Vriendenbericht Pieterskerk Leiden issuu

PIETERSKERK LEIDEN

vriendenbericht

12/14

jaargang 21/2 - december 2014 ISSN 1387-9952

2 vriendenbericht > Column en colofon

column

Pieterskerklied

Aan de vooravond van de 3-Octoberviering ontvingen Rens Heruer en Eric Filemon de erepenning van de gemeente Leiden uit handen van Burgemeester Lenferink.

Zij kregen deze onderscheiding voor hun tomeloze inzet voor de stad. Beide mannen zijn ook nauw betrokken bij de Pieterskerk.

Frieke Hurkmans

colofon Het Vriendenbericht is een uitgave van de

Eric Filemon organiseerde de afgelopen jaren

De Pieterskerk in Leiden

Stichting Vrienden van de Pieterskerk en

als bestuurslid van de 3-October Vereeniging de

Steeds stut van staat en stad

verschijnt tweemaal per jaar.

jaarlijkse dankdienst in de Pieterskerk. Sinds 1574

Kon het verval vermijden

een vaste traditie, die jaarlijks ruim 1300 bezoekers

Door giften uit het hart

trekt. Rens Heruer is lid van de Raad van Toezicht

Nu staat in volle omvang

als vertegenwoordiger van de gemeente Leiden

Als nieuw die kathedraal

en was daarvoor bestuurslid van de Stichting

Na dreigende teloorgang

Pieterskerk Leiden.

In ’t Leidse hart centraal

Het stadsbestuur dankte met de erepenning ook

Daar straalt in gouden glorie

de componist en tekstschrijver van het Leids

De Leidse Pieterskerk

Volkslied, dat Rens en Eric in 2000 schreven. Een

De kern van stadshistorie

lied dat niet meer weg te denken is uit Leiden. Maar

Door steun weer eeuwig sterk

wat velen van u niet weten, is dat Rens Heruer

De Sleutelstad is eeuwig

en Eric Filemon vorig jaar ook gezamenlijk een

Zelf sleutel tot behoud

Pieterskerklied schreven. Het lied kent drie versies:

Opdat de dom van Leiden

een voor de Universiteit Leiden, een voor de Orde

Nog ouder wordt dan oud

Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Josse Moers, Kim van Goethem, Leon Geutjes en Monique Roscher. Met dank aan Brigitte Bruyns.

Bijdrage van Frieke Hurkmans.

Foto’s/illustraties Claudia Claas, Hielco Kuijpers, Stefan Tetelepta, Rob Overmeer, Maarten van der Kamp, Frank Emous, Jan van Galen, Museum De Lakenhal, Japanmuseum Sieboldhuis, Erfgoed Leiden.

Vormgeving en druk

Valetti, Claudia

Claas en Drukkerij van der Linden.

Redactieadres

van St. Pieter – de businessclub van de Pieterskerk en een algemene versie, die u hieronder aantreft.

Het Pieterskerklied is binnenkort ook op de website te horen. Daar kunt u ook vinden wat er

Stichting Vrienden van de Pieterskerk

De Pieterskerk in Leiden

de komende tijd te doen is in de Pieterskerk. Ik

Antwoordnummer 12052 VC Leiden

In ‘t midden van de stad

hoop, als altijd, u in de komende maanden in de

Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden

Ooit centrum van belijden

Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de

T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com

Nu ook van wie nooit bad

evenementen, concerten of tijdens openstellingen

www.pieterskerk.com

Een bedehuis van orde

van uw prachtige monument.

IBAN: NL22ABNA0881528307

Een topstuk in het land

© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd.

Van een kapel geworden

Frieke Hurkmans

Tot monument van stand

Directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden

‘De kunst van iets moois, is het weg te laten’ < vriendenbericht 3

‘De kunst van iets moois, is het weg te laten’ Kooromgang 2014

Kooromgang 1978

Daar staat hij op de cover van het

Hoe vaak ben jij eigenlijk op het dak van de

Wat is de grootste uitdaging in het werk dat je

Pieterskerk te vinden?

doet?

“Niet heel vaak. Onder meer omdat het dak

“Om alles ‘strak’ te krijgen. Zo ben ik nu bezig met

Siera (30) een aantal leistenen aan het

tijdens de restauratie grotendeels vernieuwd

de kooromgang. In en rondom het koor valt veel te

is. Het is kortom een uitzondering als ik op het

verbeteren, zoals het schilderwerk van de hekken.

vervangen is, wordt hij op de foto gezet.

dak sta. Bijvoorbeeld als de inspectie van de

Uiteindelijk zou ik willen dat geen enkele kabel of

Monumentenwacht plaatsvindt.”

bedrading te zien is in de kerk. In mijn optiek is

boek ‘Stadswachters’. Terwijl Bram

De huismeester van de Pieterskerk

de kunst van iets moois, juist het weglaten ervan.”

voelt zich vereerd. Wie is deze

Inmiddels werkt Bram ruim drie jaar als freelancer bij de Pieterskerk. Hij is timmerman en restaurateur en

Het werken bij de Pieterskerk pleziert Bram na drie

handyman en welke werkzaamheden

heeft zijn eigen bedrijf. De Pieterskerk huurt Bram

jaar nog steeds. Juist omdat hij het leuk vindt om

voert hij in en rond het monument uit?

in voor het vaste onderhoud en daarnaast heeft hij

te doen, maakt het voor hem geen verschil dat hij

particuliere klanten. Die afwisseling vindt hij fijn.

veel werk alleen moet oppakken. Hierdoor maakt hij de meest bijzondere projecten van dichtbij mee.

Een vragenvuur aan Bram Siera.

Welke werkzaamheden voer jij in zo’n week allemaal uit?

