Stania State, historie en toekomstperspectief

STANIA STATE HISTORIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

INHOUD 1. Inleiding

3

2.

Erfgoedlandschap Trynwâlden

5

3.

3.1 3.2 3.3

Historie Formele periode na 1730 Landschappelijke periode na 1820 Periode na 1870

6 6 10 20

4.

Legenda van de landschapsstijl

22

5.

Cultuurhistorische waardestelling

24

6.

Ruimtelijk perspectief 6.1 Inleiding 6.2 Bouwwerken 6.3 Ruimtelijke thema’s

28 28 28 30

7.

Toekomst perspectief I Vijver met berg II Huis met broeituin III Laan IV Weide V Parkbos met vijverpartijen VI Boerderij met erf VII Boomgaard

32 34 35 36 37 38 40 41

Literatuurlijst

42

Bijlagen 1. Principeprofielen 2.

Lijst van beplanting tot 1880 3.

Notariële akten 4. Rijksmonument 5.

Colofon

2

Bestellijsten beplanting Vlaskamp

1. INLEIDING Staatsbosbeheer heeft sinds 1970 met het bezit van Stania State een belangrijk rijksmonument in beheer. Behalve het hoofdgebouw bezitten ook bijgebouwen, de historische tuin- en parkaanleg en diverse bouwwerken binnen de parkaanleg deze beschermde status (zie bijlage 4).

Aangezien het huidige parkbeeld dateert uit de negentiende eeuw is het van groot belang om een onderbouwde visie te ontwikkelen, die, met aandacht voor de bijzondere historische en ruimtelijke kenmerken, leidt tot beheer- en onderhoudsmaatregelen waardoor dit waardevolle park voor de toekomst behouden kan blijven.

Deze rapportage biedt een historisch en ruimtelijk perspectief op de ontwikkeling van Stania State.

Historisch onderzoek, met het accent op een historische cartografische studie en archiefonderzoek, geeft handvatten voor de ruimtelijke analyse, die als basis dient voor het toekomstperspectief. Het toekomstperspectief bestaat uit een overzicht van aanbevolen beheer- en onderhoudsmaatregelen voor Staatsbosbeheer.

Stania State ligt ten noorden van het dorp Oenkerk, dat samen met de dorpen Oudkerk en Giekerk behoort tot de Trynwâlden. Dit gebied staat bekend om zijn vele buitenplaatsen en landgoederen, waarbinnen Stania State een bijzondere positie inneemt. Dit betreft niet alleen de verschijningsvorm en de grootte van de state, maar ook de historische ontwikkeling. Dankzij onder andere historisch kaartmateriaal, (ver)koopakten, testamenten en historische afbeeldingen kan er een prachtig beeld gereconstrueerd worden van met name de achttiende en negentiende-eeuwse ontwikkeling van de state.

De geschiedenis van Stania State gaat al terug op de zestiende eeuw. Omstreeks 1528 liet Jeppe

Situering Stania State Oenkerk

Gerckes van Stania ten noorden van Oenkerk een state bouwen, die de naam Stania State kreeg. In de zeventiende eeuw raakte de state door een gebrek aan investeringen in verval, waarna het in de achttiende en negentiende eeuw uitgroeide tot een welbekende en hoog gewaardeerde buitenplaats, zoals ook uit de beschrijvingen van respectievelijk A. J. van der Aa in 1847 en J. Craandijk in 1876 duidelijk wordt: 'Deze state (...) met zulke schoone tuinen en plantaadjen voorzien, dat men het toen voor den fraaiste buitenplaats in de grietenij hield.1' 'Maar daarentegenover ligt een der schoonste buitenplaatsen, die wij in Friesland nog gezien hebben. 't Is Stania State, eens de zetel van een nu uitgestorven geslacht.2' Stania State behoort tot één van de vele ontwerpen van tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard en neemt binnen zijn oeuvre een bijzondere positie in. Roodbaard maakte in opdracht van de opeenvolgende eigenaren drie ontwerptekeningen voor de aanleg. Deze tekeningen zijn ongedateerd, maar zijn waarschijnlijk omstreeks 1821, 1824 en 1834 vervaardigd. De ontwerptekeningen zijn ook tegenwoordig nog van grote waarde, omdat deze inzicht geven in de historische ontwikkeling en informatie bieden over de huidige situatie.

Stania State 1811-1832, 1849-1859, 1854, 1930

1.

2.

Het Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, door A.J. Van der Aa, 1847 Wandelingen door Nederland met pen en potlood. Deel 2, door J. Craandijk, 1876

3

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

1. De Klinze

2. Heemstra state

3. Toutenburg

4. Poelzicht

Trynswalden 1850 79

Stania State (Reinstein)

80

Heemstra State

81

De Klinze

82 Vijversburg 83 Toutenburg 84

Stillleven (Heerma State)

85 Poelzicht 86

4

Sjoerda State

2. E R F GO E D LA ND S C HAP T RY NWÂL D EN

Lange, smalle percelen, begrensd door houtsingels

Het gebied van de Trynwâlden behoort tot

Wanneer men van Leeuwarden het naastbij

Landgoederenreeks

de Noordelijke Friese Wouden (Nationaal

gelegene boomrijk oord wil bezoeken en niet

Vele buitens werden in de eerste helft van de

Landschap). Dit gebied bestaat uit verschillende

gesteld is om heen en terug den zelfden weg

negentiende eeuw voorzien van een park in

dekzandruggen met daartussen hoog- en

te kiezen zal men zich moeten getroosten om

landschapsstijl. De architect en aanlegger van

laagveen, dat vanaf de zeventiende eeuw werd

langs een klein gedeelte van den Zwarteweg

buitens Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) had

verveend. Door de veenafgravingen ontstonden

en verder het Lekkumer Dijkje, over Lekkum en

hierin een belangrijke rol. Zo werkte Roodbaard

lange, smalle percelen die door houtsingels

Miedum, een smallen en niet aangenamen

voor zowel Toutenburg als het naast gelegen

werden begrensd. Dit bijzondere landschap

weg te berijden tot aan Giekerk. Hier beginnen

Vijversburg. Op Toutenburg kreeg hij in 1843

werd hoog gewaardeerd door de adel en de

de lommerrijke wegen en bouwvelden, welke

de opdracht van Johanna Lewe van Aduard

stedelijke elite. Mede dankzij de gunstige ligging

men, voorbij Sjoerda- State, van den heer A.

(weduwe van Johannes Galenus baron van

ten opzichte van Leeuwarden vestigden zij zich

Bruinsma en Heemstra-State van Mevr. Doua.

Sytzama). Hun zoon Douwe Jan Vincent baron

vanaf het einde van de zeventiende eeuw op

C. van Heemstra, Oenkerk en verder, voorbij de

van Sytzama bezat het nabij gelegen Rinsma

bestaande staten en stinsen en nieuw te bouwen

bezienswaardige, met zooveel smaak als kunst

State, waarvoor Roodbaard zeer waarschijnlijk

buitenplaatsen in de dorpen Oudkerk, Oenkerk

aangelegde plantsoenen van Stania-State, van

ook werkzaam was. Voor Vijversburg werd in

en Giekerk. Deze ontwikkeling zette zich voort

den Heer T.M.T. Looxma, het dorp Oudkerk

1844 een opdracht gegeven door Baudina

in de achttiende en negentiende eeuw, waarin

bereikt.3

Looxma en Nicolaas Ypeij. Baudina was de

onder andere regenten, rechters en rijk geworden

zus van Theodorus Marius Theresius Looxma,

kooplieden er hun buitenplaatsen stichtten.

getrouwd met Berendina Johanna Willinge, die na hun huwelijk in 1839 Stania State bewoonde.

In het Handboekje voor reizenden (1840) geeft

Ook voor De Klinze heeft Roodbaard in 1834 in

W. Eekhoff een beschrijving van het gebied. Het

opdracht van Arent Johannes van Sminia een

vormt een interessante en eigentijdse bron van

ontwerp gemaakt, evenals voor Heemstrastate.

de wijze waarop de omgeving rondom Stania

Daarmee vormt de Trynwâlden een waardevol

State beleefd werd.

erfgoedlandschap dat is aangelegd in de eerste helft van de negentiende eeuw.

3.

Uit: Friesland. Handboekje voor reizenden door de steden voornaamste oorden van de provincie Friesland, door W. Eekhoff, 1840

5

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

3 . H I STO R I E 3.1

FORMELE PERIODE NA 1730

Hofwegen

Formele aanleg

Stania State kwam omstreeks 1730 in handen

Na het overlijden van Van Haersma, in 1759,

Dankzij diverse historische bronnen (waaronder

van jonkheer Johan Hendrick (Hans) van

kreeg Stania State in korte tijd diverse eigenaren.

een bewaard gebleven plattegrond uit 1815 en

Haersma (1707-1759). Van Haersma liet het

De state kwam allereerst in het bezit van Jan

een uitgebreide beschrijving op een veilingbiljet

bestaande huis afbreken en gaf vervolgens de

de With (1715-1781) en zijn echtgenoot Wickjen

uit 1758) kan een beeld worden gevormd van het

opdracht tot de bouw van een nieuw woonhuis.

Minnema. Jan de With was commandeur bij de

ontwerp van Johann Hermann Knoop (1770-

Dit resulteerde in een gebouw met een sterke

Verenigde Oostindische Compagnie, waar hij

1768). De formele aanleg omvatte een uitgebreid

symmetrische gevel, met twee woonlagen onder

voer op het schip de Hofwegen. Nadat hij de

lanenstelsel rondom de omgrachte tuin van het

een zadeldak.

state had verworven, vernoemde hij zijn nieuwe

huis. De brede oprijlaan gaf toegang tot het

bezit naar het schip.

voorplein en het huis. Deze oprijlaan vormde de

Behalve aan het huis besteedde Van Haersma

middenas van het park, zowel aan de voorzijde

ook veel aandacht en middelen aan de tuin.

tot over de weg naar de lager gelegen visvijver

Hij gaf Johann Hermann Knoop (1700-1768)

(veengebied), als aan de achterzijde naar de

de opdracht om een tuin in formele stijl bij de

hoger gelegen bospercelen (zandrug). Deze

state aan te leggen. Knoop werkte als hovenier rond 1731 bij het Koninklijke buiten Mariënburg gelegen bij Leeuwarden, dat in bezit was van Maria Louisa van Hessen-Cassel, Prinses van Oranje. Tevens werd hij gevraagd voor de Prinsentuin omstreeks 1730 in Leeuwarden.

Over zijn ontwerp van Stania State, gaf Knoop in zijn boek Dendrologia (uit 1763) een beknopte beschrijving.4 ‘Van deze laatste ziet men ook fraaije en jonge Allees op de van wijlen de heer H.H. van Haersma, Grietman van Oostdongeradeel, nieuw aangelegde Buitenplaats, bij het Dorp Oenkerk, niet ver van het gemeld Oudkerk. Tot welk aanleg de Ordonnantie en Teikening door mij op zijn wel Ed. begeren, gemaakt is’ De aandacht die Van Haersma besteedde aan zijn buiten met omliggende tuin bleef niet onopgemerkt. In 1785 werd Stania State beschreven als: 'Stania (…) van nieuw af opgebouwd [is], door wijlen de heere Hans Hendrik van Haersma, in leven Grietman van Oostdongeradeel, die hier ook eene schoone plantagie heeft aangelegd.5'

4.

5.

6.

