Weisshorn Wandelen rond de Vierwaldstättersee

Tekst en beeld Marusja Aangeenbrug

Laat ik eerst een misverstand de wereld uit helpen: Vierwaldstättersee vertaal je níet als Vierwoudstedenmeer, zoals veel mensen denken. ‘Stätter’ is een oud Duits woord voor ‘streken’, en de vier Waldstätter (woudstreken) Duits woord voor ‘streken’, en de vier Waldstätter (woudstreken) zijn de kantons die het meer in Centraal-Zwitserland delen: Luzern, zijn de kantons die het meer in Centraal-Zwitserland delen: Luzern, Nidwalden, Schwyz en Uri. De laatste drie zijn de oerkantons. Hier ontstond rond 1291 het Eedgenootschap, de voorloper van het huidige Zwitserland. Volgens de overlevering zworen drie mannen op de bergweide Rütli, aan de oever van de Vierwaldstättersee, dat hun kantons zich samen zouden verzetten tegen de tirannieke Habsburgse landvoogd en andere buitenstaanders. Deze belo e vieren de Zwitsers nog altijd jaarlijks op 1 augustus.

Met zijn kruisboog zou de legendarische Wilhelm Tell ervoor hebben gezorgd dat de strijd daadwerkelijk losbarstte. Toen hij weigerde om de hoed te groeten die de gehate landvoogd Gessler op het dorpsplein op een staak had laten zetten, moest hij van Gessler een appel van het hoofd van zijn zoon schieten. Tell pakte twee pijlen, één schoot hij door de appel. Waarvoor de andere pijl bedoeld was, vroeg de landvoogd. Tell antwoordde dat hij daarmee de landvoogd zou hebben gedood als zijn zoontje geraakt zou zijn. Tell werd gevangengenomen, maar wist onderweg naar de gevangenis te ontsnappen. Later doodde hij de landvoogd alsnog met zijn kruisboog – volgens de legende het begin van een openlijke opstand.

In de loop van de tijd sloten ook andere kantons zich aan bij de Eidgenossenscha . Zo ontstond er een losse statenbond, die in de loop van de eeuwen uitgroeide tot een federale bondsstaat met een centrale regering en 26 kantons. Deze hebben veel autonomie én veel invloed op de landelijke politiek.

De Vierwaldstättersee ligt middenin Zwitserland en hee een oppervlakte van 113,72 km². Het ligt op de grens van het lagere deel van Zwitserland en het hooggebergte en hee veel moois te bieden: wandelingen, klimpartijen, watersport en de prachtige stad Luzern. Omdat het meer een grillige vorm hee , kun je het op geen enkel punt helemaal overzien. De vier wandelingen in dit artikel bieden van verschillende kanten een blik op het meer.

“Een makkelijke wandeling”, belooft gids Markus Bürgler als we omhoog gaan, “maar ook de perfecte wandeling om kennis te maken met de regio.” De steilste tandradbaan ter wereld (stijging van 110 procent) brengt ons naar Stoos (1300 meter), een autovrij bergdorpje onderaan de Klingenstock (1903 meter) en de Fronalpstock (1921). De Stooser Gratwanderung voert over de bergkam tussen deze twee toppen.

Bij de kabelbaan richting de Klingenstock, het startpunt van de wandeling, worden de meeste stoeltjes nog in de lift gemonteerd. De Gratwanderung duurt twee tot drie uur en is geliefd bij jong en oud, weet Markus. Daarom wilde hij op tijd van start gaan. Begin je te laat, dan wordt het druk.

Boven begint de wandeling met stilstaan. De zon schittert over de toppen, het panorama is adembenemend. Richting het zuiden steeds hogere rijen bergen, de andere kant op in de diepte stukjes van de Vierwaldstättersee. Bij goed weer ontdek je zelfs nóg negen meren. Ook goed te zien vanaf hier zijn de Grosser Mythen (zie Hoogtelijn 4 / 2019, pagina 68), de Kleiner Mythen, de Pilatus en de Rigi. De blik gaat tot ver in het Mittelland, het vlakkere deel van Zwitserland.

“Kijk, daar ligt het zuidelijke deel van de Vierwaldstättersee”, wijst Markus ergens

De Stooser Gratwanderung is 4,7 kilometer lang. Het pad stijgt in totaal 355 meter en daalt 347 meter. Informatie over de tijden en prijzen van de bergbanen vind je op stoos-muotatal.ch/stoosbahnen.