Bram

kende

Rob

Overmeer,

fotograaf

en

“Voornamelijk

Welk project is, gedurende je tijd bij de het

reguliere

onderhoud

van

Pieterskerk, erg bijzonder voor jou geweest?

samensteller van het boek ‘Stadswachters’ nog

de Pieterskerk. Hierbij kan je denken aan

“Als ik een project zou moeten kiezen, dan is dat

niet. Totdat Overmeer bij de Pieterskerk aanklopt,

schilderwerk, vochtcontroles tot het controleren

de verbouwing van Villa Rameau, de voormalige

op zoek naar bijzondere momenten om vast te

van de led-verlichting. Er is een uitgebreide

kosterswoning. Samen met Jan-Willem Nijhof

leggen. De naam Bram Siera valt.

digitale planningslijst waar exact per periode in

(voormalig dutymanager, red.) heb ik de hele boel

vermeld staat wat er moet gebeuren voor het

verbouwd, getimmerd, geverfd en bevloerd. Ik ben

monument. Doordat de Pieterskerk ook een bedrijf

onwijs trots op het eindresultaat. Het is natuurlijk

Hoe is dat toen verder gegaan? en

is, zijn er soms ook werkzaamheden voor de

prachtig om daarover vervolgens complimenten te

afgesproken dat hij een keertje langs kon komen.

evenementen en het café. We denken constant

ontvangen van gasten.”

De dag dat hij langs kwam, moest ik het dak van

na over verbeteringen. De led-verlichting is hier

de Pieterskerk op voor een controle. Het bleek

een voorbeeld van.” “Naast de Pieterskerk werk

Voorlopig zit Bram dus goed bij de Pieterskerk.

dat een aantal dakpannen van de kerk vervangen

ik meestal twee dagen voor mezelf. Ik ga dan

Met een coverfoto in zijn achterzak, gaat hij verder

moesten worden. Dat leek Overmeer een mooi

langs bij ‘klanten’ en heb diverse opdrachten,

met klussen. Om steeds een stapje dichter bij het

moment om de foto te schieten voor zijn boek.”

zoals schilderen of achterstallig onderhoud.”

ideaalplaatje te komen.

“Ik

heb

contact

gehad

met

Overmeer

4 vriendenbericht > Het monument voor Johan Meerman

In het vorige Vriendenbericht las u over Gerard Meerman (1722-1771).

Daarbij maakte u ook al kennis met zijn zoon Johan (1753-1815), die zich veel inspanningen getroostte om voor zijn vader een passend grafmonument te realiseren. Hij zelf zou na zijn dood ook worden geëerd met een monument in de Pieterskerk, naast dat van zijn vader.

De naam van Johan is vooral verbonden aan het

Haagse

boekenmuseum

Meermanno-

Westreenianum. Van zijn vader erfde Meerman een uitgebreide boekenverzameling die hij verder uitbouwde en uiteindelijk naliet aan de stad Den Haag. Deze sloeg het legaat echter uit financiële overwegingen

af,

waarna

de

collectie

werd

geveild. Achterneef Willem Hendrik Jacob baron van Westreenen van Tiellandt kocht een belangrijk deel aan en liet vervolgens zijn collectie na aan de Nederlandse staat. Uiteindelijk leidde dit in 1852 tot de openstelling van Museum MeermannoWestreenianum in Den Haag.

Verrassing De liefde voor boeken werd Johan met de paplepel in gegoten. Zijn ouderlijk huis in Rotterdam grensde aan een pakhuis waar vader Gerard een van de grootste particuliere bibliotheken van Nederland

een reislustig boekenliefhebber

Johan Meerman

had ingericht. Als tienjarige vertaalde hij met hulp van grootvader Molière’s ‘Le mariage forcé’, en liet het drukken en inbinden als verrassing voor zijn ouders. In 1767 verhuisde het gezin mét boekenverzameling naar Den Haag, waar het het ‘Huis aan de Boschkant’ aan de Prinsessegracht betrok. De toen nog 13-jarige Johan vertrok, begeleid door zijn gouverneur, naar Duitsland om te gaan studeren aan de universiteiten van Leipzig en Göttingen. Daar hield hij zich ook bezig met

SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN

activiteiten rond de verzameling van zijn vader:

LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE

hij regelde uitleningen uit diens collectie aan

KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.

Na een vierjarig verblijf in Duitsland maakte hij zijn

WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?

hoogleraren en bestelde nieuw verschenen werken. studie af in Leiden, waar hij in 1774 promoveerde tot doctor in de rechten. Zijn vader was toen al overleden en Johan zou nog lang bezig zijn met het

vervolg Het monument voor Johan Meerman < vriendenbericht 5

Linksboven: het monument voor Johan Meerman

realiseren van een grafmonument in de Pieterskerk,

Leiden

in de Pieterskerk. © Foto: Claudia Claas

dat er uiteindelijk in 1786 kwam (VB 2014-1).

Johan kwam uit een Oranjegezind nest; naast

Rechtsboven: het stucplafond in de grote zaal van

zijn wetenschappelijke interesse ambieerde hij

het Sieboldhuis. Het werd ontworpen door Wyatt

Reislust

een politieke carrière. Die werd echter meermalen

i.o.v. Johan Meerman. © Foto: Sieboldhuis

Na zijn promotie maakte Johan een ‘Grand Tour’, in

doorkruist door de gebeurtenissen van zijn tijd.

die tijd een gebruikelijk onderdeel van de opvoeding

Pogingen tot het verkrijgen van ambten liepen in de

van jongemannen uit aanzienlijke families. De reis

tijd van de Patriotten op niets uit. Na de omwenteling

duurde twee jaar en ging naar Engeland, Frankrijk,

van 1788 kon Johan een zetel bemachtigen in de

Italië, Oostenrijk en Duitsland. De rest van zijn leven

vroedschap van Leiden waar hij ook twee keer tot

bleef hij lange reizen door Europa maken, eenmaal

schepen werd benoemd. Het echtpaar bewoonde

getrouwd ook met zijn echtgenote Anna Cornelia

toen Rapenburg 19, het huidige Sieboldhuis. Zij

Mollerus (1749-1821). Zij beklommen samen

gaven de bekende Engelse architect James Wyatt

de Etna, doorstonden allerhande ontberingen

de opdracht voor het ontwerp van een nieuw

en

vorstenhoven,

stucplafond; het is daar nog steeds te bewonderen

schrijvers en denkers, waaronder de filosoof

in de grote zaal. Zijn functies beletten Johan en

Immanuel Kant. In Johans reisverslagen lezen we

Anna niet om tussendoor nog een reis te maken

ook over bezoeken aan bibliotheken en andere

naar Duitsland, Oostenrijk, Italië, Sicilië en Malta.

verzamelingen. Hij levert daarbij commentaar op

Met de Bataafse revolutie in 1795 werd Johan uit al

catalogi, openstellingen van bibliotheken en de

zijn ambten gezet. Hij verliet in 1797 het land voor

collecties zelf. Zo uit hij zijn teleurstelling over de

een ruim drie jaar durende reis door Noord-Europa.

