RUTILIO ESCANDÓN LAJ STABE TA OJTIKINEL YABTEL AMLO TA SKOJ
Ta sk’ak’alil Conferencia Matutina ti ja’ jech ta xak’ ya’yej peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, ja’ te iyak’ ta na’el k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo I Palenque-Escárcega sventa Tren Maya, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti jnaklumetike ta Chiapas lek xkuxet yo’onik ta sventa ti li’ obrae, yu’un ti li’ xa ta orae, te xa xvinaj talel ti slekilal ta sventa lekil k’ulejalil, stael abtelaletik xchi’uk ta sventa turísmo.
P.4-5
yaj
Chapalutik ta sventa sts’akbel batel spasel yabtel Cuarta Transformación ta Chiapas: Dr. Pepe Cruz P.11
Ti Consejo Estatal De Morena Chiapas itsobajik ta jamal chajal xchi’uk ta komon ich’el tsakel ta muk’, ta sventa sva’anel yu’unik chanvo’ jtajimoletik ta sventa Coordinador(a) P.11
Claudia Sheinbaum oy yik’al ech’em no’ox ep ta spas kanal ta skoj st’ujel peserentealil: Enkuesta
[ TSOTSIL VARIANTE CHENALHÓ ]
P.6 LÓPEZ OBRADOR I-AY TA SK’ELEL K’U X-ELAN X-ECH’ SPASEL TREN MAYA XCHI’UK ACH’ AEROPUERTO TA QUINTANA ROO P.3 Morena laj st’uj chanib
'korcholatatak'
TI CONSEJO ESTATAL YU'UN MORENA LAJ ST'UJIK CHANVO' YAJ KANTIRATOIK TA AK'O BALTIK YU'UN JVEVEX TI BOCH'OTIK TA XTAJINIK TA SVENTA XICH'IK T'UJEL SPASIK TA COORDINADOR ESTATALES YU'UN AK'UBALTIK YU'UN JVEVEX CUARTA TRANSFORMACIÓN. P.7
ta Chiapas
SPUKEL A’YEJ/CDMX
SLEKILAL TREN MAYA
Directora General: Zulma Sánchez Macías | Viernes 6 de octubre de 2023 | Año 3 | No. 212
Ta spatel yo’onik xchi’uk skoltael sbaik jnaklumetike
PJE ta Chiapas laj xcha’yak’ ti yo ta yo’on sk’elel stuk’ulnael yich’el ta muk’ jch’iel jk’opojel xchi’uk tusanel chapanel
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ta sk’ak’alil i-ayik ta vu’laal delegación sventa Grupo de Trabajo yu’un ONU sobre Detención Arbitraria al Estado mexicano, ja’ te ik’ot ta pasel ta 18 k’alal to ta 29 yual septiembre, ti magistrado peserente yu’un Tribunal Superior de Justicia xchi’uk Consejo de la Judicatura yu’un Estaro, Guillermo Ramos Pérez, i-ay ta tsobajel xchi’uk ti va’ay delegacione, opisioaletik yu’un Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Derechos Humanos ta México xchi’uk Poder Judicial yu’un Estaro, ja’ te ik’ot ta pasel ta snailal Palapa Corazón Borraz ti li’ ta capital yu’un jlumaltike. K’alal ilo’ilaj, Ramos Pérez lajyal k’u x-elan slekil pasanbil abtelaletik ta slumal Chiapas, te laj xcha’yak’ ye ti yo ta yo’on yak’el tusanel chapanel xchi’uk ti oy jun Tribunal jamajtik lek sti’ sna’ilal xchi’uk ti stak’ tabel ta ilel slekil ti spael yabtel, yo’ jech xk’ot ta pasel ti oy lek yak’el tusanel chapanel yu’un xchi’uk yich’el stsakel ta muk’ ti jch’iel jk’opojeletike.
Presidente del Consejo Editorial:
Lic. Jesus López Hernández
Director General:
Lic. Zulma Sánchez Macías
Director Editorial:
L.C.C. César Augusto de Coss Arguello
Xchi’uk te lajyal ti Poder Judicial yu’un Estaro ta stsatsub sk’oplal yu’un slekubtasel spasel yabtele ti sjtuk no’ox jech ta sjunul estaroe, jech k’ucha’al ti sventa Mesa de Reconciliación, ja’ jech te stsatsuben yip spasel jech ti k’ucha’al sjelovel ta abtelal ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas k’alal ja’ to’ox bankila j-abtel yu’un ta sventa tusanel chapanele; yu’un k’alal ono’ox ilik talel spasel ta 2009 epal vo’vinik kurixanoetik lok’esbilik ta chukel xchi’uk ti mu’yuk xa bu cha’tsakbilik bate ta chukel yan veltae.
Ti li’ nail abtelale ja’ yak’oj ta yo’on ti yak’el lekil tusanel chapanel, bijubtasel chanubtasel xchi’uk yak’el ti lekil tusanel chapanele ta stojolik jchukeletike, jayo’ jech ta jmoj yajval ta xich’ komon k’elel chanbel svunal yu’unik ta yoxibal ti nail tu’en vu’eletik yu’un estaroe sventa jech xich’ tael ta ilel boch’o ja’ ti ta xich’ ak’bel jech skolemalile yo’ jech staik ti lametel kuxlejalil xchi’uk ich’el stsakel ta muk’e.
Jech o xal un, te laj sk’ananbe yantik nail abtelaletik ti ja’uk jehc xkolta sbaik ta spasel ti ja’ ta sk’an ak’o xcha’taik
Gerente Administrativo:
Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos
Gerente de Circulación
L.C.C. Minerva García Ruiz
skolemalik ti kirixnaoetike, ta xich’ ta muk’ slekil skuxlejalil xchi’uk jech k’u x-elan sjam smelolal ta slok’esvan ta chukel ti nail tusanel chapanel ta estaroe. Ta slajebal yo’on ta lo’il, Ramos Pérez lajyal ti te ta snail yabtel Poder Judicial ja’ ta xich’ ich’el tsakel ta muk’ ti k’usi yaloj Corte Interamericana de Derechos Humanos y Tratados
Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez
Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez
Internacionales, sventa ya’yejal Prisión Preventiva Oficiosa, ja’yo jech te sa’anbli sk’ak’alil xchi’uk yak’bel stsobejalil yu’uni nail abtelaletik xchi’ukik Fiscalía General yu’un Estaro xchi’uk órganos jurisdiccionales federales,yo’ jech ta jmoj x-abtejik batel ta yak’el xchi’uk ta yich’elik ta muk’ ti jch’iel jk’opojeletike.
Yu’un ti li’ Grupo de
Diseño Editorial:
Trabajo, ti ja’ik bijil vinik antseitk ti ta spas sbaik ta mantal stukik ta spasel ti yabtelike, ja’ ta sk’an xchapanbil batel ya’yejal spasel yabtel jtunel jvu’eletik xchi’uk boch’otik yu’uninoj sbaik stukik ta yabtelik, xchi’uk jehc k’ucha’al xtok ti ta xlok’ik ta svu’lanel yantik lumetik ta tael ta ilel mu’yuk bu jech no’ox ta svonto tsakvanik ta chukel ti j-abteletik yu’un estaroe.
L.I.A. Jaime Ginés Soriano
L.D.G. Wendy García Martínez
EL HERALDO ZONA ALTOS ES UNA PUBLICACIÓN SEMANAL. VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 I AÑO 3 I N° 212 EDITOR RESPONSABLE EDUARDO SÁNCHEZ MACÍAS. NÚMERO DE CERTIFICADO DE RESERVA DE DERECHO AL USO EXCLUSIVO DEL TÍTULO: 04-2020-021913143600-101. CERTIFICADO DE LICITUD DE TÍTULO Y CONTENIDO EN TRÁMITE DOMICILIO DE LA PUBLICACIÓN, IMPRESO DISTRIBUIDO POR EDITORA SAMHE S.A. DE C.V. CON DOMICILIO 3ª SUR ENTRE 7MA Y 8VA PONIENTE, NÚMERO 822, COLONIA CENTRO, TUXTLA GUTIÉRREZ, CHIAPAS. TELÉFONOS: (961) 6120011, 6113851
2 VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS
HIAPAS C
Ti magistrado peserente Guillermo Ramos Pérez i-ay ta tsobajel xchi’uk Grupo de Trabajo sobre la Detención Arbitraria de la ONU ta México
López Obrador i-ay ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Tren Maya xchi’uk ach’ aeropuerto ta Quintana Roo
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti li’ ech’ xemunae, ti peserente Andrés Manuel López Obrador laj spaxalta ta k’elel k’u x-elan x-ech’ spasel ti tramo chbat ta Palenque k’alal to ta Cancún, yu’unTren Maya, xchi’uk jech k’ucha’al ach’ Aeropuerto Internacional ta Tulum Felipe Carrillo Puerto, ta Quintana Roo.
Ta xulem tak’in laj sta ta ilel lek ti peserente k’u x-elan x-ech’ spasel ti 859 km ta Palanque k’alal ta Cancun, jutuk xa mu stsuts ta skotol ti sbelal Tren Mayae, xchi’uk me xich’ tael ta ilel ti cha’jot sbelal ta xich’ ak’el ta sbelal Mérida k’alal to ta Cancún xchi’uk ta xich’ ak’bel komel slusal.
Jech k’u x-elan ak’bil ta ilel svunalil ta redes sociales ta skotol ti circuitoe, jmil 554 km, vu’emik xa spasel xchiuk oy to bu jutuk xa no’ox sk’an stsutsan ta pasel: 234 sk’oal karoetik, jmil 401 sk’olal jeloveletik ta yolon ti vía férrea, 673 sk’olal sjelovelik chon bolometike xchi’uk 53 k’oetik ta butik lomajtik, uk’umetik
ja’ mu k’usi lekila ta staik ti jnaklumetike. Ja’ ti jech ta skolta sbaik ta spasel ek ti jchonvajeetik jtunel j-abteletike”.
xchi’uk bevo’etik.
Ti jtunel jvu’el ta estaroe lajyal ti ta vo’lan k’ak’al batel ta xich’ cha’kelel yan velta k’u x-elan x-ech’ spasel ti trene, ja’ no’ox ti spaxel ta k’elel te ta xnatij batel ta Cancún k’alal to ta Escárcega, ta slajebal yo’on ta lo’il, jamal lajyal ti ta yual lisiempre ta xich’ tsajel ta stunesel.
Ti ta sk’ak’alil xavaro, i-ay sk’elik ach’ Aeropuerto Internacional ta Tulum Felipe Carrillo Puerto, ta Quintana Roo, ja’ te chi’inbil ik’ot yu’un ejército mexicano xchi’uk ja’ te laj sta ta ilel k’u x-elan slekil ti abtelaletik pasanbile xchi’uk ti jech k’u x-elan tabil ta ilel ta xich’ tsajel ek xtok ta yual lisiempree.
Peserente López Obrador
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Ta yorail manyanera ti li’ ech’ melkulexe, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyal ti “yu’un xko’laj xchi’uk ta xchonik jlumaltik ti me yu’un ta xak’ ak’o jechuk x-elk’ajik o batele”, jech k’u x-elan sventa ta xchapanbe ya’yejal jun amparo ti segunda sala yu’un Suprema Corte de Justicia de la Nación, ja’ jech laj sk’an parteal jun empresa sventa ti ley yu’un industria eléctrica.
Ti bankilal yu’un Ejecutivo lajyal ti j-abteletik yu’un Poder Judicial jechik k’ucha’al jvesetik, magistradoetik, ministroetik ja’ ta sk’an ta spojik empresas extranjeraetik k’alal o no’ox lajyich’ talel cha’meltsanel ti muk’ta mantal vune.
Jech o xal un. Lja svules ta jolil ti ta yorail sjelovel ta abtel
Carlos Salinas de Gortari
k’alal lik sjelanik ti mantal vunetike yo’ jech x-ochik talel empresas extranjeras ta sventa industria eléctrica.
“Ta 1989 laj xcha’meltsanik jun ley secundaria yo’ jech xak’ik ochuk talel ti inversión extranjerae” jech un ti va’aye. Ta ts’akal, k’ala och talel Ernesto Zedillo jech laj sts’ak batel spasel ek xtok.
“¿Ti vo’oxuke k’usi chavalik ak’uyik ti jech k’usi ik’ot ta pasel k’alal to ta 2018, an ti Poder Judicial me oy bu lajyal ti ja’ ta xilbajin mantal vunetik ti va’ay x-elan lajyich’ pasele yu’un ti va’ay ley secundaria ja’ te lajyiilbajin ti k’usi ta xal muk’ta mantal vune?, yu’un mu stak’ xjelo yip ti jun ley secundaria ta stojol k’usi chal ti muk’ta mantal vune, ti Muk’ta Mantal vune ja’muk’ta mantal vun ta mantal vunetike. Pe mu’yuk jeche no’ox ts’ijilik ta skotolik ja’ ti yo xchapal k’opike”.
Ti k’usi no’oxe, ti li’ ta orae, ti k’usitik mantal vunetik lajyich’ cha’meltsanel ta sventa industria eléctrica, ti ja’ jech te ak’bat xu’unin estaro ta stojol sector privadoe, “yu’un bisil yokleik o ta spasel ta stsatsubtasel yip ti reforma energética ti jech ta xak’ik batel ta k’abal ti k’usi oy yu’un jlumaltike.
“¿K’usi lekilal ta staik ti jnaklumetik ta Mejikoe? Mu’yuk k’usi, ta skotol ti k’usitik laj xcha’meltsanik ti mantal vunetik ja’ no’ox ta skoj laj smuyesik stojol kasolina, lisel, kas xchi’uk k’usitik yantik ta sventa energía eléctrica. Ja’ jun lekil negocio ta stojolik ti partikularetike,
Ti jtunel jvu’ele lajyal ti me yu’u jech te yokel oyik ti cha’vo’ jchonvajetik ta Poder Judicial ti ja’ no’ox yesik yak’bel skoltaelik ti jpas muliletike, “ti vu’utike mu’yuk bu ta jpajes jbatik ta stik’bel smulik. Xchi’uk mu ja’uk no’ox te k’alal o, ta jpastik batel tsots yo’ jech xich’ cha’meltsanbel sti svunal smantalile”.
“Ta Mejikoe ti muk’ta mantal vune lek jamal ta xal, ti k’usitik energiaetik xchi’uk butik yavil ta tael mu xlaj sk’ak’alil ti ja’ o no’ox yu’uninoj o ti jnaklumetik ta slumal mejikoe, ja’ yu’un mejikoe. Ti boch’otik mu jehcuk xk’ot ta yo’onike ja’ no’ox ta sk’an ta xchonik batel ti jlumaltike. Yak’be s-industrial ti jlumaltike mu ja’uk ta xal xchonel jlumaltik mu xchi’uk mu ja’uk jech ta xak’ ta k’abal ti k’usi oy x-ayan yu’un jlumaltike”.