6

J.H. Knoop, Dendrologia of beschryving der Plantagiegewassen, 1763 In: Tegenwoordige staat van Friesland, 1785, naar: Staten en Stinsen Boschma, c.e.a Lucas Pieters Roodbaard, 1979, blz. 54

N

Reconstrucite ontwerp J. H. Knoop, 1815 (bewerking NO.ORDPEIL)

hoofdlaan werd versterkt door een dubbele rij

Het terrein aan de achterzijde van het huis

achterzijde van het huis. Deze kaart kan worden

linden en beuken. De zijlanen waren beplant

werd doorsneden door een stelsel van lanen.

beschouwd als een plan voor het bosbeheer.

met eiken. Een deel van deze bomen is nog

Opvallend zijn de waterpartijen in de middenas

Bij de plattegrond hoort een tabel die middels

aanwezig.

en aan de zuidzijde van het parkbos. Achter

nummering aangeeft in welk jaar de bossen

dit parkbos lagen nog grote percelen, die

op de opeenvolgende percelen kapbaar zijn

Het voorterrein werd aan weerszijden van de

vermoedelijk nutsfuncties kregen als hooiland,

en op welk bedrag de houtopbrengst van het

oprijlaan opgedeeld in twee tuinen met ieder een

bouwland of hakhout.

betreffende perceel is getaxeerd.

de weg en deze tuinen werden de 'restruimtes'

Een bijzondere verklaring van het gebruik van

De reconstructie van de formele aanleg is met

opgevuld met bebossing van hakhout, elzen

de gronden is aangegeven op de plattegrond

behulp van de rode potloodlijnen, die Roodbaard

op de lage delen en eiken op de hogere delen.

uit 1815, waarbij een onderscheid is gemaakt

altijd van de bestaande situatie aangaf op zijn

Vermoedelijk kan de detailtekening van het

tussen de omgrachte tuin rondom het huis, de

tekeningen, samengesteld.

doolhof ook binnen deze ‘restruimte’ geplaatst

twee tuinen aan de voorzijde en de oppervlakte

worden.6

van de bospercelen met vijverpartijen aan de

centraal gelegen vijver en vier parterres. Tussen

Noordelijke deel van het park (tekening Tresoar 172-30a st. nr. 535)

Plattegrond uit 1815 Tresoar, kaartnr. 734, item 537

7

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

12

8

11

4

7

9 5

6

3

1

10

24

3

2 16

16

17 18 19

13 14

22

14 21

23 20

15

N

Reconstructie ontwerp J. H. Knoop, 1815 (bewerking NO.ORDPEIL)

8

Beschrijving van de bezittingen behorende bij Stania State, zoals aangegeven op een Veilingbiljet uit 1758.7

1

Voor de huisinge een groot royale

16

de dwars-Cingel beplant met vier

schilplein (schelpenplein)

regels eyken-Bomen

2

met een Homey (= hamei, bij de

17

ter zijden de opreed ten Noorden een

landfriezen het inrijhek)

groot Hof, verdeelt in vier quartieren,

3

Aan weerskanten met fraye

beplant met exquisite Appel-, Peere-,

Lindeboomen en Hulsen- Hegjes

Pruime- en Karsse-Bomen

beplant

18

in 't midden een kom met Water,

4

ten Noorden een fraye Tuin daar in

rondsom door een lat-staketje

twee Bloemperken

afgeschut,

5

een droge Verdiepinge in een rondeel,

19

rondsom welke is een Espalier van

beuken-Hagen

exquisite Appel- en Peere- boomen.

20

en buiten om met ijperen dito; voor

6

't overige van deze Tuin verdeelt in vier

aan de weg twee sterrebosjes met

Perken, rondsom beplant met Taxen-

Else- en in de mids Linde-Bomen.

en Hulsen- Hagen,

21

Ten Zuiden de opreed een gelijk groot

7

aan de Noordkant een groot

Hof, als voren verdeelt in vier

Stakettinge met schone Persike- en

quartieren, als een met Kerse-bomen,

Aprikose-bomen,

en drie andere met Appel-, Peere- en

8

en drie Zomer-huizen of Zitplaatsen

Pruime-bomen, alle van de eerste

9

ten Zuiden de Huisinge een gelijke

Zoort,

Tuin van groote verdeelt in vier

22

in 't midden een kom met Water, het

quartieren, in 't midden beplant met

Rondeel en buiten om weder beplant

een onderhandze (kleine)

als in de Noorder-Hovinge,

beuken-Haag

23

voor aan de weg weder twee Bosjes

10

buiten om beplant met ijperen-Haag

van Birken-Bomen; rondom al 't geene

en opgaande Bomen, konnende deze

voorsz. is extra royale Cingels, beplant

Tuin dienen tot een keuken-tuin,

met Eyken en andere Bomen, zijnde

11

agter de Huisinge twee royale Bleeken,

't eene en andere ongemeen wel in

12

en van daar over een Brugje op de

;t Gewas, en groot plus mimus tien

Cingel uit te gaan, leggende de

Pondematen met en binnen Cingels.

Huisinge met 't geen voorsz. is rondom

24

Agter de Huisinge buiten de Cingel

in zijne Gragten.

nog een keukentuin ongeveer groot

13

Voor de Homey een royale opreed

een halve Pondemate rondom in zijn

beplant aan weerskanten met een

Geboomte, zijnde deze en andere

regel ongemeen fraye Linden,

plaatzen tot Moes- en Keuken- tuinen

14

en agter dezelve nog twee regels

het Rondeel beplant met onderhandze

geschikt, behoorlijk in; Zaad van

eyken-Bomen

allerley Aardvrugten in een

15

voor aan de weg weder met een

Huishoudinge benodigt.

gelijke Homey uitkomende

Entree Stania state (homey)

Gietijzeren brug (voortuin)

Beukenlaan

7.

Oude Hollandsche Tuinen, A.G. Bienfait, 1943, 282. Oorspronkelijk biljet bevindt zich in het Fries Museum (archiefnummer onbekend).

9

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

N

N

Kadastraal minuutplan 1832, Kavels en omschrijvingen

10

Kavels en eigenaren, 1832

D165 Bosch

Taetske Cats

D193 Weiland

Taetske Cats

Taetske Cats

D166 Plaziertuin of Bosch

Taetske Cats

D197 Tuin

Taetske Cats

J.H. Boelens

D170 Tuin

Taetske Cats

D198 Huis en Erf

Taetske Cats

D171 Huis

Taetske Cats

D199 Plazier Tuin of Bosch

Taetske Cats

D172 Tuin

Taetske Cats

D201 Bouwland

J.H. Boelens

D172a Water tot vermaak

Taetske Cats

D202 Weiland

J.H. Boelens

D186 Weiland

Taetske Cats

D203 Bouwland

J.H. Boelens

Op 11 februari 1821 werd het landhuis van Jhr.

De familie Cats was een bijzonder welgestelde

Du Tour wederom te koop aangeboden en

familie. Pieter Cats behoorde tot de meest

Het buiten bleef ook na het overlijden van Jan

uiteindelijk verkocht aan Taetske Medendorp-

vermogende inwoners van Friesland. Ook Taetske

de With nog enige tijd in bezit van zijn familie, tot

Cats (1746-1848) . Zij was getrouwd met Klaas

Cats was zeer welgesteld en bezat vele gronden

het in 1808 werd verkocht aan Jacob Nanning

Medendorp en was de nicht van de welgestelde

met bijbehorende (boeren)huizen.9 Bovendien

baron du Tour (1749-1823), getrouwd met Romelia

Pieter Cats (1763-1832) die in 1820 het buiten

werd ze in een akte uit 1830 met als beroep

Adriana de Kempenaer. Zij hadden de state

Oranjestein in Oranjewoud aankocht. Net als

negotiante (zakenvrouw) omschreven.10 In 1820

slechts gedurende korte tijd in bezit. In 1813 werd

bij Oranjestein werd ook bij Stania State Lucas

is er een borgstelling voor een bedrag van Fl.

de state getroffen door een brand. Hoe groot de

Pieters Roodbaard aangetrokken voor de

66.666,-.11

schade van deze brand was, is niet bekend. Wel

landschappelijke aanleg. Ook Pieters zus Anna

werd slechts twee jaar na de brand de state al

Cats gaf in 1824 bij haar buiten Welgelegen

Voor Stania State betaalde Taetske Cats ruim Fl

te koop aangeboden. Vermoedelijk was het niet

bij Deinum Roodbaard de opdracht voor het

18.000,-.12 Hiertoe behoorde: het huis, de stal, het

eenvoudig om een koper te vinden.

ontwerpen van een tuin in landschapsstijl.

koetshuis, de tuinmanswoning, de formele tuin en

3.2

LANDSCHAPPELIJKE PERIODE NA 1820

8

omliggende bouw- en greidlanden. Stania State

1

werd door de familie Medendorp-Cats vooral gebruikt als buitenhuis. Zowel Taetske Cats als haar dochter Christina (Stijntje) Medendorp, die in 1812 getrouwd was met Jan Hendrik van Boelens (1792-1865), hadden ook een stadswoning in Leeuwarden. Vrij kort na de aankoop van Stania State overleed Klaas Medendorp.13 Taetske Cats liet zich ook al voor het overlijden van haar man zakelijk vaak bijstaan door haar schoonzoon.14

2

Jan Hendrik van Boelens was lange tijd Ontvanger Generaal van Friesland en hij bekleedde in zijn latere leven ook belangrijke bestuurlijke functies. Zo was hij van 1840 tot 1851

3

burgemeester van Leeuwarden en nam hij zitting in de Staten van Friesland. Als burgemeester gaf hij Roodbaard de opdracht voor het Tournooiveld (1841), de Prinsentuin (1842) met de koepel, de Oldenhoofsterdwinger (1842) en de Verlaatsdwinger (1846). Vermoedelijk heeft hij ook

4

zijn stadstuin door hem laten aanleggen. In 1840 werd Van Boelens voogd van Popta Slot en ook in deze functie heeft hij Roodbaard betrokken bij de aanleg van de tuin in landschapsstijl.

N

Militair- topografische kaart 1811-1813 1.

De Klinze

2.

Eijzinga State

3.

Stania State

4.

Heemstra State

8.

Dr. G.A. Wumkes, Stads- en dorpskroniek van

Friesland (1800-1900), 1934 9.

Zie hiervoor bijvoorbeeld de OAT bijhorende bij het

Kadastraal Minuutplan 1811-1832 10.

Tresoar 26, 78016, 117 en 126 d.d. 23 april 1830 11.

Tresoar 26, 76025, 26 d.d. 10-2-1820 12.

R.L.P. Mulder-Radetzky, Staniastate te Oenkerk, 18, zie

ook Kadestraal Minuutplan, geen koopakte aanwezig 13.

Het jaar van overlijden is niet bekend, wel wordt

Taetske Cats in akten vanaf 1823 als weduwe vermeld 14.

Tresoar 26, 76023, 71 d.d. 22 februari 1819, NotariĂŤle

akten geven blijk van de volmacht die Cats Van

Boelens al in 1819 had gegeven.

11

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

N

Compositie voorterrein omstreeks 1821, (met bewerking NO.ORDPEIL formele periode

12

Reinstein

Zo kan Van der Aa aangehaald worden,

Voor Stania State – in deze periode Reinstein

die in het Aardrijkskundig Woordenboek der

geheten – is in 1821 een ontwerptekening

Nederlanden uit 1847 schrijft:

voor het voorterrein gemaakt. Wie uiteindelijk hiertoe de opdracht voor gaf is niet duidelijk

Voor ongeveer vijf en twintig jaren, toen zij

terug te voeren. Hoewel Taetske Cats de state in

Reinstein geheeten was, is dezen plaats door

eigendom had, wordt ook vaak haar schoonzoon

den Heer L.P. Roodbaard op de Engelsche wijze

Van Boelens genoemd als opdrachtgever. Van

zeer schoon aangelegd, op kosten van den

Boelens had wel gronden rondom Stania State in

toenmaligen bezitter den heer J.H. Van Boelens.15

bezit, maar niet de parkaanleg zelf.

Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) heeft in Friesland, Groningen en Drenthe een collectie aan indrukwekkende landschapsparken en -tuinen achtergelaten, waarbij hij als hovenier, aanlegger en architect betrokken was. Hij werkte zowel in de steden als in het buitengebied, in opdracht van adellijke en voorname families als ook van stadsbesturen, burgemeesters en grietmannen. De nog bestaande parken en tuinen vormen een indrukwekkende collectie van landschapsparken in Noord Nederland.

Zijn ontwerpstijl is karakteristiek door de afwisseling van compacte, kleinschalige perken en paden en de grootschalige ruimten van gebogen lijnen met lange zichtlijnen waardoor een afwisselend spel van hoog en laag, donker en licht en nat en droog te beleven is.

Deze landschapsparken geven samen met de nog aanwezige ontwerptekeningen van Roodbaard een uniek overzicht van zijn oeuvre. Een 30-tal originele tekeningen leveren een prachtig palet op van een kunstenaar die met cartografische symbolen een driedimensionaal beeld kon weergeven; de vista’s en het reliëf in combinatie met een karakteristiek gebogen lijnenspel is zijn handelsmerk.

Daarentegen is ook veel van Roodbaards oeuvre verloren gegaan en in de vergetelheid geraakt. Om een completer beeld te krijgen van zijn werkzaamheden in de drie noordelijke provincies in de eerste helft van de negentiende eeuw, is gestart met een cartografisch onderzoek naar de laag van landschapsparken in Noord Nederland in de periode van 1800 tot 1850.

Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van Kadastraal Minuutplan 1811-1832 en zo nodig de Netteplans 1887, de Topografisch Militaire Kaarten 1850-1864, (in het geval van Friesland) de Nieuwe Atlas van de Provincie Friesland van W. Eekhoff 1849-1859 en de Franse Militaire Kaarten 1811-1813 (van Drenthe).