brachten

bezoeken

aan

particuliere verzamelingen in St. Petersburg en Moskou en omschrijft ze als ‘pronkverzamelingen’

Van Orangist naar Frans senator

met weinig wetenschappelijke werken. Zelf was

In 1802 kon Johan zijn carrière hervatten; hij bracht

Johan wetenschappelijk actief: hij publiceerde een

het zelfs tot één van de aanzienlijkste bestuurders

reeks rechtshistorische en letterkundige werken

van het land. Als voorzitter van het Departementaal

én het vierdelig werk ‘Geschiedenis van Graaf

Bestuur van Holland ontving hij Lodewijk Napoleon

Willem van Holland, Roomsch Koning’. Ook was hij

toen deze door zijn broer Napoleon op de troon

betrokken bij verschillende genootschappen op het

van het Koninkrijk Holland was geplaatst. Hij

gebied van wetenschap en kunst.

aanvaardde het honorair kamerheerschap aan

6 vriendenbericht > vervolg Het monument voor Johan Meerman

het hof van de nieuwe koning, was lid van de

hij zich in voor de Nederlandse belangen. In zijn

Staatsraad bij de sectie wetgeving en algemene

gedicht ‘Montmartre’ (1812) wees hij Napoleon nog

zaken én werd benoemd tot directeur-generaal

op het belang van de ‘Hollandse departementen’

van Wetenschap en Kunsten. In die laatste functie

voor de roem van de keizer. Na de val van Napoleon

zou hij van groot belang zijn voor de Nederlandse

vertrok Meerman met zijn vrouw in 1814 naar Den

cultuurpolitiek. Zo zorgde hij voor de ontwikkeling

Haag waar hij op 61-jarige leeftijd stierf en ook

van een nationale boekenverzameling: de huidige

werd begraven.

Koninklijke Bibliotheek. Ook kon het Koninklijk Hendrik Ringeling, interieur van de Pieterskerk met de drie monumenten voor Johannis Polyander van Kerckhoven,

Museum, voorloper van het Rijksmuseum, onder

Ontredderd

zijn verantwoordelijkheid belangrijke aankopen

Johans echtgenote Anna was dichteres. Uit

doen. Na de inlijving van Nederland bij Frankrijk in

haar gedichten, maar ook uit haar uitgebreide

Museum de Lakenhal) De beschermende hekken zijn later

1810 benoemde keizer Napoleon Meerman als één

correspondentie, komt een emotionele, bijna

verwijderd, het monument voor Van Kerckhoven werd in

van de zes Hollandse leden van de Franse Senaat.

pathetische persoonlijkheid naar voren. Haar

1860 verplaatst naar het noordtransept (zie VB 2012-1)

In die functie verbleef hij vooral in Parijs en spande

tijdgenoten konden weinig waardering opbrengen

Johan Meerman en Gerard Meerman, 1848 (Stedelijk

voor

haar

werk.

Voor

Johan,

haar

tweede

echtgenoot, maakt zij het volgende gedicht, waarin ze haar eerste echtgenoot, de dan overleden mr.

Abraham Perrenot, niet vergeet: En gij mijn beste vriend, voor wien ‘k alleen zal leeven, Wien ik zo teder min, gij zult het mij vergeeven, Dat, schoon genietende met u een zalig lot, Mijn oog nog vaak een traan stort’ om mijn Perrenot.

Het huwelijk van Johan en Anna bleef kinderloos.

Naar verluid was Anna volkomen ontredderd na de dood van haar echtgenoot. Haar verdriet legde zij nogal onverbloemd vast in verschillende gedichten met veelzeggende titels als ‘Op een vlokje van zijn hair, na zijn dood afgesneden’, ‘Hoe kan ik hem vergeeten?’en ‘Mijn onbedwingbaare en onophoudelijke wensch om hem weer te zien’.

Deze werken werden echter met hoon ontvangen: een recensent spreekt van de “overdrevene, wij zouden haast zeggen, afgodische huwelijksliefde, welker zeldzame uitdrukking ons zelfs somwijlen voor het verstand der goede Dame min of meer deed vreezen”. Haar adoratie kon Anna ook kwijt in het oprichten van een gedenkteken voor Johan in de Leidse Pieterskerk. Het kwam te staan tussen het monument voor hoogleraar Johannis Polyander à Kerckhoven en dat van vader Gerard Meerman.

Geaffecteerd toneel Het monument voor Johan is uitgevoerd in wit marmer. Op een sarcofaag zit een half gesluierde vrouw, met op het voorhoofd een bronzen vlam, symbool van de goddelijke inspiratie. Haar blik volgt de opgeheven linkerarm. De rechterhand rust op een medaillon met de afbeelding van Johan Meerman. De metalen sterrenkrans die zij vasthield ter bekroning van het portret, is verdwenen. Het medaillon rust tegen een boek met de titel BIBLIA.

vervolg Het monument voor Johan Meerman < vriendenbericht 7

Linksboven: Detail tekst op sarcofaag, onderdeel van het

De opdracht voor het ontwerp ging naar niemand

laten beginnen met de woorden “Magno Johanni

monument voor Johan Meerman. © Foto: Claudia Claas

minder dan Paul Joseph Gabriel (1784-1833),

Meermanno” (“voor de grote Johan Meerman”).

Middenboven: Portret van Johan Meerman.

hofschilder van koning Willem I, stadsbeeldhouwer

Dat vond Cras toch al te ver gaan; deze formulering

© Afbeelding: Museum Meermanno

van Amsterdam en vanaf 1820 professor aan de

zou volgens hem de overledene gelijk stellen aan

Rechtsboven: medaillon met portret van Johan Meerman,

Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten.

de grote klassieke geesten als Socrates en Plato en

Een model van het beeld dat Gabriel vervaardigde

dat was volgens hem – hoe loffelijk zijn verdienste

voor de weduwe Meerman werd dan ook ten

ook – een “belagchelijke overdrevenheid, vooral

toon gesteld op de expositie van werk van

van eene echtgenoote”. Hij vroeg mevrouw

levende meesters in Amsterdam (1820). Gabriel

Meerman “in mijn ontwerp te berusten, dan kan

vervaardigde ook ontwerpen voor onder andere

het gedenkstuk worden afgewerkt en geplaatst;

het monument voor Willem I in de Nieuwe Kerk

zoo niet, dan neem ik mijn opstel terug en verklaar

en die voor Sebald Justinus Brugmans, ook in de

geen auteur van de ongeschikte, om niet te zeggen

Pieterskerk. Niettemin ontlokte zijn ontwerp voor

ongerijmde, inscriptie te zijn”. De weduwe gaf zich

Meerman wel kritische omschrijvingen als weinig

uiteindelijk gewonnen en liet het bij “voortreffelijke

overtuigend en “geaffecteerd toneel”.

echtgenoot” en “uitmuntende zoon”.

