‹s¡Tefi¯Sfls¡T |ü⁄D´πøåÁ‘

düú\|ü⁄sêD+ nqTdü]+∫ ‘Ó’ ne÷yêdü´ n+fÒ dü+Áø±+‹ ‘·s¡Tyê‘· e#˚à ne÷àyêdü´ s√Eq eTVü≤]¸ ‘·|üdüT≈£î yÓT∫Ãq leTHêïsê j·TTDT&ÉT eTTdü* yê&ç y˚wü+˝À e∫à eTVü≤]¸ ô|{Ϻq _j·T´|ü⁄ |æ+&çì ÄVü‰s¡+>± d”«ø£]+∫ Äj·Tq H˚dæq eT÷&ÉT >∑»eTT\ eÁdüÔeTTqT <Ûä]+∫ Ä s√E sêÁ‹ Äj·Tq >∑èVü≤eTT˝À ìedæ+#·&ÜìøÏ #√≥T #·÷|üeTì n&ç>±&ÉT. Äj·Tq #·÷|æq >∑~˝À Ä sêÁ‹øÏ $ÁX¯$T+#ê&ÉT. eTs¡THê&ÉT ñ<äj·T+ eTVü≤]¸ XÊ*ôVAÁ‘·T&ÉT ‘·q ì‘·´ |üPC≤ ø±s¡´Áø£e÷\qT #˚dæ eTTdü* yê&çe<ä›≈£î e∫à #·÷&É>± nø£ÿ&É X‚wüXË’q+˝À |üe[+∫ \ø°åà <˚$‘√ Hê_Ûø£eT\+˝À ÁuVü≤à<˚e⁄ &ç‘√ düVü‰ leTHêïs¡j·TD $Á>∑Vü≤+ ø£ì|æ+ ∫+~. ‘·s¡Tyê‘· $wüßíeT÷]Ô Á|ü‘˚´ø£åyÓTÆ @$T es¡+ ø±yê˝À ø√s¡Tø=eTàì eTVü≤]¸‘√ #Ó|üŒ>± Äj·Tq ‘·q yÓ÷ø£å+ e÷Á‘·y˚T ø±yê\ì nsTTHê Çø£ÿ&É≈£î e∫à <ä]Ù+#·T≈£îH˚ uÛÑ≈£îÔ\≈£î Äs√>±´ìï ø£*–dü÷Ô lyÓ’<ä´ Ms¡ sê|òüTe⁄&ç>± ñ+&ç yê] ø√]ø£\qT |üP]Ô #˚dæ yê]øÏ Á|üXÊ+‘· J$‘êìï Ç∫Ã, b˛>=≥Tº≈£îqï dü+|ü<ä\ì ‹]– bı+<˚˝≤ #˚j·TeTì, m≥Te+{Ï ø£cÕº˝…’q ‘=\–+∫ Äs√>±´ìï, ◊X¯«sê´ìï n+~+#·eTì ø√s¡T≈£î Hêï&ÉT. ne÷yêdü´ s√E e÷Á‘·+ Ä\j·T+ uÛÑ≈£îÔ\‘√ s¡B∆>± ñ+≥T+~. X¯ì` Ä~yêsê\T ≈£L&Ü Ä\j·T+ uÛÑ≈£îÔ\‘√ s¡B∆>±H˚ ñ+≥T+~. á Ä\j·T+˝À \øÏåà <˚$øÏ Á|ü‘˚´ø£ düìï~Û ø£\<äT. sêeTT\ yê]øÏ, lø£èwüßí&çøÏ ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ düìï<ÛäT \T ñHêïsTT. Ä\j·T •\Œø£fi¯ Äø£≥Tº≈£î+≥T+~. 1830`31 dü+e‘·‡sê˝À¢ ‘·q ≈£î≥T+ã+, ùde≈£î\T, |ü]yês¡+‘√ ø±oj·÷Á‘· #˚dæq @qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´ ‘=* j·÷Á‘ê #·]Á‘·>± sêXÊs¡T. á Á|üj·÷D+ á Á>±eT+ MT<äT>± kÕ–+~. yês¡T Çø£ÿ&É $&ç~ #˚j·T&É+‘√ á Á>±eT+˝À 1830 düeTj·T+˝À dæú‹>∑‘·T\T m˝≤ ñ+&˚y√ Ä Á>∑+<∏ä+˝À ñHêïsTT. @qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´ Ä Á>∑+<∏ä+˝À... ªª‹s¡Tefi¯Sfls¡T $wüßídüú\eTT. Vü≤è‘êÔ|üHê•ì nH˚ rs¡úeTTqï~. n+<äT˝À uÛÑ≈£îÔ\T u…\¢eTT y˚sTT#·THêïs¡T. Ä rs¡úkÕïqeTT düèà‘·T\ j·T+<äT eTVü‰ÁbÕj·T•Ã

‘·ÔeTT\˝À eTTK´eTT>± #Ó|üŒã&ç+~. n~ ù|≥ düú\eTT. nìï edüTÔe⁄\T <=s¡≈£îqTμμ. y˚Twü+, |ü⁄qs¡«düT yÓTT<ä\T, eTø£s¡ e÷dü+ |üPs¡«uÛ≤Á<ä ∫e]s√E>± |ü~ s√E\T ÁãôVAà ‘·‡eeTT\T ìs¡«Væ≤düTÔ+ {≤s¡T. Á|ü‹ ne÷yêdü´≈£î ÁbÕs¡úq\T #Ó*¢+#·T ≥¬ø’ uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T. á düìï~Û nôVA_\ eTsƒ¡+ Jj·TsY kÕ«$Tyê] ìsê«Vü≤D˝À ñ+~. düìï~Û M~Û˝À nôVA_\ eTsƒ¡+ ñ+~. #ÓHÓ’ï ` ns¡ø√ÿD+ ¬s’\T e÷s¡Z+˝À ‹s¡Tefi¯Sfls¡T ùdºwüHé qT+∫ 5 øÏ.MT. e⁄+≥T+~.

