Orgelvriend april 2017

De

Jaargang 59 • nr. 3 • april 2017

rgelvriend Op de orgelbank met Bastiaan Stolk

Jeruzalemkerk Amsterdam

Organistenportret George Robert Prijs los nummer € 6,99

Veenendaal, Oude Kerk

Uit de inhoud Bastiaan Stolk: ‘Met improviseren kun je harten raken’

George Robert, stadsorganist van Haarlem

Op de orgelbank met de winnaar van De beste (amateur)organist van Nederland, Bastiaan Stolk. Als organist van de Oude Kerk in Veenendaal heeft hij zojuist zijn eerste cd op het Vierdagorgel opgenomen. Zijn eerste leraar was Henk G. van Putten; al enige jaren is hij onder de hoede van Gerrit Christiaan de Gier en sinds vorig jaar heeft hij improvisatieles bij Geerten Liefting

Lourens Stuifbergen schetst het leven van George Robert (18901971), de jongere broer van de Haarlemse stadsorganist Louis Robert, over wie eerder een artikel verscheen in De Orgelvriend van november 2015. Gedurende zijn 34-jarig dienstverband gaf Robert ca. 1.500 concerten; daarnaast drukte hij als dirigent zijn stempel op het Haarlemse muziekleven

5

Vernieuwd orgel in de Hervormde Kerk te Ottoland Op 21 september 2016 werd het vernieuwde en uitgebreide orgel in de Hervormde Kerk van Ottoland officieel overgedragen aan het College van Kerkrentmeesters. Organist Arjen Leistra gaf het inwijdingsconcert. Achter het Standaart-front bouwde Slooff Orgelbouw een nieuw mechanisch orgel met twee manualen en 18 stemmen

14

Het Furtwängler & Hammer-orgel in de Jeruzalemkerk te Amsterdam Het orgel in de Amsterdamse Jeruzalemkerk is het enige overgebleven orgel in Nederland van de Hannoverse firma Furtwängler & Hammer. Het instrument werd in 1930 gebouwd naar de ideeën van Dr. Christhard Mahrenholz en is een vroege representant van de Orgelbewegung. Na een restauratie werd het vorig jaar opnieuw in gebruik genomen

16

Fotoverantwoording omslag Veenendaal, Bastiaan Stolk en Jeruzalemkerk Amsterdam: Gerco Schaap George Robert: familiearchief Robert

1

De Orgelvriend

28

Een pronkstuk in de kerk van Tolbert Roelof Kuik doet verslag van de restauratie van het Hess-kabinetorgel (1792), afkomstig uit de Ernst Sillem Hoeve te Lage Vuursche, dat sinds vorig jaar in de kerk van het Groningse Tolbert staat opgesteld.

Victor Timmer, die nauw bij de restauratie betrokken was, schreef er een brochure over, met daarin een cd

35

En verder ...

Uit de orgelwereld Expertmeeting in Breda Vierdag-orgel uit Meeden naar Eindhoven Muziekbijlage: Psalm 92 (Gerard de Wit) Nieuwe muziekuitgaven Wegwijzers en ‘Toegelicht’

2 10 12 23-26 40 47

Op onze website www.orgelvriend.nl: • Audio: Pièce No. VI (C.F. Ruppe) door Henk Klop • Download: artikel George Robert uit 1966 • Video: George Robert speelt Hendrik Andriessen

Het meinummer verschijnt op 29 april 2017 In onze volgende nummers onder meer: • Interview met Bert Matter • Vijf Hardorff-orgels gerestaureerd • Het Mittenreyter-orgel van Berlikum (Fr.) • Voorjaarsexcursie naar Nuenen en Eindhoven

april 2017

Op de orgelbank

Bastiaan Stolk: ‘Met improviseren kun je harten raken’ Weet u het nog? De EO-competitie De beste (amateur)organist van Nederland ? De Evangelische Omroep organiseerde deze wedstrijd in samenwerking met Nederland Zingt. Amateur-organisten konden een filmpje van 2 minuten naar de EO mailen, waarna hun inzending werd beoordeeld door een vakjury onder voorzitterschap van Martin Zonnenberg. Uit 110 inzendingen werden vijf finalisten gekozen die op 31 maart met elkaar de strijd aanbonden. Een aantal filmpjes was te zien op de website van Nederland Zingt, en ik moet bekennen dat ik het in mijn nieuwsgierigheid naar jong talent niet laten kon om ook een aantal filmpjes te bekijken en een favoriet aan te klikken. Voor mij was dat Bastiaan Stolk met zijn

Is je leven erg veranderd na het winnen van de wedstrijd ‘De beste (amateur)organist van Nederland’?