Belachelijke overdrevenheid

Geraadpleegde bronnen:

Basis van het monument voor Johan Meerman is een sarcofaag. De daarop te lezen Latijnse tekst

• Jos van Heel, ‘De grafmonumenten van Gerard en Johan Meerman in de Pieterskerk te Leiden’ in:

luidt vertaald:

Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde

onderdeel van het monument voor Johan Meerman. © Foto: Claudia Claas

van Leiden en omstreken, 2001 Meerman, uitmuntende zoon van de beroemde

• Jos van Heel, ‘Een bibliofiel op reis: Johan Meerman’ in: Jos van Heel e.a., Een wereld van verzamelaars en

Gerard Meerman, heeft zijn weduwe door

geleerden. Gerard en Johan Meerman, Willem van

droefheid en tranen overmeesterd, dit gedenkteken

Westreenen en Pieter van Damme en hun archieven

geplaatst in 1820.

(pp. 39-47), Hilversum 2012

Deze tekst is opgesteld door de Amsterdamse

• Biografisch Woordenboek van Nederland: 17801830 -Johan Meerman -Anna Cornelia Mollerus

Voor haar voortreffelijke echtgenoot Johan

hoogleraar H.C. Cras, die ook een Latijnse levensbeschrijving

van

Johan

Meerman

had

• Riet Schenkeveld-van der Dussen,’Femme du monde, femme savante, dichteres Anna Cornelia

vervaardigd. Hij kwam er overigens niet zonder

Mollerus’ op www.dbnl.org

slag of stoot. Weduwe Meerman wilde de tekst

• Profiel van Paulus Joseph Gabriël op www.rkd.nl

8 vriendenbericht > Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier

Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier

Vanaf afgelopen mei is de locatie van de toegang van de Pieterskerk verplaatst: Bezoekers komen nu binnen in het monument via de voormalige bibliotheek, aan de zuidkant van het gebouw. Een ingang met alleen maar voordelen. Want de bibliotheek is tegelijkertijd omgebouwd tot een sfeervol café.

Bij binnenkomst in het Pieterskerkcafé wordt

om een plek om even te kunnen zitten, deze plek is

bezoekers gevraagd om een bijdrage van 2 euro

er nu. En in de afgelopen paar maanden is gebleken

voor de toegang tot het monument. Deze bijdrage

dat gasten niet alleen meer naar het café komen

wordt gebruikt om de Pieterskerk te onderhouden.

als toegang naar het monument, maar het ook

Na afloop van het bezoek aan het monument

als een plek ervaren waar rustig even bijgekomen

ontvangt de bezoeker bij bestedingen in het café en

kan worden van een dagje Leiden. Door de gratis

op vertoon van het entreebewijs, een euro korting.

WIFI en de gezellige uitstraling van de voormalige bibliotheek zijn er steeds meer mensen die het café

Voor u als Vriend van de Pieterskerk wordt vanaf

gebruiken als hun vaste honk. De boeken staan

2015 een vriendenpas gemaakt. Op vertoon van

nog steeds in de kasten en er ligt ook een krant en

deze vriendenpas heeft u met twee personen

magazines. Natuurlijk is er informatie over Leiden

gratis toegang tot het monument en ontvangt u

te vinden, af en toe lijkt het Pieterskerkcafé zelfs

bijvoorbeeld bij de betaalde zomer orgelconcerten

op een kroegvariant van het VVV. En net als bij het

korting. Eind december ontvangen de huidige

VVV is er ook een winkelwand met leuke souvernirs.

Vrienden een aparte brief over de vriendenpas.

Gasten hebben een gevarieerde keuze in dranken en versnaperingen en kunnen er zowel lunchen als

Het café is elke dag open van 11:00 tot 18:00 uur.

borrelen. Op de kaart staan typisch Leidse producten,

In het verleden werd door vele bezoekers gevraagd

zoals Leidsch bier en -kaas en de typisch Leidse

In het Pieterskerkcafé kunt u High tea’s en High wine’s nuttigen. © Foto’s: Claudia Claas

vervolg Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier < vriendenbericht 9

Corenwijn. Een borrelplateau wordt geserveerd op een leisteen van het dak van de Pieterskerk. Ook kunt u High tea’s en High wine’s reserveren in het café. Dit maakt een bezoekje aan het monument een compleet uitje. Als u er zeker van wilt zijn dat het monument toegankelijk is, belt u dan even van te voren. Soms is de Pieterskerk namelijk zelf niet toegankelijk vanwege een evenement of concert.

Maar voor hetzelfde geld treft u het en loopt u binnen tijdens een openbare repetitie.

Het

Pieterskerkcafé

is

openingstijden

te

gelegenheden,

zoals

buiten

reserveren

de

reguliere

voor

speciale

verjaardagsfeesten

en

afstudeerborrels. Mocht u interesse hebben, mailt u dan naar sales@pieterskerk.com.

Pieterskerkcafé dagelijks open van 11:00 - 18:00 uur.

10 vriendenbericht > De Pieterskerk staat op ĂŠĂŠn

Artikel uit Leidsch Dagblad:

vervolg De Pieterskerk staat op één < vriendenbericht 11

“

risico-inventarisatie voor een van de grootste monumenten van nederland pakt goed uit

De Pieterskerk staat op één Leiden, 23 oktober 2014. Artikel uit Leidsch Dagblad. Geschreven door Annet van Aarsen.

