Rusnaci u svece 27

50 Рок X, Чис. 2 Май — Авґуст /2011/ May – August Vol. 10, No. 2

ВОЙВОДИНА

КРАСНИ ПАМЯТКИ ЗОЗ ЮВИЛЕЙНЕЙ “ЧЕРВЕНЕЙ РУЖИ”

♦ Штири днї швета з нагоди

ювилейней 50. “Червеней Пише: ружи” Владислав НАДЬМИТЬО *

И

кед шицко прешло остали нам прекрасни памятки зоз ювилейней 50. по шоре “Червеней ружи” котра нє лєм фестивал того або гевтого. “Червена ружа” после 50 рокох свойого еґзистованя постала цошка миле, блїзке, цошка цо радує каждого нашого чловека. Бо, од краткей схадзки почесного Одбору Фестивала култури “Червена ружа”, прейґ отвераня вистави роботох наших подобових уметнїкох и, тото цо окреме значне, промоциї капиталней кнїжки ЧЕРВЕНА РУЖА 1962-2011, значи, од манифестацийох котри пополнєли перши дзень цеку ювилейней “Червеней ружи”, та по закончуюцу манифестацию того фестивала у Руским Керестуре ше чувствовали якишик позитивни вибрациї радосци. Валал, як дараз давно, жил зоз тим своїм шветом. А допринос тому швету култури дали, крем шпивачох, музичарох, танєчнїкох, малярох, и спортисти, привреднїки а госци зоз Ужгороду, участвуюци на Служби Божей у керестурскей церкви, унєсли радосци и до того керестурского храму. А, щиро поведзене, було покус обаваня у пририхтованю ювилейней “Ружи”. Було людзох котри ше у

Шветочни концерт

себе питали: чи ми порихтани означиц таке вельке швето?! Указало ше же, так як шейдзешатих рокох младеж знала започац “Червену ружу”, так нєшка, после пол столїтия, маме нових младих, та и гевтих котри отримую стаємну вязу медзи младима и младима котри то були дараз, а котри ище як знаю цо то наша “Червена ружа” котра нєшка, ниа, постала и златна. Чувствовало ше на шицких програмох же кажда точка пририхтована з вельку озбильносцу, трудом и, поведли бизме, з любову. Кед слово о музичней часци фестивала вец мож з гордосцу повесц же нам вельку пиху принєсол наш оркестер составени зоз младих, образованих и вредних людзох котри на завидним уровню провадзели шицких шпивачох а, паметам, дакеди зме анї шнїц нє могли о своїм оркестру котри годзен окончиц шицки музични роботи на “Червеней ружи”. Нєшка го маме и вериме же вон будзе з нашу “Ружу” и убудуце. Тиж так з радосцу мож заключиц же ше того ювилейного року у змаганю за найкрасши глас зявели шпиваче спомедзи котрих убудуце шлєбодно можеме очековац ище

Червене пупче Прeдлужeнє на 2 боку

красше шпиванє и помоц у приблїжованю нашей шпиванки ґу єй слухачом. Тиж так мож спомнуц намаганя наших хореоґрафох, та и самих танєчнїкох, же би ше цо упечатлївше нашло драгу ґу тому цо то наш фолклор, у яким напряме ше го хаснує, чи є блїжей ґу востоку чи ґу заходу… А з тим у вязи якошик зме почувствовали же цела котри робели на концепциї ювилейней “Червеней ружи” жадали помириц два боки – гевтот котрому блїзши виходнярски и други котрому блїзши українски културни швет та зме уживали у наступу Гачурох и Закарпатянох. Перши, вироятно блїзши гевтим котри ше жадаю опущиц при шпиваню и танцованю, а други ше операю на пестованє уметнїцкей форми тей роботи. За шицких було места на ювилейней “Ружи” и шицки учаснїки привитани зоз сердечним аплаузом. У тим контексту мож повесц же паралелни вечар кед ше збувала манифестация на отвореней бини на Фестивалу и концерт Балашевича у сали Дома култури нє були себе конкуренция. Кажди концерт ма свою публику и кажди патрач пойдзе там дзе чувствує же його место. Гевтим котри роками провадза квитки фестивала “Червена ружа”, вшелїяк було полне шерцо кед видзели як ше двор у Школи “Петро Кузмяк” кажди вечар полнї, а публика кажду точку з увагу провадзи и наградзує з аплаузом. Нє мож було а нє опитац ше же як би на тото реаґовали гевти котри до “Червеней ружи” уткали значну часц свойого живота, а нєшка су вецей нє з Автор фотоґрафийох нами. зоз Фестивала Нє мож по“Червена ружа” ровнац младу дзиЛюбомир Инґе Дудаш. Дзекуєме на вочку и пейдзешатфоткох! рочну панї алє факт Бок 2

же кажда з нїх ма свойо украси и вредносци и же ше каждей мож поклонїц. Так и тота пейдзешатрочна панї, наша “Ружа”, принєсла надосц радосци, алє нє руцела до забуца гевту младу котра швидко, з рока на рок, росла дзекуюци енерґиї тедишнього ентузиязма. И праве прето єдна зоз пригваркох котру ше усудзуєм дац орґанизатором ше одноши на мале

ЕЛЕКТРОНСКЕ ВИДАНЄ “РУСКЕ СЛОВО”

число присутних праве тих котри “Ружу” залївали шейдзешатих, седемдзешатих рокох. Правда, велї з нїх вецей нє з нами. Єдну часц спомедзи нїх орґанизатор спомнул, дал им одредзену чесц. Медзитим, прешвечени зме же єст шпивачох котри после 35 або 40 рокох були порихтани зашпивац и на тей ювилейней “Ружи”. Та гоч би то нє було на таким уровню яки досцигли нови шапутраки. А нє сиґурни зме же таки нагоди, таки значни ювилеї, ище будзе. * Владислав Надьмитьо директни шведок росту и розвою нашого Фестивала култури у шицких його 50 рокох. Владислав, вєдно зоз Михайлом Микитом, участвовал на першей “Червеней ружи” 1962. року и вєдно, як дует, наступали на перших пейцох манифестацийох. Победзовали у трох рокох – 1964., 1965. и 1966. року.

НОВИНОХ поцаг НВУ “Руске слово”.

Як видавательна хижа у свой час були медзи першима зоз своєй бранши же розпочали свой веб сайт, потим були перши у ♦ На цалим швеце можеце видзиц видаваню ПДФ форми найновше “Руске слово” новинкох алє за предплатнїкох, а тераз, ниа, Медзи двома числами новин- отворели приступ ґу електронскей кох збула ше ище єдна красна подїя: форми новинкох (то други видаваче од Новинско видавательна установа давна маю) и з тим оможлївели же би “Руске слово” дала можлївосц кажди заинтересовани Руснак, без приступу и пребераня електронских огляду дзе жиє на жемовей кулї, могол виданьох новинкох “Руске слово” за уж стреду або штварток почитац шицких заинтересованих. Деталї нам найновше число новикох хторе нє познати, медзитим кед пойдзеце на абослутно идентичне ориґиналней найновши веб сайт тей Хижи на паперовей верзиї. а д р е с и h t t p : / / Нє познате нам чи НВУ “Русwww.nove.ruskeslovo.com/eruske та сце ке слово” ознова враци приступ конгодни видзиц и такой и превжац троловани зоз пасвордом. Медзитим, новинки хтори там положени у кед же останє таки, шлєбодни присту, електронскей ПДФ форми. Кельо мож було би фер кед би нашо людзе у видзиц, вони пакую по 12 числа швеце, хтори буду задармо читац новинкох на єден бок зоз хторого то новинки, участвовали у даєдних мож превжац з даунлодованьом. Ос- активносцох тей нашей видавательней татнє положене, пред заключеньом хижи. Кед би Хижа, наприклад, питал новинкох “Руснаци у швеце”, було за малу финансийну помоц за даяке число 32. З идуцим числом (33) виро- виданє було би наисце фер же би тоти ятно будзе започати нови бок. Розуми цо хасную задармо тот сервис з часу ше, кед же сце заинтересовани вец на час помогли, уплацели даяки суми можеце назадок опатриц шицки пенєжу на жиро рахунок НВУ “Руске тогорочни числа и превжац их, або слово” або у представнїцтве у Руским лєм тоти хтори вас заинтересую. Керестуре. Г.К. То, у каждим случаю, добри РУСНАЦИ У ШВEЦE

ВОЙВОДИНА ТАЛАНТ ТО ДАР ОД БОГА: МИКОЛА КОРПАШ, ШПИВАЧ ЗОЗ БАРШОНЬОВИМ ГЛАСОМ (4)

П

аметам – 12. децембер, 1964. року, собота, у нас забивачка. А сушед нам Владо Колбас, медзи иншим шпивал и у хору ”Максима Горкого”. И пришол Владо внєдзелю пред поладньом 13. децембра та гвари: - Аууууу, чкода же ши вчера бул завжати ту на забивачки, чкода же це нє було у ”Матки”, алєеееее була єдна зґоднаааа Рускиня. Я такой одлучел: - Е, нєшка вечар пойдзем да видзим чи и нєшка придзе. Теди були порядни танци у ”Матки”. Амалка теди уж робела, а вше бивала у своїх нинох у Новим Садзе. Пошол сом вечар до ”Матки” и такой сом обачел два нови. И я просто ґу нїм и замодлєл сом Амалку за танєц. И теди, 13. децембра 1964. року, ми ше упознали и почала наша вяза. Ушлїдзел дочек Нового 1965. року. Но, я теди нє бул вообще свидоми кельо ми вона, як особа, будзе значиц у живоце.

Амалка и Микола 1965. року

Розгварку водзел:

Гавриїл КОЛЄСАР Кичeнeр, Канада

- Кельо угли, од штирох у вашим обисцу, чловек без руки. Кед чул же одкаль сом та почал лярмац. Я на Амалкових плєцох? нє розумел спочатку же у чим проблем алє сом похопел же - Га я думам же - пейц! (нашмеял ше). Мал сом то нєнормaлна бешеда, його бурна реакця… Патрим на Рози щесца, судьба ми даровала наисце праву особу як супругу за нени, та на ньго, та на ню озова… А вона, видзим, вше цали живот - гварел Микола и предлужел свою приповедку: червенша. И кед дошла до слова, е, вец почала лярмац так - Закончел сом школованє, студиї, а роботу сом нє же аж и други службенїки почали викуковац зоз могол найсц. Под час студийох сом робел у ”Електрострою” канцеларийох на боку. А вона му гварела же вон мнє ту алє лєм на одредзени час. До Нємецкей сом одходзел двараз напада, же спомина Козару дзе страцел руку а, гварела му глєдац роботу. Кед сом одходзел на перши завод теди сом гласно, ”знаце ви же тота фамелия хтора ми послала тото лєм Амалки, як своєй дзивки, о тим одходу гварел. И нїкому дзецко хторе було теди мале, мало 5 роки кед ме тамтейши вецей. Пошол сом до Нємецкей концом 1966. року, мал сом власци послали до лаґру, же ме оцец того дзецка виратовал, буц госц у Рози нени хтора була теди, влєце 1965. року, помогол ми, без тей помоци бим нє була ту у Нємецкей при синови… хто зна чи бим була жива, ша и нащивиц мойого оца и подзековац му дзивку ми отровели у лаґре. Я того хлапца ище раз же ю виратовал зоз лаґру и же як дзецко ховала!” И вона шицко по єй помагал у найчежших часох, и правдзе гуторела, я дзекуюци єй як помогол єй закончиц курс за малючки прегварел по мадярски и по больнїчарки после хторого робела у нємецки скорей як по сербски. шпиталю у Вербаше пo 1953. рок кед Мал сом ше явяц до полициї вовторок и пошла до Нємецкей. Моя основна идея пияток. Було ми нєприємно, зоз страхом була же бим под час пребуваня у Рози сом приходзел на тото явянє. Медзитим, нени глєдал и нашол даяку роботу у приходзаци тото окончиц я ше вше явял Нємецкей. У тим краю, на мойо єдней особи хтора, перше и перше, нєщесце, нє було даяке вельке понуканє нєзвчайне було же була чарна (а у роботох алє Рози нени ми, розуми ше, Нємецкей тедишнього часу) а, друге, була нашла роботу ”на чарно”. красна. Так же я почал приходзиц там и Ту у тим валалє, дзе сом бул, кед треба и кед нє треба. Та сом тоту мушел сом ше приявиц до полициї. дзивку аж и чекал пиятками, кед ше Пошол сом зоз Рози нени и тото Микола Корпаш у Минхену, у закончовала робота. Я нє знал же я у тим покончиц. Вошли зме а там бул єден Беоґрадскей улїчки

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 3

варощику постал познати и то дзекуюци Рози нени и дзекуюци тому же сом пред поладньом бул у автобусу єдини хлоп. Я обачел же ше на мнє припатраю, алє я нє знал цо робиц од допитосци. И одходзел сом на автобусу опатриц место и край. Чекал я тоту службенїцу пред полицию а нє знал сом же Рози нени о тим уж шицко дознала. А нє знал сом анї о тим же Рози нени мала план оженїц ме там. И то за єдну Рускиню по походзеню з Вербасу. Дружели ше ми, картали, алє я нє мал нїяке окремне чувство спрам нєй и план Рози нени препаднул. Робел сом дас мешац и пол, приходзел уж Нови рок и я, нормално, сцел пойсц назад дому видзиц родичох у Новим Садзе.

ВОЯЦКИ ДНЇ - Я за Нови 1967. рок пришол до Нового Саду. Нє знал я теди же цо ми оцец уж порихтал. Кед сом му гварел же сцем назад до Нємецкей, до роботи, а оцец ми гварел: - Ти до роботи нє идзеш! Идзеш до войска! Маш крашнє одслужиц, а вец идз дзе сцеш! Так ше я до Нємецкей нє врацел алє сом познєйше дознал же вон од Рози нени достал писмо (указал ми го) дзе Рози нени писала Микола у вояцких дньох же ”вон ма ту у полициї якушик, вше ю чека…” И ту ше оцец злєкол, кед тото пречитал, та ми прето порихтал одход до войска. Стретнул сом теди Симеона Сакача хтори ме випитовал дзе я то скапал даскельо мешаци. И дал ми теди до знаня же ше розписує конкурс за спикера у Радию алє же ше нє удавал, нє було одвитуюцих кандидатох. И знам же, кед сом одходзел до войска, мнє Сима гварел же шицко пошорел же бим у войску доставал ”Руске слово” и же бим го читал и же бим так обнавял руски язик. И так и було - я до Лесковцу а ”Руске слово” ту. Я до Петровцу, на воєни аеродром при Скопю, а ”Руске слово” и ту. У Петровцу при Скопю, на аеродроме, було утвердзене же дахто сипал воду до пушкох, до цивох. Ушлїдзело виглєдованє воєней служби безпечносци, кажде ишол на розгварку на само. Пришол на мнє шор и я майорови такой гварел: - Товариш майор, нє падал то нїяки диждж и просто нєможлїве же би до пушкох, до цивох хтори стоя на горе, диждж падал а ми нїґда нє замерковали даяку воду коло сошкох за пушки. Нє знам як ше то дижджу удавало падац лєм до цивох пушкох? Я свидоми же ту єст вшелїяких людзох, ми ту маме вояка хтори, наприклад, нїґда нє видзел гайзибан у своїм живоце аж по хвильки кед мал присц до войска. Я бул у иножемстве и чул сом з боку цо ше приповеда. И прето тримам же шицко тото нє таке наївне як ше пробує приказац.

