Opinieblad Forum 16

Opinieblad vno-ncw Ondernemers, politiek en maatschappij

#16/05.09.13

Energieakkoord

Krijgt klimaatindustrie een tweede kans? actueel Nooit meer tekorten in de circulaire economie? 20

achtergrond Modern winkelen: klanten trekken doe je z贸 26

portret Quirijn Bolle (Marqt) werd met de dood bedreigd 38

inhoud #16 18

Rubrieken 4 Opinie VNO-NCW • Asscher slaat de plank mis met migratie-alarm • Een Energieakkoord om u tegen te zeggen • Laat de echte ondernemer met rust • COEN geeft ondernemershart hoop • LWV: Biertje?

8 De foto Made in Holland

17 Scheer Pech onderweg

18 En broer ‘Ik heb spijt dat ik die stap niet eerder heb gezet’

37

23 Buiten beeld Frans Cremers

24 Vijf vragen aan Jan Ernst de Groot, Dutch Coal Dialogue

25 Uitspraken 30 Ondernemerspanel Slim bezuinigen?

31 Vereniging 37 Mohikanen ‘Op mijn 15de wist ik het al’

43

42 Buitenland Belgische kleuters opgeleid tot ondernemers?

43 Overlevers KLM

43 Colofon

2

FORUM #16/05.09.13

12

rubrieksnaam

38

Artikelen 10 Opinieblad Forum vernieuwt Hoe lang blijven we nog postzegels plakken om Forum te versturen? Nog twee weken en dan ligt er een geheel vernieuwde Forum op de mat. Bijna wekelijks j in de kiosk van de iPad of in de Forum app op een Android-tablet. Vaker, actueler en interactiever.

12 Revival van de klimaatindustrie?

De handtekeningen zijn gezet. Nu het Energieakkoord vorige week is ondertekend, groeit er weer een sprankje hoop. Voor de Nederlandse bouwers van windturbines, zonnepanelen en voor de installatiebedrijven. Leeft de klimaatindustrie weer op?

10

20 Het geld ligt op straat Weggooien? Dacht het niet. De vuilnisbelt wordt overbodig in de circulaire economie.

Als de import van grondstoffen lastiger of duurder wordt, is het logisch grondstoffen te hergebruiken. Maar is het ook de redding voor onze industrie?

26 Vernieuwen of verstoffen: overleven in crisistijd Een theatervoorstelling organiseren om een boek te presenteren? Waarom ook niet.

Voor winkeliers die willen overleven tijdens de aanhoudende crisis en met de concurrentie van het web is vernieuwing echt een must. ‘Want we zijn hier niet voor onszelf.’

38 Quirijn Bolle is niet verwend Een Wassenaarse bankierszoon. Strontziek is Quirijn Bolle ervan als hij daarvoor wordt uitgemaakt. Na een carrière bij Ahold opende hij vijf jaar geleden de duurzame supermarktketen Marqt. ‘Ik verkocht rotzooi, werd gemanipuleerd met bonussen.’

3

FORUM #16/05.09.13

jeroen poortvliet

opinie vno-ncw

Sterke staaltjes Ontwikkelingen ver weg staan soms ineens op de stoep.

Neem de beschikbaarheid van grondstoffen. Vorige week mocht ik een TNO-rapport in ontvangst nemen waarin klip en klaar uiteen werd gezet hoe afhankelijk Europa is van grondstofimporten en hoe kwetsbaar ook met name het Nederlandse bedrijfsleven hierdoor is. Zo ondervinden ondernemers als we niet oppassen ook langs deze route de gevolgen van de sterke opkomst van China.

Gelukkig werd in hetzelfde rapport ook meteen duidelijk gemaakt dat Nederlandse ondernemers niet bij de pakken neer zitten maar hier juist weer een kans in zien om aan de slag te gaan. Dat levert sterke staaltjes op van hergebruik van grondstoffen en innovatieve productieprocessen om er efficiënter mee om te gaan. Van papier tot suiker en van medicijnen tot electronica, het blijkt altijd weer slimmer en beter te kunnen.

Maar er is meer nodig. VNO-NCW doet dat door middel van een platform dat brancheorganisaties op weg helpt om hun achterban

te stimuleren hun afhankelijkheid van primaire grondstoffen te verkleinen. Ook voor de overheid is een rol weggelegd. Zij moet in de internationale politiek de markt voor grondstoffen open en transparant zien te houden.

Zoals ik al zei, staan nieuwe ontwikkelingen soms zomaar ineens op de stoep. En niet alleen de verkeerde. Neem nu deze Forum. Nu nog gedrukt op onze goeie, ouwe grondstof papier. Maar vanaf Prinsjesdag ook wekelijks in bits en bytes op de tablet. U leest er alvast het een en ander over in dit nummer.

Bernard Wientjes Voorzitter VNO-NCW Lees ook ‘Forum vernieuwt’ op pagina 10 en verder en ‘Gouden Bergen?’ op pagina 20 en verder

Asscher slaat de plank mis met migratie-alarm • Verbazing over ‘migratie-alarm’ Asscher • Oneigenlijke ontwikkelingen moeten uitgebannen • Initiatieven bedrijfsleven al goede stap op weg Verbazing alom over het ‘migratie-alarm’ dat minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid half augustus gaf in de Volkskrant en de Britse krant The Independent. In een ingezonden brief meldde de bewindsman dat hij vreest voor de banen van armere en minder hoogopgeleide burgers in West-Europa. Nieuwkomers uit Oost-Europa zouden voor veel minder salaris hun banen overnemen, aldus Asscher.

Aan het vrij verkeer van werknemers binnen de Europese Unie zitten volgens de minister ontegenzeglijk voordelen, maar Brussel is volgens hem té optimistisch. Hij vindt dat ook moet worden gekeken naar de nadelen. Door de oneerlijke concurrentie van Oost-Europeanen komen de Nederlandse cao-lonen en minimumlonen steeds verder onder druk te staan. Hij pleit voor nieuwe Europese regels om de uitwassen van het vrij verkeer van werknemers binnen de Europese Unie aan te pakken.

Wat ontbreekt in het verhaal van minister Asscher is het economische belang van arbeidsmigranten. Voor individuele bedrijven, maar ook voor Nederland als geheel. Diverse onderzoeken uit de afgelopen jaren 4

FORUM #16/05.09.13

bevestigen dat zij zorgen voor economische groei en daarmee werk­ gelegenheid. Blijft overeind dat het goed is dat de bewindsman bij zijn Europese collega’s aandacht vraagt voor de oneigenlijke ontwikkeling dat mensen uit Oost-Europa hier onder het minimumloon werken of illegaal werken. Want die ontwikkeling moet worden gestopt.

Maar daarvoor zijn geen nieuwe regels nodig, zoals hij suggereert. Al was het maar omdat het bedrijfsleven allang zijn verantwoordelijkheid heeft genomen en initiatieven heeft ontplooid om misstanden te voorkomen. Zo heeft het aan de basis gestaan van de Stichting Nor­ mering Arbeid, gericht op het tegengaan van malafide uitzendbureaus.

Maar ook van de SNCU (ook wel bekend als cao-politie) en de Stichting Normering Flexwonen (SNF), die zich concentreert op de huisvesting van arbeidsmigranten.

Het sociaal akkoord dat kabinet, werkgevers en werknemers in april sloten, sluit naadloos aan bij de initiatieven van het bedrijfsleven.

Zo staan hier duidelijke afspraken in over het tegengaan van schijnconstructies (gericht op ontduiking van cao’s) en de controle op regels om misbruik en fraude tegen te gaan. Alleen al daarom is het van belang dat de samenwerking tussen de diverse instanties in de lidstaten wordt verbeterd en afspraken worden gemaakt over controlemaatregelen.  www.vno-ncw.nl/arbeidsmigratie

opinie vno-ncw

Eindelijk. Er ligt een Energieakkoord op tafel waartegen de maatschappij u kan zeggen.

De economie wordt verduurzaamd, terwijl de werkgelegenheid ook nog een duw in de rug krijgt. In de periode tot en met 2020 worden er duizenden arbeidsplaatsen extra gerealiseerd. Juist die sectoren die het momenteel zo moeilijk hebben, zoals de bouwen de installatiebranche, zien de werkgelegenheidskansen aanzienlijk stijgen.

Het mooie van dit akkoord is dat straks onderwijsinstellingen, branche gerelateerde opleidingscentra, bedrijven en regionale werkgevers- en werknemersorganisaties de handen in elkaar slaan voor het verzorgen van bij- en omscholing van professionals én werkzoekenden.

Het akkoord lokt ook innovaties uit waardoor de energiekosten voor burgers en bedrijven op termijn verlaagd worden, en de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven versterkt wordt. Mede door innovatie wil Nederland in 2030 een Top-10 positie innemen op de mondiale CleanTech Ranking. Dat lukt door uit te blinken in slimme oplossingen van bestaande en nieuwe cleantech-bedrijven. Nu al is het zo dat veel Nederlandse bedrijven betrokken zijn bij de aanleg van windenergieparken op zee en bij het maken van machines voor de fabricage van zonnepanelen of onderdelen ervan. Die posities worden met deze overeenkomst alleen nog maar verder versterkt.

Verheugend is dat er veel geld uitgetrokken wordt voor het terugdringen van het energieverbruik bij burgers en bedrijven. Er komt een revolverend fonds voor energie­ besparing van 600 miljoen voor het stimuleren van energiebesparing. 400 Miljoen is beschikbaar voor verhuurders in de sociale huursector. Daarmee komt een substantiële investeringsgolf in de gehele bouwkolom op gang, is de verwachting.

Kortom: het akkoord stimuleert duurzame groei. Het biedt een langetermijnperspectief, creëert vertrouwen en vermindert daarmee de investeringsonzekerheid bij burgers en bedrijven. De haperende economie wordt op de korte termijn weer op gang geholpen.

Investeringen en werkgelegenheid krijgen een grote impuls. De lasten worden zoveel mogelijk beperkt. Het klimaatbeleid wordt daarmee toekomstbestendig. Daarop kan ons land trots zijn. 

wandelgangen

mag kpn helemaal mexicaans worden?

Eerste-Kamerlid Roel Kuiper (ChristenUnie) maakt zich zorgen over de mogelijke verkoop van KPN aan het Mexicaanse América Móvil van Carlos Slim. Hij ziet dat als een ‘aantasting van het publiek belang’ en vindt dat het kabinet moet overwegen om de netwerken van KPN af te splitsen en in publieke handen te brengen.

Die netwerken behoren volgens hem tot de 5

vitale infrastructuur en moeten veilig en betrouwbaar zijn.

Kuiper was voorzitter van de parlementaire commissie die het privatiseren en verzelfstan­ digen van overheidsdiensten onderzocht, dus hij is ingevoerd in de materie. Hij krijgt bijval van SP-Kamerlid Arnold Merkies, die erop wijst dat landen als Frankrijk en Duitsland hun bedrijven beschermen tegen zulke ‘vijandige’ overnames.

Minister Kamp van Economische Zaken maakt zich minder zorgen. Volgens hem moet KPN gewoon de Nederlandse regels en wetten naleven, en de afspraken met klanten nakomen.

FORUM #16/05.09.13

In het initiatiefwetsvoorstel flexibel werken van CDA-Kamerlid Eddy van Hijum en GroenLinks-collega Linda Voortman wordt toch een uitzondering gemaakt voor bedrijven met minder dan tien werknemers. Aanvankelijk wilden de indieners dat ook werknemers van die bedrijven het recht krijgen om bij hun werkgever een verzoek in te dienen voor de wijziging van hun arbeidsuren, werktijden of werkplek.

In een schriftelijke reactie op een eerder overleg met de Tweede Kamer zeggen zij in te willen gaan op de wens van de Kamer. Zij zien in dat de gevolgen van het wetsvoorstel ingrijpender zijn voor kleine werkgevers. In de huidige Wet aanpassing arbeidsduur geldt al zo’n uitzondering.

De behandeling van het wetsvoorstel, dat in 2011 werd ingediend, kan nu worden afgerond.

Van Hijum en Voortman denken dat de wet op 1 januari 2014 in werking kan treden. dijkstra

• Duurzame groei krijgt stimulans • Extra banen voor de zwaar getroffen bouw- en installatiebranche • Concurrentiepositie bedrijven op de wereldmarkt wordt versterkt

klein bedrijf hoeft niet flexibel

Voortman: flexibele wet

Dat verandert niet als het bedrijf in Mexicaanse handen komt. dijkstra

Een Energieakkoord om u tegen te zeggen

wandelgangen

Kuiper: niet slim

verkoop nuon is zaak van markt Ook de mogelijke verkoop van Nuon door eigenaar Vattenfall houdt de SP bezig. TweedeKamerlid Paulus Jansen wil van minister Kamp weten wat de ‘strategische waarde’ van Nuon is voor de Nederlandse economie en de realisatie van het Energieakkoord. En zou het dan niet

raadzaam zijn om (weer) een staatsaandeel in Nuon te nemen, of het zelfs volledig over te nemen?

‘Deelname van het Rijk in Nuon is niet aan de orde’, antwoordt Kamp. ‘De energiemarkt is geliberaliseerd, en de overheid beperkt zich tot randvoorwaarden en marktordening.’

Het feit dat Vattenfall op zoek is naar een investeringspartner voor Nuon, ziet Kamp als het afdekken van risico’s en dus een ‘normale’ marktaangelegenheid.

Laat de echte ondernemer met rust • Beperking zelfstandigenaftrek treft álle ondernemers • Geen hoog inkomensverschil tussen zzp’er en werknemer • Schot hagel-beleid funest voor groei Dat de overheid het probleem van de schijnzelfstandigheid binnen zzp’erland wil aanpakken is een uitstekend idee. Maar moeten de zelfstandige ondernemers daar onder lijden? Nee toch? De overheid wil de zelfstandigenaftrek met 500 miljoen euro korten, want er zou een onbalans zijn ontstaan op het gebied van inkomens tussen de zzp’er en de gewone werknemer.

Met het beperken van de zelfstandigenaftrek wordt de balans tussen de twee groepen wat meer hersteld, zo is de achterliggende gedachte.

Los van het feit dat het inkomensverschil niet zo groot is als in de pers werd becijferd – geen 30 maar een kleine 10 procent – treft de bezuiniging op de zelfstandigenaftrek ook andere ondernemers dán de zzp’er. Zelfstandige ondernemers dreigen daardoor het slachtoffer te worden van maatregelen die niet op hen zijn gericht. In de huidige discussie wordt vergeten dat veel meer ondernemers dan alleen zzp’ers de zelfstandigenaftrek toepassen.

Alle eenmanszaken, vennootschappen onder firma en maatschappen worden namelijk getroffen door deze bezuiniging. Dat is jammer, want ook de SER constateerde in het advies ‘Zzp’ers in beeld; een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel’ uit 2010 al dat de fiscale regels voor werknemers en ondernemers juist in balans zijn.

De overheid wil over de rug van ondernemers het specifieke probleem van schijnzelfstandigheid aanpakken. Dat werkt niet. Groei komt van onder­ nemerschap. Korten op ondernemersfaciliteiten is daarom geen keuze voor een groei van de economie maar voor krimp. Niet iets om in deze tijd voorstander van te zijn. Het kabinet kan zich beter toeleggen op de uitvoering van zijn eigen ‘Actieplan bestrijden van schijnconstructies’.

