Pieter. 02 MAGAZINE OVER DE PIETERSKERK LEIDEN
Pieter. 1
Jaargang 02 | 2019
Inhoud. Jaargang 02 | 2019
05
34
Column
Ligt er een
tuin rondom de Leidse
Pieterskerk?
06
Rembrandt
voor Rembrandts Leidse periode
40
Leiden 400 1 commemoration,
tijdens het Rembrandtjaar
4 nations, 1000 voices
12
De laatste renovatie van de
42
Sint Jacob en de Pieterskerk Leiden
46
Interview voorzitterswissel
50
Open Monumentendagen
Speciale aandacht
Kerkmeesterskamer
16
444 jaar academie in Leiden
20
De Pieterskerk Leiden in de
De Pieterskerk Leiden als plek
literatuur
van plezier
De vele talenten van Sebald
56
26
Justinus Brugmans
28
Interview met huismeester
Rembrandt
Leo van der Post
30
De Pilgrims in Leiden in het
jaar 1619
Heeft u nog ideeën op weg naar ons
eerste millennium
58
Column De Pieterskerk Leiden
50 jaar geleden
62
Agenda: concerten en evenementen
06 Colofon. Redactie
Frieke Hurkmans, Boy Heijnekamp, Corrie van den Berg, Inge Pronk, Marianne Veldman en Zoë van Zijderveld
Eindredactie
Ward Hoskens
Vormgeving
Valetti, Claudia Claas
Drukwerk
Drukkerij Van der Linden
Oplage
2000 exemplaren
van kozijn tot kathedraal
De Pieterskerk Leiden in de
Literatuur
De Pieterskerk Leiden als
Plek van plezier
Donateur worden
Wilt u Vriend worden van de Pieterskerk Leiden? Ga naar www.pieterskerk.com/steun-ons of tel. +31(0)71 512 4319 (ma-vrij, 9:00 – 17:00 uur)
Adverteren
Graag adverteren in de Pieter?
Acht jaar hebben we eraan gewerkt: de Pieterskerk in Leiden. Een fantastisch project!
Contacteer ons via marketing@pieterskerk.com of tel. +31(0)71 512 4319 (ma-vrij, 9:00 – 17:00 uur) De Pieter is een jaarlijkse uitgave van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk. Kloksteeg 16, 2311SL Leiden Tel. +31(0)71 512 4319 (ma-vrij 9:00-17:00 uur) E-mail: info@pieterskerk.com
www.burgy.nl Pieter. 2
20
50
Pieter. 3
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Column.
Frieke Hurkmans
directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden
D
E VOORBEREIDINGEN VOOR ONS 900-JARIG
JUBLILEUM GAAN ZO LANGZAMERHAND BEGINNEN. ALS WE AFTELLEN NAAR ONZE VERJAARDAG OP 11 SEPTEMBER 2021, HEBBEN WIJ OP DE DAG VAN HET VERSCHIJNEN VAN © Foto: Mike van Bemmelen
DE PIETER.02 NOG 657 DAGEN TE GAAN.
Als wij aftellen tot 1 januari 2021 zijn het nog slechts 405
te zien is. Het betreft een actiefoto van de smid, die de
dagen. Hoe dan ook, het komt dichtbij. Verderop in het
antieke ijzeren sluiting van de Westdeur aan het repareren
magazine is te lezen dat er al een aantal jubileum-ideeën
is. Gelukkig is er ook veel risicovrij onderhoud. Zo is dit
worden uitgewerkt, en dat wij uw inbreng hierbij zeer op
jaar de zerkenvloer bijgewerkt, zijn een aantal gildeborden
prijs stellen.
schoongemaakt en worden de hoge en lage kappen nog stofvrij gemaakt. Naast onderhoud is onderzoek een
Dat wij het überhaupt over een 900-jarig jubileum
belangrijk onderdeel van de werkzaamheden binnen de
kunnen hebben, heeft er onder andere mee te maken
Pieterskerk Leiden. Daar worden wij soms onverwacht bij
dat de Pieterskerk Leiden, godzijdank, nooit is afgebrand.
geholpen: zo was de Pieterskerk in de afgelopen maanden
Afgelopen 15 april stond mijn telefoon roodgloeiend, de
vol in het nieuws door passages uit de nieuwe biografie
Notre Dame stond in brand! Het zijn beelden die helaas
van Onno Blom, ‘De jonge Rembrandt’. Daarin vertelt Onno
wel vaker te zien zijn; zo stond in september 2018 een kerk
over de zoektocht naar het familiegraf van de Van Rijn’s.
in Amstelveen en in juli 2019 een kerk in Hengelo in brand.
In de televisieserie ‘Het raadsel Rembrandt’, nam Blom
Vlak voor het drukken van dit magazine is tot overmaat
ook de kijkers van NPO2 mee onze Pieterskerk in. Bij het
van ramp de kerk in Hoogmade volledig afgebrand. Een
artikel over Rembrandt in deze tweede editie van De Pieter,
icoon als de Notre Dame maakt veel indruk, maar een kerk
vindt u een kader waarin u kans maakt op een van de twee
op nog geen 10 kilometer afstand eigenlijk nog meer. Niet
gesigneerde exemplaren van Bloms biografie. Mocht u niet
alles is te voorkomen, maar er wordt wel veel gedaan in
bij de gelukkigen horen, dan ontvangt u, op vertoon van uw
de Pieterskerk Leiden om de kans op ongelukken erg klein
Vriendenpas 2019, een aantrekkelijke korting.
te maken. Door gebruik van zowel compartimentering en een sprinklerinstallatie, als een brandmeldinstallatie,
Dit als dank voor uw bijdrage als Vriend van de Pieterskerk
loopt de Pieterskerk Leiden in de monumentenwereld
Leiden, waardoor wij dagelijks kunnen blijven werken aan
voorop
de instandhouding van ons aller monument, de Pieterskerk
in
veiligheidsmaatregelen.
Blikseminslag
of
onvoorzichtigheid, bij met name dakreparaties, zijn vaak
Leiden.
de oorzaak van brand. Daarom wordt er in de Pieterskerk Leiden een zeer strikt protocol gehanteerd als er branders
Ik hoop, als altijd, u in het komende jaar in de Pieterskerk
in huis zijn.
Leiden te mogen begroeten, bij één van de evenementen, concerten of tijdens openstellingen van uw prachtige
En onherroepelijk komen branders toch regelmatig het
monument. Zo maken wij ons gezamenlijk op voor het
monument in, zoals bijvoorbeeld op een foto bij het
bijzondere jubileumjaar 2021.
interview met onze huismeester, verderop in dit magazine,
Pieter. 4
Pieter. 5
T
TIJDENS HET JUBILEUM VAN HET 350STE STERFJAAR VAN REMBRANDT VAN RIJN STAAT CULTUREEL NEDERLAND EEN JAAR LANG IN HET TEKEN VAN HET LEVEN EN DE WERKEN VAN ’S LANDS GROOTSTE SCHILDER. HET RIJKSMUSEUM, HET MAURITSHUIS, HET REMBRANDTHUIS EN MUSEUM DE LAKENHAL PAKKEN ALLEN GROOTS UIT, MAAR ER ZIJN VAN MIDDELBURG TOT LEEUWARDEN TENTOONSTELLINGEN TE BEZICHTIGEN RONDOM HET LEVEN EN WERKEN VAN DE MEESTER.
Speciale aandacht voor Rembrandts Leidse periode tijdens het Rembrandtjaar
Een van de belangrijkste hoofdstukken in Rembrandts
dichtstbijzijnde kerk in Leiden. De Pieterkerk was ook de
verhaal speelt zich af in Leiden, waar hij opgroeide, zijn
kerk waar Rembrandts ouders in 1589 waren getrouwd.
leerperiode had en het begin van zijn carrière beleefde. Midden in dit hoofdstuk stond de Pieterskerk Leiden,
Rembrandt als leerling
die zou uitgroeien tot een anker dat hem blijvend aan
Op 14-jarige leeftijd werd Rembrandt door zijn ouders
Leiden verbond, zelfs toen hij al jaren in Amsterdam
ingeschreven bij de universiteit. In die tijd was het
woonde en werkte.
normaal om op die leeftijd de klassieke opleiding daar voort te zetten, als voorbereiding op het academisch
De familie van de meesterschilder Rembrandt van
onderwijs. De universiteit zelf was nog niet heel lang
Rijn (1606-1669) kwam van oorsprong uit Leiden. De
tevoren in de Pieterskerk Leiden gesticht, in 1575.
naam Van Rijn zegt het eigenlijk al: de familie komt uit
Rembrandt bleef een jaar ingeschreven. Misschien was
de stad waar de Oude en Nieuwe Rijn samenkomen.
dit vooral vanwege de voordelen die studenten destijds
Rembrandt is geboren aan de Weddesteeg, in een huis
genoten, zoals belastingvrij bier en een vrijstelling van
bij de stadswal waarop de molen van zijn vader Harmen
dienst bij de schutterij.
Gerritsz. gebouwd was. Thuis zal het duidelijk zijn geweest dat het Rembrandts Rembrandt
was
dus
een
zoon
uit
een
Leidse
wens was om schildersleerling te worden en al tijdens zijn
middenstandsfamilie. In de economische bloei van de
inschrijving aan de universiteit
vroege Nederlandse Republiek ging het hun, net als vele
ging deze in vervulling. Hij werd
anderen, goed; de welvaart werd relatief breed gedeeld.
leerling bij Jacob Isaacsz. van
Daardoor had de familie Van Rijn ook de middelen om
Swanenburg,
hun zoon bij de Latijnse School in te schrijven, aan
was
de Lokhorststraat, op een steenworp afstand van de
Leidse schildersfamilie. Van
Pieterskerk in het centrum van Leiden.
Swanenburg had een atelier
uit
die
een
afkomstig gevestigde
aan de Langebrug 89 waar De jonge Rembrandt moet veel door de straten rond
hij ook zijn leerlingen ontving, waaronder dus de jonge,
de kerk hebben gerend en hoogstwaarschijnlijk ook
toegewijde Rembrandt. Hij werd hier opgeleid om
door de kerk zelf: destijds was het transept in feite een
historiestukken te schilderen. Dit zijn schilderijen met
doorgaande weg voor de stadsbewoners en -bezoekers
historische, religieuze of mythologische onderwerpen;
(waaronder zelfs de koeien voor de markt). Misschien
Rembrandt
heeft Rembrandt toen ook wel de Pilgrims gezien, waarvan
laatstgenoemde bezig in zijn vroege jaren.
hield
zich
echter
voornamelijk
met
een grote groep van 1609 tot 1620 in kleine wevershuisjes aan de Kloksteeg woonde, tegenover de doopkapel
Een begin in Leiden
van de Pieterskerk. Op zondagen gingen de Van Rijns
Na een korte leerperiode bij Pieter Lastman in
in ieder geval ter kerke in de Pieterskerk, voor hen de
Amsterdam begon Rembrandt in 1625 zijn eigen
een familie verankerd in leiden
Rembrandt Harmensz. van Rijn. Zelfportret met baret. Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Pieter. 7
atelier in Leiden. Het werd het begin van wat bekend
Gerard
zou worden als Rembrandts ‘Leidse periode’. Het is in
concentreren op het verfijnen van zijn vaardigheden en
deze periode dat de schilder zijn eerste stappen ging
het ontwikkelen van zijn stijl, terwijl Jan Lievens zich ook
zetten in de ontwikkeling van de schilderstijl die we met
begon te richten op het creëren van een netwerk van
de meester associëren. In deze zes jaar ontstond een
potentiële kopers. In die tijd schilderde Rembrandt veel
hechte band tussen hem en Jan Lievens, een andere
bijbeltaferelen in een precieze stijl met bonte kleuren.
Leidenaar die een markante carrière als schilder
Toch begonnen de eerste kiemen van zijn bekende
tegemoet zou gaan. Zo werkte Lievens onder meer aan
schilderstijl en latere thema’s zichtbaar te worden.
Dou
(1613-1675).
Rembrandt
bleef
zich
de werken in de Oranjezaal van Huis ten Bosch. De twee schilders werkten vaak samen, en hebben elkaar dan
Zo zijn Rembrandts oudst bekende werken gemaakt
ook sterk beïnvloed.
in zijn atelier in Leiden. Het was een vrij traditionele
Voor bijzondere gelegenheden keerde Rembrandt terug naar Leiden
serie over de vijf zintuigen. Er zijn vier schilderijen uit Beide talenten zagen geen noodzaak om zoals hun
deze serie bekend, waarvan De reuk pas in 2015 werd
voorgangers naar Italië te reizen om de fijne kneepjes te
ontdekt. Hoewel Rembrandt in deze schilderijtjes
leren. Toen Constantijn Huygens zijn verbazing uitsprak
nog vasthield aan een bont kleurenpalet, is de eerste
over hun honkvastheid, zouden de heren hebben
interesse in clair-obscur al te zien. Verder kunnen we
geantwoord “dat thans koningen en vorsten aan deze
ook in de expressieve gezichten de latere stijl van de
zijde van de Alpen zo verzot zijn op de schilderkunst,
meester al zien.
haar zo in waarde houden en onderscheiden, dat men de beste Italiaanse werken buiten Italië kan zien”. Ze
Portretten, prenten en tekeningen
stortten zich liever volledig op de beoefening van het
In deze periode begon Rembrandt ook met het maken
schildersvak en bleven in Leiden. Huygens bekende:
van zelfportretten. De schilder zou zich dit genre meester
“Ik moet de verzekering geven, dat ik zulk een ijver en
maken. Het grote aantal zelfportretten dat de man
toewijding bij geen enkel
produceerde, bij elkaar meer dan tachtig schilderijen,
soort van mensen, bij geen
prenten en tekeningen, was uitzonderlijk voor de 17de
enkel
eeuw. Toch bestaat het vermoeden dat de schilder dit
streven,
bij
geen
enkele leeftijd heb gezien. Niettemin zou Rembrandt zich
de
Brilllenverkoper. Rembrandt van Rijn. Collectie Museum De Lakenhal Leiden
niet deed uit ijdelheid, maar dat hij zijn zelfportretten gebruikte om zijn schildervaardigheid te oefenen, in het
deze in Amsterdam, waar hij veel portretopdrachten
maar kreeg wel een verhouding met eerst de min van
bijzonder lichtval en gezichtsuitdrukkingen.
kreeg. In 1631 vertrok hij naar Amsterdam, waar hij tot
zijn zoon, Geertje Dircks, en later met zijn huishoudster,
zijn dood zou blijven.
