Vriendenbericht Pieterskerk Leiden 10-2015

PIETERSKERK LEIDEN

vriendenbericht

10/15

jaargang 22/1 - oktober 2015 ISSN 1387-9952

2 vriendenbericht > Column en colofon

column

Bijzonder jaar

2015 gaat de boeken in als een bijzonder jaar voor de Pieterskerk, niet in de laatste plaats door het jubileum van de Universiteit Leiden. Zoals bij velen bekend, werd de Leidse universiteit opgericht door Willem van Oranje en op 8 februari 1575 ingewijd in de Pieterskerk.

Frieke Hurkmans

colofon Het Vriendenbericht is een uitgave van de

Deze oprichtingsdatum wordt ieder jaar tijdens

Ward Hoskens, onze (tijdelijke) junior-conservator,

Stichting Vrienden van de Pieterskerk en

de Dies Natalis – de Latijnse benaming voor

ontdekte tijdens de voorbereidingen voor het

verschijnt tweemaal per jaar.

‘geboortedag’ - herdacht. Net als de opening van

onderhoud van de twee monumenten, dat deze

het academisch jaar een feestelijke gebeurtenis die

twee mannen indirect met elkaar verbonden

in de Pieterskerk plaatsvindt.

waren. Van Brouchoven maakte, in zijn functie

Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Josse Moers, Kim van Goethem, Leon Geutjes en Monique Roscher. Met dank aan Brigitte Bruyns.

Bijdrage van Frieke Hurkmans.

Foto’s/illustraties Claudia Claas, Jan van Galen, Roelof Bosscher, Leo Samama, Astrid Ackermann, Stefan Tetelepta, Francien van Zaanen Durand, Hortus botanicus, Erfgoed Leiden.

Vormgeving en druk

Valetti, Claudia

als burgemeester, deel uit van het college van Het kon dan ook niet uitblijven dat het openingsfeest

24 rechters die Hugo de Groot ‘ter eeuwige

van het 88ste lustrum (440 jaar) afgelopen juni in

gevangenisse’

de Pieterskerk werd gehouden. 2000 studenten,

bevriend met Hugo de Groot (1583-1645) en

docenten en alumni maakten er een fantastisch

stuurde hem regelmatig een grote kist met boeken

feest van. Het thema van het 88ste Lustrum is

via zijn zuster in Gorinchem. Op 22 maart 1621

‘Vrijheid’, hetgeen aansluit bij het motto van de

vluchtte Hugo de Groot in de boekenkist van

Universiteit Leiden Praesidium Liberatatis of wel

Erpenius uit zijn gevangenis. De Groot vermomde

Bolwerk van Vrijheid. Vrijheid sluit ook mooi aan bij

zich bij de zus van Erpenius als metselaar en werd

de verhalen achter twee monumenten die op dit

de stad uit geholpen, zijn vrijheid tegemoet. Zou

moment gerestaureerd worden in de Pieterskerk.

Jacob van Brouchoven als hij dit alles had geweten

veroordeelden.

Erpenius

was

ook deze voor zijn epitaaf hebben gekozen?

Claas en Drukkerij van der Linden.

Het gaat om twee grafmonumenten, zogenaamde epitafen. De ene herinnert aan Jacob van

Ik hoop, als altijd, u in de komende maanden in

Redactieadres

Brouchoven

van

de Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de

het

evenementen, concerten of tijdens openstellingen

Zijn

(1577-1642), monument

burgemeester

Stichting Vrienden van de Pieterskerk

Leiden.

bevat

mogelijk

Antwoordnummer 12052 VC Leiden

meest zielig huilende engeltje dat de Pieterskerk

Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden

kent… Nog geen twee meter daar vandaan

T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com

hangt de epitaaf van Erpenius (1584-1624), een

Frieke Hurkmans

www.pieterskerk.com

Nederlandse oriëntalist die als hoogleraar aan

directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden

IBAN: NL22ABNA0881528307

de Leidse universiteit werkte. Zijn reputatie was in heel Europa gevestigd, zo deden de koningen

© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande

van Engeland en Spanje en de aartsbisschop van

toestemming van de uitgever worden openbaar

Sevilla hem de meest verleidelijke aanbiedingen,

gemaakt of verveelvoudigd.

maar hij weigerde Leiden te verlaten.

van uw prachtige monument.

Steengoed erfgoed! < vriendenbericht 3

In een vorig nummer van het Vriendenbericht lazen we hoe onze huismeester Bram jaarlijks veel

Steengoed erfgoed!

tijd en zorg aan onze vloer besteedt. Dankzij de historische afbeeldingen die de Pieterskerk bezit wordt het resultaat nog duidelijker zichtbaar. Op schilderijen en foto’s is te zien hoe de vloer is veranderd van dof grijs naar de glanzend donkere vloer van nu. Een verrassing voor wie dacht dat deze stenen er al eeuwenlang hetzelfde uitzien.

Het monument veranderde en ook de vloer veranderde mee.

1902

2004

1978

Foto’s 1902, 1978 & 2004 © beeldarchief van de Pieterskerk Leiden Foto 2011 © Jan van Galen

2011

4 vriendenbericht > De epitaaf van Carolus Clusius

425 jaar geleden stichtten de curatoren van de dan nog jonge Leidse universiteit de hortus. Zij besloten een grote naam aan te trekken die leiding zou geven aan de tuin; het werd de 66-jarige Carolus Clusius, de belangrijkste plantkundige van zijn tijd. Hij stierf in 1609, in Leiden. De Pieterskerk herbergt de epitaaf die herinnert aan deze grote geleerde.

