Społeczna funkcja lasów

Spacer aleją w parku-arboretum (fot. M. Hertmann)

21 marca po raz kolejny obchodzimy Międzynarodowy Dzień Lasów, który został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Ogromna większość polskich lasów, poza rezerwatami i parkami narodowymi, to lasy wielofunkcyjne, ponieważ pełnią równocześnie role przyrodnicze, gospodarcze i społeczne. Nie unikniemy jednak sytuacji, w której jedna z nich na wybranym obszarze wysunie się na prowadzenie. To zupełnie naturalne. Tak jak zmieniają się drzewostany, tak zmienia się to, która z funkcji w nich dominuje.

Hasło tegorocznych obchodów odnosi się do zrównoważonej gospodarki i użytkowania lasów, czyli spełniania funkcji gospodarczej. Tutaj skupimy się jednak na funkcji społecznej, która, m.in. dzięki turystyce i edukacji, daje możliwość spotkania z przyrodą na wiele różnych sposobów. Może to być chociażby odpoczynek na łonie natury, sport i spacery, zbieranie grzybów i owoców leśnych, ale także nauka. Funkcja ta jest więc bardzo ważna, gdyż umożliwia i umacnia kontakt człowieka z naturą.

Tereny leśne, jedna trzecia całej powierzchni Polski, są dostępne dla wszystkich. Zdecydowana większość to lasy publiczne, do których dostęp jest gwarantowany przez prawo. Mniej więcej 56 procent mieszkańców naszego kraju odwiedza je regularnie. Ważne jest więc zadbanie o to, by chcieli do nich wracać. Każdy może skorzystać z dostępnych szlaków pieszych (ok. 20 tys. km) i rowerowych (ok. 4 tys. km), parkingów leśnych i miejsc postojowych (ok. 3,2 tys.), pól biwakowych i obozowisk (ok. 600), a także oferty edukacyjnej Lasów Państwowych, czyli ścieżek dydaktycznych (ok. 1 tys.), wiat edukacyjnych (ok. 600) czy izb i ośrodków edukacji leśnej (ok. 300).

Jedną z najważniejszych (jeśli nie najważniejszą) części składowych funkcji społecznej jest edukacja leśna: upowszechnianie wiedzy o funkcjach lasu, zrównoważonej gospodarce leśnej i leśnych ekosystemach, umacnianie zaufania społeczeństwa wobec leśników oraz informowanie i budowanie świadomości odnośnie odpowiedzialnego korzystania z pozyskiwanych w lesie zasobów.

Jednostki organizacyjne LP planują działalność edukacyjną i są zobowiązane do tworzenia corocznych raportów. Na ich podstawie możemy określić skalę przedsięwzięć, zasięg (do ilu osób docierają) oraz aktualne tendencje. Najnowsze raporty przedstawiają dane na rok 2020. Wynika z nich, że w tradycyjnych formach edukacji leśnej prowadzonych przez wszystkie 430 nadleśnictw wzięło w sumie udział 352 715 osób. Do form tych zaliczyć możemy m.in. akcje edukacyjne, festyny i targi, zajęcia terenowe i warsztatowe, lekcje w szkołach, konkursy, spotkania edukacyjne poza szkołą, zajęcia w izbach i ośrodkach leśnych nadleśnictw, wycieczki czy wystawy. Uczestniczyły w nich wszystkie grupy wiekowe, przy czym najliczniejszą stanowili dorośli (ok. 132 tys.). Największą popularnością cieszyły się akcje i imprezy edukacyjne, w których udział wzięło ok. 140 tys. osób.

Przyglądając się ostatnim raportom, możemy jednak zauważyć, że w wyniku pandemii udział tradycyjnych form edukacji leśnej się zmniejszył (przykładowo w porównaniu z latami poprzednimi wyraźnie rzadziej wykorzystywane były obiekty edukacyjne). Dotychczas prowadzone działania zostały utrudnione, a nawet na jakiś czas zawieszone. Mocno rozwinęła się za to działalność online, stając się uzupełnieniem i inspiracją do obcowania z przyrodą; dzięki niej, mimo trudnych warunków, w dalszym

ciągu leśnicy mogą zachęcać do czerpania z natury wszystkimi zmysłami.

