Green PAC iLab Jaarboek 2018 - Join the Polymer Revolution!

JOIN THE POLYMER REVOLUTION! Voor en door startende ondernemers in de kunststofindustrie

Editie 2018

facts & figures 38 AANTAL ILAB-ONDERNEMERS SINDS START

19

ACTIEVE ILAB-ONDERNEMINGEN

3 €105.000

9

HAALBAARHEIDSSTUDIES TER WAARDE VAN

AANTAL MASTERCLASSES

BETROKKEN LECTORATEN

FOCUS OP COACHING EN BEGELEIDING

54 GECREËERDE ARBEIDSPLAATSEN DOOR ILAB

10 ILAB-ONDERNEMERS MET COMMERCIËLE VERKOOP

* Peildatum 1 november 2018

10 ILAB-ONDERNEMERS MET OMZET

Green PAC iLab is de community voor ondernemers met een goed idee voor een kunststof (deel van een) product of dienst. Bij Green PAC iLab krijg je toegang tot het verkennen van je ondernemerskwaliteiten om, in drie jaar tijd, van zoekende starter naar zelfbewuste ondernemer te groeien. Je krijgt de juiste hulp om jouw idee verder te ontwikkelen, te maken en te vermarkten.

We bieden ondersteuning: • • • •

Bij het opzetten van je bedrijf; Bij het ontwikkelen van je dienst of product; Bij het vergroten van je technische kennis; Bij het in de markt zetten van je product/dienst.

En dat alles tegen zeer gunstige voorwaarden. Zo krijg je: • Een startkapitaal van € 2.750,-; • Een volledig ingerichte werkplek met o.a. stroom en WIFI; • De mogelijkheid om een haalbaarheidsstudie te laten doen; • De mogelijkheid om masterclasses en workshops te volgen; • Een persoonlijke coach; • Toegang tot een breed netwerk; • Media-aandacht voor je product of dienst.

We zijn gevestigd in Zwolle en in Emmen. De locatie in Zwolle vind je aan de Ceintuurbaan 15 en de locatie in Emmen op het Emmtec Industry & Businesspark aan De Eerste Bokslootweg 17.

Colofon Tekst: Noordtij Ontwerp: BW H ontwerpers

Fotografie: Carola Paas Drukwerk: Van der Eems

Een initiatief van NHL Stenden en Windesheim

INHOUDSOPGAVE

Terugblikken en vooruitkijken Specialistische coaching Derek van Voorthuizen Corinne van Noordenne Ferna Jalink Jasper Bouwmeester Vincent Voet Bastian Coes Eric Roetman

4 6 7 8 9 10 11 12 13

Kennis & ondersteuning 14 Lectoraat Kunststoftechnologie 15 Lectoraat Duurzame Kunststoffen 15 Lectoraat Circular Plastics 15

Haalbaarheidsonderzoek 16 Forest Living 18 OVDesigns 20 PBS Machinery 22 Netwerk & mogelijkheden Masterclasses, workshops en inloopspreekuren Onderdeel van Chemielink Partner van Holland Chemistry Mogelijkheden bij het iLab

24 25 25 25 26

De iLab ondernemers Van Dijk Fair-Fusion PolyWorth Mobstacle JQD Products

28 29 30 31 32 34

Hoe is het nu met‌ DutchFiets Cloud Garden

35 36 38

Join the polymer revolution!

40

Terugblikken en vooruitkijken Dit jaar bestaat Green PAC iLab vijf jaar. Een mijlpaal. Kijk ik terug dan zie ik dat we veel hebben geleerd. We begonnen eind 2013 met een feestelijke opening en een paar enthousiaste ondernemers en inmiddels zijn we uitgegroeid tot een beweging. Een community van gelijkgestemden met passie om dingen te maken. Van ergonomische lepel tot complete machine om plastic te recyclen.

We werken daarin ook anders dan anderen.

Bij Green PAC iLab kijken we naar de ondernemer zelf. Tuurlijk speelt het productidee dat de ondernemer heeft een rol, zo moet het met kunststof te maken hebben, maar het idee mag gaandeweg best veranderen. Zo kan het zijn dat iemand bij ons aanklopt voor het opstarten van een bedrijf om een slimme prullenbak te maken en uiteindelijk, na drie jaar, het iLab verlaat met een doorontwikkeld en op de markt gebracht product voor de sportwereld. En juist dat maakt ons concept uniek. We zijn mogelijk makers.

Kijk ik vooruit dan zie ik dat Green PAC iLab blijft groeien. We worden steeds beter in het doen wat we doen. Waar we in 2013 startte als een project zijn we nu uitgegroeid tot een hechte community.

Een beweging met een relevant netwerk, een missie en een duidelijk doel om innovatie en vergroening in de kunststof maakindustrie verder te brengen. We worden daarin gesterkt door de korte lijnen met het onderwijs. We zijn immers een initiatief van NHL Stenden en Windesheim.

Juist die combinatie tussen kennis en ondernemen is een grote plus. Het vormt ons DNA.

Ik ben trots op wat we de afgelopen 5 jaar hebben bereikt en neergezet. De mensen die we hebben geholpen zijn er hoe dan ook beter van geworden. Ze hebben een gezonde onderneming kunnen opzetten en verkopen nu hun droom. Of ze zijn er gaandeweg achter gekomen dat dit toch niet is wat ze willen. Maar hoe dan ook hebben ze allen een belangrijke les geleerd die weer handvatten biedt voor de toekomst.

Met dit jaarboek laten we graag zien hoe we dat in de praktijk doen. Welke mensen dragen bij aan het succes, hoe bieden we mogelijkheden en kansen, en nog misschien wel het belangrijkst hoe maken we het mogelijk.

Kijk ik nu rond op het iLab, dan zie ik de slimme koppen van de toekomst. Stuk voor stuk mensen met innovatieve frisse ideeÍn, plannen en concepten en met een positieve blik op de toekomst. Daarnaast ook mensen die met elkaar overleggen, nadenken en elkaar uitdagen om te excelleren en dat maakt het zo’n hechte gemeenschap.

Join the Polymer Revolution!

