De Orgelvriend september 2016

De

Jaargang 58 • nr. 9 • september 2016

rgelvriend Interview met Jan Hage

Laurens de Man wint concours ‘Maassluis’

Rijssen, Schildkerk IJsselmuiden, Dorpskerk

Uit de inhoud Jan Hage: ‘Ik wil me kunnen blijven verbazen’

Orgelwandeling door Rijssen op zaterdag 1 oktober

Lex Gunnink heeft een interview met Domorganist Jan Hage. “Een gesprek met een gelukkig mens”, over zijn werk in de Utrechtse Domkerk, zijn voorkeur voor Reger en hedendaagse muziek, en zijn toekomstplannen. Op 21 september a.s. hoopt Jan Hage in Amsterdam te promoveren op ‘Willem Mudde’

In samenwerking met De Orgelvriend organiseert de Werkgroep Muziek in de Brusselzaal op 1 oktober een wandeling langs drie orgels in de binnenstad. Stadsorganist Dick Sanderman bespeelt de instrumenten en vertelt over hun geschiedenis. Beiaardier Jan-Geert Heuvelman zorgt voor tussentijdse carillonklanken

Het Verhofstadt-/Bätz-orgel in de Dorpskerk van IJsselmuiden gerestaureerd

Hommage aan Jan Worp (1821-1891)

8

Op 12 februari jl. werd het orgel in de Dorpskerk van IJsselmuiden na een restauratie door de orgelmakers Gebr. Van Vulpen feestelijk in gebruik genomen. Lex Gunnink belicht de historie van dit van oorsprong Utrechtse orgel en gaat in op de keuzes die bij de restauratie werden gemaakt

Het is dit jaar 125 jaar geleden dat Jan Worp, bekend van zijn koraalboeken, overleed. Gijsbert Lekkerkerker wijdt op 1 oktober a.s. een herdenkingsconcert aan de organist/beiaardier/ muziekleraar. Worp was een gerespecteerd musicus in Groningen en componeerde ook enkele orgelwerken

36

16

Laurens de Man winnaar Govert van Wijn Orgelconcours Lourens Stuifbergen woonde het 24e Govert van Wijn Orgelconcours in de Groote of Nieuwe Kerk in Maassluis bij en had na afloop van het concours een gesprek met jurylid Jaap Zwart. “Het wedstrijdelement kan jaloezie in de hand werken.

De spelvreugde moet nummer één zijn.”

28

Fotoverantwoording omslag Dorpskerk IJsselmuiden en Jan Hage: Lex Gunnink Laurens de Man: Jaap Kroonenburg Schildkerk Rijssen: Dick Sanderman

1

31

De Orgelvriend

En verder ...

Uit de orgelwereld 2 Andere tijden: Samuel de Lange jr.

7 Muziekbijlage: ‘Wij moeten Gode zingen’ (Nico de Mes) 23-26 Najaarsexcursie naar Lieshout en Helmond 27 Renovatie Pels-orgel Sint-Laurentiuskerk Alkmaar 34 Cd-recensies 37 Wegwijzers en ‘Toegelicht’ 41

Op onze website www.orgelvriend.nl: • Download: In memoriam André Isoir (1935-2016) • Audio: Marcel Punt speelt Liszt • Video: Gijs Boelen speelt Roemeense volksdansen

Het oktobernummer verschijnt op 30 september a.s.

In onze volgende nummers onder meer: • Interview met Lydia Vroegindeweij • Orgelrestauratie: Jeruzalemkerk Amsterdam • Organisten in Westzaan • Werkbespreking: B-A-C-H (Liszt)

september 2016

Orgelhistorie Interview

Jan Hage: ‘Ik wil me kunnen blijven verbazen’ Een interview met Domorganist Jan Hage is een gesprek met een gelukkig mens. Hij begint als vanzelf te stralen zodra we komen te spreken over de Dom, het Domorgel en de kerkmuziekpraktijk in de Dom. Niet zonder reden: vele jaren lang koesterde hij de wens om ooit de opvolger van Jan Jansen te mogen worden. En die droom kwam uit. Bovendien laat hij zich in de Dom niet alleen kennen als een concertorganist die een groot repertoire beheerst, maar ook als een musicoloog van niveau.