Ti bankilal yu’un Ejecutivo federal lajyal ti skotol ti k’usi jech k’otem ta pasele “ja’ jech laj sk’anik stubik ti ta sventa politika neoliber, ti k’usi lek ik’ot ta pasele ja’ ti ta lekesion ta 2018, xchi’uk ti mu k’usi lajyutik yelk’anel skotol, muk’ xich’ik batel skotol, ti k’usi jech lajyik’tabutik komel, ja’ jech ta jchalikestik ti slekilal jlumaltike. Yu’un ja’ yilbajinel smukul xchonel jlumaltik ti me jech ta xkak’betik bisil jech spasike”.
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Ti li’ ta sob ech’ martexe, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyal ti ta sk’an ta spak sk’oplalik ti j-abteletik ta Poder Judicial ta stojolik ti spasel yabtele, ja’ ta skoj ti yakojik ta ojtikinel ti k’usi chopol naka elek’ ta spasik ta yutil ti va’ay Unión.
Ta sventa ti va’ay a’yeje, ti jtunel jvu’ele ta federal lajyal: “ja’ ta skoj ti vu’utike ta xkak’tik ta ojtikinel ti k’usi chopol ta spasik ta yabtelike, yu’un ta sk’an ta spak sk’oplalik ti ti j-abteletik yu’un Poder Judicial”.
Jech o xal un, López Obrador tsots ta yalel ti Poder Judicial ja’ ta yo’on sk’el spojel ti jpas muliletike ti jech tik’bil smulik ta tsatsal mulil, xchi’uk ti jech ta slok’esanbe svunal amapaoetik ta smakel obraetik likesanbil spasel yu’un ti li’ jtunel jvu’ele.
Ta sk’ak’alil yak’el ya’yej ta jujun sob k’alal lajyich’ jak’bel ya’yej sventa k’usi laj staik ta nopel Suprema Corte de Justicia de la Nación (SCJN) yu’un ti Secretaría de la Función Pública (SFP) ak’o jamaluk xak’ik ta ojtikinel k’usi oy x-ayan yu’unik ti 23 ingenieros militares ti ja’ laj sbainik spasel ti Aeropuerto
Internacional Felipe Ángeles (AIFA).
Ti bankilal yu’un Ejecutivoe lajyal: “Vu’une, ti k’usi ta xkale, yu’un o no’ox jech oyik ta sk’anel ak’o xich’ ak’el ta ojtikinel k’usi oy x-ayan yu’unik ti boch’otik laj spasik aeropuerto, ja’ jun jchopik ingenieros militares, ti k’usi ta jnope ja’ ti jamaluk xich’ ak’el ta ojtikinel skotol ti svunal ya’yejale, manchuk me ja’ ta xilbajin ti muk’ta mantal vune, jech k’u x-elan ta spasik ti ministroetik yu’un Corte”.
López Obrador lajyal ti k’ala jechuk ja’ ta sk’el xchabik ti ja’uk xk’ot ta pasle ti k’usi ta xal svunal smantalile, ti j-abteletik yu’un Poder Judicial “ja’ik o no’ox ta xilbajin stukik ti mantal vunetike”. Ti k’usi no’oxe, iyal mantal ti ak’o yich’ ak’el ta ojtikinel ti k’usitik oy x-ayan yu’unik ti 23 militareetik boch’otik laj skolta sbaik ta spasel AIFA yo’ jech mu “ staik k’usi ta nopilanel ti consevadoetike: ‘¡bi xka’ay ne, mu’yuk lek ti k’usi ta pasike, mu’yuk ta xich’ik ta muk’ ti mantal vune, ja’ lek ti me mu xka’kbetik jech xlo’iltaike, ta sk’an jmakbetik k’usi ta snopilalik ta yalel, yu’un mu ja’uk ta jli snichimal loxa sta’ik pikel”.
laj stik’be smulik “yu’un ti Poder Judiciale ta sk’an ta spak sk’oplalik
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 3 EL HERALDO ZONA ALTOS
Yu’un ta xchonik jlumaltik me ta xak’beik s-amparoil ti mantal vun sventa industria eléctrica: López Obrador
RUTILIO ESCANDÓN LAJ STABE TA OJTIKINEL YABTEL AMLO TA SKOJ
SLEKILAL TREN MAYA
Ta sk’ak’alil Conferencia Matutina ti ja’ jech ta xak’ ya’yej peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, ja’ te iyak’ ta na’el k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo I PalenqueEscárcega sventa Tren Maya, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti jnaklumetike ta Chiapas lek xkuxet yo’onik ta sventa ti li’ obrae, yu’un ti li’ xa ta orae, te xa xvinaj talel ti slekilal ta sventa lekil k’ulejalil, stael abtelaletik xchi’uk ta sventa turísmo.
Lajyal ti jech kucha’al xtok ti muk’tikil proyektoetik jech kucha’al
ñ Refinería Olmeca
Dos Bocas xchi’uk Tren
Transístmico, xchi’uk
jech kucha’al spasbel
snailal yu’un Instituto
Politécnico Nacional (IPN) ta Palenque xchi’uk spasel snailal yu’un Hospital del ISSSTE, ti Tren Maya ja’ te ta xich’be talel slekilal skuxlejalik jnaklu -
metik ta Chiapas xchi’uk Tabasco.
Laj sta ta ojtikinel ti muk’tikil obraetik, programas sociales xchi’uk políticas públicas likesbil spasel yu’un ajvalil ta Cuarta Transformación yak’oj ta ilel ti lekik k’otem ta pasele, yu’un ti bu yilubile ja’ ti ta Chiapas bik’tajem ta 10.6 por ciento. Xchi’uk lajyal xtok, ti va’ay k’usi jech k’otem ta pasele, ti Tren Maya ta xak’ talel ko’olejal ta kuxlejalil, ta x-epaj talel j-ulo’etik chtalik ta sk’upinel osil banamil, svo’nejal talel kuxlejalil, xchi’uk ja’ te ep ta xich’ tael lekil k’ulejali.
Escandón Cadenas lajyal ti spasel yabtele ja’ jech ta spas batel k’u x-elan slekil ta pasel yabtel peserente López Obrador, xchi’uk ja’ te lajyal xtok ti yantik lekubtasanbil yak’el k’elel poxtael, Cancún xchi’uk yak’bel sve’elik boch’otik toj abol sba skuxlejalik jnaklumetike.
Lajyal ti jech kucha’al Programa Barriguita Llena, Corazón Contento de Regreso a Casa, ta jujun k’ak’al ta xich’ pukel ech’em ta 2 millones kixin ve’elul ya stojol ololetik xchi’uk jchium kerem tsebetik ta nivel básico xchi’uk medio superior xchi’uk ta xich’ ak’bel matanal ve’elul ta stojolik ech’em ta 37 jteklumetik ti toj abol sba skuxlejalik.
SPUKEL A’YEJ/CDMX
EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 4
Iyak’ ta na’el ti li’ ta orae pukbil xa 965 millones 939 mil 589 racion ve’eliletik ta slekilalik jun millón 576 mil 544 jchanvunetik ta 18 mil 958 nail chanobvunetik, ja jech te akbil stak’inalil ta 4 mil 125 millones 712 mil 702 pesos. Yanuk ti ta sventa k’elel poxtaele, lajyal ti ep xa cha’menltsananbil snailal xchi’uk akbil yabtejebaltak hospitaletik, clínicaetik xchi’uk centros de salud, xchi’uk ja’ te lajyal ti jechik k’ucha’al convoyetik ti jech ta spaxik butik jusep yosilal jlumaltike, ja’ jech te ta xich’ tael yu’unik ti k’elel poxtael ta stojolik jnaklumetike.
Jech o xal un, lajyal ti jech k’ucha’al ti oy 10 convoyes de la salud, ti yich’anoj 14 unidades móviles ta jujun tal ta sventa slekil yak’el ti
k’elel poxtaele, oy xa ech’em ta jun miyon ak’bil spoxtaelik ti jnaklumetike, yu’un ja’ no’ox ta 2023 ak’bil 75 mil 502 konsultasetik ta skotol.
EL HERALDO ZONA ALTOS
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 5
Claudia Sheinbaum oy yik’al ech’em no’ox ep ta spas kanal ta skoj st’ujel peserentealil: Enkuesta
Claudia Sheinbaum oy ta primer lugar; Xóchitl Gálvez, oy ta segundo lugar; ta tercer lugar oy Samuel García; xchi'uk oy ta xchanibal lugar ti independiente Eduardo Verastegui
Ti encuestae lajyich' pasel ta 17 K'alal ta 20 yual septiembre, ja' no'ox lajyich'ik jak'bel ya'yejik boch'otik lok'emik ta 18 yabilalik
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti Coordinadora Nacional sventa Comités de Defensa de la Cuarta Transformación, Claudia Sheinbaum Pardo, ta spas kanal ta 68% ta st’ujel peserentealil yu’un ja’ jech staoj ta ilel encuestadora De las Heras Demotecnia.
Tí boch’o ijelo ta me’ ajvalilal ta Ciudad de México, Sheinbaum Pardo, yu’un yik’al ja’ xkom ta k’exolil ta xkexol peserente ta república, Andrés Manuel López Obrador, yu’un ti yantik partidoe mu’yuk yipik ti jech mu smakvanik ta k’usi spasele.
Sheinbaum Pardo bisil ja’ oy ep sk’anel yo jech spas ta sba me’ peserentealil ta México. Yu’un ti me: bankilal yu’un Cuarta Transformación oy yik’al ech’em ta j-o’lol el ta sta svoto, yanuk ti Xóchitl Gálvez, yu’un Frente Amplio por México, ta xkom ta segundo lugar.
Jech k’usi ta xal ti encuesta, ta 68% jnaklumetik lajyichik yak’bel ya’yejik ti ja’ ta sk’anik ak’om tu Doctora Claudia Sheinbaum, yo’ jech spas ta me’ peserentealile, k’alal me yu’un ti li’ k’ak’ale ja’uk yorail ta xich’ tujbel sk’exol ti peserente Andrés Manuel López Obrador.
Ta skotole, ja’ no’ox 14% ta sk’an ta xak’beik svoto ti me’ panista Xóchitl Gálvez; ta tercer lugar ta xkom ti ajvalil ta Nuevo León, Samuel García, oy yik’al sta 4% yepal svototak; yanuk ti boch’o ta sk’an ta xtajin ta conservador independiente, Eduardo Verastegui, ta stal 2%.
Ti encuestae chal ti me’ morenista oy 71% yepal slekil sk’anel; Samuel García oy ta 40%; Eduardo Verastegui, 34%; xchi’uk Xóchitl Gálvez, ta 29%.
Ti 62% laj yalik ti slumal México lek x-ech’ batel, ja’ no’ox 30% chalik ti mu’yuk lek ti k’usi ta spasik pasel batele.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 6
EL HERALDO ZONA ALTOS
MORENA LAJ ST’UJ CHANIB YAJ 'KORCHOLATATAK' TA CHIAPAS
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti Consejo estatal yu’un Morena laj st’ujik chanvo’ yaj kantiratoik ta ak’o baltik yu’un jvevex ti boch’otik ta xtajinik ta sventa xich’ik t’ujel spasik ta coordinador estatales yu’un ak’ubaltik yu’un jvevex Cuarta Transformación.
Ti votasione ja’ jech laj yich’an pasel jechik k’u cha’al li’e: José Manuel Cruz Castellanos laj sta 61 votos, José Antonio Aguilar Castillejos laj sta 39, Sasil de León Villard laj sta 52 xchi’uk Rosy Urbina laj sta 52 svoto el.
Yanuk ti yantik jech kucha’al Carlos Morales laj sta 24 votos, Manuela Obrador laj sta 15 xchi’uk Patricia Armendáriz laj sta 3 svoto.
Yanul ti li’ slajebike mu’yuk xkomik ta spasel tajimolal K’alal ikomik jech ti ba’ay chanvo’ik ti jech lajyich’ k’anel yu’un ti svunalile.
Carlos Molina Velasco laj sk’an ak’o oyuk lek jmoj volel tsobel yu’unik ti ta partidoe xchi’uk ja’ te jamal lajyal ti mu’yuk bu ta stik’ sba ta spasel t’ujel va’anel xchi’uk jech ta xlok’ik ta xanbal ta jujun naetik ta sk’anel votoetik tq stojol
Claudia Sheinbaum.
Tsots sk’oplal xich’ alel ti Bxido Xishe Jara Bolaños, secretaria de Pueblos Originarios ja’ laj yil k’u x-elan slekil xich’ pasel ti k’usi Comité Ejecutivo Nacional.
Yanuk ti peserenta yu’un Consejo Político Estatal, Flor Esponda ja’ te lajyil ta sat stuk k’u x-elan slekil laj spas sbaik ti consejeroetike.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 7 EL HERALDO ZONA ALTOS
Rutilio Escandón laj stsaj stunesel lekubtasbil Hospital General “María Ignacia Gandulfo”, ta Comitán
SPUKEL A’YEJ/COMITÁN
Ta sventa slekubtasel xchi’uk yepajesel yak’el k’elel poxtael ta skoj chameletik, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón
Cadenas laj stsaj stunesel cha’meltsanbil Hospital
General “María Ignacia Gandulfo”, ta steklumal
Comitán de Domínguez, ja’ te lajyal ti kolya lti jech ta xich’an pasel abtelaletike, ta Chiapas ta xich’
k’elel lek ti skuxlejalik jnaklumetike, jayo’ jech ta xich’an lekubtasel nail k’elel poxtaeletik, epuk ta tael poxiletik xchi’uk oyuk lek joxtavanejetik ti xchanoj yilel k’usitik tsatsal chameletike.