“Ja, voor dit jaar heb ik veel uitnodigingen mogen ontvangen, zowel voor soloconcerten als voor koorbegeleiding. Erg leuk! Bijzonder wat een bereik dit alles bij elkaar heeft gehad.”

‘Zijn belangstelling voor het orgel bleek al vroeg’, staat er in je biografie. Kun je daar wat meer over vertellen?

“Ook mijn vader is liefhebber en speelde orgel, daarom stond er bij ons thuis al een orgel. In mijn kinderjaren woonden we in Oud Beijerland … Daar gingen we op zondag naar de plaatselijke Dorpskerk. Onder anderen Alex den Boer bespeelde daar het orgel. Dat was voor mij als kind de eerste inspiratiebron.

Daarnaast stond er thuis veel muziek van Klaas Jan Mulder, Feike Asma, Willem Hendrik Zwart en veel koormuziek op. Dit alles voerde me naar het orgel en ging ik veelal nadoen. Zo is het enthousiasme begonnen. Mijn vader heeft in dit alles een belangrijke rol gespeeld. Hij

nam me mee naar allerlei concerten. Naar de Dorpskerk, waar hij in de orgelcommissie zat, maar ik heb ook mooie herinneringen aan de nieuwjaarsconcerten van Klaas Jan Mulder in de Rotterdamse SintLaurenskerk. Voor al die initiatieven ben ik m’n vader erg dankbaar. Zonder die ervaringen was ik niet de organist geworden die ik nu ben … Daarnaast was er in mijn familie veel liefde voor het orgel.

Mijn opa is 25 jaar organist geweest in Rotterdam en ik had ook een oom die erg betrokken was en veel enthousiasme had voor dit instrument.”

Hoe kwam je bij Henk G. van Putten terecht?

“Hij was verbonden aan de plaatselijke muziekschool in Oud-Beijerland waar ik vanaf mijn zevende jaar naartoe ging.

Daarnaast waren er ook kennissen die lessen bij hem volgden. Bij Henk van Putten heb ik de eerste literatuur leren spelen. Een erg goede docent bij wie je goed leert spelen. De stevige basis voor mijn techniek en toucher is bij hem gelegd.”

pakkende improvisatie over ‘Prijs mijn ziel de Hemelkoning’. Ik was dan ook aangenaam verrast toen hij als winnaar uit de bus kwam.

Inmiddels is zijn eerste cd verschenen (zie bespreking op blz.

45/46) en wordt het tijd hem nader aan de lezers voor te stellen.

Gerco Schaap (redactie en foto’s)

6

BIOGRAFIE 30 juli 1986 Geboren in Rotterdam 1993-1997 Orgelles van Henk G. van Putten (Muziekschool ‘Hoekse Waard’) 1997 Verhuizing naar Veenendaal; orgelles bij Arie Moll (Muziekschool ‘De Muzen’) 2002 Begeleidt voor het eerst de samenzang in Julianakerk Veenendaal vanaf 2006 Na behalen diploma’s A t/m D bij muziekschool: vervolgstudie orgel bij Gerrit Christiaan de Gier 2007-2015 Organist Sionskerk Veenendaal vanaf 2011 Organist Oude Kerk Veenendaal vanaf 2013 Begeleider Interkerkelijk Vrouwenkoor Euterpe (Voorthuizen) o.l.v. Arie Moll vanaf 2016 Improvisatieles bij Geerten Liefting 31 maart 2016 Winnaar De beste (amateur)organist van Nederland (EO/Nederland Zingt)

De Orgelvriend

april 2017

april 2017

De Orgelvriend

7

Orgelhistorie Restauratie

Het Furtwängler & Hammer-orgel in de Jeruzalemkerk te Amsterdam Foto: Collectie Stadsarchief Amsterdam

Op 2 april 2016 vond het officiële heringebruiknameconcert plaats op het gerestaureerde orgel in de Jeruzalemkerk van de Hervormde wijkgemeente in Amsterdam-West.

Het orgel, in 1930 gebouwd door de Duitse firma Furtwängler & Hammer, werd in de loop van 2014 gerestaureerd door Pels & Van Leeuwen Orgelbouw. Adviseur was Henk Kooiker namens de Orgelcommissie van de Protestantse Kerk Amsterdam. Het concert werd gegeven door Jos van der Kooy, die werken speelde van Max Reger (Ostern uit Op. 145 en Fantasie über den Choral ‘Wachet auf,

Het interieur van de Jeruzalemkerk in Amsterdam voor de orgelrestauratie.

ruft uns die Stimme Op. 52 nr. 2), Sigfrid Karg-Elert (‘O Gott, du frommer Gott’ uit Choralimprovisationen Op. 65), Paul Hindemith (Sonate I) en Cor Kee (Den 91sten Psalm en Den 19den Psalm).