Ongeveer gelijktijdig met het verschijnen van dit interview zal hij promoveren op leven en werk van de kerkmusicus Willem Mudde, die zijn loopbaan begon als leerling van Jan Zwart en daarna de idealen van de Orgelbewegung ging volgen. Kortom, Jan Hage is denker en doener tegelijk.

Lex Gunnink (tekst en fotografie, tenzij anders vermeld)

8

De Orgelvriend

september 2016

titeit van de gemeente me aan. Er is de structuur van de liturgische traditie van de kerk der eeuwen. Daarnaast is er ruimte voor eigentijdse inbreng. Al met al een ideaal kader voor een klassiek geschoold organist als ik ben.”

Koesterde je al lang de wens om organist te worden van de Dom? “Om heel eerlijk te zijn: ja! Toch altijd met de realiteitszin in het achterhoofd: die functie kan ook aan mijn neus voorbijgaan. Ik had toch wel een klein gevoel van voorbestemming: eigenlijk hoor ik daar, in de Dom, uiteindelijk thuis. En ik onderhoud al sinds mijn studietijd vriendschappelijke contacten met de Domcantor, Remco de Graas. Ik kom hier namelijk al sinds mijn studententijd, toen heb ik hier al concerten gegeven.

Verder sprak ook de liturgische iden-

Hoe verliep, vijf jaar geleden, de sollicitatieprocedure?

“Uiteraard het voeren van diverse gesprekken en daarnaast het proefspel. Dat was behoorlijk intensief; de kandidaten moesten samenwerken met de cantorij, door het spelen van een heel moeilijke orgelpartij bij een koorwerk van Benjamin Britten en het begeleiden van een Engelse chant.

Maar dat was dan ook helemaal toegesneden op de praktijk hier, zoals het er in de Dom aan toegaat. Want in de alledaagse praktijk hier neem je het samen een keer door en daarna

september 2016

BIOGRAFIE

Foto: Joop van Houdt

Jan, je bent voor je organistenfunctie in de Dom van Utrecht organist geweest van de Kloosterkerk in Den Haag. Wat waren je drijfveren om te solliciteren in Utrecht?

“Om te beginnen: de Kloosterkerk is een fantastische plek. Ik ben er zestien jaar organist geweest, vanaf mijn dertigste, een hele periode dus. Maar na zestien jaar sta je voor de keuze: of je blijft daar, of je switcht nog één keer … en dan is de Dom wel een ‘eindstation’. De Kloosterkerk kent een goed kerkbezoek, vooral tijdens de Bachcantatediensten, maar laten we eerlijk zijn: het orgel is minder interessant dan het orgel hier. In de Kloosterkerk speelde ik, vooral om me binnen de Haagse orgelwereld te profileren, in de concerten uitsluitend nieuwe muziek. Ik speelde er alle klassieken van de twintigste eeuw, bijvoorbeeld het complete orgelwerk van Messiaen. Maar dan de kwaliteiten van het Domorgel … ik heb hier bovendien examen gedaan, ik houd van romantiek, ik speel graag de grote werken van Reger en die kon ik in de Kloosterkerk niet spelen. Daarom aasde ik toch wel op deze organistenplek: dít was de plek waar ik ooit nog eens had willen komen. Een groot, monumentaal, drieklaviers orgel met een zwelkast, met prachtige grondstemmen en een fantastische akoestiek. En dan natuurlijk die geweldige kerkmuzikale praktijk hier en die bloeiende zaterdagmiddagmuziek, waarin je je helemaal uit kunt leven.

En dat doe ik dan ook voluit!”

1964 Geboren te Pijnacker op 19 november 1964 1981-1985 Orgelles bij Kees van Eersel 1983-1991 Studie Orgel & Theorie Utrechts Conservatorium 1983-1989 Studie Muziekwetenschap Rijksuniversiteit Utrecht 1987-1991 Studie Kerkmuziek Instituut voor Kerkmuziek Utrecht 1991-1993 Specialisatie bij André Isoir, Conservatoire National de Region Boulogne-Billancourt 1988 Eerste prijs concours Leiden 1990 Eerste prijs concours Bolsward 1994 Eerste prijs concours Poitiers 1995 Benoeming organist Kloosterkerk Den Haag 1997 Psalmen 24, 25 en 145 voor orgel 2002 Psalm 146 voor orgel 2006 Médaille d’argent Société Académique Arts-Sciences-Lettres 2008 4 Raps voor orgel 2010 Psalm 46, 51, 55 voor orgel 2011 Benoeming tot Domorganist Utrecht 2011 Schnitgers Droom Prijs 2014 Jurylid Internationaal Orgelimprovisatieconcours Haarlem

Cd’s: o.a. Olivier Messiaen (L’Ascension, Les Corps Glorieux) Nieuwe Kerk Katwijk aan Zee; Jan Vriend (Jets d’Orgue) Grote- of St. Bavokerk Haarlem; Jehan Alain (integrale orgelwerken), Cathédrale St.-Pierre, Angoulême.

