Opinieblad Forum 20

Opinieblad vno-ncw Ondernemers, politiek en maatschappij

#20/01.11.12

Rutte II kan vooruit Wat gaan ondernemers ervan merken?

achtergrond wto-onderhandelingen: met z’n allen of verdeeld? 10

reportage Stadsdistributie is hindernisbaan 18

actueel Aanbesteden: code tegen bodemprijzen 26

inhoud #20 Rubrieken

16

4 Opinie vno-ncw - Aanpassing Winkeltijdenwet is een goede zaak - Zet de polder aan het werk voor Energieakkoord

15 Scheer Casual

16 En dochter ‘We praten thuis weer over andere dingen’

23 Belrondje

Romney of Obama?

24 Vijf vragen aan Onoph Caron, directeur E-laad

37

25 Uitspraken 30 Buitenbeeld Martin van Pernis

31 Vereniging 37 Mohikanen ‘Heel soms doe ik seriewerk’

42 Buitenland Vakbondsmaffia in Mexico onaantastbaar

43 Overlevers Koninklijke Beuk

43 Colofon

30

2

FORUM #20/01.11.12

26

38

Artikelen 6 ‘Dit regeerakkoord zorgt voor een doorbraak’ Het is een schoktherapie, zegt vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes. Het regeerakkoord van vvd en PvdA zal pijn doen bij iedereen. Dus ook bij ondernemers. ‘Maar die zijn niet van de slappe compromissen. Daarom is dit in de basis een goed akkoord.’

10 Grenzen open, trossen los?

Goed nieuws voor Europa: Rusland is lid geworden van de World Trade Organization.

Maar of het ook goed nieuws is voor de handelsorganisatie… Is een wereldhandels­akkoord na elf jaar vruchteloos onderhandelen al een stap dichterbij gekomen?

18 Achter aansluiten a.u.b.

Een schonere binnenstad, minder vrachtwagens. Dat was de bedoeling van de gemeentelijke regeldrift. Maar in de praktijk van de stadsdistributie blijken alle circulatieplannen en venstertijden niet te werken. ‘We hebben nu geen twee maar vier auto’s nodig om het werk te doen.’

10

26 Stop de race naar de ondergang Nog goedkoper? Er is altijd wel een schoonmaakbedrijf te vinden dat bereid is lager te gaan in prijs. Als de opdracht maar wordt binnengehaald. ‘We vechten elkaar de tent uit.’

Daar moet een code verandering in brengen. En niet alleen in de schoonmaakbranche.

38 Michiel Jaski houdt zijn hoofd koel Hou je hoofd erbij en blijf altijd rustig. Zeilen leerde Michiel Jaski om voorzichtig te zijn.

‘Drie keer voorzichtiger dan je denkt.’ De bestuursvoorzitter van ingenieurs- en advies­ bureau Grontmij haalde het bedrijf uit een diep dal. ‘Ik heb gedaan wat ik altijd doe.’

3

FORUM #20/01.11.12

opinie vno-ncw

Alle ogen waren afgelopen weekend gericht op Den Haag. Daar werden de laatste rekensommen gemaakt en de finale knopen doorgehakt. Zoals het er nu naar uitziet, staat er volgende week al een nieuw kabinet op de trappen van paleis Huis ten Bosch. Een ongekend snelle formatie die heeft geleid tot een regeerakkoord dat, als je naar het geheel kijkt, positief is voor Nederland en positief voor het bedrijfsleven. Het dossier Europa lijkt voorlopig in goede handen, er komt - weliswaar bij het verkeerde ministerie - een minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, en er komen geen maatregelen die het ondernemingsklimaat verslechteren. Dat is mooi want de wereld staat ondertussen niet stil.

Crisis of geen crisis, formatie of geen formatie, de ontwikkelingen in de opkomende markten in Azië, Latijns-Amerika, maar ook in Afrika gaan razend snel. De economie groeit er jaar na jaar en de inkomens per hoofd van de bevolking groeien mee. Dat biedt kansen voor ondernemers en niet alleen voor ondernemers van daar. Na China, de Verenigde Staten, Duitsland en Japan is Nederland – en daarmee vertel ik u waarschijnlijk niets nieuws – de grootste exporteur van de wereld. In 2011 exporteerden we voor 508 miljard euro aan goederen en diensten. In 2005 ging het nog om 281 miljard euro, zo berekende de Wereldhandelsorganisatie wto.

Met diezelfde wto gaat het ondertussen minder voorspoedig. Op zich is het goed nieuws dat Rusland onlangs is toegetreden tot de wereldhandelsorganisatie. Hoe groter de organisatie, hoe beter ze haar doelen, het bevorderen van internationale handel met het opheffen van handelsbelemmeringen en het slechten van handelsconflicten,

jeroen poortvliet

Voortvarend

kan bereiken. Het slechte nieuws is dat de onderhandelingen over een nieuw handelsakkoord die in 2001 gestart werden in Doha, de hoofdstad van het olierijke Qatar, nog altijd muurvast zitten. Het feit dat hier geen schot in zit, schaadt het bedrijfsleven. Niet alleen door de stagnatie van vrijhandel maar ook doordat een netwerk van bilaterale verdragen het speelveld steeds ingewikkelder en ongelijker maakt. De volgende overlegronde van de wto vindt volgend jaar plaats in Indonesië. Alle ogen zullen dan gericht zijn op Bali, waar de opkomende markten en de westerse wereld tot overeenstemming zullen moeten zien te komen. Laten we hopen met dezelfde voortvarendheid waarmee partijen in Den Haag hun verschillen hebben weten te overbruggen.

Bernard Wientjes Voorzitter vno-ncw Lees ook het interview over het regeerakkoord met Bernard Wientjes op pagina 6 en verder en het artikel over de wto op pagina 10 en verder

Aanpassing Winkeltijdenwet is een goede zaak • Koopzondagen zorgden voor veel discussie • Dat behoort tot verleden na wijziging van de wet • Gemeenten en bedrijfsleven beslissen voortaan zelf over koopzondagen Koopzondag of niet? De winkeltijdenwet zorgde de laatste jaren geregeld voor pittige discussies. Maar aan al die discussie is nu een einde gekomen. Vorige week stemde de Tweede Kamer in met een initiatiefwetsvoorstel van D66 en GroenLinks.

De Winkeltijdenwet was wel wat verouderd. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd hij ooit geïntroduceerd om winkeliers te beschermen. Maar sinds die tijd is de samenleving ingrijpend veranderd.

Alleen al door de komst van anderhalf- en tweeverdieners is de behoefte aan ruimere openingstijden toegenomen. Daarom werd in de jaren zeventig de koopavond ingevoerd en midden jaren tachtig de maandelijkse koopzondag.

Inmiddels ligt een ingrijpender aanpassing wel voor de hand. Ook om een einde te maken aan discussies over de zogenoemde toerismebepaling. Hoewel niet iedereen een voorstander van de verruiming is.

4

FORUM #20/01.11.12

Sommige kleinere winkeliers zijn bezorgd over de concur­rentie van de grootbedrijven. Christelijke partijen hebben eveneens bezwaren.

Winkeliers kunnen nu alleen toestemming krijgen van gemeentes om vaker op zondag of zelfs elke zondag open te gaan áls de winkel in een toeristische zone ligt. En om te bepalen of daarvan sprake is, werd een bureaucratisch monster opgetuigd. Vol met eisen en talloze uitzonderingen erop zoals voor de verkoop van portretfoto’s voor de Eerste Heilige Communie.

Die hindernis is nu verdwenen. De besluitvorming wordt verlegd van het landelijke naar het gemeentelijke niveau. Gemeentes mogen straks, in overleg met het lokale bedrijfsleven, helemaal zelf bepalen óf en hoeveel koopzondagen er komen. Met de verruiming hoort de discussie over wat toeristisch is en wat niet tot het verleden. Daarmee worden vaak kunstmatige regelingen voorkomen. Het is nu aan de gemeentes en het bedrijfsleven om elkaar op te zoeken en in goed overleg met elkaar in te spelen op de lokale wensen en behoeftes.  www.vno-ncw.nl/administratievelasten

wandelgangen

de krom wil niet te snel vorstverlet Staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil de regels rond vorstverlet aanscherpen. Volgens de huidige ww-regeling Onwerkbaar Weer kunnen werknemers vanaf de eerste dag vorst waarop zij niet kunnen werken een ww-uitkering krijgen. Werkgevers in de betreffende sector betalen in ruil een hogere ww-premie.

De Krom wil deze regeling omvormen tot een Calamiteitenregeling. Een ww-uitkering komt straks pas in zicht als in vier weken tijd tenminste 20 procent van de beschikbare arbeidsproductiviteit niet kan worden benut vanwege de vorst. Alles daarvoor valt volgens Kamp onder het gewone ondernemersrisico.

5

• Klimaat- en milieubeleid veel te hapsnap • Consistent beleid voor betaalbare, betrouwbare en schone energie nodig • Geef ser de ruimte om tot een energieakkoord te komen

dijkstra

Minister Schultz van Infrastructuur verwacht eind dit jaar alle plannen klaar te hebben om het spoor robuuster en betrouwbaarder te maken. Maar voorlopig gaan ns en ProRail met een extra winterdienstregeling werken. Als er kans is op 3 centimeter sneeuw of meer dan 10 graden vorst, worden er minder treinen ingezet. Daarbij wordt uitgegaan van twaalf dagen per jaar.

De Kamer staat niet te juichen. vvd-Kamerlid Ton Elias heeft iets meer vertrouwen in de ns en ProRail gekregen, maar zijn PvdA-collega Jacques Monasch vraagt zich af of het (paarden) middel niet erger dan de kwaal is. cda’er Sander de Rouwe noemt het een ‘draconische maatregel als de helft van de treinen in de Randstad preventief wordt geschrapt’.

Zet polder aan het werk voor Energieakkoord

De sp en D66 komen met andere maatregelen. sp-Kamerlid Farshad Bashir wil dat de ns en ProRail weer worden samengevoegd.

Stientje van Veldhoven van D66 ziet meer in het afschaffen van het ‘rondje om de kerk’ om het spoor efficiënter te gebruiken.

Schultz houdt het erop dat zij liever tijdelijk minder treinen ziet rijden dan een chaos op het spoor zoals eerder dit jaar. Als zij terugkeert op het ministerie, kan zij de ontwikkelingen zelf in de gaten houden.

Van Veldhoven: groter rondje

Tijdens de Kamerbehandeling stelde cda’er Pieter Heerma bij wijze van amendement voor om die periode te halveren en afwijking in cao’s mogelijk te maken.

De Krom voelt daar weinig voor.

Zo zou toch weer de mogelijkheid ontstaan om vanaf de eerste dag vorst een uitkering te krijgen.

dijkstra

liever minder treinen dan totale chaos

De polder is back in business werd vorige week geconcludeerd nadat vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes en fnv-voorzitter Ton Heerts weer eens ouderwets waren aangeschoven aan de formatietafel. En te doen, is er genoeg. Bijvoorbeeld op het gebied van energie- en klimaatbeleid.

Eén van de kernproblemen in Nederland op dit gebied is dat er te weinig continuïteit en samenhang in beleid is. Goedbedoelde regelingen en maatregelen zijn de afgelopen jaren hapsnap ingevoerd en vaak even snel weer gesneuveld. Het is de hoogste tijd dat dit probleem wordt opgepakt. Ondernemers hebben zekerheid op de lange termijn nodig om zich te kunnen focussen op het oplossen van de problemen. De al jaren durende onzekerheid belemmert aanpassingen in de richting van een koolstofarme economie, zet de concurrentiepositie van de energie-intensieve industrie onder druk, vergroot de importafhankelijkheid van energie uit instabiele regio’s en beperkt de kansen van Nederlandse bedrijven in de snel groeiende mondiale cleantech-markten.

Het zou daarom goed zijn als er een Energieakkoord voor duurzame groei zou komen met bindende afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Een dergelijk akkoord biedt kansen voor bedrijven, instellingen en burgers. De sociale partners, waaronder ondernemingsorganisaties, pleiten er daarom voor dat het nieuwe kabinet de ser een rol laat spelen bij het maken van bindende afspraken voor een consistent langetermijnbeleid voor betaalbare, betrouwbare en schone energie. ser-voorzitter Wiebe Draijer noemde vorige week zo’n nationaal energieakkoord ‘een uitgelezen kans voor een nieuw kabinet om de weg in te slaan naar een robuust en toekomstbestendig energie- en klimaatbeleid’ en denkt binnen een half jaar een dergelijk akkoord te kunnen opleveren.

Het nieuwe kabinet zou gek zijn als het deze kans niet aangrijpt.

Naast een lagere energierekening en milieuwinst levert een goed en gedragen energiebeleid ook nieuwe banen op in de bouw en aanverwante sectoren. En voor kennisintensieve Nederlandse bedrijven liggen er grote kansen op de snel groeiende wereldmarkt voor schone technologie. Daarbij is voor energie-intensieve sectoren in Nederland zekerheid nodig over de toegang tot voldoende energie tegen internationaal concurrerende prijzen.  www.vno-ncw.nl/energie

Heerma: minder koud FORUM #20/01.11.12

omslag

bernard wientjes:

‘Dit is een moedig In minder dan vijftig dagen waren ze er uit: vvd en PvdA, de grote kemphanen van vóór de verkiezingen, presenteerden deze week een regeerakkoord dat stevige ingrepen belooft. vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes: ‘Dit is een schoktherapie.’

Tekst: Karin Bojorge | Foto: Phil Nijhuis/anp

6

FORUM #20/01.11.12

vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes vertelt de pers na afloop van zijn bezoek samen met fnv-voorzitter Ton Heerts aan de formateurs dat de polder weer terug is. Ook in het regeerakkoord staat die wens. ‘Nu kijken of het nieuwe kabinet echt serieus is’, aldus Wientjes

akkoord’ Een ongekend snelle formatie is het geweest. Had u dat anderhalve maand geleden voor mogelijk gehouden?

‘Iedereen zag dat in de formatie door vvd en PvdA heel forse concessies gedaan zouden moeten worden. Dan is er het risico dat het lang gaat duren. Maar hoe langer er onderhandeld wordt, hoe zwakker de compromissen worden. Daarom ontstond al snel de intentie om de pijn dan maar zo snel mogelijk te nemen. Hoe sneller, hoe meer moed je kunt tonen. En dat is ook gebeurd, want dit is een moedig akkoord.’

Zegt dat iets over wat we de komende jaren van dit kabinet kunnen verwachten?

‘Dat denk ik wel. Dit kabinet doorbreekt de traditie van de laatste jaren waarbij er negatieve uitruilen werden gedaan. Als jullie dít onderwerp met rust laten, beginnen wij niet over dát dossier. Dit kabinet heeft een 7

FORUM #20/01.11.12

klimaat om zich heen weten te creëren – natuurlijk ook geholpen door de crisis – om zeer zware maatregelen te nemen. Maatregelen die binnen de eigen partij in het verleden niet te nemen waren. Maar ook de bevolking begrijpt inmiddels dat we niet aan ingrijpende maatregelen ontkomen. Er is vooral onderhandeld over wie welke pijn draagt. In plaats van de pijn voor iedere partij zoveel mogelijk te verzachten.’

Iedereen gaat de pijn voelen, waarschuwen Rutte en Samsom.

Hoe pakt dit akkoord uit voor ondernemers?