In het autovrije dorp Stoos is accommodatie beschikbaar, maar ook Illgau ligt vlakbij de tandradbaan. Dit dorp (800 inwoners) ligt aan het begin van het Muotatal, een dal dat bekend staat om de sterke tradities en het eigen dialect, weervoorspellers en het bijna 200 kilometer lange grottenlabyrint Hölloch. Geen betere plek om Illgau te leren kennen dan het Sigristenhaus. Dit hotel-restaurant, gelegen naast de dorpskerk, is de spil van het dorpsleven. Soms vergadert de gemeenteraad ‘s ochtends aan de stamtafel, en in vitrines langs de wanden hangen trots de foto’s van sport- en muziekverenigingen. Kijk op sigristenhaus.ch.

Alphoornblazers, een jodelclub, accordeonspelers – ze hebben het allemaal in Illgau. “Er is bijna geen instrument dat hier niet wordt bespeeld”, volgens gids Markus Bürgler, die zelf alphoorn speelt. Met zijn bedrijf Erlebnis Illgau organiseert hij excursies: wandelingen door de bergen of de grotten, canyoning. Liever een picknick in een bergwei met alphoornmuziek erbij? Alles is mogelijk. Kijk op erlebnis-illgau.ch.

Bij een overnachting in het gebied van Stoos-Muotatal ontvang je een gratis gastenkaart, goed voor korting op uitstapjes en bergbanen. Kijk op stoos-muotatal.ch. halverwege de wandeling. “Dat deel heeft een eigen naam, Urnersee.” In totaal stijgen we 355 meter en dalen we 347 meter – geen enorme uitdaging voor de geoefende wandelaar dus. “Je komt hier vooral voor het panorama”, aldus Markus. Dat blijft de hele tocht prachtig, want waar je ook kijkt, altijd zijn beneden stukken van het meer zichtbaar. Vanaf de andere kant sprint een trailrunner ons blootvoets tegemoet. Het pad is goed onderhouden en voor hem dus prima te doen. Maar de route is ook geschikt voor kinderen of senioren. Hier en daar gaat het wat steiler omhoog of omlaag, maar dan zijn er kettingen en leuningen langs het pad of handgemaakte traptreden. Onderweg staan voldoende bankjes en op drie plekken is het mogelijk om een afkorting naar beneden te nemen. Op de Fronalpstock, het eindpunt van de wandeling, wacht alsnog de drukte. Wie geen zin heeft om te wandelen, neemt vanuit Stoos direct de kabelbaan en geniet op het zonneterras van het bergrestaurant zonder inspanning alsnog van het prachtige uitzicht.

Het is af en toe even zoeken naar een bordje met een wandelaar of het nummer 99, van de Weg der Schweiz. Maar echt Foto Seb Mooze/Unplashverdwalen kun je niet, want de route loopt parallel aan de oevers van het meer. Wie wil, kan de hele Vierwaldstättersee rond wandelen. In zeven dagetappes gaat de Waldstätterweg (route 98) van Brunnen via Küssnacht, Luzern, Bürgenstock naar Rütli. Tussen Rütli, Flüelen en Brunnen loopt de Weg der Schweiz (route 99) langs de Urnersee. Deze route bestaat uit twee dagetappes (of drie, soms wordt het korte stuk tussen Rütli en Seelisberg als aparte etappe geteld). Ook is het mogelijk een extra lus te maken via het Isenthal.

Op het programma staat een wandeling van Brunnen naar Flüeli, en dan terug met de boot. Naast Gasthaus Ochsen in

Brunnen wijst het eerste bordje richting de Olympstrasse, het begin van de etappe. Het is een hete dag, daarom is het fijn dat we al snel in de schaduw van het bos lopen.

Af en toe schittert tussen de bomen door ineens het azuurblauwe water, ver onder het wandelpad. Als het bos eindelijk achter ons ligt, gaat de route ineens een eind naar beneden, richting Morschach. De verleiding is groot om daar door te lopen tot aan de oever en in het meer te duiken. Maar het zwemmen moet wachten. Tijd voor een lunchpauze is er wel, maar verder is het motto: doorwandelen – als we de laatste boot terug tenminste niet willen missen.

Het pad stijgt en daalt soms flink, voert langs boerderijen, weides en stukken bos en voert ook vlak langs het water. Tussen Sisikon en Flüelen ligt de Tellsplatte met de Tellskapelle, volgens de overlevering de plek waar Wilhelm Tell ontsnapte. De wandelroute is in 1991 geopend, 700 jaar na de belofte op de Rütli. Heel symbolisch heeft elk kanton een stuk van de route voor zijn rekening genomen. Aan de overkant van het meer ligt Rütli, de bergweide waar de stichters van Zwitserland elkaar volgens de overlevering trouw zwoeren.