Website: www.janhage.nl

De Orgelvriend

moet het ook meteen uitgevoerd worden. Verder moest ik natuurlijk orgelliteratuur voorspelen – ik koos onder meer voor Litanie van Jan Welmers, dat ligt mij aan het hart – en er was een groep gemeenteleden aanwezig waarbij ik de samenzang moest begeleiden met verschillende geïmproviseerde voorspelen en zettingen, zoals dat in de kerkmuzikale praktijk normaal gesproken gaat. Al met al was het een lange en stevige procedure ...”

Je woont nog steeds in Voorburg, niet ver van de Kloosterkerk in Den Haag dus, en niet in Utrecht. Wordt het niet tijd om te verhuizen?

“Dat ik nog steeds in Voorburg woon heeft te maken met het onderzoek ter voorbereiding van mijn proefschrift over Willem Mudde aan de Protestantse Theologische Universiteit bij

9

Orgelhistorie Restauratie

Het Verhofstadt-/Bätz-orgel in de Dorpskerk van IJsselmuiden gerestaureerde Verhofstadt-/Bätzorgel van de Dorpskerk (Sint-Crispijn) in IJsselmuiden feestelijk in gebruik genomen na een restauratie door de orgelmakers Gebr. Van Vulpen onder advies van Peter van Dijk. Een ingebruikneming met de nodige toespraken, een klankdemonstratie door Wim Diepenhorst en een toelichting plus concert door de adviseur. Met als verrassend intermezzo een Koninklijke onderscheiding voor Thijs Snoeier, sinds 1981 hoofdorganist van de Dorpskerk, uit handen van de burgemeester van Kampen.

Lex Gunnink (tekst en fotografie, tenzij anders vermeld)

september 2016

Een Verhofstadt-orgel in de provincie Overijssel is geografisch een vreemde eend in de bijt. De katholieke orgelmaker Matthijs Verhofstadt (1677-1731) leverde zijn orgels vooral aan kerken in Brabant en Utrecht. Het orgel uit IJsselmuiden stond dan ook oorspronkelijk in de stad Utrecht. Matthijs Verhofstadt leverde aan de Lutherse Kerk in die stad een eenmanuaals orgel met aangehangen pedaal, dat op 17 januari 1717 werd ingewijd. Het was een schenking aan de gemeente van Barend van Bekom, een koopman die een grote welstand had bereikt. Zijn initialen B.V.B. zijn nog steeds terug te vinden in de cartouche aan de onderzijde van de orgelkas. Volgens het archief was niets uit het oude orgel geschikt om opnieuw gebruikt te worden, maar uiteindelijk blijkt toch ouder pijpwerk door Verhofstadt hergebruikt te zijn. Al snel daarna liet Van Bekom het orgel uitbreiden met een tweede manuaal, dat een plaats vond in de onderkas achter ajoursnijwerk. Op 10 juli 1717 was het tweemanuaals orgel voltooid. De oorspronkelijke dispositie van het nu gereedgekomen Verhofstadtorgel wordt vermeld in twee bronnen: een “Geheymschrijver van Staat en Kerke der Vereenigde Nederlanden” tekende de dispositie op omstreeks 1760. Joachim Hess geeft in zijn Dispositien der merkwaardigste kerkorgelen dezelfde dispositie op, echter met nog een Vox Humana 8 voet op het onderpositief erbij.