Op gericht beleid dus, in plaats van een blind schot hagel met als gevolg dat het nog moeilijker wordt voor de Nederlandse economie om te groeien.  www.vno-ncw.nl/belastingen

6

FORUM #16/05.09.13

Jansen: te vrij

wandelgangen

pvv langs de lijn bij real en fc knudde PVV-Kamerleden Geert Wilders en Teun van Dijck confronteren minister Dijsselbloem van Financiën met de transfer van de Engelse voetballer Gareth Bale naar Real Madrid voor het ‘astronomische’ bedrag van 100 miljoen euro. Hoe verhoudt dat zich tot de ‘gigantische’ schuld die Real Madrid heeft bij de Spaanse overheid en de ‘noodlijdende’ bank Bankia, willen zij van Dijsselbloem weten. De bank heeft volgens de PVV’ers voor miljarden aan Europese steun ontvangen, onder meer van de Nederlandse belastingbetaler.

Ze vragen wat de minister als voorzitter van de Eurogroep gaat doen aan dit ‘gegok’ op de transfermarkt met andermans geld. Het lijkt Wilders en Van Dijck ernst te zijn, alleen ondergraven ze dat beeld met hun laatste vraag: kan Dijsselbloem zelf voetballen? Zo ja, met hoeveel zou de Nederlandse staatsschuld kunnen dalen als hij wordt verkocht aan bijvoorbeeld FC Knudde? dijkstra

wandelgangen

dijkstra

opinie vno-ncw

Van Dijck: gokspel

jeroen poortvliet

opinie vno-ncw

lwv

Biertje?

Biertje? Als het aan het kabinet ligt, wordt deze vraag in de toekomst met steeds minder enthousiasme uitgesproken.

De regering lijkt nog regelmatig te denken dat de wereld bij Venlo en Maastricht stopt en Nederland een soort eiland is.

De achtereenvolgende verhogingen van de accijns en btw op bier sinds 2009 en de voorgenomen accijnsverhoging per 1 januari betekenen een cumulatieve verhoging van overheidslasten van 92 procent.

Als rechtvaardiging voor dit beleid noemt het Rijk het invullen van noodzakelijke bezuinigingen (men bedoelt lastenverzwaring) en het ontmoedigingsbeleid gericht op het bestrijden van alcoholmisbruik.

Maar het ontmoedigingsbeleid levert geen enkele bijdrage aan de bestrijding van alcoholmisbruik. Vele onderzoeken hebben dit aangetoond. Een vergelijking met andere Europese landen geeft ook aan dat Nederland op dit gebied goed bezig is, mede doordat het bedrijfsleven ook hier haar verantwoordelijkheid neemt. En al vaak is aangetoond dat de combinatie van minder consumptie en weglekeffecten over de landsgrenzen ertoe leidt dat uiteindelijk minder geld in de schatkist belandt. Het is dus gewoon ondernemers pesten.

Een aspect dat tot nu toe in de discussie onderbelicht is gebleven, is dat het bestaansrecht van de vele innovatieve bierproducerende

mkb-bedrijven in het geding is, vooral in de grensgebieden. De excessieve stijging van overheidslasten heeft erin geresulteerd dat zij verdere prijsverhogingen niet meer aan de consument kunnen doorberekenen: het prijsverschil met onze buurlanden is daarvoor eenvoudig veel te groot geworden. Juist de mkb-bedrijven, die sterk afhankelijk zijn van de afzet in eigen land, voelen de gevolgen.

Laten we een voorbeeld uit de praktijk nemen. Een Limburgse brouwerij met een omzet van 15 miljoen euro. Van die omzet verdwijnt door het overheidsbeleid 3 miljoen euro rechtstreeks in de schatkist. Een vergelijkbare brouwerij op 50 kilometer afstand in Nordrhein-Westfalen maakt over dezelfde omzet 900.000 euro over aan de overheid.

Helderder kan ik het niet maken. Identieke berekeningen kan men maken voor pomphouders, tabaksverkopers enzovoorts.

Dat dit kabinet dagtripjes van onze burgers naar het omliggende buitenland stimuleert in de vorm van volle tanks, kofferbakken vol bier en achterbanken volgestouwd met sloffen sigaretten is haar keuze. Maar dat ze hierdoor de concurrentiepositie van onze bedrijven en de werkgelegenheid die daaraan is verbonden op een onverantwoorde manier onder druk zet, is voor mij niet acceptabel.

Jan Zuidam Voorzitter LWV

COEN geeft ondernemershart hoop • Ondernemers zien weer lichtpuntjes • Groei moet duidelijk van export komen • Crisis lijkt te stabiliseren De zomer van 2013 gaat het collectieve geheugen in als één van de beste, warmste en mooiste zomers in West-Europa van de laatste decennia.

Terwijl Nederland gebukt ging onder een hittegolf, bleef de gevoelstemperatuur van het consumentenvertrouwen tegelijkertijd onveranderd rond het vriespunt liggen. De aanhoudende crisis bezorgt hiermee zelfs de meest doorgewinterde en positief ingestelde ondernemer kippenvel.

Maar gelukkig bracht de meest recente Conjunctuurenquête Nederland (COEN) hartverwarmend nieuws. Er gloort namelijk hoop.

Niet dat het einde van de crisis nabij is. De Nederlandse economie zit nog steeds in die donkere put. De stemming lijkt wel voorzichtig te veranderen. Ondernemers zijn nog altijd somber over de vooruitzichten, maar wel minder negatief dan de vorige kwartalen. In plaats van navelstaren, durven ondernemers weer voorzichtig omhoog te kijken.

Daar zien zij lichtpuntjes.

Het is te hopen dat de vooruitzichten goed uitpakken. Dat de Nederlandse economie nog dit jaar uit de krimp gaat komen en ons 7

FORUM #16/05.09.13

land aansluiting vindt bij de opleving in de eurozone. De huidige PMI-index (inkoopmanagersindex) van boven de 50 geeft in elk geval hoop. Die duidt namelijk op economische groei, in plaats van krimp (onder de 50). Die groei moet dan van de export komen, blijkt uit de COEN-enquête. Want de omzetverwachting uit export is namelijk flink positiever dan voor de binnenlandse markt. Dat toont eens te meer aan dat de problemen van onze economie van binnenlandse aard zijn.

De winstgevendheid is het afgelopen kwartaal voor meer dan de helft van de bedrijven nauwelijks veranderd. En dat is al flink minder negatief nieuws dan voorgaande kwartalen. Eén op de drie bedrijven verwacht dit jaar minder te investeren dan volgend jaar. Die voornemens zijn sinds het eerste kwartaal onveranderd. De crisis lijkt te stabiliseren.

Een andere belangrijke indicator is de personeelsbezetting. Die bleef bij tweederde van de ondervraagde bedrijven ongewijzigd. Eén op de tien nam de laatste drie maanden meer mensen aan, terwijl een kwart afscheid nam van personeel. Voor 2013 verwacht het Centraal Plan­ bureau een toename van de werkloosheid. Al met al zijn ondernemers voor het komende kwartaal per saldo negatief, maar wel licht positiever dan eerst. Het is een begin.  www.vno-ncw.nl/conjunctuur

de foto rubrieksnaam

Made in Holland Tilburg, 22 augustus – Tesla, Amerikaans fabrikant van exclusieve elektrische auto’s, opent z’n Europese assemblage- en distributiecentrum op bedrijventerrein Vossenberg. Voorafgaand aan de festiviteiten zijn technici nog druk bezig met de assemblage van auto’s van het nieuwe Tesla-topmodel, de S. Tesla koos om een aantal redenen voor Tilburg. Behalve de strategische ligging ten opzichte van de Rotterdamse haven en het Europese achterland, zijn dat het gunstige fiscale klimaat en de beschikbaarheid van goed geschoold personeel. Het assemblage- en distributiecentrum, waar in eerste instantie 160 auto’s per week afleveringsklaar worden gemaakt, biedt werk aan zo’n vijftig medewerkers. En het bedrijf verwacht snel uit te kunnen breiden. De komst van Tesla is een nieuw succes in de inspanningen van de Nederlandse overheid om buitenlandse bedrijven binnen onze landsgrenzen te halen. Vorig jaar waren het er ondanks de slechte economische omstandigheden 170, tegen 155 het jaar ervoor. Samen waren ze goed voor 5.166 arbeidsplaatsen.

Tekst: Frank den Hoed | Foto: Rob Huivers/HH

10

FORUM #16/05.09.13

rubrieksnaam

11

FORUM #16/05.09.13

forum vernieuwt rubrieksnaam

NIEUW

10

FORUM #16/05.09.13

Opinieblad Forum vernieuwt Over twee weken gaat Forum naar de tablet. De papieren Forum blijft bestaan, maar krijgt er een spiksplinternieuw broertje bij: een zelfstandig tablet magazine dat dertig keer per jaar zal verschijnen. In print komt Forum voortaan tien keer per jaar uit.

Tekst: Karin Bojorge | Foto: Link Design, Amsterdam

De wereld draait steeds sneller. Of het nu gaat om ondernemen, innoveren of politiek bedrijven: de ontwikkelingen volgen elkaar in snel tempo op. Bijblijven, of beter nog: vooruitlopen, is het devies. Voor een ondernemingsorganisatie als VNO-NCW geldt dat als geen ander. Daarom is besloten om optimaal gebruik te maken van de moderne communicatiemiddelen en Forum, sinds achttien jaar het opinieblad van VNO-NCW, uit te breiden met een volwaardig wekelijks magazine speciaal ontwikkeld voor de iPad en de Android-tablets als de Samsung Galaxy Tab. Forum wordt daarmee frequenter, actueler en interactiever. Abonnees vinden maandelijks een nieuwe editie van de vertrouwde Forum op de mat en bijna wekelijks een editie van de speciale tablet Forum in de kiosk van hun iPad of binnen de Forum app op de Samsung Galaxy Tab. Deze speciale tablet Forum biedt net als de print Forum actuele artikelen over ondernemers en politiek. En heeft daarnaast alle extra’s die je van een tablet-magazine mag verwachten: graphics, animaties, polls, video et cetera. Artikelen zijn bovendien makkelijk te bewaren en te delen via mail, twitter en Facebook. De app voor de tablet Forum is gratis te downloaden, evenals alle edities van de tablet Forum en niet alleen interessant voor ondernemers, maar ook voor politici, beleidsmakers en media. Ook de papieren Forum valt straks te raadplegen via de Forum app.

De eerste tablet Forum wordt op dinsdag 17 september gepresenteerd tijdens de traditioneel zeer druk bezochte Prinsjesdagborrel van VNO-NCW. Op dat moment is Opinieblad Forum ook te downloaden in de App Store en op Google Play. 

11

FORUM #16/05.09.13

omslag

GAAT DE ZON OP VOOR DE 12

KLIMAATINDUSTRIE? FORUM #16/05.09.13

Binnen de gedecimeerde windturbine-industrie is een pril herstel zichtbaar. Nederlandse toeleveranciers van de zonne-energieindustrie en installatiebedrijven speuren naar nieuwe kansen. Doet het Energieakkoord weer hoop gloren?

Tekst: Walter Devenijns | Foto: Barrett & MacKay/Getty 13

FORUM #16/05.09.13

omslag

De zucht van Gerard van Amerongen komt van ver. Eindelijk. Eindelijk is er een Energieakkoord, verzucht hij over de telefoon. Weliswaar zijn alleen de hoofdlijnen bekend, maar er ligt wel een plan op tafel, vertelt de voorzitter van Holland Solar, de branchevereniging voor de zonne-energie. ‘Het is een reuzenverbetering. Na twintig jaar onzekerheid wordt het duidelijk welke koers wij kunnen gaan varen. Geen overheid meer die telkens weer een andere kant op vaart. Door te investeren voor de lange termijn ontstaan er meer professionele bedrijven binnen de zonne-energiebranche’, aldus Van Amerongen.

Geschat wordt dat tussen een à twee miljoen huishoudens zonne-energie gaan gebruiken voor het verwarmen van water of de productie van energie. Dat is toch een forse stijging ten opzichte van driehonderd- tot vijfhonderdduizend huishoudens die nu van de ‘zon’ gebruik maken. Misschien, heel misschien Een bouwvakker brengt isolatiemateriaal aan

david rozing /hh

14

FORUM #16/05.09.13

keren de zonnepanelenfabrikanten terug in Nederland. Nederland bezit volgens Van Amerongen inmiddels geen eigen, grote producenten meer. In één jaar tijd verdwenen de laatste bedrijven zoals Scheuten Solar dat na negatieve publiciteit een faillissement aan moest vragen. ‘Zonnepanelen maak je voor de wereldmarkt. Dat kan ook in Nederland, maar dan moet er wel een sterke thuismarkt zijn’, aldus Van Amerongen. In China was en is die thuismarkt er wel. De wereldmarkt werd overspoeld met goedkope, Chinese zonnepanelen.

Toch is niet alles verloren gegaan. Typerend is het verhaal van het in Heerlen gevestigde Solland Solar, opgericht door ondernemer Gosse Boxhoorn, ooit getooid met de eretitel ‘zonnekoning van Nederland’. De enorme goedkope import uit China nekte zijn bedrijf waarna de resten overgenomen werden door de Italiaanse firma Pufin Power. ‘We gingen van driehonderd medewerkers naar tachtig. Sinds de overname in 2012 gaan we een beetje vooruit.

De werkgelegenheid stijgt. Er werken inmiddels negentig mensen hier. In Heerlen worden zonnecellen gemaakt die in de Franse en Italiaanse fabrieken verwerkt worden in de panelen’, vertelt een werknemer: ‘Het gaat beter, maar we zijn er nog niet.’

Lijkt de rol van ons land bij het op grote schaal produceren van zonnepanelen bijna geheel uitgespeeld te zijn, Van Amerongen wijst op het feit dat ondanks alles in Nederland veel kennis aanwezig is op gebied van zonne-energie: ‘Onderschat dat niet. In Nederland bestaat een sterke industrie die toeleverancier is van de zonnepanelenindustrie. Er worden machines geleverd die gebruikt worden voor de productie van zonnecellen.’ De kennisinstituten TNO en ECN zijn bijvoorbeeld betrokken bij het samenwerkingsverband Solliance dat zich richt op het versterken van die kennis. Zo’n 250 onderzoekers in Belgische, Duitse en Nederlandse kennisinstituten werken samen met onder andere Nederlandse fabrikanten. Bij Solliance zijn onder meer het in Nijmegen gevestigde Smit Ovens (glasovens) aangesloten en VDL EDL (afgesloten proceskamers) uit Eindhoven. Beide leveren hooggeautomatiseerde machines voor de productie van zonnecellen of onderdelen ervan. Uit Eindhoven afkomstig zijn eveneens de Solliance-partners OM&T (onderzoek) en Philips Innovation Services.

corbis

Zonnecellen worden nu nog vooral in China gemaakt

het begint op de veluwe Een ongeveer gelijk beeld laat de windturbine-industrie zien. Echte, grote bouwers van windmolens zijn er niet meer, tenzij het in Nederland gevestigde, maar Duitse bedrijf Siemens wordt meegerekend. Maar in de Veluwse bossen rondom het plaatsje Wekerom (Harskamp) vindt voorzichtig een wederopstanding plaats. Lagerwey Wind, officieel gevestigd in Barneveld, is daar definitief begonnen met de productie van grote windmolens met een capaciteit van 3 Megawatt. In Lelystad plaatst aandeelhouder en directeur Henk Lagerweij enkele windturbines, waarvan er een met een lengte van 135 meter waarschijnlijk de hoogste molen van Nederland zal worden. De opdrachtgevers zijn zes boeren; terwijl de Rabobank de transactie mede financiert. Het is Lagerweij’s derde poging om de windmolenmarkt in Nederland te veroveren. ‘Ik kan het niet laten’, vertelde de ondernemer uit Barneveld eerder in dit blad na twee keer failliet te zijn gegaan. Lagerweij nu: ‘De eerste orders komen binnen. Niet alleen uit Nederland, maar ook uit Finland en Turkije.’