Een vrij kruimige, geelschillige aardappel met mooie rode ogen. Phytophthora resistentie in loof en knol.

Carolus geeft een hoge opbrengst en u kunt er ook frites van maken.

Zo luidt de omschrijving van het nieuwe aardappelras Carolus op de website van aardappelspeciaal.

De site vermeldt ook dat de naam van de nieuwe aardappel verwijst naar - aldus de site - de Vlaamse geleerde, arts en botanicus Carolus Clusius, die in de 16de eeuw een grote rol speelde bij de verspreiding van de aardappel in Europa. De Carolusaardappel is slechts een van de plantensoorten die vernoemd zijn naar Clusius. Ook de Tulipa clusiana (tulp), Paeonia clusii (pioenroos), Rubus clusii (braam)

Vraagbaak van gansch Europa de epitaaf van carolus clusius

en Gentiana clusii (gentiaan) – om maar een paar voorbeelden te noemen - herinneren aan de man die zijn leven wijdde aan het opsporen en beschrijven van onbekende plantensoorten en daarmee de grondslag legde voor de plantenkunde als autonome wetenschap.

Struinen Charles l’Ecluse werd in 1526 geboren in Atrecht (Arras), als zoon van Michel de l’Ecluse, Heer van Watenès, en Guillemette Quincault. Naar de mode van die tijd verlatiniseerde hij zijn naam en ging verder door het leven als Carolus Clusius. Hij

SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN

studeerde rechten in Gent en Leuven, vervolgens

LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE

medicijnen en botanie in Wittenburg. Intussen

KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.

hervormer

WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?

was hij in Marburg in contact geraakt met de Philippus

Melanchton

(1497-1560),

waarna hij zich aansloot bij de Reformatie. In 1551 trok Clusius naar Montpellier waar hij zich verder verdiepte in verschillende vakgebieden.

vervolg De epitaaf van Carolus Clusius < vriendenbericht 5

Linksboven: Huidige Clusiustuin.

Hij kreeg onderdak bij professor in de botanie en

mank werd. Het belette hem niet om te blijven

© Foto: Francien van Zaanen Durand

natuurlijke historie Guillaume Rondelet en deed

reizen, onderzoeken en publiceren. Tot een huwelijk

Midden: Afbeelding van een tulp, opgenomen in

redigeer- en vertaalwerk voor hem. Ook struinde hij

is het nooit gekomen. Clusius correspondeerde met

één van Clusius’ publicaties, gedrukt in 1576 te

de Cevennes en Provence af, op zoek niet alleen

verschillende dames, maar de botanie bleef daarbij

Antwerpen. © Collectie: Hortus botanicus

naar plantensoorten, maar ook naar inscripties op

het belangrijkste onderwerp.

Rechtsboven: Portret van Carolus Clusius (uit J.J.

Romeinse ruïnes. Hierdoor leerde hij deze streken

Boissard, 1598). © Collectie: Hortus botanicus

goed kennen en werd hij door niemand minder

Keizerlijk hof

dan de beroemde cartograaf Abraham Ortelius

In 1573 reisde Clusius naar Wenen op uitnodiging

gevraagd ze in kaart te brengen. Intussen haalde hij

van keizer Maximiliaan II (1527-1576), keizer van het

een diploma in de medicijnen en maakte zich maar

Heilige Roomse Rijk. Hij kreeg daar de functie van

liefst acht talen eigen. Clusius was kortom een zeer

opzichter, ‘praefectus’, van de keizerlijke botanische

veelzijdig man.

tuin en kwam zo terecht in een gezelschap van deels hem al bekende geleerden en diplomaten.

Mank

De laatsten voorzagen Clusius van allerlei zaden,

Clusius zou blijven rondtrekken in Europa. Hij deed

bollen en planten. Een van hen was Ogier Ghislain,

hiermee een enorm netwerk op. De bankier Anton

heer van Busbcq, voormalig ambassadeur aan het

Fugger vroeg hem in 1564 als reisgenoot en mentor

hof van de Sultan in Constantinopel. Van hem kreeg

van zijn zoon Jacobus. Zij reisden 16 maanden

Clusius o.a. tulpenbollen, die Ghislain mee had

door Spanje en Portugal. Dit bleek een goudmijn

genomen uit het Ottomaanse Rijk. Vanuit Wenen

van botanie te zijn voor Clusius; hij ontdekte allerlei

zette Clusius zijn botanische ontdekkingsreizen

nieuwe plantensoorten waaronder de narcis. Hij

voort. Dit leidde ondermeer tot de publicatie

legde dit alles vast in zijn Rariorum aliquot stirpium

van een Oostenrijkse flora en een studie naar

per Hispanias observatarum historia […]; het werd

paddenstoelen.

uiteindelijk in 1576 uitgegeven door de Antwerpse Christoffel Plantijn. Het reizen bracht echter ook

