Kunst - Treed in de voetsporen van Vincent van Gogh in Brabant

KUNST

TREED IN DE VOETSPOREN VAN VINCENT VAN GOGH IN BRABANT

Vincent van Gogh (1853-1890) en de provincie Noord-Brabant zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De wereldberoemde kunstschilder woonde en werkte het grootste deel van zijn leven in Brabant. Hier werd hij gevormd als mens en kunstenaar. Heel wat locaties in Brabant hebben een belangrijke rol gespeeld in het leven en werk van de kunstenaar. Je kan deze verschillende plaatsen bezichtigen. Een aantal erfgoedlocaties zijn aangeduid als Van Gogh Monument en genieten extra bescherming. Deze 39 monumenten bevinden zich in Zundert, Nuenen, Etten-Leur, Helvoirt, Lieshout, Eindhoven, Zevenbergen, Breda en Tilburg.

Theodorus van Gogh (1822-1885) werd in 1849 predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk te Zundert. De dominee huwde twee jaar later met Anna Cornelia Carbentus (1819-1907), de dochter van een boekbinder. Op 30 maart 1852 werd hun eerste kind Vincent Willem van Gogh dood geboren. Het graf bevindt zich naast het van Goghkerkje in Zundert. Exact een jaar later kwam op dezelfde dag als hun doodgeboren zoon hun tweede kindje ter wereld. Het kind, dat zich later zou ontwikkelen tot een geniaal kunstenaar, kreeg dezelfde naam als zijn doodgeboren broer. Nadien kregen Theodorus en Anna Cornelia nog twee zonen en drie dochters, met name Anna Cornelia, Theo, Elisabeth Huberta, Willemina Jacoba en Cornelis Vincent. Vincent van Gogh bleef gedurende zijn hele leven slechts met twee van zijn broers en zussen in contact, namelijk met Willemina en met Theo. Zijn broer Theo was zijn belangrijkste vertrouwensfiguur én was tevens zijn geldschieter. Gedurende bijna tien jaar was de maandelijkse financiële steun van Theo de enige bron van inkomsten voor Vincent van Gogh. Hij zond in ruil hiervoor kunstwerken naar hem. Vanaf september 1872 begon Vincent regelmatig te corresponderen met zijn jongere broer. Deze correspondentie bevat belangrijke informatie over het leven van Vincent van Gogh en zijn artistieke ontwikkeling.

Zundert: geboorteplek van de wereldberoemde kunstenaar

De protestante Vincent van Gogh leidde samen met zijn familie een rustig leven in het katholieke boerendorp Zundert. De kinderen volgden les in de pastorie en maakten samen met het gezin regelmatig wandelingen in de buurt van het dorp. Reeds op jonge leeftijd vertoefde Vincent graag

in de natuur. Hij ging van januari tot oktober 1861 naar de dorpsschool, maar het jaar nadien kreeg hij thuis onderwijs. Op de plek waar tegenwoordig het Vincent van GoghHuis staat, was vroeger de oude pastorie van de Nederlands Hervormde Gemeente gevestigd. Vincent woonde hier tot zijn zestiende levensjaar. Je kan in het Vincent van GoghHuis aan de hand van digitale presentaties een impressie krijgen van het jonge leven van de wereldberoemde kunstschilder. De vaste tentoonstelling ‘De wortels van een meester’ spitst zich toe op de jeugd van Vincent van Gogh. Door middel van projecties wordt het Zundert van die tijd tot leven gewekt en leer je meer bij over van Gogh’s liefde voor de natuur. Naast de permanente expositie vinden hier regelmatig tijdelijke tentoonstellingen plaats. Het Vincent van GoghHuis is één van de Brabantse Van Gogh-erfgoedlocaties. Je kan het Vincent van GoghHuis ook per fiets bereiken via de Van Gogh Fietsroute. Dit parcours verbindt alle erfgoedlocaties in Brabant met elkaar. Wanneer je deze prachtige fietsroute in Zundert aanvat, passeer je langs fraaie natuurgebieden zoals de Pannenhoef en de Lokker. Als je tijdens het fietsen even wil verpozen, kan je op het terras van de Menmoerhoeve genieten van een lekker biertje of een heerlijke maaltijd. Naast het Vincent van GoghHuis telt Zundert nog vijf andere Van Gogh monumenten, waaronder het Van Gogh monument Ossip Zadkine, de markt met het gemeentehuis van Zundert en de dorpspomp, de kosterswoning, de woning van zijn peettantes en de protestantste kerk met het graf van zijn dood geboren broertje. In oktober 1864 werd Vincent van Gogh naar de kostschool Jan Provily in Zevenbergen gestuurd, waar hij tot augustus 1866 les kreeg. Op dat moment kwam zijn artistiek talent nog niet aan de oppervlakte. In september van datzelfde jaar ging hij studeren aan de HBS in Tilburg. In deze school kreeg hij tekenles van de Nederlandse kunstschilder Constant Cornelis Huijsmans (1810-1886). Nadat hij deze school vroegtijdig verlaten had, trok hij terug naar het ouderlijk huis in Zundert waar hij nog anderhalf jaar woonde. Op zestienjarige leeftijd ging hij aan de slag als kantoorbediende bij de internationale kunsthandel Goupil & Cie in Den Haag. Deze kunsthandel was aanvankelijk eigendom van zijn nonkel Vincent van Gogh, die ook ‘Oom Cent’ genoemd werd. Vier jaar later, in juni 1873, werd hij overgeplaatst naar een vestiging in Londen. In januari van datzelfde jaar kreeg zijn broer Theo een job aangeboden in het filiaal van Goupil & Cie te Brussel.