Hij is blij dat er überhaupt een Energieakkoord op tafel ligt. ‘In zijn algemeenheid is zo’n akkoord zeker positief. Als er meer windpro15

jecten gaan komen op het land dan heb ik er zeker baat bij’, zegt hij. De provincies willen op het land immers ook meer turbines plaatsen.

De aandacht voor de windenergie in het algemeen groeit, mede door dat akkoord. In de windenergie zit weer toekomst, merkt de ondernemer op die zich eigenlijk al sinds de oliecrisis in de jaren zeventig bezighoudt met de bouw van windmolens. Wel richt hij zich niet meer alleen op de Nederlandse markt. Dat is te riskant. De fabriek in Wekerom heeft met een capaciteit van 24 machines in elk geval voldoende capaciteit.

revival van de windturbine Ton Hirdes, voorzitter van de Nederlandse Wind Energie Associatie (Nwea), houdt het voor mogelijk dat er een revival komt van windturbine-bouwers in Nederland, ondanks de enorme concurrentie uit Denemarken en Duitsland. Ons land wordt zeker met de ambitieuze plannen op zee en het vaste land een aantrekkelijke markt. Hirdes: ‘Het zou zo maar kunnen dat het wat gaat worden met die industrie hier. Er zijn genoeg Chinese fabrikanten die rondkijken in Europa voor het vestigen van bouwlocaties. Het Energieakkoord zou er een stimulerende rol bij kunnen spelen.’

FORUM #16/05.09.13

Wat is het Energieakkoord ook al weer?

Maatschappelijke partijen, milieuorganisaties, werkgevers, werknemers en het kabinet hebben overeenstemming bereikt over een Energieakkoord voor duurzame groei. Het akkoord bevat afspraken over energiebesparing, schone technologie, klimaatbeleid en investeringen. Uitvoering van de afspraken moet resulteren in een betaalbare en schone energievoorziening, werkgelegenheid en kansen voor Nederland in de schone technologiemarkten.

Een akkoord zal in de komende jaren zorgen voor miljarden aan investeringen die leiden tot duizenden extra banen.

Het bedrijfsleven versterkt haar concurrentiepositie en creëert mogelijkheden om te innoveren en te exporteren.

Burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties worden gestimuleerd woningen te isoleren en zelf hernieuwbare energie op te wekken.

Hij wijst erop dat er in Nederland al veel technische kennis aanwezig is bij het ontwerpen, bouwen en onderhouden van windenergieparken. Hirdes: ‘Bij élk Europees windpark op zee zijn Nederlandse bedrijven betrokken.

Meer dan de helft van alle metalen fundaties wordt bijvoorbeeld gebouwd door Sif uit Roermond. Dan heb je bijvoorbeeld ook de baggeraars Van Oord en Ballast Nedam die de parken aanleggen, ingenieursbureaus als Fugro en Arcadis voor het ontwerp ervan, terwijl de werf Heerema bijvoorbeeld de koppelstations bouwt voor netwerkbeheerder Tennet.’ In bijna elke keten van de windenergiebranche (met uitzondering van turbineproductie) is het Nederlandse bedrijfsleven sterk vertegenwoordigd, laat Hirdes aan de hand van een speciale grafiek zien. ‘Ons land heeft heel veel

in de melk te brokkelen. Met een goede thuismarkt heb je een goede basis om mee te draaien binnen Europa’, vindt hij. Nu werken er 2000 mensen in die sector, maar dat aantal kan zich op termijn beslist vervijfvoudigen.

‘Als de handtekeningen onder het Energieakkoord definitief gezet worden’, tekent hij aan.

een mooi masterplan Ook in de installatiebranche wordt veel verwacht van het Energieakkoord. Al die extra aandacht voor duurzame energie gaat zeker voor extra banen zorgen, weet het overkoepelende orgaan UNETO-VNI. Het kabinet zet 600 miljoen euro klaar voor energiebesparing in de particuliere sector.

Daarnaast steekt de overheid elk jaar weer 100 miljoen in het energiezuiniger maken van huurwoningen. ‘Dat gaat de installatie­branche veel werk opleveren’, verklaarde Titia Siertsema, voorzitter van UNETO-VNI onlangs. ‘Een omslag naar een duurzame energievoorziening helpt niet alleen CO2-uitstoot drastisch te verlagen, het levert ook tienduizenden banen op in de bouw- en installatiesector.’ Die duurzame impuls kan de sector goed gebruiken. De installatiebranche zit momenteel in zwaar weer door de crisis. Veel bedrijven zijn

volgens UNETO-VNI alleen maar bezig met overleven.

Voorzitter van het directieteam Aukje Kuypers van het gelijknamige Helmondse familie- en installatiebedrijf Kuijpers – vierde generatie – is blij dat Nederland eindelijk werk maakt van zijn duurzaam beleid: ‘Als je kijkt naar Duitsland dan lopen we hopeloos achter. Het is goed dat er een collectief gedachtengoed ontstaat. Het lijkt een soort masterplan te worden. Dat zou heel mooi zijn.’

Haar bedrijf dat zich richt op het energieneutraal maken van gebouwen en industriële omgevingen, zal er zeker van profiteren. ‘Het is heel prima dat er meer aandacht komt. Het zorgt ervoor dat mensen bewust worden dat we niet alle fossiele brandstoffen in een keer moeten verbruiken. We hebben zelf kantoren waar 150 tot tweehonderd mensen werken, maar waar het energieverbruik niet groter is dan een woonhuis. Veel geld gaat nu richting de windmolens. Dat is goed, je moet ergens beginnen. Maar het zou ook goed zijn als we naar de echte grote energieverbruikers kijken: de industrie- en transportsector. Daar is nog veel meer te halen.’ 

reyer boxem/hh

omslag

www.vno-ncw.nl/energie

1

Vijf oude kolencentrales sluiten hun deuren

2

In 2050 is de energievoorziening volledig duurzaam

3

Er komt een nationaal energiebesparingsfonds; omvang 600 miljoen

bron: SER

ZES CONCRETE MAATREGELEN UIT HET AKKOORD

Honderden miljoenen euro’s staan beschikbaar voor de isolatie

4

van sociale huurwoningen

Er worden ten minste vijftienduizend voltijdsbanen geschapen in onder meer

5

de bouw- en installatiesector

6 Er komen duizenden windmolens op land en zee 16

FORUM #16/05.09.13

Een windmolen wordt gemonteerd in industriegebied de Eemshaven nabij Delfzijl

jeroen poortvliet

column scheer

Pech onderweg Na 21 jaar waren we weer terug op het Praça do Comércio in Lissabon, het grote plein in het centrum aan de Taag. Lang duurde het vrolijk weerzien niet, want enkele uren later werd de handtas van mijn vrouw gepikt van het terras waar we zaten. Eén moment van onachtzaamheid en weg was de vakantiestemming.

Bijkomend van de schrik hoorden we van de serveerster dat er een aantal vaste dieven rondliepen die, verkleed als toerist, met elkaar samenwerkten om argeloze toeristen te pakken te nemen. Leuk om dat achteraf te horen.

Bij het doen van aangifte, tussen andere toeristen die net zo naïef waren geweest, drong pas goed door wat er allemaal weg was.

Paspoort, rijbewijs, huis- en autosleutels, portemonnee, iPhone, bril, oplaadsnoer voor de tablet, ja zelfs de beugels van de kinderen.

Dingen die je achteraf natuurlijk beter in de tent of in de auto had kunnen laten. Gelukkig had ik mijn spullen in de steekzakken van mijn bermuda zitten – die ik vervolgens de hele vakantie heb aangehouden.

Mijn vrouw miste haar iPhone nog het meest. Al die momenten dat ze die even wilde pakken voor een spelletje Wordfeud, om te Facebooken, een whatsapp te versturen of een handige app te raad­ plegen, greep ze nu mis. Had de diefstal toch mooi tot het besef geleid dat ze best wel een beetje iPhone-verslaafd was geworden.

Met een nieuw oplaadsnoer kon ze in elk geval haar tablet nog gebruiken. En de rest van het gezin had zijn iPhone of iPod nog.

Sterker: wifi was het centrale thema tijdens de vakantie. Of de verbinding nu traag was of dat we er voor moesten betalen, als we maar wifi hadden. Op de camping, in het hotel en op locatie.

De rest van de vakantie verliep vlekkeloos, op een klapband in Spanje na. En geen reservewiel. Geluk bij een ongeluk: vlakbij een afrit, waar twee motoragenten stonden die ons naar een pompstation met garage vijfhonderd meter verderop verwezen. Binnen een uur werden we geholpen. Dat daar geen wifi was, boeide even niet.

Paul Scheer

17

FORUM #16/05.09.13

& broer Ondernemen zit in de genen. In deze serie vertellen ouders, kinderen, broers en zussen die samen of ieder een eigen bedrijf hebben over hun overeenkomsten en verschillen.

bedrijf Kemperman Restauratie activiteit Ambachtelijk restauratiewerk vestigingsplaats Bergen op Zoom aantal medewerkers Twee + zzp’ers opgericht 1947 eigenaren Tim (met gitaar) en Marnix Kemperman

18

FORUM #16/05.09.13

‘Ik heb spijt dat ik die stap niet eerder heb gezet’ Hun moeder zag graag dat ze alles samen deden. Ze kan tevreden zijn. Tim en Marnix Kemperman trekken intensief met elkaar op. In hun restauratiebedrijf, maar ook privé. ‘We gaan nu nog samen op vakantie.’

Tekst: Frank den Hoed | Foto’s: Jeroen Poortvliet, familie Kemperman

Tim Kemperman (39)

Marnix Kemperman (37)

‘We hebben veel gedaan voor attractieparken en de entertainment­ industrie. Maar mijn hart ligt toch bij het restauratiewerk. Wij nemen werk aan waar anderen voor weglopen. Laatst nog de restauratie van een blikken ornamentenplafond. Geen mens durft zo’n klus aan te pakken omdat het bijna niet valt te calculeren. En daarom vinden wij het juist leuk.’

‘Ik heb bosbouw gestudeerd in Wageningen. Ik wilde de tropen in.

Maar na twee jaar kwam er een einde aan die droom. Tijdens een prac­ ticum liep ik de ziekte van Lyme op. Toen dat eenmaal was ontdekt, was ik voor driekwart verlamd. Gelukkig is het weer goed gekomen. Na wat losvast werk ben ik op projectbasis bij mijn vader aan de slag gegaan. Elke keer had ik zoiets van: nog één project, daarna ga ik toch weer iets voor mezelf doen. Maar het is er nooit meer van gekomen.’

‘Vaklieden als elektriciens en tegelzetters doen mooi werk. Ik heb daar bewondering voor. Maar in ons werk draait het om echte eyecatchers.

Iedereen kijkt er naar. En dat spreekt me aan. Uiteindelijk gaat het toch om de eer van je werk: je wilt graag een complimentje hebben. Marnix denkt daar precies zo over. Wij meten het succes van ons bedrijf af aan het werk dat we krijgen, niet aan de verdiensten.’

‘Mijn moeder heeft er van kinds af aan in geramd dat mijn broer en ik alles samen moesten doen. Toen ik voor het eerst uitging, riep hij: ‘Mag ik ook mee?’ Ik heb het één keer gewaagd om nee te zeggen. Maar dat was ook gelijk de laatste keer. Toen ik studeerde kwam hij wekelijks langs. Hij heeft twee jaar bij mij en mijn vrouw gewoond. En we gaan met elkaar op vakantie. We hebben er ook nooit over getwijfeld of we met elkaar zouden werken. Het is gewoon gebeurd.’

‘Ik ben zakelijker dan Marnix. Dat merk ik als we praten over de te volgen koers. Hij denkt dan meer aan een nieuw product, een nieuwe manier van werken. Terwijl ik meer denk waar we ons geld verder nog kunnen verdienen. Hij geeft ook wat gemakkelijker geld uit dan ik.

Dan staat er ineens een nieuwe machine, of komt er een pakketje van DHL binnen. En krijg ik een paar weken later de rekening.’

‘Het was geen uitgemaakte zaak dat wij samen het bedrijf van mijn vader zouden voortzetten. In mijn middelbareschooltijd heb ik nog weleens gedacht over iets in de horeca. Ik hield wel van uitgaan. En ik vond mezelf ook wel een gezellig iemand. Dus ik dacht: misschien iets in een bar of zo. Ik was geen schooltype – mijn broer veel meer – maar voor een vak als geschiedenis haalde ik altijd achten en negens. Maar ik heb er nooit bij stilgestaan of ik daar wat mee kon doen. Mijn vader heeft nooit druk op me uitgeoefend. Hij vond dat ik moest doen wat ik wilde. Hij zei: Ik heb liever dat je niet bij mij komt werken en dat je gelukkig bent dan dat je bij mij komt werken en ongelukkig bent.’

‘Midden jaren negentig ben ik naar Duitsland gegaan. Ik heb daar voor Warner Bros gewerkt als beeldhouwer. Toen het park zo’n beetje af was, kwam mijn vader met een advertentie van Disney op de proppen.

Na twee jaar receptiewerk bij Eurodisney en werk aan boord van de Eurostar-trein, begon het toch te kriebelen. En eind jaren negentig heb ik alsnog de overstap gemaakt naar het familiebedrijf. Ik heb daar geen moment spijt van gehad. Het enige waar ik spijt van heb, is dat ik die stap niet jaren eerder heb gezet.’

‘We hebben twee heel verschillende karakters. Ik zie het in ons werk. Ik ben erg precies. Soms té precies. Tim is gemakkelijker. En daardoor daadkrachtiger. Hij is echt iemand die zijn schouders er onder zet, er voor gaat. Ook buiten het werk trekken we veel met elkaar op. Ik heb nog een tijdje met hem samengewoond. En we gaan nu nog samen op vakantie. Het gaat eigenlijk allemaal heel natuurlijk. Je ziet dat niet veel. En ik besef dat dit wel bijzonder is. Want als er geld in het spel komt, is zelfs een bloedband geen garantie.’

‘Mijn broer zou zich geen ander werk kunnen voorstellen. Ik zie mezelf nog weleens in een zonnig oord een bed en breakfast runnen. Maar nu nog niet. Ik vind dit werk nog veel te leuk. Al was het maar vanwege de vrijheid die het biedt. Maar ik zie mezelf op mijn 60ste geen zware stukken natuursteen meer sjouwen. Misschien dat ik tegen die tijd iets kan doen in de advisering. Maar dan wel binnen mijn vakgebied.’ 

19

FORUM #16/05.09.13

actueel

De wereldwijde strijd om de toegang tot grondstoffen is in volle gang. Nederland is als klein land met een grote exporteconomie kwetsbaar als geen ander.

Gaat de circulaire economie – het telkens opnieuw gebruiken van grondstoffen – ons redden?