Ontslagen

ongemak en gevaren met zich mee; in 1565 viel

Na de dood van de keizer ontsloeg zijn opvolger

Clusius bij Gibraltar van zijn paard en brak hij zijn

Rudolph II alle niet-katholieke hovelingen. Clusius

arm; hij zou in de loop van zijn leven nog een voet,

bleef echter nog ruim tien jaar in Wenen, van waaruit

been en heup ontwrichten, waardoor hij blijvend

hij doorging met zijn werk. Uiteindelijk moest hij in

6 vriendenbericht > vervolg De epitaaf van Carolus Clusius

1588 vanwege toenemende religieuze conflicten

gaf aan geen zin te hebben om de zorg voor een

uitwijken naar Frankfurt am Main, waar hij in dienst

openbaren tuin op mij te nemen, want uit de zorg

kwam van een uitgeverij en een beschermheer vond

voor mijn eigen tuintje heb ik geleerd, hoeveel

in de persoon van Willem IV, landgraaf van Hessen.

ergernis verkropt moet worden, om verder nog te

Hier in Frankfurt ontving hij in 1591 een brief van zijn

zwijgen van angsten en zorgen die onbetrouwbare

vriend, de edelman en plantliefhebber Johannes

dienaren heel vaak veroorzaken. Ook zag Clusius

van Hoghelande. Deze vroeg hem namens de

op tegen het geven van onderwijs. Maar uiteindelijk,

jonge Leidse universiteit voor de functie van prefect

als de universiteit aan zijn financiële voorwaarden

van de onlangs gestichte hortus.

wil voldoen en hem toezegt dat hij nauwelijks onderwijs zal hoeven te geven, stemt hij toe. In

Voeten in aarde

1593 arriveerde hij in Leiden, met zijn verzameling

Lieve Vrouwekerk. Detail: J. Stellingwerff,

Het had wel wat voeten in aarde voordat Clusius

planten, bollen, zaden en stekjes. Clusius kreeg een

gezicht op de Onze Lieve Vrouwekerk, 1579.

in Leiden neerstreek. Hij reageerde niet bepaald

assistent in de persoon van de Delftse apotheker

© Collectie: Erfgoed Leiden en Omstreken

enthousiast op het voorstel van Hoghelande. Hij

Dirck Cluyt (Clutius).

Carolus Clusius werd begraven in de Onze

Canarische wijn De komst van de beroemde geleerde én zijn plantencollectie leidde tot grote opwinding onder Nederlandse plantenliefhebbers. De Middelburgse apotheker

Willem

Jasperse

Parduyn,

groot

bewonderaar van Clusius, zag zijn kans schoon en stuurde de nieuwe prefect een tonnetje Canarische wijn, sinaasappelen en citroenen.

Het ging vergezeld van een brief waarin hij zich voorstelde en aangaf geïnteresseerd te zijn in verschillende

uitheemse

bloemen

waaronder

tulpen, pioenrozen en ridderspoor. Het zou het begin zijn van een levendige briefwisseling tussen de twee. De correspondentie met Parduyn was er een van vele die Clusius voerde in zijn leven. In de Leidse universiteitsbibliotheek bevinden zich zo’n 1400 brieven van en aan Clusius. Dit jaar verschijnt de online editie van de Clusiuscorrespondentie door het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis.

Reizen kon Clusius niet meer op zijn oude dag, maar zijn uitgebreide netwerk voorzag hem van zaden en planten. En op verzoek van de universiteit namen VOC-kapiteins allerlei nieuwe gewassen mee van hun reizen naar verre oorden.

Bezienswaardigheid Clusius stierf in 1609 op 84-jarige leeftijd en kreeg een laatste rustplaats in de Onze-Lieve-Vrouwekerk aan de Haarlemmerstraat, toen in gebruik bij de Waalse gemeente. Zijn graf én dat van zijn een paar maanden eerder overleden vriend Josephus Justus Scaliger, werden een bezienswaardigheid bezocht door vele bewonderaars. Beide geleerden kregen op initiatief van de Leidse universiteit een epitaaf, een omlijst tekstbord, opgehangen in de buurt van het eigenlijke graf. Dat van Clusius bestaat uit een omlijste koperen plaat met een Latijnse inscriptie.

Het is duidelijk dat de curatoren van de universiteit

vervolg De epitaaf van Carolus Clusius < vriendenbericht 7

Boven: Epitaaf van Carolus Clusius in de Pieterskerk

de gelegenheid te baat namen om de roem van de

verhuisden niet mee naar de Pieterskerk. Op

© Foto: Claudia Claas

geleerde af te laten stralen op de universiteit:

de

fundamenten

van

de

kerk

verrees

een

schoolgebouw. Toen dat in 1979 werd afgebroken, Geplaatst in dierbare herinnering aan Carolus

vonden archeologen het graf met het skelet van

Clusius van Arras, die aan het keizerlijk hof was

Scaliger. Clusius’ gebeente was echter al geschud

aangesteld vanwege de bekendheid van zijn

en zijn graf gebruikt voor latere bijzettingen. Wat

naam, zijn oprechtheid, eruditie en de uitgelezen

bleef is de epitaaf in de Pieterskerk en al die de

editie van zijn herbarium, en na verscheidene

namen van gewassen, die terugvoeren op deze

reizen [ te hebben gemaakt] uiteindelijk door de

vraagbaak van Europa.

eerbiedwaardige curatoren en consuls van de prijzenswaardige universiteit van deze stad werd

Dit artikel is vooral gebaseerd op:

uitgenodigd [naar hier te komen] en zestien jaar lang een toelage genoot. Hij stierf ongehuwd in zijn 84ste levensjaar op 4 april 1609.