Bastian Coes Business Developer Green PAC iLab 5

SPECIALISTISCHE COACHING Bij Green PAC ilab bieden we persoonlijke coaching.

Iedere coach heeft daarbij zijn eigen expertise en draagt op zijn of haar manier bij aan het verder brengen van de ondernemers die zich bij ons aansluiten. Ze zijn het fundament van onze community en zetten zich met passie en bevlogenheid in voor onze ondernemers.

6

Derek van Voorthuizen Expert op het gebied van productontwerp Derek heeft Industrieel Ontwerpen gestudeerd aan de TU Delft. Daarna is hij 10 jaar werkzaam geweest in research, development en product management op het gebied van ‘technical footwear’. Binnen het brede scala aan werkzaamheden dat hij daar heeft uitgevoerd, was steeds de centrale doelstelling om slim gebruik te maken van vormgeving, materialen en technologieën om zo optimale producten voor de gebruiker te creëren. Sinds 2016 is Derek verbonden aan Windesheim, als docent Industrieel Product Ontwerpen en als onderzoeker binnen het Lectoraat Kunststoftechnologie. Als coach helpt hij graag bij het ontwikkelen van een product.

SKILLS • Ergonomie • Vormgeving • Materiaalkeuze & productietechniek

7

Corinne van Noordenne Expert op gebied van polychemie Corinne is na haar HBO-studie Kunststoftechnologie in Arnhem eerst gaan werken bij Akzo Nobel Central Research. Ze hield zich daar bezig met verschillende fysische en mechanische analyses van thermoplastische kunststoffen en garens. Door allerlei reorganisaties is dat later overgegaan in Diolen Research, waarna de gehele afdeling in 2005 werd overgeplaatst naar Emmen. Diolen ging vervolgens failliet en een klein deel van het researchteam, waaronder Corinne, zijn doorgegaan in het toen opgerichte onderzoeksinstituut API (inmiddels Senbis). Hier heeft Corinne zich vooral gericht op het ontwikkelen van nieuwe materialen voor monofilamenten voor 3D-printen. In 2014 kwam Corinne bij NHL Stenden terecht als docent onderzoeker voor het lectoraat Duurzame Kunststoffen. Inmiddels heeft zij de masteropleiding Polymer Engineering succesvol afgerond. Tijdens haar afstudeeronderzoek heeft zij onderzoek gedaan naar de snelheid waarmee afbreekbare kunststoffen uiteenvallen in de grond. Als coach helpt zij graag bij het onderzoeken van de eigenschappen van kunststoffen.

SKILLS • Biopolymeren, polyester & materialen voor (FDM) 3D-printen • Fysische en mechanische analyses • Kunststofverwerking in een product

8

Ferna Jalink Expert op het gebied doelen en ambities formuleren Ferna studeerde Leisure Management in Leeuwarden. Als coach heeft Ferna oog voor vernieuwing en hecht veel waarde aan duurzame innovatie. Niet alleen op economisch en technisch vlak, maar juist ook sociaal. Wanneer ze de ondernemers coacht maakt ze duurzaamheid bespreekbaar en denkt actief mee over hoe ze dat een plek kunnen geven binnen het productidee. Starters die ze begeleidt kunnen altijd bij haar terecht. Ze is een mensen-mens, kijkt over eigen muren, is ideëel en betrokken. Ferna helpt de ondernemers te focussen en de volgende stap bepalen.

Wanneer een ondernemer vastloopt is ze goed in het gezamenlijk zoeken naar nieuwe mogelijkheden en het terugvinden van de juiste energie om door te kunnen.

Haar open houding draagt er aan bij dat de stap om Ferna om advies te vragen door de ondernemers als zeer laagdrempelig wordt ervaren. Als coach helpt Ferna graag bij het ontdekken van de innerlijke drive.

SKILLS • Brainstormen • Luisteren • Spiegelen

9

Jasper Bouwmeester Expert op het gebied van composietmaterialen Jasper is de oprichter en ondernemer achter Fiberneering en de FRP3D techniek. Hij heeft veel technische kennis en ervaring met composietmaterialen gecombineerd met een goed zakelijk instinct.

Na zijn studie, lucht en ruimtevaarttechniek (composietmaterialen) aan de technische universiteit Delft, heeft Jasper als luchtvaart projectmanager gewerkt voor DSM composite resins. In 2008 verhuisde hij naar Australië waar hij werkte als projectmanager bij ICC, waar hij zich in korte tijd ontwikkelde tot business development manager. Ook ronde hij een MBA af aan de universiteit van Curtin.

Toen de kans zich voordeed, is Jasper gaan werken bij Technip.

Hier begon hij als project engineer en groeide later door naar een functie als field engineer. Toen het project was afgerond ging Jasper terug naar Nederland waar hij in 2013 Fiberneering oprichtte.

Met zijn sterke achtergrond in composiet materialen en door zijn betrokkenheid bij verschillende 3D-print projecten via Windesheim zag Jasper de mogelijkheid om beide technieken in 2015 met elkaar te combineren binnen Fiberneering. Als coach helpt Jasper graag bij het opzetten van een bedrijf en het bieden van technische kennis.

SKILLS • Ondernemen • Composietmaterialen gebruik en toepassing • Opzetten van een bedrijf

10

Vincent Voet Expert op het gebied van 3D-printen Vincent studeerde Scheikunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn masteronderzoek deed hij op het Lawrence Berkeley Lab in Californië in de VS. In 2015 promoveerde hij cum laude op zijn onderzoek naar het maken van nieuwe kunststoffen voor digitale dataopslag, uitgevoerd bij de vakgroep van Prof. Katja Loos aan de Rijksuniversiteit Groningen. Aansluitend werkte hij een jaar in Lesotho (ZuidAfrika), waar hij onderwijs heeft ontwikkeld op de Paray School of Nursing. Sinds 2016 werkt hij bij het lectoraat Duurzame Kunststoffen van NHL Stenden Hogeschool, eerst als Research Lecturer en tegenwoordig als Associate Lector.