Hendrickje Stoffels, met wie hij een dochter kreeg. We
schilderstijlen
uit Italië eigen maken en
Een deel van deze zelfportretten waren grafische
In Leiden heeft Rembrandt enkele leerlingen gehad,
weten dat Saskia, Titus en Hendrickje geregeld model
op
drukken. Het was ook in Leiden dat Rembrandt zijn
maar in Amsterdam nam dit aantal fors toe. Dit hield
stonden voor Rembrandt en hoewel er een vermoeden
Bijzondere inspiratie haalde
eerste prenten vervaardigde. Hij zou zich spoedig
niet alleen in dat Rembrandt meer inkomsten kreeg
bestaat, is het niet duidelijk of dit ook gold voor Geertje.
hij uit de innovaties van Caravaggio, die een compleet
ontwikkelen tot een uitmuntend etser. Zijn grafische
uit de educatie die hij gaf, maar ook dat de productie
nieuwe dimensie aan de schilderkunst gaf door zijn
werk bezat internationale faam en tot op heden kan
van zijn atelier groeide, aangezien zijn leerlingen delen
Banden die beklijven
ontwikkelingen in het spel met licht en donker, wat
Rembrandt als een van de grootste prentmakers uit de
of zelfs volledige schilderijen in de stijl van de meester
Terwijl Rembrandt naar Amsterdam verhuisde, bleven
‘clair-obscur’ zou worden genoemd. Bij deze techniek
geschiedenis worden gezien. Hij vervaardigde ongeveer
vervaardigden. Deze werken zijn vaak niet of nauwelijks
de meeste Van Rijns in hun geboortestad. In 1630
ging het voornamelijk om het verscherpen van de
290 prenten. Zijn prentenproductie werd later dan ook
te onderscheiden van schilderijen van de hand van
overleed Rembrandts vader Harmen Gerritsz. van Rijn in
contrasten tussen licht en donker, waardoor men kon
een belangrijke bron van inkomsten voor Rembrandt.
de meester. Het aantal schilderijen dat Rembrandt
Leiden, al voordat zijn zoon naar Amsterdam verhuisde.
variëren op klassieke ensceneringen met intiemere of
Door zijn combinatie van ets, een techniek waarbij er
vervaardigde, ongeveer driehonderd, is dan ook een
Hij werd begraven in het familiegraf van de familie Van
expressievere scènes, waarin de aandacht naar een
een voorstelling in een waslaag gekrast werd en met
enorme productie voor de 17de eeuw.
Rijn, vlak voor de kansel in de Pieterskerk. Nu bevindt
punt geconcentreerd wordt in plaats van over het
behulp van zuur deze voorstelling in een koperplaat
canvas te worden verspreid. Rembrandt heeft zich deze
werd aangebracht, en drogenaaldtechniek, waarbij
In 1634 trouwde Rembrandt met Saskia van Uylenburgh,
19de eeuw naartoe werd verplaatst om te passen in het
techniek geheel eigen gemaakt en het wordt samen
direct met een naald in een koperplaat werd gekrast en
wier oom een kunsthandelaar was met wie Rembrandt
nieuwe auditorium. In 1636 trouwde Rembrandts broer
met zijn losse en expressieve penseelstreken gezien als
de braam die ontstond niet verwijderd werd, verkregen
samenwerkte. Samen kregen ze vier kinderen van wie
Willem in de Pieterskerk met Willempje Pietersdr. van
kenmerkend voor Rembrandts schilderstijl.
zijn prenten een schilderachtige en zachte uitstraling.
alleen de jongste, Titus, bleef leven. Titus zou later bij
Steijlant. In 1640 werd zijn moeder Neeltgen Willemsdr.
zijn vader in de leer gaan. Saskia stierf in 1642, enkele
van Zuytbrouck bijgezet in het familiegraf, bij haar
De vroege werken
Vertrek naar Amsterdam
maanden na de geboorte van Titus. Bij haar dood werd
echtgenoot. Zijn broer Adriaen werd in 1652 in de
In deze periode nam Rembrandt zelf leerlingen onder
Rembrandt werd genoodzaakt net als Lievens ook te
vastgelegd dat Rembrandt alleen recht had op een
Pieterskerk Leiden begraven.
zijn hoede, onder wie de latere fijnschilder uit Leiden,
denken aan een volgende stap in zijn carrière en vond
erfenis zolang hij niet hertrouwde. Hij hield zich hieraan,
punten
overtreffen.
Pieter. 8
de kansel zich één zuil naar het westen, waar hij in de
Pieter. 9
Maak kans op een gesigneerd exemplaar van ‘De Jonge Rembrandt’ van Onno Blom De
Pieterskerk
Leiden
heeft
twee
gesigneerde
exemplaren van het boek van Onno Blom om aan de Vrienden van de Pieterskerk Leiden te vergeven. Om een exemplaar te winnen vragen wij u om een thema te
bedenken
voor
speciale
themarondleidingen
in de Pieterskerk Leiden en dit op te sturen naar info@pieterskerk.com. Het thema moet geschikt zijn voor een volledige rondleiding (circa 30 minuten) door het monument. De twee beste inzendingen winnen een gesigneerd boek. Voor de Vrienden loopt bovendien tot 21 december 2019 een speciale korting van € 5,-- op ‘De jonge Rembrandt’ van Onno Blom. De korting is alleen geldig in het museumcafé De Pieter én op vertoon van uw Vriendenpas 2019. Verras uw naasten voor Kerst of trakteer uzelf op deze biografie over de jonge jaren van Leidens beroemdste zoon.
Ondanks dat er geen historische bronnen bewaard
(zie voor meer informatie rond het thema de website:
zijn gebleven die het kunnen onderschrijven, is het
www.rembrandt-2019.nl). Met 'Jonge Rembrandt. 1624-
niet meer dan waarschijnlijk dat Rembrandt voor deze
1634' (3 november 2019 - 9 februari 2020) sluit het
bijzondere
naar
museum het herdenkingsjaar: een grootse exclusieve
Leiden. Zowel heuglijke aangelegenheden zoals het
presentatie over het vroegste werk van Rembrandt met
huwelijk van zijn broer, als droevige aangelegenheden
een focus op de eerste tien jaar van zijn kunstenaarschap.
als de begrafenis van zijn moeder maakten van de
Een unieke verzameling vroege werken van de meester
Pieterskerk het ankerpunt in Leiden voor de man die
werd bijeengebracht in Leiden. Niet eerder werd een zo
zonder twijfel Leidens beroemdste zoon is. Dankzij deze
complete presentatie georganiseerd over het vroegste
diep persoonlijke connectie blijft tot de dag van vandaag
werk van de meester.
familiegelegenheden
terugkeerde
zijn levensverhaal innig verbonden met het monument; iets dat doorlopend herdacht wordt, maar dit jaar
Rembrandt staat symbool voor de rijke schilderkunst die
uiteraard des te meer.
de Hollandse steden van de 17de eeuw kenmerkte en hij liet de volgende generatie een waardevolle erfenis na.
Het zijn deze verhalen die de Pieterskerk Leiden tot
Er zijn andere beroemde schilders die in de Pieterskerk
een bijzondere locatie maken in een herdenkingsjaar,
Leiden begraven zijn, van wie sommigen leerlingen
doordat zij de man achter de meesterschilder tonen
en bewonderaars van Rembrandt waren, zoals de
en de mythe tot menselijke proporties terugbrengen.
getalenteerde fijnschilder Gerard Dou, Rembrandts
In het kader van het Rembrandtjaar zullen in de vele
eerste leerling. Een andere van de grootste meesters
tentoonstellingen zijn werken uiteraard het meest in de
uit de 17de eeuw, Jan Steen, werd begraven in het koor
schijnwerpers worden gezet.
van de Pieterskerk Leiden, waar het familiegraf van de
De Pieterskerk Leiden was een vast anker in de levens van de familie Van Rijn
katholieke familie Steen lag.
Het Rembrandtjaar 2019 Museum De Lakenhal, dat dit jaar heropende na
Rembrandts Leidse wortels worden vaak vergeten
een langdurige renovatie, biedt met een tweetal
wegens het hoogtepunt van zijn meesterschap tijdens
tentoonstellingen inzicht in de Leidse periode waarin
zijn Amsterdamse periode. Zijn begin, zijn passie en
Rembrandt zoekende was naar zijn meesterhand.
toewijding vond hij in Leiden, waar zijn familie vandaan
Vanaf de heropening van Museum De Lakenhal op 20
kwam en waar zijn ouders trouwden en begraven
juni 2019 ligt de nadruk op Rembrandt & De Gouden
werden in de grootste stadskerk. De Pieterskerk Leiden
Eeuw in de vaste opstelling van het vernieuwde museum
was een vast anker in de levens van de familie Van Rijn.
Pieter. 10
Pieter. 11
De drie zangers. Rembrandt van Rijn. The Leiden Collection Catalogue
EEN PRONKSTUK IN ZIJN OORSPRONKELIJKE STAAT
De laatste renovatie van de Kerkmeesterskamer IN 1739 WERD DE LAATSTE GROTE RENOVATIE VAN HET INTERIEUR VAN DE KERKMEESTERSKAMER AFGEROND - OP EEN PAAR DETAILS NA - ZOALS WILLEMIJN FOCK IN HET BOEK 'DE PIETERSKERK IN LEIDEN: BOUWGESCHIEDENIS, INRICHTING EN GEDENKTEKENS' BESCHREEF. IN DAT JAAR WERD
D
e afgelopen jaren krijgen historische interieurs en ensembles steeds meer
aandacht binnen erfgoedprogramma’s, waarbij de uniciteit van de heelheid van een ruimte hoog geschat wordt. Er zijn maar weinig plaatsen waar interieurs zonder veel wijzigingen de eeuwen doorstaan hebben. De Kerkmeesterskamer is een van de bijzondere ruimtes waarbij dit nog wel het geval is. Sterker nog, in bijna drie eeuwen tijd zijn de noemenswaardige aanpassingen op één hand
HET GOUDLEERBEHANG, DAT NOG ALTIJD HET BEELD VAN DE RUIMTE BEPAALT, GELEVERD DOOR
te tellen.
HET AMSTERDAMSE ATELIER VAN NICOLAAS BLANKERT. SINDSDIEN IS ER OP ENKELE DETAILS EN
De kamer werd in 1648 gebouwd, naar verluidt gebaseerd op een ontwerp
MODERNISERINGEN NA NAUWELIJKS MEER IETS AAN VERANDERD.
kerkmeesters hadden al sinds 1610 hun vergaderingen in de bijgebouwen van
van de befaamde Leidse stadsbouwmeester Arent van ’s-Gravensande. De de Pieterskerk Leiden, destijds op de plaats waar nu museumcafé De Pieter zich bevindt. Deze ruimte werd echter niet voldoende indrukwekkend bevonden, waardoor het College van Kerkmeesters opdracht gaf voor het bouwen van een volkomen nieuw bijgebouw tussen de kerk en de bestaande huisjes in. Het moest een pronkstuk worden, dat het belang van het college weergaf. Dit beheerde immers de financiën van de grote Leidse stadskerken. Zoals u zich kunt voorstellen ging het daarbij niet om geringe sommen. De kerkmeesters hadden bovendien wat te bewijzen aan hun stadsgenoten, vooral aan andere voorname bestuurders uit de Leidse regentenfamilies. Het lidmaatschap van het college werd als erefunctie beschouwd, wat ook terug te zien is in de kamer zelf, in de familiewapens op het gewelf en de twee 18de-eeuwse perkamenten lijsten met de namen van de kerkmeesters. Omdat regenten uit alle bestuurslagen elkaar tegenkwamen in het college, had hun vergaderruimte ook een belangrijke sociale functie: ze dineerden graag samen onder het genot van een goed glas wijn. Hiervoor werd speciaal een wijnkelder aangelegd onder de kamer, die bereikt kon worden via een trappetje dat in de kastenwand was verstopt. De kastenwand van Hermanus van Groen was een van de laatste toevoegingen, waarvoor de laatste details in de afwerking plaatsvonden aan de centrale buffetnis. In 1740 werd hieraan de laatste hand gelegd, waarna inmiddels een goede 280 jaar een visuele eenheid in de indrukwekkende Louis XIV-stijl bewaard is gebleven.
Kerkmeesterskamer © Foto: Stefan Tetelepta
Pieter. 12
Pieter. 13
Wij zijn er voor u. Dirk Hofman, Ruud Heijnekamp en Joke Warmerdam
Bij het verlies van een dierbare komt er veel op u af. Graag nemen wij u de zorg uit handen, zodat u rustig afscheid kunt nemen. Ook als u niet of elders verzekerd bent.
Pieter
Fairtrade koffie Biologische fruitsappen Gratis WiFi Lunch Borrel Leidsche bieren
Monuta Willem de Zwijgerlaan 179, Leiden T 071 - 521 32 31 (24 uur per dag bereikbaar) E leiden@monuta.nl I www.monuta.nl/leiden
Open van 11:00 tot 18:00 uur | Kloksteeg 16, Leiden | www.pieterskerk.com/cafe Pieter. 14
Pieter. 15
IN 1575 WERD DE UNIVERSITEIT LEIDEN OPGERICHT IN DE PIETERSKERK. DIT EEN EEUWENLANGE BAND TOT STAND BRACHT DIE TOT IN HET HEDEN ONVERMINDERD VOORTDUURT. DIT JAAR VIERT DE UNIVERSITEIT HAAR 444-JARIG BESTAAN EN DE PIETERSKERK LEIDEN SLUIT HIERBIJ AAN. DE JUBILEUMVLAG AAN HET ACADEMIEGEBOUW WORDT GESPIEGELD DOOR EEN EXEMPLAAR AAN DE WESTGEVEL VAN DE PIETERSKERK.