• Kasper van Ommen, ‘Het gedenkteken van Carolus Clusius, prins der botanisten’

Peter Mason)

• Bieke van der Mark, ‘De epitafen’ Beide uit:

Geschud

• E. den Hartog, J. Veerman, E. Grasman en D.J. de Vries (red.), De Pieterskerk in Leiden.

In 1819 werd de OLV kerk gesloopt. De Leidse

Bouwgeschiedenis, inrichting en gedenktekens,

hoogleraren Te Water en Brugmans kwamen in actie

2011

om de gedenktekens van hun beroemde collega’s, Leijdsche

• Waarde Clusius. Blogs van januari-maart 2015 van Lisanne Snippe en Esther van Gelder over

Hoogeschole, te redden. Zij werden overgebracht

de bijzondere briefwisseling van Clusius op www.

naar de Pieterskerk, waar al verschillende epitafen

hortusleiden.nl

(vertaling door Kasper van Ommen m.m.v. Florike Egmond en

de

alleruitmuntendste

sieraden

der

herinnerden aan beroemde geleerden. Bij die gelegenheid werd de omlijsting van de epitaaf van Clusius vervangen door het huidige, gemarmerde houten exemplaar. Het is niet bekend hoe de oorspronkelijke omlijsting er uit heeft gezien.

Overigens kreeg ook het gedenkteken van Scaliger een nieuw uiterlijk.

De stoffelijke resten van de twee professoren

8 vriendenbericht > Interview met de Leidse Stadsfotograaf

interview met een leidse stadsfotograaf

Langs de singels

© Foto’s: Roelof Bosscher

Als kind speelde Roelof Bosscher met de camera van zijn vader. Fotograferen bleef een hobby tot hij er als veertiger besloot serieus werk van te maken. Hij schreef zich in aan de Fotoacademie Amsterdam waar hij in 2013 cum laude afstudeerde. Een paar maanden later werd hij benoemd als de tweede Leidse stadsfotograaf. Het Leidsch Dagblad publiceert sinds augustus 2014 een jaar lang elke vrijdag een van zijn foto’s. Afgelopen zomer waren de foto’s te zien in de Pieterskerk.

Waarom wilde je stadsfotograaf worden?

ze gebeuren. Mijn fotografie is anders. Het gaat

als je dat niet doet, maak je op bepaalde plekken

Mijn vader is Leidenaar en hij attendeerde mij op de

uiteindelijk ook

over de mens, maar die staat

helemaal geen foto’s en op bepaalde plekken

open inschrijving. Het kwam goed uit: ik was net

er alleen zelf niet op. Ik laat meer zien wat hij

juist heel veel. Sommige zijn heel gemakkelijk: de

afgestudeerd aan de Fotoacademie en zocht naast

achterlaat, gedaan heeft. En hoe dingen, gebouwen

Hortus, de Meelfabriek. Maar de Zoeterwoudse

mijn parttime betaalde ‘gewone’

en locaties zich voor een groot deel ontwikkelen

singel bijvoorbeeld is best lang. Aan de ene kant

door de mens.

ligt het Plantsoen, maar daar kun je geen vijf foto’s

baan invulling

voor mijzelf als fotograaf. Tot mijn verbazing én trots

van laten zien. Wat is daar nu precies te zien,

werd ik door de Stichting Stadsfotograaf gekozen.

Hoe ga je te werk?

daarin zit hem de puzzel. Op dat soort beelden

Wat wil je laten zien met je foto’s?

Ik heb de singels opgemeten en die afstand

moet je echt kauwen. Dat ritme dat ik mezelf heb

Mijn voorganger Rob Overmeer maakte portretten

gedeeld door 52. Zo maak ik om de 112 meter aan

opgelegd, zorgt ervoor dat ik op die plekken ook

van onbekende Leidenaren, mensen die dingen

de binnen- of buitenkant van de singel een foto.

een foto maak. En het is voor mezelf een leuke

doen in de stad waarvan je geen idee hebt dat

Ik wilde die punten van te voren vastleggen, want

overwinning; op een nietszeggende plek blijven

vervolg Interview met de Leidse Stadsfotograaf < vriendenbericht 9

kijken, terug komen en nog een keer terug komen

Fotofestival. Ik krijg daar als niet-inwoner weinig

Komend jaar is Monique Shaw de stadsfotograaf

en dan op een gegeven moment heb je het!

van mee, maar als stadsfotograaf word ik voor

van Leiden. Iedere week zal er een nieuwe foto

verschillende dingen gevraagd, bijvoorbeeld voor

in het Leidsch Dagblad gepubliceerd worden.

Wat voor reacties krijg je op je de foto’s?

dit interview, of om foto’s te bespreken in de Stand

Net als de voorgaande twee jaren, zal de reeks

Mijn ouders komen allebei uit Leiden maar

van de Stad [talkshow in en over Leiden, vanuit

in de zomer van 2016 afgesloten worden met een

vroegen zich bij sommige beelden af: is dat

Scheltema, red.]. Er gebeurt hier ontzettend veel!

tentoonstelling in de Pieterskerk.

langs de singel? En dat is ook de achterliggende gedachte: kijk nou nog een keer, ga je vragen stellen bij het beeld , over de plek.

Sporadisch stuurt iemand mij een mailtje. Die zijn eigenlijk allemaal positief. Bijvoorbeeld van de eigenaar van het huis waarvan ik het muurgedicht fotografeerde, aan de Witte Singel, in het kleine parkje [Hortuszicht, red.]. Ik ben daar vier tot vijf keer naar terug gegaan, tot ineens het licht goed viel op die muur met aan weerszijde de bamboe .