- Вояку Карпош, ти перши цо ясно указує на цошка у тим случаю – гварел ми майор. (У войску, у Македониї, ме шицки якош по инерциї волала Карпош место Корпаш. Карпош бул їх даяки револуционер, барз популарни у Бок 4

народзе и шицки у м о ї м презвиску “видзели” праве його презиско).

- Я думам же у вязи того нє т р е б а заверац очи, то заш л є м Еделински и Микола, вояци у Скопю, 1968. рок диверзия. После сом водзел и конферансу на даякей вояцкей приредби. Озда ме замерковали та ми предкладали же бим ше учленєл до Партиї. А за мнє добре же ше тото нє случело бо да сом ше врацел з войска як член Партиї а оцец да дознал – я нє знам цо би ше то збуло зомну?! Я би, тераз, сиґурно нє бешедовал зоз тобу прейґ нового компютера и зоз комфорного квартелю. Моя єдина привилеґия у войску була же ми давали литру керозину же бим то одношел до Беоґраду до лабораториї, а за тото ми давали два днї шлєбодни. Так сом могол одбегнуц и до Нового Саду, розуми ше. И кед сом вишол зоз войска, була яр 1968. року, у Радию нєодлуга розписани конкурс. Було 3-4 кандидатох и вибрали мнє. Кельо знам, слово учителя Ковача на тей конкурсней комиси превагло на мнє и я почал робиц у Радию стредком рока. Перших мешацох сом робел на споровозних емисийох, у студию, и то ше знїмало. Алє, 21. авґуста 1968. року Руси вошли до Чехословацкей и ту ше вец, кед сцигла вистка, исту преложело и такой уходзели спикере, словaцки, румунски, та и я, до студия и читало ше ”на живо”. Та сом так постал комплетни спикер. Алє, з Русами то нє прешло лєм так, цо ше мнє дотика. Нє прешол анї мешац, я у студию дацо знїмал алє видзим же ше у режиї зявели пар нєпознати особи а технїчар указє на мнє. Челєднїк такой ґу мнє же чи я Микола Корпаш, потвердзел сом а вон ми гварел: - Идзце дому и на вечар ше явце там и там! Мобилизация! Моя улїчка Бранка Радичевича, поведзме, була празна. Нє було хлопох. И шицки зме були мобилизовани бо же Руси годни нападнуц. Дурноти, кед о тим тераз роздумуєм, алє так було. Бул сом на Фрушкей гори, у лєше, и команда глашела ” кед наидзе лєтадло нє чекайце команду алє такой штреляйце!” И, розуми ше, нє було то з того нїч. Були зме там два тижнї, у лєше, и горши ми були тоти два тижнї як цо було порядне служенє воєного року.

ПРОСТО ДО МИНХЕНУ Концом 1969. року Штефан Чакан, редактор емисиї за валал як и редакторе подобних емисийох на других югославянских радио станїцох мали орґанизовану фахову екскурзию до южней часци Велькей Британиї, до обласцох Йоркшир и Беркшир, же би видзели як ше хова нова файта швиньох та и койцо друге у тедишнїм уж добре розвитим РУСНАЦИ У ШВEЦE

британским дружтве. На в р а ц а н ю назад тота ґ р у п а новинарох ноцовала у Паризу. И там, пред вечаром, зоз рецепциї у Штефан Чакан, Микола и Владимир Ґаднянски у РНС хотелу явели Штефанови Чаканови же го дахто глєда. Бул то єден Мадяр хтори ше Чаканови представел и гварел му же ма власного брата хтори роби як новинар у Мадярскей редакциї РНС. Тот чловек бул власнїк фабрики етеричних олєйох, пахнячкох односно парфемох и гварел же му нєобходне же би зоз понуканьом и предаваньом покривал цо векшу часц Европи. Медзитим, Польска, Чехословацка, Мадярска и Югославия му були нє покрити. Зоз власним братом тото нє могол ришиц та пробовал установиц контакт зоз Штефаном Чаканом. А Штефан, одушевени з тим цо видзел теди у Заходней Европи, такой му гварел же ма єдного чловека за таку роботу. А Чакан теди думал на мнє. Штефан ме любел на єден способ, и Марча Вадаскова и я, як спикере, барз коректно робели на знїманьох його емисиї. Кед сцигнул назад Штефан Чакан виражел жаданє же би любел бешедовац з моїм оцом. Я то пренєсол оцови и вони ше нашли. О чим бешедовали дознал сом од оца. Штефан Чакан му гварел, одприлики, так: - Знаш, Янку, я бул тото цо сом бул и робел сом тото цо сом робел и зробел и з тим сом лєм нацагнул гнїв свойого народу на себе. Тераз виходзи же сом ше закладал за цошка о чим сом поняца нє мал. Тераз сом бул на Заходзе, мнє ше аж тераз очи отворели, жаль ми пре шицко цо було, тото оправиц нє мож алє ти, Янку, посилай свойого сина там цо скорей най идзе и най видзи. Оцец му гварел же сом ше праве того року оженєл и же є нє сиґурни чи таке дацо тераз вигодне за мнє.

- Най идзе, най розроби терен, и кед то зроби най повола и супругу ґу себе – совитовал го Чакан. Оцец ми то пренєсол, мнє нє требало вельо понеже я од скорей жадал пойсц и я так здумал – вежнєм два мешаци нєплацене одсуство и ”идзем до Канади шпивац українски писнї”. А прецо сом так формуловал шицко?! Прето же ми Сима Сакач редактор. Нє повем, озда, же идзем руски писнї шпивац, акцент бул праве на тим же то українски писнї. И кед чул же то українски писнї, Сима такой подписал одобренє на два мешаци. А я шеднул до авта и пошол сом до Нємецкей, до Минхену, до бачика Еґина Полмилера. Вон родом зоз Футоґу а 1953. року пошол до Минхену. Най ту додам же бачи Еґин бул муляр вон, наприклад, у свой час муровал будинок Бановини у центре Нового Саду. Мал вон и хижу у Чирпановей улїчки алє му ю вжали бо бул Нємец. Вон зоз РУСНАЦИ У ШВEЦE

супругу жил на югу Минхена а нєдалєко од його улїчки бул вельки аеродром Рим. Там робел його син. И Еґиново ми нашли роботу на аеродроме. Прияли ме, мал сом там аж и здравствени препатрунок и вец ми гварели же бим ше врацел до Югославиї и же бим чекал папери зоз їх амбасади. И я ше врацел дому и чекал сом папери. Чекаюци роботни документи я ше заинтересовал у Новим Садзе, у Дюрдьове и доокола чи єст уж дахто од Руснацох хтори робя у Минхену и околини. И дознал сом же там роби єден Рибович зоз Дюрдьова. Вжал сом його адресу. У Минхену сом такой нащивел Рибовича. Вон и його двоме приятелє, Войводянє, бивали у такволаним ”хайму” односно у интернату фабрики ”Баєрише лайт метал”. И я пар днї бул з нїма бо мали празну штварту посцель. Гварел сом им же ше мушим явиц на роботу на аеродроме а вони ми гварели же мам часу, як нови, явиц ше, же най нє понаглям. Нє можем розцаговац цали рок, гварели ми, алє мешац тадзи або тамаль – то мож. А, гварели, їм треба ище два тижнї же бим бул там при нїх. А прецо?

- Ми шицки троме о два тижнї будземе шлєбодни, достанєме фрайґабе.

- А цо то фрайґабе?

- Представнїки компаниї нам понукню нови условия, векшу плацу и нам остава виберац чи останєме у компаниї чи прейдземе индзей. Єден рок зме одробели, як було у контракту, и шлєбодни зме. Алє, ми лєм робели, ми нє учели нємецки, нє знаме нємецки и ти нам ше ту барз добре нашол же знаш нємецки. И я ришел помогнуц им. После двох тижньох вони ми гварели же маме пойсц до “Инґри”, до представнїцтва заґребскей фирми. Там бул даяки Фишер, знал горватски. Вон Рибовичови понукнул роботу у єдней америцкей фирми у варошу хтори 80 км оддалєни од Минхену. И Рибович то прилапел. Плаца векша, алє у нєй и тот Фишер ма свою часц, свой заробок. Шицким добре. Фишер нашол роботу и гевтим двом Рибовичовим пайташом. И, на концу, Фишер ше и мнє питал чи и я глєдам роботу. Я му гварел же мам роботу, же сом пришол з нїма помогнуц им бо думали же им будзе потребни дахто зоз знаньом нємецкого язика.

- А ви знаце нємецки? –опитал и ше Фишер.

- Га знам достаточно же бим ше спорозумел о було чим. Випитал ме вон же яки мойо плани, вислухал и вец ми гварел же бим ше требал явиц на аеродром понеже вони дали ґаранцию, плацели лїкарски препатрунки. Алє, надпомнул вон, ви можеце повесц же бисце там заш лєм нє жадали робиц а за тото треба же бисце мали добру причину. Поведзме, же сце чувствительни на уха, або дацо подобне. А я ту реаґовал так: - Знаце цо, панє Фишер, руку на шерцо алє я ше наисце боїм робиц на аеродроме.

- А прецо?

- Га ви нє знаце цо ше збуло нєдавно?!

- Га цо ше збуло?

- Чи син предсидательки Израїла Ґолди Меир бул ту у Минхену, и цо ше случело? Бул нападнути, бул напад на сина Ґолди Меир праве на тим аеродрому. А опатрице Бок 5

як я випатрам. Я як Турок, я можем буц ориґинални “NSU tt” Зоз Нємецкей. шицко лєм нє Нємец, по випатрунку. Я Штиґлер ме покапчал зоз паном ше прето боїм там робиц, боїм ше же Милером, чловеком хтори ми мал страдам. помогнуц у ступаню на нове роботне место а хтори, потим, ище у даскелїх - Е, ви им тото виприповедайце нагодох мал значну улогу у нашим и най вам даю “фрайґабе” (шлєбодни живоце. Упознал я, потим, и пана Бибера руки, як ше гвари)! Же пре страх цо хторого сом мал заменїц на длужносци маце у себе ви нє жадаце робиц на та сом ше му питал же як ми то будземе аеродроме, боїце ше. И вец можеце путовац. А вон ми гвари: “Га, крашнє, глєдац нову роботу. напрям Беоґрад и то там!” А я патрим, А теди найсц нову роботу у збунєти… “Железник там при Нємецкей було таке як купиц шкатулку Беоґрадзе!”- пробовал прецизовац циґарох. замерковююци збунєтосц на моєй твари.

-Кед достанєце “фрайґабе” явце А яааааа ухом нє верим! И шедли ми на ше мнє. Я мам колеґу у фабрики “Краус авион, сцигли до Беоґраду, дочекал нас Мафай” у сиверней часци Минхена. Вон шофер зоз фабрики “Иво Лола Рибар” у фабрики за продукцию машинох за Микола Корпаш у Минхену, у зоз Железнику и однєсол нас до хотелу вилїванє под прициском и треба му дахто Новосадскей улїчки “Славия” дзе зме кажди за себе вжали кого оспособи за контролора а познєйше апартмани. Я бул, нїби, вистати и пошол сом на одпочивок. ше увидзи за другу позицию. Явце ше ми о три днї. Медзитим, яки одпочивок – пошол сом просто на автобуску И я ше явел о три днї.

- Пан Штиґлер ми гварел же вас приме барз дзечнє, станїцу и истого вечара бренкам на капурки у на мою препоруку, та ше му можеце явиц на пондзелок на Радичевичовей у Новим Садзе. Родичи ше позлєкали, перше нє верели а вец ше змирели. Оцец слухал и нє верел же ше оддзелєню чис. 25. Познєйше сом спознал же то барз велька фабрика, праве таки сценарио збул. А рано, я на автобус и до односно, же то комплекс составени зоз трох вельких Беоґраду, такси до “Славиї” и шеднул сом до сали за фабрикох, кажда з нїх була велька, а тота дзе сом робел под фриштик. О пол годзини сцигнул мой Бибер а нєодлуга назву “Краус Мафай”, була наисце велїчезна. На тим пришол и шофер зоз “Иво Лола Рибара”. Там сом упознал комплексу ше продуковало и танки и локомотиви. То чудо инженєрох Радулова и Заґорца як и шефа погону число 2 од продукта, велїчезне, знаш ти кельо ту треба часци?! “ИЛР” дзе мало буц мойо роботне место. Я у фабрики “Иво Лола Рибар” мал свойо Правда, мали и вельо кооперантох. Продуковали и машини за вилїванє под прициском, наприклад, пластики за одредзени обовязки, надпатрал сом продукцию часцох хтори ИЛР продуковал, як кооперант, за мою нємецку жмиґавци, векши и менши пластични ствари до обисца… компанию. У тим шицким я бул цалком шлєбодни односно нє мал сом там на локациї нєпостредного предпоставеного. НЄВИРОЯТНИ СЦЕНАРИО Тиж так, дочековал сом и делеґациї зоз Минхену кед Я бул там на час и Штиґлер ми гварел же му треба приходзели на поради, одводзел сом их до хотелу, до особа хтора будзе нєпреривно у продукциї надпатрац Нового Саду у шлєбодним чаше, па на Твердиню, а там продукцию часцох зоз велькей преси. Так сом мал робиц 5-6 Яника Балаж, па Нємци нє могли вериц цо ше им случує. мешаци а потим ме мали у плану послац до Польскей. Раз єден гварел: “Га хто нам будзе вериц же ми на Дунаю, Понеже сом достал тоту роботу як стаємну, я ше на єдней твердинї, шедзиме и слухаме нємецку писню хтору нєсподзивано зявел у Новим Садзе у януаре 1970. року дац нам грає тамбуров оркестер?!?! И тот, боме, плацел а Яника одказ на роботи у Радию. Нє знам як на тото реаґовал шеф лєм одкладал марки. А вони нє мали поняца о тим же я з Симеон Сакач – дал ми да шпивам українски писнї у Канади тим истим Яником Балажом два або три роки пред тим ище навелько знїмал шпиванки у студию. После полудзенку вше а я одказ давам зоз локациї Минхен дзе робим у фабрики. Медзитим, о пар мешаци ше плани поменяли и було гевто же „хто плаци?” Вони, тоти госци, ше вше Штиґлер ми гварел же маю нови предлог за мнє а то же бим лапели за бутєлар медзитим, ту вше дахто од нас з пошол, як вон вигварял, до “Zeleznik” а я якошик представнїцтва ускочел зоз словами „Я плацим! Я часцим!” автоматски завязал тоту локацию за Словению. Алє, нєт Нїґда нє було же кажде свойо плаци. Вони то прилапели, вязи, чи Польска чи Словения, плаца будзе знова солидна бо кус им було шмишне, питали ми ше познєйше чи то у нас робим у иножемстве, думал сом себе. Мал сом там найсц нормалне бо вони, кед су на службовей драги, од їх фабрики квартель хтори би фирма плацела, плацели ми надополнєнє маю шицко плацене. Реку, нє, то у нас нормалне, можеце ви за дзецко, надополнєнє за одвоєни живот. Кед Штиґлер буц и зоз Занзибару и зоз Заґребу, третман будзе исти. А вираховал цо ми шицко припознаю за плаценє та вишло же були там двоме цо частейше приходзели до Железнику и я я, за 4 роки на такей роботи и плаци, годзен тельо чул як приповедаю свойо упечатки, од того же як Беоґрад ушпоровац кельо бим, можебуц, ушпоровал за цали живот випатра, яки транспорт, та и о тим же яка им була нащива у робяци як спикер у Радио Новим Садзе. А яки то бул пенєж Новим Садзе а вец у розгвари спомли и тото же, „задумай, и приход най потвердзи тот факт же сом о 3 мешаци, кед ми ше наєдли и, на концу, вони нам то ище и плаца. сом вжал заробок, пошол до Воґоща и купел сом Будали!!!” (праве так ше виражели на нємецким язику) Ту Бок 6

РУСНАЦИ У ШВEЦE

були нашмеяни, одобровали таки ґест часценя, а кед пошли до Нємецкей та нас вишмейовали же зме дураци же им ми плациме. Вони, у сущносци, нє похопйовали тот наш ґест часценя, у нїх то „я плацим свойо, ти плациш свойо”. Но, мнє найгорше було тото же кед були у Беоґрадзе та прилапйовали, а вец сом у Нємецкей на свойо уха чул як то вишмеюю. А мали од шицких нас, цо зме ше з нїма дружели, мали напевно обачлїво векши плаци.