N
aast de jaarlijkse Dies Natalis op 8 februari, de
opening van het Academisch Jaar, de Open Dagen,
van Bestuur, een functie die heden door de huidige rector magnificus Carel Stolker wordt bekleed.
de tentamens en andere bijzondere evenementen, is
444 jaar academie in Leiden de pieterskerk leiden viert het bijzondere jubileum van de leidse universiteit mee
de band tussen deze twee Leidse instituten ook nog
Wanneer de rector op bijvoorbeeld de Dies Natalis het
altijd zichtbaar in de vele gedenkmonumenten van
monument binnenloopt, treedt hij in de voetsporen
professoren en studenten die het monument sieren. De
van voorgangers als de theoloog Jacobus Arminius,
Pieterskerk Leiden heeft door deze unieke historische
de wiskundige Rudolph Snellius, de geneeskundigen
band, tussen wetenschap en religie, een van de rijkste
Herman Boerhaave en Sebald
epitafencollecties van Nederland. Zij wordt daarom ook
Justinus
wel het Mausoleum Academicum genoemd, een eretitel
de classicus en historicus Jean
die gelijk opgaat met de andere universitaire bijnaam
Luzac. Wanneer het cortège via
van Auditorium Maximum.
het zuidportaal het transept
Brugmans,
evenals
binnenloopt, bevindt zich aan Onder
de
herdachte
professoren
bevinden
zich
hun linkerhand het monument
Arminius
voor Boerhaave en aan hun
en Clusius. Voornaam als deze personen waren in
rechterhand het monument
hun vakgebied, waren velen van hen ook actief in de
voor Luzac. Zo is de universiteit
bestuurlijke organisatie van de universiteit. Het hoogste
niet alleen in gebruik en traditie dicht bij het verleden
ambt binnen de universiteit, dat van Rector Magnificus,
gebleven, maar is de historie ook nog tastbaar voor
is derhalve goed vertegenwoordigd onder de herdachte
degenen die er inmiddels onderdeel van zijn gaan
geleerden in de Pieterskerk Leiden. Zozeer zelfs dat
uitmaken.
gerenommeerde
namen
als
Boerhaave,
twee voormalige rectoren die begin 17de-eeuw het stokje aan elkaar overdroegen, beiden in de Pieterskerk Leiden met een monument herdacht worden: Polyander van Kerckhoven sr. en Reinier Bontius. Dat er überhaupt zoveel rectoren zijn, komt natuurlijk door de eeuwenlange geschiedenis van de universiteit in Leiden, maar ook doordat het ambt vroeger eenjarig was. Sommigen hebben het ambt meerdere jaren bekleed, maar moesten dan herbenoemd worden. Pas relatief recent, vanaf de jaren zeventig, is het huidige gebruik tot stand gekomen waarbij een rector magnificus voor een langere periode aangesteld wordt. Sinds 2005 is de rector tevens voorzitter van het College Gedenksteen Scaliger & Clusius. © Foto: Frank Emous
Portret Carolus Clusius. Erfgoed Leiden en Omstreken
Pieter. 16
Pieter. 17
© Foto: Claudia Claas
De epitafen van Clusius en Scaliger
Does en stadssecretaris Jan van Hout, respectievelijk
Het jaar 2019 markeert nog een ander bijzonder
curator en secretaris van de universiteit, hadden dit
jubileum in de gedeelde historie van de Pieterskerk
beleid direct na de oprichting vorm gegeven. Deze
en de Leidse universiteit. Tweehonderd jaar geleden,
gerichte investeringen bleken succesvol, doordat Leiden
in 1819, werden de epitafen van twee zeer begaafde
al relatief snel een plaats verwierf in het Europese
hoogleraren naar de Pieterskerk gebracht. De epitafen
academische landschap.
waren afkomstig uit de Leidse Vrouwekerk, die in dat jaar definitief gesloopt zou worden. Dit was de
Josephus Justus Scaliger (1540-1609) werd gehaald
hoofdkerk van de Waalse gemeente in Leiden, waar de
als opvolger van de eerste academische superster,
Hugenoten Clusius en Scaliger zich vanzelfsprekend bij
taalkundige en filosoof Justus Lipsius. Ook Scaliger was
aansloten toen ze naar Leiden kwamen om te werken
taalkundige, of filoloog, en onderscheidde zich door
aan de nieuwe universiteit.
zijn pionierswerk in de studie naar Oosterse talen als Hebreeuws, Arabisch en Aramees. Als echte humanist
Beiden waren eind 16de eeuw als grote namen naar
was hij daarnaast geïnteresseerd in de kritische studie
Leiden gehaald, Scaliger in 1593 en Clusius in 1594. Dit
naar de Bijbel. In zijn geval uitte deze belangstelling zich in
paste in de Leidse strategie om de kwaliteit en reputatie
het bijzonder in zijn studies omtrent de tijdrekenkunde,
van de jonge universiteit in korte tijd flink op te vijzelen
of chronologie, die hij los wilde maken van theologische
door - voor veel geld - grote namen als deze beide
overwegingen en tradities. Ook hierin gold hij als een
heren naar de stad te halen. Onder andere Jan van der
voorloper. Dankzij dit werk wordt hij ook nog altijd bewonderd door historici, omdat hij opereerde in een tijd waarin een dergelijke kritisch-wetenschappelijke historische studie bij lange na niet vanzelfsprekend was. Carolus Clusius (1526-1609) was al 68 jaar oud op het moment dat hij naar Leiden kwam. Vóór die tijd had hij zich onderscheiden als botanist en werkte hij onder meer aan het Weense hof van keizer Maximiliaan II. Zijn expertise en reputatie maakten hem de uitgelezen persoon om de eerste praefectus te worden van de Leidse Hortus Botanicus. Met zijn grote netwerk wist hij veel exotische planten aan de collectie toe te voegen, waaronder de van oorsprong Turkse tulp, die hij ontving van de Nederlandse ambassadeur te Istanbul. Toen de sloop van de Vrouwekerk aanstaande was, kon de universiteit de nagedachtenis aan deze twee uitzonderlijke wetenschappers niet verloren laten gaan. Er was geen betere plek denkbaar dan de Pieterskerk Leiden, het Mausoleum Academicum. Tussen de twee epitafen in werd bovendien een gedenksteen aangebracht om de verhuizing zelf, anno 1819, te markeren.
Links: Epitaaf Scaliger. © Foto: Frank Emous Rechts: Portret Josephus Scaliger. Erfgoed Leiden en Omstreken
Pieter. 18
Pieter. 19
Epitaaf Clusius. © Foto: Claudia Claas
D
DE MONUMENTALE MUREN VAN DE PIETERSKERK LEIDEN OMVATTEN IN DE EERSTE PLAATS ALLICHT EEN PLEK OM SAMEN TE KOMEN. EEN PLEK WAAR MENSEN UIT LEIDEN EN DAARBUITEN MET GROOT PLEZIER NAARTOE KOMEN OF TERUGKEREN. VOOR EEN BIJZONDER CONCERT, VOOR EEN EVENEMENT, EEN AFSTUDEERBORREL OF ‘GEWOON’ TIJDENS DE OPENSTELLING. TALLOZEN HEBBEN IN DE LOOP DER GESCHIEDENIS HET MONUMENT BETREDEN, MET EEN VEELVOUD VAN REDENEN. DANKZIJ DEZE VELE ENTREES EN RENDEZVOUS ZIJN DE MUREN VAN DE PIETERSKERK MEER GAAN OMVATTEN DAN DE RUIMTE ZELF. ZIJ OMVATTEN OOK DE VERHALEN DIE DEZE MENSEN MET ZICH MEEBRACHTEN, DIE ZIJ ACHTERLIETEN OF MET ZICH MEENAMEN. ZIJ MAKEN HET MONUMENT TOT EEN REPOSITORIUM, EEN BEWAARPLAATS, EEN SCHATKIST.
verhalen in en rond een stadsicoon
De Pieterskerk Leiden in de literatuur
Ondanks de bijna 900 jaar geschiedenis zal het de
als de meest actieve, met een ledenbestand bestaand
lezer mogelijk nog verbazen hoeveel verhalen er
uit professoren, bestuurders en auteurs. Het monument
inmiddels aan het monument verbonden zijn. Grote
voor Johannes van der Palm in het noordtransept, dat in
en kleine verhalen, persoonlijke en publieke, grootse
1843 was ingewijd, werd geplaatst op initiatief van de
en alledaagse. De geschiedenis nodigt er haast toe uit.
Maatschappij. Zij wordt dan
Geen wonder dat ook de literatuur en haar makers de
ook genoemd in de inscriptie
weg naar de Pieterskerk gevonden hebben. In dit artikel
op het monument, hoewel in
volgt een kleine bloemlezing uit de werken en levens
het Latijn: SOCIETAS ° LITER
van deze ultieme vormgevers van het verhaal en hun
° NEERL. Van der Palm werd
connecties met de Pieterskerk Leiden.
samen met Bilderdijk tot de voornaamste
personen
in
Willem Bilderdijk
contemporain
cultureel
en
Ook voor literatoren heeft de Pieterskerk gefungeerd
literair Nederland gerekend.
als ontmoetingsplaats, een plek van bezinning en
Als
herinnering. Zo schreef Willem Bilderdijk, voorloper van
Van der Palm jarenlang een veel gezien man in de
de Nederlandse romantische dichtkunst aan het begin
Pieterskerk, wat een van de redenen was dat hij hier
van de 19e eeuw, in zijn gedicht Afscheid aan Leiden:
een monument kreeg ondanks dat hij in Katwijk werd
academieprediker
was
begraven. Ach, neer te liggen aan de zijde van één mij dierbaar huwlijkspand,
Nicolaas Beets
dit waar me een voorrecht al te blijde
In
in dit ondankbre vaderland!
theologiestudent, Nicolaas Beets, die in 1839 niet
diezelfde
kringen
verkeerde
een
jonge
alleen promoveerde, maar ook zou debuteren onder Bilderdijk vertrok in 1827 na een jarenlang verblijf
het pseudoniem Hildebrand met wat zijn bekendste
uit de stad, waar hij het gevoel had dat men hem niet
literaire werk zou worden: Camera Obscura. Een jaar
welgezind was, maar moest zijn dierbaar huwlijkspand
later trouwde Beets met een kleindochter van Van der
in Leiden achterlaten. In een bloemlezing uit Bilderdijks
Palm, Aleida van Foreest, en hij schreef uiteindelijk ook
gedichten legt Peter van Zonneveld in zijn commentaar
de biografie over Van der Palm.
uit dat dit verwijst naar Bilderdijks éénjarige zoontje Alexis Izaak, dat in 1806 in de Pieterskerk Leiden werd
Als student hield Beets dagboeken bij, die een indruk
begraven.
geven van het studentenleven in de vroege 19de eeuw. Bij zijn beschrijving van de opening van het
Portret van Willem Bilderdijk. Charles Howard Hodges. Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Pieter. 20
In die jaren was Bilderdijk niet de enige literator die
academisch jaar in 1834 prees Beets de openingsrede
verbonden was met de Pieterskerk. De Leidse afdeling
van hoogleraar Van Assen, een toespraak die bij het
van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde gold
vertrek van de Leidse Jagers in 1831 nog altijd herinnerd
Pieter. 21
werpt”. De zondagen van de Student-Leydenaar zien er
het plot, waarin een gruwelijke ontdekking een tragedie
noemde
weer geheel anders uit:
teweegbrengt wanneer het hoofdpersonage erachter
van Vestdijk. Vooral “de grandioze evocatie van de
komt dat de vader van zijn geliefde, een arminiaanse
godsdiensttwisten in de stad Leiden tijdens het
In de kerk, waar hij elken Zondag trouw achter zijne familie
predikant genaamd Valmarius, in de Pieterskerk is
Twaalfjarig Bestand” droeg
komt aanbengelen - als het blikken vischje dat ik in mijne
omgekomen doordat hij tijdens een preek van de kansel
bij aan deze loftuiting.
kinderjaren aan het zijlsteenen haakje plagt voort te
werd gesleurd door de ‘remonstrantenjager’ Willem de
trekken in de spoelkom - zit hij - zijne ouders gaan altijd
Bondt en door zijn hond in de keel werd gebeten. Deze
Ook de omgeving van de
naar de Pieterskerk, om het even wie er preekt - in de
schokkende ontdekking zorgt er uiteindelijk voor dat hij
Pieterskerk spreekt tot de
Studentenbank, waar nooit een echt Student gaat zitten - de
uit Leiden vertrekt naar de Duitse gebieden, waar hij
verbeelding,
brave, godsdienstige, rari nantes! en de Theologanten zitten
verzeild raakt in de rampzalige oorlog die daar woedt.
meer blijkt uit de gevierde
meestal elders…Daar valt hij neer, de verworpeling, en,
roman
eerstgenoemde
wat
Kort
het
zijn
lievelingsroman
onder
Amerikaans
luisterende naar het eentoonig gedreun van den voorlezer,
De scène waarin Gerard de Pieterskerk nadert, wordt
van Jan Wolkers, die zich
slaat hij, bij de winter-avond-predicatiën, wereldsche en
spanningsvol opgebouwd: “Wij waren nu vlak bij de
grotendeels op en rond het
begeerlijke blikken achter uit, naar de luchtige schaar die,
Commanderie; wij hadden slechts de hoek om te
Pieterskerkhof afspeelt.
vóór den aanvang van den dienst, de kerk - ô profanation
slaan om de Pieterskerk voor ons te zien liggen; het
des choses les plus saintes! - ombaant.