Leiden • Bij de Pieterskerk zijn ze trots als een pauw. Donatus, de kerken- en monumentenverzekeraar van Nederland, liet bij tientallen van zulke gebouwen een risico-inventarisatie uitvoeren door ArtRisck Consult. En de Pieterskerk kwam in dat onderzoek met stip op één te staan, met een grote afstand tot nummer twee.,, We zijn gewoon best practice’’, zegt directeur-bestuurder Frieke Hurkmans

Volgens directeur Simon Kadijk van Donatus wordt

de rug. We zijn toen begonnen aan de restauratie

er bij zo’ n scan gekeken naar tal van onderwerpen.

van het bedrijf, de Pieterskerk. Mijn filosofie is: als je

,,Van hele simpele dingen als ‘zijn er genoeg

goed voor een monument wil zorgen, moet je een

brandblussers’, tot sleutelplannen en hoe is de

strakke bedrijfsvoering hebben.’’

BHV geregeld. Er wordt gekeken naar gedrag,

Dat betekent goed kunnen plannen en sturen. ,,We

naar het gebruik van zon’ n monument, naar de

hebben veel gedaan aan digitalisering. Dat maakt

installaties en naar het onderhoud. Wij doen risico-

dat sturen een stuk makkelijker. We kunnen heel

inventarisaties ook zelf als verzekeraar maar van

snel zien hoe de verschillende bedrijfselementen

de Pieterskerk wilden we graag zo’ n uitgebreide

presteren. Als bepaalde partijen verliesgeven zijn,

risico-inventarisatie door ArtRisk Consult hebben.

kun we snel ingrijpen: beslissen dat we zulke

Qua omvang is het één van de grootste kerken

partijen niet meer draaien of het wel doen maar het

van Nederland. Bovendien wordt het gebouw

anders aanpakken.’’

commercieel gebruikt, wat weer andere risico’s met zich mee kan brengen dan kerken die nog als kerk

De Pieterskerk bestaat niet van subsidies, zegt Frieke

worden gebruikt.’’

Hurkmans. De bedrijfsvoering is van groot belang, er moet geld binnenkomen om het monument te

Er is geen één monument of kerk die een 10 scoort,

kunnen onderhouden. ,,Wat moeilijk is, is dat die

zegt Kadijk. ,,Ook de Pieterskerk niet. Die scoort,

grote restauratie van een paar jaar geleden voorbij

laten we zeggen, een 7,5. Maar dat is enorm hoog.

is. In de beeldvorming is de Pieterskerk af. Maar

Het Hoogst van allemaal. ’’Dat een 10 nooit wordt

de werkelijkheid is bij zo’ n groot, oud monument

gegeven, is volgens hem niet zo gek. ,,Sommige

anders: als je klaar bent aan de ene kant, begint het

maatregelen kosten nu eenmaal veel geld. En

werk aan de andere kant weer van voren af aan.’’

dat is wat monumenteneigenaren meestal niet in overvloed hebben. Ze hebben een klein potje en

Delen

een lange lijst aan onderhoudsklussen en andere

Of ze nu achterover gaat leunen, met die klinkende

werkzaamheden, die moeten worden gedaan. Ze

7,5 op zak? Beslist niet: het werk blijft zich

moeten vaak kiezen: dat wel, dat niet.’’

opstapelen. Bovendien wil ze kijken of de werkwijze van de Pieterkerk niet breder bekend moet gaan

Restauratie

worden. Ze denkt aan misschien een Pieterskerk

Frieke Hurkmans ziet met het klinkende rapportcijfer

Academy voor andere monumenten. ,,Nou hoef je

De Pieterskerk vaart wel bij

hard werken beloond. ,,Toen ik hier vier jaar geleden

je niet altijd op de borst te slaan, maar we doen

een strakke bedrijfsvoering.

als directeur-bestuurder begon, hadden we net een

het vreselijk goed. Wij willen de opgedane kennis

© Foto: Jan van Galen

imposant grote restauratie van het monument achter

delen, niet afschermen.’’

“

12 vriendenbericht > Dank U!

Dank U!

Boven:© Foto: Hielco Kuipers Rechts: © Foto’s: Claudia Claas

Hiervoor heeft u het artikel kunnen lezen dat op 23 oktober jl. werd gepubliceerd in het Leidsch Dagblad. Een mooie beloning voor de koers die vier jaar geleden is ingezet. En oprecht een teamprestatie van vrijwilligers, medewerkers, bestuurders, partners en donateurs.

Na een fantastische restauratie die in 2010 tot

een periode van restauratie, gaat er letterlijk geen

een einde werd gebracht, is de focus gelegd

dag voorbij dat er niet gewerkt wordt aan kleiner of

op het optimaliseren van de bedrijfsvoering.

groter onderhoud. Met als resultaat de fantastische

Met uiteindelijk maar één doel, het behoud en

staat waarin u de Pieterskerk steeds aantreft.

onderhoud van de Pieterskerk. Tijdens grote restauraties is het voor iedereen makkelijker om

En kenners weten dat dit veel aandacht en geld

een gedachte te hebben bij de noodzaak van

kost. Zoals ook in het artikel staat zijn wij er nog lang

investeringen. Het noodzakelijke onderhoud is

niet. Maar wij zijn wel erg goed op weg, sterker nog

voor en tijdens een restauratie letterlijk zichtbaar en

wij zijn landelijk ‘Best Practice’ aan het worden. Dit

tastbaar. De huidige periode is voor de Pieterskerk

kan alleen als het team van de Pieterskerk kritisch

een periode van structureel onderhoud. Met name

en kundig wordt geadviseerd en ondersteund.

ook om de enorme investeringen die tijdens een

De waardering en de felicitaties stroomden na de

restauratie gedaan zijn, niet verloren te laten gaan.

publicatie in de krant van alle kanten binnen, enkele

Iedereen bekend met monumentaal onderhoud,

daarvan delen wij hier graag met u in de kaders bij

kent dit risico. Een risico van soms volledige

dit artikel.

kapitaalvernietiging, in zeer korte tijd.