‘Ondernemers zijn net mensen, natuurlijk voelen zij ook de pijn. De lasten voor ondernemers gaan de komende jaren omhoog, onder meer door hogere ww-premies. Maar ondernemers snappen ook dat het belangrijk is om zaken écht fundamenteel aan te pakken. Ze zijn niet van de slappe compromissen. Daarom is dit in de basis een goed

Kiestra/hh

omslag

akkoord. Nederlandse ondernemers, vooral degenen die voor de binnenlandse markt werken, lijden al jaren door het gebrek aan consumentenvertrouwen. Die werd vooral veroorzaakt door de besluiteloosheid van de politiek. Mijn hoop is dat de stijgende lasten worden goed gemaakt door een herleving van de economie. Want hoe pijnlijk de maatregelen ook zijn, iedereen weet nu waar hij aan toe is. Dat geeft vertrouwen en dat betekent dat mensen weer geld gaan uitgeven. Bijvoorbeeld op de huizenmarkt die de laatste jaren bijna volledig stil lag.’

Het kabinet gaat nu toch tornen aan de hypotheekrenteaftrek van bestaande gevallen. Daar was u geen voorstander van.

‘Er komt een gematigde aanpak. Er wordt géén gedwongen aflossing geëist, zoals eerder op tafel lag. Het belastingtarief waartegen kan worden afgetrokken gaat heel geleidelijk omlaag. Positief is dat de opbrengst daarvan één op één teruggaat naar de belastingbetaler, doordat de tarieven omlaag gaan. Het wordt geen koude ingreep om de inkomsten van de Staat te vergroten. Dat was wel de teneur bij de PvdA en onze grote zorg.’

‘Wat mensen – en dus ook ondernemers – wel echt treft is dat dit kabinet het principe loslaat waar ons pensioenstelsel op gebaseerd is: nu je pensioenpremies aftrekken, en er later belasting over betalen. Die aftrek wordt nu afgetopt op 100.000 euro. Dat tast de basis van ons pensioenstelsel aan. Dat is al eerder geprobeerd en daar hebben we ons toen ook succesvol tegen verzet met de bonden.’

8

FORUM #20/01.11.12

Het ontslagrecht: eindelijk de doorbraak waar u al zo lang voor pleit?

‘Het regeerakkoord zorgt zeker voor een doorbraak. Het duale stelsel wordt vervangen door één route via het uwv. Wij vinden wel dat het in de uitvoering beter kan dan wat de coalitiepartijen nu voorstellen.

We zijn daar ook al een tijdje over in overleg met de vakbonden. Rutte en Samsom hebben heel duidelijk laten weten – en zo staat het ook in het regeerakkoord – dat ze het overleg met de sociale partners terug willen hebben. Die uitgestoken hand van het kabinet grijpen we graag aan. Voor ondernemers is het belangrijkste dat we een stabiele periode ingaan, waarin alle mooie plannen ook daadwerkelijk uitgevoerd gaan worden. Die stabiliteit kan het best gerealiseerd worden wanneer het kabinet goede afspraken maakt met de sociale partners.’

Is de fnv er al klaar voor om die rol op zich te nemen?

‘Het zal voor de vakbonden moeilijk zijn, want het gaat om pijnlijke ingrepen. Maar ik denk dat ook de bonden begrijpen dat ze er niet alleen zijn om kritiek te uiten, maar ook om die kritiek via onderhandelingen om te zetten in succes.’

Er komt een quotum voor bedrijven om ze te dwingen om meer mensen met een handicap aan te nemen. Kunt u daarmee leven?

‘Nee, dit is echt een negatief punt in het akkoord. De geschiedenis leert

Regeerakkoord: plussen en minnen positief • • • • •

Overheidsfinanciën worden op orde gebracht Structurele ingrepen in langslepende dossiers Topsectorenbeleid wordt voortgezet Pijn wordt evenwichtig verdeeld Minister voor Buitenlandse Handel

negatief • Minister voor Buitenlandse Handel niet onder Economische Zaken • Lasten voor ondernemers stijgen onder meer via ww-premie en assurantiebelasting • Sterke nivellering door zorg- en pensioenmaat­regelen • Quotering op arbeidsmarkt principieel verkeerd en onwerkbaar

dat elke vorm van quotering, of het nu om allochtonen of vrouwen of mensen met een handicap gaat, faalt. Het leidt tot stigmatisering, tot bureaucratie. Wij zijn met de bonden in gesprek over hoe we langs vrijwillige maar niet vrijblijvende weg het aandeel van mensen met een gebrek binnen bedrijven aanzienlijk kunnen vergroten. En dat gebeurt ook al: het aantal Wajongers in bedrijven neemt toe. Zo’n quotering leidt er alleen maar toe dat die aanpak stokt. Daarom praten we met de bonden niet alleen over het ontslagrecht maar ook over de onderkant van de arbeidsmarkt en de Wajongers. We hopen dat we samen tot een beter voorstel kunnen komen, ook op dit vlak. Daar is nog tijd voor, deze maatregel komt pas in 2015. En als het nieuwe kabinet vraagt om overleg, betekent dat ook dat je moet kunnen luisteren.’

Nog een kritiekpunt van u: er komt een minister van Buitenlandse Handel, maar wel bij het verkeerde ministerie.

‘Dat is een weeffout in de nieuwe governance van het kabinet. Het is heel positief dat dit kabinet ervoor kiest om het topsectorenbeleid volledig door te zetten. Maar dit beleid heeft twee componenten. Binnenlands gaat om het versterken van innovatie via de driehoek van bedrijven, wetenschap en overheid. Daarnaast gaat het echter ook om het versterken van de export, met name buiten Europa. Dan is het lastig dat dit beleid nu over twee ministeries wordt verdeeld. Het was beter geweest als deze nieuwe minister had kunnen opereren via het ministerie van Economische Zaken in plaats van Buitenlandse Zaken.

9

FORUM #20/01.11.12

Bovendien is de combinatie met Ontwikkelingssamenwerking lastig.

Onderdeel daarvan is de noodhulp en dat heeft niets te maken met handel. Dat had beter uit elkaar gehaald kunnen worden.’

‘Gelukkig heeft Rutte wel beloofd in dit nieuwe kabinet ook zelf meer aandacht te besteden aan het buitenland. Dat was één van de makkes van het vorige kabinet: te weinig ministers, te weinig aanwezigheid in het buitenland. Rutte begint volgende week goed met zijn bezoek aan Turkije. Nederland verdient zijn geld nu eenmaal in het buitenland.’

Het kabinet kent een snelle start. Verwacht u dat de uitvoering van het regeerakkoord net zo soepel zal verlopen?

‘Ze zullen er hun handen vol aan krijgen om al die besluiten en al die doorbraken op het gebied van woningmarkt, zorg, pensioenen, arbeidsmarkt door te voeren. Je kunt het rustig een schoktherapie noemen, het gaat om diepgaande ingrepen. Voordat dat allemaal is uitgewerkt en er afspraken zijn gemaakt met de sociale partners, zijn we zo een paar jaar verder. Daarom is het ook absoluut noodzakelijk dat ze die volle vier en een half jaar blijven zitten. Die tijd zullen ze nodig hebben, ze hoeven zich niet te vervelen.’ 

achtergrond

Vrije doorgang In de Rotterdamse containerterminal is goed te zien hoe de wereldhandel er voor staat. Meer of minder overslag is een graadmeter 10

FORUM #20/01.11.12

Hoge importtarieven, exportbeperkingen, strenge wetten. De druk om markten af te schermen is de laatste jaren sterk gestegen. En een nieuw wereldhandelsakkoord? Dat is na jรกren onderhandelen nog steeds ver weg.

Tekst: Walter Devenijns | Foto: Peter Hilz/hh

gewenst 11

FORUM #20/01.11.12

achtergrond

Afgeladen schepen verlaten de ect Deltaterminal op de Rotterdamse Maasvlakte

Rusland is nog maar net twee weken lid van de World Trade Organization (wto) als de Europese commissaris voor Handel, Karel de Gucht, in september een toespraak houdt in de Finse hoofdstad Helsinki. Onderwerp: de toekomstige handelsrelaties tussen de eu en Rusland. De Gucht begint positief. Na achttien jaar moeizame onderhandelingen is een van de grootste economieën van de wereld lid geworden van de wereldhandelsorganisatie.

Dat biedt Rusland een kans om een flinke stap voorwaarts te maken, zegt De Gucht tegen zijn toehoorders in de Finse hoofdstad.

Terwijl buiten een waterig zonnetje wordt afgewisseld door enkele regenwolken, wijst de handelscommissaris op de voordelen van zo’n lidmaatschap. Dankzij het langzaam maar zeker afbouwen van de onderlinge handelsbelemmeringen, stijgt de welvaart in Rusland. Geïmporteerde goederen worden goedkoper, waardoor de koopkracht voor de gemiddelde burger stijgt. Russische bedrijven krijgen makkelijker toegang tot goedkopere en betere producten. Dat zorgt ervoor dat de productiviteit stijgt. ‘De Russische staalindustrie zal als een van de eerste sectoren pro12

FORUM #20/01.11.12

fiteren van het wto-akkoord, want de eu heft zijn beperkende quota voor Russische staalinvoer op’, aldus De Gucht. Helemaal gerust over het gedrag van Rusland is hij niet.

Zo hekelt De Gucht de laatste importheffingen voor auto’s en levende varkens.

De toetreding van Rusland is niet alleen positief voor het land, maar ook een goed teken voor de wereldhandelsorganisatie wto zelf.

Eindelijk is er weer belangrijk, positief nieuws te melden. En dat ondanks het feit dat een nieuw wereldhandelsakkoord ook na elf jaar onderhandelen nog steeds niet op tafel ligt. De wto wil de internationale handel bevorderen met het opheffen van handelsbelemmeringen en het slechten van handelsconflicten. Het spookbeeld zijn de jaren dertig na de Grote Depressie. Toen werden de grenzen dichtgegooid. De wereldhandel daalde dramatisch; de economische crisis werd zo nog eens extra versterkt.

muurvast Rien Huige, voormalig lid Landbouwraad bij de Nederlandse permanente vertegenwoordiging bij de wto, kent de handelsorganisatie

anp xtra

‘bilaterale akkoorden of overeenkomsten tussen handels­ blokken zijn niet per se slecht’

als geen ander. Jarenlang was hij betrokken bij de onderhandelingen over een nieuw handelsakkoord. Die werden al gestart in 2001 in Doha, de hoofdstad van het olierijke Qatar. Een nieuwe ronde was nodig; de regels dekten niet alle nieuwe ontwikkelingen in de wereldhandel meer af. De inzet in Doha was dat Europa en de vs hun landbouwsubsidies zouden verlagen. In ruil daarvoor zouden de ontwikkelingslanden hun grenzen voor importen uit Europa en de vs meer openstellen. Ook moesten er regels komen over de handel op gebied van diensten, buitenlandse investeringen en de bescherming van intellectuele eigendommen.

Ondanks verschillende overlegrondes zit het overleg muurvast. In 2008 liepen de gesprekken op niets uit na een ruzie tussen de vs en India. Huige kan zich de vergaderingen nog goed herinneren: ‘Dat waren lange dagen.

Vergaderd werd er tot diep in de nacht. Er lag bijna een nieuw akkoord op tafel.’

Ondanks de kritiek van De Gucht op Rusland, vindt Huige dat de toetreding van het land een goede zaak is voor de wto. ‘Het is een belangrijk land met een groot handelspotentieel. Het was het laatste grote handelsblok dat nog geen 13

lid was van de handelsorganisatie’, zeg hij.

Nederland kan er op termijn als alle handelsbelemmeringen zijn afgeschaft, zeker van profiteren. ‘Als je geen lid was van de wto dan kon je als land alles doen wat je wilde. Je kon de grenzen dicht gooien wanneer het jou uitkwam. Maar als lid ben je aan de wtoregels gebonden. Dan moet je het spel volgens de regels spelen. Als je dat niet doet dan kan je na een klacht voor een arbitragepanel van de wto gesleept worden’, aldus Huige.

troef Dat panel waarbij geprobeerd wordt handelsconflicten te beslechten, is volgens hem nog steeds een van de sterkste troeven van de wto.

Deze geschillencommissie waarbij onafhankelijke juristen de klachten over belemmerende maatregelen onderzoeken, voorkwam dat protectionisme na de kredietcrisis dezelfde weg bewandelde als in de tijd van de Grote Depressie. Als de commissie van de wto oordeelt dat een bepaald land de handelsregels schendt dan mag de klagende partij vergelding toepassen door het verhogen van de importtarieven. De juridische procedure voorkomt dat FORUM #20/01.11.12

conflicten uitdraaien op een alles verwoestende handelsoorlog. Een nieuwe tweedaagse overlegronde om Doha vlot te trekken, is december volgend jaar gepland op het eiland Bali. Maar ondanks de hoop van de Indonesische regering dat ‘de exotische omgeving van het land van de goden en godinnen en de vriendelijkheid van de Balinezen’ de onderhandelingen over een gedeeltelijk Dohaakkoord nieuw leven in zullen blazen, heeft Huige een hard hoofd in het succes ervan.

Misschien dat er een deelakkoord uit de bus rolt? ‘We leven in een bilateraal tijdperk. Landen maken onderling afspraken over de handel. Multilateraal, waarbij alle landen één overeenkomst sluiten, is nu niet mogelijk.

Kijk maar naar de laatste klimaatconferentie in Rio. Bilaterale akkoorden, of overeenkomsten tussen bijvoorbeeld verschillende handelsblokken zoals de eu met Zuid-Korea zijn niet per se slecht’, vindt hij. ‘Op de achtergrond heb je nog steeds de oude regels van de wto.’ Niet iedereen deelt de visie van Huige.

Directeur Richard Oerlemans van visserijbedrijf Primstar uit Hendrik Ido Ambacht wordt een beetje gek van de zich almaar uitbrei-

achtergrond

‘protectionisme neemt hand over hand toe nu de crisis doorettert’

dende waaier aan handelsakkoorden of juist het gebrek aan afspraken. Hij kweekt en handelt met garnalen afkomstig uit West-Afrika en Ecuador. Zo worden zijn garnalen uit onder meer Nigeria bij de invoer in de eu zwaar belast, want er bestaat nog geen nieuw handelsakkoord tussen de eu en een aantal West-Afrikaanse landen. Primstar kweekt ook garnalen in Ecuador. ‘Die kan ik wel makkelijk uitvoeren naar China. Want Ecuador en China hebben een bilateraal handelsverdrag afgesloten.’ Er is momenteel wel een akkoord tussen de eu en Ecuador, maar daarover wordt nu opnieuw onderhandeld. Dat vlot niet erg, zodat een nieuw akkoord nog niet is bereikt. De kans bestaat dat de tarieven voor de invoer van producten uit Ecuador naar de eu nu fors zullen stijgen.

goede vrienden Het gebrek aan succes bij de al elf jaar lopende Doha-onderhandelingen zorgt ervoor dat er ondertussen een hele reeks alternatieve handelsvoorstellen is opgedoken. Zo hopen de landen, verenigd onder de groepsnaam Really Good Friends of Services, waarbij onder meer de eu, de vs en achttien andere landen zijn 14

FORUM #20/01.11.12

aangesloten, een handelsakkoord af te sluiten voor de dienstensector. Alleen: de andere economische grootmachten als China, India en Brazilië doen niet mee uit angst dat de Dohaonderhandelingen daardoor definitief de nek om worden gedraaid.

In het gezaghebbende Britse weekblad The Economist werd onlangs een pleidooi gevoerd voor een soort mini-Doha akkoord, waarbij de meest kansrijke onderdelen uitonderhandeld worden. Deze Global Recovery Round zou zich moeten concentreren op nieuwe handelsregels voor productie- en dienstensector.