geroezemoes werd duidelijker, en aan het schijnsel
Deze kleine bloemlezing uit de literaire historie van de
op muren en in vensters was te zien, dat bij de kerk
Pieterskerk Leiden verheldert enigszins de veelzijdige
Naast studenten lieten de predikanten zich ook niet
flambouwen brandden." Eenmaal aangekomen volgt de
bronnen van inspiratie die in de loop der tijd zijn gevoed
onbetuigd. We zagen al de roem van Van der Palm,
ontdekking van de dood van Valmarius.
door de vele verhalen rondom het monument.
die werd geëvenaard door de populariteit van de predikant Eliza Laurillard. Tussen 1857 en 1862 preekte
In een column in de NRC waarvoor Maarten ’t Hart en
hij in de Pieterskerk. Hij publiceerde in de loop van zijn
Hugo Brandt Corstius de boeken van Vestdijk herlazen,
carrière talloze dichtbundels, verhalen en liedjes. Zijn populariteit was zodanig dat hij constant aanbiedingen kreeg voor beroepingen elders. In Leiden probeerden ze ondertussen wanhopig de populaire redenaar te behouden. Ze lieten zelfs het complete auditorium, de banken rond de preekstoel, vernieuwen en brachten het benodigde geld op in een fondsenwervingscampagne onder de leden. Het auditorium werd voltooid in 1860, maar twee jaar later vertrok Laurillard alsnog naar Amsterdam. werd door de studenten: “De oudere studenten gewagen nog altijd van den grooten en onverwachten indruk, die, in
De Vuuraanbidders
'31, zijn afscheid aan de Leidsche Jagers in de Pieterskerk
Wanneer we dichter bij het heden komen zien we dat
maakte." De studenten-jagers trokken uit om deel te
de belangstelling voor de Pieterskerk een nieuwe vorm
Portret Nicolaas Beets. A.J. Ehnle.
nemen aan de militaire campagne in België en werden
aanneemt: de Pieterskerk wordt onderdeel van een
Collectie Nederland
met veel ceremonie en plechtstatigheid uitgezwaaid.
fictief verhaal. In 1947 verschijnt De Vuuraanbidders, een historische roman van schrijver Simon Vestdijk, die drie
Een student en een predikant
jaar later op basis van dit werk de P.C. Hooftprijs wint.
In dezelfde jaren was er nog een andere student die zich
Het verhaal speelt zich af in de 17de eeuw, ten tijde
in het literaire leven waagde. Johannes Kneppelhout, die
van de godsdiensttwisten in de vroege Nederlandse
zijn rechtenstudie nooit zou afmaken, schreef onder het
Republiek en het begin van de Dertigjarige Oorlog.
pseudoniem Klikspaan zijn bekendste werk Studententypen. Hij verhaalt over hoe de Student-Leydenaar zijn vrienden
Het verhaal draait om de Leidse jongen Gerard Criellaert,
graag door de stad leidt: “daar de nacht gevallen is en de
die van huis uit gomarist is, maar verliefd wordt op een
maan haren bleeken glans in de ramen van de Pieterskerk
arminiaans meisje. De romance tussen deze twee drijft
Pieter. 22
Portret van Eliza Laurillard. Van Oudendorp. Erfgoed Leiden en Omstreken
Portretfoto Simon Vestdijk. © Foto: Wikimedia Commons
www.deleeuw.nl
HBK brengt wat verder helpt, niet alleen wat gevraagd wordt.
Onze ervaring in uw belang U staat voor een keuze die invloed heeft op een belangrijk deel van uw verdere leven. Alle reden dus om het helemaal goed te doen wat betreft de aan- of verkoop van uw huis, de financiering van uw woning of het afsluiten van een verzekering. De Leeuw -al actief sinds 1951- helpt u graag bij het maken van een keus waarvan u nog vele jaren plezier hebt.
Leiden Katwijk Molenwerf 4 Andreasplein 14 T 071 - 514 20 45 T 071 - 407 61 44
www.hbk.eu
Rijnsburg Rijnsburgerweg 100 T 071 - 405 16 16
Sassenheim Hoofdstraat 220 T 0252 - 229 646
Stichting Werk en Onderneming starters zzp’ers ondernemers kunstenaars flexwerkers
Bedrijfsruimte Voor Starters Starterskortingen tot 50% Kortlopende contracten
www.werkenonderneming.nl
Gratis flexwerkplekken betaalbare vergader-, cursus- en coachruimtes
Bel 071 - 513 82 67 De Framboos
De Olga
Haagweg 4
Tieleman & Dros
Ir. Driessen
Sfeer • Decor • Inrichting • Styling www.nieuwenburgsfeer.nl
Een carrière met de voeten in de modder én achter de katheder
de vele talenten van sebald justinus brugmans (1763-1819)
BRUGMANS WAS EEN VEELZIJDIG MAN, AL ZOU HIJ IN DE EERSTE PLAATS GENEESKUNDIGE WORDEN. IN TEGENSTELLING TOT VEEL TIJDGENOTEN WAS HIJ EEN DENKER EN EEN DOENER. HIJ KON ZICH ZOWEL HANDHAVEN BINNEN DE MUREN VAN DE UNIVERSITEIT, ALS IN DE CHAOS VAN EEN SLAGVELD. DIT JAAR IS HET 200 JAAR GELEDEN DAT HIJ IN LEIDEN OVERLEED; ZES JAAR LATER KWAM ER EEN MONUMENT IN DE PIETERSKERK LEIDEN.
S
ebald Justinus Brugmans, geboren te Franeker, studeerde met groot
succes aan de Universiteit van Groningen. Op zijn 22ste behaalde hij zijn doctoraat in de geneeskunde, in 1785. Een aantal maanden later werd hij aangesteld als hoogleraar astronomie, metafysica, natuurkunde en wiskunde aan de Universiteit van Franeker. Zijn talent was dus al vroeg herkend. Monument voor Sebald Justinus Brugmans in de
De begaafdheid van deze jonge hoogleraar werd ook elders opgemerkt
Pieterskerk Leiden. © Foto: Frank Emous
en in 1786 werd hij benoemd tot hoogleraar in de botanie in Leiden. In het verlengde van zijn professoraat werd hij ook benoemd tot directeur (praefectus horti) van de Hortus Botanicus. Een jaar later volgde een hoogleraarschap in de natuurlijke historie en uiteindelijk zou
enigszins ondankbare taak, maar een belangrijke omdat
hij door aanstellingen in de geneeskunde en de chemie in totaal vier
de Leidse universiteit de enige was in Nederland die
hoogleraarschappen bekleden, vanaf 1800.
open mocht blijven.
Tijdens de vele veldtochten die plaatsvonden in Europa gedurende
Na het herstel van de Nederlandse soevereiniteit werd
zijn leven, tijdens de Coalitieoorlogen en de Napoleontische oorlogen,
hij uit zijn functies ontheven, wat tot verontwaardigde
fungeerde Brugmans meermaals als organisator van de militaire zorg.
reacties
In 1794 werd onder zijn leiding een militair veldhospitaal ingericht
bestuurders. Hierdoor volgde al snel eerherstel voor
nabij Leiden, voor de Engelse en Hannoveriaanse troepen die door
de man die de universiteit door uitdagende tijden had
Nederland trokken in hun strijd tegen de Franse revolutionaire legers.
geloodst en onvolprezen was in zijn organisatie van de
Ook was Brugmans verantwoordelijk voor de zorg voor de tienduizenden
militaire veldzorg. Een andere belangrijke verdienste was
gewonde soldaten, onder wie ook vele Nederlanders, die in 1815 in
het behoud en de uitbreiding van de Hortus Botanicus
Brussel verzorgd werden na de Slag bij Waterloo.
van de Universiteit Leiden, die hij viermaal groter achter
leidde
bij
academici
en
hooggeplaatste
zou laten dan deze bij zijn aanstelling was geweest. Zijn zeer nuttige kwaliteiten in oorlogstijd waren ook niet aan Napoleon
Sebald Justinus Brugmans. Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Pieter. 26
voorbijgegaan, zodat hij tijdens de incorporatie van Nederland in het
Brugmans overleed betrekkelijk jong, op 56-jarige
Franse keizerrijk (1810-1813) mocht aanblijven als Rector Magnificus
leeftijd, waarna hij werd begraven in de Pieterskerk
van de Leidse universiteit. Omdat de universiteit naar Frans model
Leiden. Zes jaar later, in 1825, werd het huidige
werd ingericht, werd Brugmans eindverantwoordelijke, in plaats van de
monument aan de westmuur opgericht op initiatief van
traditionele ‘eerste onder gelijken’ (primus inter pares). Zodoende moest
zijn broer Pibo Antonius Brugmans. Brugmans wordt
hij zijn academische staf zien te verzoenen met het Franse bewind, dat
ook herinnerd in het Rijksmuseum Boerhaave, waar
een dwingende rol aannam, die allerminst gewaardeerd werd door
een groot deel van zijn privécollectie uiteindelijk terecht
de aan Nederlandse gebruiken hechtende hoogleraren. Het was een
zou komen.
Pieter. 27
LEO VAN DER POST KWAM IN 2017 ALS HUISMEESTER BIJ DE PIETERSKERK LEIDEN WERKEN. OP 13-JARIGE LEEFTIJD BEGON LEO ALS LEERLING TIMMERMAN, WERD LATER GEZEL-TIMMERMAN EN UITEINDELIJK ALLROUND CONCIËRGE. TOEN EEN LANGE CARRIÈRE BIJ DE WAGENINGEN UNIVERSITEIT EN HET PRAKTIJKONDERZOEK PLANT & OMGEVING (PPO) IN LISSE TEN EINDE KWAM, MAAKTE HIJ DE SWITCH NAAR DE MONUMENTENWERELD.
Je bent 67 jaar en met 66 jaar mocht je met pensioen, toch werk je nog.
“Het hielp helemaal niets. Ik was de codes vergeten en
“Pensioen is nog niets voor mij. Ik ben graag bezig en hier
nog in de escaperoom gezeten."
als die jongelui niet zo goed waren geweest, had ik nu
kan ik vier ochtenden werken." Leo zit aan de lunchtafel omringd met collega’s die de voorbereidingen aan het
Leer je nog steeds nieuwe dingen?
treffen zijn voor de traditionele 3 October Dankdienst.
“Heel veel van de gewone onderhoudszaken zijn mij wel
“Ik vind het heerlijk om met al die jongelui te mogen
bekend. Maar je moet hier wel op andere dingen letten
werken. Thuis zitten achter de geraniums is voor mij nog
dan ik gewend was. Zo ben ik laatst nog langsgegaan
geen optie”.
bij de buren die tegen de Pieterskerk aan wonen, om te vragen of zij de bladvangers in hun regenpijpen
Pensioen is nog niets voor mij interview met huismeester leo van der post
Is jouw werk in de Pieterskerk Leiden heel anders dan wat je vroeger gewend was?
preventief willen leegmaken. Als de regenpijpen rondom
“Ja, echt heel anders. In Lisse was er een grote ploeg met
kans op lekkages en dat willen we natuurlijk vóór zijn.
onderhoudsmensen en had ik een eigen werkplaats.
Iedereen is dan heel aardig en werkt graag mee. Af en
Hier is geen ruimte voor een werkplaats en neem ik mijn
toe moet ik ook nog op cursus. Een tijdje geleden heb
gereedschap mee naar de plek waar onderhoud nodig
ik nog samen met Raymond cursus gedaan voor de
is; dat kan overal in het monument zijn. En wat echt heel
inspectie en het onderhoud van de noodverlichting. Je
anders is, in de Pieterskerk Leiden is alles gedigitaliseerd.
bent nooit te oud om te leren; dat staat hier hoog in het
Ik open iedere dag een mobiele app op mijn telefoon
vaandel."
de Pieterskerk niet goed doorlopen vergroot dat de
waar Raymond (de bedrijfsleider, red.) dan precies in zet wat er aan onderhoud nodig is. Erg handig is dat: soms staan er ook foto’s bij en kan ik meteen zien wat er aan de hand is. Er zijn ook vaste onderhoudszaken die iedere keer terugkomen: zo loop ik iedere week een lampenronde. Wij hebben een fantastisch monument en dat moet er wel altijd spic en span uitzien."
Wat maakt het werk in de Pieterskerk Leiden bijzonder? “Iedere dag is hier anders; je weet nooit wat je aantreft. Een monument als de Pieterskerk Leiden dat bijna 900 jaar oud is, daar is altijd wel ergens onderhoud nodig. De ene keer sta ik te schilderen, de volgende keer ben ik timmerwerk aan het doen of begeleid ik de smid als hij hier aan het lassen of hameren is. Ik kom overal in het monument, van de gewelven tot de wijnkelder. Oh ja, en vergeet de escaperoom niet. Ook daar moet ik af en toe bijspringen om iets vast te zetten of te repareren." Aan de lunchtafel mengt Joris, werkstudent bij de Pieterskerk Leiden, zich in het gesprek: “Ik speelde de escaperoom samen met een groep nieuwe medewerkers en daar zat Leo ook bij. Hij had al werkzaamheden gedaan voor de escaperoom, dus wij waren helemaal blij." Leo lacht luidt: Lassen Westportaal door Smederij Van der Vegt. © Foto: Mike van Bemmelen
Leo van de Post. © Foto: Claudia Claas
Pieter. 28
Pieter. 29
de visie die de pilgrims leidde, beloofde een onzekere toekomst
De Pilgrims in Leiden in het jaar 1619 IN 1619 WAREN DE PILGRIMS RUIM EEN DECENNIUM WOONACHTIG BINNEN DE LEIDSE STADSMUREN,
I
n 1619 hadden de Pilgrims hun blik in gedachten
komen, wat zou betekenen dat de Pilgrims vast konden
al naar andere oorden gewend; hun tijd in Leiden
komen te zitten vanwege oplaaiend oorlogsgeweld. Als
liep ten einde. Jarenlang hadden zij in deze stad een
men ooit verder wilde kijken, dan was dit wellicht de
toevluchtsoord gevonden dat hun relatieve rust geboden
laatste kans.
had. De dienaars van de Engelse koning, van wiens kerk de Pilgrims zich afgekeerd hadden, zaten enkelen van
Dat de vrede in de Republiek zelf ook allerminst vredig
hen echter nog altijd op de hielen. Zij publiceerden en
was, bleek in de jaren voor 1619, toen de Pilgrims via
drukten in Leiden kritische werken, die de koning en zijn
hun religieuze leiders betrokken raakten in de hevige
kerk niet bevielen. Maar het opjagen door de Engelse
discussies tussen gomaristen en arminianen. Deze
autoriteiten was niet het enige dat de Pilgrims verder
twee protestantse stromingen stonden recht tegenover
deed kijken in deze tijd.
elkaar, wat uiteindelijk ook oversloeg op de landelijke politiek. De gomaristen wonnen het politieke conflict,
WAAR ZIJ IN 1609 GEVESTIGD WAREN MET PERMISSIE VAN HET STADSBESTUUR. DE WERELDBEROEMDE REIS OP DE MAYFLOWER VOLGDE EEN JAAR LATER; EEN FEIT DAT IN 2020 HERDACHT ZAL WORDEN IN
Wat de Pilgrims bewoog waren zowel praktische, als
maar
ideële overwegingen. Zo zou het Twaalfjarig Bestand in
repressie nodig gehad.
hadden
daarvoor
wapenvertoon
en
zware
de oorlog tussen de Republiek en Spanje gauw ten einde
DE VERENIGDE STATEN, HET VERENIGD KONINKRIJK EN NEDERLAND.