Na het overlijden van Barend van Bekom is nog een aantekening in de archieven te vinden dat zijn weduwe het orgel in 1732 liet uitbreiden door het pedaal te laten vergroten (er was dus al een aangehangen pedaal aanwezig) en een manuaalkoppel aan te laten brengen. Voorts werd er “een bijzondere stemme” aangebracht, vermoedelijk de toegevoegde Vox Humana die Hess vermeldt. Het werk werd uitgevoerd door de orgelmaker Albertus van Os. Vanaf omstreeks 1745 ging het

De Orgelvriend

Utrecht, Lutherse Kerk Bouwer: Matthijs Verhofstadt, 1716 Hoofdwerk Prestant Holpijp Fluit Quint Octaaf Mixtuur Cornet Sexquialter Trompet

4 vt 8 vt 4 vt 3 vt 2 vt 4 st 3 vt 3 vt 8 vt

Onderpositief Holpijp Fluit Octaaf Sexquialter

8 vt 4 vt 2 vt 3 vt

onderhoud van het orgel over naar J.H.H. Bätz en daarna zou het onderhoud meer dan een eeuw in handen blijven van het orgelmakershuis Bätz-Witte. Op 18 april 1825 schreef organist Schulz een brief aan de kerkenraad, waarbij hij aandrong op verbetering. Hij wilde de Sexquialter op het onderpositief laten vervangen door een Fluittravers 8’ en de “gehele nutteloze, onbruikbare, zogenaamde Vox Humana” door een Roerfluit 2’. De wensen van Schulz werden gehonoreerd en de dispositie werd aldus gewijzigd met twee registers van Bätz. Een Flageolet 1’ daarentegen, die korte tijd op het onderpositief had gestaan en die vermoedelijk door Gideon Thomas Bätz in 1807 was geplaatst, moest nu weer het veld ruimen. Enkele decennia later voldeed het orgel echter niet meer aan de muzikale smaak van die tijd. Het orgel werd te koop aangeboden in het Utrechts pro-

Advertentie in het Utrechts provinciaal en stedelijk dagblad, 22 februari 1880.

17

Afbeelding uit Thijs Snoeier, In ere hersteld

Op vrijdag 12 februari jl. werd het

Wegwijzers In deze rubriek worden alleen orgelconcerten opgenomen, al dan niet m.m.v. solist(en) en/of koor. Concertberichten worden slechts geplaatst na tijdige ontvangst van de opgave en de daaraan verbonden plaatsingskosten.

Opgave: Concertberichten dienen, liefst per e-mail, vóór de 1e van de maand voorafgaand aan de maand van publicatie gezonden te worden aan H. van der Weerd (adres in colofon), e-mail orgelvriendwegwijzers@gmail.com Vermeld in de opgave ook het adres van de concertlocatie.

Betaling: Per vermeld concert dient  2,25 te worden voldaan. Deze vergoeding dient gelijktijdig met bovengenoemde opgave te worden voldaan op bankrekening nr. NL57 INGB 0663 1548 20 t.n.v. Stichting

9 sept Una Cintina en Nina Borletti. Heringebruikneming gerestaureerd en verplaatst Pels-orgel. Svp aanmelden via info@alkmaarsecuyperskerk.nl 11 sept Erik-Jan Eradus, mmv Georgi Tsenov.

Werken van Hakim, Hovland, Mulet Orgelzaal Booy, Daalmeerpad 13A, 20.00 u 2 sept André van Vliet 9 sept Jan Rozendaal

‘De Orgelvriend’ te Veldhoven. Op de overboeking dienen plaatsnaam, kerk en datum te worden vermeld.

Voor concerten die ook in advertenties in dit blad worden opgenomen, is geen vergoeding verschuldigd.

AKKRUM Terptsjerke, Om ’e Toer 6, 20.00 u 17 sept Evert van de Veen ALBLASSERDAM Zie ook ‘Uit de orgelwereld’ Grote Kerk, Cortgene 10 10 sept 10.00 u Adriaan Arkeraats & Jaap Vogel (start orgelwandelroute) 10 sept 15.00 u Chiel Jan van Hofwegen (kinderconcert met Piet Prestant)

Havenkerk, Ieplaan 9, 10.45 u 10 sept Adriaan Arkeraats & Jaap Vogel (vervolg orgelwandelroute) Eben Haëzerkerk, Plantageweg 172, 11.30 u 10 sept Adriaan Arkeraats & Jaap Vogel (vervolg orgelwandelroute) ALKMAAR Grote Kerk, Koorstraat 2, 20.15 u 14 sept Pieter van Dijk en Frank van Wijk R.-k. Sint-Laurentiuskerk, Verdronkenoord 68, 16.00 u, toegang vrij

TOEGELICHT I

Orgelcommissie Alphen viert 40-jarig bestaan Al 40 jaar organiseert de Orgelcommissie Adventskerk concerten op het beroemde Steinmeyer-orgel (1922) in de Adventskerk te Alphen aan den Rijn. Al die jaren hebben bekende en minder bekende organisten op dit unieke orgel kunnen concerteren. (Stads)organist Simon Stelling is vanaf het begin als adviseur aan de commissie verbonden.

