Dorpsvisie Veessen en Vorchten by NOORDPEIL landschap.erfgoed

Dorpsvisie Veessen en Vorchten met uitvoeringsprogramma

Voor u ligt de dorpsvisie Veessen en Vorchten. Met veel enthousiasme en inzet voor en door de inwoners van Veessen en Vorchten is deze dorpsvisie gemaakt. Een visie die een toekomstperspectief biedt en waar we ons voor gaan inzetten: u en wij als gemeente. Want we zullen het samen moeten doen. Veessen en Vorchten verdienen dit ook; het zijn twee prachtige karakteristieke kernen gelegen in onze mooie Heerdese gemeente. Waar de vrijwilligers de kernen levendig houden! Maar het zijn ook twee kernen aan wie de tijdgeest niet voorbij gaat. Er is sprake van een lichte krimp, de jeugd trekt weg en de ouderen willen er graag blijven wonen. Belangrijke voorzieningen verdwijnen of staan onder druk. De lokale economie heeft het moeilijk. Daarnaast vraagt de komst van de hoogwatergeul om een landschappelijke kwaliteitsslag.

De dorpsvisie bevat ook een uitvoeringsprogramma waarin concrete maatregelen zijn beschreven. Dat helpt ons om direct door te pakken en tot uitvoering over te gaan. Wat ons hierbij natuurlijk helpt zijn de ﬁnanciële middelen die zowel door de Provincie als door de Gemeente beschikbaar worden gesteld. De projecten van het uitvoeringsprogramma kunnen -in ieder geval die voor de korte termijn- ook op korte termijn worden uitgevoerd. Met u ben ik daar trots op! Weet u het nog wat ik op de slotbijeenkomst zei? Alleen ga je sneller, samen kom je verder… Wij zijn er klaar voor. Doet u mee? Anton Westerkamp Wethouder voor de gebiedsontwikkeling

Deze dorpsvisie beschrijft wat we moeten doen om zowel jeugd als ouderen weer een toekomstperspectief te bieden, hoe we de lokale economie weer een push kunnen geven en op welke wijze we de kwaliteiten van het gebied kunnen versterken en in kunnen zetten voor inwoners en bezoekers.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Voorwoord

3 Afb. 01 IJsseldijk, voorpagina Afb. 02 Omgeving Veessen en Vorchten

Afb. 03 Anton Weskamp

colofon Deze dorpsvisie met uitvoeringsprogramma voor Veessen en Vorchten is tot stand gekomen in opdracht van gemeente Heerde.

adviseur: NoordPeil landschap & stedenbouw

projectnummer 541 00 410

datum januari 2011

Inhoud Inleiding Aanleiding Opgave Doel van de dorpsvisie Aanpak Beleid Leeswijzer

7 9 9 11 11 13 13

2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.3.

Verleden, heden en toekomst Kwaliteit van het verleden Kwaliteit van het heden (gebieds-DNA) Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid Leefbaarheid Lokale economie Kwaliteit voor de toekomst

15 17 19 21 23 23 25

3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.4. 3.5.

Dorpsvisie Veessen In gesprek met het dorp Uitgangspunten Kansen en verbeterpunten Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid Leefbaarheid Lokale economie Visie en ambitie Uitvoeringsagenda (korte, middellange, lange termijn)

33 35 37 39 41 43 43 45 47

4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.4. 4.5.

Dorpsvisie Vorchten In gesprek met het dorp Uitgangspunten Kansen en verbeterpunten Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid Leefbaarheid Lokale economie Visie en ambitie Uitvoeringsagenda (korte, middellange, lange termijn)

Bijlagen Lijst van afbeeldingen Literatuurlijst

49 51 53 55 57 59 59 61 63 65 66 69

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6.

Afb. 04 Kerkstraat

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

1. Inleiding

dorpsvisie Vorchten

Afb. 06 Dorpsvisie Veessen en Vorchten

1.2 Opgave

De aanleiding tot het maken van een dorpsvisie voor Veessen en Vorchten komt voort uit de vraag hoe om te gaan met de maatschappelijke en ruimtelijke vraagstukken die in de dorpen actueel zijn, zoals het behoud en versterken van de leefbaarheid, de lokale economie en de landschappelijke en ruimtelijke kwaliteiten in het gebied.

De aanleg van de hoogwatergeul biedt voor zowel het dorp Veessen als voor Vorchten speciﬁeke kansen en kwaliteiten die benut moeten worden. Voor beide dorpen is dit een visie tot 2025 met een doorkijk naar 2040, waarbij ruimtelijke, maatschappelijke en sociaal-economische ontwikkelingen aan bod komen. Omdat in het traject van de totstandkoming van deze dorpsvisie naar voren is gekomen dat de beide dorpen sterk met elkaar verbonden zijn en op gebiedsniveau sterk met elkaar samenhangen, zijn de beide dorpsvisies tot één dorpsvisie samengesteld, kortom dorpsvisie Veessen en Vorchten.

In het buitengebied van de gemeente Heerde wordt gewerkt aan één van de maatregelen uit de PKB Ruimte voor de Rivier: de aanleg van de hoogwatergeul Veessen-Wapenveld. Deze hoogwatergeul heeft een grote impact op het gebied en haar bewoners. Tegelijkertijd met de voorbereidingen van deze hoogwatergeul is de Gebiedsontwikkeling Veessen-Wapenveld gestart. Samen met de bewoners en gebruikers van het gebied zijn maatregelen bedacht om in de toekomst een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de leefomgeving. Eén van deze maatregelen is het opstellen van de dorpsvisie voor Veessen en Vorchten.

De opgave is om de dorpen Veessen en Vorchten ook in de toekomst leefbaar en levendig te houden. Dit is de reden dat de dorpsvisie door en voor de twee dorpen is gemaakt met als uitgangspunten: 1. het versterken van de leefbaarheid 2. het versterken van de lokale economie 3. het versterken van de ruimtelijke kwaliteit

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

dorpsvisie Veessen

1.1 Aanleiding

9 Afb. 05 Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, leefbaarheid en lokale economie

Wat is de kwaliteit van (water)recreatie in het gebied en in de toekomst?

Hoe kunnen we de kwaliteit van de kern Veessen inzetten bij toekomstige ontwikkelingen?

Hoe kunnen we de hoogwatergeul gebruiken om nieuwe verbindingen mogelijk te maken?

1.4 Aanpak

De dorpsvisie voor Veessen en Vorchten is input voor de toekomstige structuurvisie Heerde en het bestemmingsplan Buitengebied die in 2009 door de gemeente zijn opgestart. Het doel van deze visie is om samen met het dorp, de bewoners, ondernemers en gebruikers van het gebied tot een dorpsvisie te komen waarmee de wensen vanuit het dorp verwoord en verbeeld worden. Hiermee is het hoofddoel de leefbaarheid in het dorp te versterken, de lokale economie te stimuleren en de ruimtelijke kwaliteit, vanuit de beleving, de identiteit en het imago van de twee dorpen te verbeteren.

Om de totstandkoming van de visie Veessen en Vorchten een samenspel te laten zijn van de wensen en ambities van bewoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en de gemeente Heerde is voor een interactieve aanpak gekozen. Uit de dorpen Veessen en Vorchten zijn kernteams samengesteld die een afspiegeling zijn van de bevolking. Met hen zijn de eerste lijnen voor de visie uitgezet. De eerste aanzet is getoetst bij de klankbordgroep waarin publieke- en maatschappelijke organisaties zitting hadden. Vervolgens is het eerste concept met de dorpsbewoners besproken tijdens een inloopavond. De opmerkingen uit de groepen zijn meegenomen en in het tweede concept verwerkt. Tevens is een uitvoeringsprogramma opgesteld. De deďŹ nitieve concept visie en het uitvoeringsprogramma zijn nog eens met de dorpen besproken. Dit heeft geleid tot het visiedocument en uitvoeringsprogramma dat in onderhavig document is vastgelegd. De laatste stap is de visie Veessen en Vorchten voor te leggen aan het college en de raad van de gemeente Heerde, zodat dit document als input kan dienen voor de Structuurvisie en het Bestemmingsplan Buitengebied.