Tekst: Remko Ebbers | Foto: Joost van den Broek/HH

20

FORUM #16/05.09.13

26 miljard euro Uit de Monitor materiaalstromen 2013 van van het CBS blijkt dat bijna 4,5 procent van de toegevoegde waarde in Nederland afkomstig is van producten met schaarse metalen. Er wordt dus voor meer dan 26 miljard euro aan verdiend. Dan hebben we het nog niet over de opbrengst van biologische (landbouw)grondstoffen en aardolie.

voor zorgt dat je weinig van die grondstof nodig hebt (of je zoekt naar alternatieven), dan is de bestaanszekerheid van het bedrijf al verbeterd.

zilver uit films

De vuilnisbelt wordt overbodig. Dat is het uitgangspunt van de circulaire economie. Afval bestaat niet, producten worden aan het einde van hun levensduur weer omgezet in grondstoffen. Het is een concept dat al menig ondernemer enthousiast heeft gemaakt. Ook door TNO en het The Hague Center for Strategic Studies (HCSS) die op 27 augustus een studie over de toekomstige beschikbaarheid van grondstoffen voor de Nederlandse industrie publiceerden, wordt het begrip omarmd.

Niet zo raar want als de import van grondstoffen lastiger of duurder wordt, is het een logische zet om eens te kijken welke grondstoffen je zelf hebt. Dat zijn er meer dan menigeen denkt. Veel basismateriaal is terug te winnen door hergebruik, stellen TNO en het HCSS. Duizend kilo mobiele telefoons bevat meer goud dan 1.000 kilo gouderts. Na gebruik zou een product helemaal teruggebracht moeten worden naar de grondstoffen. Zo kun je jaren doen met een metaal dat je maar één keer hoeft te importeren. Als je er nu ook nog 21

FORUM #16/05.09.13

Om dit te doen is een behoorlijke omslag in denkwijze nodig. Niet alleen bij de bedrijven en consumenten, die er aan moeten wennen dat niets afval en alles grondstof is. ‘De natuur produceert geen afval’, zegt Jalal Laham van het vleesverwerkend bedrijf Teeuwissen.

‘Het is afval omdat wij zéggen dat het afval is.’ Teeuwissen produceert voor menselijke consumptie, maar ook hondenvoer en farmaceutische producten. ‘Traditioneel is het vlees van een varken de helft van zijn gewicht, maar 90 procent van zijn waarde. Wij hebben die opbrengstverhouding kunnen veranderen in 60 procent voor vlees en 40 procent voor de restproducten, door die rest om te zetten in grondstoffen voor bijvoorbeeld medicijnen.’ Het bedrijf werkt ook buiten de vleesindustrie. Een zusterbedrijf heeft de afgelopen jaren 160 duizend kilo zilver uit oude films teruggewonnen, zegt Laham trots.

TNO berekende eerder dit jaar in een studie dat een circulaire economie Nederland bijna 7,5 miljard euro oplevert en 54 duizend banen. Niet te berekenen is hoeveel er verder nog verdiend kan worden door de sterkere kennispositie die Nederland in de wereld krijgt.

Maar is de circulaire economie daarmee dé oplossing die alle andere strategieën overbodig maakt? Niet per se, blijkt uit het verhaal van Ton van Veen, directeur duurzaamheid van Philips. Eén van zijn paradepaardjes is het hergebruik van de kunststof van de Senseokoffiezetapparaten. ‘Dat kun je drie keer doen’, noemt Van Veen een beperking. ‘Daarna is het materiaal zo gedegenereerd dat we het niet meer kunnen gebruiken. Maar goed, dan zijn we twintig jaar verder en zal er wel een oplossing voor zijn om dat weer op te werken.’

drie poten Voor bedrijven gaat het om willen en kunnen, maar ook om bedrijfszekerheid. Voor veel producenten is er geen alternatief voor hun grondstof of is een alternatief zo duur dat ze zich de markt uit prijzen. Zo is het volgens Ton van Veen heel moeilijk om aan hoogwaardig gerecycled plastic te komen. ‘De plasticinzameling is een chaos, alles ligt doorelkaar.’ Het winnen van grondstof uit afval is gecompliceerd en duur. In het geval van de Senseo is de gerecyclede grondstof ongeveer net zo duur als ‘maagdelijk’ kunststof. Bij een strijk­

actueel

INGE VAN MILL/HH

‘DE NATUUR PRODUCEERT GEEN AFVAL. HET IS AFVAL OMDAT WIJ ZÉGGEN DAT HET AFVAL IS’

geschikt/ongeschikt

draaiende te houden dan het hameren op circulaire productieprocessen.

Zo zal de economische diplomatie, ook in Europees verband, erop gericht moeten zijn om de wereldhandel open te houden en de toegang tot grondstoffen te verzekeren. Nederland zou daarnaast goed moeten samenwerken met Duitsland, stelde VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes tijdens de presentatie van de TNO-studie. ‘Duitsland is verder met de ontwikkeling van een samenwerkingsverband tussen bedrijven en overheid. Nederland kan zijn grote kennis over ketenbeheer inbrengen.’

Ook is het een wens van het bedrijfsleven dat er een internationaal grondstoffenagentschap komt, zoals er ook een Internationaal Energieagentschap is. Dit publiceert over ontwikkelingen, trends en feiten over de beschikbaarheid van grondstoffen.

Voor ondernemers die bezig zijn hun eigen strategieën te bepalen, zou een langetermijnvisie van de overheid geen overbodige luxe zijn. ‘Wij raken er aan gewend dat er om de twee jaar een nieuw kabinet komt met om de twee jaar een andere visie’, mopperde Wientjes. 

Lang niet voor elke sector en voor elke grondstof is het cradleto-cradle-recept toepasbaar. Er zal dus meer nodig zijn om de economie

www.vno-ncw.nl/duurzaamondernemen

ijzer uit de fabriek in Singapore, gemaakt van onder andere hergebruikte PET-flesjes, valt de vergelijking ongunstig uit voor het gerecyclede materiaal. Dat het bedrijf dat toch gebruikt, komt omdat Philips dat per se wil. Van Veen: ‘En ik geloof dat we in de toekomst toch moeten, dus beginnen we er nu alvast mee.’

Toch is het onverstandig om onszelf rijk te rekenen met de circulaire economie. Uiteindelijk hangt veel af van de markt. Als cradle-to-cradle al een algemeen toepasbaar verdienmodel zou zijn, was het al massaal overgenomen. ‘Uit het rijtje people, planet, profit, moeten alle drie de elementen aanwezig zijn’, zegt Jo Cox, directeur van papierbedrijf Smurfit Kappa. De onderneming verwerkt een kwart van het in Nederland ingezamelde oud papier tot nieuwe producten. ‘Als één van die poten er niet is, valt de tafel om. Ook ngo’s snappen heel goed dat een bedrijf niet moet omvallen. Anders heb je geweldige plannen, maar geen bedrijf om die uit te voeren.’

22

FORUM #16/05.09.13

buiten beeld

‘Geen ad hoc stress meer’

Frans Cremers (61) Was: financieel bestuurder VNU Is: commissaris NS, Schiphol, Vopak, Imtech, Unibail-Rodamco, SBM Offshore

‘Als het blad Management Scope mij uitroept tot de machtigste commissaris van Nederland, dan heb ik daar niks mee. Dat soort lijstjes zeggen mij weinig. Ik voel me ook niet geroepen om namens alle commissarissen te spreken. Ik zie mezelf liever als een eenvoudige broodwinner die hopelijk met beide benen op de grond staat.’

‘Mijn vertrek bij VNU op mijn 52ste was niet bedoeld als vervroegd pensioen. Het klopt dat ik meer tijd voor mijn familie wilde hebben, maar met de zeven commissariaten die ik nu heb, kun je spreken van een fulltime job. Ik ben een zzp’er die zich met zeven bedrijven bezighoudt in plaats van het ene hiervoor. Het is daardoor een stuk gevarieerder.’

‘Per commissariaat ben ik – in normale tijden –

23

ongeveer een maand per jaar kwijt. Ik schrijf tijd voor mezelf om de discipline erin te houden. Het is minder hectisch dan in de VNU-tijd, met minder ad hoc stress. Als bestuurder moet je onmiddellijk op van alles reageren. Daarnaast neemt het reizen veel tijd in beslag. In de acht jaar bij VNU heb ik in totaal wel een jaar in de VS doorgebracht aan reizen. Nu zit ik bij wijze van spreken elke avond om 6 uur aan de piepers.’

‘Ik heb nog tijd over voor andere dingen.

Twee à drie maanden per jaar zit ik in mijn huis in Zuid-Frankrijk. Van daar uit kan ik ook werken, want er staat een bureau en er is internet.’

‘Onlangs ben ik commissaris geworden bij Imtech, met de optie om over anderhalf jaar president-commissaris te worden. Het wordt geen plain sailing, want Imtech maakt nu een moeilijke tijd door na fraudegevallen in Polen en Duitsland. Dat was juist de reden om ja te zeggen. Ik wil helpen het bedrijf er weer bovenop te krijgen, en voorkomen dat er mensen moeten worden ontslagen. Ik denk dan aan een werknemer die thuis moet vertellen dat hij geen werk meer heeft.’

FORUM #16/05.09.13

‘Als het tegenwoordig mis gaat bij een bedrijf, dan wordt meteen gewezen naar de raad van commissarissen. Het is een Pavlov-reactie. Ik vind dat de samenleving te hoge verwachtingen heeft van commissarissen. De wet zegt dat wij ons moeten beperken tot toezicht houden en adviseren. Een commissaris moet niet gaan managen met één bil op de stoel van de raad van bestuur.’

‘Als een bestuurder het niet goed heeft gedaan en moet afvloeien, ben je eigenlijk al te laat als raad van commissarissen. Maar je stuurt iemand niet weg bij de eerste twijfel. Daarnaast gaat ondernemen ook gewoon niet altijd goed. Het is vaak niet zwart-wit.’ 

Tekst: Paul Scheer | Foto: Sam Rentmeester

vijf vragen aan

jan ernst de groot over de steenkolendialoog

‘Het is een weerbarstig onderwerp’ I

s het overleg mislukt, zoals sommige berichten in de pers suggereren? ‘Toen de dialoog begon, is er een aantal concrete

doelstellingen afgesproken. Die zijn bijna allemaal gehaald. We weten nu waar de kolen vandaan komen en er is een protocol ontwikkeld om beter te kunnen beoordelen hoe mijnen presteren. Ook is onze dialoog de aanzet geweest voor de oprichting van een organisatie hiervoor op Europees niveau, Bettercoal. Maar het blijft een weerbarstig onderwerp waarbij veel partijen betrokken zijn en dus zijn er ook veel uiteenlopende standpunten.’

B

etere informatievoorziening, een protocol. Is dat genoeg?

‘Het is een eerste stap. Met ons protocol kan de energieleverancier in de praktijk eenvoudig nagaan of de omstandigheden bij de mijn waar hij zijn kolen inkoopt, ook echt deugen. En een inkoper kan beter bepalen hoe hij misstanden kan helpen voorkomen. Het handboek hebben we gemaakt met alle partijen samen. De focus was alleen op de echte issues, welke zijn dat, wat is de impact in de praktijk en hoe kun je daar invloed op uitoefenen? Niet meer alleen een checklist afvinken. Zo’n focus vroeg om een pragmatische instelling van alle partijen. Dat is gelukt. En nu moet het protocol in de praktijk gebruikt gaan worden.’

W

aarom spreken sommigen dan toch over een mislukking?

Hoe kun je de omstandigheden bij de winning van steenkolen verbeteren? Dat was het doel van de Dutch Coal Dialogue, een overleg van steenkoolgebruikers, leveranciers en belang­ hebbenden. Onlangs verscheen het eindrapport. ‘De prestaties van de mijnen kunnen nu gemeten worden’, aldus dialoogvoorzitter Jan Ernst de Groot, in het dagelijks leven directeur bij TNT Express.

‘Bij het begin van de dialoog hebben de energieleveranciers verwachtingen gewekt die hoger waren dan ze uiteindelijk hebben willen of kunnen waarmaken. Zo geven de energiemaatschappijen op hun websites nog steeds geen volledige informatie over de herkomst van hun kolen. In het Google-tijdperk is dit een achterhaalde discussie. Die teleurstelling wordt nu door sommigen een beetje opgeklopt omdat er wordt voorgesorteerd op een politiek debat hierover.’

‘De dialoog is een privaat initiatief. Overheid en Sociaal-Economische Raad hebben al eerder aangegeven dat ze de voorkeur geven aan zelfregulering. Het rapport is nu ter informatie naar de regering gestuurd.’

D

M

utch Coal Dialogue. Wat is dat in hemelsnaam? ‘Er waren in

2010 zorgen over de steenkool die verbruikt wordt in Nederland.

Deugen de omstandigheden bij de mijnen wel? Worden de mensenof vakbondsrechten er niet geschonden en het milieu verziekt? De Nederlandse energiebedrijven beloven op hun website dat hun steenkolen op een fatsoenlijke manier zijn gewonnen, maar er zijn in de praktijk nogal wat incidenten in en rondom mijnen. De bedrijven konden niet duidelijk maken bij welke mijn ze inkochten en welke actie ze ondernemen om die incidenten tegen te gaan. Aan de dialoog namen kolengebruikers als Essent, Nuon en Tata Steel, buitenlandse mijnbouwbedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en internationale milieuorganisaties deel. De Nederlandse overheid was aanwezig als waarnemer.’

24

FORUM #16/05.09.13

oeilijk onderwerp dus? ‘Ja, ook door de veranderingen in de

markt. Met de opkomst van schaliegas worden Amerikaanse kolen hier nu gedumpt. Door de lage prijs is steenkool een grondstof die een grote rol zal blijven spelen, zeker zo lang de prijs voor emissierechten zo laag is. Steenkool is omstreden maar zolang het wordt gebruikt, heb je de plicht om het zo duurzaam mogelijk te doen.

De zakelijke klanten zijn nog vooral gericht op de prijs, daardoor is de aandacht van sommige energiebedrijven voor de dialoog verslapt. Het onderwerp is zeker nog niet af. Het is nu aan de energiebedrijven om de aanbevelingen toe te passen in de praktijk.’ 

Tekst: Walter Devenijns | Foto: TNT Express

uitspraken

‘Een familiebedrijf geeft trots en vreugde. En dividend.’

Koos van Oord, voormalig topman van de Van Oord Groep, De Telegraaf van 12 augustus

‘Ik wil iets goeds neerzetten. Het resultaat is geld.’

Frans Gazendam, dga van Rupro Beheer, Elsevier van 24 augustus

‘Ik kan het woord Arabische Lente niet meer horen.

Het is een barre winter geworden in grote delen van het Midden-Oosten.’

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, HP/De Tijd van 28 augustus

‘De innovatie bij de overheid weet het niveau van amateuristisch gepruts niet te overstijgen.’

Frans Nauta, oud-lid Innovatieplatform, Het Financieele Dagblad van 13 augustus

‘Centrale bankiers zijn tegenwoordig net zo populair als popsterren – en terecht.’

Raghuram Rajan, de nieuwe centrale bankier van India, NRC Handelsblad van 7 augustus

‘Het is niet populair om te zeggen op dit moment, maar eigenlijk gedragen banken zich heel rationeel.’

Delta Lloyd-topman Niek Hoek, Het Financieele Dagblad van 25 augustus

‘Ik ben niet erg van het terugkeren, maar van het moderniseren.’

Staatssecretaris Martin van Rijn van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, AD van 26 augustus

‘De SP staat dichter bij een verstandig liberaal beleid dan de VVD.’ VVD-coryfee Johan Witteveen, AD van 24 augustus

‘Wij hebben de wijsheid niet in pacht. Maar wij hebben natuurlijk wel een idee waar het met Nederland naar toe moet.’