Bron: Roodbaards Rijkdom, BONAS 2012 N

Stania State vanuit het huis gezien. Ontwerptekening voorterrein L.P. Roodbaard 1821

15.

A.J. Van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 1847

13

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

N

Ontwerptekening voor- en achterterrein omstreeks 1824, (met bewerking NO.ORDPEIL formele periode)

14

Behalve voor het voorterrein heeft Roodbaard

Wellicht speelden financiĂŤle redenen een rol in

Anders dan de familie Medendorp-Cats en

ook een ontwerp gemaakt voor het terrein

de verkoop van Stania State. Opmerkelijk is dat

Van Boelens, ging Looxma de state permanent

achter het huis. Hoewel de familie Medendorp-

niet Jan Hendrik van Boelens en zijn vrouw de

bewonen. Hij wijdde zich gedurende de rest

Cats en Van Boelens diverse ingrepen liet

state overnamen. Uiteindelijk werd de state in

van zijn leven vol overgave aan het beheer van

doorvoeren, werd de state in 1833 alweer te koop

1834 met omliggende gronden verkocht aan

Stania State en liet zowel aan de tuin als aan het

aangeboden. Vanaf 1831 zijn er bovendien

Theodorus Marius Theresius Looxma (1807-1876).

huis grote wijzigingen doorvoeren. Of Looxma

diverse advertenties bekend van hout- en

Van Boelens wordt in de betreffende koopakte18

al direct na aankoop zich permanent vestigde

grasverkopingen op gronden (de bezittingen) van

genoemd als gevolmachtigde van de Taetske

op Stania State is onduidelijk. In 1839 trouwde

Cats en Van Boelens. Ook zijn er in deze periode

Cats, dan weduwe van Klaas Medendorp.

hij met Berendina Johanna Willinge19, waarna

vele royementsakten van Taetske Cats bekend.

Looxma kocht de state met boerenhuis, schuren,

vervolgens hun kinderen allemaal in Oenkerk

Opvallend is dat alle gronden in de omgeving

eendenkooi, watermolen, singels, visvijver,

werden geboren.

rondom Oenkerk werden verkocht. In haar

bosland, bouwland, weiland en hooiland voor Fl

testament uit 1840 worden slechts nog enkele

28.000,-. Hij was een vermogend man geworden

onroerende goederen in het noordwesten van

tijdens de Franse Tijd en dankzij de nalatenschap

Friesland genoemd.17

van zijn gefortuneerde vader Age Looxma.

16

Ontwerptekening achterterrein omstreeks 1824

16.

Zie onder andere De Leeuwarder Courant 30-8-1833.

17.

Tresoar 26, 76068, 301 d.d. 30 oktober 1840, Tresoar

26, 78036, 184 d.d. 13 juni 1840, Tresoar 26, 79028,

1287 d.d. 20 juni 1845, Tresoar 26, 13005, 8 d.d. 17

januari 1832, Tresoar 26, 13005, 80 d.d. 26 juni 1832,

Tresoar 26, 13005, 35 d.d. 11 juni 1833 18.

Tresoar 26, 82021 7 d,d, 14 januari 1834 19.

Dochter van Jan Hendrik Willinge, die het

keuterhuisje in ieder geval tussen 1805 en 1813

verhuurde aan Pieter Harms Roodbaard, de vader

van Lucas Pieters Roodbaard. (zie ook Roodbaard's Rijkdom)

15

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

Kaart Stania State door Landmeter O.J. Schelfsma (1843), Fries Museum

Uitvergroting kaart Stania State door Landmeter O.J. Schelfsma (1843), Fries Museum

16

Een kaart uit 1843, gemaakt door landmeter O.J. Schelfsma Rijksontvanger te Oenkerk 20, geeft een beeld van de aanleg na de grootse werkzaamheden aan de tuin in de voorgaande jaren. Deze kaart is geen inmeettekening, maar geeft een aantal details weer; zoals de vijverpartijen met de verschillende bouwwerken.

Bijzonder detail is dat in juni 1843 twee potloodschetsen (‘Verdwenen prieel Armoede en Rijkdom, achterzijde’ en ‘Berg, voorterrein’) aangebracht werden door B.L.W. Mensing. Hij was gouverneur van de toen 14-jarige Jonker Hector van Sminia, wonend op De Klinze, waar Roodbaard de aanleg in 1834 heeft uitgevoerd.

Rond deze periode was Roodbaard wederom werkzaam op Stania State. In de literatuur wordt echter ook gesproken van 1843.

21

Berg voorterrein (potloodschets uit 1843), Fries Museum

Zeer

waarschijnlijk berust dit jaartal op een vergissing.

Behalve de verkoopakte van 14 januari 1834 is er namelijk ook een leverantie van boomkwekerij Wybren Krijns & Co te Joure van 29 maart 1834 bekend, in opdracht voor De Heer Robaard voor ’t Eerst Kommisje van boven overgezonden voor de Heer Looxma te Oenkerk.22 Roodbaard maakte opnieuw een ontwerp waarin het voor- en achterterrein met elkaar werd verbonden. Ook hiervan is de ontwerptekening, waarschijnlijk in 1834 gemaakt bewaard, gebleven.

Verdwenen prieel Armoede en Rijkdom, achterterrein (potloodschets uit 1843), Fries Museum

20.

21.

22.

Boschma, Lucas Pieters Roodbaard, 1979, blz. 54 A.G. Bienfait, Oude Hollandse Tuinen, 1943 blz. 283 (Dit jaartal wordt niet geverifieerd met een akte).

M.R. van der Spoel-Walvius, ‘Klanten Wybren Krijns & Co”. Bewerking van de dagelijkse aantekeningen (de zg. dagtafels) van de firma Wybren Krijns & Co (boomkwekers te Joure), 2012, 41.

17

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

Landschappelijke aanleg Van Stania State zijn drie ontwerptekeningen van L.P. Roodbaard bekend. Ze bevatten verschillende delen van de aanleg en zijn in verschillende fasen gemaakt.

De tekenstijl van de ontwerptekening van het voorterrein (1821) laat duidelijk zien dat het om een van de eerste tekeningen van Roodbaard gaat. De vijverpartij verbindt de twee vijvers uit de formele periode met de gracht. Deze vijvervorm is uniek in zijn oeuvre. Het is de enige vijver, die een groots landschappelijk decor vormt voor het huis ĂŠn zichtbaar is vanaf de weg. De verschillende glooiingen rondom de waterpartij en de hoge berg aan de wegzijde vormen een uniek arcadisch landschap, een van de mooiste composities die Roodbaard heeft ontworpen. De (voormalige, formele) middenas is omgevormd tot een spel van zichtlijnen, dat het huis met het landschap verbindt.

De tweede ontwerptekening (vermoedelijk 1824) is een aantal jaren later voor het achterbos gemaakt. Van dit ontwerp is alleen de vijverpartij aan de zuidzijde uitgevoerd. Hoewel beide tekeningen ongedateerd zijn, kan op basis van de tekenstijl vastgesteld worden dat dit ontwerp van latere datum is. Roodbaard heeft hier de regelmatige en uitgebalanceerde structuur van het voorterrein losgelaten. Belangrijke onderdelen in dit ontwerp vormen de vijverpartij aan de rechterzijde en de open ruimte (het Schapenkamp). Zowel deze groene weide, als de vijverpartij zijn voorzien van een slingerende vormentaal. Terwijl de voortuin een relatief open karakter heeft, heeft de achtertuin een meer bebost karakter, conform de formele situatie.

In de derde ontwerptekening (1834) verbindt Roodbaard het voor- en achterterrein met elkaar.

De verbinding is tot stand gekomen door het zuidelijke deel van de gracht te vergraven en aan te laten sluiten bij de vijver in het achterbos. Ook voor deze vijver heeft hij een deel van de formele vijver gebruikt. Met deze verbinding kreeg het ontwerp bovendien een meer diagonale structuur.

Opvallend is de overeenkomst met de vijverpartij van Oranjestein, qua vorm en gebruik van reliĂŤf.

Ontwerptekening Stania State (L.P. Roodbaard, omstreeks 1834)

18

N

Ontwerptekening voorterrein (omstreeks 1821)

Deze tekening is omstreeks 1834 gemaakt en

van de bijzondere padenstructuur als labyrint

wordt begeleid door onderstaande tekst:

is nog altijd waarneembaar. De tekening toont

Ontwerptekening achterterrein (omstreeks 1824)

slechts weinig wijzigingen aan ten opzichte van ‘Copij van Reinstein,

het ontwerp van de voortuin. De veranderingen

Zo als dezelve op heden na den nieuwen

die Roodbaard hier doorvoerde hebben vooral

anleg bevind. en de Oude ligging met sloten en

betrekking op het verbinden van de waterpartij.

grachten Zijn hier in geschetst door lynnen. alles

Daarnaast zijn nog enkele tuinsieraden gewijzigd.

is gemeten met gewoonne Treeden van ruym

Zo is het prieel van de berg verdwenen en is de

3 voeten Vriesemaat, als of nagenoeg gelijk

driepuntsbrug en een grot toegevoegd.

staande 108 Treden met 100 Nederlandsche Ellen. Deze kopi is na den aanleg genomen Door den Aanlegger van den Zelve’.

L.P. Roodbaard Net als bij de tekeningen van de voor- en achtertuin, is op de derde ontwerptekening met potloodlijnen de oude (formele) situatie zichtbaar.

Ook zijn er aanwijzingen uit vermoedelijk een latere tijd met potlood aangegeven. Opvallend is dat de tekening aan de noordzijde van het parkbos slechts ten dele is uitgevoerd. De aanleg

19

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

4

3

Locaties

1, tuin niet uitgevoerd

2, tuin niet uigevoerd

20

3, parkbos noordelijke singel niet uitgevoerd

3.3

PERIODE NA 1870

Looxma gaf opdracht tot ingrijpende verbouwing van het huis, waarbij het middendeel werd opgehoogd. Omstreeks 1874 werd nog een tuinschuur gebouwd. Omstreeks 1890 is de eendengrot aangelegd.23 Na het overlijden van Looxma in 1876 erfde zijn vrouw Berendina Johanna Willinge de state: ‘Ik legateer verder aan mijne meergenoemde echtgenoote Berendina Johanna Willinge mijne buitenplaats Stania State met woonhuizinge koetshuis stallingen koepels broeijerij en verdere gebouwen en getimmerten benevens alle mijne nalatenschap onroerende goederen gelegen onder het dorp Oenkerk zonder uitzondering.’24 Er is een plantlijst uit 1877 bekend met daarin de beplanting voor de broeierij. (zie bijlage 5 Bestellijsten beplanting Vlaskamp) Via het huwelijk in 1864 van hun dochter Catharina Theresia Looxma met Wilco Julius van Welderen baron Rengers kwam de state aan het einde negentiende eeuw in handen van de familie Rengers. In opdracht van Wilco Julius van Welderen baron Rengers werd achter het achterbos door Gerrit Vlaskamp tussen 1883 en 1893 een boomgaard aangelegd, waarvan een plantlijst uit datzelfde jaar bekend is.

Uniek is dat de tekening van de boomgaard met een drietal andere tekeningen bewaard zijn gebleven. In 1934 werd de state door Wilco Julius van Welderen baron Rengers verkocht aan het Sint Anthony Gasthuis in Leeuwarden.

Zij verkochten hun bezit echter al snel aan de heer Van Loon, die de state aan diverse partijen verhuurde. Omstreeks 1930-1940 werd het park uitgebreid met een fruittuin en de lange kweekbakken in de broeituin. Stania State deed dienst als jeugdherberg, conferentieoord, theeschenkerij en was de uithof van het Fries Museum. Rond 1970 werd Stania State verkocht aan de gemeente Tytsjerksteradiel, waarna het in beheer kwam van Staatsbosbeheer. Hierdoor werden tuin en bos opengesteld voor publiek.

Sinds 1978 huisvest het hoofdgebouw een adviesbureau.

4, De boomgaard door G. Vlaskamp (tusse 1883 en 1893)

23.

Zie hiervoor Lijst van rijksmonumenten, via wikipedia.nl 24.

Zie hiervoor het testament van T.M.T. Looxma in het

Tresoar: 26, 78089, 44 d.d. 14 maart 1865.

21

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

4. L E GE N DA VA N D E L AND SC HAPSST I JL 1

Een vergelijking is gemaakt van de ontwerptekeningen van 1821/1824 en 1834. De tekeningen laten de verschillende ontwerpgedachtes over de paden- en waterstructuur, de beplanting en tuinsieraden zien. De iconografische weergave

2

en symbolen, en de grafische precisie waarmee alle onderdelen van het park door Roodbaard werden aangeduid, vormen een waardevolle bron voor het opstellen van de legenda.

1821/1824

1834

1. Het gemak Met bomen en reliëf is in de uiterste hoek van het park een plek gecreëerd, die vermoedelijk een functie voor het ‘gemak’ heeft gehad. (bron: Magazijn van Tuin-

3

sieraaden, G. van Laar, 1802)

4

2. Kommavormige vijver De kommavormige vijver is uitgevoerd met opvallend reliëf . Dezelfde vijvervorm is zichtbaar op de tekening voor het parkbos van de Fraeylemaborg van G.A. Blum, 1802.

3. IJsvijver met functie als badhuis met badvijver Volgens overlevering is dit een ijsvijver geweest, maar de tekening uit 1834 geeft een plattegrond van een bouwwerk aan dat als badhuis kan worden geïnterpreteerd. (bron: Magazijn van Tuin-sieraaden, G. van Laar, 1802) 4. Middenas als landschappelijke zichtlijn

8

De formele middenas is in de landschappelijke aanleg

7

als ruimtelijk perspectief ontworpen met een zicht op de zuidelijke vijverpartij

5. Oneindige waterloop De beëindiging van het water is niet te beleven door de aanwezige beplantte hoogtes.

9

10

6. Prieel met eilanden Belangrijke plek in het park is het prieel aan het water

11

en de beleving van de eilanden.

7. Water als verbinding

13

12

Het water vormt de verbinding van het achterpark met het huis, de brug als tuinsierraad in deze zichtlijn.

14

19

8. Paden als labyrint Evenwijdige paden vormen het labyrint, de beplanting tussen de paden is besloten met oeverbegroeiing van

16

hulst.

9. Broeierij De broeierij is behouden als relict uit de formele aanleg, zowel op de tekening van 1834 en 1843 is de inrichting van deze broeierij aangeven met houten stek als omheining.

22

15

1821/1824

1834 10. Hoofdgebouw Door het verbinden van het voor- en achterterrein krijgt Stania State een kenmerkende entree met rondgang en aansluiting op de naastgelegen tuinen.

11.Gietijzeren brug met treurwilg Deze brug ligt in een zichtlijn vanaf het huis en vormt de entree naar het park aan de zuidzijde.

12. Solitairen in de middenlijn In de formele middenas liggen nu kleurrijke perken en eveneens nog monumentale solitaire bomen (rode beuk), daterend uit de formele aanleg.

5

13. Open plek in bosrand Deze open plek kan een functie als weiland hebben gehad

6 14. Vijver met treurwilg Deze vijver is in 1821 en 1834 op een zelfde wijze aangegeven, de treurwilg heeft aan de westzijde van de vijver gestaan

15. Padenverloop in de hoeken van het park Opvallend is het feit, dat in de uiterste hoeken van het park geen bijzondere plek of uitzichtpunt is ontworpen

16. De berg met driepuntbrug, brug en treurwilgen en grot Het meest karakteristieke beeld van Stania State is de berg met driepuntsbrug, houten brug, 2 treurwilgen en de grot.

17. Vijver met treurwilg

18

Deze vijver lijkt oneindig door te lopen achter de treurwilg en bosschage

17

18. Boomgaard Deze open plek in het bos is beplant geweest met vruchtbomen

19. Lijnenspel van water en glooiende oevers Dit lijnenspel is karakteristiek voor de ontwerpen van N

Ontwerptekening Stania State

Roodbaard, waarbij de solitaire bomen en perken ook de waarde van deze ruimte bepalen

(L.P. Roodbaard, omstreeks 1834)

23

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

5 . CU LTU U R HI STO RI SC HE WA ARD EST ELLIN G Op basis van de richtlijnen voor tuinhistorisch onderzoek wordt een

Tuinhistorische waarden

waarde toegekend aan de aanleg. Het is geen pleidooi voor musealiseren

De parkaanleg van Stania State als geheel heeft een unieke

of bevriezen van de aanleg. Naarmate de cultuurhistorische waarden

tuinhistorische waarde, aangezien na bijna 200 jaar nog altijd de laag uit

hoger zijn, moeten er krachtiger en sterker onderbouwde argumenten zijn

omstreeks 1834 herkenbaar is. De laag is voortgekomen uit de formele

om ze op te offeren of in te ruilen voor andere waarden of belangen

aanleg. Hoewel na Roodbaard Gerrit Vlaskamp (1834-1906) nog wel

(bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Richtlijnen tuinhistorisch

betrokken is geweest bij een uitbreiding van het park, is de aanleg verder

onderzoek. Voor waardestelling van groen erfgoed, 2012).

niet gewijzigd. Dit maakt het park van grote waarde.

De tuinhistorische waarden van Stania State is aan de hand van de lagenbenadering volgens de DNA-methodiek is beeld gebracht. Deze methodiek kent vier lagen:

N

Paden (labyrint)

24

N

Water en waterpartijen

1.

Grijs (paden en zichtlijnen):

-

bijzondere samenstelling assortiment solitaire bomen,

-

labyrint aan slingerpaden;

waarbij zowel gelet is op vorm, als op kleur;

-

zichtlijnen op belangrijke bouwwerken, of

-

unieke hoogtes; versterkt door

solitaire bomen.

bouwwerken of solitaire bomen.

2.

Blauw (water enwaterpartijen):

4.

Rood (hoofdgebouw, bijgebouwen en

-

veelarmige, slingerende vijverpartij;

tuinsieraden):

-

afwisseling van hoogtes en laagtes langs

-

grote afwisseling van nog bestaande

de oevers.

tuinsieraden, met name de bruggen;

3.

Groen (beplanting van tuin, park,

-

aanwerzigheid van de drie-armige brug;

moestuin en reliĂŤf):

-

locatie van het voormalige badhuis nog

-

perspectivisch gebruik van solitaire bomen

zichtbaar.

(bijvoorbeeld in stelsel van zichtlijnen);

N

Beplanting van tuin, park, moestuin en reliĂŤf

N

Gebouwen, bouwerken en tuinsieraden

25

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

De parkaanleg van Stania State heeft een

Bovenstaande opsomming betreft de waardering

Samenhang: Stania State binnen het oeuvre

beschermde status als rijksmonument. De

die aan de parkaanleg is toegekend in het

van Roodbaard

historische tuin- en parkaanleg heeft deze status

Monumentenregister van de Rijksdienst voor het

Vanwege de hierboven genoemde omvang

gekregen vanwege het algemeen belang dat het

Cultureel Erfgoed.

neemt Stania State ook binnen het gehele oeuvre

vertegenwoordigd:

van Roodbaard een bijzondere positie in. Daar

-

de tuinaanleg een typische Roodbaard-

De Richtlijnen voor tuinhistorisch onderzoek

komt bij dat dankzij de drie bewaard gebleven

plattegrond is met fraaie uitzichten,

(opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel

ontwerptekeningen ook de ontwikkeling van

slingerpaden, een veelarmige waterpartij,

Erfgoed in 2012) pleiten behalve voor een

het park en zijn ontwerper nauwkeurig is te

reliëfwerking, een kratervijver, een drie-

dergelijke contextuele waardestelling ook

reconstrueren. Roodbaard werkte wel vaker

armige brug en perken in boon- en

voor een cultuurhistorische waardestelling op

in verschillende fasen aan een parkaanleg,

ellipsvorm terwijl de romantische sfeer van

verschillend beschouwingsniveau, (van 'gebied’

dit geldt bijvoorbeeld voor de Prinsentuin in

de aanleg nog wordt versterkt door

tot aan ‘component’).

Leeuwarden en Lyndenstein in Beetsterzwaag.

treurbeuken op markante plaatsen;

-

in Roodbaards aanleg karakteristieke

Het gebied: Stania State binnen de Trynwâlden

de eerste tekeningen uit Roodbaards oeuvre

elementen van de oudere, formele tuin

De Trynwâlden kent een rijke collectie aan

betreft, terwijl de ontwerptekening van de hele

van J.H. Knoop behouden bleven: de

buitenplaatsen waarbij gedurende de eerste

parkaanleg dateert uit de periode waarin zijn

zichtas in de achtertuin en een deel van

helft van de negentiende eeuw tuin en in

carrière op het hoogtepunt bevond.

de oude gracht in de vijverpartij;

landschapstijl werden aangelegd. Vele parken

-

tuinhistorisch belang besloten ligt

Roodbaard, waaronder: Toutenburg, Vijversburg,

in de goed bewaarde aanleg in welk

De Klinze en Rinsma State.

verband de behouden gebleven

Nog altijd vormt dit gebied een waardevol

ontwerptekeningen van Roodbaard in

parkachtig landschap, ten noorden van

kunsthistorisch opzicht

Leeuwarden. De bijzondere waarde van Stania

zeldzaamheidswaarde bezitten;

State binnen deze collectie is het gevolg van de

-

de gaafheid van structuur en

De hand van Roodbaard is ook tegenwoordig

samenstellende elementen;

nog goed herkenbaar. Hoewel dit zeker ook

-

een functioneel-ruimtelijke relatie

Vijversburg, is Stania State uniek vanwege de nog

met de andere onderdelen van de

altijd aanwezige, grote omvang van het park.

historische buitenplaats bestaat.

Bijzonder aan de situatie in Stania State is dat de ontwerptekening van het voorterrein een van

werden bovendien aangelegd naar ontwerp van

nog relatief gave verschijningsvorm van het park.

geldt voor De Klinze en in mindere mate voor

Zichtas in de achtertuin, huidige situatie

26

Bij de vergelijking van de ruimtelijke kenmerken van Roodbaard en de ontwerptekening uit 1834 met het huidige park Stania State blijkt het park vrijwel geheel in originele staat. Na de aanleg volgens het ontwerp uit 1834 zijn geen wijzigingen in de tuin geweest. Dit maakt het park uniek. Met name het voorterrein geeft nog altijd een bijzonder beeld van het reliĂŤfgebruik en de perspectiefwerkingen die zo kenmerkend zijn.

Uitbreidingen van het park hebben wel plaatsgevonden. Aan de oostzijde is het park uitgebreid met een tuin.

Het padenstelsel vormt een zeer belangrijk element binnen de aanleg. De paden vormen de belevingsaders van het ontwerp en zijn hier als een labyrint door het park vormgegeven. Er zijn slechts enkele smalle paden toegevoegd, waardoor het mogelijk is geworden een kortere route te wandelen. En door het huidig gebruik als kantoor en horecagelegenheid zijn er toevoegingen gedaan zoals parkeerruimte en een route voor leveranciers. Verdwenen elementen betreffen alleen de bouwwerken.

Onder andere het prieel, het badhuis en de grot zijn in de loop van de tijd verdwenen.

Voor Stania State wordt de landschappelijke aanleg als uitgangspunt voor het toekomstbeeld ingezet.

Huidige situatie (Actueel Hoogtebestand Nederland)

27

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

6 . RU I MT E LIJ K P E R SPECT I EF 6.1

INLEIDING

In het ruimtelijk perspectief is de huidige situatie aangegeven. Aan de hand van de monumentenbeschrijving is een beeld gegeven van de (verdwenen) bouwwerken. De legenda van de landschapsstijl vormt de basis voor de tien ruimtelijke thema’s, die voor het toekomst perspectief van toepassing zijn.