Wij van onze kant willen u graag laten weten dat Voor de huidige bedrijfsvoering van de Pieterskerk

zonder uw steun, deze prestaties schier onmogelijk

staat één zaak voorop en dat is het behouden van

zouden zijn. Daarom willen wij u als Vriend en

de excellente staat waarin de Pieterskerk direct

donateur zeer, zeer hartelijk danken.

na de restauratie verkeerde. Dat is de afgelopen vier jaar gelukt. Hoewel minder zichtbaar als in

Het Pieterskerkteam

vervolg Dank U! < vriendenbericht 13

‘In deze moeilijke fase na de grote restauratie lukt het, het Pieterskerkteam van vrijwilligers en medewerkers, gesteund door donateurs en toezichthouders, de kerk “up and running“ te houden. Dat blijkt uit de eerste plaats die de kerk won bij een grote landelijke toets over bedrijfsvoering van bijzondere objecten. Terecht besteedde het Leidsch Dagblad daar ruim aandacht aan. Namens het bestuur van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk wens ik Frieke Hurkmans, maar achter haar allen die de handen uit de mouwen steken of hun portemonnee trekken voor onze geweldige kerk, van harte geluk met deze zeer verdiende onderscheiding. Een kerk restaureren is moeilijk, een kerk onderhouden en exploiteren is een, excuseer, duivels moeilijk karwei’

Jan Hoekema – voorzitter Stichting Vrienden van de Pieterskerk, Burgemeester Wassenaar

‘“Be good and tell it” wordt vaak gezegd. Maar eigenlijk is het nog veel beter als anderen het goede over je vertellen. Dit zeer positieve expert-oordeel over de Pieterskerk is een terecht compliment voor onze directeur, medewerkers en vrijwilligers. Iets om trots op te zijn!’

Rogier van der Sande sr.

–

voorzitter

Raad

van

Toezicht

Pieterskerk Leiden, Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland

‘Ik vind het echt een geweldig kwalificatie. Daar mag de Pieterskerk heel erg trots op zijn. Dank voor alle goede inspanningen en ga zo door!’

Henri Lenferink – beschermheer Pieterskerk Leiden, Burgemeester Leiden

‘Wie eenvoud (zoals de naam Pieter) en geschiedenis (zoals die van de Pieterskerk) niet

herwaardeert

in

deze

complexe,

gespleten, 7x24x52 tijd, mist een helder baken voor de toekomst. Onderhoud en restaureer het monument daarom zo vaak als een ervaren bouwer dat raadzaam acht.

(Ook) deze kerk is immers geen verleden tijd!’

Elco Brinkman

– Lid Raad van Advies

Pieterskerk Leiden. Oud-minister van Welzijn Volksgezondheid en Cultuur, Oud- voorzitter van Bouwend Nederland

14 vriendenbericht > Van naam tot raam

Van naam tot raam de doorstart van het unieke ramen met namen-project

Onlangs geplaatste Minerva-raam © Foto’s: Stefan Tetelepta Afbeelding rechtsonder: Prinsessenraam

Een nieuw begin van het Ramen met Namen-project staat voor de deur. De testperiode, met een nieuwe vormgeving en efficiëntere manier van produceren, is ten einde. Twee jaar geleden zijn de drie prinsessen van koning Willem Alexander en koningin Maxima vereeuwigd in het ‘Prinsessenraam’. Afgelopen zomer heeft Minerva geproefd van de mogelijkheid tot vereeuwiging.

In 2010 brainstormt de projectgroep Ramen met

Hij verleent zijn goedkeuring aan de start van

Namen over een publiciteitsstunt. Jan Kleingeld

het ramenproject. Een jaar later hangt het

(ontwerper) initieert het idee om de namen van

Prinsessenraam in de Pieterskerk. Waar het raam

de drie prinsessen, Amalia, Alexia en Ariane, af te

destijds in kleine kring tentoon wordt gesteld, dient

beelden op een paneel. Mede door de band die

het raam nu als motivatie voor mensen die eraan

de Pieterskerk met het Koningshuis heeft – en

denken zich te vereeuwigen op een raampaneel.

andersom – denkt de groep dat het een geslaagde actie zal kunnen gaan worden.

Minerva-raam Zo

dacht

ook

een

deel

van

de

Leidse

Vereeuwigde prinsessen

studentenvereniging Minerva. Behalve de namen van

Met steun van alle projectleden gaat projectleider

de drie jonge prinsessen staan namelijk ook diverse

Frederike Geertsema aan de slag. Zij benadert

Minervanen in stijl afgebeeld in een ‘namenraam’.

Jaap Leeuwenburg, destijds persoonlijk secretaris

Namen als ‘Qui-we’, ‘Artishock’ en ‘Huize des Gueux’

van prins Willem-Alexander. Tot ieders verbazing en

staan te lezen op het paneel. Dit tot volle tevredenheid

blije verrassing, reageert de kroonprins enthousiast.

van een aantal betrokken Minerva-leden.

vervolg Van naam tot raam < vriendenbericht 15

Robert Lavies, oud-bewoner van Vliet 15, “Huize des Gueux” en bestuurder van de gelijknamige Oud-huisgenotenstichting, laat weten waarom een vermelding op het raam zo bijzonder is: “Het is

Een gebrandschilderde naam, een orginele cadeau voor Sinterklaas, Kerstmis en Oud & Nieuw!

mooi het onderhoud van de Pieterskerk financieel

Bent u geïnteresseerd geraakt in het Ramen-met-Namen project? Door het ‘kopen’ van een naam

te kunnen ondersteunen en tegelijk de naam van

in een van de beschikbare panelen vereeuwigt u uzelf of een ander in de Pieterskerk. Via het kopje

het studentenhuis te laten ‘vereeuwigen’ in de

‘Sponsoring’ op de website van de Pieterskerk kunt het aanmeldingsformulier invullen voor het

Pieterskerk.” Via een oud-huisgenoot werd Robert

project Ramen met Namen. Voor deelname betaalt u een basisprijs van € 50 en vervolgens € 25

erop gewezen dat dit project eraan kwam. Ter

per teken (excl. BTW). http://www.pieterskerk.com/nl/monument/sponsoring/ramen-met-namen/

gelegenheid van het 200-jarig bestaan van Minerva hebben de huisgenoten van Huize des Gueux destijds geld ingezameld en contact opgenomen met de Pieterskerk. Binnen een paar maanden was het raam een feit. Hij vertelt: “Als (oud-) huisgenoten van ons studentenhuis met een sterke band met Leiden en de Leidse binnenstad, vinden wij het leuk om bijzondere acties te steunen. Dit lokale Leidse project paste mooi in dat straatje.”

Robert hoopt dat meer huizen, clubs, verenigingen of gezelschappen navolging geven aan het huidige Minerva-raam en hun namen in verschillende ramen zouden moeten bundelen. “Het resultaat is mooi geworden, maar het was nog leuker geweest als er meer huizen van Minerva hadden meegedaan. Ik kan mij namelijk voorstellen dat er meer verenigingen of organisaties in Leiden zijn, die de Pieterskerk een warm hart toedragen en die het mooi vinden om dat op deze symbolishe manier te uiten. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om bijvoorbeeld een bijzonder moment of speciale datum te laten vastleggen.”