Afb. 08 Artikel De Stentor d.d. 4 sept. 2010

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

1.3 Doel van de dorpsvisie

11 Afb. 07 (Water)recreatie, kern Veessen, locatie hoogwatergeul

Dalfsen

Zalk

Vilsteren

ande

Hoonhorst

Wijthmen Hattemerbroek

Den Ham

Laag Zuthem

Hattem

Lemele

Heino

Windesheim

Vroomshoop

Lemelerveld

Lierderholthuis Daarle

Herxen

Wapenveld

Raalte

Luttenberg

Wijhe

Heerde

Hooge Hexel

Hellendoorn

Elshof

Hulsen

Marienheem

Veessen Boerhaar

Wie

Den Nul

Broekland Haarle

Epe

Oene Welsum

Nijverdal

Olst Heeten

Boskamp Wesepe

Nieuw Heeten

Rijssen

Emst

12 Afb. 09 Nijbroek Ruimtelijke structuurkaart Terwolde

Vaassen

Diepenveen

Afb. 10 Deelgebieden landschapstypen

Deventer

Okkenbroek

Afb. 11 Agenda Gebiedsontwikkeling Dijkerhoek

Holten

Het huidige beleid dat betrekking heeft op de dorpsvisie van Veessen en Vorchten is op rijksniveau de Nota Ruimte. In de Nota Ruimte wordt als (sub)doel genoemd de bevordering van krachtige steden en een vitaal platteland. Naast deregulering en decentralisatie hanteert de Nota ontwikkelingsplanologie en uitvoeringsgerichtheid. Op provinciaal niveau geldt voor de gemeente Heerde het Streekplan Gelderland 2005. In het streekplan staat dat Veessen en Vorchten in een waardevol landschap gelegen zijn. Het ruimtelijk beleid voor waardevolle landschappen is het behouden en versterken van de landschappelijke kernkwaliteiten. Eén van de kernkwaliteiten van het gebied rond Veessen en Vorchten is de openheid. Op gemeentelijk niveau staat meer over de kansen en kwaliteiten van het gebied, zoals in het Landschapsontwikkelingsplan, Toekomstvisie Heerde 2025, Structuurvisie Landelijk gebied, Bestemmingsplan Hoorn, Veessen en Vorchten en de Welstandsnota Heerde.

1.6 Leeswijzer De dijkbebouwing in Veessen geeft het dorp een heel eigen identiteit. In het bestemmingsplan is voor de bescherming van dit aanzicht en het functioneren van de molen aan de IJsseldijk in Veessen een molenbeschermingszone opgenomen. In de Welstandsnota Heerde geldt voor Veessen en Vorchten dat het beleid gericht is op het handhaven en gericht veranderen en verbeteren van de basiskwaliteit in het gebied. In Veessen zijn het historische dorpslint aan de Kerkstraat en de dijkbebouwing aan de IJsseldijk te onderscheiden en in Vorchten de authentieke en kleinschalige uitstraling van het dorp. In het Schetsontwerp Dijkzone Veessen en Vorchten staan uitgangspunten voor de inpassing van de oostelijke dijk van de hoogwatergeul bij de dorpen Veessen en Vorchten beschreven. Daarnaast is er een leefbaarheidsonderzoek gedaan waarin, in samenwerking met de bewoners van het gebied, gekeken is naar de toekomst van het gebied Veessen-Wapenveld op de aspecten bevolking en voorzieningen, bereikbaarheid en veiligheid en de economische ontwikkeling.

In hoofdstuk 2 worden het verleden, heden en de toekomst van het gebied besproken. Op basis van historisch kaartmateriaal en het gebieds-DNA worden de kwaliteiten van het gebied benoemd. Vervolgens worden de drie thema’s ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, leefbaarheid en lokale economie behandeld. In de paragraaf ‘Kwaliteit voor de toekomst’ worden de kansen voor een duurzame ontwikkeling van het gebied beschreven. In hoofdstuk 3 wordt de visie voor het dorp Veessen. De uitkomsten van de interviews en bijeenkomsten worden besproken waarna de kansen en verbeterpunten vanuit deze interviews en bijeenkomsten, vanuit het gebieds-DNA en vanuit de ontwikkelingen worden genoemd. Deze zijn vertaald in een visie en ambitie en een daarbij horende visiekaart met een uitvoeringsagenda met maatregelen. In hoofdstuk 4 wordt de visie voor het dorp Vorchten gegeven. Hierin wordt eenzelfde opbouw gevolgd als in hoofdstuk 3.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

1.5 Beleid

Afb. 12 Kerk van Vorchten

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2. Verleden, heden en toekomst

1665

Uiterwaarde bij Veessen

2.1 Kwaliteit van het verleden

Het gebied kent een rijke historie aan gebouwen en cultuur. Langs de IJsseldijk en bij Vorchten staan verscheidene IJsselhoeves. In Vorchten staat het oudste kerkje van Nederland en Veessen heeft een unieke ligging aan de IJssel met een bijzondere plek voor de Korenmolen en de IJsselhoeve.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Veessen en Vorchten liggen op een bijzondere plek nabij de IJssel. Ten noorden van de bocht bij Fortmond ligt Veessen aan het water. Vorchten lag vroeger aan de oude IJsselloop maar ligt nu in het open landschap. Veessen was via de zuidkant ontsloten en verbonden richting Marle. Vorchten was naar het noorden ontsloten. Op de historische kaarten staat reeds de verbinding tussen Veessen en de Veluwe. De verbinding en overgang van de Veluwe, via de komgronden naar het rivierengebied van de IJssel is karakteristiek voor het gebied.

17 Afb. 13 Historische kaart, omstreeks 1665 Afb. 14 Kerk van Vorchten, voormalige Zwanenburg, de steenfabriek, Korenmolen

Afb. 15 historische kaart 1900

Afb. 16 topograďŹ sche kaart 2000

Wapenveld

Veessen en Vorchten liggen tussen Kampen en Deventer. Het gebied maakt onderdeel uit van het overgangsgebied naar de IJssel en ligt nabij de hoger gelegen gronden van de Veluwe. De identiteit van het gebied wordt bepaald door de speciďŹ eke ruimtelijke kenmerken: de afwisseling van verschillende landschapstypen. Het gebied neemt binnen de provincie Gelderland een bijzondere positie in vanwege de afwisseling van de verschillende landschapstypen: de hogere Veluwerand, de komgronden, de oeverwal en de uiterwaarden van de IJssel. Deze kwaliteit geeft het gebied een landschappelijke dynamiek, doet de geschiedenis en eigenheid van de plek leven en biedt kansen voor ruimte en rust.

Marle

Vorchten

IJssel Veessen

Wijhe

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2.2 Kwaliteit van het heden (gebieds-DNA)

19 Afb. 17 gebieds-DNA kaart

Blauwe kwaliteiten

Groene kwaliteiten

Grijze kwaliteiten

Rode Kwaliteiten

Blauw De omgeving van Veessen en Vorchten is uniek door de gradiĂŤnt van de hoger gelegen Veluwe en de lagere IJsselvallei. Het oostwest gerichte watersysteem van de sprengen van de Veluwe staan haaks op het noordzuid gerichte systeem van weteringen, de IJssel en het 19de-eeuwse Apeldoorns Kanaal. In het gebied rond Veessen en Vorchten wordt de IJssel met haar uiterwaarden op een bijzondere wijze ervaren. Over de IJsseldijk is er een weids uitzicht over de rivier. Het dorp Veessen ligt direct aan de IJssel en bij hoog water stromen de uiterwaarden vol tot aan de voet van het dorp. Waar zomers recreanten kamperen, stroomt in de koude maanden de rivier. De Hank, een rivierarm van de IJssel, is een kleine waterplas bij de kern van Veessen. Vroeger gebruikte het dorp de Hank veelvuldig als recreatief water. Kernkwaliteit: de IJssel, de uiterwaarden, de Hank, de sprengen, de weteringen. Groen De verschillende landschappen van de Veluwerand, komgrond, oeverwal en uitwaarden vormen de vier landschappelijke kernkwaliteiten. De Veluwerand kenmerkt zich door de zandgronden en het daarbij Afb. 18 kaarten gebieds-DNA, blauw, groen, grijs rood

horende bostype. Richting Veessen en Vorchten verandert het landschap in een open en weids rivierenlandschap. De komgronden zijn open en er staat verspreid een aantal bosschages. Op de oeverwal zijn de dorpen Veessen en Vorchten gelegen. Op deze oeverwal liggen de Vorchter en Veesser Enk, waarvan de Vorchter Enk nog zeer karakteristiek aanwezig is. De aanwezigheid van boomgaarden en lanen zijn nog een verwijzing naar de groenstructuur van omstreeks 1900. Het ontstaan van open ruimten in het dorp stammen ook uit deze tijd. Kernkwaliteit: de lanen, de boomgaarden, de openheid, de enken. Grijs Vanouds was Vorchten vanuit het noorden en Veessen vanuit het zuiden bereikbaar. Nu is het dorp Veessen nog steeds goed verbonden met Heerde en loopt er een slingerende weg langs de enken tussen Veessen naar Vorchten. De IJsseldijk verbindt beide dorpen en vormt op grotere schaal de verbinding tussen de noordelijk en zuidelijk gelegen gebieden. Veessen en Vorchten hebben beiden sinds eeuwen een kerk. Hierdoor waren er in het gebied verscheidene kerkpaden aanwezig. In Veessen is een aantal kerkpaden behouden.