Samen zijn ze goed voor 75 procent van alle wereldhandel. Mocht er een akkoord uit de bus rollen dan worden andere landen uitgenodigd om zich erbij aan te sluiten. Actie is nodig, vindt het blad. Het protectionisme neemt immers nu de crisis doorettert hand over hand toe. Rusland is maar een van de vele voorbeelden. Diezelfde alarmerende conclusie trekt de Zwitserse monitoringsdienst Global Trade Alert van de St-Gallen universiteit. De druk om markten af te schermen middels hoge tarieven, exportbeperkingen en strenge wetgeving stijgt sterk. Ook de wto en de eu zien een stijging van het aantal handelsbelemme-

Casual

jeroen poortvliet

peter hilz/hh

column scheer

De dresscode in het bedrijfsleven wordt losser, constateert Het Financieele Dagblad. Mannen dragen niet altijd meer een das, en als ze dat doen, kan dat ook een gehaakte of een gebreide das zijn.

Vrouwen laten steeds meer kleur toe in hun zakelijke garderobe.

Vooral topvrouwen schijnen op dat vlak de teugels los te gooien.

Het zou iets met de economische situatie te maken kunnen hebben. Immers: in 2008, toen de crisis losbarstte, greep vooral de financiële wereld voor de zekerheid terug naar formele kleding.

Dat het nu informeler wordt, kan erop duiden dat de crisis op haar einde loopt.

‘Wees jezelf’, is de nieuwe code. Dat kan in de vorm van een gekleurd overhemd onder je pak, dat zelf ook een andere kleur mag hebben dan donkerblauw of grijs. Het fd legt ook een verband met de opkomst van internetbedrijven. Daar heerst een heel andere kledingcode: spijkerbroek, sneakers en t-shirt. Of, in het geval van Mark Zuckerberg van Facebook, een capuchontrui.

ringen. Volgens de eu is de groei zelfs ‘duizelingwekkend’. Geluk bij een ongeluk: de meeste handelsconflicten worden nog steeds voorgelegd aan de wto.

Désirée van Gorp, professor international business strategy aan Nyenrode University, denkt ook dat de kans op succes in Bali vergroot wordt voor bepaalde landen als er onderhandeld kan worden op deelgebieden. Op bijvoorbeeld het gebied van de dienstensector.

Van Gorp: ‘Je kan echter niet vast blijven houden aan je verworvenheden op deelgebieden.

De gedachte is dat als je er samen inzit, je er ook samen uit moet komen. Ergens zal het pijn gaan doen.’ Van Gorp vindt dat bij de onderhandelingen over een deelakkoord andere landen niet buitengesloten mogen worden. Dat zou het overleg in Bali blokkeren. ‘Als handelspartner moet je ook bereid zijn om naar de andere kant te kijken. Anders blijft er voor die andere landen weinig over aan de onderhandelingstafel.’ Ze verwacht dat de volgende Dohaoverlegronde in Bali niet makkelijk zal verlopen: ‘Het wordt sowieso moeilijk.’ 

Sommige regels blijven echter bestaan. Krijtstreeppakken zijn alleen toegestaan voor makelaars. Bij vrouwen blijft de panty verplicht. En tatoeages mogen niet zichtbaar zijn. Dit laatste in tegenstelling tot de wereld van profvoetballers, waar tatoeages juist zichtbaar moeten zijn. Want ook zij willen zich onderscheiden in plaats van erbij horen. Dus zie je voetbalschoenen in allerlei kekke kleuren. Geen voetballer durft uit de kast te komen, maar ze spelen wel op roze schoenen. Het haar gaat ook alle kanten op.

De ijdele Portugees Christiano Ronaldo wisselt zelfs van kapsel in de rust.

Persoonlijk zit ik niet te wachten op die nieuwe dresscode, op het veld noch op de zaak. Ik houd het op donkerblauw of grijs pak, wit overhemd en een voorgestrikte das. Heb ik een pak dat lekker zit, dan koop ik een nieuw exemplaar als dat aan vervanging toe is.

Laatst hadden ze iets veranderd aan dat pak onder invloed van de laatste modetrends. Het zit nu een stuk minder lekker.

Maar ik houd vol, want op de redactie ben ik nog zo’n beetje de laatste in pak. De rest is al helemaal casual zichzelf.

Paul Scheer

www.vno-ncw.nl/internationalehandel

15

FORUM #20/01.11.12

& dochter Ondernemen zit in de genen. In deze serie vertellen ouders, kinderen, broers en zussen die samen of ieder een eigen bedrijf hebben over hun overeenkomsten en verschillen.

naam

Familiebedrijf Weidenaar activiteit Productie van onder meer Friese droge worst en voorverpakt vlees vestigingsplaats Dokkum aantal medewerkers 62 opgericht 1927

16

FORUM #20/01.11.12

‘We praten thuis weer over andere dingen’ Wini Weidenaar koos voor haar eigen koers en een eigen bedrijf. De kans om aandeelhouder te worden in de ouderlijke worstmakerij liet ze er voor schieten.

Haar moeder Tiny had daar snel vrede mee. ‘Ik ben ontzettend trots op haar.’

Tekst: Frank den Hoed | Foto’s: Ton Poortvliet, familie Weidenaar

Tiny Weidenaar (62)

Wini Weidenaar (29)

‘In het begin produceerden we tweeduizend tot drieduizend worsten per week, nu doen we er al snel tienmaal zoveel. En dan heb ik het alleen nog maar over de Friese droge worst. Inmiddels zijn we daar een aantal keren kampioen mee geweest tijdens slagersvakwedstrijden.

Voor de verhuizing naar Dokkum zaten we met acht familieleden in het bedrijf. Na de verhuizing waren we nog met z’n vieren over: mijn man, mijn zoon, zijn vrouw en ik.’

‘We hadden Wini twee jaar bedenktijd gegeven om te bepalen of zij onze aandelen in het bedrijf wilde overnemen. Toen het zover was, zei ze dat het haar ding niet was. Ze wilde wel blijven meewerken in het bedrijf, maar niet als aandeelhouder. Ik denk dat het in haar natuur zit dat ze meer omhanden moet hebben dan alleen dit. Het is niets voor haar om hier vijf dagen per week rond te lopen. Daar wordt ze onrustig van.’

‘Ik weet nog goed wanneer ze het me heeft verteld. Het was in maart.

Ik had al langer zoiets van: dit is het niet. Ze was zichzelf niet. Achteraf bleek dat ze al een paar maanden met het idee rondliep. Ze was heel opgelucht toen ze het had verteld. Ze was al die tijd bang geweest dat ik boos zou reageren. Nou, dat was wel het laatste. Het is toch je dochter.’

‘Natuurlijk heb ik de teleurstelling even moeten verwerken. Maar ik had er snel vrede mee. Mijn man heeft er meer moeite mee gehad. Hij heeft echt wel een week lopen mokken. Ik begrijp het ook wel: hij was teleurgesteld, hij had haar graag in het bedrijf gehad. Ze heeft gezegd: ik wil hier blijven werken, maar dan wil ik wel de vrijheid hebben. En die heeft ze. En als ik zie hoe goed ze het doet, denk ik: prima. Ik ben ontzettend trots op haar!’

‘Wini doet de communicatie. En ze onderhoudt de contacten met grote afnemers. Die willen haar graag als contactpersoon. Ze is daar ook goed in. Daarnaast geeft ze een dag per week les op school. En ze heeft haar eigen communicatiebureau. Ze houdt dat bewust klein, want ze wil graag zoveel mogelijk zelf doen. Ze is een echte spin in het web, regelt graag dingen. Dat had ze in haar middelbareschooltijd al.

En ze doet veel met nieuwe media als Facebook en twitter. Ik heb weleens zoiets van: moet dat allemaal?’

‘Ik ging er vol in, in de overtuiging dat ik de aandelen van mijn ouders in het bedrijf zou overnemen. Maar na anderhalf jaar sloeg de twijfel toe. Ik voelde dat ik bedrijfsblind werd: op een gegeven moment dacht ik alleen nog maar in worst. Ik raakte mijn creativiteit kwijt. Bovendien had ik moeite met het personeel. Er was altijd wel iets. Zei iemand: ‘Ik kom niet, want ik heb hoofdpijn.’ Zoiets vond ik heel moeilijk te begrijpen.’

‘Ik had ook veel moeite met de commercie. Vooral de inkoopgesprekken braken me op. Kwam ik met een nieuw product, zei een inkoper: ‘Ik vind het niet lekker.’ Dan had ik zoiets van: kom op, het is wél lekker, want mijn broer heeft het gemaakt. Het kwam zo dichtbij, dat ik emotioneel werd. Een redelijk gesprek werd op die manier een stuk moeilijker.’

‘Tijdens een skivakantie heb ik besloten het niet te doen. Ik heb het mijn moeder gelijk verteld. Zij begreep het wel; ze had vroeger zelf geen keuze. Bij mijn vader hakte de boodschap er wel in. Zaten we daar samen op kantoor. Als we elkaar aankeken, moesten we huilen.

We hebben twee weken niet met elkaar gepraat. Gewoon omdat we niet wisten wat we moesten zeggen. We moesten een nieuwe weg vinden om samen verder te gaan.’

‘Het voelt goed dat ik deze stap heb gezet. Ik ben veel creatiever geworden. Ik doe nu een dag of drie Weidenaar, geef een dag per week les in marketing/communicatie en besteed de rest van de tijd aan een opdracht. Dat kan zijn het schrijven van een tekst voor een website, maar ook de organisatie van een evenement. En dat houdt me scherp.’

‘De verschillende activiteiten gaan prima samen. Ook in mijn werk voor derden ga ik er echt voor. Ik denk dat ik dat heb overgehouden aan mijn achtergrond. Ik wil een bedrijf waarvoor ik aan de slag moet eerst goed leren kennen, er een gevoel bij krijgen. Pas dan kan ik aan het werk.’

‘Mijn gevoel voor het familiebedrijf is hetzelfde gebleven. En de samenwerking met mijn moeder is net zo fijn als voorheen. Het enige wat is veranderd, is dat we thuis weer over andere dingen praten. Dat had ik lang gemist. Met mijn vader heb ik dat wat minder. Maar hij ís ook gewoon het bedrijf. Zeg hem na vijftig jaar maar eens dat het ergens anders over moet gaan.’ 

17

FORUM #20/01.11.12

achtergrond

Zonder schade rijden in de Haagse binnenstad is nog niet zo makkelijk

18

FORUM #20/01.11.12

‘Vroeger deden we de binnenstad met twee wagens’ Ronkende vrachtauto’s in de wachtrij in een winkelstraat. Over stadsdistributie wordt al jaren gepraat. Maar zijn we er al veel mee opgeschoten?

Een praktijkronde door Den Haag. ‘We hebben nu vier auto’s nodig om het werk te doen.’

Tekst en foto’s: Frank den Hoed

Dat zal je altijd zien. De rit van de thuisbasis van Bode Scholten in Zoetermeer naar Den Haag verloopt zonder noemenswaardige vertraging.

Meestal is dat wel anders. Dan kan Ben Goudberg, een bescheiden middentwintiger, zijn distributietruck bij de oprit naar de snelweg A12 al opstellen in een kilometers­lange rij forensenverkeer richting Hofstad. Maar de winst die hij dankzij zijn voorsprong van vandaag weet te behalen is beperkt. De venstertijden – de tijden waarop het winkelgebied open is voor bevoor­ rading – breken hem elke keer weer op.

De pollers, beweegbare ‘hinderpalen’ waarmee winkelgebieden buiten de venstertijden worden afgesloten, zijn misschien wel hét symbool voor het probleem waar Nederlandse transportondernemers de afgelopen jaren steeds vaker tegenaan liepen. Iedereen in het stedelijk gebied heeft zo zijn eigen belangen. De vervoerders willen hun zendingen zo snel mogelijk op de plaats van bestemming hebben, winkeliers en bewoners van binnenste19

FORUM #20/01.11.12

den willen vooral zo min mogelijk overlast. En gemeentebesturen proberen op hun manier voor al die (tegengestelde) belangen een oplossing te vinden. Maar die oplossing blijkt lang niet altijd werkbaar.

tjokvol Goudberg mag met zijn auto tjokvol pakketten al vanaf 5 uur ’s ochtends de Haagse binnenstad in, maar helaas is het daar dan nog angstwekkend stil. ‘De meeste winkeliers zijn pas rond een uur of half 10 paraat.

Eerder aankomen heeft dan geen zin. Want je kunt je zendingen nu eenmaal niet onbeheerd voor de deur achterlaten.’ Consequentie is wel dat er effectief maar een uur of twee overblijven voor de stadsronde. Want uiterlijk om half 12 moet hij zijn werkgebied weer uit zijn. In principe is dat net voldoende. Maar dan moet er ook niet te veel tegenzitten.

Direct na het passeren van de eerste poller doemt de eerste hindernis al op.

achtergrond

En dan sta je als chauffeur weer vast achter een vuilniswagen

Ben Goudberg van Bode Scholten uit Zoetermeer levert zijn lading af

Goudberg kan zijn tot de nok gevulde Iveco Daily opstellen in een rij binnenstadklanten. Een vuilniswagen is de boosdoener. De vuilophalers moeten elk adres in het gebied langs om hun waren (deze keer gebruikt kartonnen verpakkingsmateriaal) op te halen, hij hoeft slechts een beperkt aantal adressen aan te doen om zijn waren af te geven. Goudberg werkte in onder meer de evenementenopbouw en de aannemerij. Maar het chauffeursvak vindt hij toch wel het mooiste.

Een kleine twee jaar werkt hij nu bij Bode Scholten. En het bevalt ‘m goed.

‘Ik heb een vaste wijk, ken mijn klanten. Prettig voor hen en prettig voor mij.’ Dat blijkt even later. Bij de eerste twee adressen is het licht nog uit en de deur nog potdicht. Geen mens te bekennen. Nadat hij zijn vracht bij zijn tweede adres heeft gelost, helpt hij twee winkeldames met het openen van de ‘lastige’ glazen toegangsdeur van het eerste afleveradres. Om vervolgens de lading alsnog achterin te zaak te deponeren. Ze bedanken hem hartelijk voor de assistentie. Inmiddels is ook de bemanning van de andere winkel op z’n post en kan ook daar de vracht naar binnen. Dus kan hij weer verder.

Vooral in de oude binnenstad is het stevig aanpoten. Ondanks dat hij rijdt met een speciale, smallere vrachtauto, is het regelmatig laveren op de vierkante centimeter om zonder schade langs geparkeerde auto’s, bloembakken en uithangborden te komen. ‘Een geluk dat de lichtreclames van de winkels hier hoog genoeg hangen.’ Het planprogramma op de computer rekent met een beperkte tijd per bezorgadres. Hoe veel tijd hangt af van het aantal dozen dat per adres moet worden gelost. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger dan de wiskundige theorie. Alleen al aan de eerste twee adresjes is hij vandaag een kleine dertig minuten kwijt. Op die manier komt het einde van de venstertijd wel heel rap naderbij. Tussentijds bliept meer 20

FORUM #20/01.11.12

dan eens de apparatuur op z’n dashboard. Een teken dat er een afhaalopdracht in de pijplijn zit. Meestal is hij rond 5 uur, half 6 weer terug op de zaak. Maar het kan nóg later. ‘Laatst reed ik lek. Was is drie uur later thuis.

Gelukkig is zoiets een zeldzaamheid.’

extra kilometers De Haagse binnenstad moest schoner. Dus kwam er een paar jaar geleden een verkeerscirculatieplan. Als onderdeel daarvan werd de binnenstad onderverdeeld in sectoren. Sinds die tijd kun je niet meer binnendoor van de ene naar de andere kant van de stad, maar moet je buitenom via de zogenoemde centrumring. Dat kost veel tijd, vertelt Marco Scholten, de werkgever van Goudberg. ‘Vroeger deden we de binnenstad met twee wagens, maar vooral door de komst van het circulatieplan zijn er nu vier nodig om het werk binnen de venstertijden te doen. Dat betekent extra voertuigkilometers en extra luchtvervuiling. Precies dát waar de stadsbestuurders niet op zaten te wachten.’