W związku z zaistniałą sytuacją znacząco została rozszerzona oferta edukacyjna w sieci. Przygotowano m.in. listę materiałów do wykorzystywania przez szkoły w trakcie nauki zdalnej. Także same jednostki LP zaczęły prowadzić zajęcia w tym trybie. W przypadku nadleśnictw zanotowano ponad 1,2 mln wyświetleń materiałów edukacyjnych i różnego rodzaju zajęć udostępnianych przez Internet, w tym w możliwych do oszacowania formach edukacji zdalnej udział wzięło ok. 600 tys. osób. W działania edukacyjne zaangażowanych było ok. pięciu tysięcy pracowników. Dzięki nim powstały wydawnictwa, propozycje towarzyszące hasłu #zostańwdomu czy infografiki. Z kolei regionalne dyrekcje LP mogą pochwalić się w sumie ok. 880 tys. uczestników i wyświetleń materiałów.

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie również włączył się w edukowanie zdalne. Z proponowanych w tej formie warsztatów i wydawnictw skorzystało 1238 osób, a w konkursach wzięło udział 291 osób. W przypadku materiałów dostępnych internetowo (m.in. prezentacje na stronach, wystawy online, materiały dostępne na fanpage’u na Facebooku) zanotowano 18 211 wyświetleń. Dane z 2021 roku wskazują, że udało nam się dotrzeć do jeszcze większej liczby odbiorców. Suma osób biorących udział w warsztatach i konkursach oraz korzystających z wydawnictw edukacyjnych w sieci wyniosła 3693, a materiały dostępne internetowo zostały wyświetlone 29 042 razy. W 2020 roku ze względu na sytuację pandemiczną nie udało się zorganizować wydarzeń przygotowywanych z okazji Międzynarodowego Dnia Lasów oraz corocznych „Bajarzy z Leśnej Polany”. Sytuacja odbiła się również na przeprowadzanych przez Ośrodek zajęciach edukacyjnych oraz frekwencji w muzeum. W 2021 roku nastąpiła zmiana – w zgodzie z obostrzeniami doszło do zaplanowanych wydarzeń i imprez. Czternasta edycja „Bajarzy” odbyła się zdalnie – uczestnicy nadsyłali swoje gawędy w formie plików wideo, które następnie zostały ocenione przez jury. W podobny sposób przebiegał również VII Międzynarodowy Festiwal Kultury Leśnej i Łowieckiej. Jako wydarzenia stacjonarne planowo przeprowadzono natomiast Wielki Dzień Pszczół, Europejskie Dni Dziedzictwa, a także rozstrzygnięcie konkursu „Imię dla żubra”. We współpracy z Bractwem Bartnym z Augustowa zorganizowane zostały również warsztaty bartnicze, a z CalisiaART – bożonarodzeniowe. Ponad trzykrotnie wzrosła liczba zwiedzających Muzeum Leśnictwa stacjonarnie (28 581 w 2021 roku w porównaniu do 8943 w 2020 roku).

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie to nie tylko edukacja. Funkcję społeczną realizujemy również przez turystykę i wypoczynek na świeżym powietrzu. Poza możliwością zwiedzania obiektów muzealnych oraz wzięcia udziału w licznych wydarzeniach do dyspozycji odwiedzających są ścieżki spacerowe w parku-arboretum (a przy nich plenerowe punkty dydaktyczne, wiaty edukacyjne i tabliczki dendrologiczne) oraz Pokazowa Zagroda Zwierząt, zlokalizowana w przylegającym do niego kompleksie leśnym.

Warto wziąć pod uwagę las jako formę wypoczynku lub edukacji i wybrać się do niego nie tylko z okazji Międzynarodowego Dnia Lasów. W końcu każdy z nas ma go dosłownie pod ręką. Maksymilian Grzegorek

Źródła: Raport o stanie lasów w Polsce 2020, Warszawa 2021. Raport z działalności edukacyjnej Lasów Państwowych, Warszawa 2021.