Binnen het lectoraat is Vincent nauw betrokken bij het onderzoek en onderwijs op het gebied van biogebaseerde en biologisch afbreekbare kunststoffen. Als coach helpt graag met alles op het gebied van biokunststoffen.

SKILLS • Duurzame kunststofchemie • 3D-printtechnieken • Toepassing van kunststofmaterialen in producten

11

Bastian Coes Expert op het gebied van ondernemen Bastian heeft Land- en Watermanagement gestudeerd in Velp. Tijdens deze studie kwam hij terecht bij Ballast Nedam in Nieuwegein. Na het afstuderen is hij daar gebleven als Business Developer en hield zich bezig met nieuwe infrastructurele- of bouw gerelateerde innovaties. Naast Business Developer voor Ballast Nedam was Bastian ook actief bij verschillende projecten waaronder ‘Building Brains’ bij TNO in Delft. Dit project had als doel om innovatieve concepten te ontwikkelen voor energieneutrale gebiedsontwikkeling en hier hield Bastian zich onder andere bezig met energieterugwinning uit afvalwater.

Na twee jaar wilde Bastian weer gaan studeren. Hij koos voor de studie Business Administration met specialisatie Innovatie en Ondernemerschap aan de Universiteit van Twente. Tijdens die studie heeft Bastian samen met een compagnon een handelsbedrijf opgericht dat zich richtte op het importeren van producten uit Azië. Uiteindelijk studeerde hij af met een onderzoek en analyse op het Business Model Canvas en is gaan werken bij de afdeling Economie van de provincie Overijssel. Hier hield hij zich bezig met onder andere Human Capital met een sterke link naar onderwijs, arbeidsmarkt en innovatie.

Bij Green PAC iLab ziet Bastian het als een belangrijke taak om te zorgen dat de ondernemers die bij iLab komen zoveel mogelijk slagen in hun doelen en ambities.

Als coach helpt hij graag in het laten slagen van ondernemingen.

SKILLS • Adviseren over ondernemen • Strategie & netwerken • Stellen van realistische bedrijfsdoelen & -ambities

12

Eric Roetman Expert op het gebied van circulaire economie Eric is onderzoeker bij het Lectoraat Kunststoftechnologie en doet praktijkgericht onderzoek binnen een project rondom het hergebruik van thermoharde composieten. Daarnaast doet hij onderzoek in een project over de financiering van bedrijven die investeren in de circulaire economie. Eric is begonnen op de MTS Civiele Techniek en na een jaar op de HTS is hij overgestapt naar de studie Internationale Ontwikkelingsstudies bij Wageningen Universiteit. Hij is zijn carrière begonnen in Humanitaire Hulp en gaandeweg is hij zich steeds meer gaan richten op internationaal ondernemerschap. In 2014 heeft hij de kopstudie Business Process Management gevolgd aan de Belgische Business School Vlerick. In 2016 is hij begonnen bij Windesheim om als onderzoeker te gaan werken aan het thema Circulaire Economie. Kort daarna is hij zich ook gaan richten op Kunststoftechnologie. Hij heeft sindsdien samengewerkt met diverse partijen uit het bedrijfsleven, de overheid en kennisinstellingen.

Als coach helpt Eric graag startende ondernemers om effectieve duurzame ondernemersplannen te maken.

SKILLS • Duurzame kunststofchemie • 3D-printtechnieken • Toepassing van kunststofmaterialen in producten

13

KENNIS & ONDERSTEUNING Green PAC iLab is een initiatief van hogescholen Windesheim en NHL Stenden. En juist dat is een groot voordeel voor de ondernemers die zich bij het iLab vestigen. Zo bieden beide hogescholen, met in totaal drie betrokken lectoraten, laagdrempelig toegang tot de daar aanwezige kennis en ondersteuning op het gebied van kunststoffen. Een grote plus.

14

Lectoraat Kunststoftechnologie

Lectoraat Circular Plastics

Het lectoraat Kunststoftechnologie van Windesheim focust op Engineering & Design op het gebied van kunststoffen en composiet.

Verduurzaming en innovatie van kunststof- en aanverwante industrieën staat daarin centraal.

Hoofdthema’s waar het lectoraat zich op richt zijn hybride ontwerp, duurzaam produceren, 3D-printing en circulaire economie.

Het lectoraat Circular Plastics van NHL Stenden doet toegepast onderzoek naar het sluiten van de kunststofkringloop. Het lectoraat analyseert en optimaliseert afvalscheidingsprocessen door de hele keten van grondstof, productie, consumptie en afval met elkaar te verbinden.

Ook onderzoekt het lectoraat chemische recycling, dat wil zeggen dat kunststof via een chemisch procedé wordt teruggebracht naar de oorspronkelijke grondstof. In het onderzoek op het gebied van hergebruik van grondstoffen wordt onder andere gezocht naar meer toepassingen van gerecyclede kunststoffen.

Na het recyclen moeten er nieuwe producten ontworpen worden waarbij het belangrijk is dat er goede businesscases ontwikkeld worden.

Innovatie versnellen Lector Margie Topp is verbonden aan het lectoraat Kunststoftechnologie. Zij is een door de wol geverfde expert op het gebied van polymeren en composieten. Margie: ‘Wanneer ik kijk naar de relatie tussen het lectoraat en de iLab ondernemers en vooral naar het belang van onderzoeksprojecten en haalbaarheidsstudies, dan zie ik dat we, in vergelijking met andere initiatieven, vanuit Green PAC op een laagdrempelige manier innovatie versnellen. En juist dat is een grote plus. Zo maken we het voor de iLab ondernemers mogelijk om bijvoorbeeld via een gesubsidieerde haalbaarheidsstudie te onderzoeken of een nieuwe technologie, werkwijze of materiaalkeuze iets voor hen kan betekenen. En dat is weer belangrijk als je de huidige kunststofindustrie in de regio wilt vernieuwen en behouden.’

Lectoraat Duurzame Kunststoffen Het lectoraat Duurzame Kunststoffen van NHL Stenden focust op technologische toepassingen van duurzame kunststoffen.

Onderwijsvernieuwing en spin-offs in het bedrijfsleven staan daarin centraal.