K’alal laj spax ta k’elel k’u x-elan slekil pasbil ikom ti nail k’elel poxtaele, yu’un oy xa ta 230 yabilal spael talel, ti jtunel jvu’ele ja’ te laj
sta ta ilel slekil yo’on boch’o laj slikes talel jech k’ucha’al ti doña María Ignacia Gandulfo, ti jech ivul ta yo’on spasle jun Hospital, yu’un ja’ te ta xich’ik ak’bel spoxtaelik boch’ouk jnaklumeti kme yu’un jehc oy ipik ta chamele, xchi’uk ja’ te lajyal ti va’ay xlekil spasel abtelal ta k’ux ta o’ontonal yantike xchi’uk ti lek ta xich’ pasel abtelaletik ta stojolik ti jnaklumetike, yantik ta xlekub batel ti yak’el k’elel poxtael ta slekilal skuxlejalik ti boch’otik toj abol sbaike. Xmuyubaj yo’on lajyal ti li’ nail k’elel poxtaele xchi’uk jech k’ucha’al ti Hospital Materno Infantil, lek xa chapal pasbil ikom, ach’ lek yabtejebtak xchi’uk oy lek yu’un alta tecnología, xchi’uk jech k’ucha’al oy
yavil komel sventa oftalmología, traumatología, neurocirugía, hemodiálisis y hospitalización, yu’un ja’ jech ta xich’ ak’el lekil k’elel poxtael ta stojolik ti jnaklumetike, xchi’uk mu’yuk boch’o ta xich’ batel ch’akel xchi’uk mi ja’uk ta xich’ jak’el slekil sk’ulejalik ti jnaklumetike.
8 . VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS
“Ti k’usi slekil smelol sjam spasel kabteltike ja’ ti yak’bel slekilal skuxlejalik jnaklumetik ta slumal Chiapas, yu’un mu’yuk k’usi yan me ta jsa’betik ti slekilal skuxlejalik jnaklumetik jech k’u x-elan slikesoj talel spasel ti mol peserente Andrés Manuel López Obrador; jayo’ jech ti li’ ta Chiapas yantik ta xlekub batel ku’untik. Pat avo’onik, mu’yuk ta jch’aykutik ti k’usi albil
spasel ku’unkutike, jech ta xij-abtej o batel ta sa’el ti slekilal jkuxlejaltik ta komone”, xi lajyal.
K’alal jamal lajyal ti k’elel poxtael, chanvun xchi’uk ti abtelale ja’ tsotsik sk’opla ta sventa slekubtasel ti xch’iel sk’opojelik jnaklumetike, ti jtunel jvu’el lajyal ti kolyal ti jech oy lek komon koltael bail yu’unik ti ajvaliletik ta federal xchi’uk ta estatal, Chiapas pasem ta bankilal estaro ti stuk no’ox ep bik’tajem me’onalil ta sjunul yosila mejikoe, ibik’taj ta 10.6 por ciento ti k’u yepal toj abol sbaik skuxlejalike, jech o xal un, xi, jayo’ jech mu’yuk cha’yem ta snopbenal yu’un jech k’uch’aal ta xal “yo’ jech jtatik lekilal ta jkotoltike, ja’ ba’ayik ti me’onetike”.
Ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, lajyal ti li’ abtelaletik ta slekubtasanele, ja’ te laj yich’ ak’bel stak’inal ta 165.83 millones de pesos, yu’un ja’ te jmoj tsakalik talel
ta sventa stael lek poxiletik, lekuk pasbil snailalil, jpoxtavanejetik, yo’ jech yuk lek ta tael ti poxiletik ta sjunul yosilal estaroe. Iyak’ ta na’el ti le nopol batel ta xlik spasel yak’bel sbaseik ta yabte -
lik j-abteletik ta sector Salud ta sjunul estaro, xchi’uk jech k’u cha’al oy xa ta xich’an ak’el acelerador lineal ta steklumal Tuxtla Gutiérrez, sventa ja’ te xich’ poxtael ti cáncere.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 GOBIERNO EL HERALDO ZONA ALTOS
Poder Judicial Laj spasik pirmar jun convenio interinstitucional xchi’uk Unicef ta slekilalik
ololetik xchi’uk jch’ium kerem tsebetik
Ja’ tsots sk’oplalik ti ololetik xchi’uk jch’ium kerem tsebetik ta estaroe, ti magistrado peserente yu’un Tribunal Superior de Justicia xchi’uk Consejo de la Judicatura, Guillermo Ramos Pérez xchi’uk ti yaj va’lej Fondo de la Naciones Unidas para la Infancia (Unicef) ta México, Luis Fernando Carrera Castro; laj spasik Firma del Convenio Interinstitucional ti Poder Judicial yu’un Estaro xchi’uk Unicef.
Ti li’ Convenioe, ja’ ta sk’an ta xak’ik ta ilel ti jech k’u x-elan yak’oj yeik spasel sk’elel xchabiel yich’elik ta muk’ ololetik xchi’uk jch’ium kerem tsebetik toj abol sbaik ta slumal estaro yu’un Chiapas, ja’ kolyal ti jech ta skolta sba ta spasel abtelal ti Unicef México xchi’uk jech k’ucha’al ti yak’oj ta yo’on skoltael ta spasel abtelal ti nail tusanel chapanel ta slumal Chiapas.
Jech o xal un, ti magistrado Ramos Pérez, ja’ te laj yal k’u x-elan stsatsal sk’oplal
spasel yabtelik ti jvesetik, xchi’uk majistradoetike, yu’un ti stukike lek xchanojbik sjam spasel ti yabtelik ti ja’ ta yu’unik yo’ slekil spasel yabtel ti li’ nail tusanel chapanele xchi’uk ja’ ta yu’unik yo’ jech lek xk’ot ta spasel ti k’usi stsatsal stu ti li’ spasel chapal k’ope.
“Ti bik’tal ololetik xchi’uk jch’ium kerem tsebetike, ja’ik jch’iel jk’opojeletik ti tsots stuik yu’un ti jnaklumetike jayo’ jech oy jsujelaltik ta xchanbel batel sjam smelolalil ta jujun k’ak’al xchi’uk slekil stunesel k’usitik abteje-
baletik ta xak’ Unicef, jechik k’ucha’al yich’el stsakel kursoetik, tayeretik yo’ jech xich’ lekil tunesel ti k’usitik oy abtejebaletik ta salaetik xchi’uk ekipoetik xchi’uk jech k’ucha’al senyalektikaetik ta slekilalik ti ololetik ta slumal Chiapas”, xi lajyal ti Ramos Pérez.
Ta slajebl yo’on ta lo’il, ti bankilal j-abtel yu’un Poder Judicial ja te laj xcha’al ti xmuyhuubaj yo’on ti jech lajyich’ ak’bel sbain ti abtelal li’ ta nail tusanel chapanele, xchi’uk jech k’u x-elan slekil spasel yabtelik ta jujun
k’ak’al ta skotolik j-abteletik li’ ta nail tusanel chapanele.
K’alal ilo’ilaj ti yaj representante Unicef ta México, Luis Fernando Carrera Castro, lajyal k’usitik oy ta yo’on spasel Unicef yo’ jech xk’ot ta pasel yich’el stuk’ulanelik ti ololetike, yu’un mu stak’ jech yich’el stsakelik ti ololetik k’u cha’al ta stojolik ti mol me’eletike.
“Ti ya’aybel sjam smelolal tusanel chapanel mu toj k’unuuk ta a’ayel cha’ayik ti mol me’eletike, pe te o no’ox stak chanel yu’unik, pe yanuk ti ta stojolik ololetike ja’ toj tsots ta a’ybel smelolalil yu’un
ti ololetike, jayo’ jech tsots sk’oplal xich’ sa’bel sjam smelolal yo’ jech k’unuk ta a’ybel smelolal yu’unik k’alal jech staik tusanel chapanele. Jayo’ jech xmuyubaj ko’ontik yu’un ti jech ta skolta sba ta stojol slumal Chiapas, xchi’uk k’ucha’al k’ustik ta xich’an pasel ta estaro ti jech ta xakol abaik xchi’uk stuk to no’ox jech ta xich’ pasel ta sjunul yosilal mejikoe”, xi lajyal Carrera Castro.
Xchi’uk jech xtok, ti jefa yu’un yaj Oficina Unicef Chiapas, Isabel Velasco Luna, lajyal ti te ta snail abtelal yu’unik ta Ciudad de México ja’ o no’ox likemik talel ta abtel xchi’ukik Poder Judicial ta sventa yich’elik ta k’ux ta stojolik ti ololetik xchi’uk jchi’um kerem tsebetik me yu’un jech oy te nitil tsakalik ta chapanele, jayo’ jech ti Unicef Chiapas, yak’oj ta yo’on yo’ jech xk’ot ta pasel yu’un sa’el chapal k’op yu’unik nail abtelaletik, ti ja’ jech te ta xlik ta spasel yabtelanel ta yo’ mu jechuk staik uts’intael ta stojolik ti ololetik xchi’uk jch’ium kerem tsebetike.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 10 EL HERALDO ZONA ALTOS
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti Consejo Estatal De Morena Chiapas itsobajik ta jamal chajal xchi’uk ta komon
ich’el
tsakel ta muk’, ta sventa sva’anel yu’unik chanvo’ jtajimoletik ta sventa Coordinador(a)
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ta lekil ich’el bail ta muk’ xchi’uk ta komon nitel tsakel jech itsobjaik ti Consejo Estatal de morena ta Chiapas, ja’ lajyak’ tsobajel ti Peserenta Diputada, Flor de María Esponda Torres. Ti va’ay li’e ja’ ta sventa xich’ t’ujel va’anel yu’unik boch’o ta stak’ xtajinik yo’ jech xich’ik t’ujel va’anel ta sventa
Coordinadora de la Defensa de la Cuarta Transformación ta Estaro yu’un Chiapas.
Ja’ te ik’otik 127 consejeraetik xchi’uk consejeroetik yo’ jech ilik ti tsobajele xchi’uk ja’ jech ta jamal chajal ilik yu’unik ti st’ujel sva’anel yaj kantiratoike, ta jmoj xchi’uk ta volel tsobel.
Ti peserenta yu’un Consejoe ja’ iyak’ ta ojtikinel ti k’u x-elan laj yich’ tael ta ojtikinel st’ujel
va’anel yu’un ti Morenae, laj yak’ ta na’el lek ti oy chanvo’ik ti ep laj staik svotoike, 2 ansetik xchi’uk 2 viniketik ja’ jech ilok’ ta ilel k’u cha’al li’e: Rosa Irene Urbina Castañeda 52 voto laj sta, Sasil de León Villard 52 voto laj sta, José Manuel Cruz Castellanos 61 voto laj sta xchi’uk ti José Antonio Aguilar Castillejos 39 voto laj sta.
Chapalutik ta sventa sts’akbel batel
spasel yabtel Cuarta Transformación ta Chiapas: Dr. Pepe Cruz
Ta 130 Konsejeroetik estatal yu’un
Morena, 61 laj spasi kvotar ta stojol Cruz Castellanos
Lajyak’ ye ta stsatsubtasbe batel slekubtasel slumal
Chiapas ta sbi yabtelanel yu’un ti 4T
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti doctor Pepe Cruz lajyak’ ye ta sts’ak batel slekil spasel yabtel Cuarta Transformación ta slekubtasel skuxlejal Mejiko xchi’uk ta Chiapas, ta jmoj chij-abtejutik batel ta yak’el slekilalik ti jnaklumetik ta Chiapas, ja’ jech lajyal k’alal laj spas kanal ta skomon t’ujel ta xchan -
vo’alik ti boch’otik ta xtajinik ta sventa Coordinación de la Defensa de la Cuarta Transformación ta Chiapas. Ta sk’ak’alil stsobajelik ti Consejo Estatal yu’un Morena ta Chiapas, ta skotolik ti 130 consejer estataletike laj spasik votar ta stojolik ti chanvo’ik boch’otik ta sk’an ta xkomik ta coordinador o me coordinadora yu’un Defensa de la Cuarta Transformación ta Chiapas, laj yich’ik ta ko’ol xchi’uk ta jmoj, chib vinik xchi’uk chib antsetik, ja’ jech te laj spas kanal ta 61 votoetik ta stojol ti doctor Pepe Cruz, ,xtuk no’ox jech ep laj sta svoto k’ucha’al yantike.
Ti va’ay x-elan lajyich’ik va’anele, ti doctor Pepe Cruz te laj stoj ta vokolal xchi’uk xkuxetel yo’on ti jech ja’ lajyich’ t’ujel komel yu’un xchi’iltal ti oy 31 ta chop ti jech ta sk’an ta xtajinike, yu’un ja’ jun toyetel ta sventa sk’otel ta va’lejalil ta sye stiik jnaklumetike yo’ jech xich’ ak’bel batel yipal spasel abte -
lal ti jech yich’oj sba ta muk’ stuk ti jlumaltike.
Ti k’usi jun sjam smelolal spasel yu’unik ti yaj militantetak ti Morenae ja’ ti spasel sbaik ta jmoje, jayo’ jehc ta jtabeik ta ojtikinel spasel yabtelik ti jchi’iltak ta tajimoal xchi’uk jna’oj lek ti yepal ta sk’an spaxel xanabel sbelal ti jechuk ta jmoj xanabkutik batel ta butik jusep yosilal slumal Chiapas, jech jamal lajyal ti doctor Pepe Cruz.
Ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación yu’un Defensa de la Cuarta Transformación ta Chiapas lajyal ti: “Chijabtejutik batel ta sventa tak’el ich’el tsakel ta muk’ ta stojolik jnaklumetike, mu’yuk boch’o ta xich’ vok’el ch’akel xchi’uk mu’yuk boch’o ta xich’ ik’tael komel, ja’ jech ta xich’ pasel batel ta sk’elel stuk’ulanel k’usitik ta sk’anik ti jnaklumetik ta slumal Chiapas, yu’un ti yibel yayale ja’ jech nakanbil komel yu’un ti kaj jtunel vu’eltik, Rutilio Escandón Cadenas”.
K’alal iyak’ ya’yej ta stojol yaj militantetak ti Dip. Flor Esponda lajyal: “Mu’yuk k’usi ta jta ta nopel, ti li’ k’ak’ale jech k’ucha’alutik ti vu’utik Consejo Estatal yu’un Morena, lek ipas ku’untik ti abtelale, jayo’ jech ta jk’anboxuk ti k’usi naka to laj jpastike ja’uk jech sba to jech ik’ot ta pasel ta jlumaltik mejikoe xchi’uk ta slumal Chiapas”.
Ta slajebal, lajyalbe ya’ay xchi’iltak ta konsejeroalil ti li’ ta yorail sk’ak’alil slekubtasel skuxlejalil jlumaltike ja’ jun toyobbailal xchi’uk ja’ jun sujelil ti jech jbainku’untik spasele.
Lajyal ti tsots sk’oplal oyuk jmoj volel tsobetel, yu’un jun slekil ik’ot ta pasel ti muk’ta tsobajel yu’un Consejo Estatal yu’un morena Chiapas.