Legenda 16

Hoofdgebouw Bijgebouwen Oranjerie met kweekbak Eendengrot Schutting Brug

17

Drie- armige brug

15 18

Bos

14

Laan Landschappelijke laan

19

7 13

Bomenrij Boomgroep

8

Solitair

11

9 10

Onderbeplanting

20

6 4

Haag

12

Gazon

Vijver met eiland Waterloop ReliĂŤf bij oever van vijver

2 Toegangspad

3

Hoofdpad Pad

3

4

6

5 1 N

Parkeervoorziening

28

Situatie Stania State 2014

6.2 BOUWWERKEN 1. Hekpijlers en hek Monument (nr. 519608) Ca. 1900 Aanwezig

8. Oranjeriekas

15. Eendengrot

Monument (nr. 519588)

Monument (nr. 519587)

Midden 19e eeuw

1890

Aanwezig

Aanwezig

2. Houten brug

9. Kweekbakken

16. Vermoedelijk

18e eeuws

Monument (nr. 519589)

badhuis

Aanwezig

Ca. 1930

1834 (L.P. Roodbaard)

Deels verdwenen

Verdwenen (Voorbeeld uit Magazijn van tuinsieraden)

3. Ronde bank

10. Lange kweekbak

17. Prieel bij vijver

Verdwenen

Monument (nr. 519590)

1834 (L.P. Roodbaard)

Ca. 1930

Armoede en Rijkdom

Aanwezig

Verdwenen (Tek. 1843 O. Schelfsma)

4. Grot

11. Hoofdgebouw

18. Brug

Ca. 1821

Monument (nr. 519581)

Aanwezig

Verdwenen

1854 Herbouwpand 1939 Uitbreiding pand Aanwezig

5. Drie-armige brug

12. Gietijzeren brug

19. Brug

Monument (nr. 519585)

Aanwezig

Aanwezig

6. Secundaire

13. Schuur

20. Zandstenen vaas

toegangshek

Monument (nr. 519584)

Monument (nr. 519584)

Monument (nr. 529434)

1874 (Lolke Dirks Doornik)

18e eeuw

Ca. 1950

Aanwezig

Fries museum

7. Secundaire

14. Bakstenen boerderij

21. Vijf tuinbeelden

toegangshek

Monument (nr. 519609)

18e eeuws

Monument (nr. 519585)

Ca. 1900

Fries museum

Aanwezig

Aanwezig

1834 (L.P. Roodbaard) Aanwezig

Aanwezig

29

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

Stinzenbeplanting

Reliëf

Zichtlaan en geen pad

6.3 RUIMTELIJKE THEMA’S

1. Reliëf

3. Zichtlaan/ zichtas

De landschapsstijl is door Roodbaard op eigen

Het park wordt gekenmerkt door een uniek reliëf

Het spel van zichtlijnen laat de relatie tussen de

wijze geïnterpreteerd en tot uitvoering gebracht.

met grote contrasten en varieert van flauwe

state en het park zien. Vanuit de state en het park

Roodbaard bracht compacte en geconstrueerde

tot (zeer) steile hellingen. Met name in het

zijn er verschillende zichtlijnen te ervaren, vaak in

gebogen lijnen en slingerende paden in relatie

voorterrein, is het reliëfgebruik in combinatie met

de richting van een fraai tuinsieraad (brug, prieel,

met zichtlijnen, waardoor wisselende doorzichten

het vijver bijzonder.

badhuis, etc.) De formele lanen zijn omgevormd tot zichtlijnen, waar de paden als slingerend een

ontstonden. Uniek is de combinatie van deze gebogen lijnen en het reliëf.

2. Water

Door analyse en vergelijking van de

Het water speelt een belangrijke rol in het

ontwerptekeningen en de bestaande Roodbaard

park. Het bepaalt de structuur en de oriëntatie

4. Paden

tuinen en parken, kunnen enkele ontwerpthema’s

in het park. Er zijn twee soorten waterpartijen.

De paden zijn de belevingsaders van het park.

worden vastgesteld die kenmerkend zijn voor

Grote vijvers (zowel voor- als achterterrein) en

De slingerende paden bieden een alsmaar

Roodbaard (bron: Roodbaards Rijkdom, 2012).

lange smalle watergangen die de vijvers aan

wisselend beeld op het park, de state en de

Het belang van deze kennis is met name voor

elkaar verbinden. Lopend langs het water en

bijzondere bouwwerken. Op Stania State zijn de

het toekomstig beheer en onderhoud groot.

over bruggetjes worden de state en de priëlen

paden van een labyrintachtige opzet waardoor er

Deze informatie (tien ontwerpthema’s) geeft

weerspiegelt in het water.

maar één route is om door het park te wandelen.

onderdeel van vormen

de mogelijkheid om een beeld te vormen van de wijze waarop Stania State destijds in landschappelijke stijl is aangelegd.

30

Opgaandgroen

Water als spiegel

Paden (grind met leemhoudend zand)

Details en lange lijnen

Belang van solitairen op bepaalde plekken

Groen voor nut en plezier

5. Details en lange lijnen

7. Ruimte-massa

9. Groen voor nut en plezier

Er is een verschil in karakter tussen het voor- en

Het park kent een duidelijke indeling van ruimte

Opvallend in de ontwerpen van Roodbaard is het

achterterrein. Het voorterrein kent meer details;

en massa. De flanken zijn dicht bebost waardoor

gebruik van de combinatie van groen voor nut

veel reliëf, taluds en bloemperken rondom de

het naar binnen gerichte karakter van het park

en plezier. De broeierij en boomgaard hebben

vijver. De ‘sierwaarde’ is hier groter dan in het

wordt versterkt. Het midden van het park, met

een wezenlijk onderdeel uitgemaakt van het

achterterrein. Daar heerst een bosachtig karakter

uitzondering van enkele solitaire bomen kent een

wandelpark, waar water met de bloemperken

met, verscholen in het bos bijzondere plekken

overwegend open karakter.

met prachtige solitairen het beeld hebben

gemarkeerd door bouwwerken.

Ook het voor- en achterterrein verschillen van

bepaald.

karakter. Het voorterrein kent een relatief open 6. Middellijn

karakter, de achtertuin is juist bebost.

10. Tuinsieraden

De middellijn wordt gebruikt als scheidslijn

In het park zijn opvallend veel tuinsieraden

van de twee flanken. De middellijn op het

aanwezig in de vorm van een 5-tal bruggen

achterterrein dateert uit de formele periode; een

8. Beplanting

(drietand brug, 2 gietijzeren bruggen en 2

lange rechte lijn temidden van de bosgebieden.

De solitaire bomen in de ruimte en langs de

houten brug (2x). Daarnaast zijn het prieel

In het voorterrein is de middellijn als waterpartij

vijver of watergangen zorgen voor afwisseling,

‘Armoede en Rijkdom’ aan het water en de

vormgegeven. Monumentale solitaire bomen

schaduw en schakering van licht en donker.

grot verdwenen. Het gebouw aan de IJsvijver is

staan aan weerskanten van deze middellijn

Bomen worden ook gebruikt om bijzondere

vermoedelijk een badhuis geweest en staat ook

geplaatst, zonder dat de aanleg een geometrisch

plekken zoals de priëlen te benadrukken.

aangegeven op de kaart van 1843. In de broeierij

karakter heeft.

staat de 19e eeuwse orangerie en schuur met kweekbak, daterend uit 1930. De nog aanwezige eendengrot bij de boerderij (omstreeks 1900) is omstreeks 1890 aangelegd.

De 18e eeuwse tuinbeelden en tuinvaas zijn niet meer in de tuin opgesteld (depot Fries Museum).

Middellijn

Solitaire bomen "Liriodendron Tulipifera"

Tuinsieraden

31

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

7. TO E KOMST P E R SPECT I EF

VII

V

VI III II

IV

I

Deelgebieden I

Vijver met berg

II

Huis met broeituin

III

Laan

IV Weide V

Parkbos met vijverpartijen,

badhuis en prieel

VI

Boerderij met erf

N

VII Boomgaard Situatie Stania State 2014

32

Legenda Hoofdgebouw Bijgebouwen Oranjerie met kweekbak Eendengrot Schutting Brug Drie- armige brug

Bos Boomgaard Laan Landschappelijke laan Bomenrij Boomgroep Solitair Onderbeplanting Haag Gazon

Vijver met eiland Waterloop ReliĂŤf bij oever van vijver

Toegangspad Hoofdpad Pad

N

Stania State toekomstbeeld

Parkeervoorziening Zichtlijnen

33

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

I

VIJVER MET BERG

Verjongen bos

03

04 02

01 Verwijderen conifeerachtigen

04

N

Algemeen:

1.

Verjongen bos; terugzetten heesters,

Vervangen zitbanken door passend meubilair in

rand- en onderbeplanting, toepassen

landschappelijke stijl (inspiratie Magazijn van

stinzenbeplanting;

Tuin-sieraden door G. van Laar 1802).

2.

Verwijderen conifeerachtigen; en

eventueel planten vruchtbomen;

3.

Herstel structuur bomenrijen; kappen

bomen, verwijderen onderbeplanting,

aanplant bomenrijen, planten

Herstel structuur bomenrijen

stinzenplanten;

34

4.

Variatie aanbrengen in

onderbegroeiing; planten heesterlaag

en stinzenplanten;

5.

Solitairen aanplanten;

-

2 treurwilgen

-

rode beuk

6.

Grind in hoofdpad aanvullen met

leemhoudend zand.

vervangen van zitbanken (meubilair)

II

HUIS MET BROEITUIN

05

03

07

Oranjerie met kweekbak

06 01 02

04

03

08

09 Herstel interactie gracht en binnentuin

N

1.

Herstel bestaande oranjerie, toepassen

nieuwe functie(s);

2.

Herstel bestaande kweekbak,

toepassen nieuwe functie(s);

3.

Herstel relatie gracht en binnentuin;

verwijderen schutting;

4.

Herstel nutskarakter; planten

fruitachtigen, besdragende struiken;

5.

Herstel voormalig bleekperk;

verwijderen haag;

6.

Herstel voormalig bloemperk;

verwijderen haag en terugzetten

Herstel voormalig bleekperk

beplanting; 7.

Verwijderen storende elementen

(stenen bollen als verkeerselement);

Vervangen van stenen bollen vervangen door natuurlijke

8.

Herinrichting terras; zorg voor

vormen (hout)

aansluiting bij park (routing en

vormgeving); 9.

Rododendron vervangen door gras met

enkele solitaire heesters;

10.

Herinrichting van toegang horeca.

35

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

III LAAN 03

02

01

Zichtbaar maken laanstructuur

N

1.

Zichtbaar maken van de

landschappelijke laan, behoud van de

monumentale solitairenl; uitdunnen

van bos;

2.

Uitdunnen jongere beukenbomen,

stimuleren eikenbomen en

Uitdunnen jongere beukenbomen

onderbeplanting; 3.

Verwijderen eik i.v.m. concurrentie/

scheefgroei.

Laan Landschappelijke laan

36

Verwijderen eik i.v.m. concurrentie

IV WEIDE

01 02

02

Planten bijzondere fruitsoorten

03

Versterken bosrand

N

1.

Planten van bijzondere fruitsoorten,

aanleg speelvoorziening

(zie bijlage 2; Lijst van beplanting

tot 1800);

2.

Versterken bosrand; toevoegen

gradiĂŤnt van rand- en

Versterken bosrand

onderbeplanting; 3.

Aanleg parkeerterrein, opnemen in

parkaanleg.

Aanleg parkeerterrein

37

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

V

PA R K B O S M E T V I J V E R PA R T I J E N 14 15 13 11 12 10

17

01

01

16

06 02

Verwijderen doorsteekjes

01

07 04

08 09

05

01

18 03

Aanplant struikvormers

06 N

Algemeen:

9.

Herstel zichtlijn voormalig badhuis en

Vervangen zitbanken door passend meubilair in

prieel; uitdunnen bomen en

landschappelijke stijl (inspiratie Magazijn van

stimuleren onderbegroeiing;

Tuin-sieraden door G. van Laar 1802)

10.

Behoud zicht op state; verwijderen

Verwijderen Berken

taxus;

38

1.

Herstel padenstructuur (labyrint);

11.

Verplaatsen zitbank bij vijver, met zicht

verwijderen/verkleinen ‘doorsteekjes’

op vijver;

(dwarsverbindingen);

12.

Herstel oevers; verwijderen opschot;

2.

13.

Plaatsen bank, met zicht op state;

paden;

14.

Vervangen picknickbank door bank

3.

Behoud van diversiteit solitairen zoals

passend bij Roodbaard-stijl;

o.a. haagbeuken;

15.

Herstel talud; aanvullen met grond;

4.

Zicht op state; verwijderen

16.

Benadrukken van oude eiken als

jonge beuken;

randbeplanting; verwijderen

5.

Herstel zichtlijn; verwijderen lindeboom;

concurrerende beukenbomen;

6.

Behoud van eiken als restant formele

17.

Waterpeil vrijstellen i.v.m. behoud

periode (landschappelijke laan);

vitaliteit eiken;

7.

Beplanten grondlichaam rondom

18.

Herstel groenstructuur; verwijderen

locatie voormalig badhuis;

eikenrij langs pad.

8.

Markeren locatie badhuis;

Aanplant struikvormers, (bosrand) langs

Herstel oevers

D E TA I L V I J V E R PA R T I J 07

08 09

07

01

03

Benadrukken reliëf

03

04 02 07

01

04

Locatie voormalig prieel

06 05

N

Nieuw pad

Te verwijderen bomen

Bestaand pad Herstel eilanden

1.

Benadrukken reliëf vijver; grondlichaam

inplanten met heesters;

2.

Zichtbaar maken locatie voormalig

prieel (verharding of kunstwerk);

3.

Reliëf zichtbaar; verwijderen opschot

langs oevers;

4.

Herstel eilanden; uitdunnen/

terugzetten heesters en boomvormers;

5.

Vervangen beschoeiing;

6.

Herstel zichtlijn tussen boerderij en

prieel; verwijderen van opslag

7.

Verwijderen (kastanje)bomen;

8.

Verlengen waterpartij;

9.

Beplanting aanbrengen.

Vervangen beschoeiing

39

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

VI

BOERDERIJ MET ERF

Verwijderen hulst, interactie met de berging

01

Eendengrot

N

1.

Herstel zichtlijn; verwijderen

bosschages (hulst en prunus).

Zichtlijn naar het huis

Boerderij

40

VII BOOMGAARD

04

Open ruimte, geschikt als boomgaard

01

02

03 ReliĂŤf en meubilair

N

Algemeen: Vervangen zitbanken door passend meubilair in landschappelijke stijl (inspiratie Magazijn van Tuin-sieraden, G. van Laar 1802) 1.

Herstel boomgaart met bijzondere

fruitrassen, te onderhouden door

vereniging; 2.

Aanleg paden;

3.

Herstel laan pad buitenrand;

4.

Zichtlijn naar het landschap.

De boomgaard door G. Vlaskamp (aanleg tussen 1883 en 1893)

41

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

LITER ATU UR LI J ST 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, 1847 Bienfait, A.G., Oude Hollandsche Tuinen, 1943 Boschma, C. e.a., Lucas Pieters Roodbaard, architect van buitengoederen, 1979 Craandijk, J., Wandelingen door Nederland met pen en potlood, Deel 2, 1876 Eekhoff, W., Handboekje voor reizenden door de steden en voornaamste oorden van de provincie Friesland, 1840 Elward, J., Karstkarel, P., Stinsen en States, Adelijk wonen in Friesland, 1990 Knoop, J.H., Dendrologia of beschryving der Plantagiegewassen, 1763 Kuiper, Y., Mulder-Radetzky, R.L.P., Voornaam wonen in en rond Leeuwarden, 1997 Laan- Meijer, E. van der, Ottens, W., Roodbaards Rijkdom, Landschapsparken Noord Nederland 1800-1850 Friesland, Groningen en Drenthe, 2012 Mulder-Radetzky, R.L.P., Staniastate te Oenkerk, 1988 Wielinga, R.J., Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Wielinga, R.J., Tuinhuizen in Friesland, 1983

(Bronvermelding is voor de belangrijkste onderdelen aangegeven op basis van bovenstaande literatuurlijst en archiefonderzoek)

42

Archieven

1838 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

Tresoar, Leeuwarden

Royement, akte is wel aanwezig Jacob Romein te Leeuwarden, schuldeiser

Websites

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp, schuldenaar

www.dekrantvantoen.nl

Bron:

Tresoar

www.dbnl.nl

Toegangsnr. :

26

www.stinseninfriesland.nl

Inventarisnr.:

76063

www.landschapsgeschiedenis.nl

Repertoirenr.:

138 d.d. 10 mei 1838

www.roodbaardsrijkdom.nl 1838 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch NotariĂŤle akten

Koopakte Betreft de verkoop van een huis, achterhuis, erf en tuin te Giekerk, koopsom

1820 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

fl. 400

Borgstelling

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Claas Medendorp, verkoper:

Betreft het Gouvernement, kapitaal fl. 66.666

Romke Binnes Kooistra te Oenkerk, koper

Taetske Cats te Leeuwarden

Bron:

Bron:

Tresoar

Toegangsnr: 26

Toegangsnr.:

26

Inventarisnr.:

76064

Inventarisnr.:

76025

Repertoirenr.:

284 d.d. 31 augustus 1838

Repertoirenr.:

26 d.d. 10 februari 1820

Tresoar

1840 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch 1820 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

Terruggave

Borgstelling

Betreft een testament

Betreft een kapitaal van fl. 66.666

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Taetske Cats te Leeuwarden

Bron:

Tresoar

Bron:

Toegangsnr. :

26

Toegangsnr: 26

Inventarisnr.:

76068

Inventarisnr.:

76025

Repertoirenr.:

301 d.d. 30 oktober 1840

Repertoirenr.:

126 d.d. 11 april 1820

Tresoar

1844 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch 1825 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

Depot

Volmacht, akte niet aanwezig

Betreft een olografisch testament

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Bron:

Bron:

Tresoar

Tresoar

Toegangsnr.: 26

Toegangsnr.: 26

Inventarisnr.:

76037

Inventarisnr.:

76075

Repertoirenr.:

290 d.d. 24 september 1825

Repertoirenr.:

8 d.d. 9 januari 1844

1831 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

1838 Leeuwarden, notaris J. Albarda Hzn

Borgstelling

Royement

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Bron

Bron :

: Tresoar

Tresoar

Toegangsnr. : 26

Toegangsnr.: 26

Inventarisnr.: 76049

Inventarisnr.:

78032

Repertoirenr.: 220 d.d. 26 juli 1831

Repertoirenr.:

86 d.d. 19 maart 1838

43

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

1840 Leeuwarden, notaris J. Albarda Hzn

1834 Bergum, notaris Adrianus Alma

Royement, akte niet aanwezig

Gemeente: Tietjerksteradeel

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp

Verkoping

Bron :

Tresoar

Betreft de verkoop van grasgewas

Toegangsnr. :

26

Jan Hendrik van Boelens te Leeuwarden, verkoper; en anderen

Inventarisnr.:

78036

Jacob Ypes Miedema te Oenkerk, koper; en anderen

Repertoirenr.:

184 d.d. 13 juni 1840

Bron:

Tresoar

Toegangsnr.:

26

1845 Leeuwarden, notaris C. Wiersma

Inventarisnr.:

13006

Royement, akte niet aanwezig

Repertoirenr.:

51 d.d. 7 juni 1834

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp 1819 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch

Bron : Tresoar Toegangsnr. :

26

Volmacht, akte niet aanwezig

Inventarisnr.:

79028

Teetske Cats te Leeuwarden, lastgever

Repertoirenr.:

1287 d.d. 20 juni 1845

Jan Hendrik Boelens te Leeuwarden, lastnemer Bron:

Tresoar

1832 Bergum, notaris Adrianus Alma

Toegangsnr.: 26

Gemeente: Tietjerksteradeel

Inventarisnr.: 76023

Verkoping

Repertoirenr.:

71 d.d. 22 februari 1819

Betreft de verkoop van houtgewas Jan Hendrik van Boelens te Leeuwarden, verkoper

1823 Leeuwarden, notaris E.E. Wielinga van Scheltinga

Bron:

Provisionele en finale toewijzing

Tresoar

Toegangsnr.: 26

Betreft de verkoop van greidland te Leeuwarden

Inventarisnr.: 13005

Albert Jans Boersma te Leeuwarden, verkoper

Repertoirenr.:

Gerke Gerbenzon te Leeuwarden

8 d.d. 17 januari 1832

Taetske Cats te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp, koper 1832 Bergum, notaris Adrianus Alma

Bron:

Gemeente: Tietjerksteradeel

Toegangsnr.: 26

Verkoping

Inventarisnr.: 77013

Betreft de verkoop van grasgewas

Repertoirenr.:

Tresoar

26 en 32 d.d. 18 april 1823

Jan Hendrik van Boelens te Leeuwarden, verkoper; en anderen Tjipke Jelles Biesma te Oenkerk, koper; en anderen

1830 Leeuwarden, notaris J. Albarda Hzn

Jan Jelles Biesma te Oenkerk, koper

Provisionele en finale toewijzing

Bron :

Betreft een zathe en landen te Schilkampen, koopsom fl. 24.725

Tresoar

Toegangsnr.: 26

Lodewijk Noe, apotheker te Leeuwarden, executeur testamentair

Inventarisnr.:

13005

Tewis Jacobs Bakker te Leeuwarden, verkoper

Repertoirenr.:

80 d.d. 26 juni 1832

Willem Schreuder, goud- en zilversmid te Leeuwarden, verkoper Willem Tjipkes Drayer te Leeuwarden, verkoper

44

1833 Bergum, notaris Adrianus Alma

Sjoerd Bouwes Stienstra, procureur te Leeuwarden, verkoper

Gemeente: Tietjerksteradeel

Teatske Cats, negotiante te Leeuwarden, weduwe van Klaas Medendorp,

Verkoping

koper

Betreft de verkoop van grasgewas

Bron:

Jan Hendrik van Boelens te Leeuwarden, verkoper; en anderen

Toegangsnr.: 26

Auke Romkes Kooistra te Oenkerk, koper; en anderen

Inventarisnr.: 78016

Bron:

Tresoar

Repertoirenr.:

Toegangsnr. :

26

Inventarisnr.:

13005

Repertoirenr.:

35 d.d. 11 juni 1833

Tresoar

117 en 126 d.d. 23 april 1830

1834 Leeuwarden, notaris P. Andreae Koopakte Betreft de verkoop van 3 percelen te Oenkerk, koopsom fl. 28.000 Jan Hendrik van der Boelens te Leeuwarden, verkoper voor zich en in kwaliteit Theodorus Marius Theresius Looxma te Leeuwarden, koper Bron:

Tresoar

Toegangsnr. :

26

Inventarisnr.:

82021

Repertoirenr.:

7 d.d. 14 januari 1834

1865 Leeuwarden, notaris H. Albarda Depot Betreft een olografisch testament Theodorus Marius Theresius Looxma te Oenkerk; bewaarplaats Stania State Oenkerk Bron:

Tresoar

Toegangsnr.: 26 Inventarisnr.: 78089 Repertoirenr.:

44 d.d. 14 maart 1865

45

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

BIJL AGE 1 P R I N C IPE PRO FI EL EN B1

F

F1

E1 E B A1

D

D1 C1

C A N

E 46

A

AA

B

BB

C

D

CC

DD

EE 47

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

BIJL AGE 2 LIJ ST VA N BEPL ANT I NG TOT 18 8 0

48

RoodbaaRds Rijkdom

220

Nederlandse naam

Abeel / Populier Abeel / Populier Esdoorn Esdoorn Esdoorn Esdoorn Esdoorn Zilveresdoorn

Vederesdoorn Paardenkastanje Berk Beuk

Beuk Eik Es Esdoorn

Iep Bruine beuk

Canadese populier Bonte tamme kastanje

Trompetboom Judasboom Judasboom Kornoelje Steenroosje Eik Eik Els Els Es Esdoorn Eik Es

Tamme kastanje / paardekastanje

Naam

BOmeN Abeli Abelij Acer cortica Acer cortica var Acer cortile Acer fol var Acer fol. Varieg Acer lanciniatuim

Acer negundo Aesculus Berk Beuk

Beuk Bonte eik Bonte es Bonte esdoorn

Bonte yp Bruine beuk

Canadese populier Castanje guina bont bl

Catalpa Ceris siliquestrum Cersis siliquestrum Cornus Daphoe cneorum Eik Eik met bonte bladen Els Elst Es Esdoorn Eyken Gele es

Gele kastanje

Castanea / Aesculus

Populus Populus Acer Acer Acer Acer Acer Acer saccharinum ‘Laciniatum’ Acer negundo Aesculus Betula Fagus sylvatica ‘Purpurea’ Fagus sylvatica Quercus Fraxinus Acer (platanoides ‘Drummondii’) Ulmus Fagus sylvatica ‘Purpurea’ Populus x canadensis Castanea sativa ‘Albomarginata’ Catalpa Cercis siliquastrum Cercis siliquastrum Cornus Daphne cneorum Quercus Quercus Alnus Alnus Fraxinus Acer Quercus Fraxinus

latijnse naam

lijst van beplanting tot 1880

Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom

Boom Boom

Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

type

Italiaanse populier Jasmijn Kastanje Kastanje / tamme kastanje Kastanje Bonte tamme kastanje

Italiaanse populier Jasminum Kastanen pumilas Kastanje

Treurbeuk

Rode kastanje Salix salvis Striatium esdoorn Tamme kastanje Tamme kastanje Tilia grandifolia Treur es Treurbeuk Treuresch

Treures

Kastanje / tamme kastanje Rode paardekastanje Wilg Esdoorn Tamme kastanje Tamme kastanje Zomerlinde Treures

Rode kastanje

Opgaande populier Plantanus Platte els Populier Populis codifolia Populus hetrophylla Quercus fol vari Quercustol Quercustolia Robinia vilcosa Rode acacia

Lijsterbes Linde Grootbladige linde / zomerlinde Populier Plataan Els Populier Hartbladige populier Hartbladige populier Eik Eik Eik Kleefacacia Rode acacia

Lijsterbes Linde Linde met grote bladen

Kastanje kwint Kastanje bonte bladen

Goudenregen

Gele pavia

Nederlandse naam

Gouden regen

Gele pavia

Naam

Fraxinus excelsior ‘Pendula’

Aesculus carnea Salix Acer Castanea sativa Castanea sativa Tilia grandifolia Fraxinus excelsior ‘Pendula’ Fagus sylvatica ‘Tristis’

Populus Platanus Alnus Populus Populus heterophylla Populus heterophylla Quercus Quercus Quercus Robinia viscosa Robinia pseudoacacia ‘Flemor’ Castanea

Castanea / Aesculus Castanea sativa ‘Albomarginata’ Sorbus Tilia Tilia platyphyllos

Aesculus flava ‘Vestitia’ Laburnum anagyroides Populus nigra ‘Italica’ Jasminum Castanea pumila Castanea

latijnse naam

Boom

Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom

Boom Boom

Boom Boom Boom Boom

Boom

Boom

type

LIJST VAN BEPLANTING TOT 1880 (ROODBAARDS RIJKDOM)

49

Grote witte pruim (witte Eijerpruim)

Pruim

Walnoot

Prunus domestica

Malus domestica Peppin d’Or Juglans regia

Balsemzilverspar Den Den Fijnspar Den Grove den Spar Lariks Ceders Weymouthden Weymouthden Zilverspar

Balz. Spar Den Fijne den Fijne sparren Groene den Grove den Grove spar Lariks Vauro cedrus Weymouthden pijn Wijmouts pijn Zilver spar

Appel

Douglasspar

Amerikaanse spar

Prunus armeniaca Ribes Rubrum Prunus dulcis Malus Malus Malus Prunus avium Prunus persica

Gewone vogelkers Kastanje Wilg Valse acacia Iep Lijsterbes Zwarte beuk

Vogelkers Wilde kastanje Wilg Wit acacia Yper Zware lijsterbes Zwarte beuk

Salix sepulcralis ‘Tristis’ Ulmus minor ‘Variegata’/ parvifolia nana ‘Variegata’ Prunus padus Castanea Salix Robinia pseudoacacia Ulmus Sorbus Fagus (syl. ‘Black Swan’ of (syl. ‘Riversii’) Pseudotsuga menziesii Abies balsamea Pinus Pinus Picea abies Pinus Pinus sylvestris Picea Larix Cedrus Pinus strobus Pinus strobus Abies

latijnse naam

Abrikoos Aalbessen Amandelboom Appel Appel Appel Kers Perzik

Treurwilg Veldiep

Treurwilling Ulmus fol variegates

vRucHtBOmeN Abrikoos Albessen Amandel Appel Biolen appel Doornse appel Dubbele maaikers Dubbele montagne perzik Goud pom (goud pepping) Groote noot

Nederlandse naam

Boom

Boom

Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer

Conifeer

Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom

type

Kers

Vijgenboom Gewone vogelkers Kers Appel Appel Appel

Pruim Peer Kers Peer Appel

Bei in soort

Vlamboose Zwaard vlier Blauwe druif

Albessen Engelse framboos Mespilus canadesis Pietercely vlier

Aardbei

Framboos Vlier Druif

Aalbessen Framboos Mispel Peterselievlier

BeSSeNStRuikeN/plANteN Asperge Asperge

Pruim Rietpeer Spaanse zoete kers Suikerpeer (suikerey) Tafelappel (Somer citroen appel) Vijg Vogelkers Vroege mij kers Vruchtbare appel Zoete appel Zoete veentje (veentjes appel) Zwarte harde kers

Kers Kweepeer Appel

Kers Kweekpeer Londen pipling tafelappel Meijkers Mijkers Moerbey Montagne perzik Peer Pondspeer Kers Kers Moerbei Perzik Peer Peer

Peer

Nederlandse naam

Herfst bergamot peer

Naam

Fragaria

Asparagus officinalis subsp. Officinalis Ribes Rubrum Rubus idaeus Mespilus Sambucus nigra Laciniata Rubus idaeus Sambucus Vitis vinifera

Prunus avium

Pyrus communis Bergamotte d’Automne’ Prunus avium Cydonia oblonga Malus domestica ‘London Pepping’ Prunus avium Prunus avium Morus Prunus persica Pyrus Pyrus communis Grand Monarque Prunus domestica Pyrus Prunus avium Pyrus Malus domestica Citron d’ete Ficus carica Prunus padus Prunus avium Malus Malus Malus

latijnse naam

Vaste Plant

Heester Heester Klimplant

Heester Heester Heester Heester

Groente

Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom Boom Boom Boom

Boom Boom Boom

Boom

type

RoodbaaRds Rijkdom

221

50

Naam

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

RoodbaaRds Rijkdom

222

51

Zuurbes Hulst Kamperfoelie Netelboom

Struikpaardenhoefklaver Hippocrepis emerus Meidoorn Crataegus Rood peperboompje Daphne mezereum

Japanse notenboom

Goudbonte hulst

Hulst

Gewone vogelkers

Meidoorn Duindoorn

Berberus Bonte hulst Caprifolium Cetis orientalis

Corronilla emerus Crataegus aria Daphum miserum

Genko byloba

Goud bont hulst

Goud hulst

Grote vogelkers

Haagdoorn Hippophae rhamnoides

Hulst

Kardinaalsmuts Kers Laurier Laurierkers Kardinaalsmuts Wasgagel Ganzerik Sumak Gifsumak Rode kornoelje Wilg Sneeuwbal Spierstruik Duitse tamarisk Zilver hulst

Ilex fol aurees

Iuonymys verrucosus Kers Laurier deportugal Laurier kers Luinijmus vulgaris Myriea cerficera Pahentillia fructilosa Rhus corriarria Rhus radcans Rode cornus Salix myrhi folia Sneeuwbal Spiaea creata Tamarix germanica Zilver hulst

Hulst met laurier bladen Hulst Hydranger arboreceus Hortensia Ilex aurees Hulst

Duivelswandelstok Zuurbes

Aralia spinoa Berberis line

Crataegus monogyna Hippophae rhamnoides Ilex Hydrangea arborescens Ilex aquifolium (‘Rubricaulus Aurea’) Ilex aquifolium (‘Rubricaulus Aurea’) Euonymus verrucosus Prunus avium Laurus (azorica) Prunus laurocerasus Euonymus europaeus Myrica cerifera Potentilla fruticosa Rhus coriaria Rhus radicans Cornus sanguinea Salix myrtilloides Viburnum Spiraea crenata Myricaria germanica Ilex aquifolium ‘Argenteomarginata’

Prunus padus

Ilex aquifolium ‘Aureomarginata’ Ilex

Ginkgo biloba

Berberis Ilex Lonicera caprifolium Celtis occidentalis

Aralia spinosa Berberis linearifolia

Juniperus Juniperus

Jeneverbes Jeneverbes

HeeSteRS Jenever Uniperus

latijnse naam

Nederlandse naam

Naam

Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester

Heester

Heester Heester Heester

Heester Heester

Heester

Heester

Heester

Heester

Heester Heester Heester

Heester Heester Heester Heester

Heester Heester

Conifeer Conifeer

type

zAAiGOeD Witte claver

vASte plANteN Lelie gewas Daliaas Goud bloem Pioen Salvix salvia Stokroos Reseda

Zanthopylum ckava herulis

flore pleno Rododendron Roos Sering Spiread hypericifolia Tulpenboom

Periploca graela Philadelphus nana

Maant rozen

Franse sering Geldersche roos Kalmia

Fransche sering

Colutea arborescens Colutea gele bloem Colutea sanguinea

Caliantis floridus Andromeda Azalia Colutea arbones

Krentenboom Rood camperfolie

Canal roos Celastrus bulbatug Klimop

Naam

Trifolium repens

Dahlia Callendula officinalis Paeonia Salvia Alcea rosea

Dahlia Goudsbloem Pioen Salie Stokroos

Witte klaver

Lilium

Lelie

Zanthoxylum clava-herculis

Rhododendron Rosa Syringa Spiraea hypercifolia Liriodendron / Magnolia

Philadelphus

Boerenjasmijn Rododendron Roos Sering Spierstruik Tulpenboom / valse tulpenboom Chinese peper

Periploca graeca

Rosa

Syringa chinensis Viburnum opulus Kalmia

Syringa chinensis

Colutea arborescens Colutea arborescens Colutea sanguinea

Calycanthus floridus Pieris Rhododendron Colutea arborescens

Amelanchier Lonicera xylosteum

Rosa Celastrus orbiculatus Hedera

latijnse naam

Melkwingerd

Rozen

Franse sering Gelderse roos Laurierroos

Franse sering

Blazenstruik Blazenstruik Blazenstruik

Meloenboompje Pieris Rododendron Blazenstruik

Krentenboompje Rode kamperfoelie

Roos Boomwurger Klimop

Nederlandse naam

Vaste Plant

Vaste Plant Vaste Plant Vaste plant Vaste Plant Vaste Plant

Bol-/knol-

Sierheester

Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester

Sierheester

Sierheester

Sierheester

Sierheester Sierheester Sierheester

Sierheester

Sierheester Sierheester Sierheester

Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester

Klimplant Klimplant

Klimplant Klimplant Klimplant

type

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

BIJL AGE 3 NOTAR Iﾃ記 E AK T EN

52

53

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

1834 Leeuwarden, notaris P. Andreae Koopakte Betreft de verkoop van 3 percelen te Oenkerk, koopsom fl. 28.000 

Jan Hendrik van Boelens te Leeuwarden, verkoper voor zich en in kwaliteit



Theodorus Marius Theresius Looxma te Leeuwarden, koper

Toegangsnr:

26

Inventarisnr: 82021 Repertoirenr:

54

7d.d. 14 januari 1834

Voor Meester Pieter Andreae openbaar notaris residerende te Leeuwarden

Alle welke vastigheden in de perceelsgewijzer kadastrale legger van de

in het district Leeuwarden den Provinicie Vriesland en in tegenwoordigheid

gemeente Giekerk zijn vermeld onder Oenkerk Sectie C Nummers een

van de hierna genoemde getuigen zijn gecompareerd de Heeren Meester

honderd vier en dertig tot en met een honderd veertig a een honderd een

Jan Hendrik van Boelens, Administrateur van 't Rijks schatkist in de Provincie

en veertig, en een honderd twee en veertig, een honderd negenenzestig,

Vriesland wonende te Leeuwarden voor zich zelven en zich gedragende

een honderd zeventig en een honderd eenenzeventig, sectie D nummers

als gevolmagtigd van en de rato caverende (..?..) voor vrouwe Taetske Cats

een honderd vijfenzestig, een honderd zesenzestig, een honderd zeventig

weduwe van den heer Klaas Medendorp buiten beroep wonende aldaar

tot en met een honderd twee-enzeventig en een honderd zesentachtig,

requirant ter eene en de Heer Theodorus Marius Theresius Looxma buiten

een honderd drieennegentien, een honderd zevenennegentig, tot en

beroep ingelijks wonende aldaar gerequireerde ter andere zijde welke

met een honderd negenennegentig en tweehonderd een tot en met

hebben verklaard dat de Requirant aan den gerequireerde uit de hand heeft

tweehonderd drie en de eerste elf perceelen aangekocht door Vrouwe

verkocht navolgende vastigheden alle gelegen te en onder Oekerk als:

Taetske Cats, weduwe van den heer Klaas Medendorp voormeld en met het

Ten eersten eene Huizinge, gekwoteerd nummer dertig met stalling en

eerste perceel grootendeels en het tweede tot en met het achtste perceel

koetshuis benevende tuinen en singels (…) dezelve groot ongeveer vier

gedeeltelijk volgens notarieel en behoorlijk geregistreerd contract van den

drie vierde bunders, Ten tweede eene boere huizinge gekwoteerd nummer

vier en twintigste february achttien honderd een en twintig en zesendertig

eenendertig met schuuren erf groot dertien roeden twintig ellen, Ten derden

roeden, begrepen onder het eerste perceel, volgens onderhansch contract

ongeveer drie zeventiende bunders boschland achter het eerste perceel,

gezegd is (..) te Leeuwarden, ten zesentwintigsten april achttien honderd

benevens een singel van opgaande boomen daarin langs loopenden, Ten

drieentwintig deel 10 folios 11 case 3 enz. ontvangen vijftien guldens en

vierden ruim twee een/vijfde bunder boschland de oude kooy genaamd

twaalf cents voor regt en verhogingen geteekend/ Gratama en nader den

benevens de singel van eiken boomen daarbij liggende, Ten vijfen ruim

vijfentwintigsten april 1825 ontvangen voor regt daar boven vijftien guldens

twee een/vijfde bunders boschland ten noorden van het eerste perceel,

twaalf cents geboekt deel 12 fol. 14 case 6 dez onderste akten getekend

Ten zesden ruim een tweede bunders bouwland ten zuiden van het eerste

Het negende erkende perceel volgens notarieel en behoorlijk geregistreerd

perceel, Ten zevende ongeveer twee, drie/vijfde bunder weiland aan den

contract van den vierden november achttien honderd negenentwintig

westkant van den (…) met een vischvijver hierin gelegen benevens de

overgeschreven te kantore der hypotheken te Leeuwarden den zeventienden

watermolen daarop staande, Ten achtsten ongeveer vier, bier/vijfde bunder

diengenaamd in deel een honderdacht onder nummer tweeën-vijftig het

weiland naast het vorige perceel, Ten negenden ruim twee, een/ vijfde

elfde perceel volgens notarieel en behoorlijk geregistreerd contract van den

bunder weiland ten oosten van het vierde perceel, Ten tienden ruim twee,

dertigste mei achttien honderdnegen en twintig, overgeschreven ten kantore

negen/tiende bunders bouw en weiland en twee stukken van ruim een,

der hypotheken te Leeuwarden den negentienden juny dezelfden jaars

vier(...) bunder en ruim een, een/tiende bunder naast elkander ten noorden

in deel een honderd zes onder nummer zeven en twintig zijnde volgens

van het vorige perceel, Ten elfden ongeveer een, een/tweede bunder

verklaring van den Heer Comparant Verkooper van het eerste tot en met het

weiland zijnde het westelijk gedeelte van de zoogenaamde lage Denne,

achtste perceel geregistreerd in de register der hypotheken bij den zelven

Ten twaalfden ruim negen, een/tweede bunders hooiland de groote denne

bekend. – het twaalfde perceel aangekocht door den heer Comparant ten

genaamd en eindelijk ten dertiende ongeveer een, een/tweede bunder

kooper in eigen naam volgens onder handsch contract geregistreerd te

bouwland

Leeuwarden den eersten mei achttien honderd een en twintig deel zeven

folio honderd negen case drie enz. ontvangen vijfenzeventig guldens twaalf

dertigste gedeelten van drie land florenen en eindelijk het dertiende perceel

en een halve cents voor regt en verhoogingen geteekend Haije Beekkerk en

onder nummer acht tot een vierde lands floreen en het tweede perceel …

daarvan gene overschrijving in de registers der hypotheken bij den zelven

van floreen zijnde voorts alle perceelen verkocht voor zooverre toepasselijk

bekend en eindelijk het dertiende perceel aangekocht door denzelven

met al het geen daaraan den band spijker en nagelvast is, op en aan

volgens het notarieel en behoorlijk geregistreerd contract van den zeven

behoort als mede met de pael of vijver water tot vermaak moerassen en

den juny achttien honderd zesentwintig over geschreven ten kantore der

vrije opvaart alles in zoo verre daartoe en aanbehoort verder zoo groot en

hypotheken te Leeuwarden den dertiende (…) in deel een en zestig onder

klein goeden (…) dezelve zijn zonder dat meting (…) of overmaat plaats zal

nummer twee en vijftig en is deze koop aangegaan volgende voorwaarden:

hebben en met alle zoodanige lasten en (…) als daarop mogen leggen

artikel 1: dat de kooper zal betalen voor het eerste tot en met het elfde

en met driften, voet en gangpaden als van ouds niet uitzondering nog van

perceel de som van zes en twintig duizend een honderd vijftig guldens

een voetpad langs het tweede perceel welk vroeger daarmede is bezwaard

en voor het twaalfde en dertiende perceel de som van een duizend

geweest voors met het onderhoud van wegen, dijken, vaarten, sloten, pijpen,

achthonderd vijftig guldens en alzoo tezamen in het geheel de som van

dammen, zeilen, houten bruggen, steigers, voet en gang paden, pompen,

achtentwintig duizend guldens van honderd cents het stuk in klinkende

zijlen en waterlozingen en (…....)

naar te gangbaar en vrij geld in een termijn bij het passeren dezer

Artikel 4 dat de hoeder als mede de vrije aanvaarding op den vijftiende

artikel 2 dat de kooper daar te boven bij het passeren dezer zal betalen de

oktober achttienhonderd drie en dertig voor den kooper zijn ingegaan

som van een duizend guldens en daarvoor zal ontvangen alle roerende

zullende de lasten sedert de aanvang van den jare achttien honderd vier en

goederen op en van het eerste perceel aanwegend met uitzondering alleen

dertig voor deszelfs rekening loopen.

van meubelen en huisraad.

Artikel 5 dat de verkooper op die voornaam den aan den kooper het

Artikel 3 dat zijn verkocht bezwaard met en aangeslagen in het floreen

gekochte overdraagt hem stelt in de ledige en actuele po(...) in eigendom

kohier van Tietjerksteradeel dorp Oenkerk het eerste perceel onder nummer

van hetzelve aanneemt dat vrij te leveren en voor de (…). Verders hebben

zes tot vierlands floreren het derde perceel onder nummer een tot een lands

partijen tot nakoming deze verklaard te verbinden (...) zoo naar regten en

floreen en onder nummer zes wegens ruim een, vier/vijfde bunder tot een

heeft de verkooper verklaard den geheele koopings van de vastigheden

tweede lands floreen het vierde perceel onder nummer een tot een tweede

alsmede die van de roerende goederen te hebben ontvangen en

lands floreen het vijfde perceel onder nummer zes wegens ruim een, een /

diensvolgens den kooper deze tevens te passeren voor eene absolute

tiende bunder tot eentweede lands floreen. Het zes perceel ondernummer

kwetante. Gedaanen gepasseerd te Leeuwarden ten huize van den heer

een tot een vierde lands floreen, het zevende perceel onder nummer zes

Kooper op heden den veertienden january achttien honderd vier en dertig

tot een, een/vierde lands floreen, het achtste perceel onder het nummer

in tegenwoordigheid van Jelle Schmidt Kleermaker en Harmanius Schmitz

een tot eenlands floreen het negende perceel onder het nummer vier tot

Vermeren Glazenmaker beide wonende te Leeuwarden als verzochtte

zes/zevende gedeelten van twee lands floreen, het tiende perceel onder

Getuigen en hebben de comparante benevens de getuigen ik notaris na

nummer acht en wel het eerste stuk van dat perceel tot een/ deze gedeelte

voorlezing deze getekend welke als (…) verbleven onder mij Notaris

van een een vierde lands floreen en het ander tot drie/vierde gedeelten van een vierde landfloreen, het elfde perceel onder nummer drie tot een tweede lands floreen het twaalfde perceel onder nummer drie tot dertien/

55

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

BIJL AGE 4 R I J KS MO NUMENT Omschrijving tuin HISTORISCHE BUITENPLAATS STANIA STATE. In structuur en detail gaaf bewaarde historische buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BERGING (3), TOEGANGSHEK (4A), SECUNDAIR TOEGANGSHEK (4B), BRUG (5), TUINVAAS (6), EENDENGROT (7), ORANJERIEKAS (8), KWEEKBAK (9), KWEEKBAK (10), HEKPIJLERS EN HEK (11), BOERDERIJ (12).

Waarschijnlijk stond al in de zestiende eeuw een omgrachte state op de plaats van het huidige hoofdgebouw, echter in 1664 werd dit bouwwerk "vernietigde Edele State" genoemd. Als stichters worden Jeppe van Stania en zijn vrouw Margaretha genoemd. Omstreeks 1740 volgde nieuwbouw door Hans Hendrik van Haersma (grietman van Oost-Dongeradeel). De formele tuinaanleg uit 1745 was van Johann Hermann Knoop. In 1813 brandde het gebouw grotendeels af. Het huidige hoofdgebouw van Stania State dateert uit 1855 en werd gebouwd in opdracht van Theo Looxma die gebruik maakte van onderdelen van het door brand geteisterde gebouw (betimmeringen, muren en schouwen). In opdracht van mr. J.H. Boelens wijzigde Lucas Pieters Roodbaard (1782-1855) omstreeks de jaren twintig van

Waardering

de negentiende eeuw in twee fasen de formele aanleg van Knoop in een landschappelijk-romantisch park. De laan in de as van de achtertuin is een

De HISTORISCHE BUITENPLAATS STANIA STATE is van algemeen cultuur-,

restant van deze formele aanleg, zo is ook een deel van de omgrachting

architectuur- en tuinhistorisch belang want :

ĂŹn de vijverpartij van Roodbaard opgenomen. De buitenplaats grenst met de voorzijde (west) aan de Rengersweg, t.w. de weg tussen Oentsjerk en

-

het hoofdgebouw uit omstreeks 1855 bezit ouderdoms- en

Aldtsjerk, met de noord- en oostzijde aan agrarische gronden van derden en

zeldzaamheidswaarde binnen het bestand van de Nederlandse

aan de zuidkant aan de sloot langs de Dr. Kijlstraweg. Op hoofdlijnen heeft

bouwkunst;

de plattegrond van de buitenplaats Staniastate een rechthoekige vorm. Op

-

het hoofdgebouw is in uitwendige staat en inwendige

de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex

verschijningsvorm, onder meer bestaand uit hoofdindeling,

alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De boogvormige

materialen en constructieve elementen alsook detaillering gaaf

brug van smeed- en gietijzer voor het huis werd omstreeks 1980 gebouwd

behouden gebleven;

(door Werkvoorzieningsschap Noord-Oost Friesland naar ontwerp van Lolke

-

de parkaanleg van Lucas Pieters Roodbaard is goed bewaard

Doornik) maar is niet ouder dan vijftig jaar en komt als gevolg niet voor

gebleven, met name de voortuin is nauwelijks gewijzigd terwijl

wettelijke bescherming in aanmerking

tevens het oorspronkelijke ontwerp bewaard bleef het geen

zeldzame en uitzonderlijke waarde voor de geschiedenis van de

Nederlandse tuinaanleg inhoudt;

-

de parkaanleg is representatief voor het oeuvre van Roodbaard

en omdat weinig van Roodbaards oeuvre behouden bleef, is hier

Stania state, hoofdgebouw

sprake van zeldzaamheid;

Stania state, historische tuin- en parkaanleg

-

in zowel het hoofdgebouw als in de tuinaanleg karakteristieke

519583 Berging

elementen uit oudere woon- en gebruiksfasen waarneembaar

519584

Secundair toegangshek (4B)

zijn in met name de rechte laanstructuur aan de achterzijde, in de

519585

Drie-armige houtenbrug

as van het huis (als relict van de oude formele aanleg) terwijl

Zandstenen tuinvaas

in het huis oud muurwerk aanwezig is, afkomstig van een

De eendengrot

voorganger op dezelfde plaats;

519588 Oranjeriekas

-

Staniastate biedt een ontwerpkunstige eenheid van huis en

519589 Kweekbak

aanleg, zijnde een van de meest compleet bewaard gebleven

519590

Lange kweekbak

buitens in Friesland;

Hekpijlers en hek

-

Stania state voorziet op basis van opstallen en aanleg, sierende

Voormalig bakstenen boerderij

hoedanigheden en utiliteits-uitingen in een opmerkelijk

529434 Toegangshek (4A)

veelzijdig en samenhangend spectrum van historische

belevings- en ervaringsmomenten.

Monument nummer 519851 519582

519586 519587

519608 519609

56

BRIM-kaart Stania State Overzicht fotopunten

Legenda Begrenzing groen rijksmonument Fotopunten

punten onderdeel Bruggen Recreatieve voorzieningen Solitaire bomen en boomgroepen

25 32

8

16

28 27

4 1

11

3

35

31

onderdeel Hagen

9

2

15

34

lijnen

5

Schutting

7

Waterpartijen en waterlopen

10 6

21

Wegen en paden 22

12

23

Laanbeplantingen (illustratief)

19

26

14

24

20

18 17

13

29 30

vlakken onderdeel Parkweide Wegen en paden Waterpartijen en waterlopen Heestergroepen Gazon Parkbos Solitaire bomen en boomgroepen Bos

0

90

180

360 Meter

Datum: 1-12-2010 Kartografie: Mark Brunsveld

Eigendom Staatsbosbeheer

57

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

BIJL AGE 5 B E ST E LL I JST EN BEPL ANT I NG V LAS K A MP

58

Plantlijst broeierij (1877)

Plantlijst parkuitbreiding boomgaard (1883)

59

S TA N I A S TAT E O E N K E R K

COLOFON STANIA STATE – OENKERK HISTORIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF IN OPDRACHT VAN: STAATSBOSBEHEER ADVISEUR: N0.0RDPEIL LANDSCHAP.STEDENBOUW 11 JUNI 2014 614 00 401 60