Pieter. 30
Pieter. 31
Eerste publieke dienst Pilgrims in Amerika, 1621, naar Johann Georg Schwartze, 1814-1874. Collectie Rijksmuseum, Amsterdam
REDFRAME PRODUCTIES Boven
op
deze
tumultueuze
situatie
kwam
de
economische druk waar de Pilgrims in toenemende mate onder gebukt gingen. Hoewel zij zich lange tijd
grafisch ontwerp + fotografie + illustratie
hadden kunnen redden, vooral dankzij de bloeiende lakenindustrie, begon de Pilgrimgemeenschap in deze jaren in de problemen te komen. De leiders van de
WANNEER TEKST EN BEELD
gemeenschap, zoals William Bradford, zagen deze noodlottige omslag geleidelijk verhevigen. Maar er
ELKAAR ONTMOETEN ZORGT DE VORM
gloorde hoop aan de horizon.
ERVOOR DAT ZE ELKAAR VERSTERKEN Het waren de idealen van de Pilgrims geweest die hen in deze avonturen buiten Engeland verzeild hadden doen raken. De religieuze gemeenschap die zij voor ogen hadden, vereiste een nieuw begin; vereiste zelfs afzondering. In Leiden konden de Pilgrims in tegenstelling tot in Engeland hun geloof vrij beoefenen, maar de betrekkelijk liberale instelling van de Leidse bevolking strookte niet met hun strenge leefregels. Dat de Leidenaren bijvoorbeeld de zondagsrust niet altijd bezigden, verontrustte de Pilgrims. door Mike van Bemmelen
Om
hun
zo
gewenste
geloofsgemeenschap
te
verwezenlijken moesten de Pilgrims verder kijken. De nieuwe gebieden onder de Engelse kroon in NoordBoven: Portret Jacobus Arminius.
Amerika boden een nieuwe kans, maar niet een zonder
Erfgoed Leiden en omstreken
risico. Desondanks trokken Robert Cushman en John
Onder: Gedenksteen Jacobus Arminius. © Foto: Claudia Claas
Carver in 1619 naar Londen om te onderhandelen over
Uw bedrijf beter in beeld in foto of film?
W W W.VA L E T T I.N L
Voor een uitgebreide portfolio kijk op onze websites fotografievanbemmelen.nl of redframe.nl tel: 071-5801353
de overtocht en een stuk grond. De reis moest nog beginnen, maar de eerste fundamenten voor de nieuwe gemeenschap werden al gelegd.
ONS WATERFILTER SYSTEEM DE DUINEN ZORGEN VOOR ONS WATER
www.dunea.nl Pieter. 32
WIJ ZORGEN VOOR DE DUINEN
van kruidentuin en kerkhof naar stadstuin
Ligt er een tuin rondom de Leidse Pieterskerk?
ALS ER VERTELD WORDT DAT ER OOK TUINVRIJWILLIGERS WERKEN BIJ DE PIETERSKERK LEIDEN, IS EEN VEELGESTELDE VRAAG: ‘LIGT ER DAN EEN TUIN RONDOM DE PIETERSKERK?’. DIE TUIN IS ER ZEKER EN DAAR IS BOVENDIEN VEEL OVER TE VERTELLEN.
Van kruidentuin tot kerkhof
Van bouwplaats naar stadstuin
Ter hoogte van de huidige Kloksteeg lag in de 13de eeuw
Op oude ansichtkaarten is te zien dat er in de 19de eeuw
de boerderij met de naam ‘Cruuthove’, waar kruiden
hekwerken geplaatst werden rondom de Pieterskerk
en groenten werden verbouwd. Even verderop stond
Leiden om het exacte grondgebied van het monument
de grafelijke Petrus-en-Pauluskapel die in 1121 was
te markeren. Als in de vorige eeuw het monument in
ingewijd, waarschijnlijk in aanwezigheid van Petronilla
beheer komt van de Stichting Pieterskerk Leiden wordt,
van Saksen, de uiterst vrome weduwe van graaf Floris II.
begin jaren tachtig, op initiatief van buren en vrijwilligers,
In de loop der tijd werd de ruimte rondom de kapel - de
de ruimte achter de hekken ingericht als een stadstuin.
huidige Pieterskerk - ingericht als kerkhof. In 1339 werd het Pieterskerkhof zelfs uitgebreid door aangrenzende
Na de restauratie van 2000 tot 2010 werden de noord-
percelen te onteigenen en rond 1400 werden nog meer
en westkant van de tuin volledig heringericht. Deze keer
huizen in de omgeving gesloopt om ruimte te maken
kwam het initiatief van Arno de Bruin, buurman van
voor het kerkhof. Niet voor niets heet de straat die de
de Pieterskerk Leiden en eigenaar van het prachtige
west-, noord- en oostkant van de Pieterskerk Leiden
antiquariaat Templum Salomonis op de hoek van de
omringt, het Pieterskerkhof.
Kloksteeg en de Nieuwsteeg. “Toen de restauratie tegen het einde liep, heb ik bij het toenmalige bestuur
Aan het einde van de 14de eeuw ontstond er door de
geïnformeerd of de tuin opnieuw zou worden ingericht.
sterk groeiende bevolking van Leiden behoefte aan een
Men vertelde mij dat daar helaas geen geld voor was."
groter kerkgebouw. Op de fundamenten van de Petrus-
De Bruin probeerde vervolgens geld op te halen bij de
en-Pauluskapel werd de huidige Pieterskerk gebouwd,
ondernemers in het Pieterskerkkwartier; toen dat niet
die aan het einde van de 16de eeuw haar huidige
lukte werd Arno door een buurtgenoot gewezen op de
omvang bereikte. Vanaf deze periode wordt er niet
mogelijkheid van een gemeentelijke subsidie. “Een mooie
meer rondom de kerk begraven; daar was simpelweg
tuin was voor ons als buren een heel belangrijk project;
geen ruimte meer voor.
de gemeente Leiden steunde het direct. Vervolgens is er een beplantingsschema gemaakt door Ewald Jamin,"
Er was echter nog een reden om niet meer in de
zegt Arno de Bruin, “Ik heb na de opening van de tuinen
binnenstad rondom de Pieterskerk te willen begraven.
op West en Noord een ingelijst krantenartikel gekregen;
De groeiende bevolking bracht namelijk epidemieën
dat hangt nog steeds bij mij aan de muur."
met zich mee. Zo stierven er in 1635 in Leiden ruim
Pieter. 34
12.000 mensen aan de pest. Dat het Pieterskerkplein
Een groene oase in het hart van Leiden
en de huidige tuin op het voormalige kerkhof staan,
Bij de aanleg van de noord- en westtuin rond de
blijkt
incidentele
Pieterskerk Leiden is zorgvuldig rekening gehouden
graafwerkzaamheden. Binnen in de Pieterskerk Leiden
met waterbesparing en het aantrekken van insecten
bleef men overigens nog wel begraven, wat was
en vogels. Sinds enkele jaren is er ook nog een
voorbehouden aan de rijken van de stad. Pas in 1829
zogenaamd insectenhotel geplaatst om de tuin nog
werd het bij wet verboden te begraven binnen de
insectvriendelijker te maken. Wintergroene heesters
bebouwde kom.
dienen als schuilplek voor kleine vogels, en met een
overigens
nog
regelmatig
bij
Pieter. 35
Snoeien Prunus © Foto: Stefan Tetelepta
gespreide bloei en vruchtdracht worden bijen en vlinders
De tuinen rondom de Pieterskerk Leiden worden al
aangetrokken. In midden winter bloeien de vleesbes en
die jaren liefdevol en zorgvuldig bijgehouden door
de olijfwilg, in het voorjaar de bollen, stinzenplanten,
verschillende samenstellingen van vrijwilligers, veelal
krentenboompjes, seringen en de Prunus, en in de
buren. De laatste jaren zorgen Johanna en Anneke, de
zomer de phloxen en vlinderstruiken.
twee tuinvrijwilligers, met veel liefde voor de tuin. Hier volgt een interview met Johanna Huysman en Anneke
De tuin op zuid was als laatste aan de beurt om Boven: Herbeplanting tuin op zuid. © Foto: Stefan Tetelepta
van der Weijden.
opgeknapt te worden. De inrichting van deze tuin is gedaan door Geert Crielaard, ingenieur tuin- en
Onder: Schets Ewald Jamin van de
landschapsinrichting. Crielaard ontwierp drie kleine
noord- en westtuin
terrassen tussen de beuken van de zuidmuur van de Pieterskerk Leiden, met een beplanting van onder
Johanna en Anneke, kenden jullie elkaar al voordat jullie hier als vrijwilligers de tuin van de Pieterskerk Leiden gingen onderhouden? Johanna: “Nee, wij kenden elkaar niet. Ik woon sinds
andere ‘heilige’ bomen zoals de meidoorn en de
vijftien jaar op de hoek van de Kloksteeg en het
hazelaar.
Pieterskerkhof en was door andere buren bij de tuin betrokken geraakt. Het clubje tuinvrijwilligers werd door ziekte en ouderdom erg klein en toen heeft Frieke (directeur-bestuurder,
red.)
een
advertentie
laten
plaatsen in het Vriendenbericht." “Ik las dat bericht en heb contact opgenomen," zegt Anneke: “Later bleek dat Johanna een tuin heeft gehad bij dezelfde volkstuin als waar ik nog steeds een tuin heb. We hebben elkaar daar echter nooit ontmoet. We vullen elkaar heel goed aan: Johanna zoekt veel op en weet veel van de namen en herkomst van de planten; ik
last van een tekort aan water bij warm zomers weer. Bij
ben praktischer."
de aanleg van de tuin is hier ook op gelet. Er zijn in de afgelopen jaren nog wel twee regentonnen geplaatst die
Krijgen jullie veel reacties als jullie in de tuin werken?
in hete zomers voor voldoende water zorgen om onder
“Wij worden heel erg veel aangesproken als we in de tuin
andere nieuwe aanplant bij te sproeien."
aan het werk zijn. Veel oud-studenten die nog een keer naar Leiden komen en dan een praatje maken," zegt
Wat zijn de mooie plekken in de Pieterskerktuin?
Johanna.
Johanna steekt meteen van wal: “Dat is heel verschillend. De meeste stemmen van de buurtbewoners gaan
Anneke lacht en vult aan: “Ook heel veel jeugd uit
naar de noordtuin." Anneke: “Die tuin is heel mooi
Leiden, maar ook wel Rotterdam die hier in de buurt
groen." Johanna: “Je kunt gerust opschrijven dat de
speurtochten komen doen. Hoe vaak we dan hele
camelia, bamboe en de vingerplant in de noordtuin het
vragenlijsten moeten beantwoorden…”
visitekaartje van Ewald Jamin zijn”.
“Buitenlandse toeristen zijn ook erg leuk," zegt Johanna:
Anneke: “Mijn favoriete plekjes zijn daar waar de
“Wij vertellen dan over de Pieterskerk en wat ze verder
akeleien in heel veel verschillende soorten bloeien. En
nog in de stad moeten gaan zien."
ook wel de tuin op noord, het is daar heel prettig om te zijn en te werken”.
Hebben de planten en bomen veel last gehad van de hete zomers van de afgelopen jaren?
Johanna twijfelt geen moment: “Dat is voor mij de
“Dat valt heel erg mee, alleen de lindenbomen hadden
voorjaarstuin, als de bladeren nog van de bomen af zijn
het dit jaar even moeilijk," zegt Anneke direct.
en het lichtblauw van de vergeet-me-niet en lichtroze van de rhododendron uitkomt. De prunus bloeit dan
Pieter. 36
Johanna vult aan: “Het grondwater in Leiden staat hoog
ook rond de Matthäus Passion en betekent weer een
en daardoor hebben de planten en bomen niet gauw
nieuw tuinjaar: daar word je zo blij van."