Hoofdthema’s waar het lectoraat zich op richt zijn recycling en upcycling van kunststoffen, biopolymeren, sustainable fibres en biocomposieten.

Kennis delen Een van de lectoren die verbonden is aan zowel het lectoraat Duurzame Kunststoffen (Emmen) als Circular Plastics (Leeuwarden) is Rudy Folkersma. Rudy houdt zich voornamelijk bezig met innovaties op het gebied van duurzame kunststoftechnologie in samenwerking met het bedrijfsleven. Rudy: ’Green PAC met het iLab is het resultaat van een prachtige samenwerking tussen NHL Stenden en Windesheim. De kracht van het initiatief zit hem vooral in de praktijkgerichte benadering. Het doen van projecten samen met het bedrijfsleven. Daar horen ook de ondernemers van het iLab bij. Zij werken met ons om aan de slag te gaan met vraagstukken, innovaties en oplossingen die ze voor hun bedrijf zoeken. Dat werkt twee kanten op. Enerzijds krijgt de iLab ondernemer antwoord op een vraag voor zijn handel en kan daar zijn voordeel mee doen, anderzijds biedt het ons de mogelijkheid kennis te vergaren en te verspreiden. Iets wat voor onze lectoraten zeer belangrijk is.”

15

HAALBAARHEIDSONDERZOEK Een haalbaarheidsonderzoek biedt inzicht in de risico’s die het introduceren van een nieuw concept of product met zich meebrengen. Met een haalbaarheidsonderzoek kan op basis van feiten worden vastgesteld of het idee of product van een ondernemer een reële kans van slagen heeft.

Als een van de weinige incubators biedt Green PAC iLab aangesloten ondernemers de mogelijkheid om een dergelijk onderzoek aan te vragen via het landelijke Regieorgaan Praktijkgericht SIA. Het bedrag dat hierdoor vrij komt kan oplopen tot maximaal € 25.000,-. Voorwaarde is wel dat het onderzoek in nauwe samenwerking en onder verantwoordelijkheid van een van de aangesloten lectoraten wordt uitgevoerd. In 2018 hebben drie iLab ondernemers de subsidie gekregen.

16

17

18

FOREST LIVING

‘ De toekenning van de subsidie voor ons onderzoek biedt de mogelijkheid om aan te tonen dat ons concept werkt.’

Forest Living heeft een isolerend constructiecomponent ontwikkeld dat het mogelijk maakt om woningen te bouwen die meer energie opleveren dan verbruiken. Met het toegekende bedrag van € 25.000,- wil Forest Living via het haalbaarheidsonderzoek bewijs vinden dat hun idee werkt en dat het voldoet aan de normen van de overheid.

‘Het geld komt voor ons als geroepen. We zijn starter op de markt en missen de financiële slagkracht van een gevestigd bedrijf. De toekenning van de subsidie voor ons onderzoek biedt de mogelijkheid om aan te tonen dat ons concept werkt’, vertelt Johan Fluit, een van de zes betrokkenen bij Forest Living. Het onderzoek doet Forest Living in nauwe samenwerking met het

Lectoraat Kunststoftechnologie van Windesheim.

Forest Living vindt het daarbij mooi en leerzaam om met zoveel verschillende disciplines samen te kunnen werken en dankzij hun haalbaarheidsstudie onderzoek, onderwijs en ondernemen samen te brengen. ‘Het is bijzonder om hulp te krijgen van mensen die er écht verstand van hebben.’

Naast dat Forest Living door de toekenning van het onderzoek extra vertrouwen heeft gekregen in het idee van het isolerend constructiecomponent, verwachten zij dat investeerders dat door de haalbaarheidsstudie ook krijgen. Tot nu toe heeft Forest Living alleen nog maar eigen geld in het bedrijf gestopt. Dankzij het onderzoek kan Forest Living het plan concretiseren en veel sneller van idee naar uitvoering.

19

20

OVDESIGNS

‘ Met het geld kan het Lectoraat Duurzame Kunststoffen onderzoeken waar ik welke kunststof het beste voor kan inzetten.'

Olaf Vermeulen van OVDesigns kreeg eveneens een subsidie van €25.000,- toegekend voor een haalbaarheidsonderzoek. Olaf houdt zich bij het iLab bezig met het ontwikkelen van een kunststof op basis van 30% koffiedik en 70% biobased grondstoffen. Het onderzoek moet drie varianten biobased kunststof opleveren die volledig bio-afbreekbaar zijn. Olaf: ‘Met het geld kan het Lectoraat Duurzame Kunststoffen van NHL Stenden de materiaaleigenschappen vaststellen en onderzoeken waar ik welke kunststof het beste voor kan inzetten.’

zelf ook meer inzicht gegeven. Het is voor hem een groot leerproces. Niet alleen wat betreft het doen van een haalbaarheidsstudie, maar ook wat betreft algemene kennis van kunststof en de impact ervan. De verdieping in het plasticprobleem geeft hem een andere kijk op de wereld. ‘Je hoort wel dat er een plasticprobleem is, maar pas wanneer je er echt over nadenkt en je er in verdiept zie je wat voor zooi we er met z’n allen van maken.’, vertelt Olaf.

Met zijn koffiedikkunststof hoopt hij daar verandering in te brengen.

Naast dat de haalbaarheidsstudie een positief effect heeft op zijn onderneming, heeft het Olaf 21

22

PBS MACHINERY

' Mijn droom is om machines te produceren die de plastic soep in oceanen kunnen tegengaan.'

Ook PBS Machinery van Peter-Bas Schelling kreeg € 25.000,- subsidie voor een haalbaarheidsonderzoek. PBS Machinery ontwikkelt en produceert kleinschalige kunststofverwerkende machines die oceaan plastic recyclen voor nieuwe toepassingen. PBS Machinery doet dit in samenwerking met Precious Plastics, een wereldwijde gemeenschap bestaande uit honderden mensen die opzoek zijn naar een oplossing voor de plastic vervuiling. Peter- Bas: “Mijn droom is om wereldwijd machines te produceren die de plastic soep in oceanen kunnen tegengaan. Met deze financiering kan ik een van mijn nieuwe kunststofverwerkende machines verder ontwikkelen. Het gaat in dit geval om een spuitgietmachine. Het concept dat ik heb bedacht voor deze machine heeft de potentie sneller te kunnen produceren. Samen met het lectoraat Kunststoftechnologie van Windesheim willen we de haalbaarheid van dit concept testen.”