En niet alleen in Den Haag is de situatie er op achteruit gegaan. Waren de met pollers afgesloten winkelcentra ooit voorbehouden aan grotere steden, de afgelopen tien jaar zijn ze ook in veel andere gemeenten uitgevonden. Vaak kleinere gemeenten, zoals Schoonhoven en Zoetermeer. ‘En wat is oud-Zoetermeer nu voor winkelgebied? Eén straatje. Daar mag je dan alleen van 8 tot 11 uur in.’ Een verruiming van de venstertijden is de – op het oog – meest simpele oplossing. Vooral als daarvoor bij alle gemeenten één lijn wordt getrokken, heeft dit resultaat.

TNO becijferde in 2008 dat een verlenging van de venstertijden met één uur al zou leiden tot 2 procent besparing in voertuigkilometers en 6 procent op

Bundelen, bundelen en nog eens bundelen Vervoerders en verladers verenigd in tln en evo roemden hem bij zijn afscheid eind 2011 als iemand die ‘in belangrijke mate heeft bijgedragen aan het creëren van meer bewustzijn over de voordelen van een efficiënte stedelijke distributie.’

Eric Janse de Jonge, Ambassadeur Stedelijke Distributie, benadrukte bij de presentatie van zijn eindrapport dat de kern van de oplossing ligt in ‘bundelen, bundelen en nog eens bundelen.’ In samenspraak met onder meer tln en evo ontwikkelde Janse de Jonge landelijke uitgangspunten voor stedelijke distributie waarmee steden aan de slag kunnen. Dit om ervoor te zorgen dat niet elke gemeente zelf (weer) het wiel uitvindt.

Met het einde van het ambassadeurschap heeft het Rijk pas op de plaats gemaakt. De bal ligt waar het gaat om stedelijke distributie nu weer bij de gemeenten, vertelt Anne-Marie Nelck, tln-deelmarktsecretaris verantwoordelijk voor stedelijke distributie. ‘tln en evo zitten nu samen aan tafel met gemeenten om te komen tot maatwerkafspraken.’

Vanaf 5 uur ‘s ochtends mogen chauffeurs de Haagse binnenstad in. Maar geen winkel is dan open. Dozen neerzetten en wachten maar

de inzet van het wagenpark. Helemaal schrappen van de tijdvensters zou leiden tot 4 procent besparing in voertuigkilometers en 23 procent op de inzet van het wagenpark. Maar de kans dat het daar ooit nog van komt, is klein. Of het kleinschalige experiment met verruimde venstertijden in Amsterdam (zie kader Ruimere tijden: goed of fout?) moet leiden tot een kentering. Scholten hoopt het van harte.

Ruimere venstertijden is één. Een ander deel van de oplossing ligt in bundeling van zendingen. Maar hij vraagt zich af of de opzet van lokale distributiecentra – zoals vorig jaar nog werd gepropageerd door Ambassadeur Stedelijke Distributie Eric Janse de Jonge (zie kader Bundelen, bundelen en nog eens bundelen) – daarvoor de oplossing is. ‘Een aantal steden heeft zelf geprobeerd de distributie over de laatste mijl te regelen. Maar zonder subsidie is dit soort initiatieven geen lang leven beschoren. En waarom zou je in al die plaatsen stadsdistributiecentra moeten hebben waar je mag aanleveren? Waarom laat je dat niet gewoon via een aantal vervoerders lopen die toch al voldoende goederen voor de eindbestemming hebben te vervoeren?’

Wie bedenkt de schoonste, slimste oplossing?

Hoe kunnen we de stadsdistributie schoner en efficiënter maken? Breda daagde bedrijven (niet alleen transporteurs) deze zomer via een prijsvraag uit om met de oplossing te komen. De Brabantse gemeente heeft zelf wel een idee waar het op zou moeten uitkomen: een stadsdistributiecentrum op korte afstand van de binnenstad. Deelnemers aan de prijsvraag zouden over dit idee ook hun licht moeten laten schijnen.

Met de opmerking dat vooral iets moet worden aan de massale aanwezigheid van vrachtverkeer in de binnenstad tussen 9.30 en 11.00 uur geeft de gemeente wel aan dat de huidige venster­tijden niet werken. De beoordeling van de voorstellen vindt plaats door een breed samengestelde onafhanke­lijke jury, waarvan ook een deskundige vertegenwoor­diger van de binnenstadbewoners deel uitmaakt.

schoon rijden Hij begrijpt de weerstand wel om de aflevering van goederen uit handen te geven. Zeker als de zending moet worden overgedragen aan een collegavervoerder. Maar, zo benadrukt hij, het kan ook heel neutraal, zonder angst voor het verliezen van de eigen positie. Scholten werkt zelf onder het TransMission-label. Dit samenwerkingsverband werkt met een centraal overslagpunt in Utrecht waar zendingen per regio worden geladen en naar de depots van de partners net buiten de stad worden vervoerd. Van daaruit 21

FORUM #20/01.11.12

achtergrond

Door de venstertijden is het enorm druk in de binnenstad. Soms is het wachten

En daar worden distributiechauffeurs ‘gek’ van: de pollers. Echte hinderpalen

tot je je vracht kunt afleveren

Ruimere tijden: goed of fout?

In Amsterdam zijn proeven gedaan met een verruiming van de venstertijden. In de drie winkelgebieden mochten vervoerders van 7 tot 12 uur ’s ochtends laden en lossen, een uur langer dan voorheen. Doordat ze meer tijd hebben voor het afleveren van hun goederen, kunnen ze hun ritten efficiënter plannen en meer adressen tegelijkertijd aandoen. Het resultaat: 2 procent minder vracht­autokilometers (= ruim vijftig vrachtauto’s minder in de stad). Vervoerders blij, winkeliers blij en binnenstad­­bewoners en -bezoekers blij. Voor de gemeente Amsterdam reden om de proef in de drie gebieden om te zetten in een definitieve regeling.

worden de zendingen gebundeld naar de eindbestemming gebracht (en omgekeerd). ‘De bedrijven waarmee we samenwerken, zijn goede klanten van me. En op het moment dat je iemand ziet als een klant, heb je veel voor hem over.’ Die kijk op de zaak lijkt z’n resultaat niet te missen. Alleen al vandaag verzorgt het bedrijf in het gebied dat grofweg wordt begrensd door ’s-Gravenzande en Hoofddorp zo’n twaalfhonderd zendingen.

Scholten stelt bij de vervanging van materieel standaard te kiezen voor zo schoon mogelijke technologie – iets wat volgens hem de meeste van zijn collega’s ook doen. ‘Euro 5 EVV is binnen ons bedrijf nu de standaard. Dan heb je het over motoren die qua uitstoot een stuk onder de nu gangbare Euro 5-emissienormen duiken. Maar zo gauw voor kleinere vrachtauto’s motoren beschikbaar komen die voldoen aan de Euro 6-emissienorm, gaan we daar op over. En inmiddels hebben we ook al een auto in gebruik genomen die loopt op aardgas.’

Het zou Scholten niet verbazen als uiteindelijk alleen elektrisch aangedreven auto’s of auto’s op aardgas nog de stad in mogen. ‘Het zou mooi zijn als transportondernemers die daar nu al in willen investeren, daarvoor worden beloond. Die prikkel ontbreekt nu nog. Terwijl het toch zo simpel is. Geef bedrijven die in die technologie investeren de mogelijkheid om langer de stad in te gaan. Bijvoorbeeld door de venstertijden op te rekken tot een uur of 2, 3 ’s middags.’ Ben Goudberg en zijn collega’s zouden er enorm mee zijn geholpen.  www.vno-ncw.nl/transport

22

FORUM #20/01.11.12

belrondje

Romney of Obama?

Op 6 november kiezen de Amerikanen een nieuwe president. Nog nooit stond er zoveel op het spel, zeggen de kandidaten zelf. Voor wie kiezen Amerikaanse ondernemers? ‘Obama is geen vriend van het bedrijfsleven.’ Maar Romney wel?

Tekst: Jeroen Ansink | Foto’s: Pogby.com, yer usa, !Melk LandscapeArchitecture

Josh Gooch / Pogby.com / New York

‘Kop of munt’ ‘Romney of Obama? Ik zie op dit moment eerlijk gezegd weinig verschillen. Ze zijn allebei vaag over hun plannen.

Wij leveren arrangementen voor bedrijfsfeesten en andere evenementen. Hoe sterker de economie, hoe meer ondernemingen daaraan zullen uitgeven. Maar hoe kunnen de kandidaten dat stimuleren? Dankzij monetaire verruiming is de economie de laatste jaren aardig aangezwengeld, maar de rente is nu zo laag dat daar

Frank Stein / yer usa / Atlanta

‘Als ondernemer verwacht ik meer van Romney’ ‘Obama is geen vriend van het bedrijfsleven. De bedrijfsbelastingen zijn in Amerika heel hoog, daar schrik ik elk jaar weer van. Bovendien is de kans groot dat Obama de belastingverlagingen van Bush niet verlengt, wat voor ons indirect negatieve gevolgen kan hebben. Als werving- en selectiebureau dobberen we op de conjunctuur, en die kan zich momenteel geen enkele lastenverzwaring veroorloven.’

‘Als ondernemer verwacht ik meer positieve dingen van Romney. In 2011 proefden we eventjes een economisch herstel. Toen zag je een heel andere dynamiek in de arbeidsmarkt. Maar na zes maanden liep die ballon alweer leeg. Romney zoekt de oplossing bij het bedrijfsleven, Obama bij de overheid.’

‘Wij richten ons op banen die tussen de 75 duizend en een half miljoen dollar betalen, bijvoorbeeld in de olie- en gassector. Ook daar denk ik dat Romney de betere kandidaat is. Obama heeft zwaar ingezet op groene energie.

Daar is momenteel geen cent in te verdienen.’

Jerry van Eyck / !Melk LandscapeArchitecture Urban Design / New York

‘Ik heb er belang bij dat Obama wint’ ‘We zijn onlangs door de federale overheidsinstantie gsa toegelaten tot het Design Excellence Programma. Dat betekent dat we bij de toewijzing van overheidsprojecten maar tegen een beperkt aantal bedrijven hoeven te concurreren. Het is de vraag of dat blijft, want net zoals zoveel overheidsinstanties is de gsa volledig gepolitiseerd. Dat betekent dat de ambtenaren waarmee we nu

23

nauwelijks nog manoeuvreerruimte is. Bovendien moet nog blijken wat de uitkomst van de parlementsverkiezingen zal zijn. Het congres controleert uiteindelijk het overheidsbudget, en is al jaren tot op het bot verdeeld.’

‘Als het gaat om de economie zou je de verkiezingen bij wijze van spreken net zo goed kunnen beslissen met het opgooien van een muntstuk. Oké, Romney wil de Obamacare afschaffen. Het moet nog blijken hoe het nieuwe zorgstelsel ons op kosten zal jagen. Maar ik heb nog geen ondernemer horen klagen dat er geen geld meer is omdat alles opgaat aan premies.’

FORUM #20/01.11.12

te maken hebben bij verlies van Obama zullen worden vervangen door Romney-getrouwen. En ik ben bang dat Republikeinen een stuk minder waarde hechten aan kunst en cultuur. Ons ontwerpbureau heeft er dus direct belang bij dat Obama de verkiezingen wint.’

‘Het klopt dat de Amerikaanse onroerendgoedmarkt nog lang niet is opgekrabbeld, wat voor een landschapsarchitect lastig is. Aan de andere kant heb ik mijn bedrijf in het midden van de recessie opgericht en gaat het prima. Wat ik van oudgedienden heb begrepen was de crisis in New York in de jaren tachtig veel erger.’

vijf vragen aan

onoph caron

‘Hoe financieren we in hemelsnaam die groei?’

Het gaat hard met de elektrische auto.

Maar de stichting e-laad die namens de netbeheerders installatie en onderhoud verzorgt van e-laadpunten, legt geen oplaadpunten meer aan. Het geld is bijna op. Directeur Onoph Caron: ‘Wie betaalt de uitbouw nu?’

Gaat het echt zo hard met het elektrische rijden?

‘Met de verkoop van elektrische of plug-inhybride wagens gaat het erg goed. In Nederland rijden er nu zo’n vier tot vijfduizend e-wagens rond, de hybride meegeteld. Vooral de hybride is populair. Ik rijd zelf ook elektrisch. Per jaar zo’n 15.000 kilometer. Ik rijd er zelfs mee naar Duitsland.’

Toch stopt u met de aanleg van laadpunten?

‘E-laad werd een beetje overvallen door het succes van elektrisch rijden. Na twee jaar gaat het nu ineens hard. Ook bleken de kosten hoger te zijn dan drie jaar geleden gedacht. Het oorspronkelijke plan om maximaal tienduizend laadpunten aan te leggen, zullen we ook niet uitvoeren. We zitten nu al wel boven de tweeduizend en rond het einde van het jaar op 2.500. De stichting houdt nog 24

wel alle geïnstalleerde palen tot eind 2014 in de lucht.’

Hoe moet het nu verder?

‘De centrale overheid schat dat er eind 2020 honderdduizenden elektrische auto’s zullen zijn. Dan heb je echt meer laadpunten nodig.

Wie betaalt voor die publieke infrastructuur? Daar draait het nu om. De laadpunten op bedrijfs- of privéterreinen zijn geen probleem. Die komen er wel. Het gaat om de openbare ruimte. Hoe financieren we de uitbouw wegens de groeiende behoefte? Hoe gaan we in hemelsnaam die groei structureel financieren? Tot nu toe werd e-laad betaald door netbeheerders zoals Liander, Cogas en Enexis. De centrale overheid wil de financiering van meer laadpunten niet overnemen.

Ze vindt dat ze al genoeg doen via de fiscus.

De overheid vindt ook dat het niet de taak van de netbeheerders is om een dergelijk netwerk te betalen. De markt moet het doen.

De laadpunten zijn tot nu toe een negatieve businesscase, want je verdient er niets aan totdat de markt volwassen is geworden. De vraag is: hoe overbrug je dat gat totdat het laadnetwerk rendabel is?’

nieuwe oplaadpunten heeft voor beweging gezorgd. Er is veel goede wil. Van de automobielindustrie, van de gemeentes, van de netbeheerders. Alleen, de initiatieven moeten nog gebundeld worden. Concreet zijn de gesprekken niet. Dus partijen die mee willen praten en mee willen financieren zijn van harte welkom. Dan zoeken we met zijn allen naar een manier om toch die e-laadpunten aan te leggen en te onderhouden, totdat het rendabel is.’

Hoeveel laadpunten zult u uiteindelijk hebben aangelegd?

‘Ik denk dat we uiteindelijk op vijfduizend uitkomen. Er worden nog enkele honderden aanvragen verwerkt. Daarnaast zijn de grote gemeentes ook bezig met het installeren van hun laadpunten. Dat gebeurt in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Den Haag. Wanneer dat netwerk is afgerond, weet ik niet precies, maar we betalen er wel aan mee.

Alles bij elkaar, dus installatie, onderhoud, dataverzameling en r&d heeft het 25 miljoen euro gekost.’  www.e-laad.nl

Tekst: Walter Devenijns | Foto: Stichting e-laad Wordt er al onderhandeld met ‘de markt’?

‘Er zijn gesprekken met diverse partijen.

