“ANC is een grote kerk met stromingen van kapitalisme naar communisme!”

De heersende politieke partij ANC (Afrikaans Nationaal Congres) heeft Zuid-Afrika zo’n dertig jaar in de greep gehad. President Mandela wordt nog steeds gezien als de bevrijder van Apartheid en het ANC als de kerk waar de ommekeer begon. Inmiddels is het blazoen van het ANC danig besmet geraakt door een reeks corruptieschandalen. Met name president Jakob Zuma heeft zijn zakken gevuld met ‘state capture.’ Alumnus Shayne Vervoort (20100425) geeft inzicht in de problematiek van een potentiële wereldspeler.

Zuid-Afrikaan Shayne Vervoort heeft aan de universiteit van Stellenbosch gestudeerd, waarna hij een MSc heeft gedaan op Nyenrode. Daarna ging hij terug naar zijn vaderland om marketingmanager te worden van Hi-Tec, het sportschoenenbedrijf van miljardair Frank van Wezel (19580108) die een bijzondere band heeft met Afrika. Shayne schoof door naar McKinsey in Johannesburg. Daar maakte hij op enige afstand kennis met de corruptiecultuur die Zuid-Afrika in zijn greep houdt.

Vraag: Wat was er precies gaande?

SV: “McKinsey heeft veel opdrachten gedaan voor de ZuidAfrikaanse overheid en voor staatsbedrijven. De manier waarop het bureau gebruik maakte van onderaannemers was discutabel. Ik geloof dat er goed werk is geleverd, maar dat het niet altijd is geïmplementeerd. Na anderhalf jaar te hebben gewerkt op het Zuid-Afrikaanse kantoor van McKinsey, heb ik opdrachten aangenomen in het buitenland, om internationale ervaring op te doen. Zodoende kon ik ook vermijden dat ik voor de Zuid-Afrikaanse staats-bedrijven moest werken. Zo zat ik in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Nederland, Ethiopië, Nigeria en Australië. Ik ben ruim vier jaar bij McKinsey in dienst geweest. Daarna ben ik begonnen als ondernemer.”

Vraag: Onder welke omstandigheden kon het zover komen?

SV: “Verscheidene vooraanstaande bureaus en organisaties waren betrokken bij de zogenaamde ‘state capture.’ Het ging niet alleen om McKinsey, ook adviesbureau Bain & Co, KPMG en een aantal Zwitserse en Franse dienstverleners waren op een of andere wijze betrokken. Het punt is dat in een democratie, die in een ontwikkelingsfase verkeert, de private sector een rol speelt in het faciliteren van staatscorruptie. Overheid en private sector zijn dan met elkaar verstrengeld.”

Vraag: De wereld heeft opgezien naar Nelson Mandela. Heeft hij achteraf ook aan het begin gestaan van corruptie?

SV: “Zeker niet! Mandela had ongelooflijk hoge ethische normen en heeft Zuid-Afrika door een uitdagende transformatie geleid. Hij was de enige persoon die in staat was om het land uit Apartheid te loodsen naar een democratie. Zijn opvolger, president Mbeki, heeft gezorgd voor een periode van economische groei. Toen brak het decennium Jakob Zuma aan. Hij was vicepresident en ANC-partijleider, en had al een kwalijke reputatie, voordat hij in 2009 werd gekozen tot president. Zo had hij grote bouwopdrachten in handen gespeeld van een malafide zakenman, Schabir Shaik, die daarvoor 15 jaar gevangenisstraf kreeg. Zuma bleef echter buiten schot. Als president was hij diep betrokken bij corruptieschandalen. Hij was verantwoordelijk voor het verkopen van staatsbedrijven om daar persoonlijk van te profiteren, daarvoor had hij een wettelijk systeem in werking gezet, waarmee hij dit kon doen. In Zuid-Afrika noemden ze het ‘state capture.’

President Jakob Zuma liet Zuid-Afrikanen lijden onder corruptie!

Vraag: Sinds 2017 is president Cyril Ramaphosa (ANC) aan de macht; heeft hij het roer kunnen omgooien?