Bezoek de Van Gogh Monumenten in Helvoirt

Theodorus van Gogh, de vader van Vincent,

was dominee van de Hervormde Gemeente in Helvoirt. In februari 1871 vestigde hij zich hier met zijn echtgenote Anna Carbentus en vijf van hun kinderen in de pastorie recht tegenover de kerk. Tussen 1871 en 1875 kwam Vincent van Gogh regelmatig op familiebezoek in Helvoirt. Naast de ouders, broers en zussen woonden hier ook tantes en nonkels van de kunstenaar. Vincent tekende hier enkele schetsen van de kerk waar zijn vader predikant was. De natuur in deze regio is vergelijkbaar met de prachtige landschappen die hij kende uit zijn jeugd en nadien

weer opzocht rond Etten en Nuenen. Hij tekende en schilderde deze schitterende natuurtaferelen met veel liefde. Helvoirt telt drie officiële Van Gogh Monumenten: de pastorie, de Protestantste Kerk en de graven van zijn oom Johannes en tante Dorothea Maria van Gogh. Daarnaast heeft dit charmant dorpje nog tal van andere locaties die een rol speelden in het leven van Vincent van Gogh, zoals de statenbijbel die zijn vader schonk, het voormalig woonhuis van het gezin Van Gogh, het huis van zijn tantes aan de N65 en het natuurschoon van de Loonse-en Drunense Duinen.