Claudia Sheinbaum
Pardo jamal lajyal ta sts’ak batel yabtelanel 4T
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Ja’ te yabinojik epal jmil vinik antsetik te jech k’ot snojesik auditorio Guelaguetza ta smuk’ta lumal yu’un Oaxaca, ti Coordinadora Nacional para la Defensa de la 4T, Claudia Sheinbaum Pardo, lajyl ti Cuarta Transformación bisil jech ta stubes batel ti spasel elek’ ta abtelaletik ta sjunul yosila jlumaltike.
K’alal laj sbain spasel pirmar Acuerdo de Unidad por la Transformación ta estaro yu’un Oaxaca, Sheinbaum Pardo iyak’ ta na’el ti oy ta yo’on jnaklumetik ta Oaxaca ja’ te iyak’ ye ta stojolik ti ta x-abtejik batel ta slekilalike; yu’un ja’ te laj yal ti jech ta xk’ot ta pasel yu’un xchi’uk ja’ ta sts’akbe batel spasel yabtel peserente Andrés Manuel López Obrador xchiuk jech k’ucha’al sventa ti humanismo mexicano.
Ja’ te yabinojik yaj militantetak xchi’uk yaj simpatisantetak, xchi’uk jech k’ucha’al j-abteletik yu’un jteklume, empresarioetik, politikoetik, jpas bijil abtelaletik, ti me’ pasaro ajvalial ta Ciudad de México jamal iyak ‘ta na’el ti yak’bel smoton tak’inik mol me’eletik
likesbil talel spasel yu’un López Obrador mu’yuk bu ta xpaj.
Ti k’usi no’oxe, xi lajyal, tsots sk’oplal spasel tsots yo’ jech xich’ pasel kanal ti ta yabilal 2024”, yo’ jech xich’ ts’ak’bel batel spasel yabtel ti Cuarta Transformación, “tal o uk xa ti peserente yu’un Mejikoe ja’ no’ox ta x-abtej ta stojolik jun chib”.
Jamal iyak’ ta na’el ti ta Morena oy jun abtelal bainbil spasel ta “Misión C”, ti ja’ jech laj sk’an pasbel ti peserente Andrés Manuel López Obrador, ja’ ti ak’o yich’ pasel kanal ta sventa mayoría calificada ta Congreso de la Unión, ta skotol peserenteetik ta jujun jteklum xchi’uk ta jtunel jvu’eletik ta estaroetike, yu’un ja’ no’ox jech ta sk’an pasel yo’ xich’ ts’akbel batel spasel yabtel ti 4T.
Yu’un ti k’alal ik’ot te ti Coordinadora Nacional, ti ja’ te chi’inbil k’otel yu’un Mario Delgado, peserente nacional yu’un Morena, laj yich’ tusel yu’un bats’i jnaklumetik masatekaetik yo’ jech xich’ lok’esbel ti k’usi chopol ta stojol xchi’uk te lajyich’ ak’bel jun xvaxton yu’unik ti bats’i jnaklumetike.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 11 EL HERALDO ZONA ALTOS
Ta spatel yo’onik xchi’uk skoltael sbaik jnaklumetike
Rutilio Escandón laj sbain slok’eselik ta chukel ta matanal 510 kirixanoetik jchukeletik ta nail chukinabetik ta Chiapas
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj sbain slok’esel ta matanal 510 kirixanetik jchukeletik ta nail chukinabetik ta slumal estaro, ja’ te lajyal ti k’alal o no’ox ilik talel spasel jeche, Chiapas oy xa lok’esanoj ta chukel cinco mil 416 viniketik xchi’uk antsetik, yu’un ti li’ ta orae mu’yuk boch’o cha’sutem ta chukel ti boch’otik jech staojik lok’esele.
“K’alal lik yich’ pasel ku’untik ti va’aye x-elan yak’el chapanele epik ti muk xk’ot ta yo’onik jech xich’ pasele, lajkich’tik albe ti ta slok’esantik ta chukel jpas muliletike, pe ti vu’uetik ta jpat ko’ontik ta stojolik jnaklumetike xchi’uk jna’ojtik lek
ti ja’ jech ta xjel batel ti skuxlejalik ta sventa xjeloik ta tunel bainel ta slumalik xchi’uk ta slumal estaroe, lavi ta orae lek
jun yo’onik ti jnaklumetik jech ta xich’an pasele, yu’un jtaojtik ta ilel ti ja’ smelelil ti k’usi k’otem ta pasele, yu’un ja’ epik ti
ta x-abtejike xchi’uk jech staojik lekilal xchi’ukik ti yuts’ yalalike, xchi’uk mu boch’o junuk cha’sutem ta chukel jech”, xi lajyal.
K’alal laj ti k’alal o no’ox ik’ot ta peserenteal yu’un Poder Judicial ta Estaro, ta 2013, ja’ te laj xcha’likes talel spasel ti Mesa de Reconciliación yu’un ti va’aye k’ajlomal slok’esoji kta chukel 250 kirixanoetike, ti jtunel jvu’ele te laj staanbe ta ojtikinel skoltael sbaik yoxibalik tunel vu’eletik yu’un estaro, ta stojol Comisión Estatal de los Derechos Humanos, xchi’uk jech k’ucha’al nail k’elel chabieletike xchi’uk boch’otik sbainojik yak’el tusanel chapanel, yu’un ja’ jech ta skolta sbaik ta yabtelanel ja’ ti bu k’alal sbainojik smakel yabtelik ta jujun tal ta sventa sk’elbe svunalill yo’ jech xich’ik ich’el tsakel ta muk’ ti kirixanoetike.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 12 EL HERALDO ZONA ALTOS
Escandón Cadenas laj sk’anbe vinik antsetik ti boch’otik lajyich’ik lok’esel ta chukele, ak’o sutik batel ta sna slumalik xchi’uk junuk yo’onik xbatik ta slumalik ak’o yak’beik yipal spasel k’usi laj xchanik batel spasel yo’ jech te stao yabtelik ta yu’un stukike, ak’o yich’ik ta muk’ ti mantal vune
tike xchi’uk ja’uk xa k’ta yo’onik ti komon ich’el
bail ta muk’e, jech o xal un, ja’ jech te stak’ skolta sbaik ta stabel slekil yutsilal slumal Chiapas.
Ti magistrado peserente yu’un Tribunal Superior de Justicia xchi’uk Consejo de la Judicatura ta Estaro, Guillermo Ramos Pérez, iyak’ ta na’el ti li’ jech lajyich’ ak’el llok’el ta chukele, ti ja’ jech te lajyich’ lok’esel b atel 510 kirixanoetik, ta vinik ta
antsetike, jech te laj staik ak’bel 50 ta sventa sentencia suspendida, 384 ta sventa procedimiento abreviado, 36 ta sventa medida cautelar, 12 sventa modelo de justicia terapéutica xchi’uk 28 ta sventa libertad condicionada anticipada.
Ja’ te laj xcha’yak’ ye ti oy ta yo’on ta jmoj ta x-abtej bate xchi’uk yantik
nail abtelaletik ta sventa yak’el ti tusanel chapanel, kolemalil xchi’uk ti yich’el stsakelik ta muk’ kirixanoetike, yu’un ti k’usi ta xich’ k’anele ja’ ti stabel slekilal slumal Chiapas, xchi’uk ja’ te lajsk’anabe ti boch’otik lajyich’ik
lok’esel ta chukele ak’o yich’ik stsakik ta muk’ ta spatel sjol yo’onik ti yuts’ yalalike.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 13
-
EL HERALDO ZONA ALTOS
Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel
xcha’metsanel snail Centro de Salud
Guadalupe Victoria, ta Venustiano Carranza
SPUKEL A’YEJ/VENUSTIANO CARRANZA
Ta steklumal Venustiano Carranza, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón laj stsaj stunesel cha’meltsanbil snail Centro de Salud Guadalupe Victoria, ti ja’ jech laj yich’ xcha’pasel ta ach’ ja’ ta skoj ti yu’un mu xa stunan ti spat xokonale jayo’ jech muk stak’ cha’meltsanel, jayo’ jech ti li’ paraje Guadalupe Victoria oy xa yu’un lek pasbil snail k’elel poxtael.
“Yu’un mu ja’k no’ox lajyich’ pasel ti li’ nail abtelale ja’ ta stoj ti mu’yuk lajyich’ tuk’ulanele, ti li’ ta orae lek cha’ ach’ pasbil komel xchi’uk li’ ta xich’ ak’bel komel jun ambulansia xchi’uk laj xa kil bu ta xich’ ak’el komel jun konsultorio sventa eal. Ta jk’an ta xakalboxuk aba’ayik kamikotak, kuts’ kalaltak, ta xkak’betik stak’inalil yo’ jech xlekub batel ti yak’el k’elel poxtaele, yu’un ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti mu xa ipajike, ti lekuk xch’i xk’opojik ti ololetikee xchi’uk jech ta jk’anboxuk canik spasel tajimoletik yo’ jech xa k’el satuk’ulan abaike”, xi lajyal. Xchi’uk xtok, ti jtunel jvu’el lajyal ti te ta xk’ot jun jpoxtavanej ta sventa mal k’ak’al yo’ jech oyuk yak’el k’elel poxtael
ta k’ak’al ak’ubal ti li‘ ta Centro de Salud: “Yu’un oy yik’al boch’o x-ipaj ta xk’uxul ak’ubal o me ta po’ot sakubel, jayo’ jech te stak’ xich’ik k’elel poxtael ti li’ lek xa muk’ yavil snailal pasbil komel xchi’ik ti lek alak’ sbae”.
Xchi’uk k’alal lajyal ti stak’inal jlumaltike ja’ ta sventa yak’bel slekilalik ti jnaklumetik ta Chiapas, Escandón Cadenas iyak’ ta na’el ti ta sk’an ta slekubtasel snailal Casa Ejidal, yu’un ja’ te lajyal ti tee ja’ te ta xich’ pasel ti lekil ich’el bail xchi’uk k’anel bail ta jujun tale.
Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, lajyal ti li’ jtunel jvu’el yu’un Cuarta
Transformación yak’oj ta yo’on ti jech x-elan pasel muk’tikil obraetik ta sventa nail k’elel poxtaeletike, yu’un ja’ te ta staik lek k’elel poxtael jnaklumetik, jechik k’ucha’al ta bik’ta lumetik xchi’uk ta muk’tikil lumetik yo’ jechuk xlekub ti k’elel poxtaele.
Ti comisariado ejidal yu’un Guadalupe Victoria, Octavio Félix Fernández, te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel jtunel jvu’el ti jech ta xich’be ta muk’ k’usi tsots stu yu’unik ta sk’anel ti jnaklumetik ta parajeetike, jech k’ucha’al ti li’ xcha’meltsanel Centro de Salud, ti jech layich’ pasel ta slekilalik ti jnaklumetike; jech laj yal ek xto kti peserenta yu’un Comité de Salud, Lucero Vázquez Gómez, ja’ te lajyal ti Rutilio Escandón te o no’ox lek ta xich’ malael ti ta slumal Guadalupe Victoria.
Ta slajebal, ti peserente ta Venustiano Carranza, José Luis Avendaño Borraz, lajyal ti kolyal ti jech ta xak’be talel stak’inalil ti ajvalil ta estaro ta sventa slekubtasel yak’el k’elel poxtael ta stojolik jnaklumetik ta Guadalupe Victoria, ti jech lek xa pasbil komel ti li’ snail centro xchi’uk ti lek ak’bil komel yabtejebaltak xchi’uk lek ep ta tael poxiletike ta sventa spoxtae k’usitik chameletike.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 14
EL HERALDO ZONA ALTOS
Rutilio Escandón iyak’an k’usitik jtuneletik ta sventa Programas para la Prevención Social de la Violencia
Ta sventa Programa Crear es Crecer Junta y Juntos de la Mano te lajyich’an ak’el kits ta sventa spasel kantelaetik, ts’isumetik, stunese pusetik xchi’uk k’usitik yantik
Laj spukik abtejebaletik ta sventa Programa Ocupando mi Comunidad, ja’ ta sventa stunesel alramaetik yu’un lak’naetik, xchi’uk jech k’u cha’al spojel sutel ti yavil kuxub jol o’ontonaletike
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ta sk’ak’alil yak’el insumetik sventa Programas para la Prevención Social de la Violencia, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti k’alal me oy koltael bail yu’unik ti jnaklumetik ja’ jech ta x-ayin lek k’elel chabiel xchi’uk lekil kuxlejalil, jech o xal un, laj stojbe ta vokolal jnaklumetik ta Chiapas ti jech chak’ ta yo’onik lek jun yo’onik ta xchi’ xk’opojike.
“Ta jtojbe ta vokolal jnaklumetik ta Chiapas yu’un oy ta ko’ontik jtatik batel ti slekil sbeilal yo’ jech kak ta jchapan jbatik batel ta stojolik ti ts’akal ach’ jch’iel jk’opojeletike.
Ta jk’anboxuk ta bats’i melel, la’ jkomon kolta jbatik xchi’uk kich’ jbatik ta muk’, yu’un me jech ta jpastik batele, ja’ jech te jun no’ox t asta batel lekilal ti jnaklumetike”, xi lajyal. Jamal lajyal ti bisil ta skoltaan batel grupos de vecinos ta sventa Programa Ocupando mi Comunidad ta xak’anbe yabtejebik yo’ jech xlekuban ti yavil kuxub jol o’ontonalile, jech k’ucha’al ti xchanubtasel ta k’usi spa-
sel vinik antsetik ta sventa Programa Crear es Crecer Juntas y Juntos de la Mano, ja’ te oy k’usitik ta xich’ik ak’bel xchanik spasel yo’ jech te sta yabtelik ta yu’un stukike, jayo’ jech te lajyich’ ak’el kits yo’ jech ja’ te spasik o batel yabtelik ti k’usitik li’ ta xich’ik chanubtasele ta tayeretike.
Yanuk ti directora gene -
ral yu’un Centro Estatal de Prevención Social de la Violencia y Participación Ciudadana, Emma Itzel Orantes Ortega, te laj xcha’yak’ ye ta skolta sba batel ta yak’el lametel kuxlejalil, jayo’ jech te lajyal ti li’e ja’ te laj staik lekilal 800 kirixanoetik.
Laj xcholbe ya’yejal ti Programa Crear es Crecer
Juntas y Juntos de la Mano lajyich’an ak’el k’usitik ta xtunan ta spasel kantelaetik, sbonel ik’achiletik, ts’isumajelal, stunesel pusetik, xchi’uk smeltsanel sikubtasobilal osil banamil, xchi’uk jech k’u cha’al yak’bel s-ekipoik Programa Ocupando mi Comunidad, ti ja’ te ta xak’be ak’o skolta sba ta xchabiel sbaik ti jnaklumetik ta sna slumalike.