Pieter. 37
© Foto: Claudia Claas
Leiden, Pieterskerk – restauratie 1998 / groot onderhoud 2017
Tarragona, kathedraal – nieuwbouw 2013 in orgelkast uit 1563
sound craftmanship
Oceanië 4 – 6014 DB Ittervoort (NL) E info@verschuerenorgelbouw.nl
T 00 31 (0) 475 491882 I www.verschuerenorgelbouw.nl
sound www.elbertse.com craftmanship
CANTATEDIENSTEN
www.elbertse.com
Kom naar een cantate van Bach uitgevoerd in de oorspronkelijke kerkdienstsetting
Relaxed thuiskomen in het hart van Leiden Kloksteeg 16, Leiden | www.villarameau.nl | 071 512 43 19 Pieter. 38
Hooglandse Kerk & Pieterskerk Leiden
100 jaar toonaangevend
Bezoek ons | www.stichtingcantate.nl Pieter. 39
© Foto: Claudia Claas
Leiden400 1 COMMEMORATION, 4 NATIONS, 1000 VOICES
I
n 2020, vierhonderd jaar na het uitvaren van de
En dan zijn er nog de evenementen, die gedurende
Mayflower, nemen de Verenigde Staten, de Native
het jaar op hun eigen wijze aandacht schenken aan
Nations, het Verenigd Koninkrijk en Nederland deel aan
Leiden400. Zo zullen tijdens het imposante Textiel
een inclusieve herdenking van vier landen.
Festival 2020, dat van
De missie van Leiden400 is om in Leiden het verhaal
13 t/m 16 mei in de
van de Pilgrims te herdenken, door te focussen op
Pieterskerk plaatsvindt,
thema's die deze herdenking relevant maken in het
Amerikaanse quilts een
hier en nu, zoals: migratie, tolerantie en onderdrukking.
centrale plek innemen.
Met een uitgebreid lokaal en internationaal programma
In november 2020 zijn
(cultureel, educatief en economisch), dat een bijdrage
er twee evenementen
levert aan wederzijds begrip en kritische reflectie, en het
die speciale aandacht
inspireren van toekomstige generaties.
vragen. Op 20 november zal Leo van Doeselaar, titulair-organist, op de beide
De Pieterskerk Leiden is bezig om een bezoekers-
orgels een bijzonder concert geven, geïnspireerd
centrum te realiseren, waar ook de Leids-Amerikaanse
op Leiden400. Op het Van Hagerbeerorgel zal Van
historie een plaats zal krijgen. De vergunningen voor de
Doeselaar Engelse en Nederlandse muziek uit de 17de
verbouwing zijn inmiddels verkregen. Op dit moment
eeuw ten gehore brengen; tijdens de andere helft
wordt er hard gewerkt aan het verkrijgen van de
van het concert zal hij het Thomas Hill-orgel virtuoos
benodigde middelen, om een definitieve startdatum
bespelen, met orgelmuziek uit de Verenigde Staten. Een
voor de verbouwing te kunnen plannen.
aantal dagen later, op 26 november, is iedereen welkom bij de traditionele Thanksgiving-viering die ieder jaar
Verder is in de doopkapel van de Pieterskerk Leiden
weer plaatsvindt in de Pieterskerk Leiden.
een kleine tentoonstelling ingericht rond de historie van de Pilgrims. Daar is ook het gedenkteken voor John
Voor het indrukwekkende inhoudelijke programma
Robinson te zien, de leider en predikant van de Pilgrims
in Leiden verwijzen wij u graag naar de website:
in Leiden. Daarnaast worden er speciale rondleidingen
www.leiden400.nl.
gegeven over de Amerikaanse connectie met het monument, die ook na het vertrek van de Pilgrims nog
1 COMMEMORATION, 4 NATIONS, 1000 VOICES
prominent was. Bijvoorbeeld via Jean Luzac, hoogleraar vaderlandse geschiedenis, maar vooral ook uitgever van de Gazette de Leyde. Luzac speelde met zijn verslaggeving een belangrijke rol in de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd, mede dankzij zijn contacten met Thomas Jefferson, George Washington en John Adams.
Pieter. 40
Pieter. 41
Sint-Jacob en de Pieterskerk Leiden
De lange tocht van de Sint-Jacobsroute, beginnend in
De Beeldenstorm in 1566 en de alteratie in 1572
Haarlem, brengt de nog altijd fris en fruitige pelgrim al
luidden het protestantse tijdperk van de Pieterskerk
vroeg naar Leiden. Het is wellicht niet de eerste plaats
Leiden in. Liturgische objecten werden ontvreemd,
waar het in de lijn der verwachting zou vallen, maar
beelden werden vernield en tientallen altaren door
de stad herbergt een eeuwenoude connectie met de
de hele kerk verdwenen. In zowel het gebruik als het
heilige Jacob.
interieur onderging de Pieterskerk Leiden een volledige transformatie.
Voor de reiziger die zich richting het centrum van de stad begeeft, loont het de moeite om eens een
Wandelen door het verleden
blik binnen te werpen bij de Leidse Pieterskerk. Dit
Als u het monument binnenloopt via het museumcafé
rijksmonument is namelijk weliswaar eeuwenlang het
De Pieter, dan kunt u vanuit het transept de kooromgang
centrum geweest van het protestantse bolwerk dat
inlopen. Het is in de noordelijke kooromgang waar zich
EN FRUITIGE PELGRIM AL VROEG NAAR LEIDEN. HET IS WELLICHT NIET DE EERSTE PLAATS WAAR HET
Leiden toch was geworden, maar wanneer u de blik iets
tot 1566 het altaar voor Sint- Jacob bevond. Dergelijke
verder in de richting van het verleden wendt, zult u de
altaren waren vaak in het bezit van een familie of gilde,
IN DE LIJN DER VERWACHTING ZOU VALLEN, MAAR DE STAD HERBERGT EEN EEUWENOUDE CONNECTIE
contouren herkennen van de oorspronkelijke katholieke
die in hun naam diensten lieten plaatsvinden voor hun
kruisbasiliek. Tot op de dag van vandaag zijn de sporen
zielenheil. De altaren waren niet alleen rijkversierd, zij
van dit katholieke verleden zichtbaar gebleven.
waren ook drukbezocht.
Een verdwenen interieur
Een paar passen richting het koor treft u de grafsteen
In 1121 werd op deze plaats een kapel gewijd voor
aan van Susanna van Etten, titulair-abdis van de
de graven van Holland. Godebald, de bisschop van
vrouwenabdij
DE LANGE TOCHT VAN DE SINT-JACOBSROUTE, BEGINNEND IN HAARLEM, BRENGT DE NOG ALTIJD FRIS
MET DE HEILIGE JACOB.
De
Leeuwenhorst,
wier
begrafenis
Utrecht, wijdde het romaanse
plaatsvond in 1634 (ruim een
bouwwerk, waar ruim een eeuw
halve eeuw na de alteratie).
later graaf Floris V zou worden
Niet ver van haar graf kunt
gedoopt.
Godebald
u het koor zelf binnenlopen,
de kapel wijdde aan Petrus
waar u aan uw linkerhand
én Paulus, zou uiteindelijk de
een
naam St-Pieterskerk beklijven.
aantreft
Het symbool van Petrus, de
koorpilaren. Onder het witte
gekruiste sleutels, werd vanuit
pleister dat de protestantse
de Pieterskerk opgenomen in
kerken kenmerkte, werd hier
Hoewel
de eerste stadswapens van
bijzondere op
eeuwenlang
een
de
schildering van
de
schildering
Leiden. De stad luistert nog altijd naar haar bijnaam ‘de
bewaard van acht katholieke heiligen, vermoedelijk daar
sleutelstad’.
aangebracht bij een altaar van de Leidse adellijke familie Van Boschuysen (hun familiewapen is op de schildering
In 1268 vertrokken de graven uit Leiden naar de
aangebracht).
nieuwbouw aan het Binnenhof in Den Haag en droegen
bewaard op een koorpilaar in de diametrale hoek van
de Pieterskerk in Leiden over aan de Ridderlijke Duitsche
het koor.
Een
andere
secco-schildering
werd
Orde. In de loop der eeuwen breidde het kapelletje zich
Pieter. 42
Secco in het koor. © Foto: Frank Emous
geleidelijk uit, totdat het rond 1565 het formaat van de
Dit is echter niet het enige dat bewaard is gebleven onder
huidige laatgotische stadskerk bereikte.
het witte pleister. Op alle twaalf koorpilaren bevinden
Pieter. 43
zich de gelijkvormige resten van geperst brokaat. Dit was een brokaatimitatie, die in de oorspronkelijke vorm de indruk gaf van een groen-goud textiel. Het geperst brokaat figureerde als achtergrond bij de beelden van de twaalf apostelen in het koor, waaronder uiteraard het beeld van Sint-Jacob. Hoewel alleen de posities van Petrus en Paulus met zekerheid bepaald kunnen worden - verhoogd aangebracht op de twee centrale koorpilaren - is het verleidelijk om het beeld van Jacob de Meerdere te plaatsen nabij zijn altaar in de kooromgang. Dit altaar was in 1412 reeds
aanwezig,
terwijl
de apostelbeelden tussen 1413 en 1434 werden toegevoegd. Wanneer tocht
u door
op
uw
Leiden
komt en haar grootste
ENTHOUSIASTE PELGRIM INSPIREERT PIETERSKERK LEIDEN
stadskerk aandoet, zult u zien dat er nog veel meer
sporen
van
het
katholieke verleden te vinden zijn in het immense monument. In café De Pieter kunt u bovendien een stempel laten zetten in uw pelgrimspaspoort. Deze historie maakt de Pieterskerk Leiden een waardevolle tussenstop op de lange Jacobsroute. Om deze reden zoekt de Pieterskerk Leiden bovendien contact met het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en zal er mogelijk een artikel verschijnen in hun kwartaalblad de Jacobsstaf.
De Pieterskerk Leiden is niet alleen een prachtig monument, het is ook een repositorium voor verhalen en een ontmoetingsplaats van sublieme schoonheid, midden in Leiden. Wanneer de verhalen niet meer worden doorverteld, vervliegen zij echter al gauw. De ontmoeting die uit deze verhalen voortkomt, loopt daar niet ver achteraan. Het is hier dat de mensen die de Pieterskerk Leiden een warm hart toedragen in de bres springen voor het monument, door deze verhalen te blijven vertellen en telkens weer terug te brengen. Bezoekers en vrijwilligers houden de prachtigste herinneringen vast en brengen ze met zich mee naar de Pieterskerk Leiden. In sommige gevallen dragen zij bovendien een geheel nieuwe blik aan. Zo verliep het toen Mariëlle Beijk, vrijwillig rondleider van de Pieterskerk Leiden en tevens gepassioneerd pelgrim, vertelde over haar vele tochten door Europa. In het bijzonder vertelde zij over de reizen op de camino naar Santiago en de aankomende fietstocht naar Rome, samen met haar man Ed. Het gesprek ging over naar het katholieke verleden van de Pieterskerk Leiden. Was er niet een altaar voor Sint-Jacob onder die tientallen altaren die het monument sierden? En natuurlijk was er een apostelbeeld in het koor! De voetsporen die naar Sint-Jacob leidden, bleken ook te vinden in de Pieterskerk Leiden... Om levende geschiedenis in stand te houden zijn er drie dingen nodig: een connectie met een oorspronkelijke traditie, fysieke markeerpunten - monumenten zoals de Pieterskerk Leiden - en het blijven vertellen van de verhalen. De camino en de Pieterskerk Leiden zijn twee zijden van dezelfde munt. Met de ontdekking van een connectie met deze eeuwenoude en vitale traditie wil de
Stempel St jacobsroute. © Foto's Frieke Hurkmans
Pieterskerk Leiden u uitnodigen om, met hetzelfde enthousiasme als Mariëlle, die derde pijler gezamenlijk staande te houden. Of u nu een lange of korte weg begaat, een nieuwe ontmoeting ligt in het verschiet.
Pieter. 44
Pieter. 45
Detail secco in het koor. © Foto: Claudia Claas
Een voor de hand liggende vraag: wanneer was uw eerste bezoek aan de Pieterskerk Leiden?
Rogier: “Het gebouw zelf. Als zoon van een architect ben ik opgegroeid met liefde voor de bouwkunst. En van deze prachtige kerk spat de creativiteit en het vakmanschap
Melanie: “Volgens mij was dat al in de derde week van mijn
gewoon af”.
studententijd, toen er door mijn studentenvereniging een groot ontbijt werd georganiseerd. Er stonden lange
U moet kiezen: Leiden of Den Haag?
tafels en ouderejaars studenten kwamen naar beneden
Rogier: “Ik woon nu ruim 30 jaar met veel plezier in
abseilen vanuit de nok. Heel indrukwekkend”.
Leiden, ondertussen met mijn vrouw en onze drie
Een wisseling van de wacht
interview met rogier van der sande en melanie schultz van haegen BINNENKORT VINDT ER EEN VOORZITTERSWISSEL PLAATS IN DE RAAD VAN TOEZICHT VAN DE STICHTING PIETERSKERK LEIDEN. EEN GOED
“Het volgende dat ik me kan herinneren, is een koude
kinderen. Dit is mijn stad: een mooie binnenstad met
Pieterskerk waar we met vele studenten tegelijk
veel historie; veel voorzieningen; het water(!); en bovenal
tentamen moesten doen. Het was niet alleen koud, maar
een zeer plezierige sfeer”.
ook gehorig. Niet de meest ideale omstandigheden. Ik
Melanie: “Leiden natuurlijk; ik woon hier al sinds mijn
begrijp dat het nu beter verwarmd is”.
18e met veel plezier en heb mijn hart verpacht aan
Rogier: “De exacte datum weet ik niet meer, maar ik weet
deze stad. In het bijzonder aan de oude binnenstad.
vrijwel zeker dat het een tentamen zal zijn geweest. Het
Alle leuke dingen zijn op loopafstand en dat maakt de
was nog voor de laatste grote renovatie en de karretjes
binnenstad zo gezellig. Ik voel me hier thuis en zou niet
met snacks (tijdens de tentamens red.) ratelden nog
graag verhuizen”.
vrolijk over de scheef liggende grafstenen”.