Als de bergtrein vertrekt uit Vitznau, regent het en aangekomen in Rigi Staffel is de mist zo dicht dat de top (1797 meter) niet te zien is. De Rigi, ook wel Koningin van de bergen genoemd, zou een schitterend uitzicht moeten bieden over 13 meren, 620 Alpentoppen en het vlakkere Mittelland. “Het voordeel is dat het nu rustig is”, glimlacht Hans Osterwalder, onze gids die de berg op zijn duimpje kent. Voor corona trok de Rigi jaarlijks zo’n 600.000 bezoekers, die vaak met de kabelbaan of trein omhoog gingen, het schitterende uitzicht bewonderden, wat dronken op een terras en zich weer naar beneden lieten vervoeren. Dit massale bergtoerisme is niet nieuw, want de Rigi is al een paar eeuwen een geliefde bestemming. Tot de achttiende eeuw trokken vooral pelgrims hierheen, vanwege de heilzame werking van het water, maar toen kunstenaars de loftrompet staken over de prachtige vergezichten, werd de Rigi ineens bekend in heel Europa. Van overal stroomden rijke reizigers toe, zelfs keizers en koningen. Aanvankelijk lieten zij zich naar boven dragen, naar de kuurhuizen en mondaine hotels die voor hen waren aangelegd. In 1871 reed de eerste bergtrein vanaf Vitznau.

Foto Walter Röllin/Pixabay

Route 99, Weg der Schweiz, is 35 kilometer lang. De etappes (Rütli-Seelisberg-Flüelen en Flüelen-Brunnen) zijn in beide richtingen te lopen. Ditzelfde geldt voor de zeven etappes van de Waldstätterweg. Voor de wandelingen zijn een gemiddelde conditie en goede bergschoenen nodig. Tip voor zonnige dagen: neem zwemkleding mee!

Je kunt kaarten downloaden en printen via wanderland.ch (zoek op nr. 98 en 99 bij Regionale Routen). Op deze website is ook (beperkte) informatie te vinden over accommodaties langs de route. Zowel van Hallwag als van Kümmerley & Frey zijn kaarten te koop. Over beide routes kun je ook informatie vinden op waldstaetterweg.ch en weg-der-schweiz.ch. Met de app SwitzerlandMobility heb je de meeste praktische informatie op je smartphone bij de hand: een kaart, informatie over de route en interessante weetjes.

De begin- en eindpunten van alle etappes zijn bereikbaar met de auto of het openbaar vervoer. Vooral de boot is geliefd: die vaart kriskras over de Vierwaldstättersee, legt overal aan en is vaak de snelste optie om aan de andere kant te komen. Zoek van tevoren de vaartijden uit, want de boot stopt niet op elk uur bij elke aanlegplek. Kaartjes zijn online te koop of op de boot zelf. Doe je alles met het openbaar vervoer, overweeg dan een Tellpass: een all-in-one ticket voor 2, 3, 4, 5 of 10 dagen. Kijk op tellpass.ch voor meer informatie. Kijk voor meer informatie over de trein en bus op sbb.ch en postauto.ch, en de boot op lakelucerne.ch.

Vooraf vroeg ik me nog af of ik wel met een gids deze toeristische berg op zou gaan, maar ik ben blij dat hij mee is: ik leer een hoop van Hans. “De Rigi is niet één berg”, legt hij uit, “maar een bergmassief dat grenst aan de Vierwaldstättersee, de Zugersee en de Lauerzersee.” Over de Xxxxxxxxxx hellingen slingeren 120 kilometer aan wandelroutes van verschillende niveaus, van rolstoelpaden tot een alpiene route (T5) naar de Rigi Hochflue (1698 meter), een van de drie Rigitoppen. En zo lopen we dwars door weides en bossen weg van het – normaalgesproken drukke – uitzichtpunt op Rigi Kulm (1797 meter). Onderweg vertelt Hans over de dieren en bloemen (er zijn alleen al 35 soorten orchideeën!) in het gebied. Hij wijst naar rotsblokken en legt uit dat het Rigimassief precies op de scheidslijn ligt van het vlakkere Mittelland

Foto onder Dankzij de

en de Alpen. Typisch voor het Mittelland is het nagelfluhgesteente: samengeperste brokstukken en stenen die miljoenen jaren geleden zijn aangevoerd uit de Alpen. Hij wijst ook naar de dorpjes op de hellingen, vertelt over de kerkjes en het schooltje waar vier kinderen op zitten, het eigen zwembad en de winkel. “Als je zou willen, hoef je nooit van de berg af”, lacht hij. Onderweg stoppen we voor een lunch bij Alpkäserei Chäserenholz, waar 20 ton kaas per jaar wordt gemaakt.

En dan, na de middag, breekt de zon weer door. Ineens is daar het uitzicht waar pelgrims, koningen, keizers, en miljoenen toeristen zich al aan laafden: de Vierwaldstättersee, ver weg beneden, maar schitterend als elke dag.

Verken je de Rigi vanuit Luzern, dan vind je in die stad genoeg plekken om te eten en te overnachten. Wil je graag Nederlands horen, dan is B&B Rittershuus een optie: bnb-luzern.ch. Eten en slapen kan ook op de Rigi zelf, bijvoorbeeld bij Alpkäserei Chäserenholz. Daar eet je heerlijke kaasgerechten, ontspan je in een whirlpool of sauna, of stap je in een bad met melkwei. Je meld je aan via chaeserenholz@bluewin.ch.

Negen trein- en kabelbanen gaan de Rigi op. Vanaf de kant van de Vierwaldstättersee zijn Weggis en Vitznau de startpunten. Kijk voor de vertrektijden op rigi.ch en voor de vaartijden van en naar Weggis en Vitznau op lakelucerne.nl.

Met een smartphone in zijn hand zit de boer op een rots, de hond aan zijn voeten. Die is schijnbaar in rust, maar het beest houdt de grazende geiten scherp in de gaten. Zodra er een afdwaalt, draa hij erheen. De boer gaat bedaard achter hem aan. Helder en licht klinkt het geluid van de geitenbellen op het terras van Alpwirtscha Oberfeld (1826 meter). Daar rusten wandelaars uit van hun eerste stuk Walenpfad. Er is kaas, er is gedroogd vlees, er is ko e met schnaps en slagroom en er is vooral heerlijke berglucht met wat zon.

De alpenwei waar de geiten grazen, ligt aan de voet van de Walenstöcke. Hier gaat het Walenpfad langs, een afwisselende hoogtewandeling van meer dan 11 kilometer. Vanaf de Chrüzhütte (1718 meter), het startpunt van de wandeling (of het eindpunt, als je in omgekeerde richting loopt), is er dan in een uur tijd al een hele lus gemaakt om de Bannalpsee, een meertje dat wordt omzoomd door ruige rotswanden. Al jaren geleden werd het Walenpfad uitgeroepen tot een van de twaalf mooiste wandelingen van Zwitserland. De route loopt door de kantons Nidwalden en Obwalden, ten zuiden van de Vierwaldstättersee. Het meer is het grootste deel van de wandeling niet te zien.

Na een flinke klim vanaf Alp Oberfeld is de volgende perfecte pauzeplek Walegg, het hoogste uitzichtspunt (1943 meter). Beneden ligt Oberrickenbach, wat speelgoedhuisjes in het gras, in de verte kijk je langs de Voor-Alpen richting het Mittelland: de Pilatus, de Rigi en een klein stukje Vierwaldstättersee. Ook verderop biedt de wandeling voortdurend afwisseling: bergweides vol alpenbloemen, vlaktes met rotspuin, en tenslotte bossen waar zacht licht tussen de bomen door de mossige bodem beschijnt.

De wandeling Bannalp-Ristis is 11,2 kilometer lang en duurt ongeveer 4 uur. De route (nr. 573) kun je in beide richtingen lopen. Kijk op walenpfad.ch en wanderland.ch voor meer informatie.

Ga voor startpunt Bannalp vanuit Wolfenschiessen (treinstation) met de postbus naar Oberrickenbach en vandaar met de kabelbaan naar Bannalp/Chrüzhütte. Bij het eindpunt kun je vanaf de Brunnihütte (1867 meter) met de kabelbaan naar Ristis (of doorlopen naar Ristis) en daarvandaan met een gondel naar Engelberg (treinstation). • Trein Wolfenschiessen/Engelberg: zentralbahn.ch. • Postbus: postauto.ch. • Kabelbaan Oberrickenbach-Bannalp: bannalp.ch. • Kabelbanen Brunni-Ristis, Ristis-Engelberg: brunni.ch.

Er is een speciaal RailAway-ticket te koop voor het Walenpfad. Hierbij zijn inbegrepen: de postbus Wolfenschiessen-Oberrickenbach, de kabelbaan naar Bannalp, de kabelbaan Ristis-Engelberg, en de trein Engelberg-Wolfenschiessen. Voor de kabelbaan Ristis-Brunnihütte geldt een korting van 8 Zwitserse frank. Te koop op het station, bij de kabelbanen, in de postbus of via walenpfad.ch (10% korting).

In Engelberg zijn voldoende overnachtingsmogelijkheden. Het dorp staat bekend om het Benedictijner klooster en in de regio zijn volop activiteiten en wandel- en klimroutes. Kijk op www.engelberg.ch voor meer informatie.