Etten: keerpunt in het leven van Vincent van Gogh

De ouders van Vincent van Gogh verhuisden in 1875 naar de gemeente Etten omdat Theodorus van Gogh er dominee werd. Ze woonden hier uiteindelijk 7 jaar. Vincent van Gogh woonde in die periode in het buitenland, maar hij bezocht zijn familie tijdens de feestdagen. Hij vertoefde hier ook toen hij tussen twee jobs door zijn toekomstplannen uitstippelde. Hij resideerde in Etten in 1877 nadat hij zijn ontslag gekregen had bij Goupil & Cie in Parijs of wanneer hij terug kwam uit de wijk Isleworth in Londen en zich vervolgens in Dordrecht vestigde. Toen hij rond 1880 in de Borinage verbleef, kwam hij naar Etten om tot rust te komen. Vincent van Gogh had op 28-jarige leeftijd reeds in Londen, Parijs, Amsterdam en Brussel gewoond. Na mislukte pogingen om kunsthandelaar, predikant en onderwijzer te worden, keerde hij in april 1881 zonder geld op zak terug naar Etten (het huidige Etten-Leur). Vincent van Gogh besloot om zich definitief toe te leggen op het kunstenaarsvak. Etten was de plaats waar hij zijn artistieke vaardigheden wou aanscherpen. Hier kreeg hij zijn eerste atelier en legde hij de fundamenten voor zijn latere meesterwerken. Vincent van Gogh leerde door te kopiëren. Hij leende de studiemethodes ‘Exercices au fusain’ en ‘Cours de dessin’ van de Franse schilder en lithograaf Charles Bargue (1827-1883). Hij liet zich ook inspireren door het werk van de Franse kunstschilder Jean-François Millet (1814-1875). Van Gogh tekende de litho’s van Millet over het boerenleven na bij wijze van oefening. Als Van Gogh’s dorpsgenoten voor hem poseerden, tekende hij ze na op een wijze die sterk op het werk van Millet leek. Zaaiers spelen een wezenlijke rol in het oeuvre van Van Gogh, omdat ze voor hem symbool staan voor de creatieve daad in dienst van de mensheid. Zo goed als alle zaaiers van Vincent van Gogh waren mannen. Een van de laatste zaaiers die de kunstenaar in Etten tekende, was een vrouw. Johanna van Peer, de echtgenote van Cornelis Schuitemaker, stond hiervoor model. Vincent van Gogh maakte in Etten tientallen tekeningen en etsen. Hij streefde ernaar om authenticiteit en schoonheid in zijn werk te integreren. De eerste kunstbroeder van Vincent van Gogh was de Nederlandse schilder Anthon van Rappard (1858-1892). Hij woonde bij hem in Brussel en werkte met hem samen in de maanden voor hij naar Etten kwam. Anthon van Rappard bezocht Vincent van Gogh in juni en oktober 1881. Ze trokken naar de heide van Seppe, waar ze samen schetsen maakten. Hun vierjarige vriendschap kwam na een misverstand in hun correspondentie tot een einde. Vincents oude leermeester Anton Mauve (1838-1888) was in Etten een grote inspiratiebron voor hem. Vincent van Gogh wijdde in Arles een schilderij aan deze Nederlandse kunstschilder en graficus, namelijk ‘Souvenir de Mauve’. In de zomer van 1881 werd Vincent van Gogh smoorverliefd op zijn nicht Cornelia Vos-Stricker. De liefde was echter niet wederzijds, maar met haar ‘Nooit, neen, nimmer’ nam hij geen genoegen. Vincent van Gogh bleef vastberaden om haar voor zich te winnen, maar hij slaagde niet in zijn opzet. De familiale banden waren door dit voorval vertroebeld. Na een ruzie met zijn vader rond de kerstperiode vertrok Vincent woedend naar Den Haag. Hij keerde niet meer terug naar Etten.

Vincent van Gogh (1853-1890), De zaaier (naar Millet), Etten, april 1881, potlood, pen en penseel in inkt, waterverf, op papier, 48,1 cm x 37,6 cm. Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

www.desmet-meubelen.be

volg ons op

Ontdek de Van Gogh hotspots in EttenLeur

Tijdens een stadswandeling in Etten-Leur ontdek je alle plaatsen, die een invloed op het leven en werk van Van Gogh gehad hebben, zoals de voormalige pastorie of het Leursestraatje waar hij de fraaie knotwilgen tekende. Een belangrijke hotspot tijdens deze route is de grootste Van Gogh Selfie Wall ter wereld. Deze wand van twaalf op twaalf meter is de ideale plek om een selfie te nemen. De Van Gogh kerk is één van de vijf officiële Van Gogh Monumenten in Etten-Leur. Sinds december 2014 kan je in deze kerk het verhaal en het belang van Van Gogh’s Ettense periode beleven. De verschillende episoden worden op verschillende manieren uit de doeken gedaan, o.a. via kleurrijke impressies op de raampartijen van de kerk, audiovisuele producties en vitrines met geschiedkundige artefacten en documenten. Naast de Van Gogh Kerk vind je de voormalige kosterswoning. In dit karakteristiek bouwwerk is tegenwoordig het informatiecentrum van de Stichting Vincent van Gogh Etten-Leur ondergebracht. De pastorie waar het gezin Van Gogh vroeger woonde, werd aan het begin van de 20-ste eeuw met de grond gelijk gemaakt. In de binnentuin van het stadskantoor pronkt een bronzen beeld van de wereldberoemde kunstenaar. Dit kunstwerk van de Nederlandse beeldhouwer Hein Vree werd in 1990 ingehuldigd naar aanleiding van de honderdste sterfdag van Vincent van Gogh. Op het Vincent Van Goghplein kan je het kunstwerk ‘De zonnebloemen met de kraaien’ van Linda ScheepersKonings bewonderen. Deze bronzen sculptuur is geïnspireerd op het schilderij ‘Het korenveld met de kraaien’ dat Vincent van Gogh op het einde van zijn leven in Auvers in Frankrijk maakte. Na een kort verblijf in Drenthe trok Vincent van Gogh in 1883 terug bij zijn ouders in die ondertussen naar de Brabantse gemeente Nuenen verhuisd waren. Ze woonden in een predikantswoning uit 1764. Het was sedert de kerstperiode van 1881 geleden dat hij zijn ouders bezocht had. Onder één dak wonen met zijn ouders, zorgde voor heel wat spanning. Daarom verbleef hij na enkele weken in de mangelkamer aan de acherzijde van de woning, die hij als atelier ingericht had. In mei 1884 bracht hij zijn atelier over naar het huis van de koster Schafrat. Hij gaf in Eindhoven les aan andere schilders, waaronder Anton Kessemakers, Antoon Hermans en Willem van de Wakker. De inwoners van Nuenen noemden Vincent van Gogh ‘het schildersmenneke’. Sommige dorpsgenoten waren