Peter-Bas heeft in totaal 9 maanden voor zijn haalbaarheidsstudie. De eerste fase van zijn studie wordt aangeboden als minorproject vanuit de minor ‘Production’ van Windesheim.

Tijdens deze minor werken studenten het idee uit tot een proefontwerp, zodat er getest kan worden. Hierna zal de machine door middel van een afstudeeropdracht verder uitgedacht en ontworpen worden. Peter-Bas: ‘Als mijn idee haalbaar blijkt te zijn, heeft het een hoop potentie.’ Wanneer zijn haalbaarheidsstudie positief is afgerond, is Peter-Bas van plan om met zijn idee op banken en investeerders af te stappen.

Dat hij dankzij zijn onderzoek dan iets tastbaars heeft om te laten zien, zal voor hem een groot voordeel zijn.

23

NETWERK & MOGELIJKHEDEN Binnen Green PAC iLab beschikken we over een lokaal, regionaal en landelijk netwerk van ondernemers, kennisinstellingen en samenwerkingsverbanden. Daarmee bieden we onze startende ondernemers toegang tot voor hen relevante bedrijfsketens, fundraisers, kennisinstellingen en markten. Daarnaast biedt het netwerk de mogelijkheid om specifieke kennis te delen via onze masterclasses, workshops en inloopspreekuren.

24

Masterclasses, workshops en inloopspreekuren Door het jaar heen organiseren we verschillende masterclasses, workshops en inloopspreekuren. Deze masterclasses, workshops en inloopspreekuren hebben telkens een ander relevant onderwerp, van financieel advies tot hoe je het beste uit jezelf haalt, en worden gegeven door bevlogen partners en personen uit ons hechte netwerk.

Onderdeel van Chemielink Green PAC iLab is onderdeel van het landelijke ChemieLink.

ChemieLink helpt startende ondernemers in de chemie die willen innoveren en groeien. Als onderdeel van dit overkoepelend netwerk maken we de verbinding voor onze iLab ondernemers tussen landelijke MKB-bedrijven in de chemie en strategische partners.

Partner van Holland Chemistry Green PAC iLab is partner van Holland Chemistry. Via Holland Chemistry brengen we, waar dat relevant is, partijen in de chemische sector met oog voor de maatschappij in contact met onze iLab ondernemers. Hierbij wordt er specifiek gekeken naar innovatieve projecten, ondernemers en talent in de sector.

25

‘ De visie om woningen te bouwen die meer energie opleveren dan verbruiken sprak mij erg aan.’

26

MOGELIJKHEDEN BIJ HET ILAB Het iLab is een community met mogelijkheden. In eerste instantie voor ondernemers die iets willen gaan doen binnen de kunststof maakindustrie, maar daarnaast ook voor bijvoorbeeld studenten die een stage willen lopen of aan het afstuderen zijn. Zo is Robin Veerman vorig jaar afgestudeerd bij iLab-onderneming Forest Living voor zijn opleiding Small Business Retail Management aan Hogeschool Windesheim.

Afstuderen bij een iLab-organisatie Het leek Robin gaaf om binnen een ondernemende omgeving af te studeren. Een startup leek hem daarom extra interessant.

Ook wilde hij met zijn onderzoek een bedrijf graag écht verder helpen. “De resultaten van je onderzoek zijn bij een kleiner bedrijf sneller zichtbaar dan wanneer je onderzoek doet voor een grote organisatie”, zegt Robin. Een afstudeerplek was voor hem uiteindelijk snel geregeld.

Forest Living Boy, één van de oprichters van Forest Living, zat bij Robin in de klas. “Het begon als een grapje, maar Boy stelde voor dat ik bij Forest Living af kwam studeren. Het bedrijf heeft een constructief, isolerend bouwelement ontwikkeld, dat het mogelijk maakt om woningen te bouwen die meer energie opleveren dan verbruiken. Die visie sprak mij erg aan en ik denk dat er veel potentie in het product zit. Daarom ben ik serieus op het voorstel ingegaan”, vertelt Robin. Tijdens de afstudeerperiode heeft Robin onderzocht hoe Forest Living op een duurzame manier kan groeien van startup naar scale-up.

Ondersteuning van het iLab Voordat Robin begon aan zijn afstudeerstage bij iLab-organisatie Forest Living, was hij nog niet bekend met Green PAC iLab. De voordelen

om bij een iLab-organisatie af te studeren, heeft hij pas tijdens zijn stage ervaren. “Ik kreeg hulp bij het schrijven van mijn rapport, maar vond het vooral interessant om te sparren over mijn onderzoeksresultaten”, vertelt Robin.

Focus “Business Developer en iLab-coach Bastian Coes heeft mij laten inzien dat er in de beginfase gefocust moet worden op de ontwikkeling van het bouwelement en nog niet op een woning. De stap van niks naar een hele woning is heel groot, daarom is de focus op het bouwelement een advies van mij geworden. Het leuke is dat Forest Living daar echt naar heeft geluisterd en dat nu ook echt doet.”

De perfecte mail Robin heeft tijdens zijn onderzoek interviews gehouden met oprichters van scale-ups. “En dat waren niet de minste namen”, vertelt Robin.

Hij zat aan tafel met TomTom, YoungCapital, Drukwerkdeal en Startupbootcamp. “Ik heb met iLab-coach Ferna Jalink gezeten om mails op te stellen. Zij weet hoe je de perfecte mail schrijft en hoe je mensen kan overtuigen om met een student in gesprek te gaan. Ik vond het supergaaf om die interviews te doen en om te merken dat de bedrijven ervoor open stonden om jonge mensen advies te geven.”