Kernkwaliteit: de slingerende wegen, de oude (kerk)paden, de IJsseldijk. Rood Het gebied rond Veessen en Vorchten kenmerkt zich door een verspreid liggend patroon van bebouwing. Het dorp Veessen is een typisch dijkdorp met een historische lintbebouwing aan de Kerkstraat. Het dorp is langs meerdere linten gegroeid, waarbij de historische open ruimten in het dorp behouden zijn gebleven. In Veessen zijn een aantal karakteristieke IJsselhoeven aanwezig. Vorchten is een klein dorp en lag aan een voormalige stroom van de IJssel (nabij de Zwanenburg). Het dorpje is gelegen in het weidegebied achter de IJsseldijk aan de rand van de Vorchter Enk. Vorchten kenmerkt zich als kerkdorp aan de enk. De historische identiteit van Vorchten krijgt zij door haar eeuwenoude kerk. Deze kerk is van verre te herkennen en vormt een oriĂŤntatiepunt in het open landschap. Tevens is het bijzonder dat er aan deze zijde van de oeverwal een IJsselhoeve gelegen is. Kernkwaliteit: de kerken, de molen, de dijkbebouwing, de IJsselhoeven.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2.2.1. Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

Kampen

Zwolle

Hattem

Veessen

Afb. 19 Kaart Leefbaarheid

Afb. 20 Kansen voor waterrecreatie

Deventer

Vorchten is een dorpje gelegen in het open landschap. In Vorchten staat de oudste kerk van Nederland. Verder kent Vorchten enkel woon- en agrarische bebouwing en zijn er geen voorzieningen aanwezig. Veessen is daarentegen een dorp met een verleden gericht op het water. Scheepvaart maakte vroeger veelvuldig gebruik van de haven. Op dit moment zijn echter de meeste voorzieningen uit Veessen verdwenen.

De belangrijkste voorzieningen die nog in het dorp aanwezig zijn, zijn twee basisscholen, drie campings (met en zonder hotel en/of restaurant), de voetbal- en muziekvereniging, een bed and breakfast en kleine jachthaven. Uit Veessen trekken jonge mensen weg. Daarnaast zijn veel inwoners gewend om in Heerde de dagelijkse boodschappen te halen. Hiermee is het vrijwel onmogelijk om in Veessen een supermarkt te exploiteren.

Tesseplekke (camping)

basisscholen

kerk voetbal-/muziekvereniging

voormalige winkel

kunstateliers

bed and breakfast haven Korenmolen uitkijktoren

Afb. 21 Voorzieningen in Veessen

schoorsteenpijp

IJsselhoeve (restaurant/camping) IJsselzicht (hotel/restaurant/camping)

De wens is om een dorpswinkel in Veessen te hebben, wellicht gecombineerd met het tentoon stellen van kunst. Veessen is immers een kunstenaarsdorp met een aantal kunstenaars en galeries aan huis. Het verenigingsleven is belangrijk voor de dorpen Veessen en Vorchten. Het aantal jongeren en vrijwilligers staat echter onder druk.

2.2.3. Lokale economie De Hanzesteden Hasselt, Kampen, Zwolle, Hattem, Deventer, Zutphen en Doesburg liggen allen met hun faรงade naar de rivier, de IJssel. Tussen Kampen en Deventer zijn op dit moment drie havens aan de IJssel gelegen, waarvan twee gelegen bij een oude kern, namelijk Hattem en Veessen. Op circa 15 kilometer tussen Hattem en Deventer ligt Veessen, midden op deze route. De haven van Veessen heeft hierdoor een potentie om onderdeel te zijn van de recreatieve vaarroute over de IJssel. Veessen is een dorp dat zich van oorsprong op de IJssel heeft gericht. Verschillende voorzieningen zijn afhankelijk van hun ligging aan de IJssel. De camping IJsselhoeve en hotel-restaurant IJsselzicht liggen direct aan de IJssel. De Korenmolen aan de IJsseldijk bepaalt samen met de dijkbebouwing en deze recreatieve voorzieningen het dorpssilhouet van Veessen. De kwaliteit van de huidige recreatieve voorzieningen zoals de camping, stacaravanplaatsen en haven laten te wensen over en het zou voor deze plek en het dorp Veessen kansen bieden om deze plekken te verbeteren.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2.2.2. Leefbaarheid

Afb. 22 Kaart waterstructuur, situatie natte inlaat

De ruimtelijke kwaliteit van Veessen en Vorchten is voor de vier dragers: blauw, groen, grijs en rood te verdelen en uit te werken. Blauw Veessen en Vorchten liggen nabij de IJssel. Er is behoefte vanuit de dorpen om het contact met de rivier te vergroten. Vanuit de geschiedenis was de verbinding met het water aanwezig en nu ligt er een kans om deze verbinding met het water te versterken.

De IJssel en haar uiterwaarden zijn op dit moment niet goed toegankelijk en kent een mate van beslotenheid. Door deze meer toegankelijk te maken voor de bewoners en gebruikers van het gebied en de openbaarheid te vergroten, wordt de beleving van het water versterkt. Dit kan enerzijds door het realiseren van voorzieningen nabij het water, in de uiterwaarden of aan de dijk. Anderzijds kan dit door nieuwe routes aan te leggen langs de IJssel en oude paden en wegen te herstellen waardoor aantrekkelijke verbindingen ontstaan van en naar het water. Bewoners en recreanten kunnen van deze paden gebruik maken. Het water speelt een grote rol in de cultuurhistorie van Veessen en Vorchten. Beide dorpen hebben een eigen unieke relatie met het water. Door deze relatie te versterken wordt de identiteit van de dorpen en daarmee van het gebied vergroot. Het zichtbaar maken van de waarde van het aanwezige culturele erfgoed met het water draagt bij aan de trots voor het gebied.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2.3. Kwaliteit voor de toekomst

25 Afb. 23 Hank nabij de Korenmolen, Kozakkenveer, pont naar Wijhe

1900

2000

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Groen Op de historische kaart van 1900 valt op dat in het gebied boomgaarden en lanen aanwezig waren. Met de komst van de hoogwatergeul zullen de bosschages in de broeklanden verdwijnen en de leegte toenemen. Door de oorspronkelijke beplanting op de oeverwal terug te brengen wordt de kwaliteit van de openheid versus de beslotenheid vergroot. De afwisseling van de verschillende landschapstypen wordt vergroot en de identiteit van het gebied wordt versterkt.

27 Toekomst

Afb. 24 Kaart groenstructuur 1900, 2000, toekomst

IJsseldijk Kerkdijk 1 x per jaar

Afb. 25 Routes en verbindingen 1900

Afb. 26 Routes en verbindingen toekomst

Met de komst van de hoogwatergeul zullen een aantal verbindingen en routes in het gebied wijzigen. Kansen voor de twee dorpen zijn er om de huidige karakteristieke wegen en verdwenen paden te benutten en de verbinding met de omgeving te handhaven en waar mogelijk te versterken. Belangrijk is de noordzuidverbinding via de IJsseldijk waar de verkeersveiligheid bij Veessen een aandachtspunt is. Daarnaast zijn de verbindingen van oost naar west essentieel voor het dagelijks functioneren van het gebied. Voornamelijk de jeugd maakt hiervan gebruik voor het naar school gaan, het recreatief verkeer maakt hiervan gebruik in de weekenden. De inrichting van de dorpsstraten van de kernen Veessen en Vorchten is essentieel voor de veiligheid en leefbaarheid van de dorpskern.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Routes en verbindingen (grijs) Veessen en Vorchten zijn op verschillende manieren met hun directe omgeving verbonden. Naar het noorden en zuiden zijn zij verbonden via de IJsseldijk waarmee zij aansluiten op het grotere netwerk van Kampen naar Deventer. Vanuit het oosten is bij Vorchten een pontverbinding met Wijhe die ook door sluipverkeer gebruikt wordt. Bij Veessen is een recreatief voetveer naar de overzijde van de IJssel, bij Fortmond. Naar het westen heeft Veessen een goede verbinding met Heerde en Vorchten met Hoorn en Wapenveld.

29 Afb. 27 IJsseldijk, informatieborden recreatie en â&#x20AC;&#x2DC;met de voeten in de IJsselâ&#x20AC;&#x2122;

30 Afb. 28 Kaart bebouwingsstructuur (huidig)

Behoud van de cultuurhistorie houdt in het bijzonder in dat de aanwezige bebouwingsstructuur wordt gehandhaafd en versterkt. Bestaande boerderijen zijn onderdeel van de historische waarde van het gebied. Het is een wens om deze boerderijen te behouden met een nieuwe functie (verbrede functie). Hierdoor kan het karakter van het gebied worden bewaard. De ervenstructuur is typerend voor de Hogeweg in Veessen en de Kerkweg in Vorchten. Het versterken van deze dorpsstraten vindt plaats door de inrichting maar ook door hier bebouwing toe te staan die aansluit bij de bebouwde erven. Bebouwde erven en open ruimten wisselen elkaar af.

Afb. 29 boerderij IJsseldijk, karakteristieke bebouwing Veessen, karakteristieke bebouwing Vorchten

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Rood Voor Veessen en Vorchten is het voor de toekomst van belang om de cultuurhistorische waarde van de dorpen te behouden en te versterken en aantrekkelijk te zijn voor jongeren en ouderen om te wonen. Het is van belang om ruimte in het dorp te realiseren waar starters en ouderen kunnen wonen. Zij hebben behoefte aan een betaalbare woning. Vooral ouderen hebben behoefte aan voorzieningen op korte afstand. De wens om een dorpswinkel in het dorp te realiseren kan bijdragen aan de mogelijkheid om meerdere doelgroepen in Veessen en Vorchten te behouden.