De eigenaar van het huis had de foto in de krant gezien en vond hem mooi.

Ik kreeg één mail van een persoon die mijn foto’s niet mooi vindt. Dat kan natuurlijk. Ik heb terug gemaild en uitgelegd wat mijn idee is.

Zeker de eerste beelden waren vrij abstract en dat kan niet iedereen plaatsen. Dat was ook wel een beetje de valkuil die we van te voren hadden bedacht. Eigenlijk had ik de foto’s zonder tekst in de krant willen plaatsen. Maar een bijschrift met wat uitleg is toch nodig, dus dat gebeurt nu.

Hoe zou jij de Pieterskerk fotograferen?

Zeker bij zo’n groot gebouw als de Pieterskerk ben je gauw geneigd om uit te zoemen, waardoor de kerk de kerk blijft. Ik vind kerken mooie gebouwen, maar ik heb niets met het geloof. Ik zou op zoek gaan naar wat er in die paar honderd jaar dat de kerk er staat met het gebouw is gebeurd. Sporen van die geschiedenis wil ik dan laten zien, los van het feit dat het een kerk is. Ik hou ook van mooi licht en dat is zeker in zo’n kerk aanwezig. Ik maak bijna geen foto’s met zonlicht; schaduwen zijn dan veel te hard. Een kerk heeft van nature al veel licht en donkerwerking, daar heb je geen zon voor nodig.

Ben je door je werk als stadsfotograaf ook anders naar Leiden gaan kijken?

Ik woon zelf al tien jaar niet meer in Leiden; mijn ouders zijn er allebei geboren. Ik kom hier al mijn hele leven. Ik ben niet echt anders naar Leiden als stad gaan kijken. Wel kwam ik veel bijzondere plekken langs de singel tegen,

bijvoorbeeld

door wat het ooit geweest was. Omdat ik ook onderzoek doe naar die plekken, weet ik nu veel meer van de geschiedenis van de stad. Waar ik het meest door verrast ben, zijn alle culturele activiteiten die hier plaats vinden, zoals het Leids

Voor meer informatie en foto’s: www.stadsfotograafleiden.nl

10 vriendenbericht > Bach & Leiden

Nederlands Kamerkoor © Foto: Leo Samama

Johann Sebastiaan Bach wordt beschouwd als een van de grootste en meest invloedrijke componisten uit de geschiedenis van de klassieke muziek. In Leiden is er een lange uitvoeringstraditie van Bach’s meesterwerken, het Weihnachts-Oratorium, de Matthäus Passion en ook de cantates.

De populariteit van het Weihnachts-Oratorium en

De

de Matthäus Passion is de laatste vijf jaar enorm

Paaszaterdag en zal een echt spektakel worden.

toegenomen. Met name de Matthäus Passion, die

De gesprekken zijn nu gaande tussen de

ook jonge muziekliefhebbers aanspreekt, is een

organisatie van het jaarlijks grootste korenfestijn

echte Nederlandse traditie geworden. Uniek, want

van Scratch Muziekdagen Leiden. Over de Kinder

iedereen die klassieke muziek promoot weet hoe

Matthäus en de meezing Matthäus ontvangt u, als

ingewikkeld het is om jonge mensen te verleiden

Vriend van de Pieterskerk, een aparte mailing.

meezing

Matthäus

staat

gepland

op

om naar de concertzaal te komen. Daar spelen wij in de Pieterskerk graag op in.

Weihnachts-Oratorium Kerst begint met het Weihnachts Oratorium. Het

Kinder Matthäus en meezing Matthäus

Nederlands Kamerkoor brengt, samen met het

In de stille week zal het in Leiden niet meer

befaamde barokorkest Concerto Copenhagen,

zo stil zijn. Deze week voor Pasen zal geheel

Leiden in de ultieme kerstsfeer. Peter Dijkstra

in het teken staan van de Matthäus Passion.

maakt in Leiden zijn debuut als de kersverse

Een Kinder Matthäus, een ingekorte uitvoering,

chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. De

biedt kinderen en hun families dé mogelijkheid

uitvoering omvat het complete werk van alle zes

om met Pasen uniek cultuurgoed te ervaren

cantates, van de feestelijke cantate voor Eerste

op hedendaagse wijze. Naast een openbare

Kerstdag tot die voor Driekoningen.

voorstelling op Palmzondag, wordt er ook gedacht aan een educatief programma in samenwerking

Peter Dijkstra is blij weer terug te zijn in Leiden: ‘Ik

met Leidse scholen.

heb in de periode 1998-2005 met het Leiderdorps

vervolg Bach & Leiden < vriendenbericht 11

Kamerkoor in de Pieterskerk gedirigeerd. Dit koor

een mogelijke samenwerking met het NKK

WEIHNACHTS-ORATORIUM

was erg goed en ambitieus. Wij hebben in die

aan te gaan. Maar wellicht dat ook Con Amore

Nederlands Kamerkoor & Concerto Copenhagen

periode daar Hohe Messe, Matthäus, Johannes,

en het Toonkunstkoor, die ieder jaar bij ons

Dinsdag 15 december 2015 Pieterskerk

Mozart

zingen, gebruik willen maken van zo’n unieke

Nicholas Mulroy (evangelist)

Nelsonmis gedaan, in een volle kerk. Zodoende

Annet Lans (sopraan)

ken ik de Pieterskerk goed.’

c-moll,

Mozart

Requiem,

Haydn’s

aanbieding.’