Expertise binnen het iLab “Omdat er veel expertise en ervaring zit bij het iLab, is het echt een voordeel om bij een iLabonderneming af te studeren, zeker als je het vergelijkt met afstuderen bij een gewone startup.

Het was een ontzettend leerzame periode en ik kan iedereen aanbevelen om binnen een ondernemende omgeving af te studeren”, zegt Robin, die zich inmiddels ‘Business Developer’ van Forest Living mag noemen.

27

DE ILAB ONDERNEMERS Sinds de start van Green PAC iLab hebben verschillende startende ondernemers aangeklopt om zich op het iLab te vestigen. In totaal gaat het om 38 ondernemers. Het benadrukt dat Green PAC iLab in een behoefte voorziet.

In ons jaarboek van 2017 zijn een groot aantal van deze ondernemers aan bod gekomen. Dit jaar stellen we graag de nieuwe iLab ondernemers voor. Immers zonder hen geen iLab.

28

VAN DIJK

‘ Ik heb me aangesloten bij het iLab omdat ik in contact wil komen met mensen die matrijzen maken.’

Johan van Dijk is een doorgewinterde ondernemer uit Emmer-Compascuum die zich heeft aangesloten bij het iLab in Emmen. Hij studeerde HTS voertuigtechniek en begon daarna met de verkoop van vrachtwagens. Na dit een tijd te hebben gedaan ging hij in 2008 over op het freelance werken in de techniek en ging daarbij zelf machines bouwen en ontwikkelen.

Johan: ‘Qua techniek heb ik mezelf door de jaren heen ontzettend ontwikkeld en kwam op het idee om een machine te bouwen die de hulzen uit de kleiduivensport kan recyclen.

Het probleem bij de hulzen is namelijk dat ze bestaan uit metaal en kunststof. Hierdoor willen recyclers van kunststof de hulzen niet hebben, omdat er metaal in zit en willen recyclers van metaal de hulzen ook niet hebben, omdat er kunststof in zit.’ De meeste hulzen worden nu als restafval verwerkt en gaan de verbrandingsoven in. De machine van Johan haalt de hulzen uit

elkaar, zodat het metaal en de kunststof worden gescheiden. Daardoor houdt Johan een aantal kostbare grondstoffen over. HDPE kunststof en LDPE kunststof. HDPE is erg geschikt als filament voor 3D printers en LDPE is weer erg geschikt voor spuitgieten.

Voor de HDPE heeft Johan inmiddels een smeltlijn ontwikkeld om het filament te produceren en met de LDPE wil hij gaan spuitgieten. ‘Ik ben nu aan de slag met het in werking stellen van spuitgietcabines die in januari 2019 operationeel zijn, zodat ik zelf kan gaan spuitgieten.’

Juist voor de spuitgietkant heeft Johan zich aangesloten bij het iLab. Johan: ‘Ik heb me aangesloten bij het iLab omdat ik in contact wil komen met mensen die matrijzen kunnen maken voor mijn spuitgietcabines. Daarnaast heb ik veel aan de kennis die binnen het iLab aanwezig is en wordt gedeeld.’

29

FAIR-FUSION

‘ Onze vestiging op het iLab in Emmen biedt ons korte lijnen met de voor ons nodige kennis.’

Nicolò Mossink en Raymond Tiemessen zijn de drijvende krachten achter Fair-Fusion.

Gevestigd bij het iLab in Emmen werken beide heren hard aan het verder brengen van hun bedrijf: een onafhankelijk interdisciplinair onderzoeksinstituut dat zich bezig houdt met het ontwikkelen van duurzame oplossingen.

Niet zomaar oplossingen, maar oplossingen die daadwerkelijk bijdragen aan het terugdringen van plastic vervuiling, het tegengaan van klimaatverandering en het behouden van onze huidige ecosystemen.

De keuze voor vestiging op het iLab in Emmen maakten de heren bewust. Raymond: ‘We komen niet uit de buurt, maar kozen uiteindelijk voor Emmen. Enerzijds omdat we op andere locaties niet vonden wat we zochten. Anderzijds omdat 30

we met kunststoffen en plastics werken en hier erg veel expertise is op dat gebied. Juist ook wanneer je kijkt naar biobased en duurzame oplossingen.’

Nicolò vult aan: ‘Klopt inderdaad. Onze vestiging op het iLab in Emmen biedt ons korte lijnen met de voor ons nodige kennis. Green PAC zelf heeft bijvoorbeeld al drie kunststoflectoraten die ons verder kunnen helpen. Daarnaast hebben we op het iLab Emmen alles wat we nodig hebben binnen handbereik. Zo hebben we een eigen Interdiciplinair laboratorium met meerdere zuurkasten tot onze beschikking waar we bijvoorbeeld naar hartenlust kunnen werken aan de ontwikkeling van nieuwe afbreekbare plastics op basis van microben.’

POLYWORTH

‘ Met PolyWorth lever ik vernuftigheid om partijen te helpen iets aan de plastic vervuiling te doen.’

Na zijn komst op het iLab ontmoette ondernemer Bartelt Leeffers Peter-Bas Schelling van PBS Machinery. Al snel kwamen beide heren met elkaar in gesprek en werd Bartelt getriggerd door het verhaal van Peter-Bas over de community Precious Plastics van Dave Hakkens.

Deze wereldwijde community is ontstaan vanuit de gedachte dat het plastic probleem van onderop kan worden opgelost. Gewoon door slim samen te werken en kennis en ervaringen te delen.

Peter-Bas sloot zich in 2016 aan en werkte in die periode aan het bouwen van een, door de community, open source beschikbaar gestelde, plastic recyclestraat. Bartelt: ‘De recyclestraat bestaat uit vier machines. Een extruder, een spuitgietmachine, een shredder en een compressieoven. Het grote voordeel van deze

straat is dat deze machines gebruiksvriendelijk en compact zijn. Daarnaast draagt de recyclestraat bij aan het vergroten van de bewustwording rond het wereldwijde plastic probleem.’ Op basis van deze recyclestraaat ontwikkelde Bartelt het concept van PolyWorth waar hij zich vooral met business development bezig houdt. Zelf noemt hij zich Plastic Reuse Contraptions Supplier. Dat zoiets betekent als vernuftigheidsleverancier.