Afb. 30 Luchtfoto Veessen

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

3. Dorpsvisie Veessen

Afb. 31 Historische kaart, 1905

Afb. 32 TopograďŹ sche kaart, 2000

Bewoners van Veessen geven aan dat rust, ruimte en de centrale ligging drie belangrijke punten zijn. De bewoners geven ook aan dat het dorp de laatste jaren erg veranderd is. Veel voorzieningen, zoals de bakker en de slager zijn verdwenen en jonge mensen trekken weg omdat ze geen betaalbare huizen kunnen vinden. Het verenigingsleven in de dorpen is nog wel zeer actief maar ook hier valt te merken dat het achteruit gaat. Men geeft echter aan dat ze graag willen dat het weer wordt zoals het was: dorpse gezelligheid en een actief dorp. Wanneer de bewoners mogen aangeven hoe zij de toekomst van Veessen en Vorchten zien, willen ze in het bijzonder het behoud van de kwaliteiten als rust en ruimte, het dorpslint met zijn open ruimten en het uitzicht over de IJssel. â&#x20AC;&#x153;Het moet geen recreatieoord worden.â&#x20AC;? Maar wat dan wel? Waar zien de Veessenaren en Vorchtenaren de bedreigingen, maar waar liggen ook de kansen voor Veessen en Vorchten?

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

3.1 In gesprek met het dorp

35 Afb. 33 Fietstocht, schetssessie, informatieavond

Afb. 35 Schetsontwerp Dijkzone Veessen

Met de komst van de hoogwatergeul komt Veessen meer geĂŻsoleerd te liggen ten opzichte van de kern van Heerde. De oostelijke dijk van de hoogwatergeul ligt nabij de kern van Veessen waardoor er voor Veessen ruimtelijk veel verandert. Uit het Schetsontwerp dijkzone Veessen komen een zestal aanbevelingen naar voren die als uitgangspunt dienen voor de dorpsvisie van Veessen: 1. neem het standaardproďŹ el als vertrekpunt bij de vormgeving van de dijk; 2. geen pad op de kruin van de dijk; 3. zorg voor een slimme overgang over de dijk; 4. houd het (agrarisch) beheer van de tussenruimte zo veel mogelijk in tact; 5. speel bij de inrichting in op de variabele afstand tussen dijk en woningen; 6. richt de ommetjes op een wandeling door de uiterwaarden.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

3.2 Uitgangspunten

37 Afb. 34 Visualisatie inpassing dijk bij Veessen

Afb. 36 Waterfront als kans in Veessen

Afb. 37 Zonering Veessen

3.3 Kansen en verbeterpunten

Met de komst van de hoogwatergeul verandert het gebied rond Veessen. De ruimtelijke gevolgen zijn groot, maar essentieel is om de bewoners trots op hun gebied te laten zijn. De relatie met het water ĂŠn de relatie met de hoogwatergeul en haar dijken zullen in de toekomst de kwaliteiten van het gebied zijn. Zoals de steenfabriek van oudsher bij het dorp Veessen hoorde vanwege de werkgelegenheid, horen ook de IJssel, het Waterfront en dijken bij Veessen. Van belang is om de inwoners van Veessen betrokken en trots te laten zijn op hun gebied, zodat Veessen weer bij het water hoort als een monument op de dijk.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Het is een wens om Veessen te laten zijn zoals vroeger: dorpse gezelligheid en een ons kent ons mentaliteit. Veessen was op de IJssel gericht en de haven werd veel gebruikt. De steenfabriek bood aan veel Veessenaren werk. Enkel de stenen pijp is nu nog zichtbaar. De Veessenaren willen contact met het water: de IJssel en de Hank. Zij willen dat de uiterwaarden van de IJssel weer toegankelijk wordt, dat er momenten aan het water ontstaan en het zicht over de IJssel behouden blijft, waardoor de relatie met de overkant wordt hersteld.

39 Afb. 38 Steenfabriek, aanzicht waterfront bij Veessen, het monument op de dijk

Blauw De geschiedenis van Veessen is direct verbonden met de IJssel. Veessen ligt aan de IJssel en de Hank, maar er is een vraag naar de toegankelijkheid van diezelfe IJssel. Met het opnieuw inrichten van de omgeving van de haven en de camping kan het dorp een plek aan het water krijgen. Het betreft hier een kwaliteitsverbetering voor Veessen. Samen met nieuwe wandelpaden langs de IJssel en een trekpontje over de Hank kan deze weer beleefd worden. Het realiseren van een havenplein voor het dorp maakt dat Veessen weer aan de IJssel komt te liggen. De Hank zelf kan gebruikt worden als recreatieve plas met een strandje en een (natuur-) zwembad. De kwaliteitsverbetering van het waterfront dient bij te dragen aan de leefbaarheid en duurzaamheid van het dorp Veessen. Onderzoek naar de aanleg van een rivierturbine voor het opwekken van stroom past bij deze verbetering. De inlaat van de hoogwatergeul behoort tot de uiterwaarden van de IJssel. De huidige IJsseldijk wordt ter plaatse afgegraven waardoor de Kerkdijk de primaire dijk wordt in het gebied. Door de inlaat als groenblauwe zone in te richten wordt het natuurlijke karakter van de uiterwaarden van de IJssel versterkt. In het ontwerp van de hoogwatergeul is deze zone vooralsnog bestemd Afb. 39 IJsseldijk, boomgaard, kerkpad, de Holle Wand

voor de landbouw. Bewoners hebben aangegeven een kanoverbinding tussen de IJssel en het Apeldoorns Kanaal te willen. Uit onderzoek in het kader van de hoogwatergeul is gebleken dat dit technisch ingewikkeld en zeer kostbaar is.

en nieuwe paden maakt het weer mogelijk om op verschillende manieren, langzaam en snel, door het dorp te gaan. Een verbinding met Vorchten zorgt er tevens voor dat de paden aantrekkelijk zijn voor de recreatie in het gebied.

Groen De groenstructuur van 1900 met haar boomgaarden en lanen in het gebied laat zien dat er sindsdien veel is veranderd. Met de komst van de hoogwatergeul zal de beplanting in de geul grotendeels verdwijnen. Door de oorspronkelijke groenstructuur op de oeverwal te herstellen zal het contrast met de nieuwe geul worden vergroot waardoor de groenstructuur op de oeverwal extra wordt versterkt. Daarnaast vindt er een zorgvuldige landschappelijke inpassing plaats van de oostelijke dijk bij Veessen.

Rood Jongeren trekken weg uit Veessen en voorzieningen zijn langzaamaan verdwenen uit het dorp. Met de visie van het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van het dorp zet Veessen zich in op meerdere locaties voor eventuele woningbouw. Voor starters op de woningmarkt ziet het dorp mogelijkheden aan te sluiten bij de recente nieuwbouw aan de Klaproosakker – Hogeweg. Tevens zijn er mogelijkheden de karakteristieke ervenstructuur van de Hogeweg te versterken en het dorpslint aan de Veesser Enkweg te versterken.

Grijs Veessen kenmerkt zich door een lintbebouwing langs de IJsseldijk en Kerkstraat. Daarachter zijn open ruimten met boomgaarden gelegen. Door deze gebieden lopen of hebben kerkpaden gelopen, een ﬁjnmazig net van wandelroutes. Herstel van de structuur van kerkpaden en het creëren van een netwerk van nieuwe paden draagt bij aan het op een Veessense manier van verplaatsen door het dorp. Het verbinden van de huidige wegen met oude

In Veessen en omgeving zijn veel boerderijen aanwezig. Omdat er vanuit de bevolking waarde wordt gehecht aan deze bebouwing geldt dat al deze boerderijen behouden blijven, zodanig dat de volumes en / of uitstraling behouden kan blijven. Dit is vastgelegd in beleid met betrekking tot Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB). Dit draagt bij aan een vitaal platteland.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

3.3.1 Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

Het dorp Veessen is hoofdzakelijk gericht op Heerde. Door de komst van de hoogwatergeul verdwijnen een aantal wegen in het gebied. Het is van belang om verbindingen en routes in het gebied te realiseren die Veessen met Heerde en haar omgeving verbindt en blijft verbinden. Fietsverbindingen vanuit Veessen naar Heerde voor de schoolgaande jeugd, nieuwe recreatieve ﬁetsverbindingen over en langs de nieuwe dijken en het meer toegankelijk maken van de uiterwaarden van de IJssel dragen bij aan de toegankelijkheid en bereikbaarheid van het gehele gebied. Een picknickplaats in de uiterwaarde hoort bij het beleefbaar maken van de IJssel. De IJsseldijk kan met een nieuwe inrichting aansluiten bij haar gebruikers; in het weekend voornamelijk ﬁetsers en motorrijders, doordeweeks vooral auto- en vrachtwagenverkeer. Veiligheid in het dorp is voor de leefbaarheid van groot belang. De verkeersveiligheid in Veessen is een belangrijk punt. De Kerkstraat en IJsseldijk zijn beiden 30 km zone maar worden zo niet ervaren. Het is dan ook van belang dat deze straten zodanig worden ingericht dat de zone ook als zodanig functioneert. Handhaving van de maximale snelheid draagt bij aan de kwaliteit van het gebied.