SV: “De afgelopen vijf jaar heeft de Zuid-Afrikaanse overheid zichzelf moeten zuiveren. Ramaphosa moest beginnen om het rechtssysteem in Zuid-Afrika te herstellen. Als je gedurende tien jaar het staatsbestel hebt ondermijnd, duurt het een tijd voordat de rechtsorde hersteld is. De rechterlijke macht lijkt nu te worden gezuiverd van corrupte mensen. Er lopen rechtszaken tegen ambtenaren en politici die waren betrokken bij corruptieschandalen. De belastingdienst die een tijd onderdeel was van het corruptiesysteem, is op dit moment behoorlijk op orde. De laatste tijd is een groeiend aantal ondernemingen ter verantwoording geroepen voor hun betrokkenheid bij ‘state capture’. McKinsey heeft uit eigen beweging besloten om een miljard Rand terug te betalen aan de staat als excuus voor zijn praktijkvoering in het tijdperk Zuma. Tot een rechtszaak tegen McKInsey is het niet gekomen. Andere private ondernemingen hebben boetes opgelegd gekregen door de overheid.”

Vraag: Inmiddels is Zuid-Afrika wereldnieuws door de problemen met de elektriciteitsvoorziening die in staatshanden is. Het is bekend dat het ANC sterk gelieerd is met de kolengestookte energiecentrales in het land. Is dit ook een kwestie van corruptie?

SV: “Absoluut! Nyenrode alumnus Andre de Ruyter (19970413) heeft geprobeerd om Eskom, het staatsenergiebedrijf, efficiënter te maken. Zo zou hij hebben willen aansturen op een splitsing van de onderneming in aparte entiteiten voor opwekking, transmissie en distributie van elektriciteit. Dit was een stap te ver en werd binnen het ANC ervaren als een bedreiging van de machtspositie en het mogelijke verlies aan inkomsten voor de partijtop. De Ruyter heeft zijn ontslag aangeboden omdat hij zich te weinig gesteund voelde in zijn hervormingsplannen. Dit heeft geleid tot interne woede. In november 2022 heeft men zelfs geprobeerd om De Ruyter te vergiftigen, waarschijnlijk met cyanide. Ik ben ervan overtuigd dat de moeilijkheden worden opgelost. Op het moment dat we de socialistische beginselen van de ANC-regeerperiode gaan combineren met de efficiency van de private sector, kunnen we heel goede resultaten behalen in ZuidAfrika. Voor dit jaar heeft president Cyril Ramaphosa al een veel zakelijker mandaat gekregen van het ANC, wat een teken is dat de partijleiders hem niet terug willen drijven in een moeras van corruptie. De president gaat in elk geval zelf aan het hoofd staan van de ‘war room’ bij Eskom die moet zorgen dat het probleem van de nationale elektriciteits-voorziening wordt opgelost. Het land is te ver ontwikkeld om het vraagstuk niet te kunnen oplossen. En de wereld wil niet anders dan dat Zuid-Afrika weer een succes wordt, want het economisch potentieel en de geopolitieke positie zijn te belangrijk om hier te falen.”

Vraag: Zijn er voorbeelden van staatsbedrijven die een succes zijn geworden?

SV: “De nationale telecomleverancier Telkom is een enorm succesverhaal. De telecomprovider werd in 1999 opgericht als verlengstuk van de Zuid-Afrikaanse telefoondienst, met de nationale overheid als meerderheidsaandeelhouder (40%), en het staatsbeleggingsfonds Public Investment Corporation als tweede grootaandeelhouder. De resterende 35% is echter gefinancierd via internationale beleggingsfondsen. Telkom is nu de grootste internet- en telefoonaanbieder in Afrika en is actief in 32 landen. Het is overigens heel belangrijk om voor dergelijke grote bedrijfsmatige veranderingen de beste topmanagers, zoals Andre de Ruyter, aan te trekken en hen ook in het openbaar te ondersteunen. Dus als er een goede overgang komt van staatsbedrijven naar semi-staatsbedrijven met een competente bestuurslaag afkomstig uit multinationals als private partners, dan kan de Zuid-Afrikaanse economie zomaar in een stroomversnelling komen, want het goede nieuws is dat de onderliggende infrastructuur van ZuidAfrika nog steeds intact is, ondanks alle corruptieschandalen.”

Vraag: Blijft het ANC onverminderd populair?

SV: “In 2024 zijn er nieuwe verkiezingen en voor het eerst is er een kans dat het ANC geen meerderheid krijgt. Het betekent dat Zuid-Afrika voor het eerst een coalitiekabinet zou krijgen. Op zich zal dat voor nieuwe moeilijkheden kunnen zorgen, maar aan de andere kant, kunnen de kiezers laten zien dat een regering die incompetent is, wordt weggestemd. komende vijf jaar kunnen voor Zuid-Afrika een periode van economische groei en meer welvaart worden. De mandaten van staatsbedrijven en semizijn nog steeds gebaseerd op een politiek van socialisme. Dat is niet per se verkeerd in een land als Zuid-Afrika, waar de economische en sociale ongelijkheid nog steeds erg groot zijn. Er is een pakt nodig tussen bedrijfs-leven, politiek en bevolking. Juist op het terrein van bijvoorbeeld energie, elektriciteit en internet zullen er echter goede publiek-private ondernemingen nodig zijn, die mede worden gefinancierd met internationale beleggingsfondsen uit de VS en Europa. Dat is de basis voor geheel private bedrijven om in Zuid-Afrika een gezonde bedrijfsvoering te

Vraag: Hoe zwaar is het om in Zuid-Afrika een succesvol ondernemer te worden?

SV: “De omstandigheden om een bedrijf tot een succes te maken zijn zwaar. In de eerste plaats heerst het probleem van load-shedding voorlopig in heel Zuid-Afrika. Daarnaast zijn er socialistische regels die het ondernemen op zich lastig maken. Een bedrijf moet voldoen aan voorschriften voor het aannemen van minderheden. De kwaliteit van het onderwijs is goed, maar helaas kiezen jongeren er steeds meer voor om in het buitenland te gaan werken. Dat kan de nodige problemen opleveren bij het vinden van het juiste personeel. Gemeenten, districten en provincies leveren vaak niet de diensten die ze zouden moeten leveren. De overheid stelt zich erg bureaucratisch op, waardoor er veel red tape is. Private ondernemers die dit alles kunnen verslaan, zijn echt goede ondernemers. Als je eenmaal weet hoe je moet omgaan met de Zuid-Afrikaanse maatschappij, dan heb je hier een gouden toekomst.”

Vraag: Werkt de koers van de Rand tegen?

SV: “De Rand heeft aan waarde ingeboet als gevolg van recente sociale onrust, die ontstond door gevangenneming van Jakob Zuma, wat op zich een positieve ontwikkeling was. Inmiddels is de orde hersteld en blijkt het vertrouwen in de munt te verbeteren. We zijn gewend aan een stelsel met drie tot zes procent jaarlijkse inflatie. Nu we ook te maken hebben met de internationale inflatie veroorzaakt door problemen in de logistieke ketens, tikken we ongeveer 7% aan. Onze Federal Reserve Bank is overigens erg goed en weet de inflatie steeds stabiel te houden. Hypotheekrentes en rentes voor consumentenleningen liggen hoog in dit land. Concluderend wil ik zeggen dat we gewend zijn aan een hoger inflatiepercentage. Zet dit af tegen het bijna ontbreken van inflatie zoals Europeanen tot aan de Oekraïne-oorlog kenden. Mijn vrouw, afkomstig uit GrootBrittannië, heeft voor de Oekraïne crisis een appartement gekocht in Engeland tegen een vaste rente voor tien jaar. Zoiets bestaat gewoon niet in Zuid-Afrika.”

Vraag: Moeten boeren zich zorgen maken over mogelijke onteigening?

SV: “De landbouwsector is belangrijk in Zuid-Afrika, want het land is zelfvoorzienend in zijn voedselvraag. In 2013 ontstond echter een nieuwe communistische partij die zich Economic Freedom Fighters noemt, die het voorbeeld van Cuba, Venezuela of Zimbabwe wilde volgen. Het was duidelijk dat EFF erop uit was om de boeren te onteigenen zonder de nodige compensatie. Gelukkig is hun invloed gestabiliseerd en wordt er zo’n 8% van de stemmen binnengehaald bij nationale verkiezingen. Binnen het ANC zijn er stromingen die gaan van kapitalisme tot en met communisme. Het is een grote kerk met verschillende gezindten. Op een gegeven moment ontstond ook daar een beweging om landbouwgrond te herverdelen. Toch is de huidige nationale opvatting dat we onder geen beding het voorbeeld van Zimbabwe achterna moeten gaan. Dat wordt over een breed front als een absolute ramp gezien. Ondertussen heeft de regering gewerkt aan betere wetgeving op het gebied van landeigendomsrechten.”

Vraag: Welke rol speelt de opkomende middenklasse in Zuid-Afrika?

SV: “Ik voorzie dat de middenklasse snel zal groeien; steeds meer burgers hebben een goede baan, bezitten auto’s, wonen in een nieuwbouwhuis en sturen hun kinderen naar een goede school. Die mensen willen gewoon een prettig leven leiden. Die gaan echt geen domme acties ondernemen. Voorlopig zal het ANC de grootste partij blijven, want ze zijn de bevrijders in de perceptie van de bevolking. In de stedelijke gebieden beginnen mensen echter op oppositiepartijen te stemmen of ze stemmen niet, wat eigenlijk een verkapt protest tegen ANC is. De partij verloor in vier metropolitan areas (Johannesburg, Kaapstad, Pretoria en Durban) aanzienlijk bij de laatste verkiezingen.”

Vraag: Inmiddels ben je naar Singapore verhuisd, kun je dat toelichten?

SV: “Mijn vrouw werkt voor het Zuid-Afrikaanse verzekeringsbedrijf Discovery. Het is een prima bedrijf dat bezig is om zijn businessmodel internationaal uit te rollen. Discovery is een hierbij een joint venture aangegaan met AIA om een nieuwe Health Tech onderneming te ontwikkelen, Amplify Heathcare genaamd, die is gevestigd in Singapore. Mijn vrouw kon daar een toppositie bemachtigen. Ik wilde haar graag ondersteunen in haar carrière en heb besloten om met haar en de twee kinderen mee te gaan. Vanuit Singapore stuur ik nu Co.mpanion Vet Practices aan, een investmenten managementpartner voor dierenartsen. Eens in de zes weken vlieg ik naar Johannesburg om deze business persoonlijk te managen.”

Vraag: Wat maakt Co.mpanion speciaal?

SV: “We geloven in de kracht van een lokale en onafhankelijke dierenarts in Zuid-Afrika. We bieden een samenwerkingsmodel aan, waarbij Co.mpanion zorgt voor het business/administratie gedeelte en de dierenarts zich helemaal kan richten op het medische aspect. Je moet het beschouwen als een partnership; wij zorgen voor investeringen en financiële deelname, waardoor beginnende dierenartsen minder financiële stress hebben en oudere dierenartsen hun praktijk stapsgewijs kunnen afbouwen. Daar komt bij dat het merendeel van de intredende dierenartsen bestaat uit vrouwen, die ook voor de kinderen zorgen. Deze professionals willen delen in de economische voordelen van het eigendom van een praktijk, maar kunnen zich niet committeren aan het aantal uren dat voorgaande generaties dierenartsen draaiden.

Ook zorgt Co.mpanion voor investeringen in moderne apparatuur, voor de aankoop van vastgoed en een goede administratie. Op dit moment zijn 14 dierenartspraktijken aangesloten. Onlangs is Co.mpanion ook van start gegaan in Nederland. Het model heeft enorme potentie in Australië, Engeland en Canada, want daar zijn veel Zuid-Afrikaanse dierenartsen naar toe gegaan. Als het werkt in Zuid-Afrika, dan kan het overal werken!” ♦