Gerco Schaap (tekst en fotografie, tenzij anders vermeld)

16

De Jeruzalemkerk in de Amsterdamse stadswijk ‘De Baarsjes’ werd in de jaren 1928-1929 gebouwd naar een ontwerp van de architect Ferdinand Jantzen. Aanvankelijk wilde men de kerk de naam ‘Nieuwe Westerkerk’ geven vanwege de ligging in Plan West, maar uiteindelijk koos men voor de naam Jeruzalemkerk.

Die naam werd ontleend aan de inzamelingsactie ‘Stad zonder Tempel’ die gehouden werd om de kerk te financieren (zie kader). Ook Jeruzalem is sinds het jaar 70 een stad zonder tempel.

De kerk is een goed voorbeeld van de Amsterdamse School-bouwstijl en vormt een harmonieus geheel met de omgevende bebouwing. De inwijding vond plaats op 25 april 1929. In de aankondiging daags daarvoor meldde Het Vaderland: “Een binnenkort aan te brengen orgel tegen den achterwand zal het geheel voltooien.”

In 1930 bouwde de firma Furtwängler & Hammer uit Hannover op de achtergalerij van de kerk een orgel met drie

De Orgelvriend

manualen, vrij pedaal en 42 stemmen met elektro-pneumatische tractuur. Het werd opgesteld in twee orgelkamers aan weerszijden van het grote gebrandschilderde middenraam die worden afgedekt met metalen en houten frontpijpen. De speeltafel kwam centraal tussen de beide orgelkamers te staan, met het zicht op de kerkruimte. Het instrument werd op 12 december 1930 in gebruik genomen en kostte ƒ 23.035,–.

De firma Furtwängler & Hammer De orgelmakerij “P. Furtwängler & Hammer Orgelbau”, opgericht in 1883 door Pius Furtwängler (1841-1910) en Adolf Hammer (1854-1921), kwam voort uit de firma Philipp Furtwängler & Söhne te Elze. In genoemd jaar werd het bedrijf verplaatst naar Hannover. Pius Furtwängler trok zich in 1892 terug uit de zaak.

Adolf Hammer mocht sinds 1910 het predicaat Hoforgelbaumeister voeren. Het bedrijf bouwde vele orgels in Duitsland, onder meer het orgel in de Stadthalle van

april 2017

Restauratie

Een pronkstuk in de kerk van Tolbert Nieuw leven voor een oud orgel “Ik ben al tweehonderdtweeëntwintig jaren oud, mijn mechaniek heeft reumatiek, met mijn longen zit het fout.

Help mij uit mijn ellende, in mijn wanhoop roep ik u, laat mij weer klinken als voorheen, zo snel als ‘t kan, liefst nu ...”

Een gedeelte uit de tekst van de folder die werd verspreid met als doel mensen te bewegen om orgelpijpen financieel te adopteren van het te restaureren Hess-kabinetorgel (1792) voor de Tolberter kerk. Ruim een jaar na de start van de fondswerving zag het ernaar uit dat de restauratie kon doorgaan en op 25 oktober 2016 werd het gerestaureerde instrument in gebruik genomen.

Roelof Kuik, die bij het hele proces betrokken was, doet verslag.

Roelof Kuik (tekst) Gerdien Ruitenberg (foto’s)

april 2017

De oudste delen van de oude dorpskerk van Tolbert, sinds 1975 eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken, dateren uit de 13e eeuw. In het kerkinterieur is een 19e-eeuwse houten wand aanwezig die het schip van het koor scheidt. Van 1816 tot 1962 was de koorruimte in gebruik als school. Bij de laatste kerkrestauratie, voltooid in 1994, is de wand zo ingericht dat hij ook helemaal geopend kan worden, zodat kerkschip en koor als aparte ruimtes maar ook als geheel gebruikt kunnen worden.

In het schip staat tegen de torenwand een orgel, in 1866/1867 gebouwd door Petrus van Oeckelen. Het instrument is geheel origineel bewaard gebleven en werd in 2001 gerestaureerd door Mense Ruiter Orgelmakers. De in 1996 opgerichte Orgelen Muziekcommissie kerk Tolbert en het Van Oeckelenkoor organiseerden allerlei muzikale activiteiten om de restauratie van dit orgel mogelijk te maken. Toen de restauratie voltooid was, besloot men de concertserie ‘Muziek in d’Olle Buurt’ te continueren. (De naam Tolbert is afkomstig van d’Olle Buurt). De wens groeide om in het koor een bescheiden orgel te plaatsen.

Meerdere mogelijkheden werden onderzocht, maar werden om allerlei redenen, ook financiële, nooit gerealiseerd.

De Orgelvriend

Herman Ruitenberg is al jaren zeer actief als medeorganisator van de concertserie.

Herman had vroeger een betrekking bij het Chr. Jongeren Verbond (CJV). Na zijn pensionering bleven deze contacten bestaan en hij was op de hoogte van het feit dat er in de Ernst Sillem Hoeve te Lage Vuursche een kabinetorgel van Hess stond.

Het instrument, toen eigendom van de Vereniging Vrienden van de Ernst Sillem Hoeve, leidde daar echter een zieltogend bestaan. Men wilde het orgel graag voor verdere achteruitgang behoeden en dat leidde er in 2012 toe, dat het instrument een gedeeld eigendom werd van de Ernst Sillem Hoeve

Interieur met het 150 jaar oude Van Oeckelen-orgel.

35

J.S. Bach Rien Donkersloot Metzler-orgel: Französische Suite nr. 2 c-Moll BWV 813; Fantasia und Fuge a-Moll BWV 904 Naber-orgel: Fantasia G-Dur (Pièce d’Orgue) BWV 572; Vater unser im Himmelreich BWV 562; Wer nur den lieben Gott läßt walten BWV 690; Fantasia und Fuge c-Moll BWV 537; Sonate nr. 4 e-Moll BWV 528; Allein Gott in der Höh’ sei Ehr BWV 663; Fantasia und Fuge g-Moll BWV 542 Rien Donkersloot, orgels Sint-Joriskerk Amersfoort RDSL 175004 speelduur 79’ Prijs € 15,00 Te bestellen via www.riendonkersloot.nl

Wat heb ik genoten van deze Bach-cd! Zó moet ‘t! Van harte aanbevolen!

Eigenlijk zouden deze drie zinnen met uitroeptekens al voldoende moeten zijn. Van uw recensent wordt iets meer verwacht, maar in plaats van nuchter commentaar leveren zou ik liever zwijgen en deze prachtige cd opnieuw opzetten.

Rien Donkersloot bespeelt allereerst het heldere eenklaviers koororgel dat Metzler in 1967 bouwde, en kiest daarvoor twee werken die niet voor orgel geschreven zijn, de Franse Suite nr. 2 in c-moll BWV 813 en de Fantasia en Fuga in a-moll BWV 904. Vooral het eerste werk is heel bekend, maar door deze uitvoering klinkt het als nieuw.

Onmiddellijk openbaart zich het meesterschap van Rien Donkersloot. Uiteraard is zijn techniek vlekkeloos maar er wordt heel veel aan toegevoegd: de uitvoeringen van beide werken zijn uitermate evenwichtig, ze worden voorzien van schitterende versieringen, een verfijnd rubato houdt het steeds spannend en de registraties zijn voortreffelijk gekozen. En steeds heeft Donkersloot aandacht voor de details. Hij is een dienende organist die zichzelf geen moment op de voorgrond plaatst maar ons laat meegenieten van deze prachtige muziek.

Hetzelfde kan worden gezegd over zijn aandeel op het grote Naber-orgel, weliswaar gebouwd in 1845 maar als ‘Bachinstrument’ op deze cd heel overtuigend.

april 2017

Het orgel bevat ook een aantal registers uit voorgangers van dit instrument. Cornelis Gerrits uit Utrecht was hier in 1551 actief, in 1636 waren dat de Amersfoortse orgelmakers Van Hagerbeer. Donkersloot laat ons nadrukkelijk wat ouder pijpwerk horen, met name de vermoedelijk door Gerrits vervaardigde fluit 4 vt van het bovenwerk in het koraal Wer nur den lieben Gott lässt walten BWV 690, en de eveneens aan Gerrits toegeschreven schitterende Sexquialter van het rugwerk, die we horen in een onbekende koraalbewerking over Vater unser im Himmelreich BWV 762. Van het laatste werk weten we niet eens zeker of het wel van Bach is, maar op het moment dat de muziek zo mooi gespeeld wordt, doet dat niet meer zo ter zake. Als laatste koraal staat Allein Gott in der Höh’ sei Ehr BWV 663 uit de Achttien Leipzigkoralen op het programma. De kunst is hier de wiegende cadans van de tegenstemmen in stand te houden terwijl de rijk versierde koraalmelodie in de taille met het nodige rubato moet worden gespeeld. Dat Donkersloot daarin ten volle slaagt zegt iets over zijn grote kwaliteiten.

Op de cd staan drie grote fantasieën, twee met de bijbehorende fuga, respectievelijk BWV 572, BWV 537 en BWV 542, imposante werken die alle drie een modeluitvoering krijgen. Temidden van al dat schoons staat dan nog de Sonate 4 in e-moll BWV 528, waarvan het eerste deel met veel pit wordt gespeeld, het magnifieke tweede deel nauwelijks méér cantabile kan klinken dan het hier doet, en het derde deel je werkelijk tegemoet sprankelt.

De aanleiding voor het uitbrengen deze cd was de ‘Bachdag Amersfoort 2016’ op zaterdag 8 oktober jl. Dit eendaagse festival wordt sinds 2014 georganiseerd in de binnenstad van Amersfoort, die op deze dag wordt ondergedompeld in werken van Bach op talloze historische locaties waarbij de Sint-Joriskerk in de programmering vanzelfsprekend een prominente plaats inneemt. Het resultaat is deze bijna 80 minuten durende cd. De opname door Aad van der Waal is subliem, het boekje geeft veel informatie en ook mogen we in de keuken van de organist kijken: hij geeft alle registraties.

Is er dan geen enkele kritiek op deze cd?

De Orgelvriend

Eigenlijk niet, nee. Ik begon met drie uitroeptekens en wil dus eindigen met vijf sterren: ***** Lourens Stuifbergen

Max Reger 52 Choralvorspiele opus 67 Piet van Egmond, Schnitger-orgel Grote of SintMichaëlskerk Zwolle Uitgave Stichting Piet van Egmond Documentatiecentrum, bestelnr. SPED05 Speelduur 61’ / 52’ Prijs € 20,00 Te bestellen door overschrijving van € 20,00 op IBAN NL51 INGB 0005 1611 51 t.n.v. Stichting Piet van Egmond Documentatiecentrum te IJlst, met vermelding van uw adres en ‘CD Reger Koraalvoorspelen’.

Mijn vroegste herinnering aan Piet van Egmond gaan terug naar de zomer van 1959. Als twaalfjarige liep ik ’s avonds van ’t Harde naar Elburg om in de Grote Kerk een orgelconcert van hem te horen. Van het programma herinner ik me niets meer.

Welke muziek zal hij gespeeld hebben ?

Mendelssohns zesde sonate ? Guilmants Marche funèbre et Chant séraphique ? Of Francks Prélude, Fugue et variation ? Ik weet het niet meer. Later las ik dat zijn repertoire niet zo breed was en dat hij veel in herhaling viel. Maar een improvisatie speelde hij in ieder geval, want dat deed hij altijd aan het slot van zijn concerten.

In de jaren die volgden luisterde ik via de radio naar zijn wekelijkse orgelbespelingen voor de NCRV-microfoon vanuit de Amsterdamse Prinsessekerk. Dat wil zeggen: de serieuze variant daarvan. De populaire bespelingen sloeg ik over, daar had ik toen ook al niets mee. Regelmatig klonken er in die jaren ook koraalvoorspelen uit Opus 67 van Max Reger, die Van Egmond in de Michaëlskerk in Zwolle had opgenomen.

Daar speelde hij graag en vaak. Voor EMIBovema maakte hij er in 1960 een aantal opnamen. Zo herinner ik me dat we vroeger thuis een EP-plaatje hadden met op de ene kant Bachs ‘kleine e-Moll’ (BWV 533) en op

43

Nieuwsgierig naar de rest van de inhoud?

Neem een (proef)abonnement of bestel een los nummer op www.orgelvriend.nl De Proefabonnement van 3 nummers voor slechts € 12,50

Jaargang 59 • nr. 3 • april 2017

rgelvriend Op de orgelbank met Bastiaan Stolk

Of neem een abonnement.

Het eerste jaar voor € 38,50 daarna € 54,-

Jeruzalemkerk Amsterda

m

(bij betaling via machtiging € 1,00 korting) Organistenportret Geor ge Robert Prijs los numm er € 6,99

Veenendaal, Oude Kerk

De

Orgelvriend_3_omslag

.indd 1

rgelvriend

20-03-17 11:22