Een functieomschrijving met een knipoog naar vernuftigheid, want dat is deze straat zeker.

Handig en vernuft. Bartelt: ‘Met PolyWorth lever ik vernuftigheid om partijen te helpen iets aan de plastic vervuiling te doen. Ik ben daarbij verantwoordelijk voor het gehele proces. Van het aankopen van apparatuur bij Peter-Bas, tot het delen van kennis met de klant en het leveren van de eigenlijke recyclestraat.’

31

32

MOBSTACLE

‘ We kozen voor het iLab omdat we opzoek waren naar een open fysieke werkplek met gelijkgestemden.’

Survivalrunatleet en trainer Eric van den Ham en survivalrunatleet en engineer Joey Bekendam zijn de drijvende krachten achter Mobstacle. Een innovatief bedrijf op het gebied van Obstacle Course Racing (OCR) dat in Nederland vooral bekend is onder de noemer Survivalrun. Het bedrijf houdt zich bezig met het ontwikkelen en maken van, zoals Eric zegt: ‘Quick en tough mobile obstacles’.

Een mobiele oplossing die tijd, moeite en expertise bespaart en die het bouwen van wedstrijd- en trainingsparcours betaalbaar en organiseerbaar houdt.’ De eerste oplossing kwam er in de vorm van een Mobstacle Trailer, de MT-1. Een aanhangwagen/trailer met opbouw die je in 15-30 minuten ombouwt tot een heuse obstacleunit met maar liefst 16 verschillende hindernistechnieken.

Het concept sloeg aan en dat was reden om verder te gaan en het concept door te

ontwikkelen bij het iLab. Eric: ‘We kozen voor het iLab omdat we opzoek waren naar een open fysieke werkplek met gelijkgestemden.

Bovendien weten ze veel over materialen en de eigenschappen ervan. Zo kan kunststof een grote rol spelen in ons concept.

Daarnaast werken we ook mee aan een onderzoeksproject van Green PAC: ‘3D printen in productie’. En dat levert ons weer een hoop interessante nieuwe materiaalinformatie op.

Binnen dit project wordt namelijk gekeken naar nieuwe (duurzame) materialen om mee te printen. Voor ons geldt daarbij dat uitgangspunt is dat de onderdelen in eerste instantie veilig en stevig zijn én voldoen aan alle eisen, maar daar waar we kunnen verduurzamen laten we het niet na.’ Mobstacle draagt vooral bij aan ‘human sustainability’ door leuk en effectief steeds beter beschikbaar te maken.

33

JQD PRODUCTS

‘ Het iLab heeft veel ervaring in het ontwikkelen van kunststofartikelen, zowel halffabricaten als eindproducten.’

JQD Products is de onderneming van Anita Klaassen. Anita is endoscopieverpleegkundige bij het St. Jansdal Ziekenhuis in Harderwijk en kwam op het idee een outdoor artikel te maken voor de campingbranche.

Anita: ‘Ik kampeer graag samen met mijn gezin.

Zowel in Nederland als in het buitenland.

Tijdens het kamperen ontstond het idee voor een innovatief kunststof outdoor artikel voor de campingbranche. Op dit moment kan ik nog niet exact zeggen wat het is, maar zodra het kan zal ik mijn productidee onthullen.’

34

Op dit moment heeft Anita bij het iLab een 3D tekening en een technische tekening gemaakt van haar idee en op basis daarvan is een realistisch prototype gemaakt. Anita kwam bij het iLab terecht door de aanwezige kennis en expertise. Anita: ‘Het iLab heeft veel ervaring in het ontwikkelen van kunststofartikelen, zowel halffabricaten als eindproducten. Vanuit die gedachte lijkt het iLab mij de perfecte partner om mijn idee handen en voeten te geven.’

HOE IS HET NU MET… In 'hoe is het nu met' praten we bij met een aantal van onze alumni. Waar staan ze nu? Wat doen ze, hoe kijken ze terug op hun tijd bij het iLab en hoe zien ze de toekomst? Dit jaar is het de beurt aan Johannes Alderse Baas van DutchFiets en Tom Koenderman van Cloud Garden.

35

36

DUTCHFIETS Toen het iLab eind 2013 haar deuren opende kwam Johannes Alderse Baas al snel om zich, als een van de eersten, op het iLab te vestigen. Zijn idee, een kunststoffiets, bedacht hij tijdens een project voor zijn opleiding Werktuigbouwkunde op Windesheim. Het iLab bood hem de ruimte om een prototype te ontwikkelen.

In 2015 was het vervolgens zover. Het prototype van de DutchFiets werkte en het werd tijd voor productie. Johannes startte in samenwerking met het iLab in 2016 een crowdfunding campagne en dat sloeg aan! Binnen 6 dagen na de start van de campagne had Johannes het geld al bij elkaar om de eerste 125 fietsen te gaan maken. Wel moest hij nu hard aan de bak. Johannes: ‘Door de crowdfunding committeerde ik me aan het opleveren van 125 fietsen aan de ‘early adaptors’.’

Toch lukte het hem om in juni van 2016 een eerste test-bijeenkomst te organiseren. Vol enthousiasme en trots presenteerde Johannes zijn eerste exemplaren. Er werd flink getest en de reacties waren positief. De periode daarna werkte Johannes verder aan de eerste oplevering, die in december van datzelfde jaar plaats vond. Met deze oplevering kwam ook de periode dat Johannes op eigen benen ging staan.

