptrack, który w tym sezonie rozpoczyna swoją działalność. Obiekt kosztował 1,3 mln zł i składa się z trzech torów rowerowych. Pierwszy z nich to minipumptrack przeznaczony dla najmłodszych miłośników
Miejsca do spacerowania znajdują się niemal na każdym osiedlu.
jazdy na rowerze. Część dla początkujących jest wydzielona, ma osobne wejście. Drugim elementem jest tor uniwersalny dla doświadczonych użytkowników, a trzecim tor „PRO”, na którym mogą odbywać się zawody sportowe. Tory „Uniwersalny” i „PRO” tworzą jeden kompleks ze wspólną platformą startową. Wykonano tu utwardzone dojścia i place, na których zlokalizowane są elementy małej architektury: ławki, ławostoły, stojaki rowerowe, pojemniki na odpady. Teren torów będzie oświetlony, dzięki czemu ma być dostępny także po zmroku. Dla starszej młodzieży obok hali widowiskowo-sportowej na Podpromiu działają skatepark i dirtpark. Ten drugi został niedawno wyremontowany. • To tylko część zadań, jakie realizujemy po to, aby spędzanie wolnego czasu w Rzeszowie było atrakcyjne. Tego typu zadania będziemy prowadzić w całym mieście, uzupełniając je kolejnymi nasadzeniami zieleni. W ubiegłym roku posadziliśmy ich 1300, z czego pół tysiąca to wysokie okazy, które rosną już w rejonie Parku Niezapominajek przy ul. Wiktora, na osiedlach Krakowska Południe, Baranówka i przy wielu rzeszowskich ulicach – mówi prezydent Konrad Fijołek.
W tym roku sadzenie będzie kontynuowane. W pierwszym etapie miasto wzbogaci się o 500 drzew rodzimych gatunków. Zamówione zostaną m.in. graby pospolite, klony pospolite, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne oraz gatunki mające na celu wzbogacenie bioróżnorodności, m.in. grujecznik japoński, świdośliwa czy ambrowiec amerykański. Drzewa pojawią się m.in. przy ul. Krajobrazowej, Podkarpackiej, Lubelskiej, al. Rejtana, na terenie projektowanego placu zabaw przy ul. Myśliwskiej (osiedle Miłocin Św. Huberta), na terenie psiego parku przy ul. Ornej, na terenie rekreacyjno-wypoczynkowym przy ul. Staszica, na terenie rekreacyjnym przy ul. Kustronia i w Parku Papieskim. Na te nasadzenia w budżecie miasta jest przygotowany milion złotych. Kolejnych 500 drzew miasto zamówi jeszcze w tym roku. W maju rozpocznie się także sezon fontannowy. Po uprzedniej konserwacji uruchomione zostaną wszystkie miejskie wodotryski, na czele z fontanną multimedialną. Największa rzeszowska atrakcja wypoczynkowa – zmodernizowane kąpielisko ROSiR przy ul. Pułaskiego wystartuje w czerwcu. Podobnie, jak kąpielisko Żwirownia przy ul. Kwiatkowskiego.
Tekst: Urzą Miasta Rzeszów Fot. Grzegorz Bukała, Urząd Miasta Rzeszowa
Czytanie otwiera drzwi do przygód, nauki nowych rzeczy i kształtowania szeregu kluczowych umiejętności językowych, takich jak rozwój mowy czy poszerzanie zasobu słownictwa. Wspólna lektura to też wyjątkowa okazja do nawiązania więzi z dzieckiem i cieszenia się ze swojego towarzystwa.
Wystarczy od 10 do 15 minut dziennie spędzonych na wspólnej lekturze, aby rozbudzić u dziecka zainteresowanie czytaniem. Poniżej znajdziesz kilka wskazówek, które pomogą rozwinąć w dziecku miłość do czytania książek.
Zacznij jak najszybciej
Czytanie dziecku już od najmłodszych lat pomaga zapewnić mu lepszy start w życiu. Niemowlęta uczą się języka od dorosłych, którzy do nich mówią i im czytają. Podczas lektury opowiadaj swojemu dziecku o widocznych na ilustracjach postaciach i przedmiotach, naśladuj odgłosy zwierząt występujących w książce. Twój głos nadaje znaczenie literom i obrazkom, które widzi dziecko. Czytając, zmieniaj wysokość i ton swojego głosu, używaj innej barwy głosu dla różnych postaci. Pomoże to utrzymać zainteresowanie dziecka i sprawi, że opowieść dosłownie „wyskoczy z kartki”!
Pamiętaj, że dzieci uczą się kochać książki na długo zanim nauczą się czytać. Wspólne spędzanie czasu z książkami pomoże dzieciom cieszyć się nimi jeszcze bardziej, gdy będą starsze.
Ważne jest, aby dzieci postrzegały czytanie jako coś przyjemnego i pozytywnego, a nie jako trudne zadanie. Najlepsze co możesz zrobić, to pokazać im to na własnym przykładzie. Jeśli dzieci widzą, że często czytasz, z pewnością zachęci je to do sięgnięcia po książkę. Będzie to także świetny sposób na spędzanie czasu „offline”, z dala od ekranów i monitorów.
Jeśli nie wiesz po jakie pozycje sięgnąć, możesz skorzystać z pomocy pracowników księgarni czy biblioteki. Takie osoby będą świetnymi przewodnikami po świecie najlepszych lektur dla ciebie i twojego dziecka. Możesz też skorzystać z rady rodziny oraz przyjaciół. Zapytaj innych rodziców o ulubione książki ich dzieci. Porozmawiajcie o ich doświadczeniach związanych ze wspólnym czytaniem. Do biblioteki lub księgarni możesz wybrać się także ze swoim dzieckiem, aby czynnie uczestniczyło w wyborze lektur.