Voorzieningen verdwijnen uit het dorp en de lokale supermarkt is onlangs gesloten. Er is echter een nationale ontwikkeling te zien in het herstel van buurtsupers in kleine kernen. Zo ook in Veessen zijn er kansen om een dorpswinkel te ontwikkelen. Uit het dorp komen initiatieven om de winkel te combineren met het tentoonstellen van kunst, waarmee Veessen zich kan proﬁleren als kunstdorp. In combinatie met een nieuw waterfront kan een nieuwe dorpswinkel inspringen op de behoeften vanuit de waterrecreatie. Ook zijn er mogelijkheden dat de winkel met lokale producten wordt bevoorraad. Het gaat hier om initiatieven en het scheppen van ruimte waar de Veessenaren zelf mee verder kunnen. Een winkel, zoals een dorps- dan wel landwinkel is een sociaal element in een dorp dat verbindt, contacten legt en bijdraagt aan de samenhang. Op dit moment zijn er twee basisscholen in Veessen en een sportvereniging. In een dorp vullen dit type voorzieningen elkaar aan. Echter beide voorzieningen zijn vaak afhankelijk van leden en vrijwilligers. Een nauwe samenwerking van de scholen, het realiseren van een speelvoorziening voor de jeugd en het uitbreiden van sportfaciliteiten, zoals een tennisbaan kunnen ervoor zorgen dat deze voorzieningen hun bestaansrecht behouden.

3.3.3. Lokale economie De haven van Veessen werd in het verleden gebruikt door schepen die op doorvaart waren richting het IJsselmeer. Bij vorst was de Hank bij Veessen de enige haven waar gerust kon worden. Dit zorgde ervoor dat Veessen een levendig dorp was met mensen die vanaf het water gebruik maakten van de voorzieningen in Veessen. Veessen was in het verleden gericht op en afhankelijk van het water. Het waterfront van Veessen kenmerkt zich nog steeds door de potentie die het heeft om zich te richten op het water en recreatie: een zuidelijke ligging aan het water met verblijfsrecreatieve waarde. Het versterken van het waterfront is van groot belang om Veessen het dorp aan de IJssel te laten zijn. Het waterfront verdient een kwaliteitsverbetering voor de recreatieve ondernemers aan de IJssel. De kwaliteitsverbetering van het waterfront biedt kansen voor Veessen. Het dorp kan in de toekomst weer gebruik maken van de oevers van de IJssel. De inwoners van Veessen kunnen weer naar de IJssel, gebruik maken van de Hank en bij elkaar komen bij het havenplein.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

3.3.2 Leefbaarheid

43 Afb. 40 Buurtwinkel, zwemvoorziening, duurzame haven, zwembad

verbeteren wandelverbindingen met de IJssel herinrichten dorpskern (30 km zone, verbeteren verkeersveiligheid) parkeervoorziening

landschap

bebouwing

bestaande boomgaard

kerk

zoekgebied nieuwe boomgaarden

publieke gebouwen

begraafplaats

overige gebouwen

inrichting dorpsrand (landschappelijk / agrarisch)

�

versterken van de dorpskern, uitbreiding wonen (o.a. starters)

�

versterken van het lint

bestaande lanen / singels verdwenen lanen / singels

versterken bebouwde ervenstructuur kwaliteitsverbetering havenfront Veessen voorzieningen

water

huidige sportvelden nieuw water verbeteren / uitbreiden van sport- en tennisvelden wegen / paden / verbindingen

kwaliteitsverbetering camping

herstel kerkepaden / dorpsommetjes / wandelpaden

verbeteren/uitbreiden jachthaven

wandelpad langs de IJssel

�

verbeteren speelvoorzieningen 8-12 jarigen (combineren met school en sportvelden)

�

zoekgebied ontwikkelen voorziening (winkel)

fietsverbindingen openbaar pad langs IJssel met voetveer trekpont over de Hank verbeteren wandelverbindingen met de IJssel herinrichten dorpskern (30 km zone, verbeteren verkeersveiligheid)

�

� �

herinrichten ontmoetingsplek muziekkoepel

�

recreatieve voorziening/havenfaciliteiten aan de Hank

�

picknickplaats

parkeervoorziening bebouwing kerk publieke gebouwen overige gebouwen

Afb. 41 Visiekaart Veessen + legenda �

versterken van de dorpskern, uitbreiding wonen (o.a. starters)

�

versterken van het lint

samenwerking scholen

strandje / zwemvoorziening

�

cultuur en kunst op de dijk

3.4 Visie en ambitie Het dorp Veessen kenmerkt zich door de betrokkenheid van de eigen bewoners. Zij wonen in het dorp voor de rust en de ruimte maar zien in dat er steeds meer rust komt. Voorzieningen verdwijnen en jongeren trekken weg. Voor het behoud van de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, leefbaarheid en de lokale economie is het dorp bereid om verder te kijken dan morgen. Samen met het dorp zijn stappen gezet naar een visie en is de ambitie voor het dorp uitgesproken. Van groot belang voor het dorp is de ligging aan de IJssel. Het water moet voelbaar zijn en plekken aan het water toegankelijk. Een verbetering van het waterfront is essentieel om Veessen aan de IJssel mogelijk te maken. Daarnaast is het van groot belang dat de nog bestaande voorzieningen zich met elkaar verbinden en versterken. Het herstellen van de relatie tussen Veessen en het water, de toegankelijkheid van de Hank, maar juist ook het benadrukken van de eeuwige strijd tegen het water zou een monument aan het water en op de dijk moeten krijgen. Het zou tekenend voor Veessen zijn wanneer er kunst op de dijk deze relatie zou kunnen versterken.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

�

AGENDAPUNTEN A.

het dorp aan de IJssel

1. 2. 3. 4. B.

aanleg openbaar pad langs IJssel, met voetveer

inpassing oostelijke dijk (HWG)

aanleg havenplein

landschapsversterking oeverwal (o.a. aanleg boomgaarden en houtsingels) wonen in het dorp

1. 2. 3.

versterken ervenstructuur (Hogeweg) uitbreiding nieuwbouw (jongeren en senioren, Klaproosakker) versterken dorpslint Veesser Enkweg (t.p.v. boomgaard)

* herbestemming IJsselhoeven en vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) C.

multifunctioneel dorp

1. 2. 3. 4. 5. 6.

ontwikkelen dorpswinkel

parkeervoorziening

kwaliteitsverbetering camping

recreatieve verblijfsvoorziening

uitbreiding sportvelden

aanleg tennisvelden

* organiseren structureel overleg met ondernemers (en opstellen actieplan) * energie - onderzoek naar rivierturbine

1. 2. 3. 4.

6. 7. 8. 9.

aanleg fietspad De Stege - Hogeweg - oostelijke dijk

aanleg kerkpad ten noorden van huidig voetbalveld aanleg kerkpad nabij te ontwikkelen dorpswinkel aanleg kerkpaden tussen IJsseldijk en Veesser Enkweg aanleg kerkpad tussen Veessen en Vorchten (vanaf de IJsseldijk, via Zijmarseweg naar Vorchter Enkweg) verbeteren verbinding via stegen (tussen IJssel en IJsseldijk)

aanleg wandel langs de IJssel - ten oosten van de Hank

aanleg wandel langs de IJssel - ten westen van de Hank (HWG) aanleg fietsverbinding Broekstraat - Kerkstraat

12. aanleg strandje met voorzieningen in de Hank 13. aanleg (natuur-)zwembad

14. trekpont over de Hank 15. uitbreiding haven

16. aanleg natuur in nieuwe uiterwaard 17. aanleg nieuwe geulen ter hoogte van de Hank (nieuw water)

18. aanleg brug over de Hank 19. aanleg picknickplaats * verzamelfiche ruiterpaden * opknappen markante panden die o.a. als trekpleisters dienen kunst in het dorp

plaatsen kunstwerk op de (nieuwe dijk)

herinrichten terrein muziekkoepel (evt. achterliggend terrein)

* verbeteren herkenbaarheid kunst en galeries in het dorp

inrichten 30 km zone IJsseldijk en Kerkstraat en verbeteren verkeersveiligheid * woningbehoefte-analyse (door corporatie i.s.m. gemeente)

* uitschrijven prijsvraag `kunst op de (nieuwe) dijk´

recreatie in het dorp

1. 2. 3. 4. 5.

inrichten 30 km zone IJsseldijk en Kerkstraat en verbeteren verkeersveiligheid * woningbehoefte-analyse (door corporatie i.s.m. gemeente)

10. aanleg vrijliggend fietspad Kerkdijk 11. plaatsen informatieborden bij markante panden of historische plekken

realiseren speelvoorziening 8-12 jarigen (combineren school met sport) F. versterken samenwerking basisscholen De Heemde en De Zaaier

herinrichten terrein muziekkoepel (evt. achterliggend terrein)

recreatie in het dorp

1. 2. 3. 4. 5.

het sociale dorp

versterken samenwerking basisscholen De Heemde en De Zaaier

aanleg fietspad De Stege - Hogeweg - oostelijke dijk

aanleg kerkpad ten noorden van huidig voetbalveld aanleg kerkpad nabij te ontwikkelen dorpswinkel

