Opinieblad Forum 21

Opinieblad vno-ncw Ondernemers, politiek en maatschappij

#21/15.11.12

Blik te veel op Europa gericht

Mkb vaart op safe actueel Lokale lasten 2013: betalen on­der­nemers de rekening? 10

tegenspraak John Kerstens (PvdA): ‘Quotum is stok achter deur’ 30

achtergrond Rutte II: ondernemers over de kabinetsplannen 22

inhoud #21 Rubrieken

14

4 Opinie vno-ncw • Blij dat Aanbestedingswet is aangenomen • Bruggenhoofden export in zwaar weer • Ploumen kan voort op mvo-lijn van vorige kabinet • Hoogste tijd om micronorm in te voeren voor gemeenten • vno-ncw Noord: Ondernemerschap bij Defensie gevraagd

8 De foto Stratenmaker voor één dag

14 En zoon ‘Wat zijn het mooie jaren geweest’

20 Binnenland ‘Noorden kan wel een impuls gebruiken’

21

21 Buitenbeeld Michiel Boersma

27 Scheer Valse start

28 Belrondje Turkije, eu-lid of niet?

29 Uitspraken 32 Vijf vragen aan Marjan Oudeman, AkzoNobel

33 Vereniging

46

41 Mohikanen ‘Er is geen middenmoot meer’

46 Buitenland Exporteert Spanje zich uit de crisis?

47 Overlevers Fokker

47 Colofon

2

FORUM #21/15.11.12

10

rubrieksnaam

30

Artikelen 10 Betalen ondernemers (weer) de rekening?

Veel gemeenten hebben moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Bezuinigingen van het Rijk, de aanhoudende crisis. Het hakt er stevig in. Dus knalden ze dit jaar de belastingtarieven omhoog om de inkomsten op te schroeven. Maar wat zijn ze voor 2013 van plan?

16 Wie trekt de mkb’er over de grens?

Het midden- en kleinbedrijf durft nauwelijks over de grens te kijken. En als het al gebeurt, dan zijn ondernemers teveel op Europa gericht. Doodzonde, vindt Hans Biesheuvel, voorzitter van mkb-Nederland. ‘Internationaal ondernemen is nog nooit zo gemakkelijk geweest.’

42

22 Ondernemers over Rutte II In een recordtijd lag het er: het regeerakkoord van vvd en PvdA, de grote kemphanen van vóór de verkiezingen. Met stevige ingrepen. Acht ondernemers over de plannen van Rutte ii.

‘Iedereen weet dat drastische maatregelen nodig zijn.’

30 Quotum: stok achter de deur?

Vanaf 2015 moet elk bedrijf 5 procent arbeidsgehandicapten in dienst hebben. Slechte zaak vinden werkgevers: ‘De geschiedenis leert dat quotering faalt’. Onzin, zegt PvdA-Kamerlid John Kerstens. Zo’n quotum is juist hard nodig. ‘We moeten ondernemers helpen.’

42 God is de motor voor Henk Willem van Dorp Hij is wat hyperactief. Boerenzoon Henk Willem van Dorp is directeur-grootaandeelhouder van Van Dorp Installaties, politiek en in de kerk actief. En hij maakt zich druk over een groene toekomst. ‘Vroeger kreeg je een pilletje als je adhd had, nu ga je werken.’

3

FORUM #21/15.11.12

opinie vno-ncw

Zelden heeft een kabinet een rommeliger start laten zien dan het kabinet-Rutte ii. Het is treurig om dat te moeten constateren. Niet alleen voor dit kabinet onder leiding van Mark Rutte en Lodewijk Asscher, maar vooral ook voor Nederland als geheel.

Een kabinet dat noodzakelijke en moedige hervormingen doorvoert én een nieuw elan met zich mee brengt: dat leek nog geen twee weken terug de glanzende uitkomst van een historisch korte formatie.

Een opsteker voor de consument en huizenkoper, die weet waar hij aan toe is. Een opsteker voor de ondernemer, die een periode van stabiliteit tegemoet kan zien. En dus een opsteker voor de economie als geheel.

Van dat laatste is voorlopig geen sprake. Door de vérgaande nivelleringsplannen via de route van de gezondheidszorg raakten zowel burgers als politici de afgelopen weken volledig de weg kwijt in een doolhof van puntenwolken en koopkrachtplaatjes. Een valse start dus, en terecht werd gezocht naar alternatieven die met name de middeninkomens voor al te grote uitschieters moeten behoeden.

Dat nu is besloten om het zorgstelsel te laten wat het is en geen inkomensafhankelijke zorgpremie in te voeren, is een goede zaak.

Gelukkig bestaat het regeerakkoord – ook versie 2 – uit meer dan alleen maar doorgeschoten nivellering. Zoals ondernemers elders in deze Forum concluderen is het in grote lijnen een goed akkoord.

Er is waardering bij het bedrijfsleven voor de handelbevorderende diplomatie en voor het aanpakken van de impasse op de woning-

jeroen poortvliet

Doorstart

markt. Ook wordt de pro-Europese opstelling van het nieuwe kabinet en het behoud van het topsectorenbeleid geroemd. Natuurlijk zijn er ook kritiekpunten: ‘bizar’ noemt onderneemster Marlies van Wijhe het voorstel voor een quotum van arbeidsgehandicapten. Zo is er nog wel een aantal punten, bijvoorbeeld als het gaat om de pensioenen en de arbeidsmarkt, waar het kabinet – liefst samen met de sociale partners – bij de uitwerking van het regeerakkoord nog eens goed naar zou moeten kijken. Eén ding heeft de doorstart van het kabinet-Rutte ii ongetwijfeld al opgeleverd: het inzicht dat draagvlak van levensbelang is voor het effectief uitvoeren van noodzakelijke hervormingen.

Bernard Wientjes Voorzitter vno-ncw

Blij dat Aanbestedingswet is aangenomen • Bedrijfsleven loopt bij aanbestedingen tegen problemen op • Huidige regelgeving schiet tekort • Nieuwe wetgeving vergroot kansen, óók voor het mkb Hoge administratieve lasten, zware selectie-eisen, contractvoorwaarden die wel heel erg ver gaan. Het zijn maar een paar voorbeelden van problemen waar ondernemers in de aanbestedingspraktijk tegenaan lopen. In een Forum-onderzoek uit 2005(!) regende het al klachten. En in al die jaren erna veranderde er maar weinig ten goede. Daarom is het goed dat na de Tweede Kamer nu ook de Eerste Kamer eindelijk groen licht heeft gegeven voor een nieuwe Aanbestedingswet.

Forse kritiek van het bedrijfsleven was er, toen minister Van der Hoeven van Economische Zaken in het najaar van 2009 alweer haar tweede voorstel voor de wet presenteerde (nadat het eerste het jaar ervoor in de Eerste Kamer was gesneuveld). In Forum zei ze resoluut: ‘Als er niets gebeurt, heeft het bedrijfsleven een lege dop. Nu is er tenminste een half ei.’ Toch haalde het voorstel het niet.

Het duurde tot maart 2011 voordat minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie een aangepaste versie van de wet presenteerde die wél aansloot bij de wensen van het bedrijfsleven. Een 4

FORUM #21/15.11.12

maand later lag het wetsvoorstel ter behandeling bij de Tweede Kamer.

Uiteindelijk werd die behandeling ook een zaak van lange adem. In september 2011 werd de behandeling zelfs nog voor onbepaalde tijd opgeschort. Maar het wachten is niet voor niets geweest.

Ondernemers kunnen blij zijn met wat er nu ligt. De nieuwe Aanbestedingswet geeft (vooral) het midden- en kleinbedrijf een eerlijker kans op het binnenhalen van overheidsopdrachten. Opdrachten kunnen niet meer nodeloos groot worden gemaakt. Ook mogen er geen onredelijke omzeteisen meer worden gesteld. Bedrijven kunnen bovendien in een eigen verklaring aangeven dat zij aan de eisen voldoen. Ze hoeven dus geen berg papierwerk meer mee zenden met de inschrijving.

Het Aanbestedingsbesluit dat bij de wet hoort, moet nog worden beoordeeld door de Raad van State. Maar als het oordeel van dit adviesorgaan van de regering niet te lang op zich laat wachten, kan de wet op 1 januari worden ingevoerd. Hebben ondernemers na al die jaren eindelijk duidelijkheid.  www.vno-ncw.nl/aanbesteden

Bruggenhoofden export in zwaar weer

wandelgangen

sp voelt zich opgelicht door opstelten sp-Kamerlid Sharon Gesthuizen wil dat minister Opstelten met spoed naar de Tweede Kamer komt om uit te leggen wat er mis is gegaan in de aanpak van de faillissementsfraude. Gesthuizen maakt daar al langer een punt van. Zij heeft Opstelten eerder gevraagd hoe het met het zogenoemde Radarsysteem stond waarmee veelplegende fraudeurs kunnen worden aangepakt. Op basis van een artikel in Het Financieele Dagblad concludeert zij dat het systeem ‘faalt, later is ingevoerd dan beloofd, stichtingen ongemoeid laat en forse kostenoverschrijdingen kent’.

Gesthuizen voelt zich onjuist en onvolledig geïnformeerd door 5

• Bezuinigingen op Buitenlandse Zaken gaat postennetwerk raken • Sluiting van ambassades moet zoveel mogelijk worden vermeden • Export heeft bruggenhoofden nodig in nieuwe markten

dijkstra

cda-Kamerlid Pieter Heerma wilde weten wat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van het anti-rookbeleid van ihc Merwede vond. Die onderneming heeft een boete ingesteld voor roken buiten de pauze. Minister Kamp ging daar vlak voor zijn overstap naar Economische Zaken op in. Hij wijst erop dat het bedrijf ‘flink’ heeft geïnvesteerd in het gezondheidsmanagement, met een fitnessruimte en de aanstelling van een medisch team. Werknemers kunnen hulp krijgen bij het stoppen met roken.

De boete geldt als sluitstuk en volgt pas als de betrokken werknemer is gewaarschuwd en hulp is aangeboden.

De ondernemingsraad heeft hiermee ingestemd. ‘Als werkgever

en werknemer binnen de wettelijke kaders afspraken maken, is het niet aan mij om te oordelen’, zegt Kamp. Ook laat hij zich niet uit over de hoogte van de boete, maximaal 10 procent van het jaarinkomen (de winstdeling die het bedrijf uitkeert). In beginsel mag een totale boete per week het loon voor een halve dag niet overschrijden. De rechter gaat daar uiteindelijk over. En die is er nog niet aan te pas gekomen. Wel zijn de eerste waarschuwingen gegeven.

Kamp: geen mening

Opstelten. ‘Dat is onacceptabel en niet uit te leggen. Dit is een heel slecht begin voor deze ‘nieuwe’ minister.’

De bruggenhoofden van het Nederlandse exportklimaat krijgen het zwaar te verduren. Het ministerie van Buitenlandse Zaken krijgt een algemene korting van 60 miljoen euro opgelegd. Dat geld wordt deels bij de buitenlandse posten weggehaald. Vanaf 2015 zal daar bovenop ook nog eens 40 miljoen euro worden gekort op het postennetwerk.

Bij een bezuiniging van deze forse omvang kan het bijna niet anders dan dat er ambassades worden gesloten. Maar bedrijven die nieuwe markten betreden, zowel in bestaande als in opkomende economieën, hebben baat bij een bruggenhoofd dat hen kan helpen de weg te vinden in een nieuwe omgeving. Verder kan de aanwezigheid van een Nederlandse vertegenwoordiging werken als smeermiddel en helpen bij de zichtbaarheid van het Nederlandse potentieel. Juist daarvoor is in het vorige kabinet economische diplomatie speerpunt geworden van beleid.

Als er toch wordt bezuinigd op het postennetwerk, dan zou eerst goed naar het takenpakket moeten worden gekeken. Worden er geen zaken gedaan die ngo’s en multilaterale organisaties als de eu en de vn ook doen? Grootte en takenpakket van diplomatieke posten dienen uiteraard wel optimaal te zijn afgestemd op de belangenbehartiging van Nederland.

Het zou een uiterst slechte zaak zijn als Nederlandse ambassades moeten sluiten als gevolg van de bezuinigingen van het nieuwe kabinet. Nederland moet het juist van de export hebben. Daarvoor is meer economische diplomatie nodig, niet minder.  www.vno-ncw.nl/buitenlandsehandel

dijkstra

oeten voor b roken buiten pauze

Gesthuizen: valsheid in geschrifte FORUM #21/15.11.12

opinie vno-ncw

• ser geeft positieve evaluatie over mvo-inspanningen bedrijfsleven • Ook voormalig staatssecretaris Bleker was tevreden • Geen reden dus voor minister Ploumen om lijn van Rutte I niet voort te zetten Transparantie is onmisbaar in mvo. Daarvoor is maatschappelijke verslaglegging essentieel, constateerde voormalig staatssecretaris Bleker onlangs terecht. Al was het alleen maar om te laten zien wat er gebeurt en om het thema goed tussen de oren te krijgen.

Steeds meer bedrijven rapporteren over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (mvo). Tegelijkertijd maken die rapporten een verdiepingsslag. Dat schreef staatssecretaris Henk Bleker op de valreep van het kabinet-Rutte I aan de Tweede Kamer. Volgens hem spelen ondernemers een hoofdrol als het gaat om de praktische invulling.

Bleker reageerde tevreden op de positieve eindevaluatie van het ser-initiatief Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (imvo). De ‘Verklaring imvo’ werd in 2008 ondertekend door werkgevers- en werknemersorganisaties. Wel vond Bleker dat meer bedrijven, vooral kleine en middelgrote, aan de slag moeten gaan met mvo.

Verder verwees Bleker in de brief naar de publicatie Onze gemeenschappelijke toekomst van vno-ncw en mkb-Nederland. Volgens hem blijken bij de beide ondernemingsorganisaties de begrippen mvo en duurzame ontwikkeling stevig verankerd in hun integrale visie. Ook is hij lovend over de vakcentrales die imvo op de agenda hebben gezet bij cao-onderhandelaren en bij bedrijven.

Minister Ploumen van Buitenlandse Handel kan op deze positieve basis voortbouwen. Het zou goed zijn als ze de lijn van het eerste kabinet-Rutte doorzet naar de toekomst.  www.vno-ncw.nl/mvo, www.vno-ncw.nl/duurzaamondernemen

vno-ncw noord jeroen poortvliet

Ploumen kan voort op mvo-lijn van Rutte I

Ondernemerschap bij Defensie gevraagd Ingerukt mars? Defensie wordt uitgekleed, kopte Forum recent boven een artikel over de gevolgen van de bezuinigingen op Defensie. Ook het nieuwe kabinet snijdt verder in het budget voor Defensie. Het wordt teruggebracht naar 7 miljard euro, slechts 1 procent van ons nationaal inkomen. Ter vergelijking: 7 miljard is ongeveer de jaarlijkse groei van het zorgbudget. Naar de richtlijnen van de navo zou ons Defensiebudget twee keer zo groot moeten zijn.

Door deze aanhoudende bezuinigingen komt onze globale positie steeds verder onder druk te staan. We hebben geen vaste plek bij het G20-overleg, buitenlandse missies komen in het geding. Ook voor de bv Nederland hebben de bezuinigingen vergaande gevolgen. Defensie is één van onze grootste werkgevers én een belangrijke partner voor het bedrijfsleven. Veel bedrijven zijn verbonden aan Defensie, bijvoorbeeld als toeleverancier of bij het ontwikkelen en toepassen van nieuwe technologieën. Bezuinigen op Defensie betekent bezuinigen op innovatie.

Naast een economische rol vervult Defensie ook een belangrijke maatschappelijke rol, al wordt dat niet altijd zo gevoeld. De burger ziet Defensie eigenlijk alleen bij calamiteiten. Dit gebrek aan zichtbaarheid speelt Defensie parten. Wie zijn nog de vrienden van Defensie? vno-ncw is er één van. Juist nu Defensie in zwaar weer zit, is het belangrijk de banden met de samenleving en het bedrijfsleven aan te halen. Meer ondernemerschap binnen Defensie is hierbij noodzakelijk.

Defensie is op vele plekken in Nederland regionaal verankerd, maar kan nauwelijks zaken doen met de directe omgeving. Door meer ruimte te bieden aan ondernemerschap op locatie, kan Defensie nadrukkelijker in het midden van de samenleving functioneren en ontstaat meer direct verkeer in de regio.

Na alle doorgevoerde en geplande bezuinigingen is het hoog tijd om de rol van Defensie weer te versterken. Iedereen is gebaat bij een krachtig Defensieapparaat. Meer ondernemerschap en een sterker mandaat voor de regionale bases spelen hierbij een cruciale rol. vno-ncw wil zich in deze graag als vriend van Defensie manifesteren.

Bert van der Haar voorzitter vno-ncw Noord

6

FORUM #21/15.11.12

Hoogste tijd voor micronorm

wandelgangen ijsselbloem d vindt transactietaks uitdaging

PvdA-Kamerlid Mei Li Vos maakt zich zorgen over het groeiend aantal zzp’ers dat zich bij de voedselbanken meldt. Zij vraagt zich af of deze zelfstandigen zonder personeel wel bekend zijn met regelingen waarop zij een beroep kunnen doen, zoals het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen en de mogelijkheid van kwijtschelding van gemeentelijke heffingen. Vos wil van de ministers Kamp (Economische Zaken) en Asscher (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) weten of gemeenten, die over deze regelingen gaan, zzp’ers wel voldoende informeren over het bestaan hiervan. Volgens Vos zijn er inmiddels 7

bijna een miljoen zzp’ers, ‘die een belangrijke bijdrage leveren aan de economie en de veerkracht van de arbeidsmarkt’.

dijkstra

red zzp’er van de voedselbank

• ozb-opbrengsten blijven stijgen in 2013 • Sommige gemeenten maken het weer bont

dijkstra

geprobeerd om de pensioensector buiten schot te laten, maar dat is afgewezen door de Europese Commissie. Ook hebben Nederlandse ambtenaren aan de informateurs laten weten dat het onmogelijk is Minister van Financiën Dijsselbloem zoekt in Brussel aansluiting om de pensioenfondsen buiten de ftt te laten. bij de kopgroep van elf lidstaten De pvv, het cda en D66 zijn om die die aan de gang willen met een reden sceptisch over het voornefinanciële transactietaks (ftt). Tot men van Dijsselbloem. Die spreekt dusver wees Nederland zo’n taks zelf van een ‘politieke en intellecaf, maar Dijsselbloem zit toch liever ‘in de cockpit dan in de staart tuele uitdaging van jewelste’. Maar hij wil het toch proberen. van het vliegtuig’, want dan heeft hij in elk geval nog iets te zeggen over de vormgeving van de ftt. Die geldt alleen voor de kopgroep en moet unaniem door de lidstaten worden aangenomen.