Ta yaj va’lejik ti boch’otik jech laj staik koltaele, Gladis Antonia Chandomí Ocaña, ti ja’ te ik’ot ta yich’el Curso de Elaboración de Velas Aromáticas, te laj stabe ta ojtikinel k’u yepal ta skolta sba jtunel jvu’el ta estaro xchi’uk te lajyal ti li’ ja’ jehc te ta staik koltael jnaklumetik yo’ jech sa’ik yabtel
stukik ta k’usi spasele ta slekubtasel ti spat xokonike. Lajyal ti kolyal ti jech lek ta x-abtejik ti jtunel j-abteletike ta xlok’ik batel ta bik’tal umetike, ja’ jech te ta stabik ta ilel k’usitik svokolik ti jnaklumetike.
EL HERALDO ZONA ALTOS
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 15
Rutilio
Escandón laj slekubtas yavil yak’el k’elel poxtael ta Hospital de Especialidades Pediátricas
SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ta slikesel spasel yabtel ti yavil hospitalización quirúrgica xchi’uk yak’bel s-ekipoaltak ta sventa unidad de terapia intensiva pediátrica ta Hospital de Especialidades Pediátricas de Tuxtla Gutiérrez, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti spasel yabtele yak’oj ta yo’on yak’bel stak’inalil xchi’uk slekubtasel nail k’elel poxtaeletike, yo’ jech te xk’ot ta pasel ti slekubtasel yak’el k’elel poxtael ta stojolik ololetik ta slumal Chiapas.
“Ta Chiapas chij-abtejuk yo’ jech mu k’usi mu stak’ tael ta k’elel poxtael xchi’uk mu’yuk ta jmakbetik stak’inalil yo’ jech xk’ot ta pasel, yu’un ti k’usi ta jk’antike ja’ ti jechuk lekubtasanbil xkom ku’untik ti yak’el k’elel poxtaele, oyuk skotol ta tael ta sventa spoxtael k’usiuk chameletik ta stojolik ti jnaklumtike, jech k’uch’al ti li’ stsatsal sk’oplalil skuxlejalik ti ololetike. Mu xachipajik ta jtojolkutik ti ta jpastik batel bu to k’alal xu’ ta sventa sk’elel stuk’ulanel ti k’usi toj k’ux ta kuxlejalile: ti k’elel poxtael xchi’uk ti chi’el k’opojelale”, xi lajyal.
K’alal lajyil ta sat stsutsel stsobajelal ti 13ª Jornada de Cirugía Cardiovascular, ti ja’ te laj staik lekilal ta skuxlejalik oloetik ta butik jujun jteklumetik ta estaro, ti jtunel jvu’ele laj stoj ta vokolal ti jech oy lek komon koltael bail yu’unik nail abtelaletike ta yak’bel spoxtaelik ti ololetike, yu’un ja’ ,xi, jun ich’el tsakel ta muk’ xchi’uk k’ux ta o’ontonalil, yu’un ja’ jech ta xlekub batel ti skuxlejalik jchameletik xchi’uk yuts’ yalalike.
Escandón Cadenas lajyal ti kolyal ti jech ta xich’an ak’bel stak’inalile, ti li’ ta nail k’elel poxtael lek ach’ubtasbilike,
ach’ik to s-ekipoaltak, oy lek ta tael poxiletik xchi’uk lek ta xk’elvan spoxtabanik ti j-abteletike, xchi’uk ja’ te lajyal ti le nopol batel ta xlik spasel
ta Tuxtla Gutiérrez, jun muk’ta nail abtelal bu ta xich’ ak’el acelerador lineal yu’un ja’ jech te ta xlekub batel spoxtael ti tsatsal chameletike.
Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, xkuxet yo’on lajyal ti ta sventa Torre de Servicios de Salud, jech k’ucha’al sventa acelerador lineal ta sventa spoxtael tsatsal chameletik jechik k’ucha’al cáncer ti jech ep t axil svokolik jnaklumetike, yu’un ja’ jech stak’ ta spat yo’onik ta skolelik xchi’u ta xich’ ach’ubtasanel ti k’ustik abtejebaletik ta xtunane. Yanuk ti jva’lej yu’un Heart Care International, Sergio Carrillo, laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel Rutilio Escandón ta sventa slekil k’elel poxtael, xchi’uk jamal lajyal ti spasel komon koltael bail ta spasel abtelal ja’ jun muyubajelal, jayo’ jech te laj xcha’yak’ ye t oy ta yo’on ta skolta sba batel ta spasel abtelal xchi’uk ti estaroe
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 16 EL HERALDO ZONA ALTOS
te me´ Claudia Sheinbaum
sk´olal bayel ya xu´yun te tsaltomba yun muk´ul ajwalil:
Enkuesta P.6
TE RUTILIO ESCANDÓN LA YALBEY WOKOLYUN TE AMLO TE LEKILAL YAKAL
YAK´BEL TE TREN MAYA
te Konsejo Estatal yun te Morena Chiapas la stsob
sbaik ta swenta
sleel te chan tul mach´atik ya sk´an x-ochik ta Wolawal yunik P.11
Te k´alal a k´opoj ta sab te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, te banti la yak´ ta na´el te bay k´alal ju´emix ta pasel te Sbabial Tramo PalenkeEskársega yun te Tren Maya, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te lon bujts´an k´inal ya ya´ayikyun te slumal Chiapas te muk´ul a´telil-ito, melel chikanix ta ilel te lekilal yakal yak´bel, yakal ya´bel ya´tel te jlumaltik sok turismo.
P.4-5
Te Morena la stsaj te chan tul tsaltombayun ta Chiapas
Lek chapalotik ta swenta
sts´akelbel te Xchanebal Transformasión
ta Chiapas: Dr. Pepe Cruz P.11
Te López Obrador xk´otok yil
te bay k´alal ju´emix ta pasel te Tren Maya sok te yach´il
aeropuerto yun Kintana Roo P.3
[ TSELTAL VARIANTE SAN JUAN CANCUC ]
TE KONSEJO ESTATAL YUN MORENA LA STSAJ TE K’AXIXTEL SEMANA TE CHAN TUL TSALTOMBAETIK YUNIK, TE KORCHOLAETIK SBIIL, TE YA STSAL SBAIK TA SLEEL TE WOLAWAL ESTATAL YUN TE XCHANEBAL TRANSFORMASIÓN. P.7
COMUNICADO/CDMX
Directora General: Zulma Sánchez Macías | Viernes 6 de octubre de 2023 | Año 3 No. 212
te PJE yun Chiapas la xcha´ yak´ sk´opyun te Derechos Humanoetik sok te justisia
Te
COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te k´alal xtaluk ta ilaw te delegasión yun te Grupo yun A´tel yun te ONU swenta Detensión Arbitraria ta Slumal Méjiko, te la yich´ pasel ta sk´aalel waxaklajuneb k´alal ta baluneb xcha´ winik yun septiembre, te wolawal majistrado yun te Tribunal Superior yun Justisia sok Konsejo yun te Judikatura yun Estado, Guillermo Ramos Pérez, la stsob sbajsok te k´alal staluk te delegasión, oficialetik yun te Alto Komisionado yun Nasiones Unidas ta swenta te Derechos Humanoetik ta Méjiko sok te Poder Judisial yun Estado, te la yich´ pasel ta snaul Palapa Corazón Borraz li´ ta slumal Tixtla Gutiérrez.
Te k´alal a k´opoj te Ramos Pérez, la xcholbey sk´olal sok la yal wokolyun te a´teliletik pasbil ta slumal Chiapas, la xcha´ yak´ sk´opyun te ya spasikxanbel te a´telil jurisdiksional ta jun lekil Tribunal, sok jamal sti´il pa´ ke ya stak´ staik ta ilel te jlumaltik te bitik ya spasik, ta swenta sk´oesel ta pasel te ya´telik, te xchajpanel k´opetik sok skanantayel te sderechoik te jlumaltik.
La yal te yakal ta lekubte -
Presidente del Consejo Editorial:
Lic. Jesus López Hernández
Director General:
Lic. Zulma Sánchez Macías
Director Editorial:
L.C.C. César Augusto de Coss Arguello
sel sok ach´ubtesel te modelo yun te Poder Judisial yun jlumaltik, te banti junax yakalik ta a´telsok te yantik institusiónetik, te Mexa yun Rekonsiliasión, te la yich´ abeyel yipal spasel te k´alal a k´ax ta ta a´tel li´ ta snaul chajpanel k´op te Ajwalil Konstitusional orita, Rutilio Escandón
Cadenas, sok yejtal te k´alal la yich´ pasel ta ya´wilal 2009, ay bayel mach´atik skoltayojix lok´el te ayik ta chukel, y ma´yukbay cha´ tsajkemikix ta chukel ta skaj te lekil jenteikix.
Te snaul chajpanel-ito lek yakal xchapbel te k´opetik, yakal snojptesbel sok skoltaybel te mach´atik ayik ta chukel, ta swenta slekubteselik, junax yakal yilbelik sok xchapbelik ta yoxebal te Poderetik yun te Estado te bitik k´opil ya yich´ chajpanel, ta slekubtesel sok yich´el ta muk´ te jlumaltik.
Jichyunabi, la yalbey te yakuk yilik te a´telil yakal ta pasel-ito, te ja´ ta swenta slekubtesel sok snojptesel te mach´atik ayik ta chukel pa´ ke ya stak´ xcha´ ochik ta jlumaltik, ta swenta yich´el ta muk´ te derecho yun lekil kuxinel, te tsoblej la yich´ pasel ta snaul Poder Judisial estatal ta swenta Skoltayel Lok´el te Chukeletik.
Ta slajibal k´op, te Ramos Pérez la yal te spisil yakal
Gerente Administrativo:
Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos
Gerente de Circulación
L.C.C. Minerva García Ruiz
yich´bel ta muk´ te Poder Judicial te bitik ya xchajpan te Korte Interamerikana yun Derechos Humanoetik sok Tratados Internasionaletik, ta swenta te Chukel Prebentiba Ofisiosa, teyuk-a te ay pasbil nojptesel (kapasitasión),
Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez
Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez
k´op-ayej sok te Fiskalía Jeneral yun te Estado sok te órganos jurisdiksionales federaletik, swenta jich junax ya yilik sok skanantayik te Derechos Humanoetik.
Te Grupo yun A´tel-ito, te banti ya x-a´tejik te
mach´atik ya sna´beyik lek swentail, ya stsobik k´opetik o informasión yun te ajwaliletik sok organisasionetik, soknix ya xbajt yilik yantik lumetik ta swenta yilel te binta ut´il ay te tsakel ta chukel ta pamapam lumetik.
Diseño Editorial: L.I.A. Jaime Ginés Soriano L.D.G. Wendy García Martínez
EL HERALDO ZONA ALTOS ES UNA PUBLICACIÓN SEMANAL. VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 I AÑO 3 I N° 212 EDITOR RESPONSABLE EDUARDO SÁNCHEZ MACÍAS. NÚMERO DE CERTIFICADO DE RESERVA DE DERECHO AL USO EXCLUSIVO DEL TÍTULO: 04-2020-021913143600-101. CERTIFICADO DE LICITUD DE TÍTULO Y CONTENIDO EN TRÁMITE DOMICILIO DE LA PUBLICACIÓN, IMPRESO DISTRIBUIDO POR EDITORA SAMHE S.A. DE C.V. CON DOMICILIO 3ª SUR ENTRE 7MA Y 8VA PONIENTE, NÚMERO 822, COLONIA CENTRO, TUXTLA GUTIÉRREZ, CHIAPAS. TELÉFONOS: (961) 6120011, 6113851
2 VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS
HIAPAS C
wolawal majistrado Guillermo Ramos Pérez la stsob sbajsok te Grupo yun A´tel swenta Detensión Arbitraria yun te ONU ta Méjiko
Te López Obrador xk´otok yil te bay k´alal ju´emix ta pasel te Tren Maya sok te yach´il aeropuerto yun Kintana Roo
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te k´axixtel slajib semana, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel
López Obrador la sbeintay yil te sbin Tren Maya ya xbajt ta Palenke k´alal ta Kankun, soknix te yach´il Aeropuerto Internasional yun Tulum
Felipe Carrillo Puerto, ta slumal Kintana Roo.
Te muk´ul ajwalil la yil te kol spisiluk ju´emix ta pasel te sbeib Tren Maya, te 859 km ya xbajt ta Palanke k´alal ta Kankún, soknix ja´ jun bejyun te Mérida k´alal ta Kankún sok ya yich´ pasbeyel slusil.
Jich te bit´il yak´o ta na´el ta sredes sosiales, ta xch´ixil te beetik, ay ju´emix o yakal ta pasel mil 554 km: 234 puen-
teeti yun karroetik, mil 401 ta chajp bej k´axel ta yalanil te sbeib trenetik, 673 ta chajp sbeib k´axel chambalametik sok 53 puenteetik ta alan sonaetik sok uk´emetik.
Te ajwalil yun jlumaltik la yak´ ta na´el te ya xcha´ tal yil li´ ta che´ semana te tren, ja´nax te ja´ ya sbeintayixbel a te Kankún k´alal ta Eskársega, ta slajibal
k´op, la yal te ya yich´ pasbeyel sk´inul ta yuil disiembre.
Te sk´aalel sábado xk´otok yil te yach´il Aeropuerto Internasional yun Tulum Felipe Carrillo Puerto, ta Kintana Roo, te banti la yich´ joinelyun te ejérsito mejikano ta swenta yilel te a´telil pastajem sok te sk´olal ya yich´ pasbeyel sk´inul ta yuil disiembre.
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Te k´alal a k ópoj ta sab te k´axixtel martes, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López
Obrador la yal te yakal spasbel chopolil te Poder Judisial, yakal yuts´inbelik te ajwalilyun, ta skaj te ay sk´ano keja yun chopol ya x-a´tejik, te ya x-elk´ajik ta yutil te poder yun Unión.
Ta swenta te k´op-ito, te muk´ul ajwalil la yal: “Ta skaj te yakal kak´beltik keja sok yakal kak´beltik ta na´el te bitik chopol ya spasik, lijkel sjolik sok ya sk´an slej jmultik te Poder Judisial”.
Jichyunabi, te López
Obrador la xcha´ yal te ja´ yakal skoltaybelik te chopol jenteetik te Poder Judisial, yakal skoltaybelik te mach´atik stao tulan smulik, sok yakal smakbelik sbej te a´telil yakal spasbelik te muk´ul ajwalil.