ervan overtuigd dat hij gek was, maar op een zeker moment raakten de schilder en de boeren toch met elkaar vertrouwd. Langzaam aan werd Vincent opgenomen in de dorpsgemeenschap. Hij was in zijn atelier, op het platteland en in weverijen druk bezig aan zijn studies van Brabantse types. Hij ontwikkelde zich in Nuenen tot boerenschilder, maar hij schilderde eveneens graag Brabantse landschappen. Hij werkte in navolging van de schilders van de Franse School van Barbizon en Haagse School hoofdzakelijk

Vincent van Gogh (1853-1890), Spittende boerin, Nuenen, juli-september 1885, krijt op papier, 55,7 x 41,0 cm, Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Vincent van Gogh (1853-1890), De pastorie te Nuenen,Nuenen, september-oktober 1885, olieverf op doek, 33,2 x 43 cm; Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van GoghStichting)

met donkere aardkleuren. Hij spitste zich toe op kleurtheorie en licht-donker effecten en oefende met anatomie en perspectief. Vincent van Gogh was op dat moment heel actief als kunstschilder, want hij maakte in Nuenen 25% van al zijn werken. Zijn verblijf in Nuenen was één van de meest productieve periodes uit zijn leven. Hij maakte hier 313 tekeningen, 25 aquarellen, 19 briefschetsen en 194 schilderijen, waarvan ‘De Aardappeleters’ zijn bekendste is. Dit laatstgenoemde schilderij zou zijn eerste meesterwerk worden. Hij maakte dit werk een maand

na het overlijden van zijn vader in april 1885. Van Gogh beschouwde dit werk als een meesterproef. Hij maakte verschillende studies om de juiste compositie te verkrijgen. Hij opteerde voor een moeilijke compositie, want hij wilde zich bewijzen als figuurschilder. Dit schilderij beeldt de harde realiteit van het harde boerenleven uit. Hij schilderde de vijf figuren op dit werk in aardkleuren. De boodschap die Vincent van Gogh met dit schilderij wou meegeven, was voor hem bovengeschikt aan de juiste anatomie en technische perfectie. Er bestaan twee versies van ‘De Aardappeleters’: de afgewerkte versie hangt in het Van Gogh Museum in Amsterdam, terwijl je de onvoltooide versie kan aanschouwen in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Eind 1885 vertrok hij naar Antwerpen, omdat hij op zoek was naar een artistieke omgeving. Hij bleef trouw aan de thema’s die hij in Nederland aan bod liet komen in zijn werk, namelijk het boerenleven en landschappen.

Vincent vanGogh (1853-1890), De aardappeleters, Nuenen, april-mei 1885, olieverf op doek, 82 cm x 114 cm; Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) Vincent van Gogh (1853-1890), Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen, Nuenen, januari-februari 1884 en herfst 1885, olieverf op doek, 41,5 cm x 32,2 cm; Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Van Gogh Village Nuenen: een uniek openluchtmuseum