25 jaar gratis Cantatediensten

Marian Dijkhuizen (alt) Jasper Schweppe (bas)

Het Nederlands Kamerkoor (NKK) is al meer

En vergeet u niet om naar Bach’s Cantatediensten

Aanvang concert: 19:30 uur.

dan 75 jaar een begrip en het koor staat al

te gaan in de Hooglandse kerk en de Pieterskerk

decennia lang aan de wereldtop. Het Nederlands

Leiden. Deze worden georganiseerd door de

Kamerkoor wordt door critici in binnen- en

Stichting Cantate Domino, die in 1989 werd

buitenland geroemd om zijn homogene klank

opgericht op initiatief van de Pieterskerk Leiden

én om de solistische kwaliteit van de individuele

en de Commissie Bijzonder Kerkenwerk van de

zangers. Het Nederlands Kamerkoor ziet het

Protestantse Gemeente Leiden. Dat betekent dat

als zijn opdracht om koormuziek als kunstvorm

Cantate Domino dit jaar haar 25-jarig bestaan viert.

CANTATEDIENSTEN 25 oktober 2015 Pieterskerk 25 jaar jubileumdienst Collegium Musicum o.l.v. Gilles Michels BWV 243 Magnificat Rosemary Carlton (sopraan) David Cohen (alto) Adrian Fernandes (tenor) Berend Eijkhout (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 29 november 2015 Pieterskerk Bredero Consort o.l.v. Henk Gijzen BWV 186a “Ärgre dich, o Seele, nicht” Marjon Strijk (sopraan) Arco Mandemaker (tenor) Frits Karskens (bariton) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis

springlevend te houden.

In een Cantatedienst wordt een Cantate van Tido Visser zakelijk leider van het NKK: ‘Door

J.S. Bach uitgevoerd in de originele setting van

de samenwerking met de Pieterskerk is er

een kerkdienst, met samenzang, bijbelteksten

ook een mooie verbinding naar een paar

en een overweging. De diensten worden geleid

Leidse

als

door Ds. Ad Alblas, predikant van de Leidse

vanzelf deel uit van onze missie. Nederland

Binnenstadsgemeente. Alle onderdelen van de

kent

dienst worden afgestemd op de uit te voeren

amateurkoren.

duizenden

Educatie

amateurkoren.

maakt Door

onze

professionals workshops te laten geven, delen

Cantate.

wij een gezamenlijke passie.’ Frieke Hurkmans zegt hierover: “Ex Animo is enthousiast over

Bach’s Cantatediensten zijn gratis te bezoeken.

31 december 2015 Hooglandse Kerk Leids Cantate Consort o.l.v. Iason Marmaras BWV 196 “Der Herr denket an uns” Andrea Tjäder (sopraan) Lason Marmaras (tenor) Yonathan van den Brink (bas) Aanvang: 17:00 uur .Toegang: Gratis 31 januari 2016 Hooglandse Kerk William Byrd Vocaal Ensemble met Leids Barok Ensemble o.l.v. Nico van der Meel Elma Timmers-Dekker (sopraan) David van de Braak (tenor) Jan Douwes (bariton) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 28 februari 2016 Hooglandse Kerk Voix Jolies en Amici della Musica o.l.v. Frank de Groot Martha Bosch (sopraan) Matevz Kajdiz (tenor) João Luis Paixão (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 17 april 2016 Pieterskerk Kamerkoor Capella Altena o.l.v. Sietse van Wijgerden David van de Braak (tenor) Noël Casteleijn (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis

Peter Dijkstra © Foto: Astrid Ackermann

12 vriendenbericht > Mayflower 400

Mayflower 400 De afgelopen maanden zijn de vluchtelingen die naar Europa afreizen volop in het nieuws. Hartverscheurende verhalen van mensen die een oorlog proberen te vluchten. En helaas een verhaal van alle tijden.

In de 17e eeuw vluchtte een groep Engelse

De Pilgrims registreerden de geboortes en

puriteinen oorspronkelijk naar Amsterdam om aan

sterfgevallen in hun gemeenschap in de boeken

de religieuze vervolging in Engeland te ontkomen.

van de Pieterskerk. De economische situatie in

Niet geheel welkom in Amsterdam, kregen zij op 12

Leiden was in die tijd niet erg rooskleurig en de

februari 1609 toestemming om zich te vestigen in

toenmalige Nederlandse samenleving vond men

Leiden. Zij bewoonden 11 jaar lang wevershuisjes

veel te libertijns. Daarop besloot een groot aantal

achter de huidige Kloksteeg, waar nu het Jean

van de Pilgrims in 1620 naar de Nieuwe Wereld te

Pesynhofje is gevestigd. Predikant John Robinson

trekken. Amerika was hun gedroomde land.

was hun leider.