Te k´alal a k´opoj ta prensa, la yich´ jojk´obeyel te binta ya snopyun te binta la xchajpan wajey cha´jey te Suprema Korte yun Justisia yun te Nasión (SCJN) pa´ ke ya yak´ ta na´el te Sekretaría yun
Funsión Públika (SFP) te bitik
ay yunik sok te stak´inik te 23 ta tul ingenieros militaretik, te a´tejik ta spasel te Aeropuerto Internasional Felipe Ángeles (AIFA).
Te muk´ul ajwalil la yal: “Te ya kale, tame yun yakal sk´anbelik yich´ ak´el ta na´el te bitik ay yunik te mach´atik la spasik te aeropuerto, te ayik ta grupo yun injenieros militaretik, te ya jnope ja´ te ya sk´an ya yich´ ak´el spisil te informasión, manchuk tame maba yakal yich´belik ta muk´ te Sjunil Sme´ Mantalil te Korte”.
Te López Obrador la yal te maba yakal xch´uunbelik spasel te Poder Judisial te bitik albil sk´olal ta Sjunil Sme´ Mantalil, “ja´ yakal yuts´inbelik te sjunil mantaliletik”. Ja´naxyunts´in, la yal te ya sk´an yich´ ak´el te sjunil te bitik ay yunik te oxeb xcha´ winik ta tul militaretik te koltaywanik ta spasel te AIFA, pa´ ke “ jich ma smel yo´tanik sok ma stak´ sleik k´op-a te konserbadurisimo. Maba yakal ta ich´el ta muk´ te Poder Judisial, maba yakal ta ich´el ta muk´ te Sjunil Mantaliletik. Ma jlijkesbeytik sjolik, max kuts´intik”, xi la yal ta tse´e.
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Te k´alal a k´opoj tas ab te k´axixtel miérkoles, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te “ja´ yuts´inel ya xk´ot Méjiko tame ya kak´tik spasik te chopol polítika”, ta swenta te sk´olal ya yak´ jun amparo te xchebal sala yun te Suprema Korte yun Justisia yun Nasión, te yak´obey ochel sjunil jun empresa te ma sk´an te sjunil mantalil yun te industria eléktrika.
Te muk´ul ajwalil la yal te mach´atik ya x-a´tejik ta Poder Judisial, te banti ayik te juesetik, majistradoetik sok ministroetik, ja´ yakal skoltaybelik te empresaetik talemik ta yantik lum, yejtal te k´alal la yich´ jelel te Sjunil Sme´ Mantalil.
Jichyunabi, la xcha´ cholbey sk´olal te ja´ a kaj ta jelel te sjunil mantaliletik te k´alal a k´ax ta muk´ul ajwalil te Carlos Salinas de Gortari, pa´ ke ya stak´ x-ochik ta industria eléktrika te empresaetik yun yan lumetik.
“Ta ya´wilal 1989 la sjelik chajp sjunil mantalil pa´
ke ya stak´ x-ochiktel te empresaetik yun yantik lum”. Ta patilal, la sts´aktel te Ernesto Zedillo.
“Jichyunabi, te nameytel, k´alal ta ya´wilal 2018, ¿ya a kuyik ta la smakbey sbej o la xchajp te Poder Judisial te maba lek te sjelik te sjunil mantalil-ito, te ma la yich´ik ta muk´ te Sjunil Sme´ Mantalil?, Mauk, ma a k´opojik, ma binta la yalik, junax la xchap sk´opik”. Ja´naxyunts´in, te orita, te la yich´ix jelel te sjunil mantalil yun te industria eléktrika, te banti ja´ix tulan sk´olal te jlumaltik, “ya sk´an spasikxanbel sok ma sk´anik te ya xtup´ te reforma eléktrika sok yato sk´an xchonikxan te bitik ay yun te jlumaltik.
“¿Sok binta ut´il ya xlekub-a te slumal Méjiko? Ma´yuk, ma´yuk slekilal, sok bayel a moj te stojol te kasolina, diésel, te kas, moj stojol te lusetik. Ja´ lekil negosio yunik te k´ejel empresaetik, ma´yuk slekilal ta stool te jlumaltik. Ta skaj te chopolik sok elk´ajik te a´teltuuneletik”.
Te muk´ul ajwalil, la yal te manchuk tame yakal skol-
taybelik te chopol jenteetik sok te elek´etik te cha´ tul mach´atik ayik ta Poder Judisial, “maba ya xkejchajotik ta yak´el te keja, ta yalel te bitik chopol ya spasik. Sok ya kalbeytikxan sk´olal te ya sk´an ya yich´ jelel te sjunil mantalil”.
“Te Sjunil Sme´ Mantalil yun te Méjiko, jamal yaloj te rekursos enerjétikoetik sok te slum sk´inal petróleo ja´nax ya stak´ stuuntes o slok´es te slumal Méjiko, te jlumaltik mejikano, te mach´atik maba jich ya yalik, yakal yuts´inbel o sbolobtesbel te Méjiko.
Te spasel industrialisar te Méjiko ma ja´ ta swenta xchonel spisil te bitik ay yun te jlumaltik”, xi la yal.
Te muk´ul ajwalil la xcha´ yal te historia-ito “ja´ te la k´an stup´ik ta polítika neoliberal, ta chopol polítika, ja´naxyunts´in, ja´ lek te la yich´ jelel o yanej ta ya´wilal 2018, sok ta skaj te maa ju´yunik ta yelk´anel spisil, ja´ yakal jtuuntesbeltik te bitik jil yunik, ja´ jich yakal jlekubtesbeltik te jlumaltik Méjiko. Ja´ yuts´inel ya xk´ot Méjiko tame ya kak´tik spasik te chopol polítika”.
Tame ya smakbey sbej te sjunil mantalil yun te industria eléktrika te poder judisial, ja´ ta swenta yuts´inel te Méjiko: López Obrador
Te muk´ul ajwalil López
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 3 EL HERALDO ZONA ALTOS
Obrador la sk´an keja yun te yakal slejbelik k´op te Poder Judisial
TE RUTILIO ESCANDÓN LA YALBEY
WOKOLYUN TE AMLO TE LEKILAL
YAKAL YAK´BEL TE TREN MAYA
COMUNICADO/CDMX
Te k´alal a k´opoj ta sab te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, te banti la yak´ ta na´el te bay k´alal ju´emix ta pasel te Sbabial Tramo Palenke-Eskársega yun te Tren Maya, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te lon bujts´an k´inal ya ya´ayikyun te slumal Chiapas te muk´ul a´telil-ito, melel chikanix ta ilel te lekilal yakal yak´bel, yakal ya´bel ya´tel te jlumaltik sok turismo.
La yal te, jich te bit´il ya yich´ pasel te proyektoetik Refinería Olmeka
Cheb Bokaetik sok te Tren Transístmiko, sok te ya yich´ pasel snaul nopjun Instituto Politékniko Nasional (IPN) ta Palenke sok te ya yich´ pasel Hospital yun ISSSTE, te Tren Maya ya xkoltaywan ta slekubtesel te slumal Chiapas sok Tabasko.
La yal wokolyun te muk´ul a´teliletik-ito, te
programaetik sok te polítikaetik yakal spasbel te Ajwalil yun te Xchanebal Transformasión, te yak´oj ta ilel te lek yakallik ta a´tel, jich bit´il te ts´ujemix koel 10.6 por ciento te me´bajil ta Chiapas. Sok la yal te, jich te bit´il yakal ta ju´el ta pasel te a´teliletik-ito, bayel ya yak´ lekilal sok ya slekubtes jlumaltik te Tren Maya, melel ya yik´tel ilawetik, te ya xtal smulanik yilel te st´ujbilal lum k´inal, te stalel xkuxinel te jlumaltik, sok bayel ya yak´ jilel tak´in ta jlumaltik.
Te Escandón Cadenas la yal te ja´ jich yakalik ta a´tel te bit´il yakal spasbel te muk´ul ajwalil López Obrador, jich la yal te k´alal la yak´ ta na´el te ja´ tulan sk´olal yakal ta ilel sok lekubtesel te salud, te nopjunil sok te swe´elik te jlumaltik, ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik.
La xcholbey sk´olal te ay yakal spukbel cha´ mil
millones ta chajp we´eliletik ta jujuntik k´aal te Programa sbiil Noel Ala Ch´ujtil, Bujts´an O´tanil ya Sujtotik ta Naj, te yakal ya´bel k´ixin we´eliletik ta sab te alnich´anetik sok te ch´ieletik ta snaul nopjunetik, soknix ay yakal ya´belik we´elil ta xmal k´aal ta juklajun xcha´ winik pam munisipioetik te wokol ayik.
EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 4
La yal te k´alal ta orita, ay pukbilix 965 millones 939 mil 589 ta xajt´ we´eliletik ta swenta skoltayel jun millón 576 mil 544 ta tul nopjunetik, te ayik ta waxaklajun mil 958 chajp snaul nopjunil, te banti ay yich´o tuuntesel chan mil 125 millones 712 mil 702 pesos tak´in.
Ta swenta te salud, la xcholbey sk´olal te ay ak´bil stak´inal ta swenta slekubtesel, spasel sok xchajpanel te hospitaletik, klínikaetik sok te snaul poxilaletik, sok la yal te, jich te bit´il ay karroetik yun poxtayel te yakal sbeintaybel te slumal Chiapas, ja´ jich yakal ta ich´el ta muk´ te derecho yun kanantayel sok poxtayel.
Jichyunabi, la yal te ay lajun chajp konboyetik yun salud te yakal sbeintaybel te jlumaltik, te banti ay staoik kolta -
yel olil xche´ millones ta tul te jlumaltik, sok te, ta ya´wilalnax 2023 ay yak´ojik 75 mil 502 ta chajp konsultaetik.
EL HERALDO ZONA ALTOS
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 5
te me´ Claudia Sheinbaum sk´olal bayel ya xu´yun te tsaltomba yun muk´ul ajwalil: Enkuesta
Te me´ Claudia Sheinbaum ay ta sbabial lugar; te me´ Xochitl Gálvez ay ta xchebal lugar; yoxebal lugar ay te Samuel García; sok ta xchanebal lugar ay te independiente Eduardo Verastegui
Te enkuesta la yich´ pasel ta sk´aalel juklajuneb k´alal ta tab yun septiembre, ja´nax la yich´ ich´el ta wenta te mach´atik k´axemikix ta waxaklajuneb ya´wilalik
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Claudia Sheinbaum Pardo, sk´olal ya xu´yun k´alal ta 68% te tsaltomba yun sleel muk´ul ajwalil, jich te bit´il la yak´ ta na´el te enkuestadora De las Heras Demoteknia.
Te m´el k´axemix ta Wolawal ta Ajwalil yun te Siudad yun Méjiko, Sheinbaum Pardo, lon bayel te skoltayel ta swenta sjelolinel jilel te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel
López Obrador, ta skaj te ma´yuk yipik te skontra, te yantik partidoetik.
Te Sheinbaum Pardo maba ts´ujem koel te skoltayel pa´ ke ja´ ya x-och ta sbabial muk´ul ajwalil ants yun te Méjiko.
Melel te wolawal ants yun te Xchanebal Transformasión k´ax ta olil ya xu´yun te votoetik, yan stukel te me´ Xóchitl Gálvez, ta Frente Amplio yun Méjiko, sk´olal ya xjil ta xchebal lugar.
Jich te bit´il la yak´ ta na´el te enkuesta, te mach´atik la yich´ik jojk´obeyel ay waxakeb xchan winik por ciento ya skoltayik te Doktora Claudia Sheinbaum, pa´ ke ja´ ya x-och ta muk´ul ajwalil te yakuk yich´ix leel orita te muk´ul ajwalil ta swenta sjelolinel jilel te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador.
Ta spisil, aynax chanlajuneb por ciento te mach´atik ya spas votar te panista Xóchitl Gálvez; ta yoxebal lugar ya xjil te ajwalil yun Yach´il León, Samuel García, te banti sk´olal ya staj chaneb por ciento te votoetik; jichek te independiente, Eduardo Verastegui, sk´olal ya staj koltayel cheb por ciento.
Te enkuesta la yak´ ta ilel te ay skoltayelyun 71% te jlumaltik; te Samuel García ay skoltayel 40%; Eduardo Verastegui, 34%; sok te Xóchitl Gálvez ay skoltayel 29%. Te 62% la yalik te lek yakal ta beel te Méjiko, aynax 30% te la yalik te maba lek yakal ta beel te Méjiko.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 6
EL HERALDO ZONA ALTOS
TE MORENA LA STSAJ TE CHAN
TUL TSALTOMBAYUN TA
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te konsejo estatal yun Morena la stsaj te k’axixtel semana te chan tul tsaltombaetik yunik, te korcholaetik sbiil, te ya stsal sbaik ta sleel te wolawal estatal yun te Xchanebal Transformasión.
Te mach’atik a jilik, ja’ik te”: José Mayel Cruz Castellanos, la staj 61 votoetik; José Antún Aguilar Castillejos te la staj 39 votoetik; Sasil de León Villard la stsaj 52 votoetik sok te Lox Urbina te la staaj 52 votoetik.
Te yantik, jich bit’ il te Carlos Morales la staj chaneb xcha’ winik votoetik, te Manuela Obrador la staj jo’lajuneb votoetik sok te me’el Patricia Armendáriz la staj oxeb votoetik.
Te slajibalik-ito jilik ta fuera, maa ju’yunik te tsaltomba, te la banti la yich’ik jilel tsael chan tul te mach’atik ya stsal sbaik ta enkuesta.
Te Carlos Molina Velasco la yal te ya sk’an junax ya yak’ sbaik yun te partido, sok la yal te ma’yuk stsael te mach’a ya yich’ koltayel, ya yich’ beintayel ta wolawal te naetik ta swenta spukel sk’olal te Claudia Sheinbaum, ja’ ya stsaik te jlumaltik.
Te mamal Bxido Xishe Jara Bolaños, wolawal yun te Bats’il Lumetik ja’ a wolawan ta sjachel ta pasel te tsoblej yun te Komité Ejekutibo Nasional.
Jichek te ants wolawal yun te Konsejo Polítiko Estatal, Nichin Esponda, la yil te spartisipasión sok la ya’ay stool te sk’opik te konsejeraetik sok te konsejeroetik.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 7 EL HERALDO ZONA ALTOS
Te Rutilio Escandón la pasbey sk´inul te la yich´ lekubtesel te Hospital Jeneral “Maruch Ignacia Gandulfo”,ta slumal Komitán
COMUNICADO/COMITÁN
Ta swenta slekubtesel te koltayel sok te poxtayel ta swenta salud, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk´inul te Hospital Jeneral “Maruch Ignacia Gandulfo” la yich´ lekubtesel ta slumal Komitán yun Domínguez, te banti la yal te ja´ wokolayalyun te yakal ta pasel te a´teliletik-ito, lek yakal ta kanantayel te salud yun jlumaltik ta Chiapas, lek pasbil te snaul poxilaletik, lek chapal ta poxetik sok lek chapaluk te poxtaywanejetik.