Het feit dat we stoppen met de aanleg van FORUM #20/01.11.12

uitspraken

‘Nobelprijs voor de eu. What’s next? Een Oscar voor Van Rompuy?’ pvv-boegbeeld Geert Wilders, de Volkskrant van 13 oktober

‘Ik zou zonder een seconde te aarzelen mijn rechter- en linkerarm inleveren als ik daar mijn dochters mee zou helpen.’

Oud-ser-voorzitter Alexander Rinnooy Kan, Opzij van november

‘Michelin heeft ons nooit gevraagd om duur te worden, wel om goed te zijn.’

Gerrit Greveling, voorzitter Alliance Gastronomique, nrc van 16 oktober

‘Als manager van mijn eigen bedrijf zie ik het als mijn voornaamste taak om mijzelf overbodig te maken.

Dat is niet gemakkelijk, maar ik ben aardig onderweg.’

Igor Asselbergs, directeur softwarebedrijf Colorjinn, nrc Next van 16 oktober

‘Iedereen vindt verandering goed. Bij anderen.’

Tony Bosma, trendwatcher bij automatiseringsbedrijf Ordina, Management Team van 25 oktober

‘Als je aan het begin van je carrière een flinke scheet laat, blijf je er kennelijk altijd naar ruiken.’

Hans Vandenburg, leider popband Gruppo Sportivo, ad van 26 oktober

‘Zoals de naam al zegt: we beraden ons.’

Eddy Bilder, voorzitter van het Christelijk Conservatief Beraad (ccb), de Volkskrant van 26 oktober

‘Ik vind slachten niet leuk, maar als je beesten wilt eten, moet hun kop eraf.’

Topkok Robert Kranenborg, de Volkskrant van 26 oktober

‘Gelul over democratie is net als het gelul over groei een schaamlap voor een technocratische dictatuur die de crisis misbruikt om de verzorgingsstaat uit te hollen.’

Ewald Engelen, De Groene Amsterdammer van 25 oktober

25

FORUM #20/01.11.12

actueel

Wie staakt de race to the bottom?

Met behulp van een code voor marktgedrag wordt schoon schip gemaakt in de schoonmaakbranche. Het mag niet langer alleen om de laagste prijs gaan bij aanbestedingen. Nu willen ook cateraars en beveiligingsbedrijven zo’n code. ‘Nee zeggen hoort ook bij gezond ondernemerschap.’

Tekst: Paul Scheer | Foto: upi Photo/eyevine/hh

26

FORUM #20/01.11.12

‘We kunnen wel tegen elkaar roepen dat het beter moet met de aanbestedingen, maar in de praktijk vechten we elkaar de tent uit.’ Jacco Vonhof is eigenaar van schoonmaakbedrijf Novon en zelf ooit begonnen als schoonmaker. Hij weet waarover hij het heeft. ‘We zitten in een competitieve markt die gedomineerd wordt door inkopers. Dat heeft geleid tot een keiharde concurrentiestrijd die een grote druk legde op de werknemers. De stakingsacties van 2010 kun je zien als een zwaktebod van onze kant als werkgever. Het beeld van de schoonmaakbedrijven die aan de leiband liggen van hun opdrachtgevers, en zich door hen laten knechten over de rug van de schoonmakers.’ En ergens klopte dat beeld 27

ook wel. Schoonmaakbedrijven gaven in de cao-onderhandelingen aan dat er niets méér in het vat zat voor de werknemers, aangezien de opdrachtgevers dat zouden moeten betalen. En die wilden juist goedkoper uit zijn.

Vonhof: ‘En er is altijd wel een schoonmaakbedrijf dat bereid is om nog lager te gaan in de prijs; als de opdracht maar binnen wordt gehaald.’

De Code Verantwoordelijk Marktgedrag moet daar verandering in brengen. Die vloeide voort uit de acties die enkele duizenden schoonmakers voerden bij grote opdrachtgevers als de overheid en in het bedrijfsleven.

Door tijdelijk niet schoon te maken, confronteerden de schoonmakers die opdrachtgevers FORUM #20/01.11.12

met de gevolgen van hun prijsbeleid: de rotzooi bleef liggen. Vonhof: ‘De code zorgt er in elk geval voor dat het onderwerp van de prijsconcurrentie bespreekbaar is. Overheidsopdrachtgevers hebben de code omarmd, en grote bedrijven sluiten ook aan, want die willen geen onrust op de werkvloer en in de publieke opinie.’

dichtgooien De schoonmaaksector staat niet op zichzelf.

Ook bij andere facilitaire dienstverleners als de catering en de beveiliging rommelt het.

Net als in de schoonmaak gaat het om diensten die de afgelopen jaren zijn uitbesteed door de overheid en het bedrijfsleven. Waar

actueel Schone code De Code Verantwoordelijk Marktgedrag geldt vooralsnog voor de schoonmaakbranche (inclusief glazenwassers) en bevat onder meer de volgende punten: • Opdrachtgevers zijn open over de voorwaarden en criteria in aanbestedingen; • Opdrachtgevers sturen op de economisch meest voordelige inschrijving en niet op de laagste prijs; • Opdrachtgevers en -nemers maken afspraken over het toetsen van de werkdruk; • Opdrachtnemers maken duidelijk wat van hen verwacht mag worden; • Opdrachtnemers hanteren ‘realistische’ prijzen en brengen pas offerte uit als zij over voldoende informatie beschikken; • Als de code niet wordt nageleefd door de ondertekenaars, wordt dit door de commissie met de desbetreffende partij besproken.

De race wordt stilgelegd. Want ergens op het circuit is er iets misgegaan: een ongeluk, brand

mensen uit de lagere sociale klassen werken die financieel minder kunnen hebben dan de mensen waarvoor zij vaak werken.

Cateringpersoneel en veiligheidsmensen zullen niet zo snel in actie komen als schoonmakers. Een bedrijfskantine dichtgooien of de beveiliging terugschroeven is toch van een andere orde dan een tijdje niet schoonmaken.

Toch zoeken de catering- en de beveiligingssector de laatste tijd aansluiting bij de schoonmaaksector. Ze zijn geïnteresseerd in de Code Verantwoordelijk Marktgedrag die de schoonmaakbranche heeft opgesteld met vertegenwoordigers van de opdrachtgevers en de vakbonden. Centraal daarin staat de gedachte dat het bij aanbestedingen niet langer alleen maar moet gaan over de laagste prijs, maar over de ‘economisch meest voordelige aanbieding’. Daarbij wordt bijvoorbeeld ook naar kwaliteit gekeken.

Ook een groot deel van de schoonmaakbedrijven zelf heeft de code inmiddels ondertekend. Als zij tegen aanbestedingen aanlopen waarin het toch nog om de laagste prijs draait, geven zij dat door aan de codecommissie die onder leiding staat van Kees Blokland, voormalig directeur personeel & organisatie bij de ns en eerder werkzaam in de schoonmaaksector. De commissie neemt contact op met de betrokken opdrachtgever, die daarna 28

mees­tal de aanbesteding aanpast. Vaak zijn ze niet eens op de hoogte van het bestaan van de code. Er zijn verschillende oorzaken aan te geven voor het ontstaan van de negatieve prijsspiraal. Zoals gezegd gaat het om facilitaire diensten die zijn uitbesteed en op afstand zijn komen te staan van de opdrachtgevers. De eigen kennis binnen die organisaties over schoonmaken, cateren en beveiligen is afgenomen, de positie van de inkopers groeide. Prijs werd het belangrijkste criterium. Zeker in een tijd van bezuinigingen.

rechtszaak Tegelijkertijd zie je een ‘juridisering’ van het aanbestedingsproces. Die is het gevolg van het systeem van Europees aanbesteden waartoe overheidsdiensten verplicht zijn bij opdrachten vanaf 130.000 euro. Die ontwikkeling is ook in de catering gaande, zegt Jos van Straten, secretaris van brancheorganisatie Veneca. ‘Aanbestedingen zijn steeds meer schriftelijke processen geworden waarbij alles juridisch moet kloppen met het oog op mogelijke claims door partijen die bij de aanbesteding buiten de boot zijn gevallen. Aanbesteden is een zaak van rekensommen geworden, en dan is de prijs een objectief gegeven, meer dan de kwaliteit. Over de prijs zal je niet snel een rechtszaak krijgen.’

FORUM #20/01.11.12

De contractduur is ook korter geworden, wat het voor opdrachtnemers moeilijk maakt om in een latere fase van het contract de winst binnen te halen. Want dat was wel een manier om opdrachten te scoren: in het begin genoegen nemen met minder, om later betere voorwaarden te bedingen. Van Straten: ‘Het eerste jaar is opbouwen, het tweede jaar kun je echt gaan draaien, en voor de jaren daarna hoop je op verlenging van het contract. Maar met korte contracten krijg je daar de tijd niet voor.

Dat heeft ook gevolgen voor het investeren in de opleiding van je personeel, want dat kun je zo weer kwijt zijn als de volgende aanbesteding naar een concurrent gaat. Die neemt dan, zoals cao en wetgeving voorschrijven, de mensen over die al op de locatie van de opdrachtgever werken.’

Op dit moment onderzoeken de catering- en de beveiligingsbranche of er draagvlak is voor het overnemen van de code die in de schoonmaaksector geldt. ‘Ik zie de code vooral als een hulpmiddel’, zegt directeur Gerrit Vink van de Brabantse cateraar Appèl. ‘Het is goed om inkopers er bewust van te maken dat je niet eeuwig door kunt gaan met het sturen op de laagste prijs. Ik kan me dat nog wel voorstellen van bedrijven, want die ervaren eenzelfde druk van hún opdrachtgevers. Maar de overheid zou toch verantwoordelijker met aanbe-

magnum/hh

‘je kunt niet eeuwig doorgaan met alleen sturen op de laagste prijs’

stedingen moeten omspringen.’

Hij legt de bal echter ook bij de sector zelf. ‘Als wij bij Appèl vinden dat de eisen van een opdrachtgever onredelijk zijn en wij daardoor niet voldoende rendement kunnen maken, wijzen we de opdracht af. Nee zeggen hoort namelijk ook bij gezond ondernemerschap.

Maar ik besef dat niet elk cateringbedrijf zich dat kan permitteren.’

pound foolish Vooral in de schoonmaak is er altijd wel een bedrijf te vinden dat bereid is voor de laagste prijs te gaan. Er is namelijk niet veel nodig om een schoonmaakbedrijf te beginnen. Dat brengt met zich mee dat de schoonmaaksector in goede tijden snel kan groeien. In slechte tijden zou dan een koude sanering weer voor evenwicht moeten zorgen, maar die blijft juist uit omdat het zo’n laagdrempelige markt is. ‘Toch is de bubble van de afgelopen jaren er, mede dankzij de code, wel uit’, zegt Fredy Peltzer, adviseur arbeidsvoorwaarden bij fnv Bondgenoten en organisator van de schoonmaakacties. ‘Schoonmaakbedrijven zetten tot voor kort in op steeds meer vierkante meters per uur per medewerker voor een bepaalde prijs. Daar is niemand bij gebaat.’ Hier geldt volgens Peltzer de les van penny wise, pound foolish: uiteindelijk betalen opdrachtgevers 29

de prijs voor het binnenhalen tegen de laagste prijs. ‘Je kunt makkelijk bezuinigen op de schoonmaak, want in het begin merkt niemand het als het een keer minder wordt gedaan. Maar na verloop van tijd krijg je klachten van je kantoorpersoneel en is er een grote schoonmaak nodig om de ergste vlekken eruit te krijgen.’

Door schade en schande zijn opdrachtgevers wijs geworden. Schoonmaakbedrijven blijken uiteindelijk niet te kunnen voldoen aan de kwaliteitseisen voor de prijs van de aanbesteding. En al helemaal niet aan aanvullende eisen zoals op het gebied van social return, het inzetten van werknemers uit achterstandsgroepen. Bij aanbestedingen boven 250.000 euro hanteert de rijksoverheid social return zelfs als contractvoorwaarde bij aanbestedingen. De gemeente Utrecht heeft laatst een aanbestedingsprocedure aangepast op dat punt. Dat was mede naar aanleiding van een gesprek met de codecommissie, maar hoofd inkoop Jurriën Brombacher benadrukt dat de code in dit geval niet doorslaggevend was.

‘We merkten zelf al dat schoonmaakbedrijven niet overliepen van enthousiasme om in te schrijven op de oorspronkelijke aanbesteding.’ In de eerste opzet werd ingezet op prijs, gekoppeld aan een kwaliteitskader en een social return van een vast percentage van de FORUM #20/01.11.12

loonsom. In de herziene opzet konden bedrijven ook inzetten op een hoger percentage social return, en dat werd dan gewogen tegen de aangeboden prijs.

steun in de rug ‘De code is niet het ei van Columbus’, vindt Brombacher. ‘Prijs blijft een belangrijk criterium.’ Ook andere partijen waken ervoor om de code té veel waarde toe te kennen. De code is immers niet afdwingbaar. Dat mag ook niet, want anders komt de Nederlandse Mededingsautoriteit om de hoek kijken. ‘Ik denk dat de code wel zorgt voor bewustwording bij de opdrachtgevers en meer zelfbewustzijn bij de opdrachtnemers’, zegt Fredy Peltzer van fnv Bondgenoten. ‘Je houdt altijd een deel dat je niet met de code bereikt.’ Jacco Vonhof van Novon benadrukt dat de code gekoppeld moet worden aan het keurmerk dat de schoonmaakbranche volgend jaar wil invoeren. De nieuwe Aanbestedingswet waarmee de Eerste Kamer deze week eindelijk heeft ingestemd, is een steun in de rug. Die wet schrijft voor dat overheidsdiensten ook andere criteria dan de prijs moeten meenemen in een aanbesteding. Nu maar snel invoeren die wet.  www.vno-ncw.nl/aanbesteden

rubrieksnaam buiten beeld

‘Leven is nóg interessanter’

Martin van Pernis (67) Was: bestuursvoorzitter Siemens Nederland Is: commissaris bij onder meer Aalberts Industries, voorzitter Adviespunt Klokkenluiders

‘Het is geen populair onderwerp – klokkenluiders – maar het is wel goed om een adviespunt te hebben dat mensen doorverwijst naar de vele instanties die klachten van klokkenluiders behandelen. Nu zie je nog vaak dat meldingen op de verkeerde plek terecht­ komen en klokkenluiders te lang wachten, waardoor hun frustraties oplopen.’

‘Ik ben hiervoor benaderd door toenmalig minister Donner op basis van mijn ervaring met compliance en transparantie. Sinds mijn vertrek bij Siemens krijg ik van alle kanten verzoeken om commissaris te worden bij bedrijven of toezichthouder bij maatschappelijke en goededoelenorganisaties. Dat een deel daarvan uit de hoek van de techniek

30

kwam, is niet onlogisch, gezien mijn verleden. Ook ben ik naar aanleiding van Siemens’ betrokkenheid bij de renovatie van De Kuip commissaris bij Feyenoord geworden.’

‘Na mijn pensionering heb ik de Ambassadors Club Nederland opgericht, een groep van oud-ondernemers die gezamenlijk naar theatervoorstellingen gaan. Als je met pensioen gaat, komt er namelijk een einde aan de bedrijfsplaatsen die voor jou gereserveerd zijn. Op deze manier zetten we het bezoek voort en worden de leden van de club na afloop voorgesteld aan het theatergezelschap.

Voor de cultuursector een mogelijkheid om nieuwe sponsors te vinden.’

‘Het verschil met mijn Siemens-tijd is dat nu elk uur raak is. Als bestuursvoorzitter heb je verplichte nummers en ben je veel reistijd kwijt. Nu bepaal ik zelf hoelang ik me ergens mee bezighoud. De ballast is eraf. Dat en de verbreding van mijn blikveld maken dat mijn leven nóg interessanter is geworden dan het al was.’