Premier Mark Rutte, De Telegraaf van 24 augustus 25

FORUM #16/05.09.13

achtergrond

CREPEREN OF INNOVEREN?

‘MET SOMMIGE CONCURRENTEN GA IK HET GEVECHT NÍET AAN’ Een interactieve etalage, een filmproductie, boek­presentaties met theater­voorstellingen erbij.

Wie lef heeft, kan als winkelier nog steeds een goed belegde boterham verdienen. ‘Je overleeft alleen als er iets te beleven is.’

Tekst: Frank den Hoed | Foto’s: Ilya van Marle

26

FORUM #16/05.09.13

Natuurlijk heb je als winkelier best in de gaten dat er minder klanten komen. Maar ineens kan het heel hard gaan. De aanhoudende crisis, de concurrentie van het web. De verhalen zijn bekend: steeds meer winkeliers houden het voor gezien. En er zijn er maar weinig die in deze tijd een winkel beginnen of overnemen. Met als gevolg dat nu al gemiddeld 8 procent van de winkelpanden leeg staat. In sommige gemeenten ligt dat percentage nog hoger, zoals in Enschede (12 procent). En in Schiedam staat inmiddels één op de vijf winkels er verlaten bij. Begin dit jaar becijferde ABN AMRO nog dat de leegstand in Nederlandse winkelgebieden oploopt naar 14 procent in 2020.

Toch zijn er ook nu nog winkeliers die het goed doen. Die groeien tegen de verdrukking in. Die niet zitten weg te kwijnen, maar juist kansen zien en nieuwe dingen uitproberen. Niet creperen, maar innoveren.

Martin van Warmerdam, eigenaar van Van Warmerdam Opticiens in Den Bosch, heeft er alle vertrouwen in dat een winkelier ook in dit tijdperk van een ‘krimpende bestedingsruimte’ en een groeiende trek naar het internet een goed belegde boterham kan verdienen.

Maar daarvoor zal hij dan wel alles uit de kast moeten halen. En vooral ook keuzes moeten durven maken. Van Warmerdam kiest zelf graag voor onorthodoxe methodes. Met de film Paris Pursuit – a movie to see as well as to be seen gaf hij drie jaar geleden zijn visitekaartje af. James Bond zou bijna jaloers worden bij het zien van de flitsende actiefilm. Een rolprent compleet met spannende achtervolgingsscenes en een verrassende ontknoping. De boodschap: kom bij mij kijken naar de nieuwe brillencollectie van de Franse topontwerper Alain Mikli. Het effect van de film en de campagne waarvan deze deel uitmaakte ijlt nog steeds na.

swipen naar een bril

De pop-up-store van Martin van Warmerdam Van Warmerdam Opticiens | Den Bosch ‘De winkelier naast me stopte er twee jaar geleden mee. En dan zit je ineens met zo’n lege plek in de straat. Dat leek me geen leuk vooruitzicht. Ik heb het pand voor een half jaar gehuurd en het omgetoverd tot Ray Ban store. Ik heb er een vitrine in gezet die ik heb gevuld met zonnebrillen. En ik heb twee studentes wat basiskennis optiek bijgebracht, waarna ze als verkoper aan de slag konden. Wel grappig: ze wisten na mijn stoomcursus al meer te vertellen over zonnebrillen dan de dames bij de Bijenkorf. Ik ben die Ray Ban Store – ja, noem het maar een pop up store – begonnen om een beetje geld te maken. Maar het is een echt succes geworden.’ http://www.youtube.com/watch?v=nsqI3BzYbZQ

27

FORUM #16/05.09.13

Alain Mikli is een exclusief brillenmerk. En dat sluit aan bij de rest van het assortiment van Van Warmerdam. Daar heeft hij bewust voor gekozen. ‘Je kunt tegenwoordig overal brillen kopen. Bij zaken als het Kruidvat, Etos, ja zelfs bij de benzinepomp liggen ze voor een habbekrats. Als je met dat soort zaken het gevecht aangaat, zal je dat nooit winnen.’ Dus concentreert hij zich op het hogere marktsegment. ‘We werken, om in kledingtermen te spreken, op het niveau van de Society Shop en de Bijenkorf. Maar dan met meer persoonlijke aandacht. En dat kom je nog maar weinig tegen.’ Hij mikt met zijn handel op mensen tussen 30 en 65 jaar met een inkomen van anderhalf keer modaal en hoger. Mensen die graag wat extra presentatie willen en ook bereid zijn daarvoor extra te betalen. Mensen ook die gaan voor kwaliteit. ‘Natuurlijk kan je je brillenglazen uit het Verre Oosten halen. Die zijn heel goedkoop. Maar wij betrekken de glazen nog bij Zeiss. Daardoor hebben wij de mogelijkheid om ze optimaal op het montuur af te stemmen.’

Maar hoe zorg je dat die mensen bij je in de zaak komen om het verschil te ervaren? Van Warmerdam – die nu even een opvallend lege etalage heeft – zou zijn zaak in het centrum van Den Bosch kunnen volstouwen met monturen. Maar hij verwacht daar weinig heil van. Liever probeert hij de aandacht op een andere manier te trekken. ‘We hadden begin dit jaar een actie in samenwerking met Ray Ban. Daarbij had je de mogelijkheid om interactief brillen te passen. Gewoon buiten, voor de zaak. Je kon swipen, door het raam van de etalage heen. Een bril kiezen en je keuze vervolgens op Facebook delen met je vrienden, om zo te horen wat zij ervan vonden.’ Tot hoeveel harde euro’s extra omzet de interactieve etalage heeft geleid, durft Van Warmerdam niet te zeggen. Maar dat hij heeft bijgedragen aan z’n naamsbekendheid, staat voor hem vast. ‘In drie weken tijd zijn er vijfhonderd foto’s op Facebook gezet. Maar er zijn er meer dan tweeduizend gemaakt. Dat betekent dat er in die periode wél dik tweeduizend mensen voor m’n etalage hebben staan dollen. En daarvan is er gegarandeerd later een aantal in de zaak terug geweest.’

achtergrond

evenementenkalender Een winkel overleeft alleen als er iets is te beleven. Al was het maar om de drempel om binnen te lopen zo laag mogelijk te houden. Collega’s die dat niet voor elkaar weten te krijgen, krijgen het steeds moeilijker, verwacht Monique Burger, eigenaresse van De Nieuwe Boekhandel in het Amsterdamse stadsdeel Bos en Lommer. Ze doet er alles aan om die psychologische barrière weg te nemen. En ze voelt zich daar prettig bij. ‘Het past me heel goed om op deze manier te ondernemen. Het is dynamisch, je hebt veel contact met je klanten, je betrekt ze heel direct bij je winkel.’ Burger krijgt zoveel boeken binnen dat het onmogelijk is ze allemaal te lezen. Maar ze wil haar klanten wel op weg helpen. Dus werkt ze voor de boeken die ze zelf niet heeft kunnen lezen met aanbevelingen van klanten. ‘Daarmee vergroot je je kennis, maar je ontsluit zo ook een nieuw gebied voor andere klanten. Het is ook leuk om klanten te laten meedenken over je assortiment. Want we zijn hier niet voor onszelf, maar voor de klant. Dat de klant alles kan vinden dat hij zoekt en er blij van wordt.’

Burger houdt er een evenementenkalender op na waar zelfs een doorgewinterde evenementorganisator het warm van krijgt. ‘We hebben sowieso veel boekpresentaties. Bijeenkomsten waarbij een auteur simpelweg voorleest uit eigen werk. Maar ook presentaties waarbij we er een hele theatervoorstelling omheen bouwen, compleet met muziek. Bij dat soort gelegenheden staan er al snel tachtig tot honderd man in de winkel.’ Bijna elk boek leent zich volgens Burger voor een leuke activiteit. ‘Probleem is dat ik dik vijfduizend titels op voorraad heb. Dus dat gaat niet werken. Maar een aantal activiteiten per week, dat is toch het minste wat ik wil doen. Want het is echt leuk om met een idee uit een boek aan de gang te gaan.’ Ook als het gaat om een kookboek. Staan de auteurs van het kookboek samen met klanten te koken. Onder het genot van een proefhapje krijgt men te horen hoe het boek tot stand is gekomen, waar het gerecht van is gemaakt en waar de ingrediënten vandaan komen. Zoiets is echt leuk om te doen.’

Meepraten met Monique Burger De Nieuwe Boekhandel | Amsterdam ‘Twee weken geleden heb ik nog een inkoopgesprek gehad met een grote kunstboekenuitgever. Daar zat een klant bij die heel veel weet van kunstboeken. Ik heb in de winkel boeken in alle genres: kookboeken, kinderboeken, thrillers, geschiedenis, romans.

En ik probeer natuurlijk zo deskundig mogelijk te zijn. Maar je kunt niet alles weten en niet overal gaat je hart even sterk naar uit. Dan is het toch mooi als je in een voorkomend geval kan terugvallen op de expertise van je klanten? Zij zijn daar erg van gecharmeerd. Want waar wordt dat nog aan je gevraagd?’

28

FORUM #16/05.09.13

Niet onbeperkt cadeautjes weggeven zegt Ernst Wijdeman Wijdeman Schoenen | Alkmaar ‘In tegenstelling tot sommige collega’s die ook actief zijn op het web, werk ik niet met kortingen, vouchers en dat soort lokkertjes. Ook waar het aankomt op het terugsturen van zendingen doe ik het net even anders dan vele anderen. Internet leidt tot retouren, daar kom je niet onderuit. Maar we weten het percentage laag te houden door mensen zo goed mogelijk te informeren. Maar ook omdat we niet alles gratis laten terugsturen. Dat moet wel om de verkoopkosten niet de pan te laten uitrijzen.

Je kunt nu eenmaal niet onbeperkt cadeautjes weggeven.’

omzet van het web Zoals veel van z’n collega’s had Wijdeman Schoenen al langer een eigen website. Maar meer dan een etalagefunctie had deze niet. In de tijd dat de vader van Ernst Wijdeman nog de scepter zwaaide in het bedrijf, had hij nog de filosofie dat hij de mensen liever zag langskomen in een van de filialen in de Alkmaarse binnenstad om schoenen te passen. Maar die virtuele etalage werd steeds vaker bezocht. En er kwamen steeds meer telefoontjes van mensen die vroegen of de schoenen niet konden worden opgestuurd. In 2004, het jaar dat Wijdeman de zaak van zijn vader overnam, zette hij de eerste stappen op weg naar een volwaardige webshop. Maar het duurde nog tot 2008 voordat hij definitief de koers verlegde. De fysieke winkels spelen nog steeds een dominante rol in het bedrijfsmodel van de Alkmaarse schoenenzaak. Maar de rol van het web is snel gegroeid. Anno 2013 haalt Wijdeman 30 procent van zijn omzet uit webverkopen. ‘We bieden in onze zaken een uitgebreid assortiment dames- en herenschoenen. Daarnaast hebben we als specialiteit damespasvorm. Zelfs die laatste groep wordt online steeds actiever. Om te kopen, maar ook om hun huiswerk te doen. Ook deze mensen zitten ‘s avonds met een tablet op schoot televisie te kijken.’

Wijdeman heeft er dankzij de website veel nieuwe klanten bij gekregen. Hij verkoopt inmiddels schoenen in heel Nederland en zelfs al over de grens. En hij gaat uit van een rustige groei. Met als stevige basis zijn fysieke winkels. 

29

FORUM #16/05.09.13

ondernemerspanel

Slim bezuinigen?

Wat zal de boodschap van het kabinet op Prinsjesdag zijn? Alleen maar bezuinigen? Ondernemend Nederland houdt zijn hart vast, en hoopt ondertussen dat er toch nog iets van een visie te zien zal zijn.

Tekst: Walter Devenijns | Foto’s: Christiaan Krouwels, Nout Steenkamp

René Doors / Crystal Group / Bergen

‘Ik mis visie’ ‘Wat ik mis bij dit kabinet is visie over hoe we in Neder­ land met de toekomst om willen gaan. In tien jaar tijd hebben we veel regeringen zien komen en gaan. Er zou gezocht moeten worden naar een regering die, boven alle partijen staand, de komende tien jaar kan regeren met een meerjarenplan.’

‘Er wordt nu teveel naar de kostenkant gekeken. Ja, natuurlijk is het goed dat de overheidsbegroting in de

Jan van Gerven / Rundveehouderij Van Gerven / Riethoven

‘Laat ons met rust’ ‘Ik hoop te horen dat ze het bedrijfsleven en zelfstandi­ gen met rust laten; al die groepen dus die voor werkgele­ genheid zorgen in dit land. Ik heb te doen met de zzp’ers.

Ze zijn vaak zpp’er geworden omdat ze zonder baan zijn geraakt en vaak zijn de inkomsten te gering om zich tegen arbeidsongeschikheid te verzekeren of geld te reserveren voor hun pensioen. Het zou niet goed zijn als die financieel getroffen zouden worden. Maar ik ben

bang dat dit kabinet toch weer geld nodig heeft.’

‘Ik heb het eigenlijk gehad met deze regering. Ik kan er niet goed mee overweg. Hun beleid van telkens regels te veranderen en onder meer rode diesel af te schaffen kost me op dit moment een hoop geld. Dat is nog wel op te brengen, maar ik bezuinig wel op het inhuren van externe werkkrachten. Dat is natuurlijk weer niet goed voor de werkgelegenheid. Gelukkig draait de rundveehouderij erg goed, want er is in de wereld enorme vraag naar melk­ poeder.’

Manon Janssen / Ecofys / Utrecht

‘Slim bezuinigen’ ‘Ik hoop dat dit kabinet niet alleen op de kosten bezuinigt maar ook slim investeert. Dat zou pas een mooie combi­ natie zijn voor onze economie. Ik snap dat er ergens bezuinigd moet worden, maar combineer dat met slimme maatregelen. Zo is er binnen de SER een Energie­ akkoord af­gesloten. Heel veel partijen steunen dat. Het is wat dat betreft een breed gedragen akkoord. Er staan veel maatregelen in die bijvoorbeeld goed zijn voor de

30

gaten wordt gehouden, maar het gevolg is wel dat mensen meer gaan bezuinigen. De consument krijgt meer te verwerken, waarna het bedrijfsleven op zijn beurt weer de klappen krijgt.’

‘De boekhouder regeert dus. En of de bezuinigingen door de Kamer komen is de vraag.’

‘Typisch is dat ze de zzp’ers financieel aan willen pakken.

Daardoor tref je nog meer mensen die straks werkloos worden. Wie kan dat betalen? De overheid natuurlijk en dus uiteindelijk weer de burger en de ondernemer.’

FORUM #16/05.09.13

bouwsector. Zo moeten heel veel woningen energiezui­ nig gemaakt worden. Dat is echt beleid voor op de lange termijn.’

‘Ik hoop dat dit kabinet de afspraken uit het Energie­ akkoord opneemt in de begroting. Dat onderwerp moet structureel aangepakt worden. Niet dat de maatregelen en besluiten na een jaar weer teruggedraaid worden zoals in het verleden te veel is gebeurd, want dat ver­nietigt pas veel energie.’