Doorstart Aansluitend op de suggestie van Huize des Gueux, kijkt de Pieterskerk altijd uit naar nieuwe of bijzondere namen. Anderhalf jaar geleden, na onder meer de verschijning van het Prinsessenraam, kregen alle Vrienden de mogelijkheid zich aan te melden voor het Ramen met Namen-project.

Waar eerst ruim een jaar wachttijd was, daar heeft de Pieterskerk nu een oplossing bedacht. In plaats van te wachten op genoeg aanmeldingen voor een compleet raam (vier panelen), wordt nu direct actie ondernomen en na één paneel de productie gestart.

Hiervoor

zijn

minder

namen

nodig,

waardoor de vragende partij sneller tevreden wordt gesteld. De Pieterskerk onderzocht destijds hoeveel aanmeldingen binnen zouden komen en welke manier van produceren het beste werkte. Ruim anderhalf jaar verder, schijnt er licht aan het einde van de tunnel en is een periode van testen afgesloten.

Welke namen zullen er op het eerstvolgende paneel pronken? Misschien die van u?

16 vriendenbericht > De nieuwe Pieterskerkrondleiding

De nieuwe Pieterskerkrondleiding!

Het afgelopen jaar hebben de eerste lichting vrijwilligers en medewerkers van de Pieterskerk een cursus gevolgd onder leiding van Marcel Ponsen, regisseur en docent, voor het geven van rondleidingen.

De

bedoeling is om genoeg vrijwilligers te trainen zodat er dagelijks op vaste tijden rondleidingen aangeboden kunnen worden.

Detail monument Jean Luzac Š Foto: Claudia Claas

vervolg De nieuwe Pieterskerkrondleiding < vriendenbericht 17

Wordt u vrijwilliger bij het Pieterskerkcafé?

Wij kunnen uw hulp goed gebruiken!

Wij zoeken vrijwilligers die zowel kunnen assisteren in het Pieterskerkcafé als korte rondleidingen kunnen geven. In het café helpt u met bedienen en ondersteunt u de barmedewerker met allerlei werkzaamheden. Als rondleider wordt u getraind in het geven van korte rondleidingen voor de bezoekers van de Pieterskerk.

Mocht u interesse hebben, stuurt u dan een email naar vrijwilliger@pieterskerk.com.

Dan maken wij snel een afspraak voor een kennismakingsgesprek.

Linksboven: Gedenkteken

Vanaf juli zijn de vrijwilligers aan de slag gegaan

vragen van de individuele bezoeker. Naast de

Ludolph van Ceulen

om verhalen rond de Pieterskerk te verzamelen.

hoogtepunten in de Pieterskerk, wordt er ook een

Rechtsboven: Doopkapel

De opdracht was om uiteindelijk te komen tot

kort bezoek gebracht aan de Kerkmeesterskamer,

met informatie over de

een standaard korte betaalde rondleiding voor

die anders voor het publiek gesloten is. En in het

Pilgrim Fathers

bezoekers van het monument. Dit naast de al

voorjaar zijn er naar alle waarschijnlijkheid ook een

© Foto’s: Claudia Claas

bestaande uitgebreide rondleidingen van een uur

paar rondleidingen in de tuin van de Pieterskerk.

voor groepen, die gereserveerd kunnen worden.

Er zijn veel rondleiders nodig om iedere dag op Het is erg lastig om over een monument met

vaste tijden rondleidingen te kunnen geven.Tot dat

zoveel geschiedenis een kort en compleet verhaal

gerealiseerd is, zijn er iedere zaterdag en zondag

te schetsen dat tot de verbeelding spreekt. Onder

tussen 13:30 uur en 16:00 uur voor u rondleiders

leiding van Marcel Ponsen, volgden de eerste

aanwezig, mits er geen evenementen plaatsvinden

groep cursisten vrijwilligers een intensief traject,

in de Pieterskerk.

waarbij uiteindelijk een keuze gemaakt werd voor tien centrale onderwerpen. Deze groep bestond uit

Entree & korte rondleiding

zowel nieuwe vrijwilligers en medewerkers als een

€ 5 pp (kinderen gratis)

aantal ervaren vrijwilligers en kantoormedewerkers, waaronder de directeur. Een leuke mix van oude

Entree & korte rondleiding voor Vrienden

kennis en nieuw enthousiasme.

€ 3 pp max. 2 personen

De korte rondleiding zal hoofdlijnen van het monument vertellen. Na afloop van de rondleiding is er natuurlijk in het café altijd ruimte voor bijzondere

18 vriendenbericht > Mayflower 400 in 2020

Mayflower 400 in 2020 de voorbereidingen zijn begonnen

Terwijl het Leids Ontzet volop werd gevierd, woonde ‘de Pieterskerk’ in Plymouth Engeland de kick-off bij van de Mayflower 400-manifestatie. In 2020 is het 400 jaar geleden dat de Leidse Pilgrims Nederland verlieten en via Delfshaven naar Engeland voeren om daar met de Mayflower naar de nieuwe wereld te reizen. We leven dan in het jaar 1620. Elf jaar eerder was een groepje Engelse vluchtelingen in Leiden aangekomen.

De Leidse Pilgrims vormden een godsdienstige

Republiek bij te staan in haar strijd tegen Spanje?

groepering die naar Nederland vluchtten om de

In 1620 zeilde een deel van de Leidse Pilgrims met

godsdienstvervolgingen te ontlopen onder het

de ‘Mayflower’ naar Noord-Amerika om daar een

koningschap van Jacobus I van Engeland (1566-

nieuw bestaan op te bouwen.

1625). In Leiden heerste een voor die tijd zeer tolerant klimaat en een deel van de Engelse vluchtelingen

John Robinson bleef in Leiden en is in 1625 in

vestigden zich in 1609 in Leiden. Leiden kende

de Pieterskerk begraven. Een gedenkplaat in de

in het begin van de 17e-eeuw een groot aantal

doopkapel en aan de buitenmuur aan de zuidkant

buitenlandse vluchtelingen: bijna een derde van de

van de Pieterskerk herinneren aan Robinson en de

totale bevolking van circa 40.000 bewoners.