3.5 Uitvoeringsagenda (korte, middellange, lange termijn) Aan de dorpsvisie voor Veessen is een uitvoeringsagenda gekoppeld met maatregelen. Deze maatregelen zijn een vertaling van de visie en bestaan uit concrete projecten die onderdeel uitmaken van de Agenda Gebiedsontwikkeling, voortkomend uit wensen en ontwikkelingen vanuit de gemeente of door de bewoners van Veessen zelf benoemd zijn. Deze maatregelen hebben betrekking op de korte (2012-2015), middellange (2015-2020) of lange termijn (na 2020). Omdat de procedures op dit moment lopen is het nog niet aan te geven welke projecten gerealiseerd gaan worden. Wel is duidelijk dat de projecten die directe betrokkenheid hebben met de komst van de hoogwatergeul op de korte termijn gerealiseerd gaan worden, zoals de inrichting van de dorpsrand tussen de oostelijke dijk van de hoogwatergeul en Veessen, landschapsversterking van de oeverwal (herstel van lanen en boomgaarden), de aanleg van een vrijliggend ﬁetspad langs de Kerkdijk en de ﬁetsverbinding Broekstraat - Kerkstraat ter hoogte van de inlaat. Voor de overige maatregelen dient deze dorpsvisie als leidraad.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

2. 3. 4.

aanleg kerkpaden tussen IJsseldijk en Veesser Enkweg aanleg kerkpad tussen Veessen en Vorchten (vanaf de IJsseldijk, via Zijmarseweg naar Vorchter Enkweg)

6. verbeteren verbinding via stegen (tussen IJssel en IJsseldijk) Afb. Uitvoeringsagenda Veessen 7. 42 aanleg wandel langs de IJssel - ten oosten van+delegenda Hank 8. aanleg wandel langs de IJssel - ten westen van de Hank (HWG) 9. aanleg fietsverbinding Broekstraat - Kerkstraat 10. aanleg vrijliggend fietspad Kerkdijk

Afb. 43 Kerk van Vorchten

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

4. Dorpsvisie Vorchten

Afb. 44 Historische kaart, 1905

Afb. 45 TopograďŹ sche kaart, 2000

4.1 In gesprek met het dorp

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Bewoners van Vorchten wonen er graag. Vorchtenaren kiezen er bewust voor om in Vorchten te wonen vanwege de rust en ruimte. Een van de weinige ergernissen is de hoge snelheid door de kern. Dat er in Vorchten geen voorzieningen zijn, wordt niet erg gevonden, maar waarde wordt gehecht aan de rol die de kerk speelt in het dorp en een nieuw bijgebouw bij de pastorie. Samen met Veessen is er een actief verenigingsleven, in het bijzonder de Oranjevereniging. Voor de dagelijkse boodschappen zijn de Vorchtenaren gewend om met de auto naar Heerde te rijden.

51 Afb. 46 Fietstocht, schetssessie, informatieavond

Afb. 48 Schetsontwerp Dijkzone Vorchten

Met de komst van de hoogwatergeul komt Vorchten tegen de oostelijke dijk van de hoogwatergeul te liggen. Hierdoor verdwijnt het open zicht op de komgronden. Uit het Schetsontwerp dijkzone Vorchten komen een zevental aanbevelingen naar voren die als uitgangspunt dienen voor de dorpsvisie van Vorchten: 1. standaardproﬁel als vertrekpunt voor de vormgeving van de dijk; 2. een wandelpad op de dijk; 3. buig de Plakkenweg bij de aansluiting met de Kerkweg iets naar het zuiden af; 4. houd het ﬁetspad bij de Ziebroekseweg op het bestaande tracé en gebruik een parallelle dijkovergang; 5. rek de uitwerkingszone op tot aan het dorp / kerk; 6. plant in de zone tussen dijk en Kerkweg bomen en hagen; 7. zorg voor een aansluitend wandelpad over de enk.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

4.2 Uitgangspunten

53 Afb. 47 Visualisatie inpassing dijk bij Vorchten

wonen aan en op de Enk

Afb. 49 Verbinding Vorchten met het water

Afb. 50 Zonering Vorchten

4.3 Kansen en verbeterpunten

Daarnaast is er vanuit het dorp behoefte aan kleinschalige voorzieningen die de leefbaarheid van Vorchten verbeteren. De oostwestelijke verbinding is voor de ontsluiting van wezenlijk belang voor Vorchten. Het versterken van deze verbinding maakt het voor de bewoners aantrekkelijker om van het grotere gebied gebruik te maken. In Vorchten is de relatie met het open en agrarisch landschap sterk aanwezig. Met de komst van de dijken van de hoogwatergeul verandert deze relatie. Van belang is om de deze dijken als een kans te zien om bijvoorbeeld met kunst op de dijk verbindingen in het dorp te leggen, zodat de bewoners van Vorchten trots kunnen zijn op hun dorp en hun omgeving.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Vorchten ligt op dit moment in het open landschap. Met de komst van de hoogwatergeul komt het dorp tegen de nieuwe dijk te liggen. De openheid aan de oostzijde, ter plaatse van de Vorchter Enk wordt hierdoor van een grotere betekenis. De ligging van Vorchten aan de enk is een kans om het dorp te verankeren aan het landschap, ook wanneer de nieuwe dijk er ligt.

55 Afb. 51 Pont, open en agrarisch landschap, kunst op de dijk

Blauw Vorchten heeft geen echte relatie met het water, hoewel de oude loop van de IJssel nabij de Zwanenburg heeft gelegen. Met de komst van de hoogwatergeul komt de oostelijke dijk tegen het dorp en de kerk aan te liggen. Hiermee krijgt Vorchten een relatie met de dijk en het achterliggende gebied. Deze relatie is te versterken door het zicht naar het open land open te houden. Achter de kerk ligt een watergang die loopt tot de Zwanenburg waar het water als gracht om het voormalige kasteel heen ligt. Tegenwoordig staat hier een aantal monumentale bomen. De Zwanenburg is een voormalig kasteel en samen met de kerk zijn zij van cultuurhistorische waarde. Het versterken van deze historie, het zichtbaar maken van de relatie en verbeteren van de waterstructuur is een kans voor het dorp. Groen Het is van belang om de zone tussen de oostelijke dijk van de hoogwatergeul en het dorp zodanig in te richten dat het een meerwaarde is voor het gebied. Het overgrote deel van deze zone is ongeschikt als agrarische grond maar kan de ervenstructuur en oorspronkelijke aanwezigheid van boomgaarden wellicht versterken. Vorchten ligt ook aan de enk. Deze enk is een open vlakte ten zuiden van Vorchten. Door op de enk boomgaarden en lanen toe te voegen wordt de enk Afb. 52 Verbinding Zwanenburg, kerkpad, samenkomen bij de kerk, dorpsboomgaard

als waardevol landschappelijk element versterkt. Hiermee wordt het contrast tussen Vorchten aan de enk met de (lege) hoogwatergeul vergroot. Boomgaarden zijn hier veel terug te vinden. De komst van een nieuwe dorpsboomgaard voor en door het dorp draagt bij aan de dorpse gemeenschap. Een gezamenlijk jaarlijks onderhoud en een gemeenschappelijk belang voor het dorp maakt een dergelijk initiatief interessant voor de dorpse schaal. Grijs De wegen over de oeverwal en langs de enken zijn zeer karakteristiek. Vorchten ligt aan de enk en de Kerkweg slingert door het dorp. Deze weg wordt door het gehele dorp gebruikt. Wandelpaden buiten de openbare weg door het gebied zijn er niet. Er zijn vanuit de historie oude kerkpaden in het gebied aanwezig. Het herstellen van deze paden kan het dorpsommetje mogelijk maken. Deze paden verbinden met het pad vanuit Veessen maakt het ook voor de recreant aantrekkelijk. De nabijheid van het pontje naar Wijhe maakt het dat ďŹ ets- en autoverkeer door of langs Vorchten rijdt. Het herinrichten van de Kerkweg kan het aantrekkelijk maken om deze dorpsstraat als zodanig te gebruiken. Rood Vorchten is een klein kerkdorp. Het bestaat uit een karakteristiek oud lint met daaraan een kleine

uitbreiding. De kwaliteit van Vorchten is de vrije positie van de kerk en de authentieke bebouwing langs het dorpslint, de Kerkweg. De IJsselhoeve aan de Papelandseweg is ook bijzonder. Het is een van de weinige IJsselhoeves die aan deze zijde van de oeverwal staat. Eventuele woningbouw kan in Vorchten plaats vinden aan de Kerkweg om de bebouwde ervenstructuur te versterken. Stedenbouwkundig gezien is dit een passende oplossing voor toevoeging van woningbouw. Een aantal bewoners delen die mening echter niet. Het gaat enerzijds om de inrichting van de dorpsrand naar de dijk toe, anderzijds om de openheid naar de enk vorm te geven. De andere locatie voor woningbouw is ten noorden van de IJsselhoeve aan de Papelandseweg. Als in de verre toekomst de IJsselhoeve als vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) een herbestemming krijgt, bij voorkeur een combinatie van wonen, zorg en/of recreatie, kan dit samen met de nieuwe compacte uitbreiding zich voegen bij de huidige kern en de enk. Door de ruimten rondom de kerk open te houden kan deze haar unieke en vrij liggende positie behouden. Het bestaande bijgebouw aan de pastorie voldoet niet meer aan de eisen om een multifunctioneel centrum bij de kerk te positioneren. Een nieuw gebouw kan in samenhang met de kerk een plaats krijgen nabij de pastorie waardoor de voorzieningen rondom de kerk blijven liggen.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

4.3.1 Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

koffie

De kerk in Vorchten is beeldbepalend. Het zicht op de kerk van Vorchten is uniek. Kansen liggen er om de kerk van Vorchten, het oudste kerkje van Nederland te benutten binnen de dorpse gemeenschap van Vorchten en Veessen. Het verenigingsleven van Vorchten en Veessen is met elkaar verweven. De kerk van Vorchten wordt gebruikt voor diverse doeleinden, maar interessant is natuurlijk om het dorp Vorchten en de kerk ook daadwerkelijk op de kaart te zetten. Behoefte is dan ook aan het opknappen van de ruimte direct rondom de kerk en de parkeerplaats en de kinderspeelplaats en het realiseren van een multifunctioneel centrum bij de kerk zodat deze plek meer betekenis kan krijgen, voor de bewoners en voor de gebruikers. Mensen wonen in Vorchten vanwege de rust, maar er is behoefte in Vorchten en Veessen om het verenigingsleven op peil te houden. Aantrekkelijke, geschikte en bijzondere locaties voor activiteiten zijn dan noodzakelijk. De kerk is zeer geschikt voor kleine voorstellingen. Een nieuw multifunctioneel centrum kan nog meer bijdragen aan dergelijke ontwikkelingen. In Vorchten is de wens om de bestaande boerderijen te behouden en te benutten voor een verbrede functie zoals wonen, zorg of recreatie.

4.3.3 Lokale economie Verkeersveiligheid is belangrijk in Vorchten. De Kerkweg is een 30 km zone maar wordt op dit moment niet als zodanig ervaren. Het herinrichten van de Kerkweg als 30 km zone moet de veiligheid vergroten. Daarnaast kan door het aanleggen van wandelpaden het gebruik van openbare wegen door voetgangers verminderen. De verbinding tussen oost en west is in Vorchten van belang om de relatie met de omgeving te versterken. Inwoners van Vorchten en recreanten kunnen zo zich door het gebied bewegen. De aanleg van een vissteiger aan de westkant van de westelijke dijk van de hoogwatergeul maakt het aantrekkelijk om naar deze recreatieve groenblauwe zone te gaan. Met een wandelpad is deze vissteiger te bereiken. Aan de oostzijde bij de pont naar Wijhe kan een nieuwe recreatieve voorziening, een thee- dan wel kofďŹ ehuis, de relatie met de IJssel versterken. Door hier een dergelijke voorziening te situeren wordt de verbinding gelegd tussen de oost-westverbinding (Apeldoorns Kanaal-IJssel) en de noord-zuidverbinding, het openbare wandelpad langs de IJssel (Kampen-Deventer)

In Vorchten zijn buiten de kerk geen voorzieningen aanwezig. Het versterken van de kerk en haar omgeving en de komst van een multifunctioneel centrum maakt dat zij elkaar kunnen versterken. Activiteiten, tentoonstellingen, lezingen kunnen vanuit Veessen in Vorchten gehouden worden. De omgeving van de kerk kan dienen als een plek van cultuurhistorische waarde. De kerk is de oudste kerk van Nederland en samen met de aanwezigheid van de Zwanenburg, het voormalige kasteel, is zij van historische waarde. Versterken van deze kwaliteit, het informeren van mensen hierover en het toegankelijk maken van de zone tussen de kerk en de Zwanenburg maakt het een gebied met potentie voor zowel de inwoners van Vorchten als voor de toerist. Het versterken van de cultuurhistorische waarden in Vorchten in combinatie met het theehuis aan de IJssel, draagt bij aan de recreatieve mogelijkheden van het gebied, een van de belangrijkste kwaliteiten van de omgeving van Veessen en Vorchten.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

4.3.2 Leefbaarheid

59 Afb. 53 Vissteiger, kofďŹ e-/theehuis, kerk als trekpleister, natuurspeelplaats

herinrichten dorpskern (30 km zone, verbeteren verkeersveiligheid) ondergrondse gang parkeervoorziening

landschap

bebouwing

bestaande boomgaard

kerk

nieuwe dorpsboomgaard

publieke gebouwen

zoekgebied nieuwe boomgaarden

overige gebouwen

begraafplaats

�

versterken van de dorpskern, uitbreiding wonen (o.a. starters)

�

versterken erf / recreatief medegebruik

inrichting dorpsrand (landschappelijk)

�

versterken structuur Zwanenburg (informatievoorziening)

zoekgebied multifunctioneel centrum versterken bebouwde ervenstructuur

bestaande lanen / singels verdwenen lanen / singels

voorzieningen laanbeplanting kerk - Zwanenburg verbeteren zicht op / vanaf de kerk (Vorchten) open houden van de Enk water

�

verbeteren speelvoorzieningen 8-12 jarigen bij de kerk van Vorchten

�

ontwikkelen voorziening (theehuis)

versterken relatie kerk Vorchten / Zwanenburg vissteiger wegen / paden / verbindingen herstel kerkepaden / dorpsommetjes / wandelpaden wandelpad langs de IJssel fietsverbindingen herinrichten dorpskern (30 km zone, verbeteren verkeersveiligheid) ondergrondse gang

�

parkeervoorziening bebouwing kerk

gebouwen Afb. 54 publieke Visiekaart Vorchten + legenda overige gebouwen

�

versterken van de dorpskern, uitbreiding wonen

�

cultuur en kunst op de dijk kunst (voormalige waterput)

4.4 Visie en ambitie Het dorp Vorchten kenmerkt zich door de rust en het open landschap. Vorchten is een klein dorp met haar eigen karakter van rust en ruimte. Samen met de bewoners van Vorchten is gekeken naar de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, leefbaarheid en de lokale economie in het dorp. De visie en ambitie voor het dorp is: Vorchten aan de Enk. Versterk de kern van Vorchten en de ligging aan de Vorchter Enk. Vorchten aan de Enk is een visie waarbij de cultuurhistorische waarde van het dorp en de ligging in het landschap als basis wordt genomen. De zone tussen de kerk en de Zwanenburg wordt speciﬁek als een nieuw in te richten zone gedeﬁnieerd. De dorpsrand bij de kerk is de kern van het dorpje Vorchten. Het dorpje Vorchten ligt aan de Vorchter Enk. Door verdwenen kerkpaden te herstellen en nieuwe paden aan te leggen kan een dorpsommetje worden gemaakt. De Kerkweg is de karakteristiek slingerende weg door het dorp. Met de komst van de hoogwatergeul komt de oostelijke dijk bij Vorchten evenwijdig aan de Kerkweg te liggen. De zone tussen beiden zal opnieuw landschappelijk ingericht de overgang vormen tussen de karakteristieke ervenbebouwing en de nieuwe dijk. Door hier de relatie met de Vorchter Enk te versterken wordt het contrast met de zone naar de dijk benadrukt.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

�

versterken erf / recreatief medegebruik * organiseren jaarlijks onderhoud dorpsboomgaard (met bewoners) * verenigingsleven (culturele agenda, o.a. culturele activiteiten in kerk en multi-functioneel centrum)

het dorp aan de Enk

recreatie in het dorp

aanleg wandelpad Ziebroekseweg - Zwanenburg

aanleg laanbeplanting zone kerk Vorchten - Zwanenburg

versterken relatie kerk Vorchten - Zwanenburg (o.a. ondergrondse watergang)

inpassing oostelijke dijk (HWG)

landschapsversterking oeverwal (o.a. aanleg boomgaarden en houtsingels)

woningbouw compacte dorpskern (ten zuiden van Papelandseweg)

versterken ervenstructuur tussen Papelandseweg en Plakkenweg

* herbestemming IJsselhoeven en vrijkomende agrarische bebouwing (VAB)

aanleg kerkpad vanaf enk richting Veessen, via Vorchter Enkweg

* woningbehoefte-analyse (door corporatie i.s.m. gemeente)

aanleg fietsverbinding Hoorn - Vorchten

wonen in het dorp

Aan de dorpsvisie voor Vorchten is een uitvoeringsagenda gekoppeld met maatregelen. verbeteren watergangen zone kerk Vorchten - Zwanenburg Deze maatregelen zijn concrete projecten uit aanleg boomgaard tussen Zwanenburg en Kerkweg (particulier terrein) de Agenda Gebiedsontwikkeling, uit wensen en zicht op Zwanenburg als markante plek (particulier terrein) ontwikkelingen vanuit de gemeente of uit de wens aanleg kerkpad over de enk vanuit de bewoners van Vorchten zelf. aanleg kerkpad vanaf enk richting Veerweg

10. plaatsen informatieborden bij markante panden of historische

multifunctioneel dorp

plekken (o.a. Zwanenburg)

mulfifunctioneel centrum, plek en gebruik combineren met kerk

11. kerk inzetten als historische trekpleister, mogelijke restauratiewerkzaamheden

het sociale dorp

12. aanleg vissteiger

verbeteren parkeervoorziening bij kerk, parkeerruimte als entree opwaarderen

13. aanleg wandelpad vanaf kerk Vorchten naar kunst op de dijk

verbeteren speelvoorzieningen en -ruimte bij kerk

14. aanleg openbaar pad langs IJssel, vanaf pont Wijhe richting Veessen

inrichten 30 km zone en verbeteren van de verkeersveiligheid Kerkweg

15. recreatieve voorziening aan de pont naar Wijhe

aanleg dorpsboomgaard

16. aanleg waterput (vanuit historie nabij kerk Vorchten)

versterken erf / recreatief medegebruik

17 onderzoek ondergrondse gang / informatievoorziening 15.