VERENIGING 32 mens

Idols voor bedrijven? lex van lieshout

• Personalia

33 branche • ‘Werkplekken voor jongeren gezocht’ • Pomphouders in de knel door ‘grenstanken’ • Wientjes ‘test’ onbemande helicopter • ‘Oneerlijke concurrentie Roemenen en Bulgaren schaadt onderhoudsbedrijven’ • Even bellen met Frans Swinkels, Adams musical instruments

V.l.n.r. Camiel Eurlings (KLM), Michaël van Straalen (MKB-Nederland), Simon Smits (Buitenlandse Zaken) en Jan Hommen (ING)

Het mag van de initiatiefnemers geen Idols voor bedrijven heten, maar het Oranje Handelsmissie Fonds lijkt er wel een beetje op. Bedrijven die willen exporteren, maar vastlopen bij de voorbereidingen, kunnen hun bedrijfsplan aanmelden bij het initiatief van ING, KLM, MKB-Nederland en het ministerie van Buitenlandse Zaken dat 27 augustus werd gepresenteerd.

Het fonds is opgericht naar aanleiding van de troonsbestijging van Willem Alexander.

Het koningshuis speelt een belangrijke rol bij handelsmissies. De vier organisaties knopen hun netwerken aan elkaar om jaarlijks tien bedrijven te helpen bij hun exportplannen. Zij krijgen een volledig begeleide deelname aan bestaande handelsmissies, een speciaal op maat ontwikkelde handelsmissie of deelname aan internationale beurzen ter waarde van 10.000 euro.

ING-bestuursvoorzitter Jan Hommen en zijn drie partners verwachten dat andere ondernemers geïnspireerd raken door successen van de winnaars. ‘We richten ons op innovatieve, duurzame bedrijven uit de top­sectoren die het nét niet redden om hun exportplannen te verwezenlijken’, omschrijft Hommen de doelgroep. ‘Denk aan ondernemingen met een omzet tussen de 2 en 30 miljoen euro. Het moeten inspirerende bedrijven zijn, die een voorbeeld kunnen zijn voor hun collega’s.’ Wat Hommen betreft blijft het bij ondersteuning: ‘Wij gaan ze niet zeggen wat ze moeten doen.’

Op 15 oktober sluit de inschrijving voor dit jaar, daarna buigen de vier organisaties zich over de uitverkiezing van hun tien aansprekende winnaars. Hoe daarna andere ondernemers geïnspireerd gaan worden, is nog niet duidelijk. www.oranjehandelsmissiefonds.nl

31

FORUM #16/05.09.13

35 regio • ‘Gemeente Amsterdam is niet goed bezig’ • ‘Provinciale en lokale overheid moeten daadkrachtiger’ • ‘Verbreding A1 belangrijk voor oosten van het land’

36 duurzaam • Bouwers: ‘Scholen moeten energiezuiniger’ • Reders presenteren zeventien oplossingen voor een beter milieu • ‘Groen moet hoger op de politieke agenda’

vereniging mens

personalia

Peter van Mierlo is sinds 1 juli benoemd tot voorzitter van de raad van bestuur én lid van de management board van PwC. Hij volgt Robert Swaak op, die vice chairman global clients & markets van PwC wereldwijd wordt. Naast Van Mierlo treden ook Systo Boonstra, Frank Engelen, Ad van Gils, Jolanda LamseMinderhoud en Michael de Ridder toe tot de raad van bestuur. Van Gils wordt daarnaast voorzitter van PwC Advisory en cfo van PwC Nederland. Lamse wordt tevens coo van PwC Nederland en verantwoordelijk voor human capital. De Ridder wordt ook voorzitter van PwC Accountants en is in de raad van bestuur verantwoordelijk voor het kwaliteitsbeleid.

Hanneke Schuiling

UNETO-VNI-voorzitter Titia Siertsema is in september toegetreden tot de raad van toezicht van de kennis- en netwerkorganisatie op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemer MVO Nederland.

Pieter-Jan Heijboer is sinds 1 juli toegetreden tot de raad van bestuur van TBI Holdings. Heijboer heeft sinds 1997 verschillende management- en directiefuncties vervuld bij TBI-onderneming JP van Eesteren en bij TBI.

Maarten Camps is sinds 26 augustus secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken. Hij volgt Chris Buijink op, die inmiddels voorzitter is van de Nederlandse Vereniging van Banken. Camps was hiervoor directeur-generaal Werk bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Berry Welten is sinds half juni teruggetreden als voorzitter van branchevereniging NOAB. Hij is opgevolgd door Martien Hermans, die daarvoor vicevoorzitter en secretaris was. Marijke Hoogwoud en Klaas Nieuwland zijn benoemd tot algemeen bestuurslid.

Sinds 5 augustus is Corona Koek, vicevoorzitter van de Brancheorganisatie Kinderopvang, toegetreden tot het algemeen bestuur van VNO-NCW namens de Brancheorganisatie Kinderopvang.

Zij vult hiermee een bestaande vacature in.

Uitvoeringsorganisatie UWV heeft Aart van der Vlist per 1 september benoemd als chief information officer. Hij volgt Frans Haverkamp op. Van der Vlist was hiervoor werkzaam als cio bij Nationale-Nederlanden.

FORUM #16/05.09.13

Bij Bouwend Nederland zijn drie nieuwe leden tot het algemeen bestuur toegetreden: Guus Hulsebosch (GP Groot Infra) voor de regio Randstad Noord, Jan Kets (SBB Bouwgroep) voor de Randstad Noord en Wim Prins (Prins Bouw) voor de sectie Bouw Middelgroot.

Prins volgt Rene Hofsté op.

De raad van commissarissen van BAM wil de Belg Jean-Pierre Hansen benoemen als nieuwe commissaris. In de raad is een vacature ontstaan na het terugtreden van André Baar. Dit najaar zal een bijzondere aandeelhoudersvergadering bijeen worden geroepen om de benoeming te bekrachtigen.

Hansen was tot februari lid van het uitvoerend comité van GDF Suez.

nieuwe bestuursleden vno-ncw

Corona Koek 32

Oud AkzoNobel-topman, Kees van Lede en oud financieel directeur van VNU, Frans Cremers zijn sinds 2 augustus benoemd tot lid en voorzitter respectievelijk vicevoorzitter van de raad van commissarissen van Imtech.

Peter van Mierlo, voorzitter van de raad van bestuur van PwC is toegetreden tot het dagelijks en het algemeen bestuur van VNO-NCW namens de 4 grote accountantskantoren. Hij is Pieter Jongstra, bestuursvoorzitter van Ernst & Young, opgevolgd. pwc

Advocatenkantoor Baker & McKenzie heeft Mike Jansen per 1 juli benoemd tot managing partner en voorzitter van het bestuur van het kantoor in Amsterdam.

Hij volgt Fred de Hosson op.

Verder is Frank Kroes toegetreden tot het bestuur als opvolger van Mirjam de Blécourt.

Hanneke Schuiling is sinds 1 augustus benoemd tot directeurgeneraal Rijksbegroting bij het ministerie van Financiën. Zij volgt daarmee Laura van Geest op die per 1 augustus benoemd is in de functie van directeur van het Centraal Planbureau. Schuiling was hoofddirecteur Financiën en Control bij het ministerie van Defensie.

Wout Dekker heeft de voorzittershamer van de raad van commissarissen van Rabobank Nederland overgenomen van Lense Koopman.

Irene Asscher-Vonk werd herbenoemd. De commissarissen Martin Tielen en Tom de Bruijn waren niet beschikbaar voor herbenoeming.

zokinderopvang.nl

De stichting Energy Academy Europe heeft Bert Wiersema sinds 1 juli aangesteld als zakelijk directeur van de Academy. Hij is Noé van Hulst opgevolgd die per 1 september is benoemd tot Nederlands ambassadeur bij de OESO.

Herman Kaiser is per 19 augustus benoemd tot burgemeester van de gemeente Arnhem. Hij volgt Pauline Krikke op. Kaiser was hiervoor burgemeester van Doetinchem.

ministerie financiën

Daan Stuit is sinds 27 juni voorzitter van het Construction Forum van de Europese mkb-koepel UEAPME. Stuit blijft vicevoorzitter van de Aannemersfederatie Nederland en voorzitter van de ondernemersorganisatie MKB Infra.

Peter van Mierlo

vereniging branche

‘Werkplekken voor jongeren gezocht’ online tools om te ontdekken wat voor werk bij hen past, en tips om positief op te vallen in het sollicitatieproces. Een Jeugd op Zoek Bus met werkzoekende jongeren rijdt langs werkgevers in Nederland.

Medewerkers van Randstad ‘adopteren’ een aantal jongeren.

De ondernemingsorganisaties zijn het eens met Randstad dat jongeren vooral geholpen moeten worden aan een eerste baan. Daarna vinden zij hun weg vaak zelf wel. Juist nu, op het moment dat jongeren hun opleiding hebben afgerond, is het belangrijk om hen aan de slag te helpen. Randstad roept ondernemers op zoveel mogelijk werkplekken bij de organisatie aan te melden.

Tienduizend jongeren aan een baan helpen. Daar moet het vorige week gelanceerde initiatief van jongerenambassadeur Mirjam Sterk en Randstad Jeugd op Zoek toe leiden. VNO-NCW en MKB-Nederland juichen het initiatief toe.

In een periode van vijf weken (tot en met 30 september) helpt uitzendorganisatie Randstad zoveel mogelijk jeugdwerkzoekenden aan werk. Volgens de ondernemingsorganisaties wordt met zo’n positieve en concrete aanpak het goede voorbeeld gegeven voor andere initiatieven om de jeugdwerkloosheid tegen te gaan.

Tijdens de vijf weken geeft Randstad jongeren sollicitatietrainingen,

Wientjes ‘test’ onbemande helicopter nlr

hollandse hoogte

Pomphouders in de knel door ‘grenstanken’

VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes bestuurt bij het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) een autonoom opererende quadrocopter met een tablet. Het onbemande helikoptertje heeft een camera aan boord dat real time beelden geeft. Dit soort systemen wordt al gebruikt door de politie en kan ook bij

De recente verhoging van btw en brandstofaccijnzen heeft desastreuze gevolgen voor honderden pomphouders in de grensstreek. En de ellende is nog niet ten einde, stellen brancheorganisaties BOVAG en NOVE.

rampenbestrijding worden ingezet. Verwacht wordt dat de onbemande camerahelikopter in de toekomst ook voor ruimtelijke ordeningsprojecten, dijkbewaking en innovatieve landbouw gebruikt kan

Een liter benzine is in Duitsland 14 cent goedkoper dan in Nederland, in België loopt het prijsverschil zelfs op tot 16 cent. Dus tankt inmiddels dik de helft van de inwoners van het grensgebied in het buitenland. En dat betekent een forse aanslag op de omzet van pompstationhouders aan de Nederlandse kant van de grens. De nieuwe verhoging van de accijnzen die voor 2014 op de rol staat, zou wel eens de nekslag kunnen betekenen voor een groot deel van de 890 tankstations in de grensstreek.

Maar niet alleen de rendementen van de tankstations staan onder druk. Ook Nederlandse supermarkten ondervinden de gevolgen van de zoektocht naar goedkope brandstof.

Grenstankers combineren hun tanktochtje namelijk maar wat graag met de inkoop van tabaksartikelen en boodschappen.

En ook de Nederlandse overheid blijft niet buiten schot.

Volgens BOVAG en NOVE loopt zij ruim een miljard euro aan inkomsten – accijnzen en btw – mis. Bovendien zet het de werkgelegenheid van duizenden mensen op het spel. www.bovag.nl 33

FORUM #16/05.09.13

worden. Wientjes krijgt uitleg van Gerald Poppinga, hoofd van het Unmanned Aerial Systems Experience Center van het NLR.

geldzorgen jongeren Jongeren krijgen te maken met veel veranderingen op financieel gebied zodra ze 18 jaar worden en voor de wet volwassen zijn. Maar uit onderzoek van het platform Wijzer in geldzaken blijkt dat er nog veel onwetendheid is. De helft van de jongeren maakt zich wel eens zorgen over geldzaken. En niet onterecht. Want een op de tien 17-jarigen komt niet rond. En heeft schulden, vooral bij ouders en vrienden. De gemiddelde schuld is meer dan 300 euro. Wijzer in geldzaken, waar ook het Verbond van Verzekeraars in is vertegenwoordigd, heeft een Checklist 18 jaar en je geldzaken ontwikkeld. Deze moet jongeren helpen inzicht en overzicht te krijgen in de veranderingen op weg naar financiële zelfstandigheid. www.verzekeraars.nl

even bellen met…

Frans Swinkels, directeur Adams

hollandse hoogte

maunakai-media.com

vereniging branche

Musical Instruments

De inschrijving voor de tweejaarlijkse Koning Willem I ondernemersprijzen is onlangs geopend. De lijst grote namen uit de Nederlandse industrie maakt bescheiden ondernemers misschien wat kopschuw, maar dat hoeft niet.

Dat vindt Frans Swinkels, directeur van Adams Musical instruments, winnaar in 2010. ‘Het is een heel prettig gedoe.’

Hoeft niet van mij ‘Ja, toch wel een terechte winnaar.

Onze instrumenten staan op de grote concertpodia in de wereld. Ik heb nu een contract voor me van de Verenigde Naties die orkesten in Brazilië van instrumenten gaan voorzien. Wat je zelf doet, vind je normaal. Maar van andere bedrijven hoor je hoe bijzonder je bent.’

Hoe bent u aan de prijsvraag begonnen?

‘Via de regionale werkgeversvereniging LWV. Eén van hun mensen was bij ons en spoorde ons aan om mee te doen.

Toen ik op de website van de Koning Willem I prijs keek, dacht ik: ‘Wat heb ik daar te zoeken, tussen Fokker en Philips en dat soort grote namen?’ Maar ik vond dat ik niets te verliezen had. Tot aan de prijsuitreiking dacht ik dat ik geen schijn van kans zou maken. Daar was ik dus te bescheiden in.’

Levert het nog klanten op of doe je zoiets voor jezelf?

‘Nog tijdens de selectiegesprekken heb ik gezegd dat het winnen van de prijs mij waarschijnlijk geen klant extra zou opleveren. Dat vond ik toen al niet zo tactisch achteraf. Ik kan het nog steeds niet met zekerheid zeggen, maar ik denk toch dat het nieuwe klandizie heeft opgeleverd. We hebben uit werkelijk de hele wereld reacties gekregen en toen merkte ik dat die prijs iets extra’s doet voor je reputatie.’

Was het geen gedoe, al die formulieren invullen en die selectiegesprekken?

‘Nee, of in elk geval was het leuk gedoe.

Je moet er echt even een avond voor gaan zitten om zo’n inschrijfformulier in te vullen. Maar je houdt jezelf ook een spiegel voor. Waarom doe ik dit werk en waarom ben ik daar misschien wel de beste in? En gedurende het traject leer je veel nieuwe mensen kennen. Ik vond het leuk.’

Is het een ondernemersprijs of een bekendheidsprijs?

‘Een ondernemersprijs. Ik denk niet dat ik de bekendste ben van de deelnemende bedrijven in dat jaar. Maar je moet iets extra’s doen. Wie zijn bedrijf precies volgens het boekje leidt, doet het goed, maar wint de prijs niet.

Het gaat om wat je gepresteerd hebt, wat je extra hebt gedaan.’ www.kw1prijs.nl

Bent u een terechte winnaar?

‘Ik moet wel een beetje bescheiden blijven.’

34

FORUM #16/05.09.13

‘Oneerlijke concurrentie Roemenen en Bulgaren schaadt onderhoudsbedrijven’ Brancheorganisatie OnderhoudNL schaart zich achter de oproep van minister Asscher om te kijken naar de negatieve effecten van de open grenzen in de EU. Uit een onderzoek van OnderhoudNL blijkt dat 64 procent van de aangesloten bedrijven schade ondervindt van oneerlijke concurrentie.