‘Ik vind het leuk om onder de mensen te zijn en doe zo nog iets met mijn talenten. Mijn vader was versleten op zijn 57ste, maar dat

FORUM #20/01.11.12

geldt niet meer voor mijn generatie. Ik ken mensen die na hun pensionering helemaal gestopt zijn. Die vragen me een jaar later: als je nog iets weet…’

‘Zaterdag is mijn vrije dag. Dan gaat het hoofd af en gaan de handen aan. Thuis heb ik een grote werkplaats. Familie en vrienden kunnen kapotte huishoudelijke apparaten bij me inleveren. Die repareer ik en gaan dan naar Roemenië. Ik zet mij in voor het technisch onderwijs. Dat is zo moeilijk, hoor je vaak. Het bedrijfsleven moet veel meer laten zien hoe mooi techniek is.’

‘Ik doe ook mee aan rally’s met oude auto’s.

Alleen is mijn vaste kaartlezer naar het buitenland vertrokken, dus ik ben op zoek naar een nieuwe. Mijn vrouw niet, want die kijkt te veel naar buiten en dus te weinig op de kaart. Daarom draaien we het wel eens om: zij rijdt en ik doe de kaart.’  Tekst: Paul Scheer | Foto: Sam Rentmeester

vereniging Officieel startsein voor gasopslag Bergermeer

32 mens

taqa energy

• Personalia • In de voetsporen van Piet Heyn?

33 branche • sepa-voorlichting in de herhaling • Banken positief over aanpak woningmarkt • ‘Opta is te streng op cookies’ • Dutch Creative Business Cup voor We Want Cinema

35 regio Minister Verhagen stort samen met Jan Willem van Hoogstraten beton waar een wegwijzer op komt met steden die verbonden zijn met de gasopslag

Minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (el&i) heeft maandag 29 oktober het startschot gegeven voor de bouw van de gasopslag Bergemeer. ‘Dit levert inkomsten en banen op en zorgt er voor dat Nederland een gasknooppunt van Europa blijft.’

Minister Verhagen stortte samen met de managing director van Taqa Energy, Jan Willem van Hoogstraten, beton waar een wegwijzerpaddenstoel op komt met steden die verbonden zijn met de gasopslag Bergermeer: Bergen, Alkmaar, Groningen, Den Haag en Moskou.

Energiebedrijf Taqa Energy uit Abu Dhabi legt ten westen van Alkmaar samen met Energie Beheer Nederland de grootste gasopslag van Europa aan onder het voormalige gasveld Bergermeer. Uit het gasveld kan geen gas meer worden gewonnen. Ongeveer 2,5 miljoen huishoudens kunnen dankzij de opslag van gas worden voorzien. Het gas wordt opgeslagen op circa 2.200 meter diepte. Er wordt ruim 800 miljoen euro geïnvesteerd in het boren van veertien nieuwe putten in Bergen, de bouw van de gasbehandelingsinstallatie in Alkmaar en de tussenliggende pijpleidingen.

Door gasopslag kan ook bij grote vraag in de winter tijdig voldoende gas worden geleverd. Dat is nodig omdat de voorraad gas in Slochteren kleiner wordt. Daardoor wordt het aanbod van gas minder flexibel.

Nederland heeft ruime ervaring met het exploiteren, vervoeren en opslaan van gas, zei minister Verhagen. ‘Dankzij deze kennis en kunde is Nederland een aantrekkelijk land om gas in op te slaan. Dit project alleen levert de Nederlandse economie al meer dan 2.500 extra banen op.’

31

FORUM #20/01.11.12

• ‘Nieuw cultuurgebouw maakt Den Haag aantrekkelijker’ • Even bellen met Jo Cox, voorzitter bedrijvenvereniging Willem Alexander in Roermond

36 duurzaam • Reders willen sneller onderzoek naar groene brandstof • ‘Meer publiekprivate samenwerking a.u.b.’

• Utrechtse ondernemers: ‘Stad snel vitaal en gezond maken’

vereniging mens

personalia

kvk

Advies- en accountantsorganisatie bdo Accountants & Adviseurs heeft Reinder Brummelman herbenoemd tot voorzitter van de raad van bestuur. Jouke Jelgerhuis Swildens is benoemd tot lid van de raad van bestuur verantwoordelijk voor audit & assurance. Hij neemt daarmee de portefeuille over van Jeannot Evers, die is benoemd tot compliance officer binnen bdo.

januari 2001 heeft bekleed.

Hij wordt opgevolgd door een holdingdirectie bestaande uit Ronald Prince (tevens algemeen directeur van Smilde Foods), Arend Smilde (tevens technisch directeur van Koninklijke Smilde) en Alex Kruiter (tevens algemeen directeur van Smilde Bakery).

Knoester blijft na zijn terugtreden als adviseur aan het bedrijf verbonden.

Met ingang van 1 oktober is Koos Boot benoemd tot financieel directeur en lid van de tweehoofdige holdingdirectie van Koninklijke Joh. Enschedé.

Hij is de opvolger van Frans Dombrée. Boot werkte hiervoor bij Koninklijke Wegener.

Rob Oudshoorn, ceo van Apollo Vredestein, verlaat de organisatie per 31 december. Hij zal deel uit gaan maken van de raad van bestuur van Pon Holdings. Zijn beoogde opvolger is Luis Ceneviz, ceo van Apollo Tyres Zuid-Afrika (atsa). Riaz Haffejee, coo atsa, zal per 1 januari worden benoemd als ceo van atsa.

Jasper Knoester treedt op 1 januari terug als algemeen directeur van Koninklijke Smilde, een functie die hij sinds

jeroen poortvliet

Nieuwe bestuursleden vno-ncw

vbz

Marck Hagen

Govert van der Miessen

Marck Hagen, voorzitter van Jong Manage­ ment, is per 11 oktober benoemd tot lid van het dagelijks bestuur van vno-ncw, als opvolger van Oscar Kuhl.

Govert van der Miessen, voorzitter van de Vereniging voor de Bakkerij- en Zoetwarenindustrie (vbz), is per 14 september lid van het algemeen bestuur van vno-ncw namens vbz als opvolger van Bert Majoor.

32

Op 15 oktober is SjoerdJan ten Kate overleden.

Hij was algemeen directeur van Ten Kate, producent van hoogwaardige dierlijke vetten en eiwitten. Ten Kate was lid van het algemeen bestuur van vno-ncw, waar hij de Bond van Nederlandse Margarinefabrikanten vertegenwoordigde. Hij is 56 jaar geworden.

Sjoerd-Jan ten Kate

In de voetsporen Piet Heyn? sma

Claudia Zuiderwijk-Jacobs

Overlijdensbericht

ten kate

Claudia Zuiderwijk-Jacobs is benoemd tot voorzitter van het transitiebestuur van de Kamers van Koophandel en Syntens Innovatiecentrum. Zij is daarmee ook beoogd voorzitter van de raad van bestuur van de nieuwe organisatie. Zuiderwijk wordt verantwoordelijk voor de inrichting van het nieuw te vormen zelfstandig bestuursorgaan dat begin 2014 zal starten en als belangrijke taak o.a. het beheer en de doorontwikkeling van het Ondernemersplein heeft.

Bart van den Nieuwenhof (ceo La Place) en Droes Prinsen (commercieel directeur La Place) worden na de uitreiking van de Piet Heyn sma Award geflankeerd door Bernard Wientjes en Henk Broeders (juryvoorzitter en directeur Capgemini NL). La Place, de restaurantketen van Vroom & Dreesmann, wist zich volgens de jury te onderscheiden van de concurrentie en te groeien in een krimpende markt. De ondernemersprijs wordt jaarlijks door de beroepsvereniging Sales Management Association uitgereikt aan bedrijven die zich in de traditie van de bekende zeevaarder onderscheiden. Dit jaar was de uitreiking op 25 oktober.

FORUM #20/01.11.12

vereniging branche

De nieuwe binnenvaartorganisatie Binnenvaart Logistiek Nederland (bln) in oprichting wil van de kabinetsonderhandelaars spoedwetgeving om schepen tijdelijk uit de vaart te kunnen nemen. Volgens de Nederlandse Mededingingsautoriteit (nma) is dat verboden. Daarom wordt deze sector niet in staat gesteld die maatregelen te treffen die nood­ akelijk zijn om hem financieel de crisis uit te leiden, vinden de samenwerkende binnenvaartorganisaties achter bln: BinnenvaartBrancheUnie (bbu), Centraal Bureau Rijn- en Binnenvaart (cbrb) en Koninklijke Schuttevaer. De organisaties vragen ook om mogelijkheden om het Europese sloopfonds in te zetten voor het opleggen en/of slopen van schepen. www.cbrb.nl | www.koninklijkeschuttevaer.nl

Banken positief over aanpak woningmarkt De Nederlandse Vereniging van Banken (nvb) kan zich goed vinden in de voorstellen die de Commissie Van Dijkhuizen doet om de Nederlandse woningmarkt weer in beweging te krijgen.

Meer aflossen, zoals de commissie bepleit, verbetert niet alleen de schuldpositie van individuele huizenbezitters, het vermindert ook de risico’s voor de financiële stabiliteit van Nederland. De kracht van het voorstel is dat het aflossen van de hypotheekschuld voor bestaande en nieuwe gevallen stimuleert. Doordat Van Dijkhuizen een aanpak via de belastingtarieven voorstelt, worden beide groepen gelijk behandeld en de regeling is ook goed uitvoerbaar, meent de nvb.

Verder vindt de nvb de voorstellen om iets te doen aan de restschuldproblematiek zeer nuttig. Het is volgens de bankenvereniging belangrijk dat financiers en fiscus gezamenlijk voorstellen ontwikkelen om te voorkomen dat mensen niet kunnen verhuizen vanwege een dreigende restschuld. De nvb treedt hierover graag in overleg met de Belastingdienst, waarbij de voorstellen van Van Dijkhuizen als basis kunnen dienen. www.nvb.nl 33

FORUM #20/01.11.12

sepa-voorlichting in de herhaling De voorlichtingsbijeenkomsten over de interne markt voor betalingsverkeer (sepa) in juni en juli waren zo’n succes, dat is besloten een tweede reeks te verzorgen. De eerste bijeenkomst is al op 6 november in Den Haag.

Op 1 februari 2014 is die ene Europese betaalmarkt, de Single Euro Payments Area (sepa), een feit. Vanaf die datum werken nationale girale betaalproducten en automatische incasso niet meer. Elk bedrijf dat wil blijven betalen of geld ontvangen, zal daarom vóór 1 februari 2014 klaar moeten zijn met de aanpassingen die de overgang naar sepa vraagt. Wat daarbij komt kijken, komt aan de orde tijdens een serie voorlichtingsbijeenkomsten van vno-ncw, mkb-Nederland en De Nederlandsche Bank. Tijdens de bijeenkomsten wordt informatie gegeven over de veranderingen die Europees giraal betalen en automatische incasso met zich meebrengen. Aan de hand van een checklist krijgen deelnemers in beeld of zij op koers liggen met de benodigde aanpassingen.

De voorlichtingsbijeenkomsten worden gehouden op: - dinsdag 6 november, de Malietoren, Den Haag; - donderdag 8 november, Kasteel Daelenbroeck, Herkenbosch; - dinsdag 13 november, Golden Tulip Tjaarda, Oranjewoud; - woensdag 14 november, Conferentiehotel Guldenberg, Helvoirt; - dinsdag 20 november, Bilderberg Hotel ’t Speulderbos, Garderen.

Alle bijeenkomsten beginnen om 15.30 uur. Na de afsluiting om 18.00 uur is er nog tijd om onder het genot van een drankje na te praten. De toegangsprijs is 55 euro (exclusief 21 procent btw) per persoon. www.vno-ncw.nl

transportonderzoek gewenst Transport en Logistiek Nederland (tln) pleit voor een onderzoek naar de misstanden in de Europese transportmarkt en werking van wetten en regels. De branchevereniging overhandigde vorige week woensdag een petitie aan de Tweede Kamer. tln wil dat Nederland en Brussel maatregelen nemen voor meer uniform toezicht en handhaving om overtredingen beter te bestrijden en te voorkomen. Volgens tln moeten bedrijven in de sector transport en logistiek die de regels aan hun laars lappen, hard worden aangepakt. Te vaak worden deze regels echter door de verschillende lidstaten anders uitgelegd. www.tln.nl tln

binnenvaart wil spoedwet

Alexander Sakkers en Peter Sierat (respectievelijk voorzitter en directeur van tln, midden en rechts) en Paulus Jansen, voorzitter vaste Kamercommissie Infrastructuur en Milieu

vereniging branche

de prijs Dutch Creative Business Cup

kinderopvang

De Brancheorganisatie Kinderopvang heeft woensdag 24 november een petitie overhandigd aan de woordvoerders kinderopvang van de Tweede Kamer waarin wordt gepleit voor een vermindering van bezuinigingen op de kinderopvang. De organisatie wijst er op dat niet alleen banen op het spel staan van personeel in de kinderopvang. Kinderen raken ook hun vertrouwde plek en de ontwikkelingsmogelijkheden die kinderopvang biedt kwijt omdat ouders hun kinderen thuis houden. www.kinderopvang.nl

dutch creative business cup

afbraak kinderopvang?

Directeur Marieke Jonker van We Want Cinema (rechts) ontving de prijs uit handen van Hedy d’Ancona

De woordvoerders kinderopvang in de Tweede Kamer luisteren naar Mariëlle

Winnaar... …Het online platform We Want Cinema. Met We Want Cinema kunnen filmliefhebbers zelf kiezen welke film er in de bioscoop draait. Bij voldoende verkochte kaartjes wordt de zelfgekozen film in een bioscoop naar keuze vertoond.

Rompa, voorzitter van de Brancheorganisatie Kinderopvang. Zij overhandigde de Kamerleden namens werkgevers, werknemers en ouders met kinderen tienduizend handtekeningen tegen bezuinigingen op opvang

‘Opta is te streng op cookies’ Toezichthouder opta moet pas op de plaats maken met het toezicht op de cookieregels. Dat stelt brancheorganisatie Thuiswinkel.org na uitspraken van Eurocommissaris Neelie Kroes (Digitale Agenda).

Kroes: ‘Ik kan niet aan buitenlandse bedrijven uitleggen dat je in het ene land anders behandeld wordt dan in het andere.’

Wijnand Jongen, directeur van Thuiswinkel.nl roept toezichthouder opta op om opnieuw na te denken over het toezicht op de cookieregels.

‘De opta legt de wet blijkbaar anders uit dan de Europese bedoeling is geweest met de richtlijn. Extra regels en interpretaties op eu-regels zijn schadelijk. Wij zijn blij dat mevrouw Kroes dat ook vindt.’

De nieuwe cookieregels zijn in Nederland van kracht sinds begin juni.

Bedrijven moeten onder andere bezoekers vragen om cookies te accepteren. Bedrijven en overheidsinstellingen doen hun best om aan de regels te voldoen. Jongen: ‘In de praktijk blijkt dit echter nog heel ingewikkeld te zijn. Zelfs websites van overheidsinstanties voldoen in veel gevallen niet.’ Kroes zei in een interview met tech-website Tweakers.net: ‘Ik kan niet aan buitenlandse bedrijven uitleggen dat je in het ene land anders behandeld wordt dan in het andere land.’ Ze vindt dat in alle 27 eu-landen dezelfde interpretatie van de Europese richtlijn moet gelden. www.thuiswinkel.org 34

FORUM #20/01.11.12

Beloond met… …De Dutch Creative Business Cup. De prijs, die voor de eerste keer werd uitgereikt, moet uitgroeien tot de toonaangevende award voor creatief ondernemerschap in Nederland. Bij de onderscheiding hoort een business modelling- en coaching­ traject van 5.000 euro. Daarnaast doet We Want Cinema op 14 november mee aan de wereldwijde competitie van de Creative Business Cup in Kopenhagen.