Nuenen mag zich terecht Van Gogh Village noemen, omdat er nergens in Nederland zo veel locaties zijn die herinneren aan deze wereldberoemde kunstschilder. Van de 23 plaatsen in Nuenen die gerelateerd zijn aan de kunstenaar zijn er veertien vereeuwigd door Van Gogh in zijn schetsen of schilderijen. In een parkje aan de Berg in Nuenen pronkt het Van Gogh monument Hildo Krop. De symbolische molensteen is ver-

vaardigd uit Beierse zwerfsteen en refereert naar de Brabantse periode van Van Gogh. Hierop staat een ruwe basaltblok uit Zuid-Frankrijk waarin een stralende zon gebeiteld staat. Dit verwijst naar zijn jaren in de Provence. Tijdens een wandeling in Nuenen passeer je o.a. langs de Heilige-Clemenskerk, het wevershuisje, het raadhuis, de woning van koster Schafrat met het bijhorend atelier, de pastorie met tuin en een bronzen beeld dat gebaseerd is op het schilderij ‘De Aardappeleters’. Een belangrijke eyecatcher is het Van Goghkerkje. In deze protestantse kerk uit 1824 preekte Theodorus van Gogh vanaf 1882. Vincent van Gogh schilderde dit kerkje in 1884 voor zijn moeder als troost nadat ze haar dijbeen gebroken had en lange tijd moest rusten. Het schilderij ‘Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen’ (1884-1885) werd in 2002 gestolen, maar werd in 2016 teruggevonden. In het museum Vincentre leer je op een interactieve manier Vincent van Gogh kennen als mens en zie je zijn ontwikkeling tot wereldberoemd schilder.

Je komt hier ook meer te weten over de familieleden van Vincent van Gogh en zijn schildervrienden. Sportievelingen moeten zeker eens het 600 meter lange Van Gogh-Roosegaarde fietspad uitproberen, dat zich bevindt tussen Nuenen en Eindhoven. Dit innovatieve en artificiële fietspad is geïnspireerd op het schilderij ‘Starry night’. In het donker lichten duizenden steentjes van dit fietspad op. Het Van Gogh-Roosegaarde fietspad maakt deel uit van de Van Gogh-fietsroute. Deze fietsroute bestaat uit 5 unieke fietsroutes, die je langs vijf Brabantse gemeentes brengen die een band hebben met Van Gogh.

Het Noordbrabants Museum is ondergebracht in een elegant gouvernementspaleis in het centrum van de gezellige vestingstad ’s-Hertogenbosch. Je kan een bezoek aan dit museum combineren met een bezoek aan de Brabantse hoofdstad. In Het Noordbrabants Museum vind je een collectie kunstvoorwerpen en andere objecten die een relatie hebben met de kunst, geschiedenis en de cultuur van Noord-Brabant en de Zuidelijke Nederlanden. De museumcollectie telt meer dan 30000 objecten, waaronder schilderijen, tekeningen, prenten, glas-en zilverwerk, munten, textiel en archeologische voorwerpen. Er wordt hier ook aandacht besteed aan Dutch Design met Brabantse roots. Het Noordbrabants Museum exposeert als enig museum in Zuid-Nederland originele werken van Vincent van Gogh. Naast 12 werken worden hier ook brieven, foto’s en persoonlijke documenten van de grootmeester geëxposeerd. De tentoonstelling richt zich op Van Gogh’s ontwikkeling als schilder en bespreekt de belangrijkste onderwerpen uit zijn Brabantse periode, waaronder het boerenleven en de landelijke omgving. Op een boogscheut van Het Noorbrabants Museum in Den Bosch vind je tal van andere toeristische hotspots, zoals de SintJanskathedraal, het huis van Jheronimus Bosch, het Zwanenbroedershuis en de Binnendieze. Het laatstgenoemde is een netwerk van riooltjes en riviertjes binnen de stadsmuren.

Vincent van Gogh (1853-1890). Kop van een vrouw, februari-maart 1885. Olieverf op doek op paneel, 40,1 x 29,6 cm. Collectie Het Noordbrabants Museum, ‘s-Hertogenbosch. Foto Peter Cox.

Bewonder de Van Gogh murals in vijf Brabantse steden

In Brabant kan je Van Gogh ook op straat ontmoeten. In de Brabantse steden ’s-Hertogenbosch, Breda, Eindhoven, Tilburg en Helmond kan je diverse murals gadeslaan die geïnspireerd zijn door Van Gogh. Deze muurschilderingen zijn ontworpen en aangebracht door Brabantse kunstenaars met spuitbussen en rollers. Deze vijf murals krijgen een extra dimensie wanneer je ze allemaal na elkaar gaat bekijken.

Van Gogh mural, Ilse Weisfelt, Helmond: Kasteel-Traverse

Van Gogh mural, Eric van Boxtel, ‘s-Hertogenbosch: Sint Lucasstraat

Deze reportage kwam er in samenwerking met www.visitbrabant.com

Bert Coppens Tekst en foto’s: