thema rust& ruimte
Winter 2015
Fladder mee door de grotten van de Sint-Pietersberg
Herrie in het bos Stropers en andere lawaaischoppers
even
bijkomen in de natuur
Stilte en ruimte. Daarover gaat deze Puur Natuur. Het past heel goed bij de w inter, want dat is bij u itstek het seizoen waarin veel dingen in de natuur tot rust komen. Daarom heb ik wat vragen verzameld die op deze thema’s betrekking hebben.
Ssssst!!
1
Hebben dieren last van lawaai? Dieren maken zelf geluid om elkaar te verleiden, om hun territorium te beschermen of om te bepalen waar ze zijn (denk aan vleermuizen). Geluid van verkeer, industrie en scheepvaart verstoort dat. En daardoor horen de dieren elkaar niet meer. Of ze horen mogelijke vijanden niet. Vooral bij vogels is daar veel onderzoek naar gedaan. Zo broeden er in brede stroken langs wegen veel minder vogels dan in gebieden op grote afstand daarvan. Bruinvissen en zeehonden hebben last van het toegenomen lawaai onder water van bijvoorbeeld windmolens. Ze blijven uit de buurt van zulke geluidsbronnen en moeten meer hun best doen om te communiceren met soortgenoten.
3
2
Vervelen dieren zich?
Volgens gedragsbioloog Claudia Vinke van de Universiteit Utrecht is dat goed mogelijk, maar niet bij dieren die in het wild leven. Die hebben genoeg te doen: voedsel zoeken, vechten, nest maken, territorium verdedigen, partner zoeken, spelen, slapen. Bij huisdieren komt verveling wel regelmatig voor. Honden en katten die de hele dag alleen thuis zitten, kunnen zich zelfs te pletter vervelen. En dan gaan ze hun eigen vertier zoeken: de bank slopen of de plantenbak uitgraven. Dieren in de intensieve veehouderij gaan elkaar of zichzelf zelfs verminken. Varkens bijten in elkaars staarten, kalveren bijten op stangen. Ook het eindeloos heen en weer lopen in kooien, is een uiting van stierlijke verveling. Sommige boeren geven hun dieren daarom speeltjes.
Veel eikels, betekent dat drukte in het bos? Er zijn afgelopen najaar erg veel eikels gevallen. De kans is daarom groot dat er volgend jaar nog meer wilde zwijnen zullen zijn op de Veluwe. Want er is volop voedsel voor de biggen die straks geboren worden. Dat wil niet meteen zeggen dat je overal z wijnen gaat zien. Omdat er zoveel eikels zijn, hoeven ze niet ver aan de wandel om aan eten te komen. Later in het jaar als de eikels op zijn, moeten ze weer veel meer rondscharrelen om aan eten te komen. Dan worden ze weer zichtbaar.
4
5a
Waarom gaat een hazelmuis in winterslaap en een spitsmuis niet?
Wat is het stilste beest? Tja, da’s niet zo makkelijk te beantwoorden. Er zijn natuurlijk veel dieren die weinig of geen geluid maken. Zoals de adder. Een stille jongen. Je hoort hem niet en ziet hem zelden. Het is namelijk een geduldig type. Hij ligt rustig te wachten tot er wat te eten langs komt – een muis, hagedis, kikker of vogel – en dan hapt hij toe. Of de adder op een ranglijst van stille dieren voor zou komen? Wellicht, maar ik ben zo’n lijst niet tegengekomen.
Wat is het luidruchtigste beest? Een ranglijst van lawaaimakers bestaat wel. Ik dacht dat een burlend hert de luidruchtigste zou zijn. Om dat te checken, belde ik Bas Worm, die alles van herten weet. Wat blijkt, een burlend hert komt maar tot 70 decibel. Een nachtegaal produceert 80 dB en een kikker 100 dB. Walvissen zijn enorme roeptoeters. Een potvis komt maar liefst tot 230 dB. Ter vergelijking: bij 140 dB is er meteen schade aan onze oren.
5b
6
Onder de heg ligt een egel te slapen; wat moet ik doen?
Ook een vraag aan Frans?
Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl. Frans geeft altijd antwoord!
Niks! Je kunt hem het beste lekker laten slapen. En af en toe even voorzichtig kijken. Van november tot maart gaan egels in winterslaap op een beschutte plek, bijvoorbeeld onder een heg, een houtstapel of een hoop bladeren. Zet pindakaas en/of kattenbrokjes voor hem klaar, voor als hij even wakker wordt. Daar houden ze van.
TEKST: FRANS BOSSCHER | BEELD: BUITENBEELD - RENÉ JANSSEN (VLEERMUIS), NATURE PICTURE LIBRARY – DANNY GREEN (HAZELMUIS) EN THINKSTOCK
Ergens in de evolutie zijn deze muizensoorten hun eigen weg gegaan, vertelt Maurice La Haye van de Zoogdiervereniging. De hazelmuis is vooral een alleseter geworden; hij eet vooral planten en zaden, aangevuld met wat dierlijke eiwitten. De huisspitsmuis eet insecten. Die verschillende diëten leiden tot verschillende strategieën om de winter door te komen. Omdat er in de winter voor de hazelmuis weinig voedsel is, eet hij zich in de herfst tonnetje rond en gaat dan een winter lang uitbuiken. De spitsmuis blijft gewoon door eten; er zijn altijd wel pissebedden en wormen te vinden. En omdat hij z’n prooien vaak maar half verteert, eet hij ook z’n eigen uitwerpselen op. Goede bekomst.
7
8
Het is nooit stil
Om te ontsnappen aan de heksenketel van alledag gaan we vaak de natuur in. Voor de een is de rust genoeg, voor de ander geeft natuur betekenis aan het leven. Waar komt die kracht van de natuur toch vandaan? 10 vragen aan ecoloog en filosoof Matthijs Schouten. TEKST Frans
Bosscher BEELD Timo Sorber
9
17
Bestel direct online: nm.nl/winkel Deze producten worden gratis thuisbezorgd. Met uw aankoop steunt u de natuur. Aanbiedingen zijn geldig tot 1 februari 2016.
Brrrrrrr... € 72
PLAID
Klippan Ralph van eco-wol, ook in andere kleuren
€ 59
LAARS
Verdal 100% waterdicht & isolerend maat 36 t/m 46
€ 259
€ 159
Bergans onderkleding 100% merino-wol op=op
€ 54,95
€ 39
BEELD: JURGEN HUISKES
SHIRT
38
‘In ons tuintje heerst vrede’
Mohamed Abdelmuti
is 51 jaar en werkte als elektrotechnisch ingenieur. Hij woont in Kockengen en groeide op in Damascus (Syrië). “Anderhalf jaar geleden kwamen we als vluchtelingen naar Nederland. We kregen een verblijfstatus en wonen nu een jaar in Kockengen – de eerste Arabieren die hier ooit kwamen wonen. Mijn vrouw Mayson zou graag haar werk als lerares op een basisschool weer oppakken, en ik mijn werk als elektrotechnicus. Maar ons Nederlands is nog niet goed genoeg. We hebben drie keer in de week taalles, maar het leren gaat langzaam. Onze begeleider Piet heeft dit volkstuintje via de kerk voor ons geregeld. De tuin is heel belangrijk voor ons. We ontmoeten er mensen, leren hoe we de planten
moeten onderhouden en geeft ons iets te doen. En we vinden er de rust en ruimte om na te denken over alles wat er is gebeurd. Herinneringen die nodig zijn voor de verwerking. Overal in Damascus vielen bommen, ook vlak naast ons appartement. De grilligheid van dictator Assad maakte de situatie extra gevaarlijk. We zijn gevlucht, met een boot de Middellandse Zee op. Drie dagen hebben we stuurloos rondgedobberd. Er was geen kapitein, geen eten, geen drinken. Op het moment dat we door een Italiaans schip werden opgepikt, zonk onze boot. De zee jaagt mij sindsdien angst aan. In ons tuintje heerst vrede. Met sla, komkommer, tomaten, knoflook en aardbeien. We hebben al veel geoogst. Maar tuinieren in Nederland is lastig. Op één dag trekken hier zo vier seizoenen voorbij.”
42
Boswachter Olga de Lange (links) neemt redacteur Frans Bosscher mee door het DrentsFriese Wold
De oude ziel van het donkere Wold Boswachter Olga de Lange neemt ons mee naar het Drents-Friese Wold. Door de eeuwen hebben mensen geprobeerd de natuur hier te temmen. Dat heeft zijn sporen nagelaten en geeft het gebied karakter. Ook nu de natuur weer natuur mag zijn. TEKST:
Frans Bosscher
BEELD: Geurt Besselink
43
O
p een doordeweekse winterse dag in het Wapserveld komt de hartslag van het dagelijks bestaan tot rust. Het hoge goudgele gras op de hei beweegt langzaam in de zachte wind. Gakkende ganzen zijn in hun bekende formatie op weg naar een ven. In de verte staan Spaanse koeien op hun gemak te grazen. En verder is er niets. Het heerlijke niets. Op een bankje kijkt boswachter Olga de Lange uit over de uitgestrekte hei. “De weidsheid hier is zo groots. De bomen die hier en daar staan, geven nog extra diepte aan de weidsheid. Dit uitzicht geeft mij ook van binnen ruimte. En als ik hier zo weer zit, denk ik: ik moet dit vaker doen. Als boswachter kom ik natuurlijk wel buiten, maar dat heeft altijd een doel dat aan het werk gerelateerd is. En dan sta je niet zo open voor de rust.”
Oude Willem
Schaapskooi
1 Begin- en eindpunt van de wandeling, net buiten Doldersum. En thuisbasis van de kudde S choonebeker heideschapen van het Drents Landschap. In de zomer eten zo’n 500 schapen zo’n 4.000 kilo gras weg.
1
Onze wandeling voert door het Wapserveld en het aangrenzende bos op de Berkenheuvel. Ze maken deel uit van het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Het park is een lappendeken van heidevelden, bossen, zandverstuivingen. Samen met de andere beheerders in het park – Staatsbosbeheer, het Drents Landschap en de Maatschappij van Weldadigheid – heeft Natuurmonumenten de afgelopen twintig jaar hard gewerkt om er een groot, aaneengesloten natuurgebied van te maken. Dat komt steeds dichterbij, nu ook de Oude Willem, een landbouwgebied dat tot diep in het park doordrong, teruggegeven wordt aan de natuur. Al snel lopen we langs de Vledder Aa. De beek, waarvan de bron in het gebied ligt, heeft z’n oude rol terug. Al slingerend voorziet hij de natuur van voldoende en van schoon water, zoals hij dat vele, vele jaren heeft gedaan. Een groot deel van het jaar is het een bescheiden waterloopje, die in de winter ineens kan uitdijen tot brede, natte en drassige vlaktes.
Jonge stellen Alle inspanningen van de boswachters geven de natuur weer kracht. De broedpogingen van twee paar kraanvogels het afgelopen voorjaar illustreren dat. Want als er één vogel is die rust en ruimte nodig heeft, is het de kraanvogel. Het leidde helaas niet tot jonge aanwas. Het ging vermoedelijk, zo vertelt Olga, om jonge stellen. Bij hen komt het vaker voor dat de eerste legsels mislukken. Met de jaren komt de ervaring en zal het wel gaan lukken.