De minister stelt wel drie voorwaarden: de Nederlandse pensioensector blijft gevrijwaard van de ftt, de opbrengst vloeit terug naar de lidstaten, en er mag geen ‘disproportionele samenloop’ zijn met de bankenbelasting. Het Europees Parlement heeft eerder Dijsselbloem: sturen

Ondernemers zijn oké. Ze zorgen voor werkgelegenheid, zorgen ervoor dat het geld circuleert in de economie. Ze betalen belasting, waardoor ze hun aandeel aan de maatschappij ook op een andere manier leveren. Dat laatste weten veel gemeentes op waarde te schatten. In een tijd van economische tegenslag, waarin de grootste financier de rijksoverheid de broekriem aanhaalt, weet een gemeente de ondernemer soms maar al te goed te vinden. Tovermiddel: de onroerendezaakbelasting (ozb).

In 2012 is de ozb voor bedrijven in veel gemeentes fors omhoog gegaan. Meer dan de helft van de gemeentes verhoogde dit jaar het ozb-tarief met meer dan 5 procent. Bijna een vijfde dikte het tarief aan met ruim 10 procent. En sommigen maakten het helemaal bont met stijging tot wel 60 procent. Nu zegt een tariefstijging – zeker in tijden van daling van de waarde van het vastgoed waarover dit tarief wordt geheven – niet alles. Maar uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek half oktober publiceerde, blijkt dat ook de belastingopbrengst flink steeg. Die had mogen stijgen met 3,75 procent tot maximaal 3.178 miljoen euro. In werkelijkheid begrootten gemeenten een opbrengst van 3.237 miljoen euro waarmee ze de zogenoemde macronorm, die het Rijk alle gemeente tezamen oplegde, hebben overschreden. Dat komt de gemeenten wel op een verlaging voor volgend jaar te staan. Maar of gemeenten daarvan onder de indruk zullen zijn?

Het doet het ergste vrezen voor de rekeningen die in 2013 op de deurmat zullen vallen van ondernemend Nederland. Terwijl het ook heel anders kan, laat Sittard-Geleen zien. In 2012 werd het ozb-tarief verhoogd met 60 procent, waardoor de vraag opdook of die gemeente nog wel ondernemersvriendelijk was.

Blijkbaar schrok de gemeente Sittard-Geleen, want de ozb voor bedrijven gaat volgend jaar met… 60 procent omlaag.

Maar Sittard-Geleen lijkt toch een beetje een uitzondering. Ja, ten opzichte van 2012 lijkt de ozb-opbrengst volgend jaar beperkter te groeier. Maar de stijging is – als de trend zich landelijk doorzet – zo dat de gemeentes ook volgend jaar de macronorm van het Rijk overschrijden. Het wordt tijd dat er per gemeente een micronorm wordt ingevoerd. Dat betekent dat voor elke gemeente de belastingopbrengst niet hoger mag zijn dan die van het jaar ervoor. Er mag alleen gecorrigeerd worden voor inflatie en volume-effecten (als er huizen worden gebouwd). Ondernemers willen immers graag oké blijven.  www.vno-ncw.nl/lokalelasten

Vos: veerkrachtig FORUM #21/15.11.12

de foto rubrieksnaam

8

FORUM #21/15.11.12

rubrieksnaam

Stratenmaker voor een dag Amsterdam, 12 november – De Techniekweek is begonnen. Even kruipen vmbo-leerlingen in de huid van een stratenmaker, schilder, onderhoudsmonteur of elektrotechnicus. Marjan Oudeman, lid van de Raad van Toezicht Platform Bèta Techniek, loste het startschot voor de week. Het doel: ervaren hoe het is om een technisch beroep uit te oefenen.

Met een enorm tekort aan mensen in sommige technische sectoren liggen de banen voor het oprapen. Toch kiezen steeds minder jongeren voor een carrière in de techniek. De week is georganiseerd door jinc, een non-profit organisatie grotendeels gefinancierd door het bedrijfsleven én technische opleidingsbedrijven.

Ruim zevenhonderd vmbo’ers uit de 2e klas deden eraan mee.

Tekst: Jiska Vijselaar | Foto: Rein van Zanen/Novum

9

FORUM #21/15.11.12

actueel

Lokale lasten: ondernemers weer de klos?

10

FORUM #21/15.11.12

Krap bij kas? Dan in je als gemeente toch gewoon wat meer belasting.

En als het even kan met tientallen procenten tegelijk. Het mag niet, maar het gebeurt soms wel. Wie is het zwartste schaap van 2013?

Tekst: Jiska Vijselaar | Foto: Getty Images

Boarnsterwat? Wie niet in Friesland woont, zal er misschien nog nooit van gehoord hebben: de gemeente Boarnsterhim. Zo’n twintig jaar geleden ontstaan uit het gebied dat overbleef bij de Friese gemeentelijke herindeling. En tenzij de plannen van het nieuwe kabinet roet in het eten gooien, bestaat Boarnsterhim over twee jaar niet eens meer. Dan worden de twintigduizend inwoners, inclusief de ruim dertienhonderd bedrijven die er gevestigd zijn, ondergebracht bij buurgemeenten als Leeuwarden, Heerenveen en Scharsterland.

Maar je zult er nu maar ondernemer zijn. En een winkel of een bouwbedrijf hebben. Dat is al geen vetpot in deze tijd. Krijg je komend jaar ook nog een vette rekening voor de onroerendezaakbelasting (ozb) voor je kiezen. De tarieven voor ondernemers (niet-woningen) stijgen er in 2013 met 39 procent. Tenminste als de gemeenteraad er geen stokje voor steekt. En dat zal moeilijk zijn vanwege de artikel-12-status van de gemeente. In feite heeft de raad weinig keus. Als het verloopt als vorig jaar, dan is die tariefverhoging binnenkort gewoon een feit. En dat terwijl er in 2012 ook al een behoorlijke schep bovenop het tarief werd gedaan (22 procent). En net als toen sparen de lokale politici de burger. Er wordt wel vanuit gegaan dat die opbrengst in 2013 met 1,6 procent stijgt, maar dat lijkt vooral te komen door de oplevering van een paar nieuwbouwprojecten. En het valt in het niet in vergelijking met de meeropbrengst van bedrijfspanden (niet-woningen) van 23 procent waarmee de gemeente rekening houdt. Boarnsterhim zit in de financiĂŤle problemen en de rekening daarvoor wordt dus vooral bij ondernemers neergelegd.

krap bij kas?

Boarnsterhim is niet de enige gemeente in Nederland die krap bij kas zit. Er zijn er meer die elk dubbeltje moeten omdraaien. Niet voor niets hebben veel van de gemeentebegrotingen voor het komende jaar ondertitels als Een forse opgave, Kiezen en delen, De enige zekerheid is dat alles onzeker is. Het is als rijden in een dichte mist, zegt een van de colleges in de inleiding op het voorstel voor de gemeentebegroting. En ja, geeft een aantal gemeenten in meer of minder bedekte termen toe, de inkomsten vergroten is nodig om de begrotingspositie te verbeteren ofwel de gaten te dichten.

Natuurlijk, het zijn ook moeilijke tijden voor gemeenten. Voor tweederde van hun inkomsten zijn ze afhankelijk van de rijksoverheid en die heeft broekriem flink aangehaald. Bovendien krijgen gemeenten er taken bij van het Rijk, die ze goedkoper moeten uitvoeren. En zijn ze als gevolg van de crisis ook nog eens meer geld kwijt aan bijvoorbeeld bijstandsuitkeringen. Daar komen verliezen op bijvoorbeeld grond nog bovenop. Geen wonder dat gemeenten nog eens goed kijken of ze hun inkomsten wat kunnen opschroeven. Dat lijkt in elk 11

FORUM #21/15.11.12

actueel

de vijf duurste gemeenten voor ondernemers

de zwartste schapen van 2013 Boarnsterhim 23%

Nijmegen

€ 3.816

Groningen

€ 3.518

Delfzijl

€ 3.299

Eemsmond

€ 3.080

Arnhem

Amersfoort 8,5% Lingewaard 8,5%

2013

Venlo 20,7%

De bedragen zijn de bedragen in euro’s die betaald moeten worden door de eigenaar van een bedrijfspand (niet-woning in gemeentetermen) van 1 miljoen euro. Voor 2013 is uitgegaan van de tarieven die door de colleges van burgemeester en wethouders zijn voorgesteld. De gemeenteraden moeten hiermee nog instemmen.

Breda 7,3%

Eindhoven 7,6%

Lingewaal 14% Stijging in procenten van de ozb-opbrengst die ten laste komt van ondernemers.

Bij de berekening is uitgegaan van de begrotingen voor 2013. Die zijn doorgaans nog niet vastgesteld door de gemeenteraad. In hoeverre de toename van de opbrengst is toe te schrijven aan volumegroei, is niet duidelijk.

geval eenvoudiger dan de tering naar de nering zetten.

En als de financiële druk maar hoog genoeg wordt, kunnen er gekke dingen gebeuren. Dat blijkt wel uit de cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs) half oktober publiceerde. Meer dan de helft van de gemeenten verhoogde in 2012 het ozb-tarief met meer dan 5 procent en bijna één vijfde deed een schep van meer dan 10 procent op de tarieven. Met uitschieters tot zelfs meer dan 50 procent in Zuidplas en bijna 60 procent in Lingewaard. Dat doet het ergste vrezen voor komend jaar.

verhoog de rekening Uit een eerste inventarisatie van de begrotingen voor 2013 van de vijftien grootste gemeenten, de tien duurste (2012) en de tien grootste zondaars (hoogste stijging tarieven 2012) blijkt dat er ook gemeenten zijn die de verleiding lijken te weerstaan volgend jaar extra belasting te innen om hun inkomsten te vergroten. Den Haag, Amsterdam, Arnhem en Enschede laten de opbrengst van de ozb met een percentage van ergens tussen de 0,8 (Amsterdam) en 2,1 (Den Haag, Enschede) stijgen. Bovendien zien zij allemaal kans om de rekening niet alleen bij ondernemers neer te leggen, maar ook de burger te laten meebetalen (zie kader Bij wie leggen de vijftien grootste gemeenten de rekening neer?).

12

FORUM #21/15.11.12

Blijkbaar was de gemeente Sittard-Geleen zo geschrokken van de nummer-2-notering op de ranglijst van duurste gemeenten voor ondernemers in Forum, dat ze inmiddels de rekening weer heeft verlaagd met 60 procent. Precies het percentage waarmee deze vorig jaar steeg. Woning-eigenaren zullen wel even moeten slikken: hun tarief – het percentage dat vermenigvuldigd met de woz-waarde de hoogte van de aanslag bepaalt – stijgt met meer dan 60 procent.

Het kan dus anders. Ook als gemeenten krap bij kas zitten. Dat is vooral een politieke keuze. Net als de keuze om als gemeente wel of niet aantrekkelijk te zijn voor ondernemers. En als er toch anders besloten wordt, is er nog altijd de zogenoemde macronorm die het Rijk oplegt. Die bepaalt met welk percentage de belastingopbrengst van gemeenten in heel Nederland maximaal mag stijgen. Dat zou gemeenten moeten disciplineren.

dat wordt afgestraft Of dat werkt? Dit jaar in elk geval niet blijkt uit de cijfers van het cbs.

De belastingopbrengst had mogen stijgen met 3,75 procent tot maximaal 3.178 miljoen euro. In werkelijkheid begrootten gemeenten een opbrengst van 3.237 miljoen euro waarmee ze de norm dus hebben overschreden. Dat komt de gemeenten wel op een verlaging voor volgend jaar te staan. De opbrengst mag niet met 3 maar met maximaal

Bron: Begrotingsstukken 2013 of eigen opgaaf gemeenten, waarstaatjegemeente.nl

€ 4.137

bij wie leggen de vijftien grootste gemeenten de rekening neer?

de ondernemer (niet-woningen)

of

de burger (woningen) +1,1%

Rotterdam

+7,6%

+3,75%

Eindhoven

opbrengsten gedaan .

+6,1%

+3,75%

Haarlem

Rotterdam heeft geen uitsplitsing gemaakt van de begrote opbrengst

+4,5%

+2,5%

Groningen

+3,75%

+2,7%

Tilburg

+3,5%

+1,9%

Utrecht

+3,2%

+1,75%

Arnhem

+2,7%

+2,1%

Enschede

+7,3%

+7,3%

Breda

+4,5%

+4,5%

Almere

+2,9%

+2,95%

Nijmegen

+2,1%

+2,2%

Den Haag

+8,5%

+12,7%

Amersfoort

+0,8%

+1,1%

Amsterdam

Stijging in procenten van de (begrote) ozb-opbrengst in 2013 ten opzichte van 2012. Het percentage van de gemeente Apeldoorn ontbreekt. Ondanks diverse verzoeken, werd geen opgaaf van de

+26,5%*

van de ozb naar eigenaren en gebruikers van niet-woningen.

De opbrengst kan behalve door een tariefverhoging ook hoger uitvallen door volumegroei (nieuwbouw bijvoorbeeld). In hoeverre de meeropbrengst hieraan valt toe te schrijven, is niet duidelijk. Dat kan de uitslagen dus wat nuanceren. * Volgens een voorlichter van de gemeente Rotterdam is de stijging van de ozb-opbrengst het gevolg van areaaluitbreiding en investeringen in het industrie- en havencomplex zoals de Tweede

---

---

Apeldoorn

Infographics: Link Design

2,76 procent stijgen. Alleen of ze daarvan onder de indruk zijn?

Dat valt te betwijfelen. Uit de inventarisatie van Forum blijkt dat zeven van de tien grootste zondaars van 2012 denken meer op te halen dan de (voor alle gemeenten tezamen) toegestane 2,76 procent bij bedrijven. En ook tien van de vijftien grootste gemeenten houden rekening met een hogere opbrengst van lokale ondernemerslasten dan het Rijk toestaat. Nijmegen overschrijdt de norm net met een meeropbrengst van 2,95 procent. Utrecht, Tilburg, Almere en Groningen gaan er forser overheen met een stijging van tussen de 3,5 en 4,5 procent. Haarlem, Breda en Amersfoort maken het nog wat bonter met een percentage van tussen de 6,1 en 8,5 procent.

Maar Rotterdam spant echt de kroon met een stijging van maar liefst 26,5 procent. Dat hakt er wel in bij een gemeente waarin meer dan dertigduizend ondernemers zijn gevestigd.

Nu kan de opbrengst behalve door een tariefverhoging natuurlijk ook hoger uitvallen doordat er nieuwbouw is opgeleverd of doordat de gemeente groter is geworden na een gemeentelijke herindeling. En dat is volgens een voorlichter van de gemeente Rotterdam voor de havenstad de verklaring voor de spectaculaire stijging van de ozbopbrengst. Areaaluitbreiding, investeringen in het industrie- en havencomplex zoals de Tweede Maasvlakte en een beperkt aantal majeure bouwprojecten in de stad veroorzaken de enorme groei. Het 13

FORUM #21/15.11.12

tarief stijgt er maar met zo’n 1 procent. In hoeverre de meeropbrengst van andere gemeenten aan dit soort ontwikkelingen valt toe te schrijven, is niet duidelijk. Het kan de uitslagen in elk geval wat nuanceren.

En – het moet gezegd worden – gemeenten houden de stijgingen iets beter in de hand dan dit jaar. Uitschieters als die van Zuidplas en Lingewaard zijn er niet echt meer.

Nu kan het Rijk wachten op de cijfers van het cbs en besluiten om de norm naar beneden bij te stellen als gemeenten de verleiding weer niet hebben kunnen weerstaan meer belasting te innen. Verstandiger zou zijn: nu bepalen een zogenoemde micronorm te introduceren voor gemeentes. Dat betekent voor elke gemeente dat de belastingopbrengst niet hoger mag zijn dan de opbrengst van het jaar ervoor.

Er mag alleen gecorrigeerd worden voor inflatie en volume-effecten (bijvoorbeeld door huizenbouw).

Twee jaar geleden zei premier Rutte op een congres van mkb-Nederland dat hij niet zou toestaan dat gemeenten de bezuinigingen die ze opgelegd krijgen door het Rijk gaan terughalen bij ondernemers.

Dat is tot nu toe niet gelukt. Het wordt tijd dat hij de daad bij het woord voegt.  www.vno-ncw.nl/lokalelasten

Bron: Begrotingsstukken 2013 of eigen opgaaf gemeenten

Maasvlakte en een beperkt aantal majeure bouwprojecten in de stad

& zoon Ondernemen zit in de genen. In deze serie vertellen ouders, kinderen, broers en zussen die samen of ieder een eigen bedrijf hebben over hun overeenkomsten en verschillen.

naam activiteit vestigingsplaats aantal medewerkers opgericht eigenaar

14

FORUM #21/15.11.12

Autobedrijf Terpstra Verkoop en onderhoud (personen)auto’s Sexbierum Zeven 1986 Hessel Terpstra

‘Wat zijn het mooie jaren geweest’ Jaap Terpstra werkt graag met zijn handen. Met verkoop heeft hij niet zo veel. Zoon Hessel juist wel.

Vier jaar geleden deed senior z’n autobedrijf over aan junior. ‘Hij vraagt me nog vaak om advies.’

Tekst: Frank den Hoed | Foto’s: Jeroen Poortvliet, familie Terpstra

Jaap Terpstra (69)

Hessel Terpstra (33)

‘Op z’n 16de probeerde Hessel al auto’s te verkopen. Dat ging ‘m goed af. Hij is daar sterk in. Het zat er al vroeg in. In z’n schooltijd had hij al handeltjes. Verkocht hij z’n werkstukken. Hij heeft een leuke babbel.

Schrijft ook moeiteloos mooie verhalen voor klassiekerbladen. Nee, taal ligt mij niet. Maar techniek… Werken met mijn handen gaat me goed af. Ik hoef iets maar te zien en ik weet hoe het werkt.’

‘Hessel doet veel in youngtimers – auto’s die bijna de klassiekerstatus hebben. Hij profileert zich sterk in die markt, onder meer via klassiekerbladen. Ik vind die aandacht voor het bedrijf wel mooi. En het levert ook nog wat op. De klanten komen uit het hele land naar Friesland toe om auto’s te kopen en in onderhoud te brengen. De onderdelenvoorziening voor dit soort auto’s houdt niet over. Maar dankzij z’n uitgebreide netwerk vindt hij vaak een oplossing.’