Uitgereikt tijdens… …Een speciale bijeenkomst in Kazerne & Loods in Eindhoven.

De Federatie Dutch Creative Industries, het European Design Centre en de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers zijn de organisatoren van de Cup. Reden… …Volgens de jury, onder voorzitterschap van Harry Starren (voorzitter Federatie Dutch Creative Industries), kan met We Want Cinema de oude bioscoopformule nieuw leven ingeblazen worden.

Juryoordeel… …‘Door zélf de touwtjes in handen te nemen kan een belangrijk deel cultuurgoed in Nederland in stand gehouden worden. We Want Cinema heeft een stevige basis nodig en moet zo snel mogelijk verbreden. Het winnen van de Dutch Creative Business Cup kan dit hele proces in een stroomversnelling brengen.’

vereniging regio

noordelijke samenwerking De regio’s Groningen-Assen en Eemsdelta Regio hebben op 23 oktober een samenwerkingsovereenkomst ondertekend om tot één economische zone te komen. Ze willen programma’s en projecten, waarin bedrijfsleven, overheid en onderwijs allemaal een rol hebben en goed samenwerken. Zo willen de regio’s bijdragen aan een goed functionerende arbeidsmarkt in de hele breedte van de economie. Bijvoorbeeld door werkzoekenden in de regio Groningen-Assen te matchen met werk in de regio Eemsdelta. Daarnaast willen de regio’s inzetten op een goede bereikbaarheid van beide gebieden. Zo betaalt Regio Groningen-Assen mee aan de verlenging van de spoorverbinding Roodeschool-Eemshaven. www.vno-ncwnoord.nl

‘Nieuw cultuurgebouw maakt Den Haag aantrekkelijker’ Een nieuwe culturele ontmoetingsplaats of niet? Haagse ondernemers zien zo’n Spuiforum wel zitten, maar de gemeenteraad heeft nog twijfels. Vooral over de financiële risico’s: de bouw ervan is begroot op 181 miljoen euro.

In de nieuwbouwplannen worden het verouderde conservatorium, Anton Philipszaal en Danstheater vervangen en ontstaat een moderne, culturele ontmoetingsplaats. Collegepartijen vvd en PvdA vinden het onaanvaardbaar dat Den Haag jaarlijks 9 ton aan de exploitatie van het nieuwe theater kwijt is. Bijna alle oppositiepartijen vinden het project te duur in een tijd waarin ook veel wordt bezuinigd op cultuur. Volgens Maarten van Hasselt van vno-ncw Den Haag geeft het Spuiforum een belangrijke impuls. ‘Het zal bijdragen aan de verdere versterking van Den Haag als aantrekkelijke stad voor bedrijven, organisaties en daarin werkende mensen met een goed gevulde portemonnee.’ Ook de kandidatuur van Den Haag Culturele Hoofdstad krijgt meer kans met een positief besluit over de bouw van Spuiforum, stelt Van Hasselt. ‘Den Haag zou zich geweldig op de kaart zetten als zij in 2018 culturele hoofdstad van Europa zou zijn. Er zijn volop voorbeelden van andere steden die gedurende vele jaren profiteren van het feit dat zij culturele hoofdstad zijn geweest.’ Het debat wordt op 31 oktober voortgezet. www.vno-ncwwest.nl 35

smurfit kappa

even bellen met…

Jo Cox, voorzitter bedrijvenvereni­ging Willem Alexander in Roermond Jos van Rey, vvd-wethouder in Roermond, wordt verdacht van belangenverstrengeling. Het bedrijfs­ leven kijkt verontrust toe. ‘U zult het van mij als Limburger misschien moeilijk geloven, maar de meeste ondernemers doen hier eerlijk zaken’, zegt Jo Cox, managing director van Smurfit Kappa Roermond Papier.

Roermond hangt van vriendjespolitiek aan elkaar, is het niet?

‘Ik vind het heel betreurenswaardig dat dat beeld is geschapen. Zo’n affaire is natuurlijk kaassie voor de media. Ik ben ook voorzitter bedrijvenvereniging Willem Alexander in Roermond. Alle bedrijven die ik ken, dat zijn dan wel voornamelijk industriële bedrijven, werken heel verantwoord. Daar hoort ook bij dat je je verre houdt van belangenverstrengeling.’

Kent u Jos van Rey persoonlijk?

‘Zeker, maar puur zakelijk. Zelf heb ik nooit iets gemerkt van belangenverstrengeling en van mijn collega’s uit de industrie heb ik nooit signalen ontvangen. Goede samenwerking is niet hetzelfde als vriendjespolitiek.

Hij speelde een heel dominante rol en heeft daar ook successen mee behaald.

Voor zover ik dat heb meegemaakt, heeft Van Rey wel de procedures gevolgd. Hij zocht alleen de grenzen op en laat zich niet snel uit het veld slaan.’

FORUM #20/01.11.12

Van Rey lag al langer onder vuur.

Hebt u nooit gedacht: ‘Wethouder, pas nu op’?

‘Ik had dit niet verwacht. Er was al eerder een onderzoek naar hem gedaan en ik dacht dat dat was afgehandeld. Van Rey heeft veel bereikt voor Roermond. Hij wordt door veel mensen bewonderd, maar hij heeft ook veel tegenstanders. De kritiek op hem is niet nieuw voor mij.’

Wie is nu de schuldige: Van Rey, de media of het bedrijfsleven dat met hem in zee ging?

‘Ik ben voorzichtig met het woord schuldig. Laten we daarvoor eerst het onderzoek afwachten. Een man in een positie als Van Rey moet verschrikkelijk op zijn tellen passen. Zeker als je al een onderzoek aan de broek hebt gehad.

Ik zie niet in wat het bedrijfsleven, de industrie, anders had moeten doen. In eerste instantie lijkt mij dat de oppositie in de gemeenteraad de vinger aan de pols moet houden.’

Krijgt het bedrijfsleven hier last van?

‘U zei zelf al dat u een maffia-achtig idee van Roermond krijgt. Dat imago vind ik spijtig. Daarmee doe je het bedrijfsleven echt tekort. Het gaat tegen ons werken om bedrijven en jonge mensen die hier willen werken naar Roermond te krijgen.’

vereniging duurzaam

‘Meer publiekprivate samenwerking a.u.b.’ pps netwerk

Reders willen sneller onderzoek naar groene brandstof De Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders en de International Chamber of Shipping (ics) zijn teleurgesteld over de beslissing van de International Maritime Organization (imo). Zij willen eerder dan in 2018 een studie naar de beschikbaarheid van laagzwavelige brandstoffen uitvoeren.

Willem Vermeend als voorzitter van pps Netwerk Nederland en Jan Hendrik Dronkers (directeur-

Per 1 januari 2020 wordt de wereldwijde norm voor zwaveluitstoot door zeeschepen verder aangescherpt. Dat kan alleen worden voorkomen als een studie in 2018 uitwijst dat het alternatief – laagzwavelige brandstof – onvoldoende beschikbaar zal zijn. Met het oog op de noodzakelijke investeringen door raffinaderijen en reders is het noodzakelijk om al veel eerder dan in 2018 zicht te hebben op de beschikbaarheid van laagzwavelige brandstoffen, vinden zij. Daar maken de reders zich nu grote zorgen over. Het geeft reders en de producenten van brandstof en technieken (scrubbers) meer zekerheid over hun investeringsbeslissingen. Deze kunnen oplopen tot 30 procent van de waarde van een schip.

Eerder uitvoeren van de studie kan voorkomen dat raffinaderijen slechts twee jaar de tijd hebben om grote investeringen te doen om voldoende 0,5 procent of andere laagzwavelige brandstof te maken. Verder is er meer tijd om een robuust model te maken en dat te testen in de praktijk. Tegelijk kan worden gekeken naar de beschikbaarheid (en prijs) van 0,1 procent zwavelbrandstof in 2015 voor het geval die norm gaat gelden in de Noordzee, Oostzee en het Kanaal.

De Europese Unie heeft onlangs een imo-besluit bekrachtigd dat scheepvaart op de Noordzee, Baltische zee en in het Kanaal in 2015 strengere zwaveluitstootnormen oplegt. Doordat technologisch betrouwbare technieken nog niet beschikbaar zijn, zal dit leiden tot een verslechterde concurrentiepositie en meer vervoer over de weg met alle gevolgen van dien, vrezen de reders. www.knvr.nl

36

generaal Rijkswaterstaat) voor ppssupport heffen met vertegenwoordigers van beide organisaties het glas op de overeenkomst die een verregaande samenwerking tussen de twee partijen regelt.

Beiden proberen Publiek Private Samenwerking (pps) te bevorderen, waarbij ppssupport zich vooral op decentrale overheden richt. Aangezien ppssupport voortkomt uit het publieke domein en pps Netwerk Nederland uit de wereld van vooral de private partijen, past het binnen de filosofie van het stimuleren van publiekprivate samenwerking dat beide partijen samenwerken. De overeenkomst werd op 24 oktober getekend.

Utrechtse ondernemers: ‘Stad snel vitaal en gezond maken’ Het bedrijfsleven in en om Utrecht wil dat de gemeente nu zo snel mogelijk de effecten van het Actieplan Luchtkwaliteit Utrecht (alu) compenseert. De gemeente heeft daarvoor in 2009 al het stimuleringsfonds alu van 10 miljoen euro ingesteld.

In december 2009 heeft de gemeenteraad het Actieplan Luchtkwaliteit 2009 vastgesteld. Dat moet ervoor zorgen dat Utrecht in 2015 voldoet aan de Europese normen voor de luchtkwaliteit. Onderzoeksbureau dhv analyseerde een paar jaar geleden de te verwachten economische effecten van het Actieplan Luchtkwaliteit voor de bevoorrading, de koopstromen en het vestigingsklimaat van de stad. Het Utrechtse bedrijfsleven wil dat het alu-fonds nu snel wordt ingezet en dat het bedrijfsleven betrokken blijft bij de uitvoering. Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven uit de betrokken stadsdelen en de overkoepelde organisaties zoals tln, evo en vno-ncw Midden hebben hierover intensief overleg gevoerd met de gemeente Utrecht. Het voorstel van het bedrijfsleven komt neer op positieve communicatie en promotie rondom bereikbaarheid, het versterken van de economische profilering, vergroting van de aantrekkelijkheid van de openbare ruimte en bereikbaarheidsmaatregelen en investeringen in duurzaam goederenvervoer. Het bedrijfsleven dringt er op aan dat al deze middelen worden gericht op het beoogde einddoel: een vitale en economisch gezonde stad. www.vno-ncwmidden.nl FORUM #20/01.11.12

mohikanen

‘Heel soms doe ik seriewerk’

‘Nog

60

in Nederland’

beroep: smid ‘Ik ben een probleemoplosser. Ik maak wat niet in de winkel te koop is.’ Zo omschrijft smid Dick Norg uit het Groningse Baflo zijn werk. ‘Vroeger had je in elk dorp en elke stad een smid waar je naartoe kon als je fiets of je kachel kapot was.

Dat soort werk doe ik niet. Maar als mensen 37

komen met een foto van een hek dat jaren geleden voor hun historische woning stond, kan ik dat maken.’

Norg is één van de weinige echte smeden in Nederland met vuur en een aambeeld in hun werkplaats. ‘Je hebt er meer die zich smid noemen, maar die lassen in hun werkplaats halffabricaten in elkaar’, zegt Norg.

FORUM #00/00.00.12

Wie van regelmaat houdt, moet geen smid worden. Bijna elk werkstuk is anders. Dat is voor Norg ook het aantrekkelijke van het smidsvak.

‘Heel soms doe ik seriewerk. Laatst nog 150 roosters voor een restauratie in tachtig verschillende maten.’  Tekst: Remko Ebbers | Foto: Ilya van Marle

portret

michiel jaski

‘ik geef snel vertrouwen’ Michiel Jaski (53) sprong na een sabbatical in het diepe: hij moest ingenieurs- en adviesbureau Grontmij uit een dal halen.

Als kapitein op een zeilboot nam hij het roer over. ‘Je moet niet meteen ondersteboven liggen als er een hoge golf aan komt.’

Tekst: Paul Scheer | Foto’s: Jeroen Poortvliet

Een uur trekt Grontmij-baas Michiel Jaski uit voor een rondrit per landrover over Nationaal Park De Hoge Veluwe, waarvan hij in de raad van toezicht zit. De fotograaf wilde een actieshot, en dus stelde hij voor om met hond Louis in het park op de foto te gaan. Jaski is casual gekleed in rubberlaarzen, maar draagt daar wel de blauwe Hoge Veluwe-stropdas boven, met de korhoenders die in het park worden uitgezet.

De rit voert langs vennetjes en zandverstuivingen, langs het jachtslot St. Hubertus en het museum dat het echtpaar Kröller-Müller liet aanleggen. Ondertussen vertelt Jaski de fotograaf en de interviewer dat Anton Kröller dieren importeerde voor de jacht, en de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog bomen plantten ter camouflage van een militair vliegveld. Met andere woorden: wat natuur lijkt, is mede door mensenhanden gevormd. Dat is ook wat advies- en ingenieursbureau Grontmij bezighoudt: de wisselwerking tussen mens en omgeving.

En in dit geval ook hond en omgeving. Aangezien die niet vanzelf in de landrover springt, moet Jaski hem er steeds in tillen. Ook de open trap naar de kamer waar het interview plaatsvindt, durft hond Louis niet aan. Tijdens het interview ligt hij braaf aan de voeten van zijn baas.

Jaski werd eind 2011 aangesteld bij Grontmij om orde op zaken te stellen. Een groot deel van de zittende raad van bestuur moest het veld ruimen. Het bedrijf was in de financiële problemen geraakt door onder andere een buitenlandse overname die deels met geleend geld was bekostigd, en de schuldenlast noopte uiteindelijk tot aparte afspraken met de banken. De aandeelhouders voelden zich onvoldoende geraadpleegd, en waren dus niet blij. Niet bepaald een gespreid bedje voor iemand die net een sabbatical van een jaar achter de rug had.

Waarom een sabbatical?

‘Ik ben op mijn 40ste in het bestuur bij Arcadis begonnen en vond het na tien jaar tijd voor een volgende stap. Maar omdat het drukke jaren

38

FORUM #20/01.11.12

39

FORUM #20/01.11.12

portret

waren geweest, wilde ik eerst tijd nemen voor andere dingen. En ik ben niet iemand die dingen half kan doen, dus ben ik echt een jaar opgehouden met werken. In zekere zin was het een jongensdroom: zelf ontslag nemen en erop vertrouwen dat je weer een plekje vindt.’

‘In dat jaar ben ik met ieder van mijn drie zonen (nu 18, 16 en 12; red.) een maand op vakantie geweest. Met mijn oudste zoon heb ik in de Verenigde Staten rondgereden in een Ford Mustang, dat was zijn droom. Met mijn middelste zoon ben ik naar Indonesië geweest, want hij wilde varanen zien. En met mijn jongste zoon naar een groot natuurgebied in Afrika.’

Wat hebben die reizen opgeleverd?

‘Er kwamen dingen uit die ik van tevoren niet had verwacht. Ik dacht dat we gewoon samen op stap zouden gaan om de onderlinge band aan te halen. Maar je leert elkaar op een andere manier kennen als je zolang met elkaar optrekt. Ik heb er veel van geleerd. Bijvoorbeeld dat focus, waarover iedereen in het bedrijfsleven praat, kan leiden tot tunnelvisie. Je ziet niet wat er net naast gebeurt. Kinderen zijn eerlijk en houden je de waarheid voor.’