In 2020 is het 400 jaar geleden dat de Pilgrim Robinson woonde in het huis genaamd ‘De Groene

Fathers uit Leiden vertrokken en naar de Verenigde

Poort’, aan de zuidzijde van de Pieterskerk. In

Staten zeilden. In dat kader is het ‘Mayflower

zijn huis werden de kerkdiensten van de Pilgrims

400’ project opgestart. In de Verenigde Staten

gehouden. Toen de meeste Pilgrims Leiden

en in Plymouth Engeland worden uitgebreide

verlieten om naar Amerika te gaan, bleef Robinson

festiviteiten voorbereid. De afgelopen maanden

achter. Hij kocht een graf in de Pieterskerk. Twee

is, door de Pieterskerk, Erfgoed Leiden, Leiden

gedenktekens herinneren aan Robinson. Een

Marketing en Museum De Lakenhal, actief

© Foto: Claudia Claas

gedenksteen aan de binnenkant van de Pieterskerk

onderzocht hoe Leiden kan aansluiten bij de

Rechts: Gedenksteen van John Robinson

bij de doopkapel en een koperplaquette aan de

internationale festiviteiten. In latere edities van het

© Foto: Stefan Tetelepta

buitenzijde. Daar bevindt zich sinds 2005 ook een

Vriendenbericht houden wij u op de hoogte over

gedenksteen voor de Pilgrims, die in de Pieterskerk

de plannen rond deze festiviteiten.

begraven zijn geweest.

Boven: The Mayflower Compact 2020

Junior conservator < vriendenbericht 13

interview

Junior conservator Een kennismakingsgesprek met Ward Hoskens (24 jaar), sinds begin van dit jaar junior conservator bij de Pieterskerk Leiden via Stage Nieuwe Stijl.

Het project waar hij zich hoofdzakelijk mee bezighoudt is de reorganisatie van het historische archief van de Stichting Pieterskerk Leiden.

Inmiddels ben je al ruim een half jaar onderdeel van het team. Kun je ons iets vertellen over hoe je bij de Pieterskerk terecht bent gekomen?

Zijn er nog andere taken?

Zeker, naast deze taak help ik ook bij het beheer en onderhoud van de monumentale objecten in de kerk. Zo heb ik voor de restauratie van het epitaaf

In augustus studeerde ik af als geschiedenisstudent

van Thomas Erpenius uitgezocht welke restaurator

aan de Universiteit Leiden, maar het bleek net als

daarvoor in aanmerking zou komen. Uiteindelijk

voor veel leeftijdsgenoten moeilijk om meteen

vond ik de geschikte deskundige via contacten

een baan te vinden. Al vrij snel hoorde ik van het

bij het Rijksmuseum. Daarnaast heb ik historisch

bestaan van het progamma ‘Stage Nieuwe Stijl’

onderzoek gedaan naar de geschiedenis achter dit

van de gemeente Leiden. Via dit programma

prachtige monument. Het is hartstikke leuk om daar

kunnen pas afgestudeerde jongeren aan de

een bijdrage in te hebben kunnen leveren! Samen

slag op een werkervaringsplaats tegen een

met junior-conservator Prosper de Jong van de

redelijke vergoeding en worden er sollicitatie- en

Lakenhal ben ik onderzoek aan het doen naar twee

netwerktrainingen gegeven. Daardoor kun je

eeuwenoude grafzerken uit de Pieterskerk.

jezelf ontwikkelen en tegelijkertijd blijven zoeken naar een baan. Zo kwam ik in contact met Frieke Hurkmans en na een gesprek in de Pieterskerk was

Hoe vind je het om te werken bij de Pieterskerk?

het voor mij meteen duidelijk dat dit een ontzettend mooie kans was.

Een van de leuke dingen is dat de Pieterskerk naast

Wat houdt de reorganisatie van het archief in?

een

nationaal

topevenementenlocatie

monument is.

Na

ook

een

een studie

geschiedenis is het zeer interessant om te zien wat er allemaal mogelijk is om ons cultureel

Dit is een samenwerkingsproject tussen het

erfgoed duurzaam in stand te houden. De

Erfgoed Leiden e.o. en de Pieterskerk. Erfgoed

Pieterskerk is echt een ontzettend dynamisch en

Leiden is in 2013 ontstaan uit een samenvoeging

professioneel bedrijf. Door hier te werken steek

van Monumenten & Archeologie en het Regionaal

ik daar veel over op van mijn collega’s. Op deze

Archief Leiden, zij begeleiden mij inhoudelijk zodat

schitterende locatie en met zo’n leuk team is het

de archiveringsmethodiek aansluit en te zijner tijd

elke dag weer een hele belevenis.

moeiteloos kan worden overgedragen. Ik zorg ervoor dat alle stukken geïnventariseerd worden en op een duurzame manier bewaard worden om

Boven: Epitaaf van Erpenius

de kwaliteit van de stukken te waarborgen. Het is

© Foto Stefan Tetelepta

een secure klus en is door de diversiteit van het

Onder: Ward Hoskens

materiaal heel bijzonder.

© Foto: Claudia Claas

14 vriendenbericht > Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland

open monumentendagen

2015

Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland

De epitaaf van Erpenius schoongemaakt door restaurator Rosalijn van IJken. Š Foto: Stefan Tetelepta

Open Monumentendag 2015 zit er weer op. De Pieterskerk Leiden kan terugkijken op een buitengewoon goed verlopen editie van de Open Monumentendagen en was een van de best bezochte monumenten in de Nederland. Met 4500 bezoekers stond de Pieterskerk Leiden op de 5e plaats in de landelijke top tien.