* organiseren jaarlijks onderhoud dorpsboomgaard (met bewoners)

15. 18. opknappen markante panden die als trekpleisters dienen

* verenigingsleven (culturele agenda, o.a. culturele activiteiten in kerk en multi-functioneel centrum)

kunst in het dorp

1. E.

recreatie in het dorp

aanleg wandelpad Ziebroekseweg - Zwanenburg

aanleg laanbeplanting zone kerk Vorchten - Zwanenburg

verbeteren watergangen zone kerk Vorchten - Zwanenburg

aanleg boomgaard tussen Zwanenburg en Kerkweg (particulier terrein)

5. zicht op Zwanenburg als markante plek (particulier terrein) Afb. 6. 55 Uitvoeringsagenda Vorchten + legenda aanleg kerkpad over de enk

aanleg kerkpad vanaf enk richting Veerweg

aanleg kerkpad vanaf enk richting Veessen, via Vorchter Enkweg

4.5 Uitvoeringsagenda (korte, middellange, lange termijn)

1. plaatsen kunstwerk op de (nieuwe) dijk * uitschrijven prijsvraag `kunst op de (nieuwe) dijkÂ´

Deze maatregelen hebben betrekking de korte (2012-2015), middellange (2015-2020) of lange termijn (na 2020). Omdat de procedures op dit moment lopen is het nog niet aan te geven welke projecten gerealiseerd gaan worden. Wel is duidelijk dat de projecten die directe betrokkenheid hebben met de komst van de hoogwatergeul op de korte termijn gerealiseerd gaan worden, zoals de inrichting van de dorpsrand tussen de oostelijke dijk van de hoogwatergeul en Veessen, landschapsversterking van de oeverwal (herstel van lanen en boomgaarden) en de ďŹ etsverbinding Hoorn - Vorchten. Voor de overige maatregelen dient deze dorpsvisie als leidraad.

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

AGENDAPUNTEN

Afb. 56 Historische boerderij, Vorchten

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Bijlagen

Lijst van afbeeldingen Afb. 01 Afb. 02 Afb. 03 Afb. 04 Afb. 05 Afb. 06 Afb. 07 Afb. 08 Afb. 09 Afb. 10 Afb. 11 Afb. 12 Afb. 13 Afb. 14 Afb. 15 Afb. 16 Afb. 17 Afb. 18 Afb. 19 Afb. 20 Afb. 21 Afb. 22 Afb. 23 Afb. 24 Afb. 25 Afb. 26 Afb. 27 Afb. 28

IJsseldijk Veessen, voorpagina [foto] Omgeving Veessen en Vorchten [foto] Anton Weskamp, Wethouder voor de Gebiedsontwikkeling [foto] Kerkstraat, Veessen [foto] Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, leefbaarheid en lokale economie [foto] Dorpsvisie Veessen en Vorchten [bewerking] (Water)recreatie, kern Veessen, locatie hoogwatergeul [foto] Kijk op Veessen en Vorchten [bron: artikel De Stentor, 4 september 2010] Ruimtelijke structuurkaart [bron: Streekplan Gelderland, 2005] Deelgebieden landschapstypen [bron: Landschapsontwikkelingsplan Van Veluwe tot IJssel, 2009] Agenda Gebiedsontwikkeling [bron: Agenda Gebiedsontwikkeling Veessen-Wapenveld, 2009] Kerk van Vorchten [foto] Historische kaart, 1665 [De Lage Landen, Atlas Maior Joan Blaeu] Kerk van Vorchten, voormalige Zwanenburg, de steenfabriek, Korenmolen [foto] Historische kaart, 1905 [bron: Grote Historische Atlas] Topograﬁsche kaart, 2000 [bron: ANWB Topograﬁsche Atlas Gelderland, 2004) Kaart Gebieds-DNA Kaarten gebieds-DNA: blauw, groen, grijs, rood Kaart Leefbaarheid [bron: Leefbaarheid in Veessen-Wapenveld, 2008) Kaart Kansen voor waterrecreatie Kaart Voorzieningen in Veessen Kaart Waterstructuur, situatie natte inlaat Hank nabij de Korenmolen, Kozakkenveer, pont naar Wijhe [foto] Groenstructuurkaart 1900, 2000 en toekomst Kaart Routes en verbindingen 1900 Kaart Routes en verbindingen toekomst IJsseldijk, informatieborden recreatie en ‘Met de voeten in de IJssel’ [foto] Kaart Bebouwingsstructuur

boerderij IJsseldijk, karakteristieke bebouwing Veessen, karakteristieke bebouwing Vorchten [foto] Luchtfoto Veessen [foto] Historische kaart Veessen, 1905 [bron: Grote Historische Atlas] Topografische kaart Veessen, 2000 [bron: ANWB Topografische Atlas Gelderland, 2004) Fietstocht, schetssessie, informatieavond [foto] Visualisatie inpassing dijk bij Veessen [bron: Schetsontwerp Dijkzone Veessen, 2010] Schetsontwerp Dijkzone Veessen [bron: Schetsontwerp Dijkzone Veessen] Waterfront als kans in Veessen Zonering Veessen Steenfabriek, aanzicht waterfront bij Veessen, het monument op de dijk (kunstenaar Ids Willemsma) [foto] IJsseldijk, boomgaard, kerkpad, de Holle Wand [foto/bewerking] Buurtwinkel, zwemvoorziening, duurzame haven, zwembad [foto/bewerking] Visiekaart Veessen + legenda Uitvoeringsagenda Veessen + legenda Kerk van Vorchten [foto] Historische kaart Vorchten, 1905 [bron: Grote Historische Atlas] Topografische kaart Vorchten, 2000 [bron: ANWB Topografische Atlas Gelderland, 2004) Fietstocht, schetssessie, informatieavond [foto] Visualisatie inpassing dijk bij Vorchten [bron: Schetsontwerp Dijkzone Vorchten, 2010] Schetsontwerp Dijkzone Vorchten [bron: Schetsontwerp Dijkzone Vorchten, 2010] Verbinding Vorchten met het water Zonering Vorchten Pont, open en agrarisch landschap, kunst op de dijk (kunstenaar Cyril Lixenberg) [foto] Verbinding Zwanenburg, kerkpad, samenkomen bij de kerk, dorpsboomgaard [foto/bewerking] Vissteiger, koffie-/theehuis, kerk als trekpleister, natuurspeelplaats [foto/bewerking] Visiekaart Vorchten + legenda Uitvoeringsagenda Vorchten + legenda Historische boerderij, Vorchten [bron: www.inoudeansichten.nl] IJsseldijk, achterpagina [foto]

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Afb. 29 Afb. 30 Afb. 31 Afb. 32 Afb. 33 Afb. 34 Afb. 35 Afb. 36 Afb. 37 Afb. 38 Afb. 39 Afb. 40 Afb. 41 Afb. 42 Afb. 43 Afb. 44 Afb. 45 Afb. 46 Afb. 47 Afb. 48 Afb. 49 Afb. 50 Afb. 51 Afb. 52 Afb. 53 Afb. 54 Afb. 55 Afb. 56 Afb. 57

68 Afb. 57 IJsseldijk, achterpagina

Nota Ruimte, 2006

VROM

Streekplan Gelderland, 2005

provincieGelderland

Agenda Gebiedsontwikkeling Veessen-Wapenveld, 2009

provincie Gelderland

Landschapsontwikkelingsplan Van Veluwe tot IJssel, 2009

gemeente Heerde

Visie gemeente Heerde 2025, 2009

gemeente Heerde

Structuurvisie Landelijk Gebied, 2005

gemeente Heerde

Bestemmingsplan Hoorn, Veessen en Vorchten, 2008

gemeente Heerde

Nota Verblijfsrecreatie Heerde 2007-2011, 2007

gemeente Heerde

Welstandsnota Heerde, 2004

gemeente Heerde

Schetsontwerp Dijkzone Veessen, 2010

projectbureau Veessen Wapenveld

Schetsontwerp Dijkzone Vorchten, 2010

projectbureau Veessen Wapenveld

Leefbaarheid in Veessen â&#x20AC;&#x201C; Wapenveld, 2008

Dienst Landelijk Gebied

D o r p s v i s i e Ve e s s e n e n Vo r c h t e n

Literatuurlijst