W miarę jak dziecko rośnie, zacznijcie czytać głośno na zmianę. W przypadku dziecka w wieku wczesnoszkolnym, wystarczy, że poprosisz je o wskazanie liter i słów, które rozpoznaje. Ze starszymi dziećmi czytajcie na zmianę
Uczynienie czytania przyjemną częścią życia dziecka zaczyna się od włączenia książek do codziennej rutyny. Zorganizuj w trakcie dnia specjalny czas na lekturę, np. przed snem czy podczas jazdy komunikacją miejską. Kiedy czytacie razem, pamiętaj o ograniczeniu czynników rozpraszających, takich jak telefony komórkowe czy telewizja. Wspólny czas powinien być poświęcony wyłącznie wam.
Częścią nauki czerpania radości z czytania jest otaczanie się książkami w domu. Jeśli to możliwe, przygotuj biblioteczkę książek dla swoich dzieci. Nie musi być ona obszerna, na początek wystarczy kilka pozycji. Sprawdź także ofertę lokalnej biblioteki – może organizuje spotkania młodych czytelników albo wspólne czytanie? Takie wydarzenia mogą być świetną formą spędzania czasu z innymi dziećmi. Jeśli twoi znajomi także chcą rozkochać w książkach swoje dzieci, możecie pomyśleć o założeniu mini klubu książki ze swoimi znajomymi i ich pociechami.
Kamienie milowe w czytaniu
Każde dziecko jest inne, ale w rozwijaniu umiejętności czytania można wyróżnić pewne etapy, tzw. kamienie milowe. Poniżej znajdziesz kilka wskazówek jak je rozpoznać u swojego dziecka na poszczególnych etapach rozwoju:
0 - 18 miesięcy
• Rozumie kilka prostych zwrotów
• Ogląda książki i próbuje przewracać strony
• Naśladuje mowę
• W okolicy 1. urodzin potrafi powiedzieć jedno lub więcej słów
18 miesięcy - 3 lata
• Potrafi powiedzieć 250 - 350 słów w wieku około 2 lat i 800 - 1000 słów w wieku około
3 lat
• Chętnie słucha znanych sobie książek
• Powtarza zdania z ulubionej książeczki
• Naśladuje odgłosy mówienia dorosłych
• Prosi, aby mu czytać
3 - 5 lat
• Rozpoznaje znane litery i próbuje je pisać
• Prawidłowo trzyma książkę i obraca strony
• Identyfikuje rymy
• Swobodnie posługuje się zdaniami
• Uczy się z książek czytanych na głos Źródło: UNICEF
pojedyncze zdania. W miarę jak umiejętności dziecka będą się rozwijać, możecie w ten sposób czytać najpierw pojedyncze strony, aż w końcu całe rozdziały. Podczas wspólnego czytania zadawaj pytania dotyczące tego, co czytacie: „Jak myślisz, co będzie dalej?”, „Jak sądzisz, dlaczego bohater to zrobił?”.
Czas, który spędzacie czytając sobie nawzajem, pomoże zbudować pewność siebie dziecka w mówieniu na głos, a także wzmocni to, czego się nauczyło podczas wspólnej lektury.
W miarę jak twój maluch rośnie, zwracaj uwagę na jego zainteresowania. Jeśli szczególnie interesuje go jakiś konkretny temat, na przykład dinozaury, spróbuj znaleźć książki o tej tematyce. Pomoże to uświadomić dziecku, że książki są nie tylko narzędziami do nauki, ale także do lepszego poznania zagadnień, które je interesują. Dziecko będzie bardziej skłonne do czytania, jeśli lektura będzie dotyczyła jego ulubionego tematu.
Nie martw się, jeśli twoje dziecko nie czyta poważnych lektur - najważniejsze, że w ogóle czyta. Jeśli teraz interesują je wyłącznie komiksy, jest to jak najbardziej w porządku. Komiksy to również okazja do czytania! Możesz zachęcać dziecko do innych lektur, ale nie ma potrzeby naciskać, jeśli nie jest na to teraz otwarte. Do niektórych książek po prostu trzeba dojrzeć.
ul. Witolda 6b, 35-302 Rzeszów, www.pro-familia.pl
Oddział Neonatologiczny
z Intensywną Opieką Medyczną
Oddział Ginekologiczno-Położniczy
Oddział Pediatryczny
Oddział Ortopedyczny
Centrum Medycyny Sportowej
Oddział Urologiczny
Oddział Chirurgii Ogólnej
Chirurgia Kręgosłupa
Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
Chirurgia Plastyczna
Chirurgia Piersi
Ginekologia Estetyczna
Pracownia USG
Pracownia Endoskopii
Reonans Magnetyczny i Tomografia Komputerowa
Bank Mleka
Poradnie Specjalistyczne
Medycyna Estetyczna
Stomatologia
Podkarpackie Centrum Leczenia Otyłości
Pracownia Densytometrii | Diagnostyka Osteoporozy
Szkoła Rodzenia WYDAWCA
organizm. Zaistniałe problemy czy wątpliwości dotyczące konkretnych przypadków należy bezzwłocznie konsultować ze stosownym specjalistą w danej dziedzinie. PRO FAMILIA nie odpowiada za treść reklam, nie ponosi również żadnych konsekwencji prawnych