Leidse Pilgrims.

Een van de leiders van de Leidse Pilgrims, John

2020 is Mayflower-jubileumjaar. Dat duurt nog

Robinson, leefde tegenover de Pieterskerk in wat

ruim vijf jaar en dan nu al beginnen met de

tegenwoordig het Jean Pesijnhof is. De Pilgrims

voorbereidingen, zult u mogelijk denken. De

hadden geen eigen kerkgebouw en hielden hun

Pieterskerk en naar alle waarschijnlijkheid een groot

diensten bij Robinson thuis. Gegevens van de

aantal Leidse instellingen, zullen de samenwerking

Pilgrims werden geregistreerd in de doop-, trouw-

aangaan met de ‘Mayflower 400-foundation’ uit

en begraafboeken van de Pieterskerk.

Plymouth UK en Plymouth USA. Voor een grote internationale manifestatie als deze, betekent

In 1620, elf jaar na hun komst vertrok een groot deel

een tijdige voorbereiding dat de verschillende

van de Engelse vluchtelingen weer. Op den duur

partners een stevige samenwerking aan kunnen

bleek Leiden voor veel Pilgrims toch niet geschikt

gaan. Dat is voor alle partijen winst. Vanuit de

als permanente vestigingsplaats. Enerzijds konden

Pieterskerk zullen wij u in de komende edities van

zij in Holland niet voor honderd procent aarden.

het Vriendenbericht op de hoogte houden van alle

Holland was een kapitalistisch land, waar keihard

voorbereidingen en de geschiedenis van deze

gewerkt moest worden om het hoofd boven water

bijzondere groep Leidenaren verder ontsluiten.

te houden. Tevens achtte men de Hollandse Boven: afbeelding uitnodiging Pilgrim Fathers’

zeden en moraal te weinig strikt. Daarin zagen

Wist u dat naar verluidt het Amerikaanse feest

Celebration. © Afbeelding: Erfgoed Leiden

de Pilgrims een gevaar voor hun opgroeiende

van Thanksgiving via de Pilgrims afkomstig is

Onder: Monument John Robinson.

kinderen. Anderzijds bestond er grote onzekerheid

van de Leidse 3 October-viering? Jaarlijks viert

© Foto: Frank Emous

over hun toekomst in de Republiek op het moment

de Amerikaanse gemeenschap in Nederland

dat het Twaalfjarig Bestand in 1621 zou aflopen.

Thanksgiving dan ook in de Pieterskerk Leiden.

Wat zou hen te wachten staan als Jacobus dan

Wilt u dit bijzondere evenement eens meemaken?

Engelse soldaten naar Holland zou sturen om de

U bent van harte welkom!

Alle registers open & Webshop < vriendenbericht 19

Alle registers open Foto’s uit de oude doos laten zien dat het Van Hagerbeerorgel in de Pieterskerk de afgelopen eeuwen grote veranderingen heeft ondergaan. Zo werden in 1807 de luiken van het orgel verkocht, om geld te verkrijgen voor de restauratie van de proveniershuisjes die waren ontzet door de kruitschipramp. Tijdens een revisie in 1943 werd schade toegebracht aan het orgel door de onderkant van de hoofdwerkkas in te snoeren. Bij de laatste restauratie (1994-1998) is al deze schade hersteld. Het unieke orgel, met het oudste pijpwerk uit 1446, werd in volle glorie teruggebracht in de 17e-eeuwse staat. Door de originele middentoonstemming, is dit Van Hagerbeer-orgel het enige stijl zuivere exemplaar van de oude Hollandse stadsorgels.

1902

1978

2014

word een vriend

Webshop

en steun de Pieterskerk

bezoek de webshop van de pieterskerk

Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?

Wat houdt het in: l

kosten € 20,- euro per jaar

l

steun een nationaal monument

l

2 Vriendenberichten per jaar

l

korting bij sommige culturele activiteiten

l

gratis toegang tot de openstelling met twee

www.pieterskerk.com

personen

Wist u dat: l

Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status

l

Vriend voor het leven kost € 1000,-

Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de ‘Steun ons!’ button op de homepage

Ramen met namen

agenda pieterskerk leiden

Openstelling en rondleidingen:

Februari 2014

Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.

ma 09 Universiteit Leiden - Dies Natalis

Aanvang: 15:00 uur http://evenementen.leidenuniv.nl/dies

Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com

do 12 Scratch Muziekdagen – Messiah I

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl vr 13 Scratch Muziekdagen – Messiah II

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl za 14 Scratch Muziekdagen – Musical Highlights

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.

zo 15 Scratch Muziekdagen – Klassiek programma

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

April 2014

concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A

December 2014

do 11 Con Amore: Weihnachts Oratorium

Aanvang: 20:00 uur www.con-amore.nl vr 12 Huizinga-lezing: historicus Fik Meijer

Aanvang: 20:00 uur www.huizingalezing.leidenuniv.nl za 13 Kerstconcert: Exultate Deo & Vox Humana

Aanvang: 20:00 uur www.exultatedeo.nl za 20 Bachkoor Holland: Weihnachts Oratorium

Aanvang: 19:15 uur www.bachkoorholland.nl

wo 01 Ex Animo: Matthäus Passion

Aanvang: 19:30 uur www.exanimo.nl do 02 Bachkoor Holland: Matthäus Passion

Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl vr 03 Bachkoor Holland: Matthäus Passion

Aanvang: 11:30 uur www.bachkoorholland.nl za 11 Whisky in Leiden

Middagsessie: 13:00 uur – 16:30 uur

Avondsessie: 19:00 uur – 22:30 uur www.whiskyinleiden.nl zo 19 Cantatedienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl

wo 24 Kerstnachtdienst

18:30 uur – Kinderkerstfeest

20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst

22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl

Mei 2014

Januari 2014

vr 22 6e Leidse Koorboeken

Aanvang: 20:15 uur www.leidsekoorboeken.nl

ma 05 Nieuwjaarsreceptie Gemeente Leiden

Aanvang: 19:00 uur www.pieterskerk.com

wo 13 Textielfestival 2015 t/m Wo t/m vr – 11:00 -17:00 uur Za – 10:00 -16:00 uur za 16 www.textielfestival.nl

PIETERSKERK LEIDEN Postadres Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden Bezoekadres Pieterskerkhof 1a, Leiden (071) 512 43 19 www.pieterskerk.com

Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.