De belangenorganisatie pleit al lang voor maatregelen bij Asscher. Nu per 1 januari 2014 de grens opengaat voor werknemers uit de nieuwe EU-landen Roemenië en Bulgarije, is er aandacht voor de mogelijke gevolgen voor Nederland.

Op 19 augustus was in een uitzending van tv-programma Nieuwsuur te zien dat een Bulgaarse vakschilder in zijn land ongeveer 200 euro netto verdient. Nederland is voor hem al een paradijs als hem via louche uitzendconstructies het dubbele wordt geboden. OnderhoudNL vindt dat een registratie van nieuwe EU-werknemers in ons land een absolute must is.

Op die manier kan de Belastingdienst controleren of de Nederlandse regels worden nageleefd of dat er sprake is van zwart werken.

Omdat de onderhoudsbranche arbeidsintensief is, hebben onderhoudsbedrijven direct te lijden onder de heftige concurrentie op arbeidskosten. Uit een enquête van OnderhoudNL bleek al eerder dat 64 procent concurrentie ervaart op arbeidskosten door EU-werkers, zoals vakkrachten uit Polen. Een meerderheid van de bedrijven geeft aan dat men hierdoor genoodzaakt is vaste werknemers te ontslaan ten gunste van flexwerkers.

Dezelfde enquête als die van OnderhoudNL wordt momenteel door de Europese schilderskoepel UNIEP uitgevoerd in diverse Europese landen, waaronder Duitsland, Frankrijk en Engeland. De resultaten worden voorgelegd aan de Europese Commissie. Het doel is om Europa er van te overtuigen dat er uitwassen zijn, die ook door Europa moeten worden bestreden. www.onderhoud.nl

vereniging regio

‘Gemeente Amsterdam niet goed bezig’ De Brancheorganisatie Kinderopvang vindt dat de gemeente Amsterdam met een goed idee de verkeerde weg op gaat als zij kinderen al van 2,5 jaar naar de basisschool wil laten gaan.

valerie kuypers/anp

Volgens de organisatie leveren deze plannen meer druk op voor scholen, terwijl er in de kinderopvang voldoende ruimte en personeelsaanbod is. Daarnaast zijn personeelsopleiding en lesprogramma’s speciaal gemaakt voor de ontwikkeling van kinderen onder de 4 jaar. De aanname dat de basisschool dit kan aan­bieden is volgens de brancheorganisatie Kinderopvang nergens op gestoeld.

De Nederlandse overheid heeft de afgelopen tien jaar veel geld geïnvesteerd in het huidige kinderopvangsysteem. De proef zoals nu aangekondigd stapt volledig van dit systeem af. De huidige minister gaat voorbij aan de kwaliteit van de sector, waarvan hij de belangen zou moeten dienen, aldus de brancheorganisatie. www.kinderopvang.nl

‘Provinciale en lokale overheid moeten daadkrachtiger’ Het Brabantse bedrijfsleven moet de ruimte krijgen om te ondernemen. Maar dat vraagt om een snelle en daadkrachtiger provinciale en lokale overheid. En daar ontbreekt het nu nog aan, stelt Peter Swinkels, voorzitter van de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW).

De economische crisis, internationalisering en snelle techno­ logische ontwikkeling vragen volgens Swinkels om flexibiliteit en vernieuwingskracht van het Brabantse en Zeeuwse bedrijfsleven. Marktkansen worden gecreëerd door open innovatie en samenwerking binnen wisselende allianties. Maar waar multinationals en het midden- en kleinbedrijf heldere strategische agenda’s vaststellen, blijft de overheid achter, blijkt uit het rapport van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant. De strategische samenwerking tussen gemeenten is zwak ontwikkeld en keuzes worden uit de weg gegaan. Ook worden er weinig verbindingen gelegd tussen regio’s en is er weinig slagkracht bij de vertaling van visies naar uitvoering.

Swinkels ziet graag dat de gemeentelijke en provinciale overheid dezelfde snelheid en daadkracht ontwikkelt als het bedrijfsleven, zich in strategisch opzicht langs dezelfde lijnen organiseert en zo het bedrijfsleven optimaal in staat stelt om te ondernemen. ‘Vanzelf zal het niet gaan. Stilzitten en afwachten is geen optie, ook niet nu de eerste lichtpuntjes wat betreft economisch herstel binnen Europa zichtbaar worden. Het rapport heeft voor de Brabantse regio’s helder in kaart gebracht waar de schoen wringt. Nu is het zaak dat provincie en gemeenten doorpakken en het niet bij een praatstuk blijft’, aldus de BZW-voorzitter. www.bzw.nl

‘Verbreding A1 belangrijk voor oosten van land’ Dat de verbreding van de snelweg A1 een stuk dichterbij is gekomen, is goed nieuws voor de economie van OostNederland. Dit zeggen vervoerders en verladers verenigd in TLN en EVO in reactie op het definitieve bod van de provincies Gelderland en Overijssel voor medefinanciering van dit karwei.

Gedeputeerde Staten van beide provincies willen bijna 130 miljoen euro investeren in de verbreding van de snelweg tussen Apeldoorn en Deventer en het knooppunt Azelo. De regio Twente stelt 10 miljoen euro beschikbaar. De A1 verbindt belangrijke economische centra in Nederland. Ook is het een essentiële ach35

FORUM #16/05.09.13

terlandverbinding voor het goederenvervoer vanuit de Randstad richting Duitsland. De verkeersdrukte op de snelweg is de afgelopen jaren fors gestegen. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs bij een beperkte economische groei het verkeer op de A1 vaker zou vastlopen. Omdat veel vrachtverkeer van de snelweg gebruik maakt, zijn dit files die het bedrijfsleven veel geld zouden kosten, stellen TLN en EVO. De organisaties roepen verkeersminister Schultz op om haast te maken met het besluit en de verdere procedure voor de verbreding van de A1, zodat de uitvoering daadwerkelijk in 2017 kan beginnen. www.tln.nl, www.evo.nl

vereniging duurzaam

Bouwers: ‘Scholen moeten energiezuiniger’ Basisscholen kunnen met het budget dat zij in 2015 krijgen, volgend jaar al hun gebouwen verduurzamen. Dat stelt Bouwend Nederlandvoorzitter Maxime Verhagen. De bouwers hebben een selectie gemaakt van schoolgebouwen met een hoog energieverbruik.

Op 31 mei meldde Bouwend Nederland dat er één miljard euro voor bouwprojecten op de plank blijft liggen. Een kwart van dat bedrag is geld voor schoolgebouwen in het basisonderwijs. Vanaf 1 januari 2015 wordt dit geld aan schoolbesturen beschikbaar gesteld. Bovendien zijn schoolbesturen vanaf die datum verantwoordelijk voor het buitenonderhoud, nu nog een taak van de gemeente. Basisscholen hebben nog

niet kunnen sparen voor hun nieuwe verantwoordelijkheid.

‘Gebruik de 256 miljoen die het Kabinet voor scholenbouw uittrekt om al in 2014 een verbeterslag te maken’, aldus Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland. ‘Uit onze database scholenbouw, die voor alle leden van Bouwend Nederland beschikbaar is, hebben we een selectie gemaakt van basisscholen met het energielabel G. Wij stellen voor die gebouwen in 2014 te renoveren en te verduurzamen naar ten minste label C.’ Bouwend Nederland voelt zich gesteund door de PO-raad, die ook onderstreept dat de kwaliteit van schoolgebouwen beter kan. www.bouwendnederland.nl

anp

‘Groen moet hoger op de politieke agenda’ iVerde, het promotieplatform van Anthos, LTO Vakgroep Bomen & Vaste Planten en Branchevereniging VHG, heeft groen licht gekregen voor zijn eerste activiteit: een campagne gericht op de gemeenteraadsverkiezingen.

Reders presenteren zeventien oplossingen voor een beter milieu De Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders presenteert in de milieubrochure ‘Groen en krachtig varen’ zeventien innovatieve oplossingen van Nederlandse reders die bijdragen aan een beter milieu en een duurzamere zeescheepvaartsector. Deze reders lopen hiermee voorop.

De zeescheepvaart staat de komende jaren voor grote uitdagingen in de markt en het milieu. Nieuwe wetgeving op gebieden als ballastwater, scheepsrecycling, koudemiddelen en de reductie van schadelijke emissies vergen investeringen en innovaties. Tegelijkertijd maken de slechte marktomstandigheden het financieren van deze investeringen zeer moeilijk dan wel onmogelijk.

In de brochure presenteert de KVNR een groot aantal milieu-innovaties van Nederlandse reders. Deze voorlopers nemen door te innoveren technische en operationele risico’s. Hun innovaties zijn van groot belang voor de gehele maritieme cluster. Zo stralen de positieve en negatieve ervaringen uit naar vervolgtrajecten met andere partijen in de sector.

De Nederlandse overheid zou hierbij een actieve en stimulerende rol kunnen spelen, vindt de KVNR, door het bieden van faciliterende maatregelen of op andere wijze het financieringsvraagstuk helpen op te lossen.

Ook zekerheid over duidelijke wet- en regelgevende kaders is van groot belang voor het stimuleren van innovaties. www.kvnr.nl

36

FORUM #16/05.09.13

Gemeenten kiezen als gevolg van bezuinigingen voor het (verder) versoberen van het openbare groen. Daarmee wordt er volgens de initiatiefnemers achter iVerde aan voorbij gegaan dat groen niet enkel decoratie meer is. Groen vertegenwoordigt een economische waarde, draagt bij aan de kwaliteit van het leefmilieu en heeft een positief effect op het welbevinden van mensen. iVerde gaat zijn boodschap uitventen bij politieke partijen, bestuurders, ondernemersverenigingen, schoolbesturen en burgers. De initiatiefnemers hopen dat groen zo hoger op de politieke agenda komt en meeweegt in de keuze voor een bepaalde politieke partij. www.vhg.org

stranden weer schoner De schoonste stranden van Nederland liggen ook dit jaar weer in Zeeland. In de Top-10 van Nederland Schoon worden negen plekken bezet door stranden uit die provincie. Met een gemiddelde score van 9,8 zijn de Nederlandse stranden nóg schoner dan vorig jaar. De Top-3 bestaat uit de Zeeuwse badplaatsen Domburg, Nieuwvliet en Noord-Beveland, met vrijwel gelijke scores. Een opvallende stijger was Den Helder. Van de badplaatsen in deze gemeente maakte Julianadorp dit jaar een enorme sprong vooruit, met een plaats in de Top-10 als resultaat. Het was dit jaar voor het eerst dat een Top-10 werd samengesteld. Ook nieuw was dat het publiek in de rangschikking een even grote stem had als de experts van de ANWB. www.khn.nl

mohikanen

‘Op mijn 15de wist ik het al’

‘Nog

3

in Nederland’

beroep: M eester geweermaker superieur ‘De kolf maken vind ik eigenlijk het mooist.

Hout is warm.’ De Limburgse geweermaker Michel Hendrix maakt jaarlijks tien zogenoemde schuttersgeweren. Pronkstukken van 10.000 euro, bedoeld voor de schuttersverenigingen in de regio. Hij maakt alles zelf. ‘Pasgeleden heb 37

ik een kuub Amerikaans notenhout gekocht.

Daar kan ik ongeveer zestig kolven uit maken.’

Alleen het graveren besteedt hij uit. ‘Dat moet je heel veel doen anders ziet een hond eruit als een olifant.’

De opleiding tot meester geweermaker superieur aan het Instituut Léon Mignon in Luik duurt zeven jaar. In de 103 jaar van het bestaan, heeft het maar drie Nederlanders FORUM #16/05.09.13

opgeleid tot wapenmaker. Hendrix voegde er nog cursussen graveren en houtbewerking aan toe. ‘Ik ben hier ingerold doordat mijn vader moest stoppen met zijn champignonkwekerij en een wapenhandel begon. Op mijn 15de ging ik naar de open dag van de school in Luik en toen wist ik: dit wil ik doen.’  Tekst: Remko Ebbers | Foto: Ilya van Marle

portret

quirijn bolle

‘ik werd gemanipuleerd met bonussen’ Als Quirijn Bolle van Marqt ergens heilig in gelooft, zoals in écht en duurzaam geproduceerd eten, gaat hij er helemaal voor. Tot aan het gaatje. ‘Het was achttien uur per dag topsport.’

Tekst: Annette van Soest | Foto’s: Jeroen Poortvliet

‘Strontziek’ wordt hij ervan, dat hij altijd in het hokje wordt geplaatst van ‘Wassenaarse bankierszoon’. Ja, hij groeide op in Wassenaar. En ja, zijn vader werkte zijn hele leven bij een hypotheekbank. Maar de negatieve associatie met Wassenaar – arrogant, rijk en elitair – is geheel onterecht. Nou ja niet geheel, maar voor Quirijn Bolle (37) wel. ‘Ik werk me helemaal over de kop om iets moois te doen, maar sta al 1-0 achter als ik moet bewijzen dat het allemaal oprecht is’, vertelt hij lichtelijk geërgerd. ‘Mensen hebben liever dat je uit een boerengehucht komt.’

Natuurlijk heeft het hem gevormd dat hij het vroeger goed had. Zijn ouders prentten hem en zijn oudere zus en broer echter in dat zij daar geen rechten aan konden ontlenen. ‘Ik kon alles krijgen wat ik zou willen maar kreeg het nooit.’ Nooit? ‘Een paar sokken voor mijn verjaardag.’ Hij lacht. ‘Die krijg ik nog steeds. Met Kerst. Maar echt. Het is mij altijd heel duidelijk gemaakt dat het niet om materialisme gaat.’

Zo werd er in huize Bolle ook op de badkamer geklopt als Quirijn te lang onder de douche stond. Geen drinkwater verspillen! De ijskast open laten staan tijdens het inschenken van een glas melk? Hij kreeg meteen op zijn kop. Als kind droomt hij van uitvindingen: een stof­ zuiger waarmee je vervuild water kunt verschonen. Wanneer hij hoort dat het regenwoud wordt gekapt, denkt hij: ‘Waarom gaan we niet met vliegtuigen zaadjes uitstrooien daar, zodat er weer nieuwe bomen kunnen groeien?’

brakke studentenleven Het idealisme zit er dus al vroeg in. Toch zit er niets idealistisch aan het eerste bedrijf dat hij samen met een studievriend in Groningen start, BoGa. Ze bouwen plug and play computers voor studenten en instal­ leren netwerken bij mkb-bedrijven. ‘We waren een beetje aan het pionieren, zonder daar heel goed over na te denken. Ik was het brakke studentenleven zat en wilde iets om handen hebben.’

Over eten denkt hij dan nog niet zo bewust na. Het besef dat er iets mis is met de voedingsindustrie komt als hij een paar jaar later bij Ahold-dochter US Foodservice in de operations and sales terechtkomt.

38

FORUM #16/05.09.13

39

FORUM #16/05.09.13

portret

Het boek Fast food nation van Eric Schlosser opent hem de ogen. ‘Ik verkocht rotzooi en werd gemanipuleerd met bonussen.’

Bolle zegt in 2005 zijn baan bij Ahold op en gaat terug naar Nederland, waar hij zijn ideeën voor Marqt op papier zet. In 2006 start hij echt en twee jaar later opent de duurzame supermarktketen zijn eerste winkel in Amsterdam.