Te k´alal la sbeintay yil te snaul poxilal-ito, te ayix 230 ya´wilal yich´bel pasel, te ajwalil la yalbey wokolyun te mach´a la spas, te me´el Maruch Ignacia Gandulfo, te la spas jun kolraywanej
hospital, te banti ya yich´ kanantayel sok poxtayel ta spisil te mach´atik ya sk´anik koltayel, sok la yal yal te, ta swenta te yakal ta pasel te inisiatibaetik-ito sok lekil polítikaetik, te ma´yuk lotil sok te lek yakal ta pasel te a´teliletik ta swenta skoltayel te jlumaltik, yakal ta lekubel te salud soknix yakal ta ju´el ta lekubtesel te jlumaltik wokol ayik.
La yal wokolyun te lek la yich´ pasel te snaul poxilal-ito, jichek te bit´il Hospital yun Alnich´anetik, la yich´ chajpanel ta yach´il ekipoetik sok ta lekil teknolojía, soknix ta áreatik espesialisada ta oftalmolojía, traumatolojía, neurosirujía, hemodiálisis sok hospitalisasión, lek ya stak´ skoltayik sok xpoxtayik ta pajal te jlumaltik, ba´yuk stsael.
“Te polítika tulan sk´olal kuntik ja´ te a´tel ta swenta skoltayel te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik, melel ja´ lon tulan sk´olal te slekubtesel te jlumaltik y ja´nax ya xu´ ta pasel tame lek ya yich´ pasel te a´telil, tame ma´yuk lotil sok tame ay xk´uxul o´tanil, jich bit´il te yakal spasbel te muk´ul ajwa -
8 . VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS
lil Andrés Mayel López
Obrador; teyuk a yakal ta ch´iel te Chiapas. Max a mel a wo´tanik, maba ya jkejchantik ta spasel, ya x-a´tejotikxanbel ta swenta slekubtesel ta spisil te jlumaltik”, xi la yal.
Te k´alal la xcholbey sk´olal te ja´ lon tulan swentail te salud, te nopjun sok te a´telil ta swenta slekubtesel xkuxinel te jlumaltik, te ajwalil la yal te ja´ wokolayalyun te junax yakalik te a´tel te Ajwalil Federal
sok Estatal, te Chiapas ja´ pam lum yun Méjiko te bayel ts´ujemix koel yun te me´bajil, te ts´uj koelyun 10.6 por ciento, ja´ tey chikan ta ilel te lek te binta snopoj spasel te ajwalil, te “ja´ nail te me´bajetik swenta jich pajal ya xlekubotikbeel”, xi la yal.
Te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz Castellanos, la yal te tulan sk´olal te a´teliletik la yich´ pasel-ito, te banti k´ax ta 165.83 millones ta pesos tak´in la yich´ tuuntesel, ja´ jun aysok te albil sk´olal ya yich´ chajpanel ta poxetik, ta poxtaywanejetik sok ta lekil snaul poxil, teyuk-a te ay ju´emix ta chajpanel ta lek te snaul poxilaletik yun Chiapas.
La yak´ ta na´el te, li´ ta pael cha´wej, ya skaj ta pasel sok chajpanel te mel ya yich´ik ik´el ta a´tel te mach´atik
ya x-a´tejik ta Salud yun te jlumaltik, soknix la yak´ ta na´el te ayix stak´inal ta swenta spasel sok xchajpanel te aselerador lineal ta slumal Tuxtla Gutiérrez, ta swenta yilel sok xpoxtayel te chamel kánser.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 GOBIERNO EL HERALDO ZONA ALTOS
te Poder Judisial sok te Unicef la spasbeyik pirmar sjunil ta swenta skoltayel te alnich´anetik sok te ch´ieletik
COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ
Ta swenta skanantayel te alnich´anetik sok te ch´ieletik, te wolawal majistrado yun te Tribunal Superior yun Justisia sok ta Konsejo yun te Judikatura, Guillermo Ramos Pérez sok te representante yun te Fondo yun Nasiones Unidas ta swenta te Alnich´an (Unicef) ta Méjiko, Luis Fernando Carrera Castro; la spasbeyik pirmar sjunil te junax ya x-a´tejik te Poder Judisial yun Jlumaltik sok te Unicef.
Te jun la yich´ chapel-ito, ja´ ta swenta te ya yich´ pasel a´teliletik yun skanantayel te alnich´anetik sok te ch´ieletik ayik ta wokol ta slumal Chiapas, ja´ wokolayalyun te yakal ta koltaywanej te Unicef Méjiko sok te talem ta yo´tan ya xkoltaywan te snaul chajpanel k´op yun Chiapas.
Jichyunabi, te majistrado Ramos Pérez, la yal te tulan sk´olal te bitik ya spasik o te ya´telik te juesetik, te majistradaetik sok te majistradoetik, te lek chapalik sok tulan
sk´olalik li´ ta snaul chajpanel k´op, sok ja´ik ya xkoltaywanik ta yilel sok xchajpanel
sjunil te a´teliletik ya yich´ paselyun te jun la yich´ pasel pirmar-ito.
“Te alnich´anetik sok te ch´ieletik ja´ lon tulan sk´olal yunik te jlumaltik, teyuk-a te ya sk´an jchajpan jbajtik ta swenta skanantayelik, ya sk´an lek ya jtuuntestik te bitik ya yak´ te Unicef, jich bit´il te metodolojía yun ich´el ta k´op, nojptesel, talleretik, sok te ya sk´an lek ya yich´ tuuntesel te salaetik, ekipoetik, spisil te bitik yich´o ak´el ta swenta skanantayel sok skoltayel te alnich´an chiapanekaetik”, xi la yal te Ramos Pérez.
Ta slajibal k´op, te wolawal yun te Poder Judisial la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun
te yakal sk´oesbel ta pasel te a´teliletik, te a´telil ya spas ta jujuntik k´aal te mach´atik ya x-a´tejik li´ ta snaul chajpanel k´op.
Te k´alal a k´opoj te representante yun Unicef Méjiko, Luis Fernando Carrera Castro, la xcholbey sk´olal te bitik ya sk´an ya spas te Unicef ta swenta xchajpanel sok spasel jun lekil balumilal yun te alnich´anetik, melel yan binta ut´il ya sk´an ya yich´ik koltayel te alnich´anetik, maba pajalsok te me´elmamaletik.
Sokek te wolawal ants yun te Ofisina yun Unicef Chiapas, Isabel Velasco Luna, la xcholbey sk´olal te k´alal ta Siudad yun Méjiko yakalik ta a´tel sok te Poder Judisial ta swenta skoltayel sok xchajpanel ta lek te alnich´anetik soknix te ch´ieletik ay stoaik uts´inel, sok te ofisina yun te Unicef Chiapas ja´ tulan sk´olal yakal yilbelik sok xchajpanbelik te junx ya x-a´tejiksok te a´teltuuneletik, te ya xkaj spasik te lekil salaetik yun aayel stool k´op (audiensias) ta swenta skoltayel te alnich´anetik.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 10 EL HERALDO ZONA ALTOS
te Konsejo Estatal yun te Morena Chiapas
la stsob sbaik ta swenta sleel te chan tul
mach´atik ya sk´an x-ochik ta Wolawal yunik
DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ
Leknax la stsob sbaik sok la yich´ sbaik ta wenta te Konsejo Estatal yun te Morena ta Chiapas, te wolawan ta spasel te Diputada, Nichim yun Maruch Esponda Torres.
Ta swenta stsael te mach´atik ya x-och sbiilik ta enkuesta yun sleel te Wolawal
yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión ta slumal Chiapas.
K´otik ta lok´el jukeb sjuk winik ta tul konsejeraetik sok konsejeroetik ta swenta spasel te tsoblej, sok ta swenta sleel te mach´atik ya xjilik, te junax ayik.
Te Wolawal yun te Konsejo la yak´ ta na´el te binta ut´il a jil te resultadoetik yun te
tsaltomba ta yutil morena, te banti chan tul mach´atik bayel la yich´ik pasel votar, cheb antsetik sok cheb winiketik, ja´ a jilik te: Lox Irene Urbina Castañeda, te la staj lajchajeb yox winik votoetik; te Sasil de León Villard la staj lajchajeb yox winik votoetik; te José Mayel Cruz Castellanos la staj jun xchan winik votoetik sok te José
Lek chapalotik ta swenta sts´akelbel te Xchanebal Transformasión ta Chiapas: Dr. Pepe Cruz
Ta spisil te lajuneb sjuk winik ta tul konsejeros estataletik yun te Morena, jun xchan winik ta tul mach´atik la spasik votaryun te Cruz
Castellanos
La xcha´ yak´ sk´opyun te ya sju´tes ta lekubtesel te Chiapas, te ya sts´akbel te proyekto yun te 4T
COMUNICADO/TUXTLA
GUTIÉRREZ
Te doktor Pepe Cruz, la xcha´ yak´ sk´opyun te ya sts´akbel ta pasel te a´teliletik yun te Xchanebal Transformasión yun te Méjiko sok te Chiapas, junax ya x-a´tejsok te jlu -
maltik ta swenta slekubteselik te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik, jich la yal te k´alal la yich´ tsael jilel te ya stak´ xtajin ta tsaltomba yun te Wolawal yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión ta Chiapas.
Te k´alal la stsob sbaik te Konsejo Estatal yun te Morena ta Chiapas, te lajuneb sjuk winik ta tul konsejeroetik la spasik votar ta swenta sleel te chan tul mach´atik ya stak´ x-ochik ta wolawal yun te Skoltayel te Xchanebal Transformasión yun Chiapas, te banti la yich´ leel cha´ tul ants sok cha´ tul winiketik ta swenta pajal ich´el ta wenta, te banti a ju´yun te doktor Pepe Cruz, la staj jun xchan winik votoetik, te ja´ bayel la staj koltayel ta xchanebalik.
Te k´alal la yich´ tsael jilel-ito, te doktor Pepe Cruz la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ay sok la yalbey wokolyun te sjoytak te la yich´ koltayelyun,
melel talem ta yo´tan te ya swolbel te jlumaltik chiapaneko ta swenta sts´akelbel te a´teliletik sok slekubtesel te jlumaltik.
Te binta tulan sk´olal yunik te mach´atik ayik ta Morena, ja´ te junax ya yak´ sbaik, teyuk-a te ya kalbey wokolyun te a´telil yakal spasbelik te joytak ta partido, te mach´atik la yak´ik ta tsakel sbiilik ta tsaltomba, ya jna´ te ayto bitik pasel ya sk´an kuntik sok te junax ya xbenotikbel ta swenta te Chiapas, xi la yal te doktor Pepe Cruz.
Ta slajibal k´op, te mamal sk´olal ya x-och ta Wolawal yun te Skoltayel te Xchanebal Transformasión ta Chiapas, la yal: “Ya x-a´tejotikxanbel ta skoltayel sok xchajpanel te jlumaltik, ma´yuk stsael, ma´yuk mach´a k´ejel ya xjil, ya jk´oestik ta pasel spisil te bitik tulan sk´olalyun te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik, melel lek yakal xchajpanbel jilel te ajwalil kuntik, Rutilio Escandón Cadenas”.
Antún Aguilar Castillejos la staj balunlajuneb xcha´ winik votoetik.
Te k´alal a k´opoj ta stool te mach´atik ayik ta partido, te Dip. Nichim Esponda la yal: “Ya jna´ te lon tulan sk´olal te binta la jpastik te k´aal-ito, te binta la jchaptik te mach´atik ayotik ta Konsejo Estatal yun te Morena, tulan sk´olal ta swenta jlumaltik Méjiko
te
sok ja´xan lon tulan sk´olal ta swenta te Chiapas”.
Ta slajibal k´op, la xcholbey sk´olal te lon bujts´anax k´inal ya ya´ayik te ayik ta konsejeraetik sok konsejeroetik, sok te ya sk´an lek ya spasik te a´teliletik ay ta swentaik.
La yich´ tael ta ilel te junax ayik, bujts´anax k´inal la stsob sbaik te Konsejo Estatal yun te morena Chiapas.
Claudia Sheinbaum
Pardo la yal te ya sts´akbel te XchanebalT
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Te k´alal a k´otik ta lok´el sok nojyun te muk´u naj Guelaguetsa ta Siudad yun Oajaka, te Wolawal Ants Nasional ta swenta Skoltayel te 4T, Claudia Sheinbaum Pardo, la yal te ya sts´akbel ta stup´el te elk´ajel ta spamal slumal Méjiko.
Te k´alal a wolawan ta spasel pirmar te Akuerdo yun Junax ya Xbenotik ta swenta te Tranformasión yun slumal Oajaka, te Sheinbaum Pardo la xcha´ yak´ sk´op ta stool te slumal Oajaka, la yal te ya ya´bey yipal te a´telil; ja´naxyunts´in, ja´xan lon tulan sk´olal te ya yich´ ta muk´ sok ya sts´akbel te proyekto yun te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, sok te xk´uxul o´tanil.
Te k´alal tey ayik ta tsoblej te mach´atik ayik ta spartido sok te mach´atik ya xkoltayotyun, sokek te a´teltuunel munisipaletik, empresarioetik, polítikoetik sok artistaetik, te me´el k´axemix ta wolawal yun Ajwalil ta Siudad yun
Méjiko, la yal te ya yich´bel ts´akel te stak´in me´elmamaletik sok te proyektoetik yakal spasbel te López Obrador.
Ja´naxyunts´in, la yal te nail ya sk´an yich´ pasel “jun tulan a´telil sok lucha, pa´ ke jich ya xu´ yunik ta 2024”, sok jich ya yich´bel ts´akel te Xchanebal Transformasión, “ma jk´antikix te chopol ajwalil te cha´ox tulnax mach´atik ya skoltayik”.
La yal te ay “a´telil C” yun te Morena, te ja´nix yaloj te muk´ul ajwalil, Andrés Mayel López Obrador, ja´ te ya sk´an bayel ya xu´yunik ta Kongreso yun te Unión, spisil te alkalde munisipaletik sok te ajwaliletik, ja´ jich ya stak´ yich´ ts´akelbel te proyekto yun te 4T.