Waar bent u het meest trots op? Welk monument in de Pieterskerk Leiden spreekt het meest tot uw verbeelding?
laat de stad graag zien aan bezoekers. Ik ben veel in het
Melanie: “Ik vind de graven op de grond altijd heel
buitenland voor mijn werk en houd ervan om in hele
interessant en probeer te lezen welke namen er op
grote steden te zijn, omdat ze zo levendig zijn. Maar
staan. Dat sommige mensen in de kerk begraven
uiteindelijk vind ik het kleinschalige dat Leiden kenmerkt,
werden, als ze maar rijk of belangrijk genoeg waren, en
gecombineerd met een mooie evenementenkalender,
dat daar de term rijke stinkerds vandaan kwam, heb ik in
veel fijner dan die grootschaligheid”.
deze kerk geleerd”.
MOMENT OM VERTREKKEND VOORZITTER ROGIER VAN DER SANDE EN INKOMEND VOORZITTER MELANIE SCHULTZ VAN HAEGEN EEN PAAR VRAGEN VOOR TE LEGGEN. BEIDEN HEBBEN EEN LANGDURIGE BAND MET
Melanie: “Ik vind Leiden steeds mooier worden. En ik
Rogier: “Privé op mijn vrouw en kinderen, alhoewel “En natuurlijk uit de huidige tijd, de ramen waar je je
succes natuurlijk hun eigen verdienste is, niet die van
naam op kunt laten zetten om de Pieterskerk Leiden
mij. Bij de Pieterskerk kies ik voor de Matthäus Passion,
financieel te steunen. Het licht komt er altijd zo mooi
die tegenwoordig geheel door de Pieterskerk Leiden
naar binnen”.
zelf wordt georganiseerd: een zware klus die zowel
DE PIETERSKERK LEIDEN, MAAR HOE BELEVEN ZIJ DIE ZELF?
Pieter. 46
Pieter. 47
© Foto: BM Fotografie
KORTE CURRICULUM VITAE Naam: Melanie Schultz van Haegen - Maas Geesteranus
Door de jaren heen hebben wij als catering partner talloze evenementen verzorgd in de Pieterskerk. Een partnership waar wij als familiebedrijf trots op zijn!
Geboortejaar: 1970 Geboorteplaats: Laag-Soeren (GD) Middelbare school: Fioretticollege (Lisse) Studie: Bestuurskunde Woonplaats: Leiden Huidige functie: CEO Porticus
Naam: Rogier van der Sande Geboortejaar: 1966 Geboorteplaats: Bergeijk (NB) Middelbare school: Rythovius College (Eersel) Studie: Politicologie Woonplaats: Leiden Huidige functie: Dijkgraaf Hoogheemraadschap van Rijnland
© Foto: BM Fotografie
artistiek, als financieel goed is uitgepakt. Ook dit
dat het tijdens Open Monumentendag was - waardoor je van de ene
is eerst en vooral een verdienste van anderen: de
kant naar de andere kant van het monument kunt schommelen”.
Bij All Class Kitchen Art Events ligt de focus op producten uit de regio, voornamelijk het Groene Hart. Onze filosofie begint bij de basis, simpel is het moeilijkst. Pure smaken op onze eigen wijze gepresenteerd. Binnen All Class hebben wij 4 labels geïntroduceerd waarmee we de particuliere en zakelijke markt nog beter kunnen bedienen.
A Complete Event
Ons good looking label voor het organiseren, produceren en uitvoeren van zakelijke events. Bij dit label worden ze enthousiast van plannen, organiseren, budget bewaken, moodboards maken, locaties bezoeken en de kick van een geslaagd event.
A Ceremony
A Ceremony is het special label van All Class Kitchen Art Events. De crew van A Ceremony heeft ruime ervaring in het begeleiden, uitvoeren en produceren van de meest uiteenlopende huwelijksfeesten. Een meerdaagse bruiloft in Frankrijk, een family style wedding met shared dining of een classy high end 5 gangen diner met bijpassende wijnen. Benieuwd naar de andere labels of naar wat wij voor u kunnen betekenen tijdens uw event? Weet dat u ons altijd kunt bellen op 0715143330. Ga voor meer informatie over All Class Kitchen Art Events naar www.allclass.nl
medewerkers en vrijwilligers van de Pieterskerk Leiden, in het bijzonder directeur-bestuurder Frieke
Met wie voelt u zich het meeste verwant?
Hurkmans”. • Clusius (1525 - 1609)
Als u iets in de Pieterskerk Leiden zou mogen organiseren, wat zou dat dan voor evenement zijn?
Ook lokale ondernemers op jouw evenement? Want wat je Lokaal haalt is lekker(der)! Dat is het credo en tegelijkertijd het geheim achter het succes van Catering Lokaal. Daar zijn wij van overtuigd! Catering Lokaal is een partycateraar gespecialiseerd in borrels, walking dinners, congressen maar uiteraard ook uitgeserveerde diners, waarbij alle ingrediënten voor onze seizoensmenu’s bij lokale Leidse ondernemers vandaan komen. Denk aan: heerlijk vers brood van Mamie Gourmande uit het Gangetje, een mooi stukje vlees van Slagerij Van der Zon uit de Haarlemmerstraat, mooie kazen van De Fransoos uit de Doezastraat en wat denk je van een bijpassend wijnarrangement van Henri Bloem aan het Levendaal! Met liefde gemaakt, waarbij het ambacht je toelacht. Dit noemen wij oprecht Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, waarbij ook jij met je evenement een steentje kunt bijdragen aan de Leidse economie!
Oprichter van de Hortus Botanicus in Leiden en introduceerde de tulp
© Foto: BM Fotografie
in Europa.
Rogier: “Een evenement waarbij we de jeugd van
• Jan van Hout (1542 - 1609)
Leiden en omstreken weten te binden aan dit
Stadssecretaris van Leiden, speelde een grote rol tijdens het Leids
prachtige monument. Bij voorkeur iets muzikaals,
Ontzet.
want dat hoort bij een kerk. Gezien de veelheid van stijlen en voorkeuren moet je wellicht verschillende
• Neeltgen Willemsdr. van Zuytbrouck (1569 - 1640)
evenementen organiseren. Dus wellicht binnenkort
Welgestelde bakkersdochter, getrouwd met molenaar Harmen Gerritz
rappers in de Pieterskerk Leiden?”.
van Rijn en moeder van Rembrandt.
Melanie: “Ik heb wel eens deelgenomen aan een
bovenstaande personen zijn allen begraven in de Pieterskerk Leiden.
diner in de Pieterskerk Leiden. Er stond één lange tafel met kaarslicht en verder was het helemaal
Melanie: “Ze zijn alle drie interessant, maar ik zou voor Clusius kiezen.
leeg. Ik weet niet meer waarvoor het was, maar ik
Door zijn reislust en zijn wetenschappelijke inslag, hebben wij nu een
vond het erg indrukwekkend. Zo’n diner zou ik nog
prachtige Hortus; staat Nederland bekend om zijn tulpen. En wat velen
wel eens willen meemaken”.
niet weten is dat hij, naast de tulp, ook de aardappel introduceerde”.
“Verder vind ik het ook altijd bijzonder als die hele
Rogier: “Gegeven het feit dat ik het overgrote deel van mijn werkzame
lange schommel in de Pieterskerk hangt - ik dacht
leven actief ben binnen de overheid, toch maar Jan van Hout”.
W: www.cateringlokaal.nl T: 085 – 2737900 E: info@cateringlokaal.nl Pieter. 48
Pieter. 49
De Pieterskerk Leiden als plek van plezier HET THEMA VAN DE OPEN MONUMENTENDAGEN DIT JAAR - ‘PLEKKEN VAN PLEZIER’ - LIJKT IN EERSTE INSTANTIE WELLICHT NIET TE RIJMEN MET EEN STATIG MONUMENT ALS DE PIETERSKERK LEIDEN, MAAR OP 14 EN 15 SEPTEMBER ZAGEN 6000 BEZOEKERS DAT DIT TOCH WEL DEGELIJK HET GEVAL IS.
Pieter. 50
Pieter. 51
© Foto: Mike van Bemmelen
I
n het monument waren speciaal voor deze dagen
een grote schommel en een reuzenrad neergezet waar vooral de jeugdige bezoekers veel plezier van hadden, al waren bezoekers die jong van hart zijn ook in hun nopjes. Bezoekers die de hoge klim naar het trans ondernamen, konden genieten van een prachtig uitzicht over Leiden en omstreken. De vrolijkheid straalde van de bezoekers af, ook omdat ze speciaal gemaakte, kleurrijke buttons van monumenten in de Pieterskerk Leiden droegen. De buttons werden uitgedeeld bij een aparte tafel en waren een groot succes. Er kon gekozen worden uit meerdere afbeeldingen zoals bijvoorbeeld de orgelpijpen op het Thomas Hill-orgel, het goudleerbehang in de Kerkmeesterskamer en het monster op het Laatste Oordeel van Lucas van Leyden,
Open Monumentendag maakt onderdeel uit van de
waarvan een reproductie in de Pieterskerk Leiden hangt.
European Heritage Days. De basisgedachte achter de
Ook de Kerkmeesterskamer zelf,
European Heritage Days is het toegankelijker maken
die elk jaar speciaal op deze
van het Europese culturele en natuurlijke erfgoed. De
dagen te bezichtigen is tijdens
eerste Europese Monumentendag vond plaats in 1991;
rondleidingen, is een ware plek
toen deden 9 landen mee. In 2019 deden maar liefst 50
van plezier, ook in historische zin.
landen mee.
Komend jaar zullen onze orgels centraal staan
Hier dronken de kerkmeesters na hun vergaderingen vaak een
Het thema van de European Heritage Days voor 2020
goed glas wijn, afkomstig uit
is nog niet bekend, maar wij zijn toch al begonnen met
de wijnkelder onder de kamer.
de voorbereidingen. Komend jaar zullen onze orgels
Orgelkids
Naar verluidt ‘bespeelden’ ze
centraal staan. Tientallen kinderen tussen 10 en 12
En natuurlijk zijn er ook komend jaar als altijd weer de
daarbij zelfs hun glazen, om zo Psalm 150 ten gehore
jaar kunnen met het project ‘Orgelkids’ zelf een orgel in
vaste onderdelen van onze Open Monumentendagen:
te brengen.
elkaar zetten onder begeleiding van een orgelbouwer.
de schommel in het schip, buttons maken, de Trans
De taken worden daarbij over groepjes verdeeld:
beklimmen, de rondleidingen in de 17de eeuwse
Bij de rondleidingen langs de Kerkmeesterskamer en
het raamwerk in elkaar zetten, de pijpen sorteren, de
Kerkmeesterskamer en muzikale intermezzo’s door
de wijnkelder liepen ook een aantal nieuwe vrijwillige
toetsen sorteren. Daarna wordt alles samengebracht in
Leidse amateurs. De deuren van de Pieterskerk Leiden
rondleiders mee, die in het voorjaar al een door de
het raamwerk: de magazijnbalg, de windlade, de toetsen
staan wijd open en u bent zeer welkom.
Pieterskerk Leiden verzorgde rondleiderscursus hadden
en de pijpen. En dan… spelen maar! Ook zal er een ‘silent
doorlopen. Deze dagen boden hun een uitgelezen kans
disco’ zijn, waarbij DJ Joost op drie kanalen orgelmuziek
om extra ervaring op te doen.
laat horen. Naast het traditionele orgelspel wordt hierbij ook muziek ten gehore gebracht waarin orgelmuziek is
Een andere bijzondere rondleiding werd in het
verwerkt, zoals de dancemuziek van onze stadsgenoot
monument verzorgd door de junior-rondleiders, die
Armin van Buuren.
Bent u, of kent u iemand die bevangen is door de grootse historie van de Pieterskerk Leiden en graag
voor het tweede jaar op rij in de Pieterskerk Leiden
Open Monumentendagen 2020.Doe-Orgel-Orgelkids
Pieter. 52
aanwezig waren tijdens de Open Monumentendagen.
Ook de junior rondleiders hebben toegezegd weer
een goed verhaal vertelt of helpt bij de catering van
Onder de noemer ‘Zwerven langs zerken’ namen de
mee te doen. Zij zullen bezoekers meenemen naar
concerten? Dan kunt u zich aanmelden om cateringvrijwilliger
zeven junior rondleiders bezoekers mee door het
de beide unieke orgels van de Pieterskerk Leiden, het
of rondleider te worden bij de Pieterskerk Leiden. Voor de rondleiders
monument, om meer te vertellen over een aantal
Van Hagerbeer-orgel en het Thomas Hill-orgel. Onze
organiseert Pieterskerk Leiden twee keer per jaar (voorjaar en najaar; mede
bijzondere exemplaren in de zerkenvloer.
orgelbouwers Verschueren en Elbertse zullen ieder een
afhankelijk van het aantal gegadigden) een rondleiderscursus om bekend te
dag aanwezig zijn, om uitleg te geven over hun oude
worden met het vak en het monument. Wilt u meer informatie, of wilt u zich
Open Monumentendagen 2020
ambacht van het bouwen en repareren van orgels.
aanmelden, dan kan dat via het e-mailadres vrijwilliger@pieterskerk.com.
Maar laten we ook vooral vooruit kijken; dan praten
Vanzelfsprekend zal er ook live orgelspel te horen zijn,
we over zaterdag 12 en zondag 13 september 2020.
tijdens korte orgelconcerten.
Pieter. 53
Proef onze passie en vakmanschap
Samen de wereld een beetje mooier maken
De glimlach bij uw gast is ons succes
Samenwerken is samen genieten
Hulp gezocht! Bij mijn onderzoek naar de Pilgrims heb ik een groot geheim ontdekt in de Pieterskerk Leiden. Sindsdien heb ik het gevoel dat ik gevolgd word. Ik ben daarom dringend op zoek naar mensen die mij kunnen helpen bij het veiligstellen van het geheim. Ben jij de geschikte kandidaat? Ward Hopkooper Conservator info@vanderlindecatering.nl | www.vanderlindecatering.nl 44551.Adv 215-140mm 11-2019_v4.indd 1
06-11-19 13:23
Schoonmaakonderhoud Glasbewassing
0G6
R 5 * XS 2
Opleveringsschoonmaak Vloeronderhoud
R 7 4 K 2 8 3
B6B 7 % 63
2 & $ 6 6yi
Gevelreiniging Woningontruiming 06 4611 5019
www.mayflowerescaperoom.nl Pieter. 54
De Reinigers Pieter. 55
Heeft u nog ideeën op weg naar ons eerste millennium?