ШПИЮНЄ МАЛИ ЮГОСЛАВЯНСКИ ПАСОШИ Алє, як ше гвари, кажди сон ма свой конєц кедитеди. Бул 1971 рок, октобера або новембер, под час єдней нащиви Минхену у компаниї ше ми шицки явяю алє то нє тото як цо то було скорей, чувствуєм я. Було ми то подозриве и вихасновал сом нагоду кед сом контактовал зоз паном Милером та сом ше му питал у чим то проблем, прецо однос спрам мнє за пар ниянси иншаки як цо то було скорей? А вон ми гварел же дзень пред тим була велька знємиреносц. Бо, у тей фабрики ше продуковало и танки за войско. Гварел ми же лапени двоме у проєктним бироу як фотоґрафую технїчну документацию зоз малима шпиюнскима камерами. Лапели их и утвердзели же маю – югославянски пасоши. Такповесц у истей хвильки бул дати розказ же би ше шицким Югославяном у компаниї дало одказ. Пре сиґурносц. Готове! Уж ютредзень ше дознало же то нє були Югославянє, алє то були двоме шпиюни зоз ДДР, зо з тед иш нє й В о с т о ч н е й Нємецкей. Питал сом ше Милерови же чи и я достанєм одказ. Гварел ми же нє, алє же ми будзе п о н у к н у т е роботне место На роботи у фабрики хтора правела досц спод мойого часци за компанию “Пежо” ранґу, мало плацене, же би я сам, практично, дал одказ. И совитовал ми най то зробим и най идзем до єдней фабрики дзе робел його брат. Фабрика правела часци за французки “Пежо”. Плаца ту була солидна, алє далєко од того яку я мал як заступнїк у Железику при Беоґрадзе. Робел сом у тей фабрики и кед сом мал 4 роки и 10 мешаци у Нємецкей порадзели зме ше зоз супругу же да шицко охабим, да ше врацим до жеми. И так и було. А познєйше сом дознал же да сом робел ище два мешаци и так назберал 5 роки у Нємецкей, нєшка бим мал обачлїво векшу пензию як цо ю мам. Розуми ше, и така яка є вона цалком солидна за тутейши условия. Врацел сом ше до жеми и глєдал сом роботу. У Рускей редакциї ище вше нє мали спикера и я дал молбу, прешол сом розгварки и знова сом ступел на длужносц у РУСНАЦИ У ШВEЦE

Радию.

- Велї роки ши препровадзел у радию, яки ци тераз памятки на Редакцию и людзох?

- Ношим красни памятки на моїх звичайних приятельох и сотруднїкох з тедишнїх часох, медзитим єден вельки шплях ми закрива велї з тих памяткох, шплях хтори настал пре тото цо ше шицко збуло коло мойого шпиваня и наступаня, значи, прецо сом, уствари, и престал шпивац. Аж анї фотоґрафиї нє мам превельо на хторих и я у Редакциї. Зберал сом фотки за моноґрафию хтора ма висц о Рускей редакциї и випада же тот хто трима фото-апарат у рукох йому предодредзена судьба же го єст барз мало на фотоґрафийох. Од хвилькох кед сом престал шпивац, уж давного 1975. року, я робел у Рускей редакциї ище 25 роки. Рок пред одходом до пензиї приял сом ше пририхтовац матеряли за новоуведзену рубрику у програми под назву „Збуло ше на нєшкайши дзень” дзе сом окремну увагу положел на призберованє значнєйших подїйох з историї, з прешлосци Руснацох, и тото уткал до того календара подїйох. До пензиї сом пошол 2000. року. Бул сом у обисцу каждого хлопа з Рускей редакциї, у часох кед сом активно робел. А тераз, ниа, кед сом пензионер и як сом ше преселєл ту до квартелю на пияти поверх нїхто од нїх ме нє нащивел, нїґда потераз. Випатра же тоти чежки часи барз уплївовали на людзох, нїкому ше випатра нїґдзе нє идзе, нїхто нїкого нє люби… Єден час сом бул вельки бавяч лото-а алє то так подрагшело же нєт смисла бавиц. Остал сом инфицировани зоз комбинаторику у тей обласци. Чкода же нє мам нїкого з ким бим преглїбйовал питаня комбинаторики у лоту и вообще. Єдна з новших пасийох ми интернет. Я нє знам цо бим робел без интернета, як пензионер. И астрономия ми значна пасия, а зоз интернета мож достац велї податки о найновших одкрицох, о даяких феноменох. Утвердзене статистичне число планетох у Млєчней драги (значи, лєм у нашей ґалаксиї) и то таке число же глава да заболї. И питам ше, тераз, же яки на таких планетох форми живота, чи напреднєйши од нашей цивилизациї, чи єдноставнєйши. То мой швет интересованьох тераз. * * * Були то остатнї слова Миколи Корпаша зняти у розгваркох прейґ Скайпа. Зоз приповедку о його пасийох, о рижних гобийох, вон давал до знаня же ма ище надосц того цо треба же би упознал, хтори то обласци дзе ма преширйовац свойо знаня и интересованя. Плановал ище вельо того поробиц, виглєдовац, упознавац… Остатнї файл розгваркох сом знял 20. марца того року. О два и пол тижня од нашей остатнєй розгварки, дня 6. марца 2011. року, Миколово шерцо престало дуркац. Окрем того же зме мали вецей як 6 годзини директних розгваркох прейґ интернета, я у медзичаше прекопирал и нашу комплетну преписку хтора почала уж давного 10. априла 2007. року. Микола так почал свой перши емаил у живоце: April 10, 2007 Rusame, poljetujeme…perssi slova, veriss cci nje, Бок 7

TOHO mojoho P E R S S O H O samostojno (ozda budze do konca tak) pisanoho pisma dakomu a prejg INTERNETA. Jak to mozze buc a telji i telji hodzini (cali noci) ssedzim pri kompjuteru i vsse daco “ccacckam” ?! (..) Од спомнутого датума та по дзень кед го екипа першей помоци после реанимациї однєсла до больнїци, ми вименяли вецей як 300 боки емаил порукох и писмох. И Микола Корпаш шпива при старим у тей електронскей витерняку, єдна з рекламних фоткох пошти, розуми ше, кед бул у зениту популарносци єст надосц елементи хтори ошвицую особу спикера, новинара и шпивача Миколи Корпаша. Зоз скоро штирирочней преписки сом могол вельо того дознац, алє нїґда ми до конца нє було ясне прецо му нїхто од Руснацох нє помогол кед му було найпотребнєйше, кед ше ламал чи остац професионални спикер, чи рушиц до водох професионализма, односно, же би почал кариєру професионалного шпивача под надпатрунком даєдного искусного менаджера (потрафяце, я бул вше за тото же би вон ступел на професионалну сцену). Мож лєм предпоставиц же и вон сам, у своєй души, мал даяки дилеми у вязи того, цо конєчно анї нїч нє нєзвичайне кед ше чловек найдзе на початку драги хтора водзи до нєпознатого… алє, очиглядно же його предпоставени патрели лєм з позициї власних, узших интересох, нє могли порозумиц же би вон, як шпивач хтори би ше гартовал як професионалєц, же би як таки бул вироятно вельо хасновитши и за Руснацох, як цо бул хасновити як спикер. У Беоґрадзе, на знїманю новорочней емисиї за ТВ Беоґрад, кед одшпивал “Ружи, червени ружи” уж о пар минути ґу ньому приступел Звонко Боґдан и понукнул му же би вошол до професионалних водох. Лєм за пар минути Звонко Боґдан препознал квалитет його баршоньового баритона и понукнул му евентуалну помоц. А ютредзень, у Рускей редакциї, кед питал думанє о тим цо най зроби у вязи понукнуца же би шпивал на сербским музичним подручу, достал (обезхрабруюци) одвит: “Ти робиш у рускей редакциї, нє у сербскей!”. Нє мал ясну потримовку анї за єден явни наступ на югославянским уровню. И тото го, з ище даєднима другима стварами, одбило од шпиваня. Знял у студию 39 писнї по хвильку кед принєс одлуку же би занавше престал шпивац. И вше ше, ознава и даремно, питам самому себе: А кельо то ище могол Микола зняц писнї кед би нє доживйовал тото цо доживйовал? Ище 25? Чи и 40? Або и 55? Нїхто то нє зна и Бок 8

даремни, тераз, спекулациї о тим. Можеме лєм ясно знац же зме, вшелїяк, барз вельо страцели з тоту його одлуку. На початку того интервюя, пред вецей як роком, написал сом же “у його гласу и шпиваню уживали шицки, алє нїхто нє бул порихтани таки талант, таку вредносц, визнач иц и указовац як приклад наступним ґенерацийом у нашей култури“. За тима Микола КОРПАШ Дюренца словами и тераз стоїм. А кед попатриме на шицко тото з дакус оптимизма, вец можеме похопиц же ше збуло чисте щесце за Руснацох же єден млади леґинь родом з Кули, Руснак по оцови, водзени зоз пальцом судьби упознал баржей Руснацох, упознал нашо красни народни шпиванки и прилапел ше шпивац и знїмац их. Так нам даровал 39 дияманти, вични писнї у скарбу Руснацох, хтори прекрашнє интерпретовал зоз своїм баршоньовим гласом. Длуго буду чекац и Руснаци и Войводянє же би ше на їх просторох знова зявел голєм приблїжни глас яки мал Микола Корпаш Дюренца. Пре шицко тото ище раз подзекуйме Миколови Корпашови на тим дару божим и пожадайме му же би спочивал у мире. (Законченє)

МАЙСТОР ФОТОҐРАФИЇ Микола Корпаш бул страствени фотоґраф. Од младосци барз часто ношел зоз собу фотоапарат и пробовал овиковичиц шицко цо му прицагло увагу. З часом ‘виоштрел нерв’ за фотоґрафованє тематичних цалосцох и то так же би му могли и професионалци завидзиц. Од стредку 60-тих рокох прешлого вику вон активно знїмал и слайди у фарбох. Назберал вон, у рижних шкатулох, вецей як 1300 колор-слайди. А лєм 4-5 мешаци пред хвильку кед му шерцо престало дуркац Микола, як кед би предчувствовал, купел найновши скенер за слайди и презнял на свой компютер шицки колор слайди зоз своєй архиви. Ище у цеку презнїмованя, кед наишол на даяки окреме удатни знїмки або и сериї знїмкох, вон ми их такой и посилал. Понеже знал же ме окреме интересує тематика дакедишнього керестурского шлайсу и беґеля вообще, Микола ми єдного дня послал 7-8 фотоґрафиї дзе видно беґель, шлайс, шлайсово капури, купачох на беґелю. Були то знїмки у фарбох а зоз 1964. року. Раритетни знїмки, у каждим случаю. Фотки шлайса досц ридки, аж и у чарнобилей технїки, а дзе у фарбох! Анї сом шнїц нє могол же вон ище стредком 60-тих, кед колор знїмки були за нас цошка нєдолаплїве, уж навелько правел знїмки у фарбох кед нащивйовал бабу у Руским Керестуре. Нєодлуга, послал ми ище єдну серию колор РУСНАЦИ У ШВEЦE

знїмкох. Тиж зоз 1964. року. Була то серия знїмкох Дуная при Новим Садзе, Дуная хтори теди грожел же ше вилєє прейґ своїх побережйох и же ше скоро цали варош найдзе у води и под воду. Гваря же теди Нови Сад од катастрофи чували лєм даскельо центиметри верхох гацох. Же рика теди була страшна, нємилосердна, шведоча и знїмки у фарбох хтори направел Микола Корпаш. Питанє чи варош Нови Сад ма у своїх архивох дацо таке подобне. Я верим же нє ма таки фотоґрафиї у фарбох яки Микола знял у годзинох кед рика найбаржей грожела. Приклади фотоґрафийох з тих двох тематичних цалосцох даваме на предостатнїм боку.

У дньох кед Дунай грожел: Микола Корпаш на Петроварадинскей твердинї, 1964 рок

ФОТОҐРАФИЯ ФАМЕЛИЇ РОМАН ЗОЗ ДЮРДЬОВА

Амалка, супруга Миколи Корпаша, децениями чува єдну ‘фамилийну реликвию’. Слово о интересантней и значней фотоґрафиї, о фотоґрафиї на хторей члени фамелиї Роман зоз Дюдьова. Ниа цо ми Микола написал о тей фотоґрафиї:

С

лика знята концом септембра або на самим початку октобра 1931. року у Дюрдьове. На нєй Амалков дїдо Петро Роман зоз жену Мелану (народзена Ходак). Теди до Дюрдьова пришли кральово представителє кресциц дзешате дзецко у фамелиї Романових (Марийолу) и придац кральово дарунки (теди краль бул Александар, тот цо го о 2 роки забили у Марселю у Французкей). Ту можеш видзиц 9 дзивчата односно жени хтори пооблєкани так як то у нас бул шор, односно то завишело од того кельо женска особа мала роки и чи була одата чи нє. На фотоґрафиї и Петро, єдини син Романових та озда прето ноши оцово мено. Мой син Иґор барз здабе на того Петра Романового. Перша особа у горнїм шоре такой при кральовому висланїкови хтори стої, йому на лїву руку, то Цила Сендеракова. Вона мала трох синох. Ґена умар, Петро жиє у Новим

Садзе а Михал жиє у Канади, у Монтреалу. Ми го ту воламе Миша а у Канади ма мено Майкл (Миша мал 4-5 роки кед му баба Мелана принєсла на швет єй дзешате дзецко, Марийолу, шестру Мишовей мацери Цили). Вон ма коло 80 роки и добре ше трима. Жена му зоз Сримскей Каменїци. Маю сина єдинца, ми го ту воламе Микица. Вони наисце богати. Микица навелько тарґує зоз квартелями. Друга особа такой при Цили Сендераковей то Ганя Скубанова. Умарла на породзе. Нє мала дзеци. Треца особа то син-єдинєц хтори достал оцово мено Петро Роман. Вон предлужел отримовац презвиско Роман алє нєшка уж ясне же презвиско Роман щезнє. Перша особа у горнїм шоре на праву руку од кральового висланїка то глава Романовей фамелиї, оцец тих дзешецерих дзецох Петро Роман. Вон трима на руки Гелену Роман. Прецо я тераз за тоту Гелену написал презвиско Роман? Ту ше збула єдна

У тим чишлє:

Златна наша “РУЖА”

Длуго буду Руснаци чекац таки глас Парох Макаї

1

3 16

Бул прави руски интелектуалєц 19 Мой оцец Михайло ГОРНЯК РУСНАЦИ У ШВEЦE

24 Бок 9

фамилийна траґедия (поготов кед ше ма у оглядзе гевтот час и звичаї) бо Гелена народзела нємалженске (ванбрачне) дзецко та ю цалого живота за шестру нє припознавал єй єдини брат Петро Роман юниор. Мож повесц же Гелена Роман мала, познєйше, красни живот. Одала ше и мала ище єдно дзивче. Медзитим, нє можем закончиц приповедку о нєй а нє спомнуц и тоти деталї. Брат єй, значи, нє могол цалого свойого живота пребачиц тото цо, як дзивка, поробела. Алє, єдного дня, кед уж мал досц роки, брат Петро ше похорел. Видзело ше же ше дїдо барз мучи и же то уж, помали, конєц його живота приходзи. Алє, дїдо нє умера! Єдного дня дїдо Петро гварел своєй дзивки же най поволаю шестру Гелену най такой придзе бо ю вон сце замодлїц най му пребачи. Першираз у живоце за ню теди гварел “мою шестру”. Гварели му же єй явели и же придзе на першим автобусу. Кед пришол час же тот автобус ма сцигнуц до Дюрдьова, збува ше такповесц чудо – дїдо сце шедзиц на карсцелю на улїчки и так ю дочекац з автобуса! Дїдо става, одходзи на драгу и таки радосни шедзи на улїчки и чека шестру. Людзе, сушеди доокола, од далєка ше припатраю на тото шицко и просто нє веря же и таке можлїве! Ша дїдови Петрови уж и олїво швецене а вон, ниа, на драже шедзи. Шедзи и патри лєм у єдним напряме. Автобус пришол… людзе з нього виходза…шестри Гелени нєт… (запожнєла на тот та на другим мала присц). Кед автобус рушел а дїдо Петро мертви спаднул зоз карсцеля. Дзивка цо стої на концу горнього шора такой при оцови Петрови то Амалия Шанта. Одала ше за Якима Шанту. Жили у Беоґрадзе понеже вон робел у Борчи при Беоґрадзе. Мал даяке машинске ремесло. Кед Беоґрад бомбардовали 1941. року Амалия зоз сином Миколом пошла до Дюрдьова а єй мужа Якима зопарли, нє дали му пойсц з Беоґраду и вон мушел робиц на розчисцованю розвалєнїскох. Алє вон сцекнул и уключел ше до партизанского руху, потим до

Бок 10

партиї, по ошлєбодзеню ше дошколовал и бул єден з директорох у фабрики “Победа” у Петроварадину. Ту ше и нина Амалия анґажовала у здравстве и як таки вони досц помагали Руснацом, а поготов своєй родзини. Мали лєм сина Миколу хтори умар 2007. року. Його мац Амалия умарла о рок, 2008, алє роками нє препознавала нїкого. Споднї шор, з лїва на право: Цалком лїво шедзи паноцец Боїч. Вон нє бул Руснак, алє бул грекокатолїк. Щесце же ше тото шицко збувало праве у чаше кед вон бул паноцец у Дюрдьове. Кед чул паноцец Боїч же у Романових народзене дзешате дзецко такой написал писемко и послал до кральовскей канцелариї. Да на його месце бул Руснак хто зна чи би краль о тим знал и чи би пришли його висланїки кресциц Марийолу. Баба Мелана родз. Ходак трима наймладше, дзешате дзецко Марийолу. Познєйше, Марийола була одата за Бранка Влашкалина, ципелара хтори мал роботню у Пашичовей улїчки. Иншак, вон зоз Ґосподїнцох. Кральов висланїк притримує Юлу Шепинскову. То мац Славици Шепинсковей и Янка Шепинскового з Нового Саду. Янко ше оженєл до Македониї и мал дзивче Йовану. Йована жиє у Новим Садзе бо єй давно помарли и оцец Янко и мац Македонка. Славица ю прилапела як свойо дзецко бо ше нє одавала. Юла Шепински єдине дзецко з тей слики хторе у живоце. Мария Динчик. Знам лєм тельо же мала двох синох и дзивку. Далєй шлїдзи моя швекра Юстина Салакова. Вона за собу охабела два дзивки, Ану и Амалию и сина Янка. И цалком на право шедзи Мелана Томич хтора за собу охабела два дзивки: Миряну и Лїляну. На другей слики исти особи, алє уж одроснути и шицки мацери, маю уж свойо дзеци. Тоту слику я сликовал на свадзби Амалкового брата Янка 1982. року. Да я теди знал же на свадзби бул и їх брат Петро Роман я би го особнє поволал вонка най ше придружи ґу шестром. После сом чул же го єдна шестра, або аж и два, волали же би пришол сликовац ше зоз шестрами алє вон одбил – нє сцел бо там була и шестра Гелена зоз хтору нє бешедовал. Мена нинох на слики, зоз лїва на право: Марийола Влашкалин (1931), Цила Сендерак (1915), Гелена Обренов (1929), Амалия Шанта (1919), Юла Шепински (1927), Меланка Томич (1925), Мария Динчик (1923) Юстина Салак (1921). Бачи Петро Роман (1917) бул на свадзби алє ше нє сликовал. Ганя Скубан теди уж була покойна.

РУСНАЦИ У ШВEЦE

НОВОНАРОДЗЕНИ БЕБИ У КАНАДИ

♦ Пейц нови беби на нашим списку, за хтори зме достали податки же су

народзени. Шумне число, шумне. Три наспрам два за хлапцох, значи, “змаганє” досц виєдначене.

Керестура була у нащиви праве кед ше шпиталю у Норт Бателфорду. На тота щешлїва подїя мала збуц так же родзеню була чежка 3.700 ґрами а була на помоци своєй дзивки Марини. длугока 58 цм. Софиа уж велька На садзивка, чекаю ше перши зубки бо мим початку СОФИА ДЕРВИШЕВИЧ вошла до пиятого мешаца док тото рока Марина и пишеме и друкуєме. Синиша Санкович зоз СаскаЗАХАРИ туну достали НИКОЛА друге дзецко, ище є д но го БУБАЛО хлапца. Денис Санкович ше Од щешлївих нар о дзел 3. баби и дїда Мученянуара. Бул скових зоз Едмончежки 3.310 тону достали зме ґрами а длугоки емаил у хторим 50 цм. Найбаржей ше му зрадовал його пише: старши брацик Филип а нєшка, осем Щешлїви зме же Софиа Дервишевич, перша мешаци познєйше, вони двоме уж дзивочка родичох Даниєли и Младена, ш е можеме нєроздвойни. Денисова и Филипова була народзена 17. априла того року у похвалїц же зме од баба Мелания Дороґгази зоз Руского

ДЕНИС САНКОВИЧ

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 13

нашей дзивки Мариї и жеца Ричарда Бубало достали унука Захари Никола Бубало. Наш унук народзени 19. юния у шпиталю STURGEON HOSPITAL у Ст. Алберту. Захари бул чежки 3.800 а длугоки 50 цм. Баба и дїдо барз щешлїви же ше його шестричка Амелия, котра уж тераз ма 21 мешац, будзе мац зоз ким бавиц. 28. авґуста буду кресцини малого Захария на хтори поволани коло 50 госци.

ПАШО ФИЛИП Владимир и Наташа Па-шо зоз Кичене-ру д о с т а л и другого хлапчика. То мали Филип хтори народзени 15. юлия того року. Як нам

написал тато Владимир, потрафело ше же ше Филип народзел на татов родзени дзень. Нє було так плановане, сам живот одредзел же вони двоме, тераз, буду славиц родзени дзень вєдно. Филип бул чежки 2.750 ґр а длугоки 50 цм. Старши брацик Давид бул, напевно, найрадос-нєйши член фамелиї кед видзел свойого нового брацика. У априлу до Пашових сцигла Наташова мац Наталия Канюх, ту є на помоци своєй дзивки и жецови, а будзе по октобер мешац кед ше враца назад до Войводини.

СИАНА ПЕРЕПЕЛЮК На Фейсбуку ше 6. авґуста зоз швидкосцу шветлосци преширел радосни крик новопеченей баби Олени Перепелюк зоз Норт Бателфорду: N AP O K O N S O M P O ST AL A BАBAAAAAAAAAAAAAAAAAAA J E E E E E E E E E E E E E E E EE E E E E E E E Moja SIANA! Спомнутого дня ше у Норт

Заступнїки маґазина

"Руснаци у швeцe" Войводина Sanja TIRKAJLA I. L. Ribara 50 25233 Ruski Krstur Srbija Tel. (025) 704-202 so.tiki@neobee.net

Бок 14

Бателфорду породзела єй дзивка Тияна и на швет принєсла красне дзивчатко Сиану. Беба була чежка 3.600 ґрами а длугока 54 цм. Од першого дня Сиана

добре напредує а, як можеце видзиц на фотки, млади баба и дїдо Перепелюково у нєй уживаю. Мала виправка: У прешлим чишлє друковане же ше мали Ґабриєл Доминик Колошняї народзел 25. януара цо нє точне. Ґабриєл ше народзел дзень скорей, 24. януара 2011. року. Г.К.

Австралия и Нови Зeланд

Канада (заходна часц)

Jakim VARGA 39 Bellnore Dr. Norlane West 3214 GEELONG, Victoria Australia

Amalija DUDAŠ #206-11030-107 St EDMONTON AB T5H 4G5

kimo.maria@hotmail.com

Tel. (780) 428-4988

Нємeцка, Австрия, Швeдска, Швайцарска,

Канада и ЗАД

Gavra KOLJESAR 324 Overlea Dr. Baran Mihajlo Kitchener, ON Schützenstr. 16 N2M 1T8 67061 Ludwigshafen 100.224499@germany Tel. (519) 570-9614 net.de gkoljesar@gmail.com

РУСНАЦИ У ШВEЦE

ЗОЗ РУСКEЙ ЛИTEРАTУРИ

Irina GARDI KOVA^EVI^

Обявюєме ище єдну приповедку лєбо, лєпше поведзене, сказку зоз живота, тераз о чловекови-леґенди, о познатому парохови керестурскому Михайлови Макайови, зоз збирки 25 сказкох о Керестуре авторки Ирини Гарди Ковачевич. Авторка змесцела сказки, спрам їх змисту и характеру, до трох часцох—”Медзи яву и сном”, “Орубенца хронїка” и “З двора дзецинства”.

M

i`o bul najmlad {e, dzevyte dzecko vrednih Makajovih parastoh, narodzeni na sala{u pod Pinqvic, vecej yk dze{ej kilometri oddalwnim od Kerestura. Do valalu {e odhodzelo preslavic {veta, do nwdzelqovej slu`bi Bo`ej, pre svadzbi u rodzini, po daykej roboti i ked {e mu{elo daco kon~ic...

Fameliy odhodzela porydnw, prave preto `e bi dzeci prisustvovali bogoslu`enx za dzeci, nwdzelqovej malej slu`bi Bo`ej. Za drobni dzecinqski no`ki to bulo dluge putovanw, tirvalo vono dobri dva godzini. Buli dilqovi po htorih {e moglo isc, alw prez goni bulo bl<`ej. Bulo ri`ni prepre~eny, visoki kukurici i gl<boki va}a{i, yrki... A mac dzeci popriberala, bo {e u n<h ce{ela: oblwkala im bili } a~ki i ko{ulqki. Yk voni vipatrali dok scigli po valal, po prahu na dilqove i rosi na travi, mo` lwm zadumac.

No, najvek{e prepre~enw prez kotre {e prehodzelo ked {e scelo skracic dragu bul wden yrok u kotrim skoro v{e bulo vodi, a ked nw vodi, vecka golwm mutlynki i `aburini na dnu. Prez yrok nw bulo moscika, nadalwko, ta {e prez nqogo prehodzelo tak `e {e go

Бок 16

preskakovlo zoz pal<cu, co x hto {ka tam zohabel `e bi poslu`ela tim co sceli prejsc, taku, dlugoku das pejc meteri. Pal<cu trebalo dzvignuc, uprec do `emi, zalwtnuc {e i presko~ic. Ta komu {e udalo presko~ic – presko~el, a komu nw, tot rapnul do mutlynki. To {e naj~astej{e slu~ovalo Mi`ovi.

Zabegnul bi {e i von, i zalwcel, alw ~i slabki ru~ki, ~i kratki no`ki, lwm zadlugo, go~ co da robel dalwj od stredku nw scigol, kelqo lwm da trepal z nogami ked vidzel `e {e zastanovel dze{ka na stredku yrka, `e bi {e dayk

Як хлапец и леґиньчок Мижо любел и столни тенис и фодбал

zadrilwl i prerucel prej}a, jogo skok {e zakon~oval tak `e spadnul. Ta {e vec vracal pla~uci na sala{, po poce{enw }u maceri.

A toto poce{enw bulo take: - Viro{nw{, Mi`u, ta presko~i{!

Abo, ked {e slu~elo `e {e pobil zoz su{edovim hlapcom, Slovakom, ta go zvalwl na `em, a jogo pes `e bi go o{lwbodzel, uku {el Mi`a i to tak fest, i von {e znova, pla~uci, rozbegnul }u maceri. Vona go lwm poglaskala, opatrela uku{ene mesto, poumivala, zaplatala }a~ki i gvarela: - O dze{ec dn< nw budze an< vidno, a o dze{ec roki zabudze { `e ce uku{el.

O svowj maceri, yk o svytej u svo<m zdogadovanx, dakedi{n< Mi`o, ked u` bul keresturski paroh Maka<, be{edoval: - Od nwj som u~el od kol<ski, mac per{a kn<`ka z kotrej dzecko u~i azbuku `ivota, tot nauk sklada do {erca i no{i cali `ivot.

Popri dzevecerih dzecoh roboti mala v{e polno, vona i nocami robela, a mi dotly sladko spali pod ceplu perinku.

Per{i spoznany, Mi`o dostal od vlasnej maceri i maceri {ickogo – prirodi. Z radoscu

РУСНАЦИ У ШВEЦE

upival zoz {ickogo kolo sebe, u~el {e krasi patraci na zagojsani `itni poly, sluhaxci pisn< {korvanka na slavu Bo`u.

Napasaxci kravi na scernynki, pripatral {e yk {e priroda meny, ~uvstvoval {e `e w wj ~asc, a vec, yk i drugi jogo braca i {estri, ked scignul z rokami za {kolu, po{ol do valalu. A tam, u {koli, po wdna kn<`ka i po wdna tabl<~ka za ka`dogo. Mi`o lxbel {kolu, nw telqo pre toto co {e u nwj u~elo, alw, tak posle pripoznaval, preto `e {e tam i {pivalo: - Tedi som nw rozdumoval dze pojdzem, to lwm odli~ni i{li dalwj. Y nw bul ba{ z tih odli~nih, alw som na in{e an< nw podumoval, lwm o panocovstve.

Zapo~ala dluga draga po vipolnwnw sudqbi. Rozpo~ala zoz klasi~nu }imnazix u Vara`dinu i stretnuce dze bulo najva`nwj{e nau~ic klasi~ni yziki: gre~eski i latinski, z htorima mu {e otvoreli dzveri vel<h mudroscoh napisanih za {ickih i za {icki viki od htorih per{a co stala na uhodze do budinku }imnazi<: @ic nw lwm za sebe alw i za drugogo - I naisce, cali `ivot mi potverdzoval `e mo`e buc |e{l<vi lwm tot hto vidzi `e i toti kolo nqogo |e{l<vi, - tverdzel von i o {mihoval {e, |e{l<vi, okru`eni zoz svo<ma parohiynami kotrim u` per{ogo dny, ked pri{ol yk panocec do Kerestura gvarel: - Mili braca i {estri moy kapurka v{e otvorena za vas, dzenq i noc, 24 godzini. – Vec kus zastal, ganqbl<vo {e na{meyl i dodal: Gibalq `e hrapim ta vas nw u~uwm.

Alw vi lwm gibajce i durkajce.

Ked po~ina{ daco rozdumaj o jogo krax.

Osem roki prez }imnazix dumal na totu prislovku i u~el `e `ivot dragocini i `e go treba ~uvac i pestovac. Hto {piva, dvaraz {e modl< - ostal panocec virni }u svowj per{ej lxbovi.

Nau~el grac na }itari, ta z nx u rukoh kedi lwm mogol odpo~ival РУСНАЦИ У ШВEЦE

pod or}onu u zagradi.

Zoz {pivanku vira`oval sebe, radosc `ivota, interesovala go polifoniy, cerkovne {pivanw. Ked po{ol na Karpati, do }imnazi< u U`gorodu, vec u Kalo~i, na studijoh bogoslovi<, v{e kolo sebe zberal dobrih {piva~oh, ta z n<ma daco rihtali za Mikolay, Kra~un. Z muziku {icko bulo lwg~ej{e podno {ic.

A` i vojnu do kotrej w, u` na samim koncu, alw dosc dlugo `e bi do`il {icki strahoti prez kotri vwdno zoz svo<ma parnykami, valalskima le}inymi prehodzel u partizanoh. Jogo du{a i z togo pekla prez kotru prehodzela jogo 36 diviziy u Trecej armi<, za~uvala krasni pamytki. Svo<h soborcoh, nwosposobenih za toto co ih ~ekalo, nau~el u pavzoh fronta i bitkoh, {tiroglasno {pivac. Tak sebe vwdno ubla`ovali pocerpanw u tih dnqoh, u kotrih rano nw znali ~i do`ix ve~ar, a ve~ar ~i za n<h o {vitnw rano. Cela vel<h z kotrima bul u vojni prinw{eni do Kerestura i spo~ivax na keresturskim temetove, a vel<m {e an< grob nw zna. Tedi u` bogoslov, a` i odlikovanw dostal za zaslugi za narod, go~ mo`ebuc zoz pu{ki an< raz nw {trelwl. Demobilizovani n<} da po nqgo nw po{ol...

Take iskustvo go lwm utverdzelo u pre{ve~enx `e vibral

dobru dragu. [kolovanw predlu`el u Dykove, ta Za}rebe, `e bi na koncu u Rime zakon~el postdiplomski studi<, i dze{ec roki bul u Za}rebe yk duhovn<k mladim co {e rihtali za svy|en<koh. Buli mu to najkras {i roki: od rana {e rihtal co im na ve~ar pove, naj ih ohrabri, a vec {e ce{el `e kel< z n<h postali svy|en<ki u na{ej eparhi<. Tam {e z vlasnim iskustvom do{vedo~el `e Latinw kotri zapisali `e Najvek {a umetnost vihovac dobrogo ~loveka, buli u pravu...

- Zakon lxbovi najvis{i, tolkoval zanw{eno tim co mali ~asu go sluhac na vel<h dru`tvovanqoh na kotri bul volani, a na kotri von lxbel buc volani. – Yk co sto< u Novim zavitu, `e Isus gvarel: “^lovek vek{i od soboti” – sam potupjoval starozavitni zakoni, bo ~uda robel i nau~oval, uglavnim sobotu, go~ sobota za Wvrejoh svyti dzenq, i|e od Mojsey, dzenq ked {e treba po {vecic bogovi.

Tak paroh Maka< po{tredno daval za pravo lxdzom kotri {e nw pritrimovali strogo {veceny nwdzel<, i drugih {vetoh, ta u kosidbi, lama~ki i drugih polqskih robotoh nw be`ali do cerkvi, alw na svojo poly. Znal von `e parastovi jogo robota jogo molitva: toto co {e mu{i porobic, mu{i {e porobic na ~as, `e bi trud i ukladanw nw prepadlo, `e bi i von i jogo fameliy i drugi co od jogo trudu zavi{a buli obezpe~eni.

Z tim im blagal u du{i ~uvstvo krivdi `e potupxx tradicijni virski zakoni.

- Y {e v{e staral pomognuc i poce{ic ~loveka, - pravdal {e paroh Maka< i naisce, ozda nwt u valalw osobi kotra golwm raz u `ivoce nw za{la }u nqomu yk }u ocovi, poradzic {e, posovitovac, dostac pot<hu.

Nw ostal paroh lwm na slovoh, potverdzoval toto co gutorel i z d<lom. Keresturci pametax vel< taki prikladi, prepripovedux ih yk ane}doti z kotrih vidno yk {e staral `e bi ih an< zoz slovom, an< z Бок 17

d<lom nw povredzel, alw i toto `e voni to ~uvstvovali i buli mu podzekovni.

Idze von tak, gvari wdna ane} dota, a pred dutynom polno hlopi, vracax {e z roboti ta sebe pokupeli po pivko, bo tun{e yk u kar~mi.

Oparti na bici}li, lwbo na mur, na druk za operanw bici}li, abo na samu bici}lu, na stoyco ~i na ku~aco, pix, kury i bistra svox politiku.

Dakus im nwpriwmno, `e gat, idze panocec, ta mu smerno zdravkax: - Slava Isusu Hristu!

A von {e lwm o{mihuw, yk ked bi {e i sam ganqbel `e ih poganqbel nw narokom, odvituw, a yk z pitanqom u htorim lwm hvoscik posperdovany: - Odpo~ivace?!

Rozumeli go a rozumel ih i von, bo i sam bul taki co lxbel i powsc, alw i popic. Vo`el sam svoj avto, a ked u` nazberal roki, a nazberal i palwno~ki ta znal zamodl<c svojogo cerkovn<ka: - Ti me lwm odvedz }u avtu, uka` mi kormanq ta y pojdzem sam.

I naisce po{ol, pomalx~ki, n<}da nw napravel n<yke nw|esce.

- Mam upe~atok `e me dzeci najvoly, dakedi nw {mem an< p r e j s c k o l o { k o li k e d odpo~ivok, bo go~ tam u~itelq, darmo, voni pribegux }u mnw. To okremne priytelqstvo, nwt dzecka co go nw znam, kedi mo`em davam im daco, go~ dzeci nw{ka, slava bogu, nw nu`ni.

Scel paroh Maka< uvesc i novosci do svowj roboti: scel pisac melodi<, ta vec toti {pivanki grac i {pivac posle slu`bi Bo`ej, `e bi {e dzeci dze~nwj{ej zberali na veronauku i do cerkvi, `e bi toto zazberovanw bulo su~asne. Alw yki bul, obaval {e `e babi povedza “Yki to gudaci grax u {koli”.

Blagi preblagi, bolwli go nw|esca jogo parohiynoh. Pripoveda {e `e wden ~lovek z drobnima dzecmi rozpo~al hi`u, w{enq u` pri {la, a jomu robota z kotru dumal zarobic telqo kelqo mu hibelo `e bi x zakril i do `imi {e uselwl nw po Бок 18

{la yk planoval, ta nw znal co po~ac, dze {e obracic za pomoc. I vec, wdnogo dny, u koverti zvyzanej zoz {par}u prerucenej prej} murika do jogo dvora na{ol pejcsto marki – telqo kelqo mu hibelo. Znal von panoca Makay, a znal i pred kim {e skar`el, ta v`al penw` i po{ol do nqgo, poradzic {e, co zrobic z tim penw`om: - Bog znal `e {i nu`ni, ta na {ol z kim ci po{lw. Nw staraj {e, to jogo zadumka!

Tak zmirel ~lovek a, a utverdzel pre{ve~enw u valalw `e von tot co velqoraz nwmenovano pomaga tim u nu`di, `e {icku svox placu nwsebi~no rozdava z radoscu, a `e {e n<gda nw prizna.

A znal, i popri togo velqogo porozumeny za ~lovekovo slabosci i nwvol<, ked trebalo, nw odstupic od

alw z nwj budze dobra hristiynka, gej, panocec?

- Yka bula i muslimanka – odvitoval von sciha, alw odlu~no.

Pod konwc `ivota bul najstar{i aktivni panocec u vladi~estve. Vidzel von `e jogo parnyki u` stari, zgorbeni, lisi, znal `e i von taki go~ {e ~uvstvoval `e bi i valcer mogol zatancovac i fodbal odbavic. Slu`beno {e {tiriraz pital cerkovnim vlascom, `e naj go pre solidarnosc }u mlad {im zmeny, {a mal i svox hi`o~ku, naj {e drugi uka`u.

Wden glavni sekretar u vladi~estve go poce{el “Nw bogzna yki {i, alw lwp{ogo od tebe nwt”. [meyl {e na to keresturski paroh, a milo mu bulo. Lxbel totu lxbov kolo sebe, toto ~uvstvo `e w doma, `e w yk i drugi, z calim valalom rodzina. Bul porihtani za penzix, alw nw i ohabic Kerestur. Scel pokly mogol ostac pri horomu, pri spovedzi, pomagac na veronauki...

I udalo {e mu ostac u Keresture do konca `ivota, a i posle. Bo, tot co {e nwsebi~no dava ka`domu, ostava u ka`dim co daco priyl od nqogo. Ta w teraz tam: na keresturskih `itnih polqoh, u {pivanki {korvan~ka nad n<m, u yrn<m vitriku co nwsta {no sipe vi{nqovo l<sto~ka po Velqkim {ore, u prahu co Парох Макаї окружени зоз нашмеянима go u furmi blata vw{en< zoz дзецинскима тварами polqoh na svo<h kolwsoh do valalu uno{a traktori, u svowj du{pastirskej ulogi. dzecinqskim {mihu u {kolskim Raz go tak povolal wden dvore i u cihej molitvi virn<koh parohiynq, kotri {e u gare{tu dze na bogoslu`enqoh. Yk ked bi {e po{ol pre transportne potupenw, jogo {iroka podoba u reverendi co upoznal zoz wdnu, co tam bula bo {e u` }u koncu zdabala na dzecinqski ~e`ko vimscela mu`ovi ked go {ator, lwm na hvilqku skrila za vlapela z drugim, `e naj go povin~a. dawden ugel i teraz {e zadovolqno @e bi {e mogli povin~ac, mloda mu {mew `e i|e raz pofrantoval zoz {ela per{e buc pokrescena, bo bula svo<ma parohiynami. muslimanka. No, ta na ve~eri, na kotru bul povolani i panocec, hto {ka eufori~no nazdravel mlodytom i od{melwni rozpo~al be{edu: - Pravda `e bula muslimanka, РУСНАЦИ У ШВEЦE

ОСНОВНА ГРАДЗА ЗА ПОРТРЕТ ВЛАДИМИРА ПОЛЇВКИ, ДОКТОРАНТА НА СОРБОНИ У ПАРИЗУ

Розгварку водзел:

Гавриїл КОЛЄСАР

Р

щесца, удало ше ми конєчно дойсц до Андрейовей имейл адреси и так ше ми о творела м о жлївосц призберованя основних податкох о його оцови Владимирови. Андрей Владимир ПОЛЇВКА, 1930. прилапел идею о тим же би ше о його оцови, та и мацери, обновело здогадованє и призберало податки и фотоґрафиї хтори остали зачувани. У тим му помогла и його шестра Иринка хтора жиє у Нємецкей и хторей на податкох и барз вредних фамилийних фотоґрафийох тиж найкрасше дзекуєм. На вецей заводи Андрей бешедовал и зоз мацеру Емилию хтора дожила красну старосц хтору препровадза у старецким доме у Суботици дзе ю надпатра єй наймладши син Дюра.

- Почнїме зоз єдним практичним питаньом. У вецей текстох сом наиходзел же вашому оцови були уписани розлични мена: Елемир, Владимир або Велимир. Цо з того точне?

- Владимир. Владимир Полївка. Родичи му Михайло и Єлена (родзена Петриґала). Оцец Михайло бул учитель, бул премесцени зоз Горнїци на роботу до Керестура як млади учитель и ту занавше остал.

- Кеди ваш оцец родзени, односно, чи мал ище братох и шестри?

- Мой оцец ше народзел у Будимпешти 1908. року. Мацеров брат там жил и робел як дохтор и то була причина же ше оцова мац, а моя баба, пошла там породзиц. Кед слово о дзецох у Полївковей фамелиї можем по весц же мо й о цец Владимир бул наймладше дзецко спомедзи седмерих кельо ше народзели родичом Михайлови и Єлени. О нїх знам лєм тоти податки: Марґита закончела Єлена, Марґита и Иринка. Стоя Иван (Лаци) и восточни язики и робела у Владимир (на право). Єдна з ридших фотоґрафийох Єлени Солонар зоз младосци Б уд и м пе ш т и н а

озпочинаюци свой живот ознова по сцигованю на сиверноамерицки континент и пририхтуюци ше за видаванє гласнїка “Руснаци у швеце” удало ше ми установиц вецей интересантни контакти з нашима людзми-виселєнцами хтори зоз старого краю пошли ище там дзешка 40-их и 50-тих рокох прешлого вику. Єден з таких бул и пан Владимир Солонар, ценєни дохтор патолоґ у союзней америцкей держави Монтана а, иншак, Керестурец и син леґендарней керестурскей апатикарки панї Єлени Солонар. Контактовали зме досц часто понеже сом жадал од нього же би ми написал автобиоґрафски текст. У розгваркох вон споминал свойо блїзки родзини хтори ше ище скорей розселєли по Европи, до Мадярскей, до Французкей и инкадзи по швеце. У єдней розгварки спомнул же наймладши брат його мацери Владимир Полївка докторовал право на Сорбони у Паризу. Владимир, 1926. рок Тот податок ме покус обрадовал - Руснак докторант Сорбони! Роздумуюци о тим замерковал сом же о живоце и подоби Владимира Полївки мало писане. Прецо, цо примарна причина тому, тераз нє можем одгаднуц. Можлїве же тому допринєсла и його досц вчасна шмерц, а можлїве и тот же ше о таких особох, цо ше школовали и докторовали у иножемстве пред войну 1941-1945, у принципе мало писало. Нє були, озда, школовани у духу социялизма… Єдноставно, доктор права зоз Сорбони у Паризу, правдиви интелектуалєц и спортски активиста Владимир Полївка за нашу културну явносц и нєшка мало позната особа. Пан Солонар ме упутел на контакт зоз Андрейом Полївком, сином Владимира Полївки, хтори ище на початку 80-тих рокох прешлого вику пришол до Америки. Установйованє вязи пре нєточну адресу та старе телефонске число ишли досц помалючки алє, з кущичко РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 19

универзитету. Одала ше за професора на истим универзитету або аж и на истей катедри (презвиско Катона) и мали у малженстве 5 дзивки. Муж емиґровал до Китаю, точнєйше на Тайван под час Мадярскей револуциї а Марґита остала у Будимпешти. Ирена (Ирина) предпоставям же нє закончела факултет. Пошла як млада до Америки и там ше о д а л а з а православного паноца. Жили у Андрей, Владимир и Иван (Лаци) Питсбурґу, голєм єден Полївка, 1930. час кельо мам податки, и мали дзеци лєм нє знам кельо. После оцовей шмерци ми страцели вязу зоз нїма. Моя шестра Иринка, видзи ми ше, була у вязи зоз Иринковим сином. Думам же вон жиє у Калифорниї и роби на телевизиї. Єлена (Илонка) закончела фармацию у Колошвару. Мала апатику у Керестуре и одала ше за Солонара. Думам же о нєй, познатей керестурскей апатикарки, єст найвецей ошвицени биоґрафски деталї та ту нє будзем повторйовац исте. Олґа умарла кед уж була школярка ґимназиї. Моя мац дума же умарла од тифусу. Иван (Лаци) бул будовательни инженєр. Дипломовал у Праги а потим жил у Пешти. Мал єдного сина алє о їх фамелиї нє знам нїяки деталь вецей. Андрей (Ендре) закончел електротехнїку у Праги. Пошол до Паризу (можлїве же ище як студент?!) и там остал. Оженєл ше зоз Мадлен, Французкиню, и мали аж

Владимир Полївка (стої у другим шоре на лїво) у єзуитскей ґимназиї у Травнику Бок 20

шесцеро дзеци. Трох або штирох синох и два дзивки. Наймладши, мой оцец Владимир, закончел основну школу у Керестуре, вец пошол до Травнику, до ґимназиї при єзуитским семинаре. После ґимназиї прешол до Беоґраду дзе уписал студиї права и дипломовал. На Сорбони у Паризу уписал постдипломски студиї и докторовал. Докторска дисертация постої у архиви Беоґрадскей универзитетскей библиотеки.

- Я би ту замодлєл ознова за малу диґресию: з одредзених податкох и контактох сом спознал же ваш оцец, ище як штредньошколец и студент, бул єден зоз сновательох ФК “Русин” з Руского Керестура и стандардни бавяч, розуми ше. Чи вон познєйше приповедал о тим дацо, чи споминал даяки мена бавячох зоз хторима теди бавел?

- Нє мам вельо податки о тим. Мац нє зна о тим нїч конкретне гоч дума же у младосци бавел фодбал. Шестра Иринка ми спомла же вон бул барз добри зоз Юлияном Малацком хтори познєйше жил и робел у Памятка зоз годзини танцу, 1929. рок З а ґ р е б у . (Владимир шедзи на право) Можебуц о тим мож вецей дознац прейґ Малацковей фамелиї. Нажаль, у фонду фотоґрафийох нє мам анї єдну з того часу. И ту ме щесце погласкало, як ше гвари. Зоз Малацковима сом у родзинскей вязи, з дзецми инж. Малацка сом треце поколєнє (баби нам були шестри). У добрей сом вязи зоз панї Татияну Малацко хтора у свой час написала красну биоґрафию свойого оца Юлияна та ми зоз нєй послала виривки хтори ше одношели на час кед и Юлиян Малацко и Владимир Полївка бавели фодбал у ФК “Русин” та и о тим як ше дружели познєйше. О тим ми панї Татияна писала: (…) Юлиян Малацко лєгко учел язики, вше бул у класи найлєпши зоз французкого язика, наприклад. Теди школяре реалней ґимназиї мали привилеґию виберац єден “живи” язик место “мертвого” латинского. Юлиян вибрал французки язик хтори му познєйше послужел же би зоз французкого преложел театрални фалат Ж. Б. Молиєра “Скупенда” на наш руски язик. На тот текст була порихтана и представа а од приходу з єй приказованя 1923. року ше купело опрему и дреси за Фодбалски клуб “Русин” у Руским Керестуре хторому Юлиян бул снователь. Терен ушорели зоз добродзечну роботу. Як ґимназиялєц Юлиян приношел нови идеї зоз других штредкох. Дзекуюци им, идейом, порушовал рижни инициятиви медзи младежу Керестура: инсистовал на снованю ФК “Русин” 1923 року и бул перши предсидатель того клуба. РУСНАЦИ У ШВEЦE

Ище єден виривок зоз биоґрафиї инж. Малацка характеристични: У Керестуре нє було другей роботи окрем наставнїцкей и Юлиян Малацко почал робиц у ґимназиї дзе преподавал математику, физику, нємецки и технїчне райзованє. Якошик ше найлєпше розумел зоз Петром Ризничом Дядьом и зоз На купаню ( В. Полївка шедзи на лїво), Умка при своїм братняком др. Беоґрадзе, авґуст 1935. Дюром Папом, керестурским дохтором. Заш Руси сцигли до Мадярскей вон робел за нїх як прекладатель лєм, думам же Юлияно- понеже знал бешедовац и по русийски. Руси го барз ценєли ви особнє бул найблїзши и сцели же би остал з нїма кед рушали за Нємецку алє вон Владимир Полївка у Паризу, 14. др. Владимир Полївка, нашол способ тото одбиц и врацел ше до Югославиї. Руси май 1933. року, можлїве же то под доктор права, хтори му дали писану препоруку и тото писмо виволало проблем час пребуваня кед рихтал докторовал на Сорбони за оца под час Информбироа понеже теди оца гарештовали докторску дисертацию и б ул бр а т па нї (лєм на даскельо днї). Мац ми гварела же теди претресали апатикарки Солонаровей, о чиїм синови тот гласнїк уж нашу хижу и же нашли тото писмо од Русох и то им обявел фельтон. (Здогадуєм ше кельо зме часу звекшало подозривосц спрам оца. Оцец ше врацел до Кули односно до Керестура. препровадзали шедзаци у Солонаровим обисцу, мури були обложени зоз таписерию, вшадзи доокола вельо вишивани Робел у Кули у Катастре як приправнїк. После шмерци його заглавчки, полїчки полни зоз кнїжками а на столє мацери, даґдзе 1946/47. року отворел приватну адвокатску колачи… ) Вироятно их двох вязал космополитски праксу у Кули а єден час мал канцеларию и у Руским попатрунок на швет. А здогадуєм ше же теди барз вельо Керестуре. Оженєл ше зоз Емилию Манойла 1948. року. дискутовали и о “лєтацих танєрох” хтори ше теди зявели як Млада малженска пара жила кратки час у Руским Керестуре феномен…

- Тельо о спортским живоце вашого оца. Як цекла а вец ше преселєли до Кули. У Кули бул, паметам з приповеданьох, барз добри зоз судийом Милорадом далєй його кариєра и животна драга?

- Оцец теди розпочал роботу у Умки при Беоґрадзе Ачанским. Можлїве же у свой час студирали вєдно?! Углавним, оцец тримал як адвокат. Мал приватну праксу зоз колеґом Мой дакедишнї колеґа у НВУ “Руске слово”, редактор адвокатску праксу у Кули и адвокатом В е л ь к о м спортскей рубрики Владимир Медєши, такой после моїх Ковачевичом. Ковачевич контактох зоз панї Малацкову, обезпечел ми и виривок зоз познєйше бул єден з кнїжки пошвеценей ФК “Русин” о тим як тот клуб познатих беоґрадских адво- основани (у медзичаше, редактор Медєши нагло умар так катох. Думам же вон бул, же тота його помоц, ниа, виходзи на шветло дня наприклад, єден з тих цо постгумно): заступали Милована Дїласа пред судом. ЯК ОСНОВАНИ ФК “РУСИН” У медзичаше, почаПосле купаня на беґелю керестурски хлапци ше ла война. Оцец зарабени на пошли лабдац на Вашарище. Теди ше и народзела идея же початку войни. Нємци их би ше формовало Фодбалски клуб “Русин”. Предлог дал депортовали алє ше йому Владо Сабо (Ситкар) и шицки прилапели тоту идею. удало сцекнуц зоз гайзибана Перши предсидатель бул Юлиян Малацко, тедишнї у Будимпешти. По його ґимназиялєц у Заґребе, а секретар и касир бул Кароль Арт. приповеданю, пущел го єден Клуб основани 1923 року у Артовей преднєй хижи, а у нємецки официр. Оцец знал чардаку була зоблєкальня. Окрем тих трох спомнутих, за бешедовац по нємецки и “Русин” теди бавели: Елемир Полївка, Шандор Гарди, вироятно ше “сприятелєл” з Янко и Яким Гафич, Андри Ґовля, Яким Провчи, Владо тим официром, улял му Грубеня, Дюра Микловш (Осифков), Елемир Бучко, Кирил довириє до себе и тот го пу- Шовш, двоме хлапци Колбасово (Красного) и даяки щел. Войнови час препрова- Пашич, щеткар. Перше змаганє отримане процив Владимир Полївка, дзел у Будимпешти (при Вепровачу и резултат бул 2:2. Беоґрад 1936 своєй шестри Марґити). Кед РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 21

Владимир и Емилия Полївка и Владимиров брат Ендре зоз дзецми, Париз, 1959. рок бул барз ценєни. Вец, нєсподзивано умар 1961. року и, паметам добре, хованє було барз вельке.

- За 13 роки малженства Владимир и Емилия Полївка мали тройо дзеци. Перше дзецко була Ирена,

Хованє Владимира Полївки було барз вельке, септембер 1961. рок дипломовани хемичар. Одата є, ма тройо дзеци, жиє у Нємецкей од стредку 70-тих рокох. Єден час жила у Америки. Єй дзивка Кристина, дохторка (жиє у Ню Йорку) достала бебу концом фебруара 2010. року та Иринка була ту у Америки длугши час же би єй була на помоци. Я, Андрей, друге дзецко по шоре у фамелиї Полївкових. По фаху сом електро инженєр, узша ми специялносц компютерски науки, робим як софтвер инженєр. У ЗАД жиєм од 1983. року. Оженєти сом, маме єдну дзивку Наташу. Вона студирала и тераз роби и жиє у Торонту, у Канади. У планє маме же би ше и ми преселєли до Торонта, блїжей ґу нашей дзивки.

Бок 22

Наймладши член нашей фамелиї бул мой брат Дьордє або Дюра. Вон закончел медицину, лїкар є, жиє и роби у Суботици. Оженєти є и ма єдного сина. * * * И ту бул конєц приповедки о докторантови зоз Сор бо ни, о Владим ирови Полївкови. Позберани податки и фотоґрафиї кельо-тельо баржей ошвицую подобу того интелектуалца. Напевно же и то нє достаточне, алє наздаваме ше Иринка Полївка, 1969. же то, заш лєм, вецей як цо було рок, (познєйше одата познате потераз.

Mertelsmann ) була перше Вихасновал сом нагоду дзецко Полївкових и, у та сом Андрейови Полївкови свой час, єдна з послал єдну интересантну фото- найшумнєйших Кулянкох ґрафию на хторей и його дїдо Михал Полївка. То фотоґрафия свадзби паноца Михайла Черняка. Послала ми ю Иринка Папуґова и написала ми хтори шицко особи на нєй препознати: Коло паноца Черняка, на його лївей руки, шедзи др Гавриїл Костельник, потим горе над млодятами стої учитель Дюра Манойла (оцец Юлияна Манойли а хтори бул оцец учительки Емилиї одатей Полївка, як и Иринки и Цецилиї). При Дюрови Манойлови, на його лївей руки, стої Михайло Полївка, потим стої учитель Баконї, муж єдней з Манойлових дзивкох (шедзи перша цалком на лїво). Млода, будуца панїматка Чернякова, була зоз Руского Керестура, Юлия Рамачова, тото знам бо су обидвойо зоз паноцом Черняком поховани на бачинским теметове. Тоти особи цалком горе цо стоя то, вироятно, Рамачово зоз Керестура. При млодей шедзи єден з Лабошових паноцох зоз панїматку а над нїм стої др Мафтей Винай а при ньому у штредку озда паноцец Павич. Над нїма стої теди познати Керестурец Ґабор Гудак. На право од др Костельника шедзи учителька Наталия Джуня, а долу опрез нєй на жеми шедзи панї Иринка Ротова, була писарка у општини, дзивка виховательки Иринки Джуня Рот.

РУСНАЦИ У ШВEЦE

ПЕНЗИОНЕРСКИ ДНЇ УЧИТЕЛЬКИ ЕМИЛИЇ ПОЛЇВКА

( Обявене: Юлий 1996. року)

учительских дньох учителька Емилия едзи нашима учителями: Полївка – пошла сом П е т р о м К у з м я к о м , 1945. року робиц до Михайлом Врабельом, Васильом Ґосподїнцох. Война Каменцом, котри маю походзенє зоз ше праве закончела, Горнїци, а жили и робели у Руским л ю д з е були Керестуре, и мена наших учительох престрашени, а тиж и Дюри Манойли и Михайла Полївки. я . Школу сом Перши, Дюра Манойла нашей закончела у Сомборе собешеднїци Емилиї Манойла Полївка по мадярски, та Учителька Емилия Полївка з дзецми Андрейом, - дїдо, а учитель Михайло Полївка викладац по руски, Дюриком и Иринку кед остала ґдовица швекор, бо була одата за адвоката п о с л е мойого Владимира (Елемира) Полївку, хтори школованя у Славонскей Пожеґи и теди пейц роки и живот сом мушела му бул син. Заґребу, було барз чежко, алє ме почац одпочатку. Почала сом знова Учитель Дюра Манойла до тримало тото же дзеци були добри и робиц у школи и була сом барз Руского Керестура пришол концом 19. мудри, а їх родичи мали дзеку розтаргана медзи домом и школу, столїтия и у керестурскей школи робел помогнуц ми. Достала сом 25 дзеци по медзи обовязку мацери и учительки. цали роботни вик, зоз супругу Йоану штварту класу и квартель на Парохиї. Сцела сом на обидвох бокох дац саму мал 9 дзеци, од хторих ше виховали То було єдино цо сом на початку мала, себе: знам добре же ше учительку шесцеро, а пецеро з нїх були учителє. алє Ґосподїнчанє сцели мац руску памета як мацер, а мац у обисцу, Медзи нїма бул и Юлиян, учительку та ше остарали за мнє: окреме кед нєт оца муши буц за двоїх хтори мал Иринку и Емилию. Емилия назберали ми – посцель и ормани, пожертвована. Тото сом нашлїдзела од нашлїдзела учительску традицию од чутки и древа за огриву… Нажаль, у мацери и, думаюци на ню, нїґда ми нє дїда и оца и цали роботни вик Ґосподїнцох сом остала лєм єден було чежко тото витвориц. препровадзела медзи школярами. школски рок, премесцена сом до Учителька Емилия Полївка Народзена є у Руским Керестуре 1924. Коцура дзе сом робела два роки. Кед робела у ОШ “Петефи бриґади” у Кули року, а школовала ше пред Другу сом ше 1948. Року одала за Владиира у сербским оддзелєню. Попри шицких шветову войну, углавним, по нємецки и (Елемира) Полївку хтори бул зоз животних бриґох, нє було єй чежко мадярски, же би єй перше роботне Руского Керестура, робела сом кус у позазберовац и руски дзеци. место 1945. року було у Ґосподїнцох, керестурскей школи, вец зме прешли - По пензию, до хторей сом дзе була и перша руска учителька. жиц до Кули. пошла пред 12 роками ( було то 1984.

- Така злєкнута, без искуства – Супруг Емилиї Полївка року пред тим як тот напис обявени) здогадує ше тераз своїх перших Владимир бул адвокат, докторовал на робела сом и зоз рускима дзецми у Сорбони, з нїм мала факултативней настави хтора вимагала тройо дзеци – Иринку вельо сцерпеня. То файта шлєбодних хтора тераз инжинєр и активносцох и дзеци сами вибераю: чи ж и є у Ф р а й б ур ґ у ; приду на наставу чи нє. Часто сом их Андрея, тиж инжинєра мушела зазберовац по школи, та аж и хтори жиє у Нюйорку и по обисцох. Углавним, вше сом мала по лїкара др Дюру хтори двацецпецеро дзеци и вше твердзим же жиє у Бачкей Тополї. таки послухни дзеци нєт, вше були на - Док дзеци росли, програмох найлєпши. претаргла сом роботне Свойо пензионерски днї одношенє у Кули, бо сом у ч и т е л ь к а Емилия Полївка ту нє мала нїкого свойого препровадзує у Кули, углавним, сама, хто би ми помогнул коло бо ше єй дзеци порозходзели по швеце. дзецох. После тринац Интересованя, хтори ма вельо, єй рокох малженства мой виполнюю дзень – поезия и духовни супруг умар и за мнє живот єй на першим месце. теди почали найчежши Полївкова фамелия на салашу у дїда и баби Олена ПАПУҐА днї: наймладши син мал Манойлових, 1958. рок

М

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 23

МИХАЛОВИ ГОРНЯКОВИ, З ПОЧИТОВАНЬОМ

Boris HORNJAK Пише: Г. Колєсар

O

П

ошол од нас ище єден зоз плеяди Правих Руснацох! Михал Горняк закончел свою мисию у нашим швеце. Дня 17. мая 2011. року поховани є у Беоґрадзе. Пошол так, од нас, єден правдиви интелектуалєц, отворени чловек зоз барз моцним чувством за справедлївосц, морална особа яку тих дньох наисце чежше мож стретнуц. Дипломата по вокациї, чловек широкей култури, порихтани за диялоґ у каждей хвильки, пан Горняк плєнєл каждого собешеднїка. Бул дошлїдни свойому думаню, бул дошлїдни у намаганю витвориц цилї хтори себе заплановал, та гоч му други, слабши, подкладали ноги дзе лєм могли. Нє дал ше, вше находзел способу висц до явносци и указац на дїї хтори Руснацом наношели и наноша чкоди. Бул єден з тих цо ше з полним шерцом борели за Руснацох и за руске чувство. Здобул у свой час темельне образованє алє цалого свойого живота робел на власней вибудови, на ширеню знаньох и власних видоглядох. И праве прето бул моцнєйши од своїх опонентох. Крачал напредок, бул предняк хторому велї верели! Подаровал нам у новинкох “Руснаци у швеце” прекрасни фельтон “Мой валал Дюрдьов под час окупациї 941/44” зоз хторим на документарни алє и животни способ указал на страданя Руснацох у познатей рациї. Уникатни текст по хторим будзе, напевно, паметани. На тим, як и на других прилогох, му глїбоко дзекуєме. Бул автор числених драгописних репортажох и фельтонох зоз Виєтнаму, Китаю, Япону, Камбоджи и других местох дзе службовал а хтори обявйовани у вецей беоґрадских дньових и тижньових новинох. За держави у хторих службовал бул єдна файта експерта док службовал у Министерстве вонкашнїх дїлох. У єдней нагоди сом го модлєл же би писал и придал ми рукописи памяткох на дипломатску кариєру, на швет Азиї, а вон ми у тим поглядзе дал согласносц додаваюци же “ша я, чловече, паметам дзень кед забити краль Александар, видзел сом Мао Це Тунґа, цара Хирохито и Акихито, Ким Ил Сунґа, шаха Пахлавия, принца Сиханука, Ки Сампана, ґенерала Джапа, слухал сом Джейн Фонду и Джоан Баез як шпиваю у склонїщу под ганойским хотелом “Тонґ Нхат” под час бомбардованя на Крачун 1972. року…” Знал, видзел и могол написац алє, озда пре обовязки, нє сцигол нашу догварку и витвориц. Робел на других значнєйших подняцох до остатнього дня. Най тоти пар тексти хтори обявиме з тей нагоди подкрипя думку же од нас пошол насправди Прави и Правдиви Руснак и интелектуалєц.

ВИЧНАЯ МУ ПАМЯТ! Бок 24

n May 14, 2011, I lost my beloved father. He left quietly, with dignity, the way he lived his entire life.

Mihajlo was born on July 20, 1929 in Djurdjevo (Djurdjov), near Novi Sad in what was then the Kingdom of Yugosavia, in a peasant Ruthenian family. He attended primary school in his native village Mihajlo lost his mother at the age of 10, right before WWII, and survived the hardships of German and Hungarian occupation.

When he visited my family for the last time in October 2010, he recited to me the history of his childhood and youth, all the years until I was born, with many details that he never revealed before - it was as if he was saying good-bye, and wanted me to remember who he was. It was during one of the war raids that he was spared, just because he was shorter than the Hungarian soldier’s rifle. It is due Young man in the 50s to such miraculous circum- Як млади чловек 50stances that I and my son are тих рокох прешлого вику around to keep the memories alive. In the war, my father lost three close relatives and numerous schoolmates. He survived to witness the liberation in 1944, and at the age of 14-15 even helped the Yugoslav and Russian troops transport ammunition to the front on a horse-drawn carriage.

After the war, Mihajlo completed high school (gimnazija) in Becej and then went on to study at the university in the Yugoslav capital of Belgrade. He started with mining engineering and geology– he was interested in energy and exploration of natural resources. However at that time, the government made allocations of talented young people to different professions, and Mihajlo was transferred to the journalism/ diplomatic school (novinarskodiplomatska visoka skola). After a while he transferred his major to history, and graduated from Faculty of Philosophy in 1955. His graduation thesis was the history of immigration of Rusyns from the Carpathian Mountains to the Balkan Peninsula in the 1700’s, during the AustroHungarian rule of the entire Central European region. As a personal point of interest, my father compiled our entire family tree dating back to 1750, which I will treasure and pass on to my son and his children.

Mihajlo joined the Yugoslav Ministry of Foreign Affairs in 1957 and progressed through the ranks at postings in Bucharest, Romania in the late 1950’s ; Beijing, China РУСНАЦИ У ШВEЦE

from 1970-73 and then transferred to in Hanoi, Vietnam, where he opened the first Yugoslav Embassy (74-75).

During that time he traveled extensively through Cambodia and Laos, witnessing and documenting first-hand the end of wars in Indochina.

From 1977 to 1984 he was the minster counselor in Tokyo, Japan, and completed his diplo- Mihajlo with his son Boris 1962 matic career as the last Михайло зоз сином Борисом 1962. року Yugoslav ambassador in Hanoi, Vietnam, in the embassy that he established in 1973.

While there were periods when he was in and out of favor due to the political changes in the country, he never wavered in his determination to do the best possible job, maintain his personal and professional integrity and make it to the top of his profession. There were times when I told him that I wished that he had completed his engineering studies so that he could be an independent professional and at least partly control his professional destiny. However, I was blessed to have been exposed to world travel from an early age. Being in the man’s presence and traveling with him gave me an independent perspective on life, curiosity to explore the unknown, and the willingness to succeed against all odds.

Mihajlo resigned his ambassadorship and returned home to Belgrade at the outset of the civil war in 1991. He did not want to be associated in any form with the disintegration and descent into chaos of a multi-national Yugoslavia, to which he had dedicated his entire professional life, and which for all its faults, kept peace and relative prosperity among the historically feuding ethnicities in the region for 45 years.

However, Mihajlo did not just fade into retirement. At 62, he started a second career as a writer and public intellectual, contributing countless articles to various publications (Dnevnik in Novi Sad, Politika in Belgrade), as well as numerous Ruthenian language publications and websites around the world. The depth of his experience provided and endless source inspiration for writing; his subjects spanned from Japanese history to Vietnamese cuisine, all written in an easy, engaging prose that earned him a great readership following. I am proud to have collected most of his writings, from early newspaper clippings to the electronic files. Yes, Mihajlo and my mother Emilija mastered the use of computer technology in their 60’s and kept up with all the new communication developments. One of my favorite times was our regular video conversation on Sundays, which I still continue with my mother.

РУСНАЦИ У ШВEЦE

In the end, what remains is the legacy of my father; never ending memory of a good hearted man, father, husband and grandfather. I can only hope and aspire to be as good a father to my son, and grandfather to my future grandchildren, as Mihajlo was a father to me and a grandfather to my son.

Борис ГОРНЯК 14. мая 2011. року страцел сом мойого любеного оца. Вон пошол у цихосци, достоїнствено, на способ як цо и жил през цали свой живот. Михайло народзени 20. юлия 1929. року у Дюрдьове нєдалєко од Нового Саду у Кральовини Югославиї, у селянскей рускей фамелиї. До основней школи ходзел у його родимим валалє. Михайло страцел свою мацер кед му було 10 роки, пред саму Другу шветову войну, и удало ше му остац живи и попри чежкей нємецкей и мадярскей окупациї. Кед нащивел мою фамелию остатнїраз у октобре 2010. року, вон ми оприповедал историю його дзецинства и младосци, по роки кед я бул народзени, и винєсол велї деталї хтори вон нїґда пред тим нє одкривал – було то таке як кед би нам вон гуторел “збогом” и жадал одомнє же бим запаметал же хто вон. Збуло ше же под час рациї вон бул охабени у живоце лєм прето же бул менши од пушки мадярского вояка. Озда лєм пре якишик чудесни околносци шицко ше збуло так же я и мой син живи и можеме чувац и приповедац о тих памяткох. У войни мой оцец страцел три особи з блїзкей родзини и велїх парнякох зоз школи. Удало му ше дочекац ошлєбодзенє кед як 14-15 рочни хлапец помагал югославянским и совєтским моцом у транспорту мунициї на фронт зоз конями и кочом. После войни Михайло закончел ґимназию у Бечею и потим пошол на студиї на универзитет у главним варошу Югославиї Беоґрадзе. Почал студиї рударского инженєра и ґеолоґа понеже бул заинтересовани за енерґию и пренаходзенє природних рудних резервох. Алє у тедишнї час власци унапрямовали младих талантованих людзох на даєдни други професиї та так и Михайло бул премесцени на журнализем на Новинарско-дипломатскей високей школи. Нєодлуга по премесцаню вон вибрал историю як главни предмет студийох и дипломовал на Филозофским факултету 1955. року. Його дипломска теза була история приселєня Руснацох зоз карпатских горох на Балканске полуострово у цеку 1700-тих, под час Австро-Угорскей власци у цалей штреднєй Европи. Як особне интересованє у тей обласци мой оцец комплетовал нашо фамилийне древо хторе ше розпрестарло до прешлосци аж по 1750. рок и я тот документ зачувам та го пренєшем на свойого сина и його дзеци. Михайло почал робиц у югославянским Министерстве вонкашнїх дїлох 1957. року напредовал у служби по место у амбасади у Букурешту, у Румуниї концом 1950-тих рокох. Потим бул у Китаю од 1970 по 1973 кед є премесцени до Ганою, Виєтнам, дзе вон отворел першу югославянску амбасаду (1974-1975). У тим периодзе вон часто путовал през Камбоджу и Лаос, призберовал документацию и бул директни шведок законченя войнох у Индокитаю.

Бок 25

Од 1977 по 1984. рок вон бул совитнїк у амбасади у Токию, Япон, а з а к о н ч е л с в о ю дипломатску кариєру як остатнї Югославянски амбасадор у Ганою, Виєтнам, у амбасади хтору вон основал 1973. року. И попри того же були периоди кед вон бул вецей або менєй у милосци пре политични пременки у жеми, вон ше нїґда нє вагал у своєй одлучносци же би свою роботу робел на найлєпши можлїви способ, же би зачувал свой особни и професионални интеґритет Mihajlo and Boris in China 1972 Михайло и Борис у Китаю и поставел го як главни 1972. року циль своєй професиї. Було часи кед сом му гуторел же бим волєл кед би вон закончел його студиї за инженєра и так могол буц нєзависни професионалєц та би, голєм з векшей часци, так контроловал свою професионалну судьбу. Без огляду на шицко я мал щесце же сом путовал по швеце од малючка. Буц зоз тим чловеком и путовац зоз нїм принєсло ми якишик самостойни погляд на живот, любопитлївосц же бим розоткривал нєпознате и дзеку же бим бул успишни и попри шицких можлївих животних чежкосцох. Михайло задзековал на длужносци амбасадора и врацел ше дому до Беоґраду праве на початку гражданскей войни 1991. року. Вон нє жадал же би на було яки способ бул покапчани зоз дезинтеґрацию и одходом до гаосу вельонационалней Югославиї хторей вон пошвецел цали свой професионални живот а хтора, и попри велїх гришкох, удатно отримовала мир и релативни просперитет помедзи историйно вше завадзенима нациями у реґиону полни 45 роки. Михайло нє жадал же би лєм поцихучки нєстал як пензионер. У 62. року живота вон розпочал другу власну кариєру як писатель и явни интелектуалєц, посилаюци числени написи до рижних видавательних хижох (“Дневник” з Нового Саду, “Политика” у Беоґрадзе) як и до публикацийох и веб сайтох на руским язику у швеце. Ширина його животного искуства обезпечовала му числени жридла инспирациї за писанє; його теми за писанє ше розпресцерали од японскей историї по виєтнамску кухню а шицки су писани у єдним лєгким прозним стилу хтори прицаговал красне число читачох. Я горди на тото же сом позберал векшину його написох, од тих вчасних обявених у новинох та по електронски файли. Мойо родичи, оцец Михайло и мац Емилия, удатно звладали компютерску технолоґию у їх 60-тих рокох живота и крачали вєдно зоз шицкима новима комуникацийнима унапредзенями. Єдни з моїх найкрасших хвилькох у тижню то стаємни видео конверзациї нєдзелями хтори я, тераз, предлужуєм зоз мою мацеру. На концу, тото цо остава як завиштанє мойого оца то красна и моцна памятка на чловека доброго шерца, на оца, супруга и дїда. Я ше лєм можем наздавац и намагац же бим бул таки добри оцец мойому синови и дїдо моїм будуцим унуком, як цо Михайло бул мнє добри оцец и дїдо мойому синови.

Бок 26

Mihajlo Hornjak

(There are less and less of Ruthenians, they are melting like a snow under the spring sun, exposed to discord on the grounds of »who are we, what are we« issue, unprepared to face the challenges of the times coming up, but undoubtedly will sustain) »To those who inquire whether these peasants are Russians or Ukrainians, there is only one answer.

They are Neither. They are simply Ruthenians« George F. Kennan

R

uthenians of Vojvodina/Serbia (»Rusnaci« as they prefer to call themselves) represent the part of Carpatho-Ruthenian population, divided between Ukraine, Slovakia, Poland, Hungary and Romania. With Russians, Belarussian and Ukrainians, Carpathian Ruthenians belong to east-Slavic ethnic group; their colloquial language, in which several regional dialects are distinguished based on old Church Slavic language –Carpathian Russian, standardized for Vojvodina community in 1923 with Cyrillic alphabet and for north Carpathian community in 1995 with Latin alphabet, Ruthenian people call ”Naš Ruski jazik, naš Rusinski jazik”, »Naša Ruska bešeda« and they feel as “Mi svojo«, “mi našo” among themselves; they worship mostly in Greek-catholic, but also Orthodox Christian and Evangelist faith; never in their history did they have their own state nor common political history and in that respect they are comparable to Kurdes, spread between Iraq, Turkey, Syria and Iran...

In the middle of 18th century ancestors of Vojvodina Ruthenians, citizens with free status under Habsburg Monarchy (»Rutenus Libertinus«), moved from north-eastern to southern regions of Hungary and settled on the territory of today's Bačka (»Ad venae anno 1746 Ruthenus ex partibus Miskolczinum«). In first wave of immigration, approximately 200 families moved in abandoned locality of Kerestur (»Dessolata possessio Keresztur«) and during second wave roughly 160 families settled in neighboring place Kucura. At the end of migration process in 1765, there were about 2200 of them (in Kerestur - 1341, in Kucura 779). At last census in Austro-Hungarian Empire in 1910, there were 13,457 persons declared Ruthenians and at first census in Kingdom of Yugoslavia in 1921 – 13,664, just a fraction more considering large human losses suffered in First World War. But, with the population growth reporting steady increase in decades to come and reaching the peak in 1971 with 20,109 people and РУСНАЦИ У ШВEЦE

afterwards, the number went down and at 1991 census there were 18,099 Ruthenians and last census in 2002 reported meager 15,095 Ruthenians.

In new environment, Ruthenians developed and thrived without significant cultural and other ties with compatriots from Carpathian region, divided between several states. In Kingdom of Serbians, Croats and Slovenians in 1919/1920 they were granted the status of national minority of Slavic origin, which opened the way of national emancipation and cultural development that is still continuously in progress. Since the population increased naturally, they started to move out early from Ruski Kerstur and Kucura in pursuit of jobs and better life and to settle in nearby places (Kula, Vrbas, etc.), and then Novi Sad and Šajkaška (Đurđevo Gospođinci), Srem and Slavonija (Petrovaradin, Šid, Sremska Mitrovica, Vukovar, etc.), as well as America and Canada (Pittsburg, Toronto).

Today's distribution of Ruthenian population shows that Bačka remained the center of their territorial concentration, and Ruski Kerestur, with little over 5000 inhabitants represents the largest in number settlement and the cultural center of Ruthenian community in Serbia. In terms of population, it is followed by Kucura (2.500), Novi Sad (2000), Vrbas (1.800), Đurđevo (1.300), Kula (850), Šid, Sremska Mitrovica and nearby

Mihajlo as a World traveler 1974. Михайло, як шветови путнїк, на аеродроме 1974. року РУСНАЦИ У ШВEЦE

Ambassador in Hanoi 90s Амбасадор у Ганою 90-тих рокох

interests of Serbian ethnic majority. It was a sort of mutual acceptance on the grounds of awareness of common Slavic background and interests of living together. As equal citizens with recognized national minority status, they were included to the point of unrecognizibality into social and political fabric of this society. They do not have illiterate people and they probably have the largest number of University graduates; they developed and sustain with their own staff educational institutions in native language from primary to university level, as well as cultural institutions and media of mass communications. Language of Vojvodina Ruthenians (»Ruski jazik«, »Ruthenian language«) is accepted in Vojvodina as one of six official languages and it represents fundamental feature of their specific ethnicity and confirmation of their cultural identity.

neighborhoods (1600), etc. Except for Ruski Kerstur where they make up majority of citizens (approximately 90%) and Kucura (approximately 51%), in other places they are in significant minority and At this point one should ask a question almost lost in majority population. how it was possible that colloquial and literary language of one ethnic community Ruthenians– who are and in Vojvodina, never counting more than 20,000 persons, separated from their what are they compatriots, in terms of speaking scattered all across in foreign environments – Ruthenians are historical people, just like developed to such degree that it is other Slavs. They share their past with recognized as different and accepted as other Slavic people. Historical equal in the large family of Slavic remembrance, tradition, cultural heritage languages, while on the other hand the and customs link them with Carpathian language-dialect of the similar, compact region and older Slavic-Russian heritage and autochthon ethnic community in which is apparently confirmed in ethnonim Carpathian region of today's Ukraine, Rusnak/Rusanci, prefixes and qualificators having cca 950,000 members UNESCO derived from noun »Rus», and adjective classification sorts out into the group of »Ruski« (»mi ruski ljudze – we, Russian endangered languages, likely to people«, »naš ruski jazik – our Russian disappear..... language «, »našo ruski običaji – our Russian customs«, »ruski pisnji«, »ruska All things taken into consideration, it škola«, »ruska cerkva «, etc.). They are seems that Vojvodina Ruthenians, distinguished by high degree of ethnic although not without problems in this identity preservation (feeling of common society, were better off than their origin, language, customs, religion, compatriots divided between different patronims) and their concentration on countries, two of them not even Slavic, living and working with majority and other exposed to assimilation, forced as minorities in multi-ethnic and culturally individuals or ethnic community to declare diversified society of Vojvodina and themselves in accordance with the preferences of various Governments until Serbia.

In Vojvodina, they survived and changes taking place in 1990/1991, in time advanced into what they are at today not being reduced to marginal number in only because of the fact that they have certain countries, without biological power been recognized as minority of Slavic to revitalize the population and serving origin in Yugoslavia, but also because they only as a proof for present policy of equal, adjusted to the politico-social environment non-discriminatory rights for all citizens, they have entered and identified with the irrespective of the nationality. Бок 27

declare themselves in that manner.

What kind of problems Ruthenians are facing nowadays Statistics indicate that during 30-year period from 1961 to 1991, number of Ruthenian community decreased by approximately one third (27,14%). During ten year period, from 1981 to 1991, that number was decreasing at 0.9% rate annually, representing the decrease of 1,653 persons out of total population number with the estimate that it included approximately 1000 persons who immigrated to West Europe, Canada and USA, and the rest was attributed to the reduction in natality rate. Negative trend continued after 1991 due to civil unrest and military action at the territory of former Yugoslavia, and the fact that break up of former Yugoslavia caused that roughly 15% of Ruthenian community found themselves within the borders of the Republic of Croatia.

Negative demographic trends within Ruthenian community are reflected in alteration of number of children covered by primary education in native tongue. In 2000/2001 school year, number of students decreased by 288 in comparison to the previous year which translates into 17.73%. Alteration tendencies are more obvious from the data confirming that in 2000/01 school year, out of 1238 students covered by primary education, 630 of them attended classes held in native language and 608 in Serbian. Today, primary education in native language is offered only in Ruski Krstur and Kucura, but even those locations exhibit more visible tendencies of students opting for lectures in Serbian language. In Đurđevo, classes in native language are provided only for about ten students signing up annually and it is just a question of time then it will shut down. In Vrbas, Kula, Novi Sad and Srem region, there is not a single class held in native language on the primary education level. In high school in Ruski Krstur, which is the first and only one in the world still considered »Ruthenian«, there is one class not completely filled with students in mother tongue and two classes in Serbian language. At University of Novi Sad Department for Ruthenian language and literature, ratio between students and teachers is roughly the same (though number of University and College

Бок 28

Prone to break up regarding »who are we and what are we« issue: Partitions in regards to the issues, such as »who are we and what are we «, »are we Ruthenians or Ukrainians« represent the greatest obstacle in solving acute problems since it brings the futile disputes, exhausts the energy of the community, creates inertia and passivity of the people or escape into assimilation.

Mihajlo Hornjak during the visit of Australia in 80s Михайло Горняк под час нащиви Австралиї 80-тих рокох

Causes of those partitions do not lay with internal condition of ethnically and culturally defined Ruthenian community since people do not have any doubts about it, and the science is clear and vocal on that issue. Disputes can not be reduced to »two national options« or »declaration« in favor of either of them. In fact, the disputes do not concern ethnic background or national identity at all, but specific foreign political interests. Neither one can look for reasons in the attitude of Serbian authorities, although Rusyns were not spared from sporadic incidents and consequences which can be attributed to overall condition of the society since 1990th. Disputes have been brought in from the outside by the state which does not recognize Ruthenian national identity to serve her political interests that have nothing to do with Vojvodina Ruthenian community, nor they can have influence on them.

students enrolled at Technical Sciences in Serbian language is however maintained at the equally high level). Negative demographic trends are reflected upon the structure of matrimonial unions. Data based on estimates speak of ratio of »same background« against »mixed« marriages being approximately 60 against 40, taking into account that the age structure of married couples of the same Not ready and not prepared for times background is approximately 60 versus 40 to come: Events from previous decade, in in favor of ones that can not expect addition to psychological and political children any more. trauma, brought upon Vojvodina Rusyns, All things considered, it is obvious that collective and personal impoverishment of there is less and less Ruthenians and the catastrophic proportions undermining answer to question regarding the roots of possibility to accomplish personal and the problem rests with the fall of birth common goals. Transition from system of rate, immigration and assimilation. state-budget subsidizing of cultural and Explanation to all of the above should be other institutions which foster to preserve looked for in realm of overall economic and development of ethnic and national conditions and political circumstances. As identity to self-financing is going to be for assimilation – it remains to ascertain very difficult. Ruthenian community that it began in 1919/1920 when sparse simply does not possess financial Ruthenian community got recognized in capabilities to maintain existing Yugoslavia of that time as national institutions designated to preserve ethnic minority of Slavic background and and national specificity. At the moment it Ruthenians spread across larger area of is out of question to consider any former Yugoslavia and as equal citizens coordinated action on the community level began to take part in social and political (there is not a single penny and there will life of that environment, therefore not be any for a while on the bank account nowadays it is possible to distinguish of Ruthenian Heritage Fund, opened them as »different» only when they several years ago!) not only because of devastating financial situation, but also РУСНАЦИ У ШВEЦE

applicable to national majority.

However, above that, one can not expect too much in terms of financing particular, specific activities even under the conditions defined by law based on » p o s i t i v e d iscr iminatio n «, which has been accepted as basic law concerning national minorities.

Mihajlo Hornjak (in the middle) visited It should be Book fair in Belgrade 2006 Retired Mihajlo Hornjak with his spouse expected that the Михайло Горняк (у стредку) под час Emilia nee. Kosteljnik Government and нащиви Сайму кнїжкох 2006. року Пензионовани Михайло Горняк зоз його society will restrain супругу Емилию родз. Костельник to a greater degree to establishing general framework Germany, Sweden, Australia, etc. because of the discord on the issue of for enforcement of civil and human rights Solution, of course, rests with focusing on »who are we and what are we« brought that naturally generates ethnic minority establishment of sustainable material upon the community by the external rights, leaving room for activities of conditions by way of identifying with forces and inadequate response by special ethnic groups on the basis of fundamental democratic aspirations of domestic state-authorities. voluntary association and self- financing. society in which Rusyns were accepted as The fact that Ruthenian community was such and reciprocally they accepted it as Experience of Vojvodina Ruthenians as established on such foundation and has their own. well as Ruthenian communities in other maintained and developed own Belgrade, April 10th , 2006. countries, historically, culturally and institutions between 1918 and 1941 points nationally defined as national minorities to the conclusion that one should not fear (either recognized as such or not) teaches the future under the conditions of stable us to look for problem-solving Тот текст нє обявюєме у прекладзе political and social circumstances and opportunities only in cooperation with economic development of the State. In понеже нєт досц простору. Исти local authorities. Ties with outside factors that sense one can not feel anything but можеце пречитац на сербским язику на (unless it is UN or relevant European адреси http:// encouragement by the fact that Ruthenian и н т е р н е т organizations), regardless of how familiar www.rusnak.info/seemo1.htm ethnic communities actually survived on or well meaning they might be, lead not such grounds in the USA, Canada, only to political and national confrontations and disputes within ФОТКИ НА ОСТАТНЇМ РАМИКУ community, but also breed mistrust by the society Ruthenians live in, and 1. Дзеци и родичи у рускей школи у Киченеру accelerates assimilation, »immersion« by 2. Фамелия Бубало зоз малим Захарийом, Едмонтон to much closer Serbian than Ukrainian 3. Михайло Горняк зоз унуком Ройом – Mihajlo with grandson society and environment – or immigration Roy to foreign countries, preferable to Canada 4 . Денис Санкович, Саскатун and USA. It is obvious from material perspective that social and political changes occurring in the course of transition process do not challenge »equal rights of all citizens«, including national minorities, since they are equal both as citizens and as tax payers. As such, they can not be denied right to participate in budget financing of education and functioning of ethnic institutions under equal terms as ones РУСНАЦИ У ШВEЦE

5. Софиа Дервишевич, Норт Бателфорд 6. Учаснїки лєтнього руского пикника 2011 на озеру Кристи, фотка Я. Сеґеди 7. Мала Сиана з мацеру, Норт Бателфорд 8. Шицки Полївково дзеци (1910. рок). Владимир у першим планє, наймладши, Єлена (будуца керестурска апатикарка) друга з лїва 9. Филип Пашо 10. Надьово, Фирисово зоз Шведскей и Йовґен Сопка зоз дзивчецом з Америки на руским пикнику

Бок 29

1

2 3 4

5 6

7

8 9

10