Dit jaar stond alles in het teken van kunst

Burgy, het restauratie bouwbedrijf (van onder

&

andere

ambacht,

daarmee

Monumentendagen

vestigde

nadrukkelijk

de

de

Open

de

Pieterskerk)

waren

op

zaterdag

aandacht

aanwezig om informatie te verstrekken en kinderen

op de verhouding tussen het materiele en het

konden hun eigen gereedschapskist timmeren.

immateriĂŤle. Ieder bouwwerk is het resultaat van

Bij steenhouwers BamBam konden bezoekers

het werk van ambachtslieden die er al hun talent,

een poging wagen aan het steenhouwen en

passie en liefde in hebben gestopt. Vakmanschap

Orgelbouwer Verschueren was aanwezig om

staat daarbij voorop. Het doorgeven van tradities

uitleg te geven over het onderhoud dat op dit

aan nieuwe generaties levert een bijdrage aan

moment plaatsvindt aan de orgelpijpen van het

het behoud van monumenten. In de Pieterskerk

Van Hagerbeerorgel. Een filmpje over het huidige

waren ambachtslieden aan het werk en bij

onderhoud aan het orgel is te zien op de website

sommige activiteiten konden bezoekers mee doen.

van

de

Pieterskerk

(www.pieterskerk.com/nl/

vervolg Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland + Ontdek Pieterskerk online < vriendenbericht 15

ontdek/orgels/van-hagerbeer-orgel/). Op zondag werd live, na uitgebreid historisch als ook technisch onderzoek, de koperplaat van de epitaaf van Erpenius schoongemaakt door restaurator Rosalijn van IJken.

Met

dezelfde

passie

ambachtslieden,

werden

en

liefde

als

bezoekers

de door

vrijwilligers en medewerkers van de Pieterskerk enthousiast rondgeleid door de 17e eeuwse kerkmeesterskamer en de wijnkelder. Ook konden bezoekers 115 treden naar boven klimmen naar het Trans en daar genieten van het fantastische uitzicht over Leiden.

Zaterdag 10 en zondag 11 september bent u weer van harte welkom bij de Open Monumentendagen Leiden 2016.

Rondleiding 17e eeuwse kerkmeesterskamer © Foto: Stefan Tetelepta

Ontdek Pieterskerk online De eeuwenoude Leidse Pieterskerk kunt u ook online bezoeken. Een interactieve timeline neemt u mee door de geschiedenis van dit onvervangbare monument. De website van de Pieterskerk is aangepast en responsive gemaakt. Dat laatste is nodig om de website zowel op pc, laptop,

Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht

tablet als smartphone te kunnen bekijken. De vele grote, prachtige afbeeldingen belichten de

maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?

verschillende onderdelen van het monument en laten u als bezoeker de Pieterskerk echt beleven.

Via de site kunnen bezoekers zich ook aanmelden als Vriend van de Pieterskerk, of een naam in het raam kopen bij het Ramen met Namen project. En daarmee zelf net zo onsterfelijk worden als het monument zelf. In de agenda kunt u zien wat er de komende tijd in het ijkpunt van Leiden gaat

word een vriend en steun de Pieterskerk

plaatsvinden.

Wat houdt het in: l

kosten € 20,- euro per jaar

l

steun een nationaal monument

l

2 Vriendenberichten per jaar

l

korting bij sommige culturele activiteiten

l

gratis toegang tot de openstelling met twee

personen

Wist u dat: l

Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status

l

Vriend voor het leven kost € 1000,-

Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de button ‘Uw steun helpt!’ op de homepage.

agenda pieterskerk leiden

Openstelling en rondleidingen: Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.

Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.

concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A

di 15 Weihnachts-Oratorium

Nederlands Kamerkoor & Concerto Copenhagen

Aanvang: 19:30 uur www.pieterskerk.com za 19 Weihnachts-Oratorium

Bachkoor Holland

Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl do 24 Kerstnachtdienst

18:30 uur – Kinderkerstfeest

20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst

22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl Februari 2016 ma 8 Universiteit Leiden - Dies Natalis

Aanvang: 15:00 uur http://evenementen.leidenuniv.nl/dies do 11 Scratch Muziekdagen – Messiah I

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

Oktober 2015

vr 12 Scratch Muziekdagen – Messiah II

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

zo 25 Cantatedienst – 25 jaar jubileumdienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl

za 13 Scratch Muziekdagen – Musical Highlights

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

za 31 BoekKunstBeurs

Aanvang: 10:00 uur – 17:00 uur www.stichting-handboekbinden.nl

zo 14 Scratch Muziekdagen – Klassiek programma

Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl

November 2015

Maart 2016

zo 01 BoekKunstBeurs

Aanvang: 10:00 uur – 17:00 uur www.stichting-handboekbinden.nl

wo 23 Matthäus Passion

C.O.V. Ex Animo

Aanvang: 19:30 uur www.exanimo.nl

Thanksgiving Ceremony do 26

Informatie via www.pieterskerk.com zo 29 Cantatedienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl December 2015 do 10 Con Amore - Messiah

Aanvang: 20:00 uur www.con-amore.nl vr 11 Huizingalezing

Informatie via www.huizingalezing.leidenuniv.nl

do 24 Matthäus Passion

Bachkoor Holland

Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl vr 25 Matthäus Passion

Bachkoor Holland

Aanvang concert: 11:30 uur – 16:15 uur

Lunchpauze: 13:00 – 14:30 uur www.bachkoorholland.nl April 2016 zo 17 Cantatedienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl

PIETERSKERK LEIDEN Kloksteeg 16 2311 SL Leiden (071) 512 43 19 info@pieterskerk.com www.pieterskerk.com

Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.