DutchFiets 2.0 Anno 2018 gaat het goed met DutchFiets. In de afgelopen 2 jaar is Johannes voornamelijk bezig geweest met het verder ontwikkelen van de fiets. Inmiddels heeft hij de kinderziektes eruit kunnen halen en verkoopt hij nu de DutchFiets 2.0. Johannes: ‘Na de productie van de eerste DutchFiets heb ik veel geleerd en heb ik tijd gehad te werken aan de DutchFiets 2.0. Een van de dingen waar we bij de 1.0 versie bijvoorbeeld tegenaan liepen was dat er scheurtjes ontstonden in de kunststof achterwielen.’ Dat probleem heeft Johannes inmiddels weten op te lossen met de allernieuwste robottechniek. Hiervoor werkt hij nu samen met een bedrijf die de frames en wielen voor DutchFiets maakt met behulp van een mal en een robotarm. De grote plus van die robotarm is dat die alle kanten op kan draaien en die daar-

naast heel precies kan verwarmen. Johannes: ‘Dat moet ook want het kunststofframe en de kunststofwielen moet je in vloeibare vorm in een mal gieten en zeer precies verwarmen. Vervolgens gaat de robotarm ondertussen bewegen zodat het vloeibaar kunststof zich optimaal verdeeld in de mal. Het resultaat is hierdoor perfect en 100% repeteerbaar.’

Netwerk en advies Wanneer Johannes terug kijkt naar zijn tijd op het iLab dan heeft hij vooral veel aan het netwerk gehad. Johannes: ‘Doordat ik bij het iLab zat kwam ik in contact met partijen die ik zelf niet in mijn netwerk had, maar die er nu juist voor hebben gezorgd dat ik verder ben gekomen. Ik ben geen iLab-ondernemer meer, maar heb af en toe nog wel contact met het iLab. Zo sprak ik onlangs nog met Bastian om hem een paar vragen te stellen waar ik met DutchFiets tegenaan loop. En dan merk je dat het iLab echt meer is dan een incubator. Zelfs twee jaar later kan ik nog aankloppen met vragen en krijg ik antwoord of bruikbaar advies. Maar dat is niet het enige. Zo levert huidig iLab-ondernemer Matthijs Popken van Popken Mechatronica op dit moment de elektronica voor de verbeterde verlichting van de DutchFiets. En daarmee zie ik ook dat het iLab eind 2013 begon als een incubator en in de loop der jaren is uitgegroeid tot een hechte community van personen die elkaar verder helpen.’

Nieuw pand De komende periode is Johannes druk met zijn nieuwe pand. Johannes: ‘De sleutels heb ik inmiddels, aangezien we nog gaan verbouwen, maar officieel zijn we per 1 januari 2019 geopend! We hebben dan een eigen werkplaats en een showroom. En dat is toch weer een mooie, volgende stap. Bovendien kan ik straks vanuit mijn nieuwe werkplaats aan de slag met het volgende idee dat ik heb. Het maken van een unisex DutchFiets die optioneel elektrisch is.’

Benieuwd? Vanaf 1 januari 2019 kun je DutchFiets bezoeken op de Landaasweg 2-D in Woudenberg.

37

CLOUD GARDEN

Tom Koenderman, oprichter van het bedrijf Cloud Garden, kwam 2,5 jaar geleden voor het eerst bij het iLab. In samenwerking met anderen heeft Tom het concept van een verticale tuin uitgedacht. Nadat dit idee was uitgewerkt tot een innovatief concept, is Tom uiteindelijk alleen verder gegaan.

In 2016 kreeg Tom een financiering om Cloud Garden serieus op te zetten, een website te bouwen en de eerste producten op de markt te brengen. Toen Tom zich bij het iLab aansloot, waren het startkapitaal en de huisvesting bij het iLab voor hem grote voordelen. Echter na de financiering, verhuisde het bedrijf naar een eigen kantoor op hetzelfde terrein als het iLab. Snelle groei Tegenwoordig zit Cloud Garden ook daar niet meer, maar hebben ze een eigen kantoor aan de Telfordstraat in Zwolle. Ook bestaat het bedrijf inmiddels uit 8 mensen met ieder hun eigen expertise. Het jonge team houdt zich constant bezig met de ontwikkeling van de producten en het bedenken van nieuwe oplossingen als het gaat om een gezonde leef- en werkomgeving.

Algoritmes Het bedrijf focust zich tegenwoordig niet meer alleen op groene wanden, maar veel meer op de ontwikkeling van een gezonde omgeving, zodat de samenleving vitaler en productiever wordt. De groene wanden zijn daar een groot onderdeel van, maar vooral de algoritmes die 38

achter het product zitten maken Cloud Garden zo uniek. Het bedrijf combineert de luchtzuiverende werking van planten met klimaatsensoren om het klimaat van gebouwen te meten en te verbeteren.

Een stapje opzij Tom houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van de algoritmes achter de sensoren. Hij heeft onlangs een stapje opzij gedaan en heeft binnen het bedrijf niet meer de rol als algemeen directeur, maar als technisch directeur. “Ik heb nu mensen in dienst die veel beter zijn in die taken en ik kan nu weer doen wat ik leuk vind”, vertelt Tom. “Ik denk dat je het als ondernemer goed hebt gedaan, als je uiteindelijk zelf niet meer nodig bent. We krijgen steeds grotere klanten en zijn steeds bezig om de producten te verbeteren en uit te breiden.” Tom denk dan ook dat Cloud Garden de komende jaren ontzettend zal groeien.

Het iLab gaf mogelijkheden “Toen we bij het iLab kwamen, hadden we alleen nog maar een slecht idee”, zegt Tom. “De tijd bij het iLab gaf mij de mogelijkheid om het idee uit te werken en te verbeteren. Het was voor mij vooral nuttig om met andere ondernemers te sparren en om gebruik te maken van het netwerk van het iLab. Ik vind het leuk om te zien dat het iLab kwalitatief en professioneel is gegroeid en ik weet zeker dat de ondernemers die er nu zitten ook veel aan het iLab zullen hebben.”

39

Join the polymer revolution!

Ben je na het lezen van dit boekje enthousiast geworden om je bij het iLab aan te sluiten? Schroom dan niet en neem contact met ons op!

Green PAC iLab Bastian Coes Business Developer T +31 (0)6 22 00 72 15 E bastian@greenpacilab.nl

Benieuwd wat we voor jou kunnen betekenen?

Neem contact op met Bastian Coes Business Developer Green PAC iLab • T +31 (0)6 22 00 72 15 • E bastian@greenpacilab.nl Volg ons op: @greenpacilab

www.facebook.com/GreenpaciLab

www.instagram.com/greenpacilab