Het is rennen en vliegen, in die eerste jaren. Hij maakt weken van meer dan honderd uur. Klagen doet hij niet. Het was nodig. Maar ja, geeft hij eerlijk toe, hij is tegen zijn eigen grenzen aangelopen. Op een gegeven moment zijn al zijn reserves op en draait hij op survival mode. ‘Het was alsof ik topsport deed. En dat achttien uur per dag, achter elkaar door.

Als ik een ‘voor en na’-foto had gemaakt van mijn hersenen, denk ik echt dat je nu een andere vorm zou zien vanwege die intensieve hersengymnastiek.’

Probeer de hectiek van die tijd eens te schetsen.

‘Ik was verantwoordelijk voor logistieke processen, de personeels­ planning, reclame-uitingen, nieuwe panden, vergunningaanvragen, de banken, de aandeelhouders… Ik kan nog wel even doorgaan. Daar kwam nog eens bij dat een oud-werknemer me opeens met de dood bedreigde omdat zijn contract – om goede redenen – niet was verlengd.

Iedereen wilde aandacht. Ik was aan het jongleren met telefoons en laptops. Dat hou je gewoon niet vol. Het was nodig, het hoorde erbij.

Maar zodra het kon, heb ik gezegd: Nu doe ik een stap terug.’

Hebt u dat bepaald?

‘Ik had al aangekondigd dat ik er een tijdje uit zou gaan. Toen we een40

FORUM #16/05.09.13

maal nieuwe investeerders hadden en de resultaten goed waren, voelde ik ook fysiek: Ga eruit. Mijn lichaam zei: take a break, take it now. Toen ben ik anderhalve maand gaan zeilen. Daarna ben ik nog een maand naar Zuid-Spanje gegaan. Op een paar telefoontjes na heb ik me totaal niet met werk beziggehouden.’

Sinds hij terug is van zijn retraite pakt Quirijn Bolle de zaken anders aan. Elke ochtend – behalve in de winter – staat hij om 7 uur op, trekt hij zijn zwembroek aan en gooit hij zijn paddle board in het IJ waaraan hij woont. Staand op het board peddelt hij drie kwartier in het rond.

Om in balans te blijven, letterlijk en figuurlijk.

Er is meer veranderd. Bolle heeft zich teruggetrokken uit de operationele gang van zaken. Hij is uit het management gestapt en vormt nu als founder en sinds kort voorzitter van de raad van commissarissen de brug tussen toezichthouders en het managementteam. In de rvc houdt hij zich onder andere bezig met cultuur, financiën en marketing.

Sterker nog, hij ís het merk. Naar buiten toe treedt hij op als het gezicht van Marqt.

Ook bij het bepalen van de strategie heeft hij nog een grote vinger in de pap, in nauwe samenwerking met ceo Meike Beeren, met wie hij Marqt vanaf de start opbouwde. ‘Een bedrijf werkt het beste met de goede mensen op de goede plek. Ik werd opgeslokt door de dagelijkse dingen. Dat past niet goed bij mijn karakter. Ik vind het ook niet leuk genoeg. Meike wel. Ik ben veel beter in het nadenken over de grote lijnen, over de richting die we op moeten.’

Die richting houdt op de korte termijn in dat de zeven winkels die Marqt nu telt, er twaalf worden aan het eind van het jaar. Over

tweeëneenhalf jaar moeten het er 25 zijn. Pas dan lonken andere avonturen, zoals een convenient formule op stations, levering aan huis of uit­breiding naar het buitenland.

Marqt laten slagen is waar het om draait. Mensen tevreden met boodschappen naar buiten zien lopen. Daar wordt hij blij van. ‘Ik reken mijn succes niet in euro’s.’ Hij zegt het een paar keer tijdens het gesprek.

‘Geld moet een middel zijn om een doel te behalen, geen doel op zich.’

En even later: ‘Als het me alleen maar geld had opgeleverd, dan had ik dit nooit gedaan.’

Drie stellingen Guerrilla tuinieren is een klap voor supermarkten ‘Nee ik zie het als een ontzettend positieve beweging dat mensen een deel van hun eigen eten verbouwen.

De stroming die zegt dat we de wereld­ bevolking niet kunnen voeden op de biologische manier gaat uit van een wiskundige berekening die dit soort bewegingen totaal negeert. Dit is een mooi bewijs dat het wél kan.’

Waarom brengt u dat geld telkens weer ter sprake?

‘Omdat ik bezig ben met het ontwikkelen van een nieuw model om onze economie te laten groeien. We hebben altijd gedacht vanuit het vrijemarktprincipe, waarbij elke schakel het doel heeft om zoveel mogelijk waarde voor zichzelf te creëren en deze waarde wordt uit­ gedrukt in geld. We moeten ons doel herdefiniëren.’

Biologisch eten zal altijd een beetje elitair blijven ‘Als je minder geld hebt, moet je dan maar gemanipuleerd voedsel eten?

Is dat het? Ook als je in de bijstand zit, hoef je geen concessies te doen aan wat je eet. Het heeft veel meer met je mindset te maken dan met je portemonnee.

Als je minder kunt betalen, kun je beter minder eten dan slechter.’

En dat model is?

‘Everyday fair pricing. Een model waarbij je alles eerlijk verdeelt over alle schakels in de keten, in plaats van dat iedereen alleen maar bezig is om zijn eigen schakel zo rijk mogelijk te maken. Dat is moeilijk.

Wat is een eerlijke prijs? Wat mag je verdienen? Ik wil wel zo ver gaan dat we gaan kijken of we een deel van onze winst kunnen terugbetalen aan onze klanten, omdat ze dan te veel zouden hebben betaald.’

U kunt ook de prijzen van tevoren verlagen. Dan hoeft u niet achteraf terug te betalen.

‘Dat kan. Dan kun je ook uitkomen op verlies en je speelt meteen het spelletje mee dat al gespeeld wordt. En als je verlies lijdt, langdurig, dan houdt het op. Het gaat er juist om dat we consumenten gaan belonen voor goed gedrag. Het gaat om de gezamenlijke inspanning. Van ons, van consumenten, overheid en producenten. Samen de wereld beter maken en ervoor zorgen dat de taart gelijk wordt verdeeld.’

Het liefst was ik muzikant geworden ‘Muziek doet me veel. Iemand als Ray Charles kan maar één ding en dat is waanzinnig goede muziek maken, vanuit zijn tenen, zijn ziel. Ik ben er gewoon niet erg goed in. Ik heb wel in bandjes gespeeld. Met vriendjes huur ik nog wel eens een studio af. Dan maken we meer lawaai dan muziek. Vroeger speelde ik drums, nu gitaar. Ik speel veel Radiohead.’

Denkt iedereen in de keten er net zo over?

‘Nu nog niet, maar we gaan net zo lang door tot er voldoende mensen denken als wij.’

U bent gepassioneerd, fel soms, in de strijd voor uw idealen.

Hoe gaat u om met mensen, vrienden bijvoorbeeld, die er anders over denken?

‘Heel veel vrienden gaan erin mee. Degenen die er echt niet in meegaan, daar heb ik wel moeite mee ja. Ik heb er in elk geval felle discussies over. Over de verantwoordelijkheid die zij niet nemen, waardoor we met zijn allen wegglijden. Veel mensen in mijn omgeving kunnen duurzame voeding prima betalen maar eten gewoon troep.

Als je de hersenen hebt om het te begrijpen, je hebt het geld om het te besteden en je doet het niet, hoe denk je dan dat we ooit uit deze crisis gaan komen en onze maatschappij weer duurzaam kunnen opbouwen?’ 

41

FORUM #16/05.09.13

quirijn bolle

1975 1994 1996 1999 1999 2006 2008

Geboren in Leidschendam Bedrijfskunde in Groningen Medeoprichter BoGa Verkoop BoGa Verschillende functies Ahold Oprichter Marqt Eerste filiaal Marqt

buitenland

De nieuwe generatie Belgische ondernemers? Kinderen spelen in een tuin in Schilde (België)

Belgische kleuters opgeleid tot ondernemers?

Begin september ging in Antwerpen de School van Natan van start. Een school die kinderen opleidt tot ondernemer. ‘Je kunt kleuters al de durf bijbrengen om iets nieuws te proberen.’

Tekst: Hans Moleman | Foto: Hollandse Hoogte Je bent nooit te jong om het ondernemersbloed te voelen stromen. Dus waarom geen school opgericht die dat stimuleert, dacht de 34-jarige Tim Devolder. Een creatieve vondst van een man die zelf ondernemer is in de creatieve sector – Devolder is directeur van een stichting die kunstprojecten organiseert voor scholen.

Hij kwam er op uit onvrede over de school van zijn kinderen Tobias (9) en Kaat (10). Die hebben allebei moeite met rekenen, maar konden geen extra begeleiding krijgen.

‘Daarom wilde ik een eigen school. Zwaktes bijsturen en sterktes laten schitteren, daar draait het om. Kaat handwerkt graag, die wil later modeontwerpster worden. Tobias is hele dagen druk met zijn gitaar. Dat zijn talenten die wij in de verf willen zetten.’

42

Zo’n plan kan eenvoudig als een dagdroom eindigen, maar niet bij Devolder. Hij zette zijn netwerk in. De Belgische couturier Edouard Vermeulen was bereid de naam van zijn modehuis Natan eraan te verbinden. Dat leverde instant naamsbekendheid op: Vermeulen is hofleverancier van het Belgisch koningshuis, en ook koningin Máxima is klant bij Natan.

Ook de Belgische economen Geert Noels en Geert Wellens wilden beschermheer worden.

Er werd een mooi onderkomen gevonden aan een Antwerps park, er kwam goedkeuring van de Vlaamse regering, en zie: de vrije, onafhankelijke School van Natan was geboren.

Op 2 september zwaaiden de deuren open.

Bijna honderd kinderen telt het eerste jaar, praktisch alle bankjes zijn bezet. Wat ze gaan FORUM #16/05.09.13

doen? Traditioneel onderwijs met extra´s, is de formule. ‘We gaan bijvoorbeeld een leuke musical bezoeken. Daarna gaan we er op school zelf een maken. Behalve liedjes zingen gaan de kinderen dan ook de organisatorische kant uitwerken: hoe boek je een zaal, hoeveel moet een ticket kosten om de uitgaven voor de kleding en het decor terug te verdienen?

Verkopen we daarna dvd’s van de voorstelling?

Kenners vertellen dan over hun ervaring. Bij de musical is dat Edouard Vermeulen over het maken van kleren, en Geert Wellens voor de zakelijke aanpak.’

De School van Natan is er niet alleen voor kinderen van ondernemers, zegt Devolder met nadruk. ‘Je kunt kleuters natuurlijk niet leren hoe je een bedrijf opricht. Maar je kunt ze wel al de durf bijbrengen om iets nieuws te proberen. Ons plan is uit te groeien tot een school van vierhonderd kinderen, van kleuter tot secundair onderwijs. Tegen 2030 hebben we dan een hele generatie nieuwe onder­nemers.’ 

overlevers Overlevers, doorzetters, bedrijven die na jaren nog steeds bestaan. Nederland telt er vele.

Deze rubriek blikt terug in de geschiedenis van Nederlandse bedrijven.

KLM

opgericht in 1919 wat Luchtvaartmaatschappij

Lachend maken de stewardessen een rondedansje om het neuswiel van de Lockheed Constellation L-749 Enschede op Schiphol.

KLM heeft vijftien jaar ‘luchtgastvrouwen’ in dienst, dus dat is reden voor een feestje.

Wat onhandig houden ze hun tassen of

Colofon

hoedje vast. Een van de dames probeert weinig succesvol de cirkel niet te verbreken.

In 1919 wordt de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën in Den Haag opgericht. Het startkapitaal van 1,2 miljoen gulden is opgebracht door acht zakenlieden. Aan het hoofd staat luitenantvlieger Albert Plesman. KLM maakt in 1920 op de lijn Amsterdam-Londen haar eerste vluchten en vervoert dat jaar 345 passagiers en 25.000 kilo post en vracht. Tijdens de Tweede Correspondenten Jeroen Ansink (Verenigde Staten), Henk Hirs (Hongarije), Maaike Homan (Spanje) , Frans van den Houdt (Kenia), Olaf Koens (Moskou), Maurits Kuypers (Duitsland), Michel Maas (Indonesië), Miriam Mannak (Zuid-Afrika), Joost van Mierlo (Verenigd Koninkrijk), Hans Moleman (België), Frank Renout (Frankrijk), Petra Sjouwerman (Denemarken), Judith Stalpers (Japan), Edwin Timmer (Mexico), Maarten Veeger (Italië)

Forum is het tweewekelijkse opinieblad van ondernemingsorganisatie vno-ncw. vno-ncw vertegenwoordigt samen met de aangesloten 160 brancheorganisaties en vijf regionale verenigingen in totaal 115.000 ondernemingen. vno-ncw wordt in de regio vertegenwoordigd door: vno-ncw Noord, vno-ncw Midden, vno-ncw West, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (bzw) en de Aan dit nummer werkten mee Erik te Brake, Frits de Groot, Limburgse Werkgevers Vereniging (lwv). Voor managers Paul van Kempen, Rob Slagmolen, Annette van Soest, Willem Henk Streekstra, Sigrid Verweij, Jan Zuidam tot veertig jaar is er Jong Management.

Abonnementen en adreswijzigingen Sander Kok, Redactieadres Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV telefoon: 070 - 3490 336, e-mail: kok@vnoncw-mkb.nl, Den Haag, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag, telefoon: 070 - 3490 165, e-mail: forum@vnoncw-mkb.nl issn 1384 - 2102. Forum wordt gericht – kosteloos – toegezonden aan een groot aantal Nederlandse ondernemingen, organisaties en particulieren. Betaalde abonnementen Forum op internet www.vno-ncw.nl kosten € 25 per jaar exclusief btw. Opzegging van een Redactie Karin Bojorge (hoofdredacteur), Jiska Vijselaar kosteloos abonnement kan per direct, van een betaald (eindredacteur), Marcia Timmermans (bureauredacteur), abonnement per 1 januari. Hiervoor geldt geen opzeggingstermijn.

Walter Devenijns, Remko Ebbers, Miran de Groot, Frank den Hoed, Paul Scheer

43

FORUM #16/05.09.13

Wereld­oorlog wordt er bijna niet gevlogen.

De eerste naoorlogse stewardess wordt oud verzetsstrijdster Trix Terwindt. Zullen er ook stewardessen meegaan tijdens de ruimte­ reizen die KLM in de nabije toekomst gaat aanbieden? 

Tekst: Marcia Timmermans Foto: Collectie Spaarnestad/HH, 1950

Informatie over het lidmaatschap van vno-ncw Informatie bij Rita ter Steeg, telefoon: 070 - 3490 351, e-mail: steeg@vnoncw-mkb.nl. Opzegging van het lidmaatschap van vno-ncw moet vóór 1 september van een jaar worden gedaan. Het lidmaatschap eindigt dan per 31 december van datzelfde jaar. De schriftelijke opzegging kan worden gericht aan Rita ter Steeg, coördinator lidmaatschapszaken vno-ncw, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag.

Vormgeving Concept, basisontwerp en vormgeving: Link Design, Amsterdam Cover Foto Fuse, Getty Images Drukwerk Em. de Jong bv, Visweg 8, Postbus 8, 5110 AA Baarle-Nassau Advertentieverkoop Van Vliet Bureau voor Media Advies, Frank Oudman, telefoon 023 5714745, e-mail: f.oudman@bureauvanvliet.com, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort