Gevaarlijke exoot duikt op in de Dijlevallei: de Amerikaanse voseekhoorn alias Zwarte eekhoorn (Sciurus niger) Eekhoorns zijn zeer aaibare dieren en worden vaak ingevoerd en als huisdier in gevangenschap gehouden. Vele eekhoornsoorten kunnen goed overleven in ons klimaat, waardoor ontsnappingen en loslatingen vaak leiden tot vrijlevende populaties (bv. Noord-Amerikaanse grijze eekhoorn in Groot-Brittannië en Italië, Pallas’ eekhoorn in België, Nederland en Frankrijk, Thaise eekhoorn in Italië, Aziatische grondeekhoorn in België, Duitsland, Nederland, Zwitserland en Italië). In België mogen enkel twee soorten grondeekhoorn (Aziatische grondeekhoorn en Oostelijke wangzakeekhoorn) als huisdier gehouden worden. Omdat vele andere eekhoornsoorten in de omliggende landen echter nog wel vrij gehouden mogen worden, duiken bij ons regelmatig ook andere, ‘verboden’ soorten op (bv. Prevosteekhoorn in 2011 in Noord-Limburg, Noord-Amerikaanse grijze eekhoorn in 2011 in Wetteren en Waregem). Sinds 5 december 2014 mag hier nog een andere soort aan toegevoegd worden, want op Waarnemingen.be wordt regelmatig melding gedaan van een Amerikaanse voseekhoorn in La Hulpe (met foto’s erbij). Ook werd er een verkeersslachtoffer gemeld van de grijze eekhoorn op de Brusselsesteenweg in La Hulpe en daarna nog een grijze eekhoorn waargenomen in het Solvay-park in het Zoniënwoud (Delfosse, 2014). Of het hierbij werkelijk om grijze eekhoorns ging, of ook om voseekhoorns of grijskleurige rode eekhoorns kon nog niet bevestigd worden. 12
De boomklever I maart 2015 I zoogdieren
UITERLIJKE KENMERKEN De Amerikaanse voseekhoorn is de grootste Noord-Amerikaanse boomeekhoorn, met een kop-romplengte van 26-37 cm, een staartlengte van 20-33 cm en een gewicht van 507-1361 g. De pelskleur is zeer variabel. In de westelijke en noordelijke delen van het verspreidingsgebied zijn rug en staart grijzig met geelbruine tot oranje of rode schijn en staartfranjes, en is de buik wit tot kaneelkleurig met meestal ook een rode schijn. In het zuidoosten van de Verenigde Staten zijn rug en staart grijzig geelbruin over donkerbruin, grijs en agouti tot zwart, met soms witte staartfranjes en met zwart bovenop de kop en in de nek en een witte of crèmekleurige neus, oren en poten, en is de buik wit tot bruinig en roestkleurig. In de noordoostelijke kustregio hebben de dieren een zilvergrijze rug met soms geelbruine tot rode accenten op de heupen, poten en kop, is de staart zilvergrijs met witte franje en de buik wit tot bleekgrijs en soms kaneelkleurig of geelbruin. Melanisme is algemeen, vooral in het zuiden. Er zijn tien ondersoorten beschreven, waarbij Sciurus niger rufiventer de meest algemene is en een oranje tot roestkleurige buik heeft en een grijze rug en staart met oranje tinten en franjes (Thorington et al., 2012). Het waargenomen dier in La Hulpe behoort mogelijk tot deze ondersoort. Op basis van de pelskleur kan onderscheid gemaakt worden met onze inheemse rode eekhoorn, die een witte buik heeft en een rug- en
VERSPREIDING De Amerikaanse voseekhoorn is inheems in grote delen van de oostelijke en centrale Verenigde Staten en in zeer beperkte gebieden in Canada en Mexico. De soort werd geïntroduceerd in verschillende westelijke staten van de Verenigde
18/01/2015 Amerikaanse voseekhoorn La Hulpe. Foto: Rafaël Pauwels
staten en in twee Canadese provincies. In Europa zijn er nog geen vrijlevende populaties bekend. In sommige landen, zoals Nederland en nu ook België, zijn er wel losse waarnemingen van vermoedelijk ontsnapte of losgelaten individuen (Thorington et al., 2012; Baiwy & Schockert, 2013; Dijkstra, 2015; Waarneming.nl; Waarnemingen.be).
ZOOGDIEREN
De Amerikaanse voseekhoorn
staartkleur die varieert van rood over bruin tot zwart en soms zelfs zandkleurig of grijs. Daarnaast is onze rode eekhoorn veel kleiner, maar een jonge voseekhoorn is natuurlijk ook kleiner, net als sommige ondersoorten van de voseekhoorn. Daarnaast kan de voseekhoorn verward worden met andere uitheemse eekhoornsoorten, zoals de Pallas’ eekhoorn: deze heeft een olijfgroene tot bruine rug en staart (met licht gebandeerde haren en soms opvallend grijs naar het uiteinde toe) en een gelige tot oranjerode buik. Hij is net als onze rode eekhoorn echter veel kleiner dan een volwassen voseekhoorn. Helemaal moeilijk kan het onderscheid met de Noord-Amerikaanse (oostelijke) grijze eekhoorn zijn, die een grijze pels heeft met ook oranjerode haren op kop, poten, flanken en rug, en een witte buik. De staartharen hebben oranjerode, zwarte en/of witgrijze banden met een witgrijs uiteinde, waardoor de staart een lichte buitenrand heeft. Het is een vrij grote, zware eekhoorn die qua lengte en gewicht overlapt met de voseekhoorn. Onderscheid kan wel gemaakt worden op basis van de tanden: de voseekhoorn heeft één premolaar (valse kies, gelegen voor de molaren of ware kiezen) in elke zijde van de bovenkaak, terwijl de oostelijke grijze eekhoorn er twee heeft. De oostelijke grijze eekhoorn kan ook verward worden met een rode eekhoorn in wintervacht (grijzer op flanken, rug en kop) en een grijskleurige rode eekhoorn in zomervacht, maar er zijn toch duidelijke verschillen door de lange oorpluimen van de rode eekhoorn in de winter en het ontbreken van een lichte buitenrand rond de staart (Steele & Koprowski, 2001; Thorington et al., 2012; Verbeylen, 2012).
KANS OP VESTIGING De soort verkiest kleine, open boshabitats met een grote variatie aan verspreid staande grote bomen en weinig ondergroei, maar ze kan ook aangetroffen worden in allerlei andere natuurlijke of geürbaniseerde habitattypes. Dat maakt heel België geschikt voor vestiging van deze soort, behalve misschien de maritieme regio en sommige dichte goed ontwikkelde loofbosgebieden in de Ardennen. Omdat de soort een groot invasief vermogen heeft en omdat bij ons een geschikt klimaat, habitats en voedselbronnen aanwezig zijn, is de kans groot dat enkele ontsnapte individuen uitgroeien tot een vrijlevende populatie. Bovendien is de voseekhoorn heel aaibaar en gemakkelijk te observeren in parken en steden, wat de kans nog De boomklever I maart 2015 I zoogdieren
13