‹s¡Tefi¯Sfls¡T ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÁwüº+˝À>∑\ düTÁ|üdæ<ä∆ yÓ’wüíe |ü⁄D´πøåÁ‘·+. Çø£ÿ&É 108 yÓ’wüíe Á|ü<Ûëq Ä\j·÷\˝À ˇø£f…Æq Ms¡ sê|òüTe⁄\ Ä\j·T+ ñ+~. Çø£ÿ&ç Á|ü<Ûëq <Ó’e+ Ms¡ sê|òüTe ô|s¡Te÷fiŸ. Á|ü<Ûëq <˚$ ø£qø£e*¢j·÷sY. rs¡ú+` Vü≤è‘êÔ|ü HêX¯rs¡ú+. $Á>∑Vü≤+ Ä~X‚wüß&çô|’ $wüßíe⁄ X¯j·Tì+∫ q≥T¢>± ñ+≥T+~. Ä\j·T •\Œø£fi¯ Äø£≥Tº≈£î+≥T+~. Ms¡ sê|òüTe kÕ«$T eT+<äT\ ‘·\øÏ+<ä ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT. ø±ã{Ϻ Äj·Tq <äs¡Ùq+ #˚düT≈£î+fÒ yê´<ÛäT\T qj·TeTe⁄‘êj·Tì Á|ü»\ $XÊ«dü+. Çø£ÿ&É >∑\ ø√H˚s¡T <˚X¯+˝Àì n‹ ô|<ä› ø√H˚s¡¢˝À ˇø£{Ï.

(4e ù|õ ‘·s¡yêsTT) yês¡D≤• y˚<äø±\ Á|ü»\ nyêdüeTì $e]düTÔHêïsTT. ø±o |ü≥ºD+ >∑T]+∫ Á|ü<ÛäeT+>± n<Ûäs¡«D y˚<ä+˝À e]í+#·ã&ç+~. $es¡D ø±o n‹ ÁbÕNq q>∑sê˝À¢ ˇø£{Ï. Væ≤+<äTe⁄\≈£î n‘·´+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq |ü⁄D´πøåÁ‘·eTT. Çø£ÿ&É Á|üeVæ≤+#˚ >∑+>±q~˝À kÕïq+ Ä#·]ùdÔ |ü⁄qs¡®qà qT+∫ $eTT≈£îÔ˝Ö‘ês¡ì qeTàø£+. Á_{Ïwüß yê] Vü≤j·÷+˝À yês¡D≤dæ u…Hês¡dt nsTT+~. ø±XÊ´düTÔ eTs¡D≤dt eTTøÏÔ:` ªªø±o˝À eTs¡DÏùdÔ eTTøÏÔ \_ÛdüTÔ+~μμ nì Væ≤+<äTe⁄\T $X¯«dækÕÔs¡T. <ë«<äX¯ CÀ´‹]¢+>±˝À¢ ˇø£f…Æq $X‚«X¯«s¡ *+>∑+ Çø£ÿ&É e⁄+~. uÖ<äT∆\T≈£î, C…’qT\≈£î ≈£L&Ü Ç~ |ü⁄D´πøåÁ‘·+. >∑+>±q~, Væ≤+<ä÷eT‘·eTT, Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·eTT, |ü≥Tº eÁkÕÔ\ H˚‘·, Væ≤+B eT]j·TT dü+düÿè‘· |ü+&ç‘·T\ |”sƒ¡+. yês¡D≤dæøÏ >∑+>±q~ Äe*yÓ’|ü⁄q sêeTq>∑s¡+ ñ+~. yês¡D≤dæ düMT|ü+˝À kÕs¡Hê<∏é uÖ<ä› πøåÁ‘·+ e⁄+~. $X‚«X¯«sê\j·T+, nqï|üPsêí\j·T+, $XÊ˝≤øÏå Ä\j·T+, yêsêV”≤e÷ ‘ê\j·T+, ‘·T\d” e÷qdü eT+~s¡+, dü+ø£≥ yÓ÷#·Hê\j·T+, ø±\ uÛ…’s¡yê\j·T+, <äTsêZ e÷‘· <˚yê\j·T+, uÛ≤s¡‘·e÷‘· eT+~s¡+ Ç˝≤ ø±o˝À mH√ï <˚yê\j·÷\THêïsTT. <äXÊX¯«y˚T<Ûä |òüT≥º+, Vü≤]X¯Ã+Á<ä |òüT≥º+ e+{Ï |ü\T kÕïq |òüT{≤º\THêïsTT. yês¡D≤dæì ªª<˚X¯|ü⁄ Ä<Ûëà‹àø£ sê»<Ûëìμμ, ªBbÕ\ q>∑s¡+μ, ª$<ë´ q>∑s¡+μ, ªkÕ+düÿè‹ø£ sê»<Ûëìμ>± s¡#·sTT‘·\T e]ídüTÔHêïs¡T. $X¯«Hê<Ûä eT+~s¡+ ø±o $X¯«Hê<Ûä eT+~s¡+ >∑+>±q~ ˇ&ÉT¶q <äXÊX¯«y˚T<Ûä |òü÷{Ÿ e<ä› e⁄+~. Bì >√|ü⁄s¡+ô|’ |üPdæq ã+>±s¡T |üP‘· ø±s¡D+>± Bìì ªªã+>±s¡T eT+~s¡+μμ nì n+{≤s¡T. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï eT+~sêìï 1780˝À Ç+&√sY sêDÏ nVü≤˝≤´u≤sTT ôVA\ÿsY ø£{Ϻ+∫+~. Ç+<äT˝À *+>±ø±s¡+>± ø=\TyÓ’ e⁄qï <˚e⁄&ÉT ªª$X‚«X¯«s¡T&ÉTμμ ªª$X¯«Hê<ÛäT&ÉTμμ ù|s¡¢‘√ |üP»\+<äTø=+≥THêï&ÉT. á Ä\j·T+ |ü\Te÷s¡T¢ $<Ûä«+dü+ #˚j·Tã&É>± ‹]– ì]à+#·ã&ç+~. 1839˝À |ü+C≤uŸ πødü]>± ù|s=+~q eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Y dæ+>¥ á Ä\j·T+ ¬s+&ÉT >√|ü⁄sê\≈£î ã+>±s¡+ |üP‘· |üPsTT+#ê&ÉT. ø±o $X¯«Hê<Ûë\j·÷ìøÏ düMT|ü+˝À nqï|üPsêí<˚$ >∑T&ç ñ+~. $X¯«Hê<∏äTì <ä]Ù+#·Tø=qï ‘·s¡Tyê‘· uÛÑ≈£îÔ\T nqï |üPsêí<˚$ |üP»˝À bÕ˝§Z+{≤s¡T. á <˚yê\j·T+˝À nqï<ëq+ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT#·Tqï~. düMT|ü+˝À $XÊ˝≤øÏå neTàyê] eT+~s¡+ ñ+~. uÛÑ≈£îÔ\T $XÊ˝≤øÏå<˚$ ø£{≤ø£å+ bı+<äT‘ês¡T. dæ+~Ûj·÷ |òü÷{Ÿ e<ä› XÊ+ø£Ô eT+~s¡+ ñ+~. XÊ+ø±Ô eT+~s¡+˝À ô|<ä› dæ+Vü≤+ •\ ñ+~. <äTsêZ eT+~s¡+ yês¡D≤•˝À ¬s+&ÉT <äTsêZeT+~sê\THêïsTT. 500 dü+e‘·‡sê\≈£î eTT+<äT ì]à+∫q <äTsêZ eT+~s¡+ ˇø£{Ï. ¬s+&Ée~ ªªø√‘·T\ >∑T&çμμ>± ≈£L&Ü Á|üdæ<ä∆yÓTÆq <äTsêZ eT+~s¡+ 18e X¯‘êã∆+˝À u…+>±© sêDÏ#˚ ì]à+#·ã&ç+~. Çø£ÿ&É #ê˝≤ ø√‘·T\T ñ+&É&Ée e\¢ ø√‘·T\ >∑T&ç nì n+{≤s¡T. Çø£ÿ&É neTàyês¡T dü«j·T+uÛÑ÷eT÷]Ô nì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+. Ä\j·T+ >√|ü⁄s¡+ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘· ªHê>∑s¡μ XË’*˝À ì]à+|üã&ç+~. <äXÊX¯«y˚T<Ûä |òü÷{Ÿ >∑+>± rs¡+ kÕïq|òüT{≤º\‘√ ì+&ç ñ+~. j·÷Ár≈£î\T kÕïq+ Ä#·]+#·&ÜìøÏ, dü+Á|ü<ëj·Tø£ Ä#êsê\qT bÕ{Ï+#·&ÜìøÏ nqTyÓ’q @sêŒ≥T¢Hêï sTT. ø±o˝À 84 |òü÷{Ÿ\T ñHêïsTT. ø±o $X¯«Hê<∏ä eT+~s¡+ Á|üø£ÿH˚ ñqï <äXÊX¯«y˚T<Ûä |òü÷{Ÿ yês¡D≤•˝À ñqï kÕïq |òüT{≤º\˝À n‹ |ü⁄sê‘·q yÓTÆ+~. Ç~ j·÷Á‹≈£î\‘√ m|ü⁄Œ&É÷ s¡B›>± ñ+≥T+~. ÁãVü≤à dü«j·T+>± Çø£ÿ&É |ü~ nX¯«y˚T<Ûä j·÷>±\T #˚dæ •e⁄&ç Çø£ÿ&É ø=\Te⁄+&ÉeTì ø√sê&Éì |ü⁄sêD >±<Ûä.

Á|ü‹ s√p kÕj·T+ø±\+ |üPC≤s¡T\T Çø£ÿ&É n–ï|üP» #˚dæ, •e⁄&çì, >∑+>∑eTàqT, dü÷s¡T´&çì, n–ïì, $XÊ«ìï ø=\TkÕÔs¡T. Çø£ÿ&É X¯S\ø£+<∏˚X¯« s¡T&ÉT, ÁãùV≤àX¯«s¡T&ÉT, esêùV≤X¯«s¡T&ÉT, nuÛÑj·T$Hêj·Tø£ Ä\j·÷\ ‘√ >∑+>±, ã+&ç<˚$ Ä\j·÷\THêïsTT. Çø£ÿ&É Á|ü‹s√E ìs¡«Væ≤+#˚ ªª>∑+>± Vü‰s¡‹μμ ˇø£ n<äT“¤‘· |òüT≥º+. |òü÷≥T e<ä›≈£î uÀ≥¢qT rdüT≈£îe∫à q~˝À ì*|æy˚kÕÔs¡T. j·÷Ár≈£î\T nø£ÿ&ç qT+&ç Vü‰s¡‹ #·÷&Ée#·TÃ. eTDÏ ø£]íø± |òü÷{Ÿ eTDÏ ø£]íø± |òüT≥º+ m+‘√ bÕeqyÓTÆq~>± Væ≤+<äTe⁄\T uÛ≤$kÕÔs¡T. ˇø£ >±<Ûä Á|üø±s¡+ •e⁄ì düeTø£å+˝À $wüßíe⁄ Çø£ÿ&É ‘·q düT<äs¡Ùq #·Áø£+‘√ ˇø£ >√‹ì ‘·yê«&ÉT. <ëìì ‘·q ùd«<ä+‘√ ì+|ü⁄‘·T+&É>± $wüßíe⁄ #Ó$ ≈£î+&É\+ (eTDÏø£]íø£) n+<äT˝À |ü&ç+~. eTs=ø£ ø£<∏ä Á|üø±s¡+ bÕs¡«r <˚$ ‘·q #Ó$b˛>∑T (eTDÏø£]íø£) qT Çø£ÿ&É <ë∫ô|{Ϻ, <ëìì yÓ‘·ø£eTì •e⁄&çì ø√]+~. <ëìø√dü+ yÓ‘·T≈£î‘·÷ •e⁄&ÉT nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛e&É+ e\¢ n‘·&ÉT <˚X¯~eTà] ø±&Éì bÕs¡«‹ Ä˝À#·q n≥. eTDÏø£]íø± |òü÷{Ÿ j·T»e÷H˚ Vü≤]X¯Ã+Á<äT &çì ø=ì, Vü≤]X¯Ã+Á<ä |òü÷{Ÿ˝À ø±{Ï|üìøÏ ìj·T$T+#ê&ÉT. eTDÏ ø£]íø± |òü÷{Ÿ, Vü≤]X¯Ã+Á<ä |òü÷{Ÿ\˝À n~Ûø£+>± <äVü≤q dü+kÕÿsê\T »s¡T>∑T ‘·T+{≤sTT. eTDÏø£]íø± |òü÷{Ÿ≈£î eTVü‰X¯àXÊqeTì ù|s¡T+~.

neTs¡˝Àø£+