In 1976 werd het initiatief genomen uit onvrede met het feit dat dit orgel alleen tijdens de zondagsdiensten te beluisteren was, terwijl het zo geschikt is voor het grotere orgelwerk. Ook het feit dat er in die tijd in Alphen nauwelijks orgelconcerten te horen waren, bracht een initiatief op gang van dhr. Piet Kalshoven, wat resulteerde in de vorming van een orgelcommissie.

De voltallige Orgelcommissie van Alphen aan den Rijn.

Het jubileum wordt gevierd op zaterdag 1 oktober a.s. met een avondconcert door de vaste organist Simon Stelling m.m.v. Theo-Hans Kuijvenhoven (hobo) en Nuno Malajuwara (altviool). Aanvang 20.15 uur.

Met nadruk wil de commissie ook de jeugdige organisten en aanstormende orgeltalenten naar voren halen, zij zullen het immers de komende 40 jaar moeten gaan overnemen. Daarom wordt er die zaterdag van 14.00 tot 16.00 uur ook een open speelmiddag georganiseerd voor jeugdigen tot 25 jaar die er nu al van dromen eens op zo’n beroemd kerkorgel te mogen spelen (plus gratis advies van de maestro!). Aansluitend volgt een kort concert door Simon Stelling waarin hij de Symphonie-Passion van Marcel Dupré speelt.

Meer informatie: www.orgelcommissiealphen.nl.

september 2016

De Orgelvriend

ALMELO Doopsgezinde Kerk, Grotestraat 57, 14.00 u 3 sept Miroslaw Cieslak 17 sept Gedymin Grubba 1 okt Henk Linker ALPHEN AAN DEN RIJN Adventskerk, Julianastraat 69, zie TOEGELICHT I 10 sept 16.00 u Simon Stelling (slotconcert na orgeldag, toegang vrij) 1 okt 16.30 u Simon Stelling (40-jarig jubileum Orgelcommissie) 1 okt 20.15 u Simon Stelling (jubileumconcert) AMERSFOORT Sint-Joriskerk, Hof 1, 20.00 u 6 sept Rien Donkersloot (thematisch Bachconcert) De Kandelaar, Heiligenbergerweg 64, 20.00 u 23 sept Jaap Zwart AMSTERDAM Nieuwe Kerk, Dam, 12.00-12.30 u Tot en met 11 sept elke dag (m.u.v. dinsdag) orgelbespelingen; informatie over o.a. bespelers via www.nieuwekerk.nl Westerkerk, Prinsengracht 281, Lunchpauzeconcerten van 13.00-13.30 u, toegang vrij 2 sept Iddo van der Giessen 9 sept Jan Pieter Lanooij 16 sept Evan Bogerd (Max Reger) 23 sept Floris van Gils 30 sept Anco Vahl, orgel 7 okt Jan Pieter Lanooij Boomkerk, Adm. de Ruijterweg 406, 16.00 u (toegang vrij) 3 sept Reinhard Siegert (Keulen) St.-Augustinuskerk, Postjesweg 125 (ingang Nieuw Vredenburgh), 12.30 u 11 sept Andre Toschi (Bologna, Italië) Orgelpark, Gerard Brandtstraat 46, programmadetails op www.orgelpark.nl 10 sept 20.15 u Tineke Steenbrink, mmv instrumentaal ensemble. “Odd Pearls” (Diederik Rijpstra)

41

Nieuwsgierig naar de rest van de inhoud?

Neem een (proef)abonnement of bestel een los nummer op www.orgelvriend.nl.

De Proefabonnement van 3 nummers voor slechts € 10,-

Jaargang 58 • nr. 7/8 • juli/augu stus

2016

rgelvriend Jaap Brouwer promoveer t op Johan van Meurs

Of neem een abonnement.

Het eerste jaar voor € 36,- daarna € 52,-

Pieter Oosterom bouw t miniatuur Niehoff-orgel

Kasteel Amerongen,

Bätz-orgel

In memoriam Haite van der Schaaf