Te k´alal xk´otok ta ilaw te Wolawal Ants Nasional, te la yich´ joinelyun te Mario Delgado, wolawal nasional yun Morena, la yich´ ch´ajtayel ta swenta slok´esel sok stup´el te chopoliletik ta stool, sok la yich´ abeyelyun te bats´il lumetik ch´ix namate´il yun ak´mantal.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 11 EL HERALDO ZONA ALTOS
TE RUTILIO ESCANDÓN WOLAWAN
TA SKOLTAYEL LOK´EL 510 TA TUL
CHUKELETIK TA SLUMAL CHIAPAS
COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas wolawan ta skoltayel lok´el 510 ta tul chukeletik, te mach´atik ay staoik tebuk smulik ta slumal Chiapas, te banti la yal te, yejtal te k´alal a jajchtel ta pasel te a´teliletik yun xchapel k´opito, ay ju´emix ta koltayel lok´el jo´ mil 416 ta tul winiketik sok antsetik, te ma´yukbay cha´ tsakbilikix ta chukel ta skaj te lekubik lok´el.
“Te k´alal la jchajpanbeytik sjunil te a´teliletik-ito ay bayel mach´atik maba lek la yilik, la sleik jmultik te ya jkoltaytik lok´el chopol jenteetik, ja´naxyunts´in, ya jna´tik te lekil jenteetik sok ya jna´tik te ya sjelik te xku -
xinelik, sok te ya x-a´tejik ta stool te skomunidadik sok ta swenta te Chiapas, te orita lon bujts´an k´inal ya ya´ayik te jlumal -
tik te yakal ta pasel te kaltayel-ito, melel chikan ta ilel te lek te binta la jnoptik spasel, melel bayel yakalikix ta a´tel,
yakalik ta lekubelsok te sme´ statik, ma´yukbay tsakbilix ta chukel sok stao te mach´atik koltaybil lok´el”, xi la yal.
Te k´alal la xcholbey te bit´il a och ta wolawalyun te Poder Judisial yun Estado, ta ya´wilal 2013, la xcha´ jach te Mexa yun Xchapel K´op (Rekonsiliasión) te k´alal aytonax 250 ta tul te mach´atik skoltayej lok´el-a, te ajwalil la yalbey wokolyun ta yoxebal te Poderetik yun Estado, te Komisión Estatal yun te Derechos Humanoetik, te a´teltuuneletik yun kanan sok te chajpanwanejetik, melel pajal sok spisil yakalik ta a´tel ta swenta yilel sok xchajpanel te junetik yun xchapel te k´opetik.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 12 EL HERALDO ZONA ALTOS
Te Escandón Cadenas la yalbey te antsetik sok te winiketik te la yich´ik koltayel lok´el, te yakuk sujtikbel ta slumalik, ta skomunidadik sok te manchuk ya xk´exawik, te yakuk stuuntesik te bitik la snopik spasel swenta sleel ya´telik o xchonbajik, te yakuk yich´ik ta muk´ te sjunil mantaliletik sok skoltay sbaik, melel ja´ jich ya stak´
xkoltaywanik ta slekubteselbel te Chiapas.
Te wolawal majistrado yun te Tribunal Superior yun Justisia sok ta Konsejo yun te Judikatura yun Estado, Guillermo Ramos Pérez, la yal te k´alal la yich´ chajpanel te k´opetik-ito, 510 ta tul mach´atik la yich´ik koltayel lok´el, ay antsetik sok winiketik te la staik te koltayel-ito.
La xcha´ yak´ sk´opyun te junax ya x-a´tejikxanbel ta swenta xchajpanel te k´opetik sok skoltayel te jlumaltik soknix te derechos humanoetik, ta swenta slekubtesel te Chiapas, sok la yalbey te mach´atik la yich´ik koltayel lok´el te lekuk ya yak´ sbaik, te yakuk ya´beyik yil te sme´ statik te lekil kuxinel.
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 13
EL HERALDO ZONA ALTOS
Te Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te
Snaul Poxilal Guadalupe Victoria la yich´
lekubtesel ta slumal Venustiano Carranza
COMUNICADO/VENUSTIANO CARRANZA
Ta slumal Venustiano Carranza, te ajwalil Rutilio Escandón la pasbey sk´inul te la yich´ lekubtesel te Snaul Poxilal Guadalupe Victoria, te la xcha´ yich´ pasel ta spisil ta skaj te bayel bolobenix, sok ma la stak´ yich´ lekubteselnax, teyuk-a te la xcha´ yich´ pasel ta spisil, te komunidad Guadalupe Victoria ayix yach´il snaul xpoxil te lek chapal.
“Soknix bayel ja´wil ch´ojbil jilel ta o´tanil te snaul poxilal, y te orita la yich´ix ach´ubtesel, ya yich´ ak´el kojt ambulansia sok la jlejbeyix sk´inalul banti ya stak´ yich´ pasel jun snaul poxilal yun eil. Ya jk´an kalbeyex kamigotak, jlumal, te yakal ka´beltik stak´inal ta swenta slekubtesel te snaul poxilaletik, ja´naxyunts´in, te binta lon tulan sk´olal ja´ te manchuk ya staotik chamel, te lekuk ya xch´iik te alnich´anetik, teyuk-a te soknix ya kalbeyex te ya sk´an xtajinex sok a kanantay a baik”, xi la yal.
Te ajwalil soknix la yal te ya xtal yan poxtaywanej (doktor) te ya x-a´tej ta ajk´abal sok
xchixil k´aal ajk´abal ya yich´ jamel te snaul poxilal-ito: “Melel xi´ba sbaj ay mach´a ya xtaot ta chamel ta ajk´abal, pa´ ke li´ ya yich´ ilel sok poxtayel, ta t´ujbil snaul poxil”.
Te k´alal la xcholbey sk´olal te ja´ ta swenta slekubtesel te slumal Chiapas te tak´inetik yakal ta tuuntesel, te Escandón Cadenas la yak´ ta na´el te ya stak´ yich´ lekubtesel te Komón Naj yun te lokalidad-ito, te banti ya stsob sbaik sok skolty sbaik te jlumaltik, xi la yal.
Jichek te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz Castellanos, la yal te ja´ nail sok ja´ tulan sk´o -
lal yakal ta lekubtesel te snaul poxilaletik, ta swenta skanantayel te saludik te jlumaltik chiapaneka, jich bit´il ta komunidadetik sok ta yolilal lumetik, te banti yakal ta ak´el lekil koltayel.
Te komisariado yun te komón k´inal Guadalupe Victoria, Octavio Félix Fernández, la yalbey wokolyun te xk´uxul yo´tan te ajwalil, te yakal skoltaybel sok xchajpanbel te bitik tulan sk´olalyun te komunidadetik, jich te bit´il la yich´ lekubtesel te Snaul Poxilal-ito, te ya skoltay sok xpoxtay te jlumaltik li´ ta rejión; ja´nix jich la yalek te wolawal yun te Komité yun Salud, Lucero Vázquez Gómez, la yal te joyob lek ya yich´ ik´el li´ ta Guadalupe Victoria te ajwalil Rutilio Escandón.
Ta slajibal k´op, te alkalde yun te Venustiano Carranza, José Luis Avendaño Borraz, la yal te ja´ wokolayalyun te yakal ya´bel stak´inal te Ajwalil, lekubenix te salud sok te snaul poxilaletik li´ ta lokalidad Guadalupe Victoria, te yach´il sok lek chapal, bayel ta kum poxetikyun sok chapal te bitik ya xtuun ta swenta xpoxtayel te jlumaltik.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 14
EL HERALDO ZONA ALTOS
te Rutilio Escandón la yak’ bitik ya xtuunyun te Programaetik ta swenta
Stup’el te Uts’inel yun Jlumaltik
Te Programa Spasel ja’ Junax Ch’iel sok Junax K’abtik la yak’ik bitik ya xtuun ta swenta spasel kantelaetik, xot’ stsotsil jolil sok ts’isom, stuuntesel bats’il hornoetik, sokxan yantik
La spukik bitik ya xtuunyun te Programa Smakel Jkomunidad, te ya spukbey sk’olal te binta ut’il ya stak’ yich’ tuuntesel te alarmaetik yun jlumaltik, soknix ta swenta slekubtesel te parkeetik
COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te k’alal la yich’ ak’el te bitik ya xtuun ta swenta te Programa ta swenta Stup’el te Uts’inel yun Jlumaltik , te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te k’alal ya yich’ ich’el ta wenta sok xk’opoj te jlumaltik ya xu’ ta kanantayel sok lekubtesel te xkuxinel jlumaltik, teyuk-a te la yalbey wokolyun te jlumaltik chiapaneka te lek sok stojilnax yakalik ta kuxinel.
“Ka kalbey bayel wokolyun te slumal Chiapas melel lek yakalotik ta beel sok yich’el ta muk’ te sjunil mantaliletik, sok yakal jchajpanbeltik te patil alnich’anetik. Ya jk’anbeyex sok kalbeyex te yakuk jpastik bats’il komunidad sok te yakuk jkoltay jbajtik, melel tame junax ya kak’ jbajtik ya xu’ ta lekubtesel te jlumaltik”, xi la yal.
La yal te ya yich’xanbel koltayel te jpatxuktik ta swenta te Programa sbiil Smakel te Jkomunidad, ya yich’ ak’el te bitik ya xtuun ta swenta slekubtesel te parkeetik, sok ya yich’ nojptesel te antsetik sok te winiketik ta swenta te
Programa Spasel Ja’ Junax Ch’iel sok Junax K’abtik, te banti ya yich’ik nojptesel ta a’tel, teyuk-a te yakal ta ak’el te bitik ya xtuunyunik ta spasel te bitik la snopik ta talleretik.
Jichek te wolawal jeneral yun te Sentro Estatal yun Stup’el te Uts’inel ta Stool te Jlumaltik sok Partisipasión
Jlumaltik, Emma Itzel
Orantes Ortega, la xcha’ yak’ sk’opyun te ya slekubtesxan te jlumaltik, teyuk-a te la xcholbey sk’olal te la yich’ koltayel cha’ bajk’ ta tul jlumaltik te orita.
La xcholbey sk’olal te Programa Spasel Ja’ Junax Ch’iel sok Junax Jk’abtik la yak’ te bitik ya xtuun ta spasel kantelaetik, sbonel ejk’ach’il, xot’ stsotsil
jolil sok ts’isom, stuuntesel bats’il hornoetik, slekubtesel aire akondisionado sok te bitik ya xtuunyun te Programa Smakel Jkomunidad, te ya slekubtes te spartisipasión jlumaltik ta swenta stuuntesel te alarmaetik yun jlumaltik sok slekubtesel te parkeetik yun te skomunidadik.
Ta representasión yun te mach’atik la staik koltayel, te ants Anton Chandomí Ocaña, te xk’otok yich’ Nojptesel ta Spasel te Kantelaetik, la yal wokolyun te koltayel yakal yak’bel te Ajwalil sok la yal te ja’ jich ya yich’ koltayel te jlumaltik ta swenta xchajpanel te bitik ya xtuunyunik ta spasel te ya’telik, sok slekubtesel
te slumalik. La xcholbey sk’olal te ja’ wokolayalyun te yakal sbeintaybelik te jlumaltik te a’teltuuneletik, ya staik ta ilel te bitik tulan sk’olal ya sk’anik te jlumaltik sok jich ya yich’ chajpanel.
EL HERALDO ZONA ALTOS
VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 CHIAPAS 15
Te Rutilio Escandón Cadenas la slekubtes te snaul poxilal Espesialidad yun Alnich´anetik
COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ
Te k’alal a jajch ta a’tel te snaul hospitalisasión quirúrjika sok te la yich’ ak’el te bitik ya xtuunyun te snaul poxilal yun terapia intensiba pediátrika yun te Hospital yun Espesialidades
Pediátrikaetik yun Tuxtla Gutiérrez, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te yak´oj sk´opik ta ya´beyel stak´inal ta swenta slekubtesel te snaul poxilaletik, ta swenta slekubtesel te koltayel sok te poxtayel ta stoolik te alnich´an chiapanekaetik.
“Te li´ ta Chiapas yakalotik ta a´tel ta swenta xchajpanel te snaul poxilaletik sok bayel yakal ka´beltik stak´inal, melel te binta ya jk´antik ja´ te lek ya yich´ chajpanel jilel te sistema yun salud, te lek ya yich´ chajpanel ta swenta xpoxtayel te jlumaltik, jich bit´il te la yich´ paselito, ja´ ta swenta skoltayel sok xpoxtayel ta lek te alnich´anetik. Max a mel a wo´tanik, tulan ya x-a´tejotik ta swenta skanantayel te binta tulan sk´olal: te salud sok te kuxinel”, xi la yal.
Te k´alal la yil te laj sk´olal ta pasel te Yoxlajunebal
Jornada yun Sirujía Kardiobaskular, ta swenta skoltayel te alnich´anetik ta munisipioetik yun te Chiapas, te ajwalil la yal wokolyun te junax yakalik ta a´tel te a´teltuuneletik sok te poxtaywanejetik, ta swenta skoltayel te alnich´anetik ya sk´anik operasión, la yal te ja´ jun xk´uxul o´tanil a´tel, melel ya slekubtesbey xkuxinel te chameletik sok te sme´ statik.
Te Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te tak´inetik yakal ta ak´el,
ach´ubenix te snaul poxilaletik, lek chapalix ta poxetik sok ta bitik ya xtuun, sok ay bayel poxtaywanejetik ta swenta yilel te jlumaltik, sok la
yak´ ta na´el te ya xkaj ta pasel li´ ta pael cha´wej ta Tuxtla Gutiérrez te aselerador lineal, ja´ jich ya xlekub ta ilel sok poxtayel te tulan chameletik.
Jichek te wolawal yun te salud, José Mayel Cruz Castellanos, la spak´ sk´abyun te la yich´ ak´el ta na´el te ya yich´ pasel te Torre yun Serbisioetik yun Salud, ja´xan lon tulan sk´olal te ya yich´ pasel te aselerador lineal ta swenta xpoxtayel te chamel kánser, te bayel yakal yuts´inbel te jlumaltik, jich ya xlekubel te xkuxinelik melel ya yich´ ach´ubtesel te bitik ya xtuun.
Sokek te representante yun Heart Care International, Sergio Carrillo, la yalbey wokolyun te a´telil yakal spasbel te ajwalil Rutilio Escandón ta swenta slekubtesel te salud, sok la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayik te junax yakalik ta a´tel, teyuk-a te la xcha´ yak´ sk´opyun te junax ya x-a´tejikxanbeel.
CHIAPAS VIERNES 6 DE OCTUBRE DE 2023 16 EL HERALDO ZONA ALTOS