Wat was die waarheid?

‘Nu wordt het wel persoonlijk... Maar vooruit, wat ik over mezelf heb geleerd is dat ik probeer om bescheiden te zijn, maar mij door de functie die ik heb toch anders ga gedragen. In de ogen van een kind kun je dan overweldigend overkomen. Ik ben me gaan realiseren dat ik te dominant was, dat ik te veel aan het overrulen was.’

40

FORUM #20/01.11.12

U neemt automatisch de leidersrol?

‘Ik geef graag leiding aan processen, anders zou ik dit niet doen. Maar je moet ook weten wanneer je de leiding niet moet nemen.’

Op de zeilboot die hij nog steeds met vier studievrienden deelt, is hij de kapitein. Hij néémt die rol, maar wel met instemming van de anderen. ‘Anders zou ik het snel genoeg horen.’ Het zeilen heeft hij niet van een vreemde. De Jaski’s waren Polen die via Duitsland op Schiermonnikoog belandden, en van daaruit de zee bevoeren. Zijn overgrootvader richtte stichting De Eendracht op, die zeilreizen voor jongeren organiseert. Hij kwam overigens ook op het idee van de Nationale Boomplantdag.

Is zeilen vergelijkbaar met een bedrijf leiden?

‘Daar zijn hele boeken over geschreven. Ik zie wel parallellen. Wat ik met zeilen heb geleerd, is rustig blijven. Ook al gebeuren er onverwachte dingen, het is belangrijk dat je je hoofd erbij houdt en in rust je overwegingen maakt. Daarnaast moet je alles doen om te voorkomen dat je in de problemen komt. Je moet altijd drie keer zo voorzichtig zijn als je denkt dat je moet zijn. Dus zwemvesten aan op zee en aanlijnen.

In een bedrijf moet je ook buffers hebben, zodat je niet meteen ondersteboven ligt als er een hoge golf aan komt. En je moet duidelijk zijn in de communicatie.’

Ondernemen is toch ook risico nemen?

‘Dat bijt elkaar niet. Als je bijvoorbeeld een bedrijf overneemt, kun je de risico’s die daaraan vastzitten zoveel mogelijk beperken. Je kunt een

overname agressief of voorzichtig financieren. Ik ben voor het tweede, zeker voor een bedrijf met weinig bezittingen als Grontmij. Wij kunnen geen grote rentelast dragen.’

Was Grontmij niet een grote overstap?

‘Ja, maar ik wilde ook echt weer een stevige baan, waarin ik vorm kan geven aan een bedrijf. Ik was aanvankelijk bezig met een baan in Londen, waar ik eerder heb gewoond met mijn gezin. Ik zou in eerste instantie doordeweeks alleen, zonder mijn gezin, in Londen verblijven. Toen belde Grontmij. Een week later was mijn eerste werkdag.’

‘Op dat moment wist ik nog niet wat me allemaal te wachten stond.

Begrijp me goed, ik had het sowieso wel gedaan, maar er misschien wat langer over nagedacht. Het was een goede fit: een bedrijf in moeilijkheden en mijn ervaring bij Arcadis die relevant was.’

Hij trof een ‘geraakt’ bedrijf aan, waar medewerkers met verbazing keken naar wat er over hen heen was gekomen. En met onzekerheid over de toekomst. ‘Ik heb er vooraf niet tactisch over nagedacht hoe ik hun vertrouwen kon winnen. Ik heb gewoon gedaan wat ik altijd doe, en dat is medewerkers deel maken van, betrekken in de besluitvorming. Zo hebben we gezamenlijk in korte tijd een strategie bedacht, Back on track. Je moet niet alleen herstructureren, maar je mensen ook zicht bieden op groei.’

Tijdens zijn sabbatical had hij zich voorgenomen om de balans tussen werk en gezin in evenwicht te houden, maar hij merkt, met alle drukte bij Grontmij, dat die af en toe toch weer doorslaat naar het werk. ‘Het gezin doen we samen.’ Lachend: ‘Tijdens mijn sabbatical heb ik de afwasmachine veel vaker in- en uitgeruimd dan mijn vrouw. Maar zij – ze geeft Nederlandse les aan topmensen uit het buitenland – besteedt wel meer tijd aan de kinderen.’

Zijn eigen jeugd was niet de makkelijkste. Zijn vader had als kind in een Jappenkamp gezeten. ‘Hij sprak niet graag over die tijd. Het was niet iets dat hij van zich af kon zetten. Je moet jezelf zien te redden, hield hij mij voor. Hij was, net als mijn moeder, wars van duurdoenerij. Je moest voor iedereen respect hebben. In ’t Gooi, waar ik opgroeide, had je de kakkers en de dijkers. Dat vond mijn vader belachelijk, zeker de kakkers. Toen ik in Wageningen ging studeren, ben ik lid van het corps geworden. Vond ie helemaal niks. Maar onze band was goed, ook na de scheiding van mijn moeder toen ik 13 was. Hij woonde na zijn pensionering in Oostenrijk. Daar zocht ik hem een paar keer per jaar op en hebben we veel in de natuur gewandeld.’

Heeft die periode u gevormd?

‘Ja, ik denk het wel. In elk geval genoeg om te weten dat ik dat mijn kinderen niet aan wil doen. Een scheiding is toch behoorlijk verstorend in je jeugdjaren. Je mist iets. Ik moest het gras maaien thuis, was – met twee zussen – de enige man in huis. Het leven is minder luchtig dan je eigenlijk bent op die leeftijd.’

‘Ik weet niet of het met mijn jeugd te maken heeft, maar ik vind vertrouwen belangrijk als basis voor samenwerking. Mensen krijgen ook snel mijn vertrouwen. Ik ga niet eerst een halfjaar de kat uit de boom kijken.’ 

41

FORUM #20/01.11.12

Vier stellingen Romney wint de Amerikaanse verkiezingen ‘Ik denk het wel. Om twee redenen: de economie en de afkeer bij veel Amerikanen van de overheid.’

Het ontslagrecht is geen probleem ‘Nee, het is wel een probleem. Je moet mensen niet onbeschermd laten, maar ik zie nu dat mensen niet worden aangenomen vanwege alle consequenties die dat met zich meebrengt. Procedures duren te lang en leiden tot frustratie.’

Nederland heeft genoeg natuur ‘Nee. Behoorlijk afgrijselijk vind ik de lintbebouwing, bedrijvenparken langs snelwegen die voor een deel ook nog eens leeg staan. Je moet investeren in gebieden die al bewoond zijn.’

Voetbalclubs met hoge schulden mogen niet meedoen aan de Champions League ‘Instinctief zeg ik ja, want clubs moeten een gelijk speelveld hebben. Maar het is een illusie om te denken dat het lukt om zo’n maatregel erdoor te krijgen.’

michiel jaski

1959 1977

1984

1988

2000 2010 2011

Geboren in Den Haag Studie hydrologie aan de universiteit van Wageningen Projectleider bij Philips België en Engeland Global vicepresident polyesters bij Shell Bestuurslid Arcadis Sabbatical Bestuursvoorzitter Grontmij

buitenland

De Mexicaanse president Calderón hoopte de banden tussen de vroegere staatspartij pri en de corrupte vakbondskeizers te doorbreken

Vakbondsmaffia in Mexico onaantastbaar De eerste hervorming van arbeidswetgeving in veertig jaar had Mexico aantrekkelijk en modern moeten maken. Weg met de corrupte vakbonden én makkelijker werknemers inhuren en ontslaan. Maar of dat er nog van komt nu de vroegere staatspartij pri in december de nieuwe president gaat leveren?

Tekst: Edwin Timmer | Foto: Spencer Platt/anp Het had het feestelijke sluitstuk moeten worden van het presidentschap van Felipe Calderón: een nieuwe geliberaliseerde ar­beidswet. De verguisde politicus van de con­ser­vatieve pan mag vanwege zijn drugsoorlog zware kritiek krijgen, de stabiele Mexicaanse economie is iets waarop hij wèl trots kan zijn. En wat bestendigt die situatie beter dan het makkelijker inhuren en ontslaan van werknemers?

Mexico anno 2012 heeft een arbeidswet die stamt van vlak na de revolutie, precies honderd jaar geleden. Het kent zelfs geen tijdelijke contracten of proeftijden. De invoering van deze versoepelingen is één pijler onder Calderóns arbeidswet. De andere betreft vakbonden. Er zou een einde komen aan ver42

plicht lidmaatschap en de verplichte afdracht van een deel van het salaris aan de bond.

Bovendien is democratisch bestuur noodzaak en horen bonden transparant te zijn over inkomsten en uitgaven.

Dat klinkt als gesneden koek. Maar in Mexico is het een oorlogsverklaring aan vakbondsleiders die zichzelf al decennialang verrijken over de ruggen van arbeiders heen. Het beste voorbeeld – en synoniem voor corruptie – is Elba Esther Gordillo. Al twintig jaar zwaait zij de scepter over lerarenbond snte, de grootste vakbond in Latijns-Amerika. Hoewel het Mexicaanse onderwijssysteem kraakt en faalt, bedeelt Gordillo zich rijkelijk. Met designkleding, Chanel-tasjes en maar liefst 64 huizen.

Het probleem is dat Mexico officieel wel een FORUM #20/01.11.12

democratie is, maar dat bonden nog exact zo functioneren als onder het corporatieve systeem van de staatspartij pri. Zelfverrijking wordt getolereerd, zolang bobo’s hun arbeiders maar onder de knoet houden. Echte salarisonderhandelingen bestaan bijvoorbeeld niet. Het gevolg is dat lonen in Mexico lager zijn dan in Centraal-Amerika en inmiddels zelfs lager dan in China.

Calderón hoopte met zijn voorstel definitief de band te verbreken tussen pri en oude vakbondskeizers. Maar in het parlement sloopte de pri het stuk over ‘transparante’ vakbonden er vakkundig uit. In de week dat ook de Senaat zich erover boog, werden zowel Gordillo als collega Carlos Romero Deschamps van olievakbond stprm door klapvee verkozen voor een nieuwe, jarenlange termijn. Alsof ze een lange neus trokken.

Alberto Espinosa, voorzitter van ondernemerskoepel Coparmex, kiest het liefst eieren voor zijn geld. ‘Je moet dit strategisch zien. Het zou zonde zijn om de grote verdiensten van deze wet aan de kant te schuiven omdat er iets over vakbondstransparantie ontbreekt.’ Volgens Espinosa is er, met het oog op aan te trekken investeringen, geen tijd te verliezen. De arbeidswet katapulteert Mexico de moderne tijd in. Een gemankeerde moderniteit, dat wel. 

overlevers Overlevers, doorzetters, bedrijven die na jaren nog steeds bestaan. Nederland telt er vele.

Deze rubriek blikt terug in de geschiedenis van Nederlandse bedrijven.

Koninklijke Beuk

opgericht in 1906 wat Touringcarbedrijf

Wie zijn het? Waar gaan ze heen? Allemaal nette, goedgeklede jongens en meisjes en een enkele volwassene. Ze hebben een prachtige dag uitgekozen om op stap te gaan. Misschien

Colofon Forum is het tweewekelijkse opinieblad van ondernemingsorganisatie vno-ncw. vno-ncw vertegenwoordigt samen met de aangesloten 160 brancheorganisaties en vijf regionale verenigingen in totaal 115.000 ondernemingen. vno-ncw wordt in de regio vertegenwoordigd door: vno-ncw Noord, vno-ncw Midden, vno-ncw West, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (bzw) en de Limburgse Werkgevers Vereniging (lwv). Voor managers tot veertig jaar is er Jong Management.

Redactieadres Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag, telefoon: 070 - 3490 165, e-mail: forum@vno-ncw.nl Forum op internet www.vno-ncw.nl Redactie Karin Bojorge (hoofdredacteur), Jiska Vijselaar (eindredacteur), Marcia Timmermans (bureauredacteur), Walter Devenijns, Remko Ebbers, Miran de Groot, Frank den Hoed, Paul Scheer

43

gaan ze wel naar de Keukenhof, net als Koningin Juliana en Prins Bernhard jaren later doen.

Om hun 25-jarig huwelijk te vieren, reizen ze in 1962 met gasten van andere Koningshuizen af naar Lisse. In een touringcar van Beuk. Het is de eerste keer dat ze niet met eigen vervoer reizen en het bevalt zo goed dat er nog vele Koninklijke opdrachten volgen. Maar de Noordwijkse Leen en Frederika Beuk beginCorrespondenten Jeroen Ansink (Verenigde Staten), Philip Ebels (België), Henk Hirs (Hongarije), Maaike Homan (Spanje), Maurits Kuypers (Duitsland), Jessica Maas (Turkije), Miriam Mannak (Zuid-Afrika), Maaike Veen (Verenigd Koninkrijk), Frank Renout (Frankrijk), Petra Sjouwerman (Denemarken), Judith Stalpers (Japan), Edwin Timmer (Mexico), Maarten Veeger (Italië) Aan dit nummer werkten mee: Marcel Braakman, Erik te Brake, Huib Klamer, Winand Quaedvlieg, Sam Stevens Abonnementen en adreswijzigingen Sander Kok, telefoon: 070 - 3490 336, e-mail: kok@vno-ncw.nl, issn 1384 - 2102.

Forum wordt gericht – kosteloos – toegezonden aan een groot aantal Nederlandse ondernemingen, organisaties en particulieren. Betaalde abonnementen kosten € 45 per jaar exclusief btw. Opzegging van een kosteloos abonnement kan per direct, van een betaald abonnement per 1 januari.

Hiervoor geldt geen opzeggingstermijn.

Informatie over het lidmaatschap van vno-ncw Informatie bij Rita ter Steeg, telefoon: 070 - 3490 351, e-mail: steeg@ vno-ncw.nl. Opzegging van het lidmaatschap van vno-ncw

FORUM #20/01.11.12

nen kleinschalig, met het bezorgen van melk en het vervoeren van badgasten. In 1928 wordt de eerste reisbus aangeschaft. Ook leuk voor schoolreisjes. Hoe vaak zal deze chauffeur ‘Ik heb een potje met vet’ hebben aangehoord?  Tekst: Marcia Timmermans Foto: Koninklijke Beuk, jaren ‘40 moet vóór 1 september van een jaar worden gedaan. Het lidmaatschap eindigt dan per 31 december van datzelfde jaar. De schriftelijke opzegging kan worden gericht aan Rita ter Steeg, coördinator lidmaatschapszaken vno-ncw, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag.

Vormgeving Concept, basisontwerp en vormgeving: Link Design, Amsterdam Cover Foto: Robin Utrecht/anp Drukwerk Em. de Jong bv, Visweg 8, Postbus 8, 5110 AA Baarle-Nassau Advertentieverkoop Van Vliet Bureau voor Media Advies, Frank Oudman, telefoon 023 5714745, e-mail: f.oudman@bureauvanvliet.com, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort

Het basisschoolprogramma BizWorld van Jong Ondernemen laat leerlingen van groep 8 kennismaken met het ondernemerschap. Leerlingen leren hierbij de basisbeginselen van het bedrijfsleven, ondernemerschap, economie en geldmanagement. Het bedrijfsleven maakt dit project financieel mogelijk ĂŠn regelt begeleiders vanuit het eigen bedrijf die dit project samen met de leerkracht uitvoeren.

Adoptie van een klas bedraagt â‚Ź 1.000,- en biedt uw bedrijf de mogelijkheid om zich maatschappelijk verantwoord te profileren. Voor meer informatie bel: 070 -3490150.

www.bizworld.nl > mijn bedrijf als rolmodel