‘Ik haalde vaak auto’s uit Holland; daar had je mooie exemplaren voor nette prijzen. Ik deed zaken met twee vaste leveranciers. Ging ik ’s avonds de Afsluitdijk over om ze te halen. M’n vrouw en kinderen gingen dan gewoon mee. Hessel heeft het wat dat betreft een stuk gemakkelijker. Met internet kun je nu uitzoeken wat je wilt. En de auto’s worden gewoon voor de deur afgeleverd. Alles gaat telefonisch, in ver­trouwen. Is een auto niet goed, dan gaat deze gewoon weer terug.’

‘Hessel doet het goed. Maar ik stuur ‘m ook weleens. Hij vraagt me ook nog vaak om advies, zeker als het gaat om technische kwesties of over de aanschaf van gereedschap. Hij betrekt me daar ook graag in. Ik doe nog een deel van de administratie. Zo houd ik toch nog een vinger aan de pols. En dat vind ik mooi. De administratie ligt mij. En het is ook belangrijk. De eigenaar van een bedrijf hoort van de administratie af te weten om te zien hoe de boel draait.’

‘Ik heb nooit gemakkelijk de deur achter mij kunnen dichttrekken. Het is weleens voorgekomen dat een klant langskwam met een probleem, juist op het moment dat we bepakt en bezakt klaar stonden voor een vakantie. En dan probeerde ik zo iemand toch nog te helpen. Ik was de werkplaatschef; ik kon de klant toch niet wegsturen? Hessel trekt wat duidelijker een grens. Hij durft een klus gemakkelijker aan iemand anders over te dragen.’

‘In m’n middelbareschooltijd had ik nogal wat kritiek op de gang van zaken binnen het bedrijf. Ik zag alleen de dingen die verkeerd gingen.

Tot het moment dat ik naar het mbo ging en stages ging lopen. Toen kwam ik er achter dat overal fouten worden gemaakt.’

‘Mijn tijd bij de Seat-dealer in Leeuwarden was een wijze les. Het bedrijf werd gerund door twee compagnons. Het was me snel duidelijk dat twee kapiteins op één schip niet werkt. Voor mij was het een bevestiging dat je goed moet weten wat je aan elkaar hebt. Het scheelt dat ik in mijn vaders nabijheid ben opgegroeid; we weten al zo lang wat we aan elkaar hebben.’

‘Ik ben de man van de commercie. Verkoop, klantencontact ligt mij gewoon goed. Mijn grootvader was veehandelaar. Ik denk dat ik wat van zijn genen heb meegekregen. Mijn vader heeft minder met de verkoop. Hij is een echte technicus. Vindt graag dingen uit, is creatief, oplossingsgericht. Ik heb wel verstand van techniek. En ik ben niet bang voor vieze handen. Maar ik word er niet gelukkig van als ik elke dag moet sleutelen.’

‘Als mijn vader op de zaak is, klopt hij nog weleens wat facturen in op de computer. Hij verzorgt ook de belastingaangifte. Hij is sterk met balans lezen. Ik was op school niet slecht met cijfers. Het zit er wel in, maar het is gewoon niet mijn hobby. Als ik de cijfers voor m’n neus heb liggen, zou ik er ook niet zo gauw een foutje uit halen. Mijn vader wel. Hij ziet het onmiddellijk als er iets niet klopt.’

‘Ik denk weleens: was ik maar tien jaar eerder geboren, dan had ik nog wat langer kunnen samenwerken met mijn vader. Want wat zijn het mooie jaren geweest. Door de crisis gaat alles nu een stuk stroever.

Maar ik leer er ook van. Je hoort me trouwens niet klagen. Ik heb een leuke vrouw en twee mooie dochters, kan drie weken op vakantie, een rally rijden. Dus zo slecht heb ik het niet.’

‘Om me heen zie ik iets te veel mensen waarmee het qua gezondheid verkeerd afloopt. Zoals laatst nog een klant van me. De man was net zijn bedrijfsactiviteiten aan het afbouwen, bleek hij een hersentumor te hebben. Dat raakte me echt. Het was voor mij het zoveelste bewijs dat je nú moet genieten van het leven!’ 

15

FORUM #21/15.11.12

omslag

Premier Rutte (midden) bezoekt een project van Royal Haskoning op de tweede dag van de handelsmissie in Turkije. Het Nederlandse adviesbureau bouwt een brug voor de metro over een van de zijtakken van de Bosporus.

Het midden- en kleinbedrijf laat een enorme pot met geld liggen. Maar liefst 46 miljard aan extra omzet valt er te halen door de grens over te trekken, berekende abn Amro onlangs. Wat weerhoudt de mkb’er om te internationaliseren?

Tekst: Karin Bojorge | Foto: Ever-Jan Daniëls/ anp

16

FORUM #21/15.11.12

Die eerste stap. Twee op de drie Nederlandse mkb-ondernemers heeft hem nog niet durven te nemen. De grens over met je handel, je productie of allebei: het lijkt niet voor iedereen weggelegd. Slechts één op de drie mkb-bedrijven is op dit moment op enige wijze actief op de internationale markt. Via export, import, buitenlandse investeringen of internationale samenwerking.

‘Doodzonde’, stelt Hans Biesheuvel, voorzitter van mkb-Nederland, die komende week met een grote handelsmissie naar Brazilië trekt.

Internationaal ondernemen is nog nooit zo makkelijk geweest, stelt hij. ‘Eigenlijk bestaan er ook helemaal geen grenzen meer als je kijkt naar de ontwikkelingen online. Met een goede webshop kun je tegenwoordig in je eentje al een multinational zijn.’

Dat internationaliseren een must is, met name voor het midden- en kleinbedrijf, vindt ook Nanno Kleiterp, directeur van fmo, de Nederlandse Financierings Maatschappij voor Ontwikkelingslanden. ‘De groei vindt de komende jaren vooral plaats in Azië, Afrika en LatijnsAmerika. We moeten er niet alleen naartoe exporteren maar ook meer investeren. Daar liggen fantastische mogelijkheden’, stelde hij onlangs op een seminar over wereldwijd ondernemen. Ook Biesheuvel denkt dat de kans op groei in Nederland en Europa beperkt is. ‘De

Het gras is groener aan de overkant komende jaren zal dat zo blijven. De grote groei zit bij landen als Brazilië, Rusland, India en China, de zogenoemde bric-landen. Dus ben je ambitieus en wil je toch groeien, kijk dan internationaal.’

De cijfers geven hen gelijk. Als je kijkt naar de bric-landen, dan zijn die goed voor bijna 50 procent van de totale wereldwijde economische groei. Des te verontrustender dat Nederland maar 4 procent naar deze landen exporteert. Als Nederlandse ondernemers al over de grens exporteren, is dat namelijk vooral gericht op onze directe buren. Maar liefst 80 procent van onze export gaat naar de vier landen om ons heen.

dicht bij huis Dat is natuurlijk niet zonder reden. Internationaal ondernemen is namelijk ook weer niet zó makkelijk. ‘Bedrijven die over de grens willen, zou ik altijd adviseren om eerst eens dicht bij huis te beginnen’, stelt Biesheuvel, die zelf jarenlange ervaring heeft met ondernemer over de grens. ‘Ervaar hoe het is. Zelfs buiten je eigen regio in eigen land is het vaak al anders. In Amsterdam is het anders zakendoen dan in Limburg bijvoorbeeld. Waag dus niet gelijk een té grote sprong.’

17

FORUM #21/15.11.12

‘Als je nog nooit over de grens zaken hebt gedaan, is je bedrijf daar ook nog niet op ingericht’, waarschuwt hij. ‘Denk aan je financiën, je ict. Die zul je toch moeten afstemmen op export. In Italië is het betalingssysteem bijvoorbeeld helemaal ingericht op een betalingstermijn van 120 dagen. Dat is daar heel normaal. In Nederland is dertig dagen de norm. Dus als je kredietlijn daarop afgestemd is, kun je zomaar in de problemen komen.’

Zelf begon hij als jonge ondernemer - heel traditioneel - met zakendoen in Duitsland. ‘Eind jaren tachtig, begin jaren negentig had ik een bedrijf in Venlo. Dat zit zo dicht tegen de grens, die stap naar Duitsland was dus niet zo heel groot. Zakendoen net over de grens gaat daar vrij natuurlijk. Maar als je wat verder de grens over gaat, is dat al anders. Beieren bijvoorbeeld kent al een heel andere zakelijke cultuur.’

‘Je zou het niet verwachten, maar dat geldt ook voor België’, stelt Biesheuvel. Door overnames kreeg hij daar twee bedrijven. ‘En dan denk je dat je dezelfde taal spreekt, maar dat valt dan toch tegen. Ga je ervan uit dat je met zijn allen een besluit hebt genomen, blijken zij dat als niet meer dan een conclusie te zien. En dus nog helemaal geen besluit. In heel veel landen vindt men onze directe manier van

murat taner / getty images

omslag Missie naar Turkije Het nieuwe kabinet Rutte-II liet er geen gras over groeien. Amper bekomen van de beëdiging en de bordesfoto stapten premier Rutte en minister Ploumen vorige week op de nachtvlucht naar Ankara voor hun eerste buitenlandse bezoek. Het bezoek vormde de politieke afsluiting van het jubileumjaar van 400 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije.

In het kielzog van de bewindslieden volgde een grote handelsmissie. Of meer een conglomeraat van missies en groepen: agrofood, verkeersmanagement en veiligheid, vrouwelijk toptalent, life sciences en cleantech. Ook vloog er vanuit Nederland een delegatie van negen Nederlandse topondernemers naar Turkije voor een rondetafelgesprek onder leiding van VNO-NCW-voorzitter Wientjes met de Turkse vicepremier Babacan, premier Rutte en minister Ploumen.

Rutte beloofde het bedrijfsleven dat hij de komende periode veel gaat reizen en de Nederlandse economische diplomatie gestalte gaat geven. Ook minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking sprak mooie woorden: ‘Nederlandse bedrijven hebben een goede reputatie in het buitenland. Ik ben er voor u.

Ik wil veel naar het buitenland. En ik zal als echte minister van Handel in de ministerraad het kabinet bij de (handels)les houden.’

handelen heel gek. Samen met de baas brainstormen: dat vinden Belgen bijvoorbeeld helemaal niks.’

Ook fmo-directeur Kleiterp vindt dat er niet te romantisch gedaan moet worden over internationaal ondernemen. ‘Het is niet eenvoudig. Het vergt een heel gedegen voorbereiding. In onze ervaring is een betrouwbare partner cruciaal. Bij voorkeur een partij met wie je dat vertrouwen al eerder hebt opgebouwd. En als je dan gaat samenwerken is een ruime meerderheid van de aandelen beter dan een krappe 50-50-jointventure.’

Een goede zakenpartner vinden is belangrijk, stelt ook Biesheuvel.

‘Uiteindelijk ben ik als ondernemer op heel veel plekken geweest. Ik heb zaken gedaan in China, India, Canada, de Verenigde Staten. En dan geldt toch: echte ondernemers, waar ze ook vandaan komen, vinden elkaar toch wel.’

‘Uiteindelijk gaat het erom dat je elkaar goed moet leren kennen. Je moet elkaar vertrouwen.’ Nederlanders zijn daar goed in, stelt Biesheuvel. ‘We staan als betrouwbaar bekend. Toch een beetje ‘een man een man, een woord een woord’. Alleen kom je in de Nederlandse context wat sneller tot de kern. In het buitenland kost dat meer tijd.

Maar heb je dat vertrouwen eenmaal, dan voelt het ook vaak als een deal voor het leven.’

multinational Hoe succesvol dat uit kan pakken voor een typisch mkb-bedrijf kan Ewald Raben vertellen. Door te internationaliseren wist hij het familiebedrijf in relatief korte tijd uit te bouwen tot een logistieke multinational met achtduizend medewerkers, 5.500 vrachtauto’s op de weg in tien landen en op 130 locaties. De holding zit in Nederland,

18

FORUM #21/15.11.12

maar het operationele centrum zit tegenwoordig in Poznan in Polen.

De eerste stap daarnaartoe was letterlijk een sprong in het diepe. Als jonge student aan de hes in Rotterdam nam hij het besluit om zijn studie eraan te geven en naar het oosten te trekken. Toen hij dat op Kerstavond in 1989 aan zijn ouders vertelde, waren ze daar in eerste instantie niet echt blij mee. ‘Het is gelukkig helemaal goed gekomen’, stelt Raben. ‘Al zou ik het zelf mijn kinderen nooit toestaan. Eerst die opleiding afmaken.’

Toen Raben in 1991 definitief naar Polen toog om daar een vestiging te openen voor het familiebedrijf dat zijn opa in 1931 was gestart, had hij niet meer dan een auto en een laptop bij zich. In 2003 waagde het bedrijf zich in Oekraïne, een jaar later ook in Estland, Letland en Litouwen. In 2005, na lang aarzelen, ook in Duitsland, een paar jaar later gevolgd door Tsjechië, Slowakije en Hongarije. Ging het in 1991 nog om 5 miljoen omzet, inmiddels zit de Raben Group op 1 miljard.

De stap om over de grens te gaan, heeft niet alleen heel veel extra omzet opgeleverd, maar is ook essentieel geweest voor het overleven van het bedrijf, is de overtuiging van Raben. ‘Als we dit allemaal niet hadden gedaan, waren we er nu niet meer geweest in Nederland.’

Ondernemerschap – ‘op elke locatie, op elk kantoor’ – is de basis voor het succes, stelt Raben. En niet terugschrikken voor moeilijke omstandigheden in andere landen: ‘Hoe moeilijker het is, hoe meer kansen er zijn.’ Doorbijten waar anderen afhaken, kan je een mooie positie opleveren, is zijn ervaring in Oekraïne. ‘De perceptie is dat het daar één grote maffia is, maar dat is onterecht.’ Wat wel helpt is de rol die het Fonds Opkomende Markten van de fmo gespeeld heeft, want ‘de banken stonden niet in de rij toen we die kant op gingen.’

jeremy walker / getty images

Missie naar Brazilië Op 18 november vertrekt een grote handelsmissie naar Brazilië, Nederlands belangrijkste handelspartner in Latijns-Amerika. Er gaan 175 bedrijven mee, leider van de handelsdelegatie is mkb-voorzitter Hans Biesheuvel. Het nieuwe kabinet vaardigt minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel en staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs af. De missie is gekoppeld aan een officieel bezoek aan Brazilië van prins Willem-Alexander en prinses Máxima.

Het gezelschap krijgt een druk programma voor de kiezen met bezoeken aan de hoofdstad Brasília en de steden Ribeirão Preto, São Paulo and Rio de Janeiro. De missie moet er vooral toe leiden dat Nederlandse bedrijven in contact komen met Braziliaanse bedrijven en overheden. Voor het merendeel van de deelnemers geldt dat ze op dit moment nog geen zaken doen in Brazilië. Zeker is dat er in de context van een dergelijk bezoek deuren opengaan die anders gesloten blijven.

Achteraf lijkt het natuurlijk altijd makkelijk, zegt oud-ondernemer Biesheuvel. ‘Maar ik heb er zelf ook 23 jaar over gedaan.’ Volgens hem is het echter een feit dat áls Nederlanders de grens overgaan ze over het algemeen heel succesvol zijn. Daarom vindt de mkb-voorzitter het ook zo jammer dat veel ondernemers blijven steken bij de buurlanden. ‘Dat is zonde. Ondernemers stoppen misschien te snel. Zijn misschien een beetje te lui. Kijk ook eens wat verder als je eenmaal bezig bent, zou ik zeggen. Denk aan Vietnam, China, Brazilië of Afrika.’

Dat is wel weer echt een stap verder, erkent Biesheuvel. ‘Met mijn bedrijven in België was het zo: als er echt een probleem was, stapte ik in de auto en kon ik er in anderhalf uur zijn. Ik reed sowieso elke week even naar Antwerpen. Als je in Brazilië zit, kan dat natuurlijk niet zo makkelijk. Daar moet je dan sowieso een week voor uittrekken. Dat kan voor kleine bedrijven natuurlijk lastig zijn. Daarom zeg ik ook altijd: probeer zoveel mogelijk samen te werken.’

Zelf heeft hij dat in Polen ook ooit gedaan. ‘Philips Lighting was daar één van mijn klanten. Toen heb ik samen met een paar andere toeleveranciers de stap naar Polen gewaagd. Naar mijn idee gebeurt dat niet genoeg in Nederland. Dat is misschien typisch Nederlands dat we dat niet zo snel doen. Terwijl samenwerking steeds belangrijker wordt. Zeker in deze tijd, nu financiering vaak lastig is.’

Handelsmissies zoals de recente naar Turkije en de komende naar Brazilië zijn daarom niet alleen belangrijk om contacten op te doen met buitenlandse partijen. Ook Nederlandse bedrijven vinden elkaar daar. Handelsmissies kunnen sowieso net dat duwtje opleveren om die eerste stap te zetten, stelt Biesheuvel. Wat hem betreft kan het aantal missies nog wel omhoog. ‘De Dutch Trade Board probeert

19

FORUM #21/15.11.12

tegenwoordig een en ander beter op elkaar én op de topsectoren aan te laten sluiten. Dat moet nóg soepeler gaan functioneren.’

Ook economische diplomatie kan een rol spelen. ‘Dat staat tegenwoordig al veel nadrukkelijker op de agenda. Dat is best een revolutie hoor’, stelt Biesheuvel. ‘Natuurlijk is dat nog best nieuw voor ambassades en zit niet iedereen meteen op hetzelfde niveau, maar het is wel heel belangrijk, met name voor het midden- en kleinbedrijf. De hele grote jongens regelen hun zaakjes vaak wel zelf, die hebben daar ook hun mensen voor.’

Ondernemingsorganisaties kijken daarom met een schuin oog naar de bezuinigingen die ambassades boven het hoofd hangen. Als daardoor Nederlandse ambassades moeten sluiten, is dat een uiterst slechte zaak, liet vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes onlangs weten.

Biesheuvel hoopt dat het nieuwe kabinet de blik sowieso meer op het buitenland richt. ‘Het vorige kabinet heeft weinig gereisd. Ik hoop dat de nieuwe ploeg dat meer gaat doen. Dat geldt ook voor Rutte zelf.

Merkel is onlangs nog met acht ministers naar China geweest, Rutte is er überhaupt niet geweest. Maar dat hij op de eerste dag van zijn nieuwe kabinet naar Turkije afreisde, is een mooie start.’  Voor de uitgebreide brochure Eerste hulp bij internationaal ondernemen kijk op www.mkbservicedesk.nl. Voor meer informatie over fmo en het Fonds Opkomende Markten kijk op www.fmo.nl

rubrieksnaam buiten beeld

‘Toezicht beter evalueren’

Michiel Boersma (65) Was: Is:

bestuursvoorzitter Essent president-commissaris ProRail en tmg, commissaris Postnl

‘Het was als bestuursvoorzitter mijn bedoeling dat Essent en Nuon zouden fuseren. In plaats daarvan moest het netwerkdeel worden afgesplitst en zijn beide bedrijven uiteindelijk in handen gekomen van een buitenlandse partij. Dat was geen leuk proces om mee te maken, maar over het eindresultaat ben ik wel tevreden. Achteraf denk ik dat het beter was geweest als de liberalisering van de energiemarkt vier jaar later had plaatsgevonden. Dan waren de problemen minder groot geweest en had de splitsing kunnen worden voorkomen.’

‘De afspraak was dat ik zou vertrekken bij Essent als de verkoop aan rwe was afgerond.

Op dat moment was ik 62 en niet van plan om verder niets meer te gaan doen. Verkeer en Waterstaat benaderde me voor ProRail. Dat

20

was toen vergelijkbaar met het Essent van vijftien jaar daarvoor. Het is een technisch bedrijf: als er iets mis gaat, leggen de medewerkers daar de nadruk op, terwijl de klant vooral is geïnteresseerd in de oplossing.

Postnl maakt die ontwikkeling ook door. Ik denk dat het al met al 25 jaar duurt om de overgang van staats- naar marktbedrijf helemaal te maken.’

‘In mijn portfolio als toezichthouder zitten verder beursgenoteerde bedrijven en kunsten zorginstellingen. De beperking van het aantal toezichthoudende functies vind ik belachelijk. Dat is de verantwoordelijkheid van het individu. De regel werkt ook niet, want buitenlandse toezichtfuncties tellen niet mee, terwijl ik al vier keer per jaar naar de vs moet als commissaris van een start-up.’

‘Wat wel beter zou kunnen, is de evaluatie van commissarissen zelf. Bij een Finse oliemaatschappij waar ik toezicht houd, word ik jaarlijks geëvalueerd en herbenoemd. In Nederland is dat om de vier jaar en nog vaak een automatisme. We zijn in Nederland ook niet gewend om je mening over elkaar te geven.’

FORUM #21/15.11.12

‘Een politieke functie, bijvoorbeeld Eerste Kamerlid, ambieer ik niet. Ons politiek bestel is armoedig. De waan van de dag bepaalt de agenda in plaats van de vraag wat goed is voor het land. Er is ook een hoop haat en nijd op het Binnenhof. Maar je kunt niet alleen maar langs de kant staan en kritiek leveren. Daarom ben ik voorzitter van het Topteam Energie geworden. Dat is arbeidsintensief, maar geeft voldoening.’

‘Soms heb ik wel eens het idee dat ik nu harder werk dan in mijn Essent-tijd. Een vergadering missen, is niet aan de orde. Als het goed gaat met de bedrijven waarop je toeziet, dan kan het allemaal. Zijn er problemen, dan moet je snel bijschakelen en kost het je twee tot drie keer zoveel tijd. Mijn vrouw vraagt terecht wel eens hoelang ik nog doorga.’  Tekst: Paul Scheer | Foto: Sam Rentmeester

uitspraken

‘Alles wat op angst is gebaseerd, is gedoemd te mislukken.’

Wim Beelen, eigenaar Beelen Groep (sloopwerken), Quote van november

‘Weerstand maakt groot, zelfgenoegzaamheid maakt dood.’

Transportondernemer Ad van Wijk, Quote van november

‘Van het wegnemen van geld van een ceo die een topsalaris verdient, wordt geen bijstandsmoeder een cent wijzer.’

Econoom Sweder van Wijnbergen, de Telegraaf van 6 november

‘Als je je zorgen maakt, kun je geen problemen oplossen.’

Premier Mark Rutte, ad van 6 november

‘Elke crisis eindigt met meer, niet minder Europa.’

Frans Van Daele, kabinetschef van eu-president Van Rompuy, nrc Handelsblad van 1 november

‘De snelle sportauto en de jongere vriendin zijn de mannelijke variant van de strijd tegen de rimpels.’

Columnist en tv-presentator Steven Pont, ad van 3 november

‘Het is onmogelijk op basis van enkele bullets in een regeerakkoord de precieze koopkrachteffecten te berekenen.’ vvd-partijleider en premier Mark Rutte, Financieele Dagblad van 3 november

‘Als ik ooit moet sterven, hoop ik afgekeurd te worden als zijnde ongeschikt voor de dood.’

Herman van Veen, Volkskrant Magazine van 3 november

‘Wat kan de ontwikkelaar leren van de keizerspinguïn?

Die overleeft alleen als hij zich niet autoritair gedraagt omdat hij toevallig veel grond bezit.’

Nico Rietdijk, directeur Nederlandse vereniging van bouwende ontwikkelaars, Cobouw van 1 november

21

FORUM #21/15.11.12

achtergrond

Ondernemers over Rutte II

‘Drastische maatregelen: De inkomensafhankelijke zorgpremie beheerste de afgelopen weken de discussies over het kersverse regeerakkoord. Maar wordt het product van de samenwerking van PvdA en vvd daarmee niet tekort gedaan? Acht ondernemers over de plannen van Rutte ii.

Tekst: Walter Devenijns, Remko Ebbers, Frank den Hoed, Paul Scheer

Marlies van Wijhe, directeur Van Wijhe Verf

‘Quotum is bizar’

jan van breda/ anp

wat gaat lodewijk asscher doen? sociale zaken en werkgelegenheid Hij zal het ontslagrecht versoepelen. De preventieve toets door het uwv is dan de enige route. Ontslagen werknemers kunnen nog wel naar de rechter. Die kent een ontslagvergoeding toe, die wordt beperkt tot maximaal 75.000 euro. Werkgevers betalen verder een week per dienstjaar voor van-werk-naar-werk-trajecten van ontslagen werknemers (transitiebudget).

Asscher zal verder de ww-duur verkorten tot twee jaar. Werkgevers hoeven de eerste zes maanden niet voor hun rekening te nemen, maar de ww-premie gaat wel omhoog.

Ook zal hij een quotum voor arbeidsgehandicapten invoeren. Zes jaar na 2015 (de ingangsdatum) moet het personeel van bedrijven met minimaal 25 werknemers voor 5 procent uit arbeidsgehandicapten bestaan. Anders krijgen werkgevers een boete van 5.000 euro per ontbrekende arbeidsplaats.

22

FORUM #21/15.11.12

‘De versoepeling van het ontslagrecht vind ik heel belangrijk, alhoewel die verder had mogen gaan. De indruk wordt altijd gewekt dat werkgevers zo makkelijk van hun mensen kunnen afkomen als dat hun uitkomt. Dit is niet het geval. Voor bijvoorbeeld niet-functionerende medewerkers, die een negatieve invloed hebben op de rest van het bedrijf, moet je naast het opbouwen van een flink dossier vaak nog een aardige ontbindingsvergoeding betalen.’

‘Waar ik minder in zie is de bijdrage aan het van-werk-naar-werktraject. Zo wordt alles weer bij de werkgever gelegd, terwijl de winsten van de ondernemingen nu sterk onder druk staan door de crisis. In dat verband is ook de verhoging van de ww-premie moeilijk te accepteren als een vooruitgang. Dat in ruil daarvoor een werkgever de eerste zes maanden ww niet hoeft te betalen, is geen voordeel; dat noem ik een sigaar uit eigen doos.’

‘Quota in zijn algemeenheid vind ik bizar. In het aannamebeleid moet het altijd gaan om kwaliteit, toekomstperspectief en passie van medewerkers. Iedereen is wel ergens goed in, zeker ook arbeidsgehandicapten. Van Wijhe Verf heeft bijvoorbeeld een Wajonger in dienst. Daar hebben wij geen quotum voor nodig.’

nodig voor de economie’

Kees Kuijken, ceo van klg Europe Logistics

‘Nieuwe wegen hard nodig voor groei’ ‘Ik vind het regeerakkoord zoals dat er nu ligt in grote lijnen een goed akkoord. Iedereen weet dat drastische maatregelen nodig zijn om onze economie er weer bovenop te helpen. En iedereen zal daarvan last hebben, onze sector niet uitgezonderd. Belangrijk is dat er niet teveel wordt bezuinigd op infrastructuurplannen.

Het klinkt onder de huidige omstandigheden misschien een beetje vreemd, maar de aanleg van bijvoorbeeld nieuwe wegen is hard nodig voor de groei van de economie. Prettige bijkomstigheid is dat de bouwsector er mee is geholpen. Goed ook dat bij de aanleg van infrastructuur wordt gekeken naar de mogelijkheden van publiekprivate samenwerking. Als die samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven maar niet betekent dat er bovenop de kosten van motorrijtuigenbelasting en eurovignet ook nog tol wordt geheven. Want dan hebben we alsnog een verkapte vorm van kilometerheffing.’

‘Prima dat de investeringen in het spoor worden doorgezet en dat de belemmeringen van grensoverschrijdend treinverkeer waar mogelijk worden weggenomen. Het is te hopen dat ook de blokkades voor het goederenvervoer over het spoor worden geslecht.

Goederentreinen moeten nu nog vaak wachten om personentreinen vrije doorgang te verlenen. Daardoor halen zij een zeer lage gemiddelde snelheid. En dat is vanzelfsprekend niet best voor de concurrentiekracht.’

23

FORUM #21/15.11.12

rick nederstigt/ anp

wat gaat melanie schultz doen? infrastructuur Bezuinigingen op infra in elk geval: 250 miljoen. Wel gaat Schultz inzetten op publiekprivate samenwerking bij aanleg infra. Er komt geen kilometerheffing. Verder gaat ze het eurovignet toespitsen op (stimulering van) schonere vrachtauto’s. De meeropbrengst wordt geïnvesteerd in wegen. En Schultz zal investeren in het spoor (voorzichtig). Belemmeringen voor grensoverschrijdend treinverkeer worden waar mogelijk weggenomen. Tot slot zal ze waar mogelijk ook belemmeringen voor duurzame binnenvaart wegnemen.

achtergrond

Goof Hamers, ceo ihc Merwede

‘Goed dat dit kabinet pro-Europa is’

hilz & verhoeff/ hh

wat gaat edith schippers doen? volksgezondheid, welzijn en sport De zorgpremie zou grotendeels inkomensafhankelijk worden vanaf 2014. Maar dat plan is van de baan. Wel zal ze de awbz versoberen.

De uitgaven in de ouderenzorg worden beperkt tot de echte zware zorg. Mensen moeten andere uitgaven zoveel mogelijk zelf dragen.

Schippers zal de uitvoering van de ouderen- en gehan­dicaptenzorg overdragen aan gemeenten en een nieuw uitvoeringsorgaan, dus niet naar verzekeraars zoals de ser adviseerde.

‘Ik heb het hele regeerakkoord nog niet gelezen, maar van wat ik hoor denk ik dat dit kabinet behoorlijk pro-Europa is. Dat vind ik persoonlijk een heel goed idee. Iedereen die roept dat we terug naar de gulden moeten, die snapt niets van economie.

Als we dat doen dan wordt Europa op het wereldtoneelspel een figurant. Het wordt een soort buitengebied waar niemand meer naar omkijkt.’

‘Europa is op economisch gebied nog steeds de sterkste macht ter wereld. Daar doet Europa jammer genoeg niet zoveel mee, maar het is wel een feit. Het grote wereldspel wordt gespeeld en daar is Europa met moeite een speler van belang. Dus moeten we dat als Nederland hard versterken. De eurocrisis was overigens niet op alle gebieden negatief voor ons. De export van ons land profiteerde enorm van het feit dat de euro ten opzichte van de dollar zo lekker laag stond. Dat is heel erg goed voor onze concurrentiepositie. Met de opvattingen van Wilders hebben we in de wereld geen punten gescoord. Het is niet zo dat ons land een paria werd, maar het trok de aandacht en niet op een goede manier.’

Wim van der Meeren, bestuursvoorzitter cz

‘Ouderenzorg hadden we graag willen uitvoeren’ ‘Net nu wij de premie voor volgend jaar verlagen, zou het alleen maar over de inkomensafhankelijke zorgpremie gaan. Ik zou niet blij met die maatregel zijn geweest.

Nivelleren doe je via de inkomstenbelasting. En zo’n discussie draagt niet bij aan de handhaving van de solidariteit.’

‘Met de verkleining van het aandeel van de nominale premie zou ook het kostenbewustzijn van de zorgconsument verloren gaan. Of de concurrentiemogelijkheden voor verzekeraars erdoor zouden verminderen, weet ik niet; de geleerden spreken elkaar tegen. Maar verzekeraars kunnen ook concurreren op de kwaliteit van de zorg en het loodsen van consumenten door het

24

FORUM #21/15.11.12

woeste woud van de zorg.’

‘Ik ben blij dat in het regeerakkoord de regierol van verzekeraars in het terugdringen van de zorgkosten wordt bevestigd. Wij durven – meer dan de overheid – stevige maatregelen te nemen. Dan is het wel weer jammer dat de ouderenzorg wordt versplinterd. In het kader van integrale zorg hadden wij die graag willen uitvoeren.

Dat de ouderenzorg wordt versoberd, is logisch. Die was te mooi collectief geregeld en wordt nu onbetaalbaar. Misschien moeten we naar Duitsland kijken: daar dragen kinderen veel meer de kosten van de zorg voor hun ouders.’

hilz & verhoeff/ hh

wat gaat jeroen dijsselbloem doen? financiën

hilz & verhoeff/ hh

Netto wordt er 16 miljard euro bespaard. Daar is Dijsselbloem als bewaker van de schatkist verantwoordelijk voor. Hij is ook belangrijk voor de Nederlandse bankensector. Zo zal hij de bankierseed verplicht stellen, zorgen voor verhoging van de kapitaaleisen voor banken tussen 2013 en 2018. Verder steunt hij de stapsgewijze totstandkoming van een Europese bankenunie, een snelle invoering van Europees bankentoezicht en zal er directe bankensteun vanuit esm onder voorwaarden mogelijk worden. Ook steunt hij het Europees depositogarantiestelsel.

wat gaat jeanine hennis doen? defensie Zorgen dat de krijgsmacht in staat is om in internationaal verband de veiligheid van ons land te garanderen en om bij te dragen aan vrede en veiligheid in de wereld. Verder komt er een structureel budget voor internationale veiligheid. Maar dat wordt in mindering gebracht op het defensiebudget.

Hennis zal verder onderzoek laten doen naar de vervanging van de F16. In 2013 moet een beslissing vallen over de vervanging van het jachtvliegtuig. Investeringen in de opvolger van de F16 gaan ten koste van andere defensie-investeringen.

Sjoerd Vollebregt, ceo Fokker Technologies

‘Betrouwbare overheid is cruciaal’ ‘De beslissing om partner te blijven in het jsf/ F-35 programma laat zien dat de nieuwe coalitie haar internationale verantwoordelijkheid serieus neemt. Dit geldt ook voor het willen voldoen aan de navo-norm. De krijgsmacht en haar taken op het gebied van vrede en veiligheid kunnen in Nederland rekenen op een groot draagvlak. Onderzoek zal aantonen dat daar een bijdetijds gevechtsvliegtuig bij hoort.

Ik ben blij dat de definitieve aankoopbeslissing over de jsf/F-35 in 2013 valt en niet pas in 2015.

De komende tijd worden belangrijke werkpakketten voor onderhoud en productie toegekend. Bij een beslissing in 2013 kunnen we daar nog naar meedingen. In de vliegtuigbouw gaat het om de lange termijn. Dan is een betrouw-

25

FORUM #21/15.11.12

bare overheid cruciaal voor de ontwikkeling van hoogwaardige werkgelegenheid en innovatiekracht. Een positieve beslissing betekent ook goed nieuws voor de duizend gezinnen in Nederland die nu al een boterham hebben dankzij de F35/jsf.’

‘Defensie zal de komende tijd voor fundamentele keuzes staan. Verdere focus op de kerncompetenties lijkt een logische stap. Het Nederlandse bedrijfsleven kan het departement helpen de juiste keuzes te maken gebaseerd op ervaring en best practices uit de civiele sector. Door hier niet te lang mee te wachten, kan Defensie de baten zo snel mogelijk inboeken.’

achtergrond

Gerrit Jan Baars, eigenaar Thermaflex

‘Korte lijntjes met ez belangrijk’

hilz & verhoeff/ hh

wat gaat lilianne ploumen doen? buitenlandse handel en os Economische diplomatie blijft een zware component in het werk van ambassades en consulaten. Samen met het bedrijfsleven gaat Ploumen een revolverend fonds van 750 miljoen ontwikkelen waaruit investeringen in ontwikkelingslanden worden ondersteund.

In het bijzonder die van het midden- en kleinbedrijf. Verder wordt ze vanaf 2014 verantwoordelijk voor de besteding van een nieuw structureel budget voor internationale veiligheid. In bilaterale en multilaterale samenwerking en contacten zal Ploumen mensenrechten, duurzaamheid en goede arbeidsomstandigheden bevorderen en krijgt energie- en grondstoffenzekerheid haar bijzondere aandacht.

‘Veel thema’s uit de portefeuille van Ploumen raken het Topsectorenbeleid van het ministerie van Economische Zaken. Ik denk ook aan handelbevorderende activiteiten zoals Agentschapnl dat onder ez valt. Het lijkt mij belangrijk dat de Ploumen heel korte lijntjes met dat ministerie ontwikkelt. Het beleid van het vorige kabinet heeft ons als bedrijf erg geholpen. Minister Rosenthal was bij ons op bezoek en heeft onze naam een paar keer genoemd op ambassades. We konden merken dat we meer aandacht kregen.

Die richting kan gewoon worden voortgezet. Wel vind ik dat, nu de focus zo op het mkb komt te liggen, rekening gehouden moet worden met de grootte van het bedrijf in het buitenland. Wij zijn als concern net groter dan een mkb-bedrijf, maar in het buitenland zijn we vaak nog kleintjes. Dat mevrouw Ploumen uit de ontwikkelingshulpsector komt, vind ik geen nadeel. Zo is er minder risico dat alle ontwikkelingshulpgeld bij het bedrijfsleven komt. Dat moeten we denk ik niet willen.’

Geert Hurks, ceo Hurks Groep

‘Beter een keuze dan geen’ ‘Het is op zich een goede zaak dat dit kabinet aandacht besteedt aan de woningmarkt. En dat het binnen een heel korte termijn toch met een plan van aanpak is gekomen. Dat het kabinet de hypotheekrenteaftrek aanpakt zie ik als onvermijdelijk. Het is een onderdeel van het bezweren van de crisis. Het zat er aan te komen. Wat dat betreft beter een keuze dan geen keuze. Nu blijkt alleen dat het kabinet ook nog andere maatregelen doorvoert zoals de aanpak van de woningbouwcoöperaties of de strengere gedragsregels voor banken. Beide maatregelen zijn desastreus voor de woningmarkt. Duidelijkheid is mooi, dan weet je waar je aan toe bent maar totaal op slot gooien, biedt ook geen soelaas.’

‘Dus de woningmarkt wordt zeker niet vlot getrokken. Zoals het er nu naar uitziet, wordt het nog slechter, alhoewel dat eigenlijk niet meer mogelijk is. In elk geval weten we nu als ontwikkelaar en bouwer dat we ons uitsluitend op het lagere segment van de woningbouw moeten richten. Kortom, het worden barre tijden.’

26

FORUM #21/15.11.12

hilz & verhoeff/ hh

wat gaat stef blok doen? wonen en rijksdienst In de eerste plaats zal hij de hypotheekrenteaftrek aanpassen.

Verder wordt het fenomeen scheefwonen in de sociale woningmarkt aangepakt. Woningbouwcorporaties zullen voortaan vallen onder de directe aansturing van gemeentes.

jeroen poortvliet

column scheer

beek/ hh

wat gaat henk kamp doen? economische zaken Het Topsectorenbeleid wordt in elk geval voortgezet. En het ministerie maakt 110 miljoen euro vrij om de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen te bevorderen. Verder wil Kamp met het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen een techniekpact afsluiten. En worden mogelijkheden van cofinanciering van het onderwijs door het bedrijfsleven onderzocht.

Het kabinet streeft naar een duurzame energievoorziening in 2050. Om de kostprijs van windenergie op zee versneld omlaag te brengen, wil Kamp met energiebedrijven en de Nederlandse offshore-industrie initiatieven nemen om de innovatie in deze sector te stimuleren. Verder wil hij een circulaire economie stimuleren en de (Europese) markt voor duurzame grondstoffen en hergebruik van schaarse materialen.

Ton van Sommeren, Van Sommeren International

‘Niet tussentijds beleid wijzigen’ ‘Het grootste probleem is dat de overheid zich met ondernemers gaat bemoeien. Wíj zijn de ondernemers. Met subsidies of stimuleringsregelingen gaat zij op de stoel van ondernemer zitten. Je moet soms wel heel creatief worden om aan alle eisen en voorwaarden te kunnen voldoen om steun te krijgen.’

‘Maar het belangrijkste wat deze minister moet doen, is niet tussentijds beleid wijzigen. Ondernemers anticiperen op de regels met hun bedrijfsvoering. Als er dan bezuinigd moet worden, gaat een of andere gladiool op het ministerie zich in het economisch verkeer begeven. Die moet dat niet doen. Daar hebben ambtenaren geen verstand van. Zij zien niet welke gevolgen dat voor het bedrijfsleven heeft. Als je net een fabriek volgens de specificaties hebt gebouwd en die regels veranderen, dan trekt de overheid zijn handen van je af. Als ondernemer blijf je zitten met de investering op een niet-functionele fabriek en de bank zegt: ú bent de klos meneer Van Sommeren.’

Valse start De commotie over de zorgpremie maakt nog iets goed, maar die neemt niet de indruk weg dat we een saaie formatie achter de rug hebben. In recordtijd werd een regeerakkoord in elkaar getimmerd.

De hoofdrolspelers, die het zo goed met elkaar konden vinden, kwamen elke dag alleen even naar buiten om ‘Radiostilte!’ te roepen tegen de verveelde journalisten.

De reconstructies die de afgelopen weken in enkele kranten verschenen, bieden niet veel meer. We weten nu wat Ruttes favoriete Haagse toko is (Soeboer), die ook op het Binnenhof bezorgt als de onderhandelingen uitlopen. We weten dat vvd-prominent Loek Hermans een Haags pied-à-terre heeft waar je aan de keukentafel een kabinet in elkaar kunt zetten.

Ook interessant is het kaartspel dat kpmg’er Wouter Bos introduceerde. Per onderwerp mochten Rutte en Samsom een kaart pakken. Wie de kaart had (bijvoorbeeld ‘Zorgfinanciering’), mocht deze voor 80 procent zelf invullen en voor 20 procent ‘naar de ander toe’ invullen. Deze laatste spelregel was van PvdA-secondant Jeroen Dijsselbloem.

Zit misschien een nieuw gezelschapsspel in, met het oog op de feestdagen. Als naam denk ik aan Het politieke spel of Formeer je gek. Uit te breiden met beamer, laptop en whiteboard, onmisbare ingrediënten voor de moderne onderhandelaar.

Rutte en Samsom liepen naar verluidt over van energie en moesten regelmatig worden afgeremd door hun secondanten. Ondertussen sloegen ze elkaar lachend om de oren met citaten uit Yes Minister (Rutte) en The West Wing (Samsom).

De afgelopen weken overziend kun je spreken van een valse start van jonge honden. Kaartspelletjes, afhaalindonees, tv-citaten: het doet allemaal wat studentikoos aan. PvdA-coryfee Jan Pronk sprak van ‘machogedrag van zes mannen bij elkaar’. Een gevalletje tunnelvisie. Een vleugje oude politiek had geen kwaad gekund.

Gewoon weer eens een dag zoeken naar een waterig compromis over een ingewikkeld dossier. Even een moment van bezinning.

Vlak voor de verkiezingen schreef ik een artikel over hoe je een langdurige formatie kunt voorkomen. Dat was nog in de veronderstelling van een heel andere verkiezingsuitslag dan degene die we kregen. Bij de volgende verkiezingen moet het ook gaan over het voorkomen van een te snélle formatie.

Paul Scheer

27

FORUM #21/15.11.12

belrondje

Turkije: EU-lid of niet?

Eind oktober werd Turkije een geprivilegieerd partnerschap met de Europese Unie aangeboden. ‘Daar lachen we om.’ Het is alles of niets, liet minister Egemen Bagis van Europese Zaken weten. Zien Turkse ondernemers de eu nog wel zitten?

Tekst: Jessica Maas | Foto’s: Arter Medical, Persu Suni Deri, Divas Diamond

Ferzan Ugurdag / Arter Medical (distributeur medische apparatuur) / Istanbul

‘Vertrouwen verloren’ ‘De toetreding tot de Europese Unie speelt op het moment totaal niet. Er staan nu andere zaken op de agenda. Turkije wordt gezien als de brug tussen Oost en West en aan de Oostzijde kookt het. Ook Europa heeft zijn handen vol aan eigen problemen. Griekenland, Portugal, Italië. De eu zit nu helemaal niet te wachten op een uitbreiding. En zeker niet een uitbreiding met Turkije.’

Perihan Çöçelli / Persu Suni Deri (producent Imitatie­ leder & textiel) / Gaziantep

‘Hard nodig’ ‘Ik ben opgegroeid in Duitsland en later naar Turkije gekomen. Ik ken de Europeanen dus goed, voel me thuis in Duitsland. Ik heb – ondanks alle obstakels – nog steeds vertrouwen in de Turkse toetreding tot de eu. Geen speciaal partnerschap of zoiets, daar raakt helemaal niemand enthousiast van, maar een volledig lidmaatschap.’

‘Ik doe veel zaken met de Arabische wereld, maar onze

cultuur lijkt meer op de Europese cultuur. Met één groot verschil. We zijn moslims. Daar hoeft Europa niet zo bang voor te zijn. Europa heeft ons zeker net zo hard nodig.

Dat gaan mensen wel inzien. Wat wordt er nog geproduceerd in Europa? Er is hier een dynamiek, die je daar niet meer tegen komt. Dat heeft Europa nodig. Kijk alleen maar naar mijn bedrijf, ik ben vijf jaar geleden begonnen en de zaken gaan heel goed. Ik groei elk jaar nog met ruim 30 procent.’

Ertugrul Belen / Divas Diamond (e-commerce) / Istanbul

‘Belangen zijn groot’ ‘De toetreding van Turkije tot de Europese Unie is niet iets van de laatste jaren, de eerste stappen waren er al in 1959! De gemengde reacties uit Europa over het Turkse lidmaatschap moeten goed geanalyseerd worden. Gaat het over de hervormingen of over zaken als religie? Het is niet fair – na deze jarenlange weg – om de voorwaarden te veranderen. Geen nieuwe ‘maars’ meer. Geen geprivi-

28

‘Ze willen ons niet. En een speciaal partnerschap, waar Duitsland en Frankrijk voor pleiten in plaats van volledig lidmaatschap? Dat is een sprookje, daar gelooft niemand in. Steeds meer mensen zijn – ook door dit soort reacties – het vertrouwen in het hele proces helemaal verloren.

De Europese Unie zelf heeft veel aan kracht ingeboet.

Bovendien groeit overal in Europa het nationalisme.

Bestaat de Europese Unie zelf nog wel over tien jaar?

Economisch gezien kunnen we ons beter richten op het Verre Oosten.’

FORUM #21/15.11.12

legieerd partnerschap. Het welkom van Europa is net zo cruciaal als de hervormingen die Turkije moet doorvoeren. Wanneer Europa er echt – zonder aarzeling – voor zou gaan, dan kunnen we binnen vijf jaar toetreden. Ik heb de hoop nog niet opgegeven.’

‘Het hele proces van hervormingen heeft ons geholpen aan een meer stabiel macro-management en economie.

De eu heeft de handel zien groeien en kan onze jonge beroepsbevolking goed gebruiken. De economische belangen tussen Europa en Turkije zijn groot en vergeet ook de kennisuitwisseling niet.’

binnenland

‘noorden kan wel een impuls gebruiken’ Nederland mag in 2018 een van de twee Europese culturele hoofdsteden leveren. Vijf steden hebben zich gekandideerd. Robert Berting, algemeen directeur van wtc Expo in Leeuwarden, hoopt dat zijn stad met de eer gaat strijken. ‘Leeuwarden verdient de Europese titel’ Tekst: Frank den Hoed | Foto: Hoge Noorden/Jacob van Essen Parijs, Athene, Florence. Allemaal steden die de afgelopen decennia culturele hoofdstad van Europa waren. Nu zou de eer zomaar naar Leeuwarden kunnen gaan. Of naar een andere Nederlandse stad. Want ook Den Haag, Maastricht, Utrecht en de stedenband Brabantstad (een groep Brabantse steden onder leiding van Eindhoven) dingen mee naar de titel, een initiatief van de Europese Unie. Eind oktober leverden ze elk hun eigen bidbook in.

Berting had het liefst gezien dat tout Nederland zich had geschaard achter de kandidatuur van één stad. Nu is de aandacht en inzet versnipperd. Leeuwarden en daarmee Friesland heeft zijn duidelijke voorkeur. Al was het maar omdat deze regio een andere achtergrond heeft dan andere provincies. En een eigen taal. Die andere achtergrond komt ook 29

terug in de regionale cultuur. Kijk maar naar zoiets als Oerol op Terschelling, zegt hij.

‘Zo’n festival kom je elders niet snel tegen.’

Stimulering van het cultuuraanbod is goed voor de leefbaarheid van de stad. Maar benoeming tot culturele hoofdstad van Europa heeft volgens Berting nog een prettig neveneffect: het is een mooie vorm van stadspromotie. ‘Het wordt steeds lastiger je te onderscheiden. Je redt het als stad niet meer met af en toe een openluchtspektakel of een braderie. Maar met de titel culturele hoofdstad van Europa wél. Ik ben ooit in Genua geweest.

Een stad die destijds toeristisch gezien niet meetelde. Maar nu dus wel.’

Berting kan zich voorstellen dat niemand zit te wachten op een geldverslindend project.

Maar er liggen heldere afspraken over de rekeFORUM #21/15.11.12

ning. De Europese Unie betaalt er aan mee, de provincie en de gemeente ook. Maar ook het bedrijfsleven moet bijdragen: 4 miljoen euro.

Dat is veel. Maar het gaat niet om extra geld, benadrukt hij, maar om het herschikken van bestaand budget. ‘Ik steek nu samen met collega-ondernemers ook geld in promotie om mensen naar de provincie te krijgen.’

Tegenover de kosten staan inkomsten. Drie miljoen bezoekers zou het evenement moeten trekken. Dat vertaalt zich onder meer in fors meer extra overnachtingen. Ook voor zijn bedrijf verwacht Berting extra werk. En daarvan profiteren anderen mee. ‘We doen zaken met tal van leveranciers, van bedrijven die vloerbedekking leveren tot bedrijven die broodjes leveren. In het bidbook wordt gesproken over tweehonderd extra banen.

Maar dat zijn alleen maar de structurele banen. Tijdens het evenement is er voor veel meer mensen werk.’

Benoeming tot culturele hoofdstad kan een aanjager zijn voor allerhande activiteiten, denkt Berting. ‘Veel partijen zullen hierdoor gemakkelijker besluiten mee te doen.’ Mocht de titel onverhoopt toch voorbijgaan aan Leeuwarden, dan verwacht hij dat de stad op zoek gaat naar andere manieren om voordeel te halen uit de nu getroffen voorbereidingen.

‘Want het is goed om te blijven investeren in je omgeving.’ 

tegenspraak

de tegenspraak van john kerstens (pvda):

‘Wegstoppen is pas stigmatiserend’ Werkgevers moeten voortaan 5 procent arbeidsgehandicapten in dienst hebben.

Dat zijn vvd en PvdA in het regeerakkoord overeengekomen. Slecht idee vinden werkgevers. Ondernemers regelen het liever zelf. ‘Nee’, zegt het nieuwe PvdA-Kamerlid John Kerstens, ‘een quotum is nodig als stok

Als het regeerakkoord van vvd en PvdA ongewijzigd wordt doorgevoerd, geldt er in 2015 een quotum voor arbeidsgehandicapten. Elk bedrijf met meer dan 25 werknemers moet voortaan 5 procent arbeidsgehandicapten in dienst hebben. Niet meteen in 2015 al: werkgevers hebben dan nog zes jaar de tijd om dat percentage te halen. Lukt dat niet, dan moeten zij een boete van 5.000 euro per niet ingevulde arbeidsplaats betalen. Volgens PvdA-Kamerlid John Kerstens, tot voor kort voorzitter van fnv Bouw, is zo’n quotum hard nodig. ‘We moeten ondernemers helpen.’ Ondernemers denken daar zelf heel anders over. ‘De geschiedenis leert dat elke vorm van quotering, of het nu om allochtonen of vrouwen of mensen met een handicap gaat, faalt’, zei vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes onlangs in Forum.

Waarom wilt u zo graag een quotum?

‘Er wordt al jarenlang gesproken over de hervorming van de onderkant van de arbeidsmarkt, zoals het oneerbiedig wordt genoemd. In de Wet werken naar vermogen, die is aangehouden als gevolg van de val van het vorige kabinet, wordt ervan uitgegaan dat arbeidsgehandicapten als vanzelfsprekend van de sociale werkvoorziening (sw; red.) uitstromen naar het reguliere bedrijfsleven. Maar ik denk dat je ondernemers een handje moet helpen om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen.’

achter de deur.’

Tekst: Paul Scheer | Foto’s: Jeroen Poortvliet

Een quotum opleggen is toch geen handje helpen?

‘Ik bedoel dat je niet met een toverstokje kunt zwaaien en dat het dan vanzelf gebeurt. Je hebt de wortel en de stok nodig. Het moet ondernemers wel mogelijk worden gemaakt om die 5 procent te halen. Je moet ze ontzorgen, om een modeterm te gebruiken. Je mag onderne30

FORUM #21/15.11.12

mers niet zeventien loketten laten aflopen of laten zwemmen. Je kunt regelingen bedenken die het makkelijker maken voor het bedrijfsleven. Dat is iets waar minister Asscher mee moet komen.’

Elke vorm van quota heeft tot nu toe gefaald.

‘Er zijn voorbeelden in Duitsland en Oostenrijk waaruit blijkt dat het wel werkt. Daar zijn meer arbeidsgehandicapten aan het werk gekomen.’

Het aantal Wajongers in bedrijven neemt toe: ondernemers regelen het dus zelf wel.

‘Je ziet prijzenswaardige voorbeelden, zoals De Normaalste Zaak.

Daar moeten die bedrijven vooral mee doorgaan. Ze kunnen zich er mee onderscheiden op de – krapper wordende – arbeidsmarkt. Je moet een quotum niet geïsoleerd bekijken. Het is een sluitstuk van het streven naar meer arbeidsparticipatie. Vandaar ook dat het geleidelijk wordt ingevoerd.’

Iedereen weet: quota werken stigmatiserend.

‘Weet u wat ik stigmatiserend vind? Arbeidsgehandicapten wegstoppen in sw-bedrijven ergens achteraf op een industrieterrein. Je moet ze deel laten uitmaken van de reguliere arbeidsmarkt, collega laten zijn van ‘gewone’ werknemers.’

Dat gebeurt nu wel: op de inzet van jobcoaches – die arbeidsgehandicapten begeleiden op het werk – wordt bezuinigd.

‘Dat is een terecht zorgpunt. Het is echter een steentje uit de muur van het regeerakkoord, en dat kun je er niet uittrekken zonder een alternatieve financiële dekking. Aan de andere kant: het gaat om mensen die iets meer hulp nodig hebben dan wij. Als één op de twintig werknemers arbeidsgehandicapt is, heb je geen voltijds begeleider nodig. En je hebt er een goedkope en gemotiveerde medewerker bij.

Als de match goed is tenminste.’

De klacht van ondernemers is dat die match vaak ontbreekt.

‘Dat schiet niet op, nee. Maar dat geldt vooral voor de langdurig werklozen in de bijstand. Het uwv en gemeenten hebben arbeidsgehandicapten beter in het snotje vanwege de keuringen en procedures die zij hebben doorlopen. Ze gaan nu nog eens goed door de kaartenbak en hebben meer oog gekregen voor een goede relatie met het bedrijfsleven. Werkgevers moeten op hun beurt goed nadenken over de inpassing in de organisatie. Zoals zij ook doen in de normale procedure voor nieuwe werknemers. Het heeft geen zin om arbeidsgehandicapte en werkgever bij elkaar te zetten als ze daar allebei doodongelukkig van worden.’

Die zitten vaak niet te wachten op opgedrongen collega’s.

‘Ik denk dat werknemers meer begrip hebben voor een arbeidsgehandicapte dan voor een vrouw of een allochtoon die op basis van een quotum binnenkomt. Ze moeten natuurlijk wel wennen aan elkaar. Je kunt als werkgever een arbeidsgehandicapte niet zomaar dumpen in je bedrijf.’

Duitse werkgevers blijken die boete dan liever te betalen.

‘Ik kan me voorstellen dat het ene bedrijf zich beter leent voor de inzet van arbeidsgehandicapten dan het andere, en dat die 5 procent niet overal wordt gehaald. In dat geval betaal je de boete, die ik niet verschrikkelijk hoog vind. Maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat we straks een pot met boetegeld hebben en er geen arbeidsgehandicapte méér aan het werk is gekomen.’

Waar haal jij als ondernemer met 25 man in dienst de tijd vandaan om een man extra te begeleiden? Ondernemers hebben wel wat anders te doen: overleven bijvoorbeeld.

‘Gemeenten en sw-bedrijven hebben óók een verantwoordelijkheid.

Werkgevers mogen niet dubbel worden getroffen: én een quotum én alles op hun schouders leggen.’

Wat schieten ondernemers én arbeidsgehandicapten er dan mee op?

‘In het regeerakkoord worden de sociale partners daarom expliciet uitgenodigd om mee te denken de komende tijd. Als zij een andere manier weten om de doelstelling te halen zonder extra kosten voor de overheid, is het quotum uiteindelijk misschien niet eens nodig.’ 

31

FORUM #21/15.11.12

vijf vragen aan

marjan oudeman

‘Kennis van Azië is echt een pre’ Topstudenten maken met steun van Nederlandse universiteiten, bedrijven en ministeries met een summerschool kennis met de kracht van Azië. Goed voor hen en goed voor bedrijven, zegt AkzoNobel-bestuurslid Marjan Oudeman.

U bent een van de initiatiefnemers van deze Aziatische zomerschool. Hoe is dat idee ontstaan?

‘Het idee is in gezamenlijk overleg geboren als een coproductie van de Universiteit Utrecht, tu Delft, McKinsey&Company en AkzoNobel. En wordt gedragen door negentien Nederlandse multinationals, dertien universiteiten, vier ministeries en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (knaw). Het is daardoor bij mijn weten een programma dat uniek is in de wereld.’

‘We richten ons op topstudenten. Ze studeren psychologie, geneeskunde, economie, werktuigbouwkunde of geschiedenis. Nu waren het 29 studenten die deze zomer deelnamen aan de eerste editie van de nahss. Het moeten er volgend jaar 75 worden. Doel van deze Netherlands Asia Honours Summerschool (nahss) is om bij studenten interesse te wekken voor Azië.’

32

Is die interesse er niet dan?

‘Met die interesse zit het wel goed. Maar ze kunnen hun beeld extra verbreden met dit studieprogramma. Als je kijkt naar de enorme kracht van Azië en de positie die het inneemt in de wereld dan is het goed als topstudenten ervaring op doen met de economische, sociale en politieke omgeving daar. Dat is goed voor hun toekomstige positie op de arbeidsmarkt en goed voor het bedrijfsleven. ‘ Wat levert het de studenten op?

‘Tijdens hun verblijf op de Chinese universiteit van Hong Kong werden ze begeleid door Chinezen, kwamen ze bij de Chinezen thuis en bezochten ze in het kader van een businessweek ook Nederlandse bedrijven in de regio Shanghai. Een van de verbeterpunten die ze na hun terugkomst in Nederland aangaven, was dat ze in de voorbereiding op hun reis meer aandacht wilden hebben voor het leren van de Chinese taal. Dat zou de communicatie vergemakkelijken. We gaan kijken hoe we de studiereis nog beter kunnen laten verlopen. Moeten ze daar langer dan vijf weken verblijven? Misschien kunnen ze bij de daar gevestigde bedrijven stages lopen? Nu gaan de studenten nog naar Hong Kong en Shanghai, in de toekomst gaan ze ook naar andere Aziatische landen.’

FORUM #21/15.11.12

Wat hebben bedrijven aan zo’n summerschool?

‘Het bedrijfsleven vindt het belangrijk dat studenten een besef hebben van wat daar gebeurt.’

Hoe belangrijk is het voor AkzoNobel?

‘China is voor AkzoNobel een zeer belangrijke strategische regio. We zitten in China al meer dan dertig jaar. Onlangs hebben we er de 29ste fabriek geopend, waardoor ons werknemersbestand steeg tot meer dan achtduizend mensen. Het is voor ons belangrijk om daar mensen te hebben die de Aziatische regio kennen. Kennis van de regio is een pre om bij AkzoNobel te werken. Het zomerstudieprogramma is niet het enige dat we doen op gebied van opleiding. Bij ons is er ook een managementtraineeprogramma voor net afgestudeerde studenten. We selecteren elk jaar talentvolle nieuwe werknemers die vervolgens twee jaar lang elk half jaar een andere functie in hun vakgebied krijgen, binnen verschillende internationale locaties van ons bedrijf. Deze high potentials komen onder meer uit Rusland, China, Turkije, Vietnam, Duitsland en Nederland.’ 

Tekst: Walter Devenijns | Foto: AkzoNobel

vereniging 34 mens • Personalia

icc

‘Nederland heeft een goede startpositie’

35 branche • Nightlife Awards 2012 uitgereikt • Verzekeraars zoeken discussie op • Jong Ondernemen en BizWorld fuseren • ‘Stelt Inspectie Gezondheidszorg wel juiste prioriteit?’

• Even bellen met Rob Letcher, directeur rozenimporteur carms • Douwe Egberts merk van het jaar

38 duurzaam Onderzoek, innovatie en een aantrekkelijke vestigingsplaats. Dat zijn volgens buitenlandexpert Rob de Wijk de pijlers waar de Nederlandse groeistrategie op moet rusten. De Wijk sprak op het eerste Global Debate van icc op 8 november in Utrecht.

Het ging tijdens de bijeenkomst van de International Chamber of Commerce (icc) in Utrecht over politiek, zoals de formatie in Nederland, de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten, de afnemende invloed van Europa en de opkomst van Azië en Afrika. Maar ook om zaken die tastbaarder zijn, zoals de problemen met grondstoffen, milieu en energie. Chris Buijink, secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken, Ab van der Touw (ceo van Siemens Nederland) en Karien van Gennip (directeur private banking van ing), gaven naast De Wijk hun visie op de groeistrategie van Nederland.

Een van de groeikansen is het Topsectorenbeleid werd geopperd. De agrarische sector laat volgens Henk Broeders, corporate vice-president van Cap Gemini, zien hoe succesvol je kunt zijn als bedrijfsleven, overheid en onderzoeksinstituten samenwerken. Daarnaast moet Nederland zich niet blind staren op zijn gasbel, vindt Rob de Wijk. Belangrijk voor de toekomst is het ontwikkelen van alternatieven voor schaarse grondstoffen. Om de prijzen in de hand te houden en om de afhankelijkheid van het buitenland te verminderen.

Daarbij heeft Nederland een goede startpositie, vindt ez-topambtenaar Chris Buijink.

Maar er zijn nog werelden te winnen. www.icc.nl

33

FORUM #21/15.11.12

• Droste’s uit Tubbergen duurzaam restaurant van het jaar • ‘Overheid moet duidelijkheid geven over verbod’ • ‘Beloon inzet stille treinen’ • ‘Leer kinderen beter omgaan met blik’ • uwv en uitzenders dringen samen verzuim terug

40 regio • Speeddate tussen mbo’ers en ondernemers • Veiligheidsconvenant met Twente afgesloten • Noordelijk bedrijfsleven tegen quotum arbeidsgehandicapten

vereniging mens

personalia

Per 1 januari start Jopie Nooren als voorzitter van de raad van bestuur bij Bartiméus, een organisatie gespecialiseerd in het ondersteunen van mensen met

Jopie Nooren

Per 1 november is Roger Muys benoemd als directeur personeelszaken bij Postnl. Hij volgt Gérard Aben op, die met ingang van 1 maart met pensioen gaat.

Muys zal anders dan zijn voorganger geen lid meer zijn van de raad van bestuur. Hij heeft hiervoor gewerkt bij Carlsberg Breweries, Philips en General Electric.

Kees Noorman is per 1 januari aangesteld als de nieuwe directeur van Ondernemersvereniging oram. Noorman werkte onder meer als sectormanager vastgoed bij Haven Amsterdam en was

Mooi mens

Op 1 januari zal coo Peter de Ridder terugtreden uit de executive board Van Oord. Na een dienstverband van bijna veertig jaar zal hij met pensioen gaan. De executive board wordt met twee leden versterkt. Dat zijn Joep Athmer en Niels de Bruijn. Athmer was bij Van Oord onder andere verantwoordelijk voor de operationele activiteiten in Hongkong, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en de wereldwijde offshore-activiteiten. De Bruijn was verantwoordelijk voor

van oord

Weir Minerals Netherlands, ontwerper en producent van industriële pompen, heeft per 1 oktober een nieuwe algemeen directeur in de persoon van Jan Peter van Leeuwen. Hij is de opvolger van Cees Zaalberg, die is benoemd tot regional managing director Emer (Europe, Middle East and Russia) waarmee hij verantwoordelijk is voor alle activiteiten van Weir Minerals in deze regio. Van Leeuwen was eerder technisch directeur.

de activiteiten in Spanje, het Midden-Oosten en Azië/Australië

Joep Athmer

nieuwe bestuursleden vno-ncw Dirk Kloosterboer, voorzitter van de raad van bestuur van foodbedrijf vion, is per 1 oktober toegetreden tot het dagelijks en algemeen bestuur van vno-ncw namens vion. Hij volgt Uwe Tillmann op.

Dirk Kloosterboer

mode-eer

Mariëlle de Ruijter is de winnaar van de izz Mooi Mens Verkiezing 2012. De eer is voor de coördinerend verpleegkundig specialist vanwege haar initiatief tot oprichting van een Poli Bijwerkingen bij de ggz Centraal Flevoland. Patiënten van de psychiatrische afdeling kunnen hier terecht voor advies gericht op het beperken van bijwerkingen van medicijnen. Sportfysiotherapeut Eline de Lange won de publieksprijs. Zij biedt naschoolse activiteiten, zodat kinderen meer gaan bewegen, gezonder blijven en lekkerder in hun vel zitten. De jaarlijkse izz Mooi Mens Verkiezing, een initiatief van izz Zorgverzekeraar, is bedoeld om mooie mensen uit de zorg in het zonnetje te zetten. www.zn.nl 34

directeur van het World Trade Center.

vion

Jan Reuvers heeft op 26 oktober de voorzittershamer van de Club van Elf (Dutch Association of Leading Visitor Attractions) overgedragen aan Mascha van TillTaminiau, directeur van attractiepark Walibi Holland. Joris van Dijk, directeur van Madurodam neemt het vicevoorzitterschap over van Roderick van Zuylen van Nijevelt (Duinrell). Arjan van der Meer van Canal Company volgt Piet de Vries (Keukenhof) op als penningmeester.

een visuele beperking. Momenteel is zij nog voorzitter van de raad van bestuur bij Lunet zorg. Daar wordt ze opgevolgd door Loet Smeets, die sinds 1 februari 2011 lid van de raad van bestuur van Lunet zorg is. vgn

Per 1 november is Hans Nijssen benoemd tot lid van de raad van bestuur van bouwconcern Hurks Groep. Hij zal de operationele leiding op zich nemen van de Hurks-bedrijven die zich bezighouden met de realisatie, toelevering en engineering van projecten.

Nijssen was algemeen directeur van Rendon Beheer en voorzitter van de brancheorganisatie voor onderhoudsbedrijven (wvb).

FORUM #21/15.11.12

De hoogste onderscheiding binnen de modebranche, de Grand Seigneur, is dit jaar door de jury toegekend aan Fiona Hering, een van Nederlands meest toonaangevende modejournalistes. Geroemd worden haar grote kennis van de (internationale) modebranche, vlotte taalgebruik, scherpe analyses en humor. Hierdoor heeft zij volgens de jury gedurende een kwart eeuw bijgedragen aan het modebewustzijn van de Nederlandse consument. Eerdere prijsdragers zijn onder meer Viktor & Rolf, Marlies Dekkers, Lidewij Edelkoort, G-Star Raw, Jan Jansen, Inez van Lamsweerde en Vinoodh Matadin. De onderscheiding wordt donderdag 22 november overhandigd op het eerste Nationale Modecongres in Amsterdam. www.modint.nl

vereniging branche

KHN/Bianca Blokland

Nightlife Awards 2012 uitgereikt

De horeca maakt van de uitreiking van de Nightlife Awards graag een feestje. Zo ook dit jaar, op 6 november in Nijmegen. Megaclub Brothers uit Bunnik bleek het meest populair. En daar is de crew van Brothers zichtbaar blij over. De bedrijven met het grootste aantal stemmen van het publiek verdienden een nominatie voor de onderscheiding voor de populairste uitgaansgelegenheid van Nederland. Het bedrijfschap voor Horeca en Catering onderwierp de genomineerden voor de Nightlife Award aan een quick scan. De resultaten daarvan werden gecombineerd met de resultaten van een onderzoek naar de naamsbekendheid en populariteit van de bedrijven.

Brothers kwam uit de strijd als populairste megaclub van Nederland. Het is niet de eerste keer dat het bedrijf uit Bunnik hoog eindigt. In de voorgaand acht edities van de strijd om de Nightlife Awards behaalde Brothers altijd een top-3-positie. Er werden nog drie landelijke onderscheidingen

groeivertraging In het tweede kwartaal van 2012 lag de omzet van de Nederlandse groothandel 1,4 procent hoger dan een jaar eerder. Dit blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs). Het is het derde kwartaal op rij van beperkte omzetgroei. De beperkte omzetgroei van de Nederlandse groothandel wordt mede veroorzaakt door de groeivertraging van de economieën bij onze belangrijkste handelspartners.

Zo was de omzetgroei van de Duitse en Franse groothandel in het tweede kwartaal gezakt naar een half procent. Italië en het Verenigd Koninkrijk noteerden zelfs negatieve omzetontwikkelingen.

Een lichtpuntje voor de Nederlandse groothandel is de toename van de export naar landen die niet tot de eu behoren, zoals de Verenigde Staten, Singapore en China. In de eerste helft van 2012 lag de uitvoerwaarde bijna 14 procent hoger. De zwakkere euro speelde hierin een grote rol. www.nvg.nl

vergeven. Tot populairste beachclub werd Beachclub Vroeger (Bloemendaal) verkozen. Café Philip (Tilburg) mag zich een jaar lang populairste danscafé noemen, populairste club is Fox (Stadskanaal).

transportsores

www.khn.nl

Verzekeraars zoeken discussie op Denk vanuit de behoeften van klanten in plaats vanuit verzekeringsproducten. Dat was de boodschap aan verzekeraars tijdens een gesprek met verzekerden in het kader van het programma VerzekeraarsVernieuwen.

De bijeenkomst op 31 oktober was de vierde uit een reeks waarin de branche nadrukkelijk het contact zoekt met de samenleving. Deze keer stonden gezinnen centraal.

In verschillende discussierondes kwamen thema’s als wonen, veiligheid, inkomen en pensioen, en school- en studiekosten aan de orde. Regelmatig kwam hierbij ter sprake dat klanten van 35

verzekeraars niet denken in verzekeringsproducten. ‘Verzekeraars zouden ons niet de behoeften moeten aanpraten, maar onze behoeften moeten dekken’, luidde een conclusie van een deelnemende ouder.

Zowel bij het verzekeren van je huis, maar ook bij onverwachte kosten voor de gezondheid of studie van kinderen, bleek de behoefte te bestaan aan basisproducten en maatwerk. De gedachte daarachter is simpel: als inzichtelijk is wat je minimaal nodig hebt en waarvoor je verzekerd bent, kun je als klant vervolgens zelf kiezen waar je meer geld aan wilt uitgeven en wat in jouw situatie van toepassing is. www.verzekeraars.nl FORUM #21/15.11.12

Nederlandse transportbedrijven zakken verder weg in de financiële malaise.

Omzet, bedrijvigheid en winst dalen. De bedrijvigheid zakt zelfs naar het laagste niveau in drie jaar. Dit blijkt uit de conjunctuurenquête over het derde kwartaal van Transport en Logistiek Nederland (tln).

De organisatie maakt zich zorgen over de financiële positie van veel bedrijven. Er is geen verbetering in zicht en het aantal opdrachten is sinds midden 2009 niet meer zo laag geweest. Meer dan de helft van alle ondernemers vindt dat de situatie in de sector verder is verslechterd. Volgens kredietinformatiebureau Graydon gingen in het derde kwartaal 55 transportbedrijven op de fles, 90 procent meer dan in dezelfde maand het jaar ervoor. Over de eerste drie kwartalen gerekend bedroeg de stijging van het aantal faillissementen 26 procent. www.tln.nl

vereniging branche

rené zoetemelk

Jong Ondernemen en BizWorld fuseren

Han de Ruiter (l), huidig voorzitter van Jong Ondernemen en Hubert Deitmers, nu bestuurslid BizWorld (en per 1 januari voorzitter Jong Ondernemen), onthullen een speciaal ontworpen fusiemunt

Jong Ondernemen en BizWorld hebben hun krachten gebundeld. De organisaties verwachten zo nog meer kinderen en jongvolwassenen op school te kunnen laten kennismaken met het ondernemerschap. De beide clubs gaan verder onder één naam: Jong Ondernemen.

Ambitie van de nieuwe club is om in 2017 alle kinderen en jong volwassenen tussen groep 8 en einde studietijd minimaal één keer via Jong Ondernemen de uitdaging van het ondernemerschap te laten ervaren. ‘Jong Ondernemen en BizWorld bereikten tot op heden al zo’n 35 duizend kinderen en jong volwassenen per jaar. Dat aantal moet de komende jaren flink omhoog’, zei Han de Ruiter, bestuursvoorzitter Jong Ondernemen. ‘Ondernemers dragen onze economie. Maar gek genoeg is het onderwerp ondernemen niet iets dat standaard in het lespakket zit.’

Jong Ondernemen wil door onderwijs over ondernemerschap op alle lesniveaus zorgen voor een solide fundament voor de economie. Het bedrijfsleven kan hier volgens De Ruiter een actieve maatschappelijke rol in spelen. ‘Zo verkleinen we ook de kloof tussen onderwijs en bedrijfsleven.’ Dat dit doel binnen handbereik ligt, blijkt volgens hem uit de medewerking van topondernemers en topmanagers als Gerrit Zalm (abn amro), Bernard Wientjes (vno-ncw), Harold Leenen (Deutsche Bank) en Joop van den Ende (Joop van den Ende theaterproducties) aan Jong Ondernemen. www.jongondernemen.nl

36

FORUM #21/15.11.12

‘Stelt Inspectie Gezond­heidszorg wel juiste prioriteit?’

Farmaceutische bedrijven houden zich goed aan de regels rond nascholingsbijeenkomsten voor artsen. Dat blijkt uit onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Merkwaardiger daarom, vindt Nefarma, dat het rapport een sfeer ademt alsof er zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen.

Het igz-onderzoek bestond uit een serie onaangekondigde bezoeken aan nascholingsbijeenkomsten voor medisch specialisten die mede waren gefinancierd door farmaceutische bedrijven. In negen van de tien onderzochte gevallen betitelt de Inspectie de naleving als overwegend voldoende. Tot de punten van kritiek van de igz behoort het niet dragen van een badge met de bedrijfsnaam door medewerkers van de betrokken farmaceutische bedrijven.

Het feit dat bedrijven zich aan de regels houden, is volgens de igz geen reden voor tevredenheid. Zo wil de inspectie de regels aanscherpen waar het gaat om het maximumbedrag dat een bedrijf per deelnemer mag neertellen. Ook moeten wetenschappers aan het begin van elke inleiding duidelijk maken of zij banden hebben met farmaceutische bedrijven. Verder wil de inspectie strenger gaan beoordelen of accommodaties voor nascholing niet te luxe zijn.

Nefarma stelt tevreden vast dat bedrijven zich aan de afgesproken regels houden. Daarom is de brancheorganisatie verbaasd over de conclusie dat de regels aangepast moeten worden. En dat de igz zich zelfs wil bemoeien met een beoordeling van hotelzaaltjes. Nefarma vraagt zich af of een inspectie die de kwaliteit van de zorg moet waarborgen, hieraan prioriteit moet geven. Zeker gezien de beperkte personele capaciteit van de dienst. www.nefarma.nl

Gezonde webhandel Webwinkels moeten de mogelijkheid krijgen om teruggestuurde goederen te controleren voordat betalingen worden teruggestort. Dat vraagt Thuiswinkel.org in een brief aan het ministerie van Economische Zaken.

Aanleiding voor het verzoek zijn twee maatregelen die de positie van consumenten moeten versterken, maar slecht kunnen uitpakken voor webwinkels. Thuiswinkel.org vindt het versterken van consumentenrechten een goede zaak. Maar de organisatie stelt dat regels bedrijven ook de kans moeten bieden om op een gezonde manier handel te kunnen drijven. En dat is niet het geval als zij geld moeten terugbetalen aan consumenten voordat teruggestuurde artikelen ook echt zijn ontvangen. www.thuiswinkel.org

vereniging branche

xx

even bellen met…

Douwe Egberts merk van het jaar fnli

Rob Letcher, directeur rozenimporteur carms Aan Afrikaanse rozen zit een luchtje, vindt ontwikkelingshulporganisatie Hivos. Ze is daarom de campagne Power of the Fair Trade Flower begonnen. De meeste Afrikaanse rozen zijn al onder milieu- en sociale certificaten gekweekt, zegt Rob Letcher. Hij is algemeen directeur van rozenimporteur carms.

Zijn Afrikaanse rozen gifbommen geplukt door kinderen?

‘Zeker niet. Al onze rozen zijn gecertificeerd met een milieulabel én een sociaal label. Wij verhandelen jaarlijks 150 miljoen rozen uit Ethiopië, Kenia, Tanzania, Oeganda, Zambia en Zimbabwe. Wij verkopen ook aan Aldi en Lidl, qua prijs de onderkant van de markt, en zij willen minstens die certificaten. Zij willen absoluut vermijden dat ze in verband worden gebracht met kinderarbeid of milieuschandalen.’

Ah, een certificaat. Wat zegt dat?

‘Dat certificaat wordt elk kwartaal gecontroleerd door mps, een instantie in Nederland die twee keurmerken uitgeeft. Het milieukeurmerk bestaat al een poosje en sinds januari is er ook een sociaal label, waarbij gekeken wordt naar lonen, hoeveel vrije dagen werknemers hebben, kinderarbeid, medische voorzieningen en dat soort dingen.’

verhaal ken ik, het komt ook elk jaar terug. Ik kan natuurlijk niet instaan voor elk bedrijf in Afrika. Er zullen zeker slechte kwekers zijn, maar ik ken ze niet. Ik kan me wel indenken dat door slordig gedrag de normen af en toe worden overschreden, maar dat is niet standaard. Ik durf wel te zegen dat 75 tot 90 procent van de rozen uit Afrika gecertificeerd is.’

supermarktklant verkozen tot Merk van het Jaar 2012. Dat werd bekendgemaakt tijdens de jaarbijeenkomst van de Federatie Levensmiddelen Industrie (fnli), op 31 oktober in Utrecht. Op basis van een grootschalig consumentenonderzoek werden

Om een betere marge te maken, kan een kweker toch in de verleiding komen niet zo zorgvuldig te zijn?

‘Dat lijkt me niet, al zijn er de afgelopen jaren veel Afrikaanse kwekers failliet gegaan door de crisis en de hogere eisen. Ik zou dat ook heel onverstandig vinden. Niet alleen zijn rozen zonder certificaten vrijwel niet te verkopen aan de detailhandel, certificering is ook goed voor de bedrijfsvoering. Je wordt verplicht om steeds te blijven nadenken. Dat is goed voor de business.’

86 merken beoordeeld op kwaliteit, innovatiekracht en expressiviteit. Opvallend is dat de ranglijst van krachtigste levensmiddelenmerken in 2012 wordt aangevoerd door oer-Hollandse merken.

Douwe Egberts bleef Campina en Verkade voor.

Verkade, al drie keer winnaar van de overall prijs, behaalde dit jaar de derde plaats. Het was de vijfde keer op rij dat het bedrijf een top-3-notering haalde.

De Merk van het Jaar Award is een initiatief van de fnli, in samenwerking met efmi Business School, onderzoeksbureau GfK Panel Services Benelux en Foodmagazine. De award is bedoeld om de waardering van de supermarktklant tot uitdrukking te brengen.

www.fnli.nl Zou opschalen naar Fair Trade, zoals Hivos wil, een optie zijn?

‘Dat zouden we kunnen en ook wel willen doen. Die stap is op zich niet zo groot. Het probleem in deze crisistijd is dat we de kwekers dan wel een goed vooruitzicht moeten bieden voor de lange termijn. Ze moeten investeren om die eisen te halen, dat geld moet er wel uit. Dat kan de Fair Tradeorganisatie niet bieden.’

Hoe komt de Afrikaanse roos dan aan die slechte reputatie?

(Diepe zucht) ‘Dat snap ik niet. Het

37

Douwe Egberts is door de Nederlandse

FORUM #21/15.11.12

vereniging duurzaam

‘Overheid moet duidelijkheid geven over verbod’

de prijs the wine and food association

Duurzaam restaurant van het jaar

Harald Droste, eigenaar van Droste’s, met de oorkonde bij zijn onderscheiding. Links van hem Hans ter Huurne (chefkok Droste’s) en Catherine Sitsen (Varkens in Nood)

Winnaar... …Droste’s restaurant in het TwentseTubbergen Beloond met… …De onderscheiding Duurzaam restaurant van het jaar.

Uitgereikt tijdens… …De Gault Millau Awards-ceremonie, op 29 oktober in Maastricht. Een bijeenkomst waar tout culinair Nederland bij aanwezig was.

Reden… …Een topscore op het gebied van dierenwelzijn, gebruik van duurzame ingrediënten, het aanbod vegetarische gerechten en regionale producten én de beperking van milieubelasting en verspilling.

Juryoordeel… …Volgens de jury, met vertegenwoordigers van Gault Millau en de stichtingen Varkens in Nood en Natuur & Milieu, is Droste’s een zeer innovatief en duurzaam restaurant. ‘Smaak en kwaliteit gaan hand in hand met aandacht voor duurzame producten en (h)eerlijk eten. Het restaurant werpt zich op als ambassadeur van de pure keuken. De gerechten zijn bereid op basis van smakelijke producten van lokale boeren en andere vaklieden, die werken vanuit een passie voor hun vak en met respect voor dier en natuur.’

38

FORUM #21/15.11.12

Er moet een lijst komen met clustermunitiefabrikanten, vinden de belangenbehartigers van vermogensbeheerders dufas en Eumedion.

Dan is helder welke bedrijven vanaf 2013 vallen onder het verbod op investeren in clustermunitiefabrikanten.

De belangenorganisaties steunen het voorgenomen verbod op investeringen in clustermunitiefabrikanten. Maar tegelijkertijd hebben ze grote zorgen over de uitvoerbaarheid ervan. Twee maanden voordat het verbod ingaat, is de precieze wettekst en dus de precieze uitwerking ervan nog altijd niet bekend. Het is daardoor onduidelijk welke fabrikanten er gevolgen van zullen ondervinden, schrijven de belangenbehartigers van vermogensbeheerders dufas en Eumedion in een brief aan de minister van Financiën.

Volgens de organisaties kunnen institutionele beleggers door de onduidelijkheid onvoldoende voorbereidingen treffen om er zeker van te zijn dat zij op 1 januari het verbod ook echt kunnen naleven. Het verbod noodzaakt hen om alle mandaten voor vermogensbeheer en fondsbeleggingen nauwgezet te screenen. Zij zouden het meest gebaat zijn bij een door de overheid opgestelde lijst met de verboden ondernemingen, aldus Eumedion en dufas. www.dufas.nl

‘Beloon inzet stille treinen’ knv Spoorgoederenvervoer, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en ProRail beginnen een proef waarbij goederentreinen die volledig uit stille wagons bestaan, een bijdrage krijgen. db Schenker is de eerste vervoerder die aan de proef meedoet van knv Spoorgoederenvervoer, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en ProRail. Het bedrijf krijgt dan een bijdrage voor de inzet van een zogenoemde stille goederentrein. Die bestaat volledig uit nieuwe, stille wagons of uit oude wagons die zijn omgebouwd met geluidbeperkende kunststof remblokken.

De prestatieregeling voor stille goederentreinen levert voordeel op voor alle betrokkenen. Vervoerders krijgen een subsidie op de kosten die ze extra moeten maken, de omgeving ervaart minder geluidsoverlast van de treinen en ProRail kan binnen de bestaande geluidnormen meer treinen laten rijden.

ProRail evalueert de proef na een half jaar. Dat gebeurt in samenspraak met het ministerie van Infrastructuur en Milieu en knv Spoorgoederenvervoer. www.knv.nl

vereniging duurzaam

nedvang/skb

‘Leer kinderen beter omgaan met blik’

UWV en uitzenders dringen samen verzuim terug

abu

Uitvoeringsorganisatie uwv en de uitzendbranche gaan intensief samenwerken om het langdurend verzuim onder uitzendkrachten terug te dringen. Dat staat in een overeenkomst die koepelorganisatie Stichting Arbo Flexbranche (staf) en uwv op 31 oktober hebben ondertekend.

aart van der Gaag namens Arbo Flexbranche en Bruno Bruins, voorzitter van de raad van bestuur van het uwv, Wethouder Gineke van ’t Veer presenteert samen met een leerling van de St. Leonardusschool het

‘tekenen’ voor de samenwerking

lespakket Blik in de Klas

De St Leonardusschool in Heemskerk had op 31 oktober de primeur van het lespakket Blik in de klas. Het lespakket, een initiatief van Stichting Nedvang en Stichting Kringloop Blik, moet kinderen bewust leren omgaan met blik. skb-vertegenwoordiger Martin de Olde bracht de leerlingen van de groepen 5 en 6 op een speelse manier wat feitjes over de materiaalsoort blik bij. Wethouder Gineke van ’t Veer-Kamminga van Milieu had vervolgens de eer om het digitale lespakket te introduceren. Ze deed dat door een muur van blikjes omver te gooien. Achter deze muur werd het digitale lespakket zichtbaar. Wethouder Van ’t Veer: ‘Het is goed dat de kinderen op deze leeftijd bewust leren omgaan met blik en weten dat het eindeloos recyclebaar is.’

Blik in de klas is een gezamenlijk initiatief van Stichting Nedvang en Stichting Kringloop Blik (skb). Nedvang coördineert de inzameling en het hergebruik van verpakkingsafval in Nederland. skb richt zich speciaal op de recycling van metalen verpakkingen. Met dit digitale lespakket worden leerlingen uit groep 5 en 6 op een interactieve manier in aanraking gebracht met het recycleproces van blik. Het lespakket (www.blikindeklas.nl) is gratis beschikbaar voor alle basisscholen in Nederland.

39

FORUM #21/15.11.12

Met de nieuwe aanpak geven uwv en uitzendbranche inhoud aan de nieuwe Ziektewet.

De samenwerking onder de titel Beter aan het werk moet niet alleen leiden tot een vermindering van het langdurig ziekteverzuim, maar ook tot een vergroting van de re-integratiemogelijkheden. uwv beoordeelt in de nieuwe situatie de mogelijkheden van de zieke uitzendkracht en geeft gericht aan waar kansen voor werkhervatting liggen. Het uitzendbureau waar de uitzendkracht is ziek gemeld, doet de uitzendkracht vervolgens een passend arbeidsaanbod. Van hem wordt verwacht dat hij actief meewerkt om succesvol te re-integreren. www.abu.nl

vereniging regio

jan ezendam

Speeddate tussen mbo’ers en ondernemers

Noordelijk bedrijfsleven tegen quotum arbeids­ gehan­dicapten Bijna 85 procent van het noordelijk bedrijfsleven vindt een quotum voor het in dienst nemen van arbeidsgehandicapten een slechte of onuitvoerbare regeling.

Dit blijkt uit het recente onderzoek Kans voor Kansarmen, uitgevoerd door Quality Coaching en ondersteund door vno-ncw Noord.

vno-ncw ijsseldelta organiseerde 1 november een speeddate tussen mbo-studenten niveau 1 en ondernemers uit Zwolle. start.Deltion was de gastheer. Inzet van de speeddate was een stageplaats. Jongeren die op een of andere wijze buiten de boot zijn gevallen krijgen bij start.

Deltion een nieuwe kans om een diploma te halen. Marc Otto, lid van het college van bestuur van Deltion, benadrukte dat ‘deze jongeren veel meer mogelijkheden hebben dan wordt gedacht’. In vier speeddate-rondes van vijf minuten presenteerden studenten zich aan een bedrijf. De één met flair, de ander heel verlegen.

www.vno-ncwmidden.nl

Veiligheids­­convenant met Twente afgesloten Netbeheer Nederland heeft een convenant gesloten met de politie en de Veiligheidsregio Twente. Dat moet zorgen dat iedereen goed voorbereid is op calamiteiten die zich kunnen voordoen na een incident bij het gas- en elektriciteitsnetwerk.

Het Nederlandse energienetwerk – volgens Netbeheer Nederland een van de meest betrouwbare van Europa – behoort tot de vitale infrastructuur van ons land. Om die reden is het volgens de organisatie nodig om voorbereid te zijn op calamiteiten.

Doel van het convenant is niet alleen om rampen te voorkomen, maar ook om ze te beperken en te bestrijden.

Het convenant, dat op 5 november werd ondertekend, is het laatste in een reeks. En zorgt voor een landelijke, uniforme basis voor regionale samenwerkingsafspraken en informatie-uitwisseling over rampenbestrijding en crisisbeheersing. In het convenant staan afspraken over melding en alarmering, leiding en coördinatie, veiligheid en informatiemanagement, gezamenlijk oefenen, risico- en crisiscommunicatie en het evalueren van incidenten. www.netbeheernederland.nl 40

FORUM #21/15.11.12

In de regeringsplannen van Rutte ii staat: ‘Het kabinet ontwerpt een quotumregeling voor het in dienst nemen van arbeidsgehandicapten door grotere werkgevers. Wij bouwen in zes jaar een quotum van 5 procent op voor bedrijven voor het aannemen van arbeidsgehandicapten. Wanneer een bedrijf niet aan het quotum voldoet, volgt een boete van 5.000 euro per werkplaats voor een arbeidsgehandicapte. Er komt een uitzondering op de quotumregeling voor bedrijven met minder dan 25 werknemers.’

De meerderheid van de onderzochte noordelijke bedrijven (51,1 procent) vindt het een slechte regeling, 33,4 procent een goede regeling, maar niet uitvoerbaar binnen het eigen bedrijf en 15,5 procent staat positief tegenover de regeling en de uitvoering ervan.

Het is opvallend dat vooral bedrijven met minder dan twintig werknemers het een goede regeling vinden, maar niet uitvoerbaar binnen het eigen bedrijf. Aan het onderzoek Kans voor Kansarmen, hebben meer dan zeshonderd noordelijke bedrijven deelgenomen.

Lees ook Even bellen met Lammert Fopma op pagina 36 van Forum nummer 19

www.vno-ncwnoord.nl

mohikanen

‘Er is geen middenmoot meer’

‘Nog

5

in Nederland’

beroep: Horlogemaker ‘De afgelopen eeuw is ‘de horlogemaker’ bijna uitgestorven. Kwartshorloges zijn zo goedkoop dat het hebben van een goed uurwerk niets ­speciaals is. Er zijn nu nog vijf echte horlogemakers in Nederland. Daarnaast zijn er nog zo’n vijftig à zestig reparateurs, inclusief degenen die vanuit huis werken. Daar zitten overigens top41

vak­mensen tussen.’

Willem van den Berg uit ’s-Hertogenbosch is een van die vijf horlogemakers. ‘Ik ontwerp horloges.

Dingen die anderen beter doen, besteed ik uit. De kasten komen van een fabrikant, het graveerwerk wordt gedaan door een graveur uit Den Bosch.

Alle horloges worden hier aan mijn werktafel achter in de winkel door mijzelf in elkaar gezet.’

Het grootste probleem voor zijn vak is het verFORUM #21/15.11.12

dwijnen van de middenmoot. ‘Alle horlogemakers willen Cartiers en Rolexen repareren. Maar voordat je dat kunt, moet je heel lang oefenen op betaalbaarder mechanische horloges. En die zijn er steeds minder.’  Tekst: Remko Ebbers | Foto: Ilya van Marle

portret

henk willem van dorp

‘macht is een zwaktebod’ God is de motor voor Henk Willem van Dorp. De boerenzoon leidt een miljoenenbedrijf, is politiek actief en maakt zich sterk voor een groene toekomst.

‘Je kunt alleen niet en een groot bedrijf opbouwen, en maatschappelijk actief zijn en de ideale huisman zijn. Iets sneuvelt.’

Tekst: Sang-Ah Yoo | Foto’s: Jeroen Poortvliet

Dat Henk Willem van Dorp een groene, gelovige ondernemer is, is niet aan zijn werkplek af te zien. In zijn kantoor bij Van Dorp Installaties in Zoetermeer, waarover hij de scepter zwaait, is nergens een kruis te zien, of een religieuze spreuk. Sober is zijn kamer óók al niet, maar strak, zwart en sjiek.

Dat de ondernemer tuk is op technische nieuwigheden en energiebesparing, valt wel op. Aan de muur hangen ‘oude’ prenten van Leonardo da Vinci en zijn uitvindingen. Van Dorp pakt zijn iPad, zegt enthousiast: ‘Kijk, zo regel je op afstand de verlichting.’ Van Dorp Installaties telt dertien vestigingen in Nederland met twaalfhonderd werknemers in totaal. Het bedrijf ontwerpt, produceert en onderhoudt technische installaties voor utiliteitsgebouwen: kantoren, scholen, ziekenhuizen. Daarnaast kent de groep nog zeven bedrijven die energiezuinige klimaatconcepten maken.

Behalve als ondernemer is Van Dorp onder meer actief als – hebt u even? – voorzitter van de Kerkenraad, lid van de commissie Levensbeschouwing en Ondernemen bij vno-ncw en als lid van mvo-Nederland. Hij richtte een opleidingscentrum op voor onderhoudsmonteurs in spe, en is initiatiefnemer van de Van Dorp Foundation, die onder meer lokale schoolprojecten in het Afrikaanse Oeganda steunt. Ook is hij echtgenoot, en vader van vier zoons. ‘Als je vroeger adhd had, kreeg je pilletjes. Nu ga je gewoon werken’, grapt hij. Middenin het gesprek staat hij ineens op en loopt heen en weer. ‘Dat praat en denkt makkelijker’, verduidelijkt hij. Hyperactief of niet, feit is dat Van Dorp veel doet, zowel voor zijn werk als voor ‘de samenleving’.

Hoe christelijk bent u eigenlijk?

‘Ik ben opgegroeid in een protestantse boerenfamilie, als vierde van zes kinderen. Het gekke is dat ik, toen ik jong was, het christendom saai vond en eigenlijk een beetje dom. Maar toen mijn jongste broer overleed door een verkeersongeluk, veranderde dat. Hij was 17 jaar, ik was 20. Ik weet nog de precieze datum. Die gebeurtenis is bepalend geweest.’

Een lange stilte valt, de enige in het hele gesprek. ‘Uiteindelijk heeft het ongeluk me bij God gebracht. Inderdaad, ik had me daardoor ook

42

FORUM #21/15.11.12

rubrieksnaam

43

FORUM #21/15.11.12

portret

kunnen afkeren van God, maar zo heeft het niet uitgepakt. Ik zag dat mijn ouders zó veel steun hadden aan het geloof, dat ik het ook heb omarmd.’

Is een christelijke ondernemer anders dan een niet-christelijke?

‘Dat denk ik wel. Als christen vind ik dat we in een omgeving leven, die geleend is van onze kinderen en kleinkinderen. Onze taak is de aarde beter achter te laten dan toen we hem aantroffen. Daaraan moeten we werken, in het hier en nu.’

Hoe is dat terug te zien in uw bedrijf?

‘Onze medewerkers zijn een doorsnede van de maatschappij, met verschillende achtergronden, verschillende religies. Het enige dat we van onze medewerkers verwachten is dat ze achter ons mvo-beleid staan.

Dat betekent dat we respect hebben voor onze klanten, leveranciers, aandeelhouders, de continuïteit van de organisatie en de omgeving.’

Dat is een van de redenen dat het bedrijf energiezuinige installaties ontwikkelt voor haar klanten. De eigen kantoorpanden verbruiken weinig energie. Plafonds bufferen energie uit de koude buitenlucht om het gebouw mee te koelen. Er zijn service-auto’s die rijden op aardgas.

‘Vergeet niet dat mensen een deel geloven van wat je zegt, maar alles onthouden wat je doet. Daarin willen we dan ook zo consequent mogelijk zijn.’

Niet alleen de planeet moet langer mee, ook de onderneming zelf.

‘Mijn taak is om mijn bedrijf goed over te dragen aan de volgende generaties. Niet alleen aan mijn zoons, die wellicht de onderneming gaan overnemen, maar ook aan de kinderen van onze medewerkers, zodat zij hier kunnen werken.’

‘In ons bedrijf is ‘wij’ belangrijker dan ‘ik’. Zo had ik eens een Portu44

FORUM #21/15.11.12

gese in dienst genomen. Toen ze begon met werken, zei ik tegen haar: als je na een jaar nog geen Nederlands spreekt, word je ontslagen. Na een jaar sprak ze geen Nederlands en heb ik haar laten gaan. Het is binnen ons bedrijf belangrijk dat je goed met je collega’s kunt communiceren. Je bent onderdeel van een leefgemeenschap.’

gezag en macht Het ondernemersbloed heeft Van Dorp niet van een vreemde. ‘Boeren’ is immers ook ondernemen. Maar volgens Van Dorp is zijn ondernemersdrang vooral karakterbepaald. ‘Toen ik in 1984 in dienst trad bij Hoek verwarming, de voorloper van Van Dorp Installaties, deed ik dat met het idee om het bedrijf over te nemen. Dat lukte na een jaar.

Dat heeft te maken met eigenwijsheid, creativiteit en gedrevenheid. Ik had leuke ideeën voor producten die ik zelf wilde maken. Ook wilde ik geen baas boven mij.’

Nu bent u zelf baas. Hoe is dat?

‘Technische mensen luisteren naar de inhoud. Ik kan lassen – daardoor spreek ik de taal van de mensen op de werkvloer. Maar de baas spelen is anders dan het zíjn, dat je mensen zover kunt krijgen dat ze daadwerkelijk naar je luisteren. Dat heeft te maken met gezag – niet te verwarren met macht. Macht is een zwaktebod, iets wat ánderen jou geven, en heeft weinig met persoonlijke kwaliteiten te maken. Gezag is aan te leren, maar vooral een van de talenten die je krijgt.’

Over leren gesproken: u bent op 33-jarige leeftijd begonnen aan een mba Executive studie aan Nyenrode. Waarom zo laat?

‘Dat ik ging studeren was te danken aan mijn toenmalige commissaris.

Hij zorgde ervoor dat ik een assessment onderging, aangezien onze

organisatie zo aan het veranderen was. Tot mijn verbijstering bleek daaruit dat ik intelligent genoeg was voor een universitaire studie. Dat had ik nooit gedacht. Niet dat ik mezelf dom vond, maar studeren lag niet in mijn referentiekader. Ik heb mavo gedaan, daarna mts. Later volgde ik nog avond-vwo en een studie hts installatietechniek. Ik kende weinig mensen met een academische graad, behalve de dokter en de dominee.’

‘In het begin keek ik dan ook op tegen mijn medestudenten: er waren er bij die zich door hun chauffeur lieten afzetten. Ik was destijds ook een van de jongsten. Wat mij hielp was dat iemand eens tegen een zeer arrogante professor uitriep: ‘Oja, hoe kan het dan dat jouw auto kleiner is dan die van je studenten?’ Ik kreeg daardoor meer zelfvertrouwen, want ík reed in zo’n grote auto.’

Drie stellingen Lance Armstrong moet worden ­vergeten in de wielersport ‘Ervan uitgaande dat het onderzoek naar hem onweerlegbaar is, heeft hij vals gespeeld en zijn zijn prijzen hem terecht ontnomen. Maar het ligt ook aan het systeem. Door prestaties in de sport zo op te jagen, worden van goede mensen slechte mensen gemaakt.’

Het is goed dat gemeenten zelf mogen bepalen hoeveel zondagen winkels open zijn ‘Ik ben voorstander van autonomie van gemeenten, maar een tegenstander van de 24-uurs economie. Onderzoek wijst uit dat mensen die in het weekend werken twee keer zo vaak scheiden, en vroeger overlijden dan gemiddeld.’

U woont nog steeds in Zoetermeer, waar u opgroeide. Hebt u nooit gedacht, ik wil weg?

‘Jawel. Mijn vrouw en ik zijn serieus op zoek geweest naar een woonplek in het midden van het land. De reden dat we wilden verhuizen, was dat mijn vrouw en ik teveel vrijwilligerstaken op ons hadden genomen, onder andere binnen de kerk. We wilden uit ons te hectische leven ontsnappen. Maar daarvoor hoefden we niet te verhuizen, bedachten we ons. In plaats daarvan deden we een stapje terug.’

Volgens mij is dat niet helemaal gelukt.

‘Nee, mijn vrouw en ik zijn weliswaar gestopt met ons werk als huwelijkspastoraat voor leden binnen de kerk, maar andere taken gaan gewoon door. Wel nam ik dit jaar afscheid van Uneto-vni, waar ik jaren in het bestuur heb gezeten. En tegenwoordig kun je net zo goed thuis werken als hier op het bedrijf, dat scheelt.’

Hebt u genoeg tijd gespendeerd met uw gezin?

‘Dat had beter gekund. Je kunt niet en een groot bedrijf opbouwen, en maatschappelijk actief zijn en de ideale huisman zijn. Iets sneuvelt.

Wat ik nu doe, zou ik niet gedaan kunnen hebben zonder mijn vrouw.

Zij is heel belangrijk geweest in het opvoeden van de kinderen. Achteraf denk ik dat de verdeling misschien wat te is eenzijdig geweest.

Nu de kinderen het huis uit zijn, hebben we meer tijd – ook voor elkaar.’

‘Het harde werk heeft me verder een lichte vorm van narcolepsie gegeven. Ik kon op de gekste momenten in slaap vallen. Een keer kreeg ik een eenzijdig ongeluk, te wijten aan oververmoeidheid. Dat was een wake-up call. Sindsdien heb ik een levensverzekering: een chauffeur die me twee dagen per week naar alle Van Dorp vestigingen in het land rijdt.’

Hoe ontspant u zich?

‘Ik rijd graag motor. Ik ben een mooi-weer-rijder en doe het niet vaak.

Maar tijdens het rijden kan ik nadenken, al mijn gedachten door een filter laten zakken. Ik kom zo op veel ideeën. Ik denk over alles. Het vliegt heen en weer.’ 

45

FORUM #21/15.11.12

Hypotheekrenteaftrek moet ook voor bestaande gevallen worden beperkt ‘Uiteindelijk wel. De aftrek is een onnodig instrument dat alleen banken bevoordeelt.’

henk willem van dorp

1958 Geboren te Zoetermeer 1984 Bedrijfsleider Hoek verwarming (voorloper van Van Dorp Installaties) 1985 Directeur-grootaandeel­ houder Hoek verwarming 1993 Executive mba, Universiteit van Nyenrode/Wharton Philadelphia 2000 Directeurgrootaandeelhouder Van Dorp Installaties 2005 Grootaandeelhouder Orange Climate Group

buitenland

Gaat deze ham straks naar China?

exporteert spanje zich uit de crisis?

Spaanse ham naar China, technologiebedrijven die goede zaken doen in Silicon Valley. Gedwongen door de aanhoudende economische crisis in eigen land exporteren steeds meer Spaanse bedrijven.

Tekst: Maaike Homan | Foto: Peter Barritt/Getty Images Aan export had het bedrijf Valturra Ibéricos nooit veel aandacht besteed. Tot de crisis haar intrede deed in Spanje en de binnenlandse markt wegviel. Dankzij bemiddeling van de overheid is Valturra nu ‘hofleverancier’ van hoog kwaliteitshammen aan de Chinese regering in Peking.

Dankzij deze deal gaat de jamón van dit bedrijf uit Salamanca de hele wereld over: een stijging van 25 procent ten opzichte van drie jaar geleden. ‘De deal met Peking is een erg goed visitekaartje geweest en compenseert de weggevallen vraag hier in Spanje’, aldus een woordvoerder.

Valturra is niet het enige bedrijf dat vanwege de crisis zijn heil zoekt over de grens. In 2011 steeg de verkoop van Spaanse producten aan het buitenland met 15,4 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Tussen 2009 en 2011 46

verviervoudigde de waarde van de export tot bijna 215 miljard euro. De Spaanse exportsector groeide daarmee sneller dan de Duitse.

Ook voor dit jaar worden zulke cijfers verwacht.

Economen spreken dan ook van het gouden randje aan de crisis. ‘Spanje is van oudsher geen exportland maar nu is de exportsector het enige dat op dit moment nog functioneert’, aldus de gerenommeerde Spaanse econoom Juan Ignacio Crespo. ‘Het is dé uitweg uit de aanhoudende economische malaise.’

Het zijn niet alleen gevestigde bedrijven als Inditex (Zara), Telefónica en Banco Santander die hun producten over de grens slijten. Ook nieuwkomers richten zich vooral op markten buiten Spanje, zoals de dertigjarige Xabier Uribe-Etxebarria.

Hij richtte in 2009 Anboto op – een bedrijf FORUM #21/15.11.12

dat virtuele assistenten ontwikkelt die mensen vanaf een computer toespreken in allerlei talen – met een startkapitaal van 1.500 euro.

Nu draait hij een miljoenenomzet en heeft buiten Spanje kantoren in Boston en Silicon Valley (Verenigde Staten). Vliegtuigmaatschappijen, banken en verzekeraars zijn klanten. ‘Wil je het maken als bedrijf dan is exporteren gewoon fun­da­­­­­­menteel’, zegt hij.

Toch is exporteren niet voor elk bedrijf weggelegd. Spanje telt nog altijd een hoog percentage eenmanszaken: 99,8 procent van de 3,2 miljoen bedrijven telt tussen de nul en 249 werknemers. Het aantal eenmanszaken is ruim 50 procent.

De Kamer van Koophandel probeert bedrijven nu te helpen bij het bundelen van hun krachten. ‘In het begin zijn ze bang hun zelfstandigheid te verliezen maar later zien ondernemers de voordelen,’ zegt Juan Aguilar, onderdirecteur van de afdeling handel van de Kamer van Koophandel in Madrid.

Hoewel de exportcijfers optimistisch zijn, kan de regering deze zeker stimuleren volgens hem. ‘Alle maatregelen zijn gericht om grote bedrijven verder te helpen maar het ontbreekt aan stimuleringsprogramma’s voor kleine bedrijven terwijl daar genoeg potentie zit.’ 

overlevers Overlevers, doorzetters, bedrijven die na jaren nog steeds bestaan. Nederland telt er vele.

Deze rubriek blikt terug in de geschiedenis van Nederlandse bedrijven.

Fokker

nu

.a. Dutch Space en Fokker o Services opgericht in 1919 wat Vliegtuigbouwer

Haarlem, Koninginnedag 1911. Een of andere waaghals vliegt rondjes om de Sint Bavo kerktoren in een zelfgebouwd vliegtuigje. Half Haarlem loopt uit om het spektakel te zien.

Colofon Forum is het tweewekelijkse opinieblad van ondernemingsorganisatie vno-ncw. vno-ncw vertegenwoordigt samen met de aangesloten 160 brancheorganisaties en vijf regionale verenigingen in totaal 115.000 ondernemingen. vno-ncw wordt in de regio vertegenwoordigd door: vno-ncw Noord, vno-ncw Midden, vno-ncw West, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (bzw) en de Limburgse Werkgevers Vereniging (lwv). Voor managers tot veertig jaar is er Jong Management.

Redactieadres Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag, telefoon: 070 - 3490 165, e-mail: forum@vno-ncw.nl Forum op internet www.vno-ncw.nl Redactie Karin Bojorge (hoofdredacteur), Jiska Vijselaar (eindredacteur), Marcia Timmermans (bureauredacteur), Walter Devenijns, Remko Ebbers, Miran de Groot, Frank den Hoed, Paul Scheer

47

Het is Anthony Fokker in zijn eerste vliegtuigje de Spin. Zo genoemd vanwege de vele spandraden. Het vluchtje maakt hem in één klap beroemd.

Al gauw groeit Fokker uit tot de grootste vliegtuigbouwer. En wordt zelfs de post voor Soerabaja en Batavia met een Fokker rondgebracht. Werknemers van de klm op Schiphol laden postzakken in een vliegtuig. Een Fokker F vii, nog net te lezen achter de dame met het vosje. Het is blijkbaar een bijzondere bijeenCorrespondenten Jeroen Ansink (Verenigde Staten), Henk Hirs (Hongarije), Maaike Homan (Spanje), Maurits Kuypers (Duitsland), Miriam Mannak (Zuid-Afrika), Joost van Mierlo (Verenigd Koninkrijk), Hans Moleman (België), Frank Renout (Frankrijk), Petra Sjouwerman (Denemarken), Judith Stalpers (Japan), Edwin Timmer (Mexico), Maarten Veeger (Italië) Aan dit nummer werkten mee: Linda van Beek, Mariet Feenstra, Bert van der Haar, Janny Kamp, Niek Jan van Kesteren, Huib Klamer, Rob Slagmolen Abonnementen en adreswijzigingen Sander Kok, telefoon: 070 - 3490 336, e-mail: kok@vno-ncw.nl, issn 1384 - 2102.

Forum wordt gericht – kosteloos – toegezonden aan een groot aantal Nederlandse ondernemingen, organisaties en particulieren. Betaalde abonnementen kosten € 45 per jaar exclusief btw. Opzegging van een kosteloos abonnement kan per direct, van een betaald abonnement per 1 januari.

Hiervoor geldt geen opzeggingstermijn.

Informatie over het lidmaatschap van vno-ncw Informatie bij Rita ter Steeg, telefoon: 070 - 3490 351, e-mail: steeg@ vno-ncw.nl. Opzegging van het lidmaatschap van vno-ncw

FORUM #21/15.11.12

komst, gezien het aantal keurige heren die met hun handen op de rug staan toe te kijken.

De man van het vosje is de Russisch-Nederlandse piloot Iwan Smirnoff, een piloot met een flinke staat van dienst. Zelfverzekerd kijkt hij in de camera. Geen rondjes om de kerk voor hem.  Tekst: Marcia Timmermans Foto: Hollandse Hoogte, collectie Spaarnestad, jaren dertig moet vóór 1 september van een jaar worden gedaan. Het lidmaatschap eindigt dan per 31 december van datzelfde jaar. De schriftelijke opzegging kan worden gericht aan Rita ter Steeg, coördinator lidmaatschapszaken vno-ncw, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag.

Vormgeving Concept, basisontwerp en vormgeving: Link Design, Amsterdam Cover Foto: Stephen Morton, Corbis Drukwerk Em. de Jong bv, Visweg 8, Postbus 8, 5110 AA Baarle-Nassau Advertentieverkoop Van Vliet Bureau voor Media Advies, Frank Oudman, telefoon 023 5714745, e-mail: f.oudman@bureauvanvliet.com, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort

Is your comfort zone future-proof?

Best Managed Companies 2013

Voor het zesde achtereenvolgende jaar organiseert Deloitte het Best Managed Companies programma waarin de best geleide bedrijven van Nederland worden benoemd. Tijdens het programma worden de door u gevoerde strategie, de financiële resultaten en de bedrijfsvoering onder de loep genomen.

Wilt u de komende jaren succesvol blijven ondernemen, dan moet u zich voorbereiden op een veranderend concurrentieveld. Is uw bedrijf future-proof of wordt het tijd voor nieuwe stappen? Schrijf u kosteloos in voor Best Managed Companies 2013 en ontdek of uw bedrijf ‘future-proof’ is of uit de comfort zone moet stappen.

In samenwerking met:

Kijk voor meer informatie en inschrijving op www.deloitte.nl/bmc.