U KENT ZE ALLEMAAL, DE BENAMINGEN VOOR JUBILEA: 12½ JAAR KOPER, 25 JAAR ZILVER, 50 JAAR GOUD EN 60 JAAR DIAMANT. MAAR, WAT IS DE BENAMING ALS MEN 900 JAAR BESTAAT? OF IS ONS 900-JARIG BESTAAN EEN KICK-OFF RICHTING HET EERSTE MILLENNIUM? In 2021 is het 900 jaar geleden dat de Petrus-enPauluskapel, die later werd uitgebouwd tot de huidige Pieterskerk Leiden, ingewijd werd. De exacte datum van het 900-jarige jubileum valt op 11 september 2021,
precies
in
het
weekeinde
van
de
Open
Monumentendagen. Er zijn al heel wat plannen om dit feestje zo breed mogelijk te gaan vieren. Zo wordt er gedacht aan een eenmalige herhaling van de zeer succesvolle ‘Leidse Uitmarkt’ uit de jaren ’80, waar amateurverenigingen uit alle Leidse wijken zich konden presenteren in de Pieterskerk. Er wordt gesproken met Studium Generale om een lezingenreeks te organiseren, en met de Stadsgehoorzaal wordt onderzocht of er een jubileumconcertserie geprogrammeerd kan worden met muziek die bedoeld is voor de unieke ambiance van een monument als de Pieterskerk Leiden. Met Erfgoed Leiden en omgeving en de Universiteit Leiden wordt gekeken of een zomertentoonstelling in het koor van het monument kan worden gerealiseerd. Ook wordt er al enige tijd nagedacht hoe herinneringen aan de Pieterskerk geborgd kunnen worden. Dit project heeft voor nu de werktitel ‘Als de Pieterskerk kon praten…’, waarbij herinneringen van zowel de jeugd als de huidige hoogbejaarden centraal zullen staan. De hoop is dat dit project in 2021 van start zal gaan en door zal lopen tot ons 1000-jarig bestaan. Er is echter nog ruimte voor ideeën die u wellicht heeft. Wij maken graag gebruik van uw denkkracht. Als u een goed idee heeft voor het 900-jarig bestaan van de Pieterskerk Leiden, laat het ons dan weten via info@pieterskerk.com.
Indien
uw
idee
wordt
geselecteerd nemen wij graag contact met u op.
Pieter. 56
Pieter. 57
Rondleiding langs het uitzichtpunt van de Pieterskerk Leiden. © Foto: Mike van Bemmelen
Column. VAN KERK EN CONCERTZAAL TOT STICHTING PIETERSKERK LEIDEN
De Pieterskerk Leiden 50 jaar geleden IN HET JAAR 1969 WAS DE PIETERSKERK LEIDEN NOG IN HET BEZIT VAN DE LEIDSE HERVORMDE GEMEENTE. MEN HAD MET EEN AANTAL ZEER GROTE
De recensent betoonde zich ontvankelijk voor zulke nieuwe interpretaties uit Amerika: “Men zou hier kunnen
spreken
van
geheimzinnige
harmonische
RESTAURATIES IN HET VOORUITZICHT ECHTER AL NAGEDACHT OVER HET
effekten, waarover een zinnig oordeel dient uitgesteld te
AFSTOTEN VAN EEN VAN DE KERKGEBOUWEN. VAN DE GROTE LEIDSE
Ook het publiek was enthousiast over de techniek van
STADSKERKEN ONDERLING WERD HET VAN DE PIETERSKERK LEIDEN HET MEEST WAARSCHIJNLIJK GEACHT DAT ZIJ ZICHZELF KON BEDRUIPEN, DOOR EVENEMENTEN, CONCERTEN EN TENTAMENS TE ORGANISEREN.
worden tot na het aanhoren van meer interpretaties." het studentenkoor, zoals de recensent relateert: “voor het eerst hoorde ik in deze ruimte zelfs een spontaan applaus”. Over de solisten werd een algemeen gunstig oordeel
HIER WERD DE KIEM GELEGD VOOR DE STICHTING DIE VANDAAG HET
geveld al was nog wel “een en ander te doen” aan de
MONUMENT BEHEERT. IN DEZE REEKS ZULLEN WE TERUGKIJKEN OP
klopte in ieder geval.
DEZE ONTSTAANSGESCHIEDENIS AAN DE HAND VAN HISTORISCHE KRANTENARTIKELEN.
vorming van de sopraan en de tenor. Het totale plaatje
Het slotstuk van de avond betekende wederom een noviteit voor velen in het publiek. In het Amerika waar pas relatief recent de Civil Rights Act en de Voting Rights
O 'Voor het eerst hoorde ik in deze ruimte zelfs een spontaan applaus'
Erfgoed Leiden en Omstreken
Pieter. 58
Act waren aangenomen in het Congres werd nu ook door het koor van een universiteit uit het zuiden van de p 13 juni 1969 verscheen in de Nieuwe Leidse Courant een artikel van recensent
Verenigde Staten ruimte in het programma ingebouwd
Henri Welbooren, over een concert in de Pieterskerk van een Amerikaans koor, getiteld:
voor Afro-Amerikaanse cultuur. Een vijftal spirituals
‘Amerikaanse zangers bevestigen reputatie: Spontaan applaus voor koor in Pieterskerk’.
vormde het slotakkoord van de avond. Bij de vertolking
Het Concert Choir van de University of South Carolina was door het lokale K&O (Kunst en
van Let us break bread together sprak de recensent over
Ontspanning) in de gelegenheid gesteld in de Pieterskerk op te treden. Het 45 studenten
de ongekunstelde zang van de sopraan, die volgens hem
tellende koor gaf in de eeuwenoude stadskerk blijk van de Amerikaanse muzikale kwaliteiten.
“het begrip spiritual dan ook wel duidelijk wist te maken”.
Grote namen uit de klassieke muziek zoals Strawinsky, Mozart, Verdi en Scarlatti werden
De recensie van deze unieke avond biedt een blik in
afgewisseld met onbekendere en nieuwere werken. Zo speelde de organist Steve Godowns
de laatste jaren van de hervormde Pieterskerk. In het
in het openingswerk de compositie Hymne d’action de grâces van de Parijse organist Jean
volgende deel van de reeks 50 jaar geleden zal wederom
Langlais, waarvan de recensent schreef dat dit voor velen een kennismaking zal zijn geweest.
een voorbeeld uit de recente geschiedenis van de
Dit gold ook voor The Mystic Trumpeter van Norman Dello Joio.
Pieterskerk Leiden te zien zijn.
Pieter. 59
De Pieterskerk Kraamkamer van de Universiteit Leiden 444 jaar geleden is de Universiteit Leiden in de Pieterskerk opgericht. Sindsdien zijn we onlosmakelijk aan elkaar verbonden in het hart van de stad. Onze wetenschappers en studenten ontmoeten elkaar onder het schitterende dak. We vieren er onze verjaardag (de dies natalis) en verwelkomen elk jaar onze nieuwe eerstejaars. Nelson
Mandela en Prinses Beatrix kregen er een eredoctoraat. Aanstaande studenten leren hier de universiteit kennen op onze Open Dagen. En voordat onze kersverse alumni hun handtekening in het Zweetkamertje kunnen zetten na het behalen van hun bul, heeft menigeen gezweet op een tentamen in de Pieterskerk.
DENK VOORUIT. LA GRO GEELKERKEN. Als u voor een juridische uitdaging staat, wilt u dat er snel en doeltreffend gehandeld wordt. Zulke advocaten vindt u bij La Gro Geelkerken: met onze proactieve denk- en daadkracht ondersteunen wij u met effectieve oplossingen.
DEN HAAG - LEIDEN - ALPHEN AAN DEN RIJN - GOUDA - WOERDEN www.lagrogeelkerken.nl
Als betalen niet vanzelf gaat
Bij ons leer je de wereld kennen
Pieter. 60
Boommarkt 3a 2311EA Leiden • Postbus 11122 2301EC Leiden • Tel 071-5161010 • www.buikenvanderhorst.nl
Agenda.
Hieronder staan enkele van de vaste activiteiten in de Pieterskerk Leiden. Actuele
Aanvang: 13:00 uur & 19:00 uur
Aanvang: 15:00 uur
informatie vindt u via www.pieterskerk.com/agenda. Op dagen dat er geen events zijn
www.whiskyinleiden.nl
www.pieterskerk.com
toegang bedraagt 4 euro. Op vertoon van uw Vriendenpas is de toegang voor u en
Woensdag 8 april
Zondag 26 juli
een introducé/introducee gratis.
Matthäus Passion
Zomerorgelconcert
C.O.V. Ex Animo
Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com
is de Pieterskerk Leiden in haar museale kracht te bezoeken. Dagelijks van 11-18 uur,
November 2019
Januari 2020
Aanvang: 19:30 uur
Zondag 24 november
Maandag 6 januari
www.exanimo.nl
Cantatedienst
Nieuwjaarsreceptie Gemeente Leiden
Aanvang: 19:00 uur
Informatie via
Donderdag 9 april
Zondag 2 augustus
www.stichtingcantate.nl
www.leiden.nl
Matthäus Passion
Inlooporgelconcert
Nederlands Kamerkoor &
Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com
Augustus 2020
Donderdag 28 november
Februari 2020
Residentie Orkest
Thanksgiving service
Vrijdag 7 februari
Aanvang: 19:30 uur
Aanvang: 11:00 uur
Universiteit Leiden - Dies Natalis
www.bachenleiden.nl
www.pieterskerk.com
Aanvang: 15:00 uur
Zondag 9 augustus Inlooporgelconcert
http://evenementen.leidenuniv.nl/dies Zaterdag 30 november
Vrijdag 10 april
Aanvang: 15:00 uur
Matthäus Passion
www.pieterskerk.com
C.O.V. Ex Animo - Eeuwfeestconcert
Donderdag 13 februari
Nederlands Kamerkoor &
Aanvang: 20:00 uur
Scratch Muziekdagen – Messiah
Residentie Orkest
Zondag 16 augustus
www.huizingalezing.leidenuniv.nl
Aanvang: 19:30 uur
Aanvang: 11:30 uur
Inlooporgelconcert
www.scratchleiden.nl
www.bachenleiden.nl
Aanvang: 15:00 uur
Vrijdag 6 december
Vrijdag 14 februari
Mei 2020
Huizingalezing
Scratch Muziekdagen – Jongeren Messiah
Maandag 4 mei
Maandag 31 augustus
Aanvang: 20:00 uur
Aanvang: 19:00 uur
Dodenherdenking
Opening academisch jaar
www.huizingalezing.leidenuniv.nl
www.scratchleiden.nl
Aanvang: 19:00 uur
Universiteit Leiden
www.dodenherdenkingleiden.nl
Aanvang: 15:00 uur
December 2019
www.pieterskerk.com
Donderdag 12 december
Zaterdag 15 februari
Con Amore concert
Scratch Muziekdagen – Musical Highlights
Zaterdag 9 & zondag 10 mei
Aanvang: 20:00 uur
Aanvang: 19:30 uur
Leiden Marathon
September 2020
www.con-amore.nl
www.scratchleiden.nl
Inschrijving en informatie via
Zaterdag 12 & zondag 13 september
www.marathon.nl
Open Monumentendagen
www.leidenuniv.nl
Zaterdag 16 december
Zondag 16 februari
Toonkunstkoor
Scratch Muziekdagen – Johannes Passion
Woensdag 13 t/m zaterdag 16 mei
Aanvang: 20:15 uur
Aanvang: 19:30 uur
Textielfestival 2020
https://www.toonkunstkoorleiden.nl/
www.scratchleiden.nl
Informatie via www.textielfestival.nl
Vrijdag 20 december
Zaterdag 22 februari
Zondag 31 mei & maandag 1 juni
3 October Herdenkingsdienst
Bachacademy
Open Dag Universiteit Leiden
Leidse Hofjesconcerten
Aanvang: 10:00 uur
Met Aukelien van Hoytema
Informatie via
Informatie via
www.3october.nl
Aanvang: 19:30 uur
www.studereninleiden.nl
www.leidsehofjesconcerten.nl
Maart 2020
Juni 2020
Open Dag Universiteit Leiden
Zaterdag 21 december
Nader te bepalen
Zaterdag 6 juni
Informatie via
Weihnachts-Oratorium
Benefietgala Pieterskerk Leiden
Leidse Orgeldag
www.pieterskerk.com
Nederlands Kamerkoor &
Informatie via
Aanvang: 10:00 uur
Akademie für Alte Musik Berlin
sales@pieterskerk.com
www.stichtingorgelstadleiden.nl
Vrijdag 13 of Zaterdag 14 maart
Juli 2020
BoekKunstBeurs
NLdoet – vrijwillige schoonmaakdag
Zondag 12 juli
Informatie via
Dinsdag 24 december
Informatie via
Zomerorgelconcert
www.stichting-handboekbinden.nl
Kerstnachtdienst
vrijwilliger@pieterskerk.com
Aanvang: 15:00 uur
Informatie via www.pieterskerk.com
Oktober 2020 Donderdag 3 oktober
www.bachenleiden.nl
Zaterdag 17 oktober
Aanvang: 19:30 uur www.pieterskerk.com
November 2020 Zaterdag 7 & zondag 8 november
18:30 uur – Kinderkerstfeest
www.pieterskerk.com
Donderdag 25 november
20:30 uur – 1ste Kerstnachtdienst
April 2020
22:30 uur – 2de Kerstnachtdienst
Zaterdag 4 april
Zondag 19 juli
Aanvang: 11:00 uur
www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl
Festival Whisky in Leiden
Zomerorgelconcert
www.pieterskerk.com
Thanksgiving